ZONLICHT! JAN VAN DER KOOI SCHILDER/TEKENAAR
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 1
ZONLICHT! JAN VAN DER KOOI SCHILDER/TEKENAAR Deze uitgave verschijnt ter gelegenheid van de tentoonstelling ZONLICHT! in Arti Legi, Gouda.
Zelfportret ik zomer 2005 gewassen inkt 24x18 cm
VOORWOORD
ZONLICHT!
M
et zeer veel plezier schrijf ik het voorwoord in de catalogus bij de tentoonstelling ZONLICHT!
Driewerf: + een bijzondere tentoonstelling, + in een bijzonder gebouw, + georganiseerd door bijzonder particulier initiatief. Een bijzondere tentoonstelling Het werk van Jan van der Kooi is van een geheel eigen karakter. Jan van der Kooi is zo’n kunstenaar die nergens bij hoort, tijdloos werk maakt, zelden gezien wordt door de kunstelite, stug doorgaat en in selecte kring zeer gewaardeerd wordt vanwege de kwaliteit en integriteit van het werk. In een bijzonder gebouw In Arti Legi, toen nog Goudse Stadsschool, ging Erasmus ooit naar school, in het lokaal van schoolmeester Pieter Winckel, zijn oom. Hier is de basis gelegd voor zijn studies en zijn omvangrijke correspondentie. Museum Gouda zal in 2016 volop aandacht besteden aan de Goudse roots van Erasmus. En Museum Gouda, dat maakt het nog bijzonderder, startte in 1874 als Museum van Oudheden in ditzelfde gebouw! Nog steeds bestaat de kern van de
stadscollectie van Museum Gouda uit de verzameling voorwerpen die toen op de zolder van Arti Legi waren uitgestald. Georganiseerd door bijzonder particulier initiatief Louwrens en Gerda Dijkstra hebben Arti Legi voor verval behoed door het pand in 2011 te kopen en te laten restaureren. Behalve als kantoor en ontvangstruimte, is het pand nu ook bestemd als expositieruimte. Lataster en Eugene Brands gingen Jan van der Kooi al voor. Een enorme aanwinst voor Gouda, dat vanwege noodzakelijke bezuinigingen kampt met leegstaande, monumentale panden. Arti Legi is in elk geval gered en wordt enthousiast geladen met fijne exposities. Een parel aan de Markt. Arti Legi is partner van Museum Gouda geworden. Dat betekent ook dat Museum Gouda volgaarne verwijst naar de tentoonstelling van Jan van de Kooi, zoals omgekeerd Arti Legi verwijst naar ‘De donkere kant van de schoonheid’ in Museum Gouda. De stad Gouda is gezegend met veel vrijwilligers, particulier initiatief als Gouda Bruist en dus ook met het echtpaar Dijkstra dat een parel heeft toegevoegd aan het culturele aanbod in de stad. Gerard de Kleijn, Directeur Museum Gouda
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 5
6 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
ESSAY
DE ROUTE NAAR
ZONLICHT!
In maart 2013 brachten wij een bezoek aan het net verbouwde Dordrechts Museum waar we voor het eerst kennismaakten met tekeningen van Jan van der Kooi op de tentoonstelling Leonardo’s leerling, meestertekenaar Jan van der Kooi. Wij waren verrast door de expressieve kracht van de dieren en de kwaliteit van de bijna abstracte landschappen. Eerlijk gezegd begrepen we niet waarom wij nog nooit van deze kunstenaar gehoord hadden. Volgens de begeleidende museumfolder was zijn werk een begrip voor kenners, maar zelden te zien voor het grote publiek. Wij behoorden duidelijk tot de laatste categorie.
I
n het gelijktijdig gepresenteerde boek met de titel Jan van der Kooi tekenaar/schilder, lazen wij in de tekst Notities over de man en het werk van Nicolaas Matsier, dat zijn werken bijna op eigen kracht hun weg naar de kopers vinden. Hoewel dit de relatieve onzichtbaarheid ervan verklaarde, liet Matsier even verderop niet onvermeld dat Jan van der Kooi met een zekere terughoudendheid zijn werken ook voor het publiek toegankelijk wil maken en het liefst in combinatie met een boek. Bijna een jaar later, in februari 2014, reden wij naar Friesland voor een eerste kennismaking met deze kunstenaar, waar wij onder het genot van koffie met
Friese koek onze levensverhalen en plannen uitwisselden. In de maanden daarna groeide het wederzijds vertrouwen en kwamen wij tot overeenstemming om eind 2014/begin 2015 een tentoonstelling in Arti Legi te organiseren met als thema zonlicht, inclusief een begeleidende publicatie. Levensschets In 1957 werd Jan van der Kooi geboren te Bedum in de provincie Groningen, waar hij opgroeide in een arbeidersmilieu. Na de lerarenopleiding Ubbo Emmius in Leeuwarden volgde hij een kunstopleiding aan de Academie Minerva in de stad Groningen. Na deze studie verhuisde hij weer naar Friesland waar hij ging wonen en werken in de buurt van Drachten.
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 7
Ik wou dat ik twee tijgers was 2011 / 15x55 cm
Zijn oeuvre bestaat uit landschappen, stillevens, (zelf )portretten, naakten en dierenportretten. Verder geeft hij o.a. jaarlijks masterclasses aan de Klassieke Academie voor schilderkunst in Groningen. Vanaf zijn studietijd heeft Jan van der Kooi goed van zijn werk kunnen leven. De afgelopen dertig jaar waren er relatief weinig tentoonstellingen van zijn werk,
8 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
dat in de kunsthandel niet te vinden is. Nederlandse en buitenlandse verzamelaars wisten echter al die tijd de weg naar zijn atelier goed te vinden. Tekenaar Jan van der Kooi is bij velen bekend door zijn virtuoze tekeningen die doen denken aan oude
ESSAY
Stilleven met sering en glas water 2013 / 85x95 cm
meesters als Rembrandt of Rubens. In ons tijdperk waarin fotografie en andere virtuele technieken zo’n dominante rol spelen, beoefent hij zonder die hulpmiddelen het tekenen nog steeds als een zelfstandige kunst. Met een beweeglijk lijnenspel beoogt hij vanuit het werken naar de realiteit een karakteristiek element van zijn onderwerp zodanig tot uitdrukking te brengen, dat het levende van het moment intact blijft. Het tekenen is voor hem de beste manier van kijken en contact maken met het onderwerp dat hij wil verbeelden. Bij het tekenen van dieren ontstaat er contact met het dier waardoor hij a.h.w. in de huid van het dier kruipt. In het verlengde hiervan ligt het ‘tijgerzelfportret’ dat hij maakte na een les aan studenten, waarin hij hen vertelde dat er veel overeenkomsten zijn tussen een tijger- en een mensenschedel. Bij thuiskomst probeerde hij dat voor
zichzelf nog eens te onderzoeken. Voordat hij zich waagde aan het tekenen van paarden, vond hij het nodig een dissectie van deze dieren mee te maken om hun innerlijke constructie beter te begrijpen. Hij maakt per jaar zo’n 3000 tekeningen, een bijna onvoorstelbaar aantal. Dat heeft mede te maken met het benodigd materiaal dat licht is en relatief makkelijk overal heen mee te nemen. Het bezoeken van een concert kan zomaar een tiental tekeningen opleveren van muzikanten. Schilder Het tekenen ligt ook aan de basis van zijn schilderkunst. In tegenstelling tot wat men zou verwachten na het zien van zijn dynamische tekeningen, heerst in zijn schilderwerk een zekere sereniteit. Enerzijds komt dat door de keuze van het stilleven als onderwerp, anderzijds is het ook het gevolg van de door hem gekozen kleurstelling. Hij maakt zo’n 14 tot 16 olieverfschilderijen per jaar, waarbij hij een voorkeur heeft voor paneel. In vergelijking met linnen heeft paneel als voordeel dat hij zelf de maten kan bepalen en dat hij paneel zo glad kan maken dat het geen structuur geeft in het geschilderde. Daarbij heeft hij een voorkeur voor grote formaten, die hem mede door het gewicht van zo’n paneel noodzaken thuis te werken. Hoewel hij in zijn begintijd tot de school van het noordelijk realisme werd gerekend, heeft Jan van der Kooi zich in de loop der jaren daarvan losge-
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 9
maakt. Donkere achtergronden en tegenstellingen in belichting en kleur maken steeds vaker plaats voor nuances van wit en licht. In plaats van zich bezig te houden met door hem zelf geregisseerde stillevens is hij zich gaan richten op wat er in de echte wereld, dichtbij en ver weg, te zien is. Ook met zijn licht abstraherende, afgewogen, vlakke compositie ging hij zich meer van de klassieke figuratieve schilder-
10 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
kunst onderscheiden. Dit alles heeft ertoe geleid dat het werk van deze klassiek geschoolde kunstenaar een eigentijds karakter heeft gekregen met ruimte voor zijn eigen handschrift. Hierbij is het voor hem van groot belang zijn eigen voorwaarden te bepalen waarbinnen hij zijn scheppingsproces de vrije ruimte kan geven. Het is essentieel voor hem zijn eigen weg te gaan zonder zich door de buitenwereld iets op te
ESSAY
“Het element licht in onderscheid van donker is nog geen zonlicht” laten dringen. Dit houdt o.a. in dat hij niet op bestelling werkt en nooit een tweede versie van een werk wil maken. Niet het resultaat maar artistieke groei is zijn drijfveer. ZONLICHT! Gaandeweg krijgt het licht in zijn schilderijen een ander, speelser of dynamischer karakter en ontstaat, vanuit de voorkeur voor witte tonen en licht, zijn huidige fascinatie voor zonlicht. Zelf zegt Jan van der Kooi dat het lijkt alsof zijn ontwikkeling tot hier toe daarop gericht is geweest. Het element licht in onderscheid van donker is echter nog geen zonlicht. Direct zonlicht is volgens hem het meest witte licht dat er bestaat en het donker diep van een mijnschacht is het diepste zwart. Tussen die twee uiteinden bestaat een spectrum van ontelbare variaties, terwijl het aantal kleuren verf in een tube beperkt is. Hij als schilder moet daaruit het zonlicht ‘oproepen’. Daar is geen receptuur van voorhanden en het werken naar de werkelijkheid zonder gebruik te maken van fotografie vraagt mede daarom veel voorstudie. Voordat hij zijn onderwerp onder de knie heeft en een versie op paneel aandurft, heeft hij op talloze tekeningen en schetsen in olieverf geoefend. De bijna 130 volle schetsboeken, die hij sinds zijn 15e levensjaar vol heeft gemaakt, getuigen daarvan. Ook prepareert hij stukken karton die overblijven van passe-partouts om daarmee te experimenteren met
olieverf. Deze neemt hij ook mee op zijn reizen naar het buitenland. Het is hard werken en plannen om het verstrijkend zonlicht van bijv. de ochtend in een bepaalde periode van het jaar goed op het doek te krijgen. Seizoensgebonden arbeid die gepaard gaat met concentratie, perioden van stilte en afzondering op het atelier. Het ‘vangen’ van zonlicht heeft als extra moeilijkheid dat de dieptewerking verdwijnt en het daardoor moeilijk is om het volume in bijv. zijn naakten te houden. Maar als Jan van der Kooi zijn onderwerp eenmaal op paneel heeft geschilderd, weet hij de toeschouwer als geen ander te boeien door zijn subtiele verbeelding van bijv. zoiets alledaags als binnenvallend zonlicht op muren of vloeren. Tot slot Sinds februari dit jaar kijken wij terug op een voortvarende samenwerking met Jan van der Kooi en vinden wij het bijzonder dat dit heeft geleid tot de tentoonstelling ZONLICHT! in Arti Legi waar circa 30 olieverfschilderijen met dit thema te zien zijn, aangevuld met een rijke variëteit aan tekeningen. Wij hopen hiermee op gepaste wijze een bijdrage te hebben geleverd om zijn artistieke werk onder de aandacht te brengen van het grote publiek. Gouda, december 2014 Gerda Dijkstra - van der Wel
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 11
BIOGRAFIE JAN VAN DER KOOI
1957
1988
1975-1980
1993
Geboren te Groningen en opgegroeid in Bedum. Eerste serieuze tekenlessen tijdens de middelbare school van Arend Ronda, Hij stimuleert Jan van der Kooi door te gaan in het beeldend vak. Studeert in Leeuwarden aan de Nieuwe Lerarenopleiding Ubbo Emmius, afdeling beeldende vakken.
1979-1982
Studeert aan de ABK Academie Minerva te Groningen
1980-1988
Exposeert geregeld in binnen- en buitenland, alleen en in groepsverband.
Sinds 1982
Maakt jaarlijks binnen- en buitenlandse tekenreizen naar o.a. Engeland, Frankrijk, Toscane, Sicilië, Turkije, China en Nepal. Verblijft jaarlijks enige tijd in Venetië. Op die reizen wordt er voornamelijk getekend, zowel veel ‘losse’ tekeningen als ook altijd in reisschetsboeken, die speciaal voor dit doel worden gebonden.
12 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
Teleurgesteld in het onverbiddelijke harde klimaat van het galeriemilieu besluit hij zich daaruit terug te trekken en in stilte verder te werken aan zijn oeuvre. Verhuist met zijn gezin naar een oude notariswoning in Burgum. Dit monumentale pand biedt hem alle psychische en praktische ruimte om zich helemaal te richten op het centrum van zijn beeldend werk: de kleur wit in al zijn gradaties.
1994-1995
Jan van der Kooi komt opnieuw in de belangstelling te staan naar aanleiding van portretten van de schilder in de televisie programma’s Wat is er aan de hand en Van gewest tot gewest.
1995
Tekeningententoonstelling 49 schetsboeken en een poepende tijger, Museum Smallingerland, Drachten
2000
Overzichtstentoonstelling, Avéro-gebouw, Leeuwarden
BIOGRAFIE Rode Sater 2013 rood krijt 38x32 cm
2005
Jan van der kooi bij Laurentius, tekeningen, Middelburg
2007
The Royal Society of Portrait Painters, London. Overzichtstentoonstelling, Museum De Buitenplaats, Eelde
“Tekenen is de beste manier van kijken en contact maken met het onderwerp” 2001
Tentoonstelling met Rein Pol in de Noordelijke Kunsthof, Appingedam. Groepstentoonstelling in Museum Rob Møhlmann, Venhuizen
2002
Overzichtstentoonstelling, Museum De Buitenplaats, Eelde. Tentoonstelling Het Bestiarium van Jan van der Kooi, Fries Natuurmuseum, Leeuwarden.
2009
De vier groten uit het Noorden (met Pieter Pander, Pieter Knorr en Matthijs Röling), Galerie Art Nix, Antwerpen
2012
De Klassieke Academie presenteert..., Museum De Buitenplaats, Eelde. Renaissance in het Noorden, in verschillende musea, borgen en instellingen in Groningen, Friesland en Drenthe. Leonardo’s leerling, meestertekenaar Jan van der Kooi, Dordrechts Museum, Dordrecht.
2013
“Een Fries in Italië”, solo tentoonstelling, Museum Martena, Franeker. Kunstenaars kiezen kunst, groepstentoonstelling, Museum Martena, Franeker, 2014
2014
Thematentoonstelling ‘ZONLICHT!”, solotentoonstelling, Arti Legi, Gouda
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 13
Links: Wisselend bewolkt 2007 olieverf op paneel 122x110 cm Rechts: Dooi 2007 olieverf op paneel 122x110 cm
14 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 15
Links: Voorjaarsbriesje 2007 olieverf op paneel 122x110 cm Rechts: Nazomer 2007 olieverf op paneel 122x110 cm
16 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 17
18 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
Links: Slaapkamerraam 2009 o/p 54x54 cm Rechts: Slaapkamerraam in juni 2010 65x61 cm
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 19
Atelierraam 2008 100x90 cm
20 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
Atelierraam 2008 100x90 cm
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 21
22 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
Slaapkamerraam met gele Lissen 2009 / 82x72 cm
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 23
Links: Januari ochtend 2010 olieverf op paneel 68x80 cm
Rechts: Slaapkamerraam met gordijn 2014 64x60 cm
24 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 25
Links: Boek schets voor Wisselend bewolkt potlood Rechts: Wisselend bewolkt 2007 olieverf op paneel 122x110 cm
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 27
28 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
Links: Atelierdeur in de winter I 2013 100,5x88,5 cm Rechts: Atelierdeur in de winter II 2014 100x90 cm
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 29
30 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
Links: Twee deuren 2011 olieverf op paneel 122x110 cm Rechts: ’s Ochtends vroeg 2009 99,5x95,5 cm
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 31
Links: Ubi dorminus 2009 olieverf op paneel 122x110 cm Rechts: Atelier in augustus 2010 olieverf op paneel 122x110 cm
32 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 33
Augustus II 2008 / 80x100 cm
34 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
Mandje met paddestoelen 1994 / 112x107 cm
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 35
36 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
Links: Bramen 2010 90x100 cm Rechts: Mandje met citroenen 2008 90x80 cm
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 37
Links: Stilleven met sering en glas water 2013 85x95 cm
Rechts: Fluitekruid 2001 11x122 cm
38 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 39
Wintervloer 2003 / 122x140 cm
40 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
Vloerstilleven met mandje met krabben 2003 / 122x140 cm
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 41
42 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
Links: Zelfportret 2014 35x36 cm Rechts: Zelfportret 2011 26x22 cm
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 43
44 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
Wolkenstudies 2014 / 50x60 cm
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 45
46 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 47
Links: Tuin in de ochtend 2014 29x36 cm
Rechts: Studie zonlicht 2014 50x60 cm
48 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 49
Uitzicht uit mijn slaapkamer 2006 / 14x23 cm
50 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
Landschap bij Burgum 2011 / gewassen inkt / 14x22 cm
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 51
52 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
Links: Zicht op de baai van Napels 2014 16x29 cm
Rechts: Landschap in Toscane 2013 14x35 cm
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 53
54 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 55
Links: Mahut 2005 21x10 cm Rechts: Zelfportret 2009 24x21 cm
56 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT! / 57
COLOFON Deze uitgave verschijnt ter gelegenheid van de tentoonstelling ZONLICHT! in Arti Legi, Gouda. 11 december 2014 t/m 1 februari 2015. ISBN/EAN 978-90-821617-3-1 Tekst Gerda Dijkstra - van der Wel Ontwerp en productie Thomas van der Schoor / Mooi Rood Beeld omslag Wisselend bewolkt 2007 / olieverf op paneel / 122x110 cm Fotomateriaal + Arend Loerts, Leeuwarden + Archief Jan van der Kooi © december 2014
58 / JAN VAN DER KOOI IN ARTI LEGI / ZONLICHT!
Anno 1855 Markt 27 / 2801 JJ Gouda / www.artilegi.nl