Marokko Magazine by Moja Schuring

FEZ VERFBADEN IN DE STIJGERS BERKANE

EEN KIJKJE IN DE HOLLANDSE KAASFABRIEK

RABAT

DEC 2016 • 33

3 375311 028417

€ 3, 95

MAROKKO STEEKT KAARSJES OP VOOR PARIJS

24 Als meisje van elf kwam ik voor het eerst in Marokko. Zoals ik toentertijd heel mooi schreef met mijn glitterpen: “Na het ontbijt gingen we een stukje door het stadje lopen. Het was er een grote troep, overal lag afval. Verder waren er overal heel veel oude gebouwen. Echt heel anders dan Nederland.” 11 jaar later ben ik teruggekeerd naar het land dat zo’n grote indruk heeft achtergelaten, ditmaal als journalist. Dit vakgebied is voor mij, 4e jaars

student Communicatie & Multimedia Design, een geheel nieuwe wereld. Waar CMD zich meer richt op de opmaak van mediaproducten, richt journalistiek zich meer op de inhoud. Deze minor heeft mij de kans gegeven om kennis te maken met media vanuit een andere hoek, en om Marokko op een andere manier te beleven en te leren kennen. - Moja Schuring

Inhoud 04 HOLLANDSE KAAS IN MAROKKO

“Marokkanen houden van kaas, vooral de Marokkanen die in Nederland hebben gewoond.” 08 VERFBADEN IN DE STEIGERS

We nemen een kijken in de Chauara leerlooierij van Fez. Deze wordt momenteel gerenoveerd. 14 VERKLEEDFEEST IN MAROKKO

Een dagje cosplayen met Jasmine uit Rabat, en kletsen met Amine over Manga Afternoon. 20 MAROKKO HERDENKT PARIJS

Precies een week na de aanslagen in Parijs wordt er in Rabat een eerbetoon gehouden. 21 DE KUNSTENAARS VAN FEZ

De kunst van het pottenbakken en de mozaïek. Een bezoekje aan Art Naji in Fez. 24 FOTOVERSLAG

Een samenvatting van de reis door Marokko, vertelt met foto’s.

HOLLANDSE KAAS IN MAROKKO Voor kaasfabrikant Kasmi Atman was het niet moeilijk om zijn kaasfabriek te beginnen: “Marokkanen houden van kaas, vooral de Marokkanen die in Nederland hebben gewoond.” Berkane bleek hiervoor de perfecte locatie.

lak buiten Berkane, de Marokkaanse stad van de clementines, ligt de opmerkelijke Hollandse kaasfabriek van Kasmi Atman. De fabriek zit gevestigd in een modern pand ontworpen door Youres Masnaoui uit Rotterdam. Bij binnenkomst komt de indringende geur van rijpende kaas mij tegemoet. Atman reikt mij bij ontvangst blauwe slofjes, een witte jas en een haarnetje toe. Dit is een hygiënische maatregel die in Nederland ook wordt toegepast. Tijdens de rondleiding door de fabriek merk ik op dat de apparatuur uitstaat en dat het personeel afwezig is. Het is blijkbaar vakantie. GAT IN DE MARKT De kaasfabriek heeft de naam ‘Kaas Moulouya gekregen’, naar de rivier die langs Berkane stroomt. Opvallend is dat in de merknaam het woord kaas in het Nederlands geschreven is. Dit is begrijpelijk, Berkane staat namelijk bekend om het grote aantal remigranten die na verblijf in Nederland zijn teruggekeerd naar Marokko. Directeur Kasmi Atman heeft zelf zeven jaar in Rotterdam gewoond, waar hij werkte in een Marokkaanse slagerij. Atman vertelt dat Marokkanen uit

Nederland altijd kilo’s kaas meenemen wanneer zij naar Marokko gaan om vakantie te vieren. Atman zag hierin een kans: “In deze regio is er weinig concurrentie als het gaat om het maken van kaas, daarom is het een gat in de markt”. Na de rondleiding volg ik Atman naar de personeelskeuken van de fabriek. Ik neem plaats aan een grote tafel, waar een schaal met koekjes klaarstaat. Ik krijg een glaasje Marokkaanse thee en een stukje stokbrood aangeboden. Het is

“KONING MOHAMMED VI HEEFT ONS EEN BEZOEK GEBRACHT”

immers lunchtijd. Omdat de kaasproductie momenteel stilligt laat Atman op zijn mobiel filmpjes en foto’s zien waarin hard gewerkt wordt. Voor een Nederlandse kaaskop als mijzelf is dit proces erg herkenbaar. Ik krijg van Atman de telefoon aangereikt zodat ik een praatje kan maken met Adel Kotet, mededirecteur van de fabriek.

KAASPRODUCTIE Adel Kotet spreekt met enthousiasme over de kaasfabriek: “Wij willen graag de economie van Marokko stimuleren. De fabriek zorgt voor werkgelegenheid, voornamelijk voor boerderijen met koeien.” Deze boerderijen bevinden zich allemaal in de omgeving van Berkane. Koeien zijn echter schaars, waardoor het lastig is om de kaas betaalbaar te maken voor de lokale bevolking. Kotet: “We maken nu 100 kilo kaas per dag. In de

nabije toekomst hopen wij meer te gaan produceren, waardoor de prijs van de kaas naar beneden zal gaan.” Een kilo kaas kost €11,00, dit is vergelijkbaar met de prijs van kaas in Nederland. Momenteel wordt de kaas verkocht op markten van Berkane tot Rabat.

De opmerkelijke fabriek heeft veel aandacht getrokken in Marokko. Zo hangt er in de personeelskeuken van het bedrijf een grote ingelijste foto van wel een heel belangrijk moment: “Koning Mohammed VI heeft ons een bezoek gebracht aan de fabriek, dit was heel bijzonder”, vertelt Atman trots. Het bezoek van de koning geeft Kotet extra vertrouwen in de toekomst: “we willen graag kaas gaan exporteren naar de rest van Afrika en de Arabische wereld, maar voor nu heeft Marokko nog onze prioriteit.”

VERFBADEN IN DE STEIGERS

ez, benoemd als werelderfgoed door UNESCO en de oudste stad van Marokko, is in verval geraakt. De Marokkaanse overheid heeft het renovatieprogramma voor historische monumenten van Fez bedacht om de oude medina te behouden. Ook de leerlooierijen, waaronder de Chouara leerlooierij, worden onderhanden genomen. LEERLOOIERIJEN De grootste en oudste leerlooierij is de Chouara leerlooierij, gelegen in Fez el-Bali, deze is bijna duizend jaar oud. Bij het naderen van de leerlooierij komt de indringende geur van gelooid leer je tegemoet. Met een gids kan je een kijkje nemen op de werkplaats en tussen de verfbaden door manoeuvreren. Je kan aanschouwen hoe huiden van koeien, schapen, geiten en kamelen verwerkt tot lederen producten als tassen, jassen, schoenen, en pantoffels. Alles wordt met de hand gemaakt en bewerkt. Het proces is dan ook nauwelijks veranderd sinds de Middeleeuwen. De werkplaats staat grotendeels in de steigers. Een deel is al gerenoveerd, daar zijn mensen weer hard aan het werk. Ook bouwvakkers, bepakt met bouwmaterialen, manoeuvreren tussen de verfbaden door. De restauratie van de leerlooierij zorgt ervoor dat muren, plafonds, tanks en elektriciteitsnetten nieuw leven ingeblazen krijgen. De Chauara leerlooierij is gelegen naast de Sebou rivier. Eens was deze rivier een belangrijk onderdeel van de welvaart van Fez, maar tegenwoordig is de rivier zo vervuild dat de lokale bevolking deze beschouwd als een plaag. De leerlooierij zorgt voor extra vervuiling van de rivier door de afscheiding van chemische

stoffen, voornamelijk chroom. Gezien het belang van de rivier voor de landbouw van Marokko en de economie algemeen, is het nootzakelijk dat deze verontreiniging wordt verwijderd. Met de renovatie van de leerlooierij wordt er een systeem ingevoerd om afval te verzamelen en zo de vervuiling te beperken. WERELDERFGOED Fez is gesticht in de 9e eeuw en is hiermee de oudste stad van Marokko. De stad wordt gezien

als de culturele en spirituele centrum van het land. Fez heeft twee oude medina’s, waarvan Fes el-Bali de grootste is. Fes el-Bali gaat schuil achter grote muren. Wanneer je onder één van de vier grote poorten de medina inloopt zet je een stap terug in de tijd. Een labyrint van 9000 nauwe straatjes strekken zich voor je uit. Handelaren en kooplieden proberen hun handgemaakte schalen, kleden, tajines en theepotten te verkopen, en ezeltjes lopen af en aan om goederen te transporteren. Fes el-Bali staat ook wel bekend

als grootste stedelijke autovrije zone ter wereld. Fez wordt beschouwd als een van de meest uitgebreide en bestbewaarde historische steden van de Arabisch-islamitische wereld. In 1981 heeft Fes el-Bali dan ook een plaats bemachtigd op de werelderfgoedlijst van UNESCO. De eeuwen hebben echter zijn tol geëist. Zo’n 4000 gebouwen, waaronder particuliere woningen, zijn in verval geraakt. Muren worden overeind gehouden door houten balken die hun beste

tijd wel hebben gehad en deuren hangen scheef in hun post. Om de oude stad te behouden werd het renovatieprogramma voor historische monumenten van Fez bedacht. De Marokkaanse overheid werkt samen met de Amerikaanse Millenium Challenge Corporation (MCC) en de lokale dienst ADER-FĂ¨s om het behoud van de medina te kunnen financieren. De Marokkaanse overheid investeert 40 miljoen Dollar (36,4 miljoen Euro) in de renovatieprojecten. Vanaf de dakterrassen die de leerlooierij omringen kun je uitkijken over het verfpalet van de leerlooierij. Althans, dat was zo voor de renovaties. Momenteel blokkeren de steigers en bouwmaterialen het uitzicht. Deze zullen je er nu nog van weerhouden om de kleurrijke foto te maken die elke toerist maakt, maar in de loop van 2016 zal de renovatie voltooid worden, evenals de andere bouwprojecten binnen de medina. De bedoeling is om niet alleen de kwaliteit en de kenmerken van het werelderfgoed te behouden, maar ook om de ontwikkeling van het gebied te stimuleren als een duurzaam, multifunctioneel gebied voor de ambachtelijke industrie en de omwonenden.

VERKLEEDFEEST IN MAROKKO Ik kijk in de spiegel, maar ik ben niet het meisje dat terugkijkt. Een zwart-wit schoonmaakschortje, hoge hakken, een rode pruik, kattenoortjes en een dikke laag makeup maken dat ik mijzelf niet herken. Dit is het werk van Jasmine, een cosplayer uit Rabat, de hoofdstad van Marokko. Cosplay is de laatste vijf jaar flink gegroeid in Marokko, maar toch zijn er nog enige beperkingen.

k ben de woonkamer van Jasmine. Langs elke muur van de kamer staan banken met grote rode, blauwe, paarse en gouden bloemen erop. Ze worden bedekt met grote hoeveelheid kussens. Een lage achthoekige tafel staat in het midden van de kamer. Dit is de plek waar de familie bij elkaar komt en waar ze normaalgesproken gezamenlijk een glaasje Marokkaanse muntthee drinken. Vandaag ligt de tafel echter vol met make-up en op de banken ligt een grote hoeveelheid kleding uitgestald. Op de achtergrond speelt een Japanse anime.

MOSLIMCULTUUR Marokko is een moslimland. Hierdoor zijn er een paar regels waar cosplayers rekening mee moeten houden. Zo dragen veel meiden een hoofddoek en maken dit onderdeel van de cosplay. Daarbij wordt het laten zien van veel blote huid niet geaccepteerd. Ook Jasmine heeft hiermee te maken: “Ik moet altijd extra goed overwegen

welk karakter ik ga cosplayen. Een sexy cosplay is echt een no-go. Als ik dit zou doen zal ik erg veel kritiek krijgen van buitenaf. Ik ben onzeker en bang voor wat er dan zou kunnen gebeuren.”

De 20-jarige Jasmine was altijd al een groot fan van de Japanse cultuur en anime.Toen ze voor het eerst hoorde over Manga Afternoon, een conventie voor animefans, is ze een kijkje gaan nemen. Dit is waar Jasmine voor het eerst cosplayers zag: “Het verbaasde me dat mensen zich zo goed kunnen kleden en gedragen als hun favoriete personages. Ik besloot het een kans te geven en ik werd verliefd op cosplayen. Ik deed mijn eerste cosplay in 2010”.

Ik draag het jurkje van een dienstmeisje. Van Ayase Eli om precies te zijn, een karakter uit de anime LoveLive. Het jurkje is handgemaakt. Jasmine vertelt: “Ik maak mijn kostuums zelf, met hulp van mijn moeder. Ik koop de stof en ga ervoor”. Ook is Jasmine nu bezig met het maken van een zwaard voor een League of Legends cosplay: “Dit is de eerste accessoire die ik zelf maak. Helaas zijn goede materialen voor het maken van accessoires niet verkrijgbaar in Marokko of ze zijn erg duur. Ook is het in Marokko lastig om aan goede pruiken te komen, daarom koop ik deze online en importeer ik ze.” MANGA AFTERNOON Tijdens Manga Afternoon kwam Jasmine in contact met Amine (33), de oprichter van het evenement. Amine weet uit ervaring dat cosplayers veel moed nodig heeft om in kostuum over straat te gaan: “cosplayers krijgen beledigende opmerkingen naar hun hoofd geslingerd, veel mensen vinden

verkleden kinderachtig. Ik ken vier cosplayers die zijn gestopt met hun hobby vanwege negatieve reacties.” Amine doet zijn best om cosplayers zelfvertrouwen te geven en te motiveren. “De cosplayers hebben iets moois gecreëerd”, vertelt Amine, “hier moeten ze trots op zijn. Het doet er niet toe wat anderen denken.” Amine kwam zelf voor het eerst in aanmerking met cosplay tijdens een bezoek aan de Japan Expo in Parijs. Hoewel hij zelf een groot fan is van anime, was cosplay voor hem onbekend: “Het was een grote verrassing voor mij. Ik had nog nooit zoveel mensen verkleed gezien. Het maakte mij erg nieuwsgierig.” Amine besloot deze opgewekte nieuwsgierigheid om te zetten in actie: “Het eerste Manga Afternoon evenement dat ik heb georganiseerd vond plaats op 24 januari 2010. Er waren vijftig bezoekers, waarvan drie cosplayers”.

“IEDEREEN KAN COSPLAYEN”

WERELDWIJDE INVLOEDEN Volgens Amine was de invloed vanuit Japan en de Westerse wereld de aanleiding van cosplay in Marokko: “Social Media hebben hier een grote rol in gespeeld. Internationale cosplayers dienen als voorbeeld voor de fans in Marokko.” Ook Jasmine laat zich hierdoor inspireren. Haar cosplayheld is de Amerikaanse Jessica Nigri. “Jessica maakt haar kostuums zelf, ook grote harnassen. Zij kan alle karakters zo goed cosplayen, en alles staat haar goed. Dit maakt mij wel een beetje jaloers”, vertelt Jasmine. Als organisator van Manga Afternoon probeert Amine de cosplayers aan te moedigen. “Sommigen zeggen dat een cosplay groots en gecompliceerd moet zijn. Voor mij maakt het niet uit welk niveau de cosplay heeft, we moeten de beginners een kans geven. Iedereen kan cosplayen.” Aan het einde van de middag is de kamer een bende. Make-up, kleren, pruiken en schoenen liggen door de kamer verspreidt. Alles wordt aan de kant geschoven voor een photoshoot. Ik heb

geen ervaring met poseren dus Jasmine leert mij de nodige kneepjes hiervan: kin omhoog, borst vooruit. Ik maak peacetekens met mijn vingers en vorm mijn handen tot klauwen van een kat. Tig foto’s verder wordt het dan toch tijd om de pruik af te zetten en de make-up af te wassen en om mezelf weer te onthullen. Hoewel cosplay nog niet maatschappelijk geaccepteerd wordt zoals in Japan en de Westerse wereld, heeft Marokko ondertussen toch de slag te pakken: “Er zijn nog nooit zoveel evenementen geweest als in de laatste vijf jaar. Ons laatste evenement in 2015 trok 30.000 bezoekers, waarvan ruim 250 cosplayers”, vertelt Amine. Tijdens zijn bezoek aan de Japan Expo is Amine een ding duidelijk geworden: “Je kan geen conventie houden zonder cosplayers, daarom zal ik altijd mijn best doen om alle Marokkaanse cosplayers een plekje te geven binnen onze evenementen.”

MAROKKO HERDENKT PARIJS

arokkanen kwamen vrijdagavond in Rabat bij elkaar om stil te staan bij de aanslagen in Parijs, precies een week nadat er 130 mensen om het leven kwamen. Ook veel Fransen waren bij de herdenking aanwezig. De herdenking begon om 22:00 uur en vond plaats op het plein voor de Nationale bibliotheek van Rabat. Vlaggen werden gebruikt als symbool om de verbinding tussen Marokko en Frankrijk weer te geven. Omstanders staken kaarsjes aan en legden rozen neer als eerbetoon aan de slachtoffers. Ook werden er liederen gezongen. De zin “l’islam est un religion de paix et non de terreur” wat “de islam is een religie van vrede en niet van terreur” betekend werd op bordjes benadrukt. VOORTVLUCHTIGE Marokko heeft een arrestatiebevel uitgevaardigd voor Salah Abdeslam, de voortvluchtige

verdachte van de aanslagen in Parijs. Abdeslam is zeer waarschijnlijk de enige verdachte die wist te ontkomen na de aanslagen. Hij zou de bestuurder zijn geweest van de auto waarin de terroristen zaten die de boel op stelten hebben gezet in concertzaal Bataclan. De terroristen schoten met automatische wapens op bezoekers van een Eagles of Death Metal concert, waarna ze zichzelf opbliezen. Honderden concertbezoekers werden eerder gegijzeld. SLACHTOFFERS In de avond van 13 november raakten zeker 386 mensen gewond bij schietpartijen en explosies op zeven verschillende locaties in Parijs. Onder de dodelijke slachtoffers zijn meerdere buitenlanders, in totaal negentien nationaliteiten. Drie Nederlanders zijn gewond geraakt, twee mannen en een vrouw.Twee van de Nederlanders raakten zwaargewond op straat toen zij vanuit een auto door terroristen werden beschoten. Het andere slachtoffer raakte gewond bij concertzaal Bataclan.

DE KUNSTENAARS VAN FEZ

e Marokkaanse stad Fez staat bekend om de oude ambachten die er nog beoefend worden, waaronder pottenbakken en mozaïek. Ook de familie Fakhari doet mee aan het behoudt van de oude ambachten.

tegels worden gebakken in vuurovens, waardoor zij onderling een beetje van kleur gaan verschillen. Vervolgens worden de tegels op maat gehakt, geschilderd en tot een mooi motief gepuzzeld. Dit laatste gebeurt op de kop, waardoor de maker niet kan zien hoe het eindresultaat wordt. Dit gehele proces geeft het eindwerk een mooie handgemaakte uitstraling.

Sinds 1930 geeft de familie Fakhari de kunst van de oude ambacht van aardewerk en mozaïek (zellij) over van vader op zoon. De familie heeft een eigen werkplaats en winkel, genaamd Art Naji, waar toeristen het handwerk kunnen bewonderen. Pottenbakkers zitten achter hun draaischijf met hun handen in de klei, mannen en vrouwen verven de potten en vazen in vrolijke kleuren met kleine kwastjes, en mozaïekkunstenaars hakken tegels in vormen als sterretjes, pijltjes en kruisjes om tafels en fonteinen mee te versieren.

PRODUCTEN Alle producten zijn te bewonderen in de winkel van Art Naji. De familie heeft een moderne draai gegeven aan de potten, vazen en schalen van aardewerk. De originele bruine kleur het van aardewerk is vervangen door wit. Eenvoudige patronen zijn hier in vrolijke kleuren overheen geschilderd. De mozaïekkunstwerken zijn buiten de winkel te bewonderen. Voor alle producten betaal je de hoofdprijs.

MOZAÏEK De zellij tegels zijn een van de belangrijkste kenmerken van de Marokkaanse architectuur. De

FOTOVERSLAG Naast het maken van journalistieke producties hebben we ook volop kunnen genieten van het prachtige landschap en de Marokkaanse cultuur. In twee weken tijd hebben we een bezoek gebracht aan Rabat, de hoofdstad van Marokko. Een 14 uur durende busrit door het Rifgebergte bracht ons in Berkane. Als afsluiter van de reis bezochten we Fez.