10 seyridartarikh

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫<<<<‬

‫‪٢‬‬

‫>>>>‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ١‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫در ﺻﻔﺤﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻮﺷﻴﺪم ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﮐﺘﺎب اﺟﺎزﻩ ﻣﯽ دهﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻮداری ﮐﻠﯽ از ﻣﺘﻮن ﺳﻪ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس‬ ‫ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺗﻮﺣﻴﺪی را در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻨﻴﺎدی ﻧﻘﻞ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ درﺑﺎرﻩ ﺁﻧﻬﺎ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮی ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ در‬ ‫ﺻﻔﺤﺎت ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺧﻮاﻧﺪ ﻧﻤﻮداری از اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮهﺎ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ هﺎ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮی هﺎی ﭘﮋوهﺸﮕﺮان و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان و‬ ‫ﻣﻮرﺧﺎن ﺟﻬﺎن ﻏﺮب در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ هﻤﻴﻦ ﻣﺘﻮن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺁﻧﻬﺎ هﻢ اﮐﻨﻮن ﺑﺼﻮرت هﺰاران ﮐﺘﺎب و ﻣﻘﺎﻟﻪ و رﺳﺎﻟﻪ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻘﯽ در دﺳﺘﺮس ﻋﻤﻮم ﻗﺮار دارد‪ .‬هﻤ ِﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺧﻮاﻧﺪ از ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ای ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ از‬ ‫اﺳﺎﻣﯽ ﺁﻧﻬﺎ و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﮐﺘﺎب هﺎ ﻳﺎ ﻣﻘﺎﻻﺗﺸﺎن را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ هﺮ ﻳﮏ از ﻓﺼﻮل ﮐﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺁوردﻩ ام‪،‬‬ ‫وﻟﯽ ﺑﺮای اﻳﻨﮑﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن را از اﺻﻞ ﻣﻨﺤﺮف ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻢ ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻩ ام از ذﮐﺮ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﻣﺸﺨﺼﺎت در‬ ‫زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ هﺮ ﺻﻔﺤﻪ ﺧﻮداری ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻴﺎزی ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺬﮐﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎر ِﻩ ﮐﺘﺎب هﺎ و ﻣﻘﺎﻻﺗﯽ ﮐﻪ در ﻃﻮل اﻳﻦ ﺳﻪ ﻗﺮن‬ ‫در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﺻﺪهﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﮐﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ ام ﺗﻨﻬﺎ ﻓﻬﺮﺳﺖ و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺁﺛﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺧﻮد ﻣﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫* * *‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ وﺟﻮد ﻗﺪرت هﺎﺋﯽ ﻧﺎﭘﻴﺪا وﻟﯽ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ روﻧﺪ زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮﻩ ﺑﺸﺮ ﻧﻈﺎرت و ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و در ﻃﻮل‬ ‫زﻣﺎن ﻣﺎﻳﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﺬاهﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺎﻃﻴﺮی و ﺑﻌﺪا ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬از ﮐﺠﺎ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد؟ ﭘﮋوهﺸﮕﺮان ﻓﺮاواﻧﯽ‬ ‫در دو ﺳﻪ ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮐﻮﺷﻴﺪﻩ اﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮای اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﭘﺎﺳﺦ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﯽ ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ زﻳﺮ ﻳﮑﯽ از واﻗﻊ ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫»اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﺬاهﺐ را ﺑﻮﺟﻮد ﺁوردﻩ اﺳﺖ ﺗﺮس از ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮس ﺑﺸﺮ اﺑﺘﺪاﺋﯽ از ﻧﻴﺮوهﺎی‬ ‫ﻣﻘﺘﺪر ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐﻪ او را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮس ﺑﺸﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮ از ﺧﺪاﻳﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺮوهﺎ را در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﺮس ﺑﺸﺮ ﺑﺎزهﻢ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮ از ﺧﺪای واﺣﺪی ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ ﻧﻴﺮوهﺎ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬واﮐﻨﺶ هﻤﻪ ﺁﻧﺎن‬ ‫در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬واﮐﻨﺶ ﺑﻮﻣﻴﺎن ﻣﮑﺰﻳﮏ و ﭘﺮو در هﻨﮕﺎم ﮐﺸﻒ ﻗﺎرﻩ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎﻳﺎن اﺳﭙﺎﻧﻴﺎﺋﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﻮن‬ ‫ﺁﻧﻬﺎ را ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳﺐ هﺎﺋﯽ دﻳﺪﻧﺪ ﮐﻪ هﻴﭽﻮﻗﺖ ﻧﺪﻳﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و از ﻟﻮﻟﻪ هﺎی ﺁﺗﺸﺒﺎر ﺗﻮپ هﺎی ﺁﻧﻬﺎ ﺻﺪاﺋﯽ رﻋﺪ ﺁﺳﺎ‬ ‫ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﮐﻪ هﻴﭻ وﻗﺖ ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮدﻳﺪی در اﻳﻦ ﻧﮑﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاﻳﺎﻧﯽ ﻣﻘﺘﺪر روﺑﺮو ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺁﻧﻬﺎ را ﭘﺮﺳﺘﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﮑﻨﻴﻢ ﮐﻪ اﻳﻦ واﮐﻨﺶ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺬاهﺐ اوﻟﻴﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻤﯽ ﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﮐﻪ ﻋﻤﻼ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﺷﮑﻞ ﮔﻴﺮی‬ ‫ﺧﻮد را ﺗﺎ ﺣﺪ ﺑﺴﻴﺎری ﻣﺪﻳﻮن هﺮاس ﻣﺮدم ﻣﺘﻤﺪن ﻋﺼﺮ از دوزخ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ و ﺁﺗﺶ ﺳﻮزان و ﻣﻼﺋﮏ ﻋﺬاب و ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ‬ ‫و ﻣﺎرهﺎ و ﻋﻘﺮب هﺎ و ﺁب ﺟﻮﺷﺎن ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺘﯽ ﻃﺒﻌًﺎ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎری از »ﭼﺮا«هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﺪ‬ ‫و هﻨﻮز ﺟﻮاب ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻨﺪﻩ ای ﺑﺮای ﺁﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽ داد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﭘﺲ هﺮ ﻳﮏ از ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮداﻧﻨﺪﻩ ای ﻧﺎﭘﻴﺪا ﺟﺎی دادﻩ ﺷﺪ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎﻧﯽ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎﻩ را ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﺁوردﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎن دﻳﮕﺮی ﻏﻼت و ﻣﻴﻮﻩ هﺎ‬ ‫را ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎﻧﯽ ﻧﻴﺰ رﻋﺪ و ﺻﺎﻋﻘﻪ ﻣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬در اﻧﺘﻈﺎر ﺁﻧﮑﻪ هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد زﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاﻳﺎن‬ ‫ﻣﻘﺘﺪرﺗﺮی ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ﮐﻪ هﻢ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﻣﯽ ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬هﻢ ﮔﻨﺪم و ﺗﺎک را ﻣﯽ روﻳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬هﻢ رﻋﺪ و ﺻﺎﻋﻘﻪ ﻣﯽ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ«‬ ‫)ﮔﻮﺳﺘﺎو ﻟﻮﺑﻮن‪ :‬زﻧﺪﮔﯽ ﺣﻘﺎﻳﻖ(‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ ﺧﺪا در ﺑﺮداﺷﺖ ﮐﻠﯽ ﻣﺎ ﺧﺪاﺋﯽ ﻣﺬﮐﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻘﺎﺷﺎن و ﻣﺠﺴﻤﻪ ﺳﺎزان ﻧﻴﺰ او را هﻤﻮارﻩ ﺑﺎ رﻳﺶ و ﮔﻴﺴﻮی‬ ‫ﺳﭙﻴﺪ ﻣﺠﺴﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎن اوﻟﻴﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ هﻤﮕﯽ ﺧﺪاﻳﺎن زن ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﻼﻗﻴﺖ و ﺑﺎروری در ﺁﻧﺎن و ﻧﻪ در ﻣﺮدان‬ ‫ﺗﺠﻠﯽ ﻣﯽ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺪهﺎ ﭘﻴﮑﺮﻩ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﮐﻪ از اﺳﺘﺨﻮان ﻳﺎ ﻋﺎج ﻳﺎ ﻗﻠﻮﻩ ﺳﻨﮓ ﺗﺮاﺷﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬در ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫و ﻗﺮن ﮐﻨﻮﻧﯽ در ﻧﻮاﺣﯽ ﭘﻬﻨﺎوری از ﺳﻴﺒﺮی ﺧﺎوری ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ اروﭘﺎی ﺷﻤﺎﻟﯽ و اﺳﮑﺎﺗﻠﻨﺪ و اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ و ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫داﻧﻮب و ﺑﻠﻐﺎرﺳﺘﺎن و ﺳﺎردﻧﯽ و ﻣﺎﻟﺖ و ﺧﺎور ﻧﺰدﻳﮏ و ﺁﻧﺎﺗﻮﻟﯽ و اﻓﺮﻳﻘﺎ و ﭼﻴﻦ و اﻧﺪوﻧﺰی ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‬ ‫ﺑﻪ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻟﻘﺐ وﻧﻮس )وﻧﻮس وﻳﻠﻨﺪف‪ ،‬وﻧﻮس ﻟﺴﭙﻮگ‪ ،‬وﻧﻮس ﮔﺎﮔﺎرﻳﻨﻮ‪ ،‬وﻧﻮس ﮐﻴﻮﺗﺴﺎ و‬ ‫ﻏﻴﺮﻩ( دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ هﻴﭽﮑﺪام از ﺁﻧﻬﺎ ﺷﺒﺎهﺖ زﻳﺎدی ﺑﺎ وﻧﻮس زﻳﺒﺎی ﻣﻴﻠﻮ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﺟﻪ ﻣﺸﺨﺺ هﻤﻪ اﻳﻦ وﻧﻮس هﺎ ﻓﺮﺑﻬﯽ ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺎﻣﻮس اﺟﺪاد ﮐﻬﻦ ﻣﺎ از ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮی ﺑﺮای ﺑﺎروری‬ ‫ﺣﮑﺎﻳﺖ ﻣﯽ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬از ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﻤﺪن هﺎی ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﺗﺪرﻳﺠًﺎ در ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﺮاﮐﻨﺪﻩ‬ ‫اﻧﺴﺎن هﺎی اوﻟﻴﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻣﺬهﺐ ﻧﻴﺎﮐﺎن دوردﺳﺖ ﻣﺎ ﺟﻨﺒﻪ »ﻣﺎدرﺧﺪاﺋﯽ« داﺷﺖ و ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﺪود ﭘﻨﺠﻬﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٢‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫ﺑﻮد ﮐﻪ اﻳﻦ ﺳﻨﺖ ﺟﺎی ﺧﻮد را ﺑﻪ »ﭘﺪرﺧﺪاﺋﯽ« ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺳﭙﺮد‪ .‬ﺳﻨﺖ ﭘﺮﺳﺘﺶ »اﻟﻬﻪ ﻣﺎدر« ﻳﺎ »ﻣﺎدر زﻣﻴﻦ« ﺣﺘﯽ در‬ ‫دﻧﻴﺎی اﻣﺮوزی ﻣﺎ ﻧﻴﺰ در ﻧﺰد ﻣﺮدم ﺷﻤﺎﻟﯽ اروﭘﺎ )اﺳﮑﺎﺗﻠﻨﺪ‪ ،‬اﻳﺮﻟﻨﺪ‪ ،‬اﺳﮑﺎﻧﺪﻳﻨﺎوی‪ ،‬ﭘﺮوس ﺷﺮﻗﯽ( ﺑﺼﻮرﺗﯽ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎﻗﯽ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ و روز ‪ ١۵‬اوت )ﮐﻪ ﮐﻠﻴﺴﺎی ﮐﺎﺗﻮﻟﻴﮏ از ﺳﺎل ‪ ١٩۵٠‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺁﻧﺮا روز ﻣﺮﻳﻢ ﻣﻘﺪس ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ( ﺑﺼﻮرت‬ ‫روز »زﻣﻴﻦ ﻣﺎدر« ﺟﺸﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ﻟﻴﺘﻮاﻧﯽ اﻳﻦ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺟﺸﻦ ‪ Zemyna‬ﻧﺎم دارد ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ رﻳﺸﻪ‬ ‫اﻳﺮاﻧﯽ زﻣﻴﻦ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺼﺮ ﺧﺪای ﻣﺮد در ﺣﺪود ﺷﺸﻬﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﻮﺳﻂ ﺁرﻳﺎﺋﯽ هﺎ ﮐﻪ در ﺁن هﻨﮕﺎم ﭘﺎ ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﺁﻏﺎز ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺘﺎب ﺗﺤﻘﻴﻘﯽ ﻗﻄﻮری ﺑﻨﺎم »ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺧﺪا« ‪ Histoire generale de Dieu‬ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺎﻩ ﭘﻴﺶ در ﭘﺎرﻳﺲ‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ﺁرﻳﺎﺋﯽ هﺎی اﻳﺮاﻧﯽ را ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺮوﻩ از ﺧﺎﻧﻮادﻩ ﺑﺰرگ »هﻨﺪ و اروﭘﺎﺋﯽ« ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﺮد را در‬ ‫ﻣﺠﻤﻊ ارﺑﺎب اﻧﻮاع ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪ ﻗﺪرت ﻧﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻇﻬﻮر اﻳﻦ ﺧﺪاﻳﺎن‪» ،‬اﻟﻬﻪ هﺎی ﻣﺎدر« ﮐﻪ ﺗﺎ ﺁﻧﻮﻗﺖ ﺑﺪون ﻣﺮد ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﯽ ﺁوردﻧﺪ‬ ‫و ﻧﻘﺶ ﺑﻨﻴﺎدی ﺁﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻈﻬﺮ اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﻃﺒﻴﻌﯽ ﺗﺮی ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﺮد ﻧﻮرﺳﻴﺪﻩ ای‬ ‫ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ هﻢ ﺷﻮهﺮان و هﻢ ﻓﺮزﻧﺪان ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﯽ از ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ در ﺁﺳﻴﺎی ﺑﺎﺧﺘﺮی و‬ ‫ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ ﺷﺮﻗﯽ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﯽ دراز ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺎدری ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪ هﻤﺴﺮی ﺑﺮﺗﺮی داﺷﺖ و ﮐﻤﺎﮐﺎن اﻳﻔﺎی ﻧﻘﺶ ﺳﺎﻻراﻧﻪ ﺑﺎ زﻧﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮏ دوران اﺳﺎﻃﻴﺮی‪ ،‬در هﺮ ﻳﮏ از ﻣﻴﺘﻮﻟﻮژی هﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ رﻧﮓ ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﺋﯽ و اﻗﻠﻴﻤﯽ و‬ ‫ﻗﻮﻣﯽ ﺧﺎص ﺧﻮدﺷﺎن را دارﻧﺪ‪ .‬هﻤﻪ اﻳﻦ ﺧﺪاﻳﺎن ﻓﺮﺁوردﻩ هﺎی ﻣﺤﻠﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺧﺎص ﺳﺮزﻣﻴﻦ هﺎ و‬ ‫ﺳﻨﺖ هﺎ و ﻓﺮهﻨﮓ هﺎ‪ ،‬و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮی ﻧﻴﺎزهﺎی ﻣﺎدی و روﺣﯽ ﺳﺎﮐﻨﺎن ﺁﻧﻬﺎ‪ .‬ﻳﻮﻧﺎن ﮐﻬﻦ در ﻣﻴﺘﻮﻟﻮژی ﺧﻮد ﺧﺪاﺋﯽ ﺑﻨﺎم‬ ‫ﺧﺪای ﺷﺮاب داﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻧﮕﻮرهﺎی ﺟﻬﺎن در اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﭘﺮورش ﻣﯽ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و اﻓﺮﻳﻘﺎی ﺳﻴﺎﻩ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺧﺪاﺋﯽ را ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﺮای اﻳﻦ ﮐﻪ اﺻﻮﻻ اﻧﮕﻮر ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬در ﻋﻮض ﺧﺪای ﺑﺎﺋﻮﺑﺎب داﺷﺖ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﺼﺮﻳﺎن ﺧﺪای ﺗﻤﺴﺎح‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ و ﺳﺮخ ﭘﻮﺳﺘﺎن ﺧﺪای ﮔﺎوﻣﻴﺶ و ﺑﻮﻣﻴﺎن اﻣﺮﻳﮑﺎی ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺧﺪای ذرت و هﻨﺪﻳﺎن ﺧﺪای ﺑﺒﺮ ﮐﻪ ﺗﺠﻠﯽ ﮐﺎﻟﯽ اﻟﻬﻪ‬ ‫ﺧﻮن ﺁﺷﺎم ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺤﺜﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ در اروﭘﺎی ﻗﺮن ﻓﺮوغ و ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﺁن ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ‬ ‫ﮐﺰوﻧﻮﻓﺎﻧﻮس ﻓﻴﻠﺴﻮف و ﺷﺎﻋﺮ ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ در هﻤﻴﻦ ﺑﺎرﻩ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﺧﺪاﻳﺎن ﺣﺒﺸﯽ ﭘﻮﺳﺖ ﺳﻴﺎﻩ و ﻣﻮهﺎی ﻣﺠﻌﺪ دارﻧﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺮﺑﺮهﺎی ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺁﺑﯽ ﭼﺸﻢ و ﻣﻮﻃﻼﺋﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﺎوان و اﺳﺒﺎن ﻧﻴﺰ ﻋﻘﻞ ﻣﺎ را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و دﺳﺖ هﺎی‬ ‫ﻣﺎ را‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺪاﻳﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺎ ﺷﺎخ و دم ﻣﺠﺴﻢ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪«.‬‬ ‫در »دﻳﮑﺴﻴﻮﻧﺮ ﻓﻠﺴﻔﯽ« وﻟﺘﺮ در هﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬اﺧﻴﺮا اﻃﺎﻗﮑﯽ در ﮔﻮﺷﻪ ﺑﺎغ ﺑﺮای ﺧﻮدم ﺳﺎﺧﺘﻢ‪ .‬ﺷﻨﻴﺪم ﮐﻪ‬ ‫ﻳﮏ ﮐﻮر ﺑﻪ دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮش ﮐﻮر ﺧﻴﻠﯽ ﻣﻬﻤﯽ اﻳﻦ ﺑﻨﺎی ﻋﻈﻴﻢ را ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻳﮏ راﺳﻮ ﺑﺪو ﺟﻮاب داد‪:‬‬ ‫ﺷﻮﺧﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯽ؟ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺎری ﻓﻘﻂ از ﻳﮏ راﺳﻮی ﻧﺎﺑﻐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ اﮔﺮ ﻳﮏ ﮐﺮم اﺑﺮﻳﺸﻢ هﻢ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﭘﻴﻠﻪ اﺑﺮﻳﺸﻤﯽ ﮐﻪ دور ﺧﻮد ﺗﻨﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﻧﺎﻣﯽ ﺑﺪهﺪ اﺳﻤﺶ را ﺁﺳﻤﺎن ﻣﯽ ﮔﺬاﺷﺖ‪«.‬‬ ‫ﻣﺬاهﺐ در ﺁﻏﺎز ﺻﺮﻓﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺤﻠﯽ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺪﻧﺒﺎل »ﺑﺎزارﻳﺎﺑﯽ« ﻧﻤﯽ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬هﺮ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ ای ﻣﺬهﺐ ﺧﺎص ﺧﻮدش را‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻬﻤﺎن ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ زﺑﺎن و رﺳﻮم و ﻣﻘﺮرات اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﺧﻮد را داﺷﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺗﺼﻮر اﻳﻨﮑﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺧﺪاﻳﺎن او را‬ ‫ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺶ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﯽ اﺣﺘﺮاﻣﯽ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق اﻳﻦ ﺧﺪاﻳﺎن ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ هﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاﺋﯽ در ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﺧﺎص از اﻗﻠﻴﻢ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ اﻗﻠﻴﻤﯽ دﻳﮕﺮ ﺳﻔﺮ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎی ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﺗﺎزﻩ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺎهﻴﺖ ﻣﯽ داد‪ ،‬و اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪﻩ در‬ ‫دوران ﺁﺋﻴﻦ هﺎی »ﺗﻮﺣﻴﺪی« ﻧﻴﺰ هﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮﻗﺮار ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻘﻮل ﻓﻮﺳﺘﻞ دوﮐﻮﻻﻧﮋ ﻣﻮرخ ﻧﺎﻣﯽ ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ ﻓﺮاﻧﺴﻪ »وﻗﺘﻴﮑﻪ‬ ‫ﮐﻨﺴﺘﺎﻧﺘﻴﻨﻮس اﻣﭙﺮاﺗﻮر رم ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ را ﺁﺋﻴﻦ رﺳﻤﯽ اﻣﭙﺮاﺗﻮری رم اﻋﻼم ﮐﺮد و ﺑﺪان هﻮﻳﺘﯽ ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ داد‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺖ ﻧﻴﺰ از‬ ‫ﭼﻬﺮﻩ ﻋﺒﻮﺳﯽ ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺁن در ﻃﻮل ﻗﺮون ﺑﺮاﻳﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ و ﺑﺪﺳﺖ ﮐﺸﻴﺸﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ را‬ ‫ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ و از ﺁن اﺷﺒﺎع ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺻﻮرت ﺧﺪای ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻌﺎﺷﺮت و دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﯽ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ را ﺑﺨﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ «.‬در هﻤﻴﻦ‬ ‫زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬و در هﻤﺎن زﻣﺎن‪ ،‬ﮔﻮﺳﺘﺎو ﻟﻮﺑﻮن در »ﺗﻤﺪن هﺎی هﻨﺪ« ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺁﺋﻴﻦ ﺑﻮداﺋﯽ هﻨﺪ و ﺁﺋﻴﻦ ﺑﻮداﺋﯽ ﭼﻴﻦ و‬ ‫ژاﭘﻦ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺒﺎهﺘﯽ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻔﺎوت ﺁﻧﻬﺎ در ﺣﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در اﻳﻦ‬ ‫ﮐﺸﻮرهﺎ درﺑﺎرﻩ ﺑﻮداﺋﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﺗﺼﻮر ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺬهﺐ ﺗﺎزﻩ ای روﺑﺮو ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺁﺋﻴﻦ‬ ‫اﺳﻼم در ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮد از ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ هﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﯽ ﭼﻨﺎن ﺑﻨﻴﺎدی ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺁﻧﺮا ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪،‬‬ ‫زﻳﺮا ﮐﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺬهﺐ ﺟﻬﺎن در اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﻤﻼ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﮑﯽ از ﺁﺋﻴﻦ هﺎی اﺳﺎﻃﻴﺮی ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ در ﻧﺰد‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٣‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫ﺑﻮﻣﻴﺎن دراوﻳﺪی دﮐﻦ ﺑﻄﻮری رﻧﮓ ﺑﺮهﻤﺎﺋﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﺁﺋﻴﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺤﻤﺪ را‬ ‫در ﺟﺎی ﺑﺮهﻤﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪«.‬‬ ‫از ﺣﺪود ﭘﻨﺠﻬﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﺁﺋﻴﻦ هﺎی اﺳﺎﻃﻴﺮی )‪ (mythological‬ﻣﺘﻌﺪدی در ﺳﺮزﻣﻴﻦ هﺎ و در ﻧﺰد اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯽ از ﺁﻧﻬﺎ در ﻃﻮل زﻣﺎن از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﺨﺸﯽ دﻳﮕﺮ هﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮﺟﺎی ﻣﺎﻧﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬داﺋﺮﻩ اﻟﻤﻌﺎرف‬ ‫ﻣﻌﺘﺒﺮ »ﻓﺮهﻨﮓ ﻣﻴﺘﻮﻟﻮژی هﺎ« ﮐﻪ ﺑﺎ هﻤﮑﺎری دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ ‪ ٩٧‬ﮐﺎرﺷﻨﺎس ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﭽﺎپ‬ ‫رﺳﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺑﻴﺶ از ﻳﮑﺼﺪ ﺁﺋﻴﻦ اﺳﺎﻃﻴﺮی ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﭘﻨﺞ ﻗﺎرﻩ ﺟﻬﺎن ﭘﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان از ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﮐﻬﻦ ﻣﺼﺮی و ﺳﻮﻣﺮی و از ﻣﻴﺘﻮﻟﻮژی هﺎی‬ ‫ﺳﺎﻣﯽ )ﺑﺎﺑﻠﯽ‪ ،‬اﮐﺪی‪ ،‬ﺁﺷﻮری‪ ،‬ﻓﻨﻴﻘﯽ‪ ،‬ﻋﺮب(‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮﻟﻮژی هﺎی ﺁرﻳﺎﺋﯽ )هﻴﺘﯽ‪ ،‬اﻳﺮاﻧﯽ‪ ،‬هﻨﺪی‪ ،‬ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ‪ ،‬ژرﻣﻨﯽ‪،‬‬ ‫اﺳﮑﺎﻧﺪﻳﻨﺎوی‪ ،‬ﻻﺗﻴﻨﯽ‪ ،‬اﺳﻼو‪ ،‬ارﻣﻨﯽ‪ ،‬اوﺳﺘﯽ(‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮﻟﻮژی هﺎی ﺁﺳﻴﺎﺋﯽ )ﭼﻴﻨﯽ‪ ،‬ژاﭘﻨﯽ‪ ،‬وﻳﺘﻨﺎﻣﯽ‪ ،‬ﮐﺮﻩ ای‪ ،‬ﻣﻐﻮل‪ ،‬ﺗﺮک‪،‬‬ ‫ﺗﺎﺗﺎر‪ ،‬ﻓﻨﻼﻧﺪی‪ ،‬اﺳﮑﻴﻤﻮ(‪ ،‬ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﻗﺒﻴﻠﻪ ای اﻓﺮﻳﻘﺎﺋﯽ و ﺑﻮﻣﻴﺎن اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ و ﻧﻴﻮزﻳﻠﻨﺪ و ﮔﻴﻨﻪ ﻧﻮ و ﺟﺰاﻳﺮ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﺁرام‪،‬‬ ‫و ﻣﻴﺘﻮﻟﻮژی هﺎی اﻣﺮﻳﮑﺎ ﻧﺎم ﺑﺮد‪ ،‬ﮐﻪ ﺟﻤﻊ ﺧﺪاﻳﺎن ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻴﺶ از ﺻﺪهﺰار ﺑﺮﺁورد ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ از اﻳﻦ ﺁﺋﻴﻦ هﺎی اﺳﺎﻃﻴﺮی در ﺳﻄﺤﯽ ﺑﺴﻴﺎر اﺑﺘﺪاﺋﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻋﻮض ﺑﺮﺧﯽ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻓﺮهﻨﮓ هﺎﺋﯽ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ و ﻇﺮﻳﻔﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ را در ﻳﻮﻧﺎن ﮐﻬﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻴﺘﻮﻟﻮژی ﭘﺮ ﺁب و رﻧﮓ و ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ای از ﺳﯽ هﺰار ﺧﺪای ﻣﺮد و زن و ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺪاﻳﺎن و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن را در ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎری‬ ‫از ﺁﻧﻬﺎ در ﻣﻌﺘﻘﺪات اﺳﺎﻃﻴﺮی ﺁرﻳﺎﺋﯽ )هﻨﺪ و اروﭘﺎﺋﯽ ( رﻳﺸﻪ دارﻧﺪ‪ .‬هﻤﻴﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪات ﺁرﻳﺎﺋﯽ ﭘﺎﻳﻪ ﺁﺋﻴﻦ ﻣﺰداﺋﯽ اﻳﺮان ﮐﻬﻦ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪا ﺁﺋﻴﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪی زرﺗﺸﺘﯽ از ﺁن ﺳﺮ ﺑﺮﺁورد و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺴﺘﺮدﻩ ای در ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺳﺎﻣﯽ‬ ‫)ﻳﻬﻮدﻳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬اﺳﻼم( ﺑﺮﺟﺎی ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺷﻌﺒﻪ ﻣﻴﺘﺮاﺋﯽ ﻣﺰداﺋﻴﺴﻢ ﻧﻴﺰ از راﻩ اﻣﭙﺮاﺗﻮری رم ﻋﻤﻴﻘًﺎ در‬ ‫ﺷﮑﻞ ﮔﻴﺮی ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ اﺛﺮ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬از دوران رﻧﺴﺎﻧﺲ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺘﻮﻟﻮژی ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ ﺑﻄﻮری در هﻨﺮ و ادب و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻏﺮب رﺧﻨﻪ ﮐﺮدﻩ ﮐﻪ ﻧﻔﻮذ »ﻳﻬﻮدی ‪ -‬ﻣﺴﻴﺤﯽ« ﺳﻨﺘﯽ ﺁﻧﺮا در ﻣﻘﻴﺎس وﺳﻴﻌﯽ ﺗﺤﺖ اﻟﺸﻌﺎع ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺤﻮل ﺑﻨﻴﺎدی ﺑﻌﺪی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‪ ،‬ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺧﺪاﻳﺎن »ﺗﻮﺣﻴﺪی« و اﺳﺘﻘﺮار ﺁﻧﻬﺎ در ﺟﺎی ﺧﺪاﻳﺎن اﺳﺎﻃﻴﺮی در ﺑﺨﺶ‬ ‫ﺑﺰرﮔﯽ از ﺟﻬﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻟﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮﺛﺮی در روﻧﺪ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺗﻤﺪن‬ ‫ﺑﺸﺮی اﻳﻔﺎ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ اﻳﻦ ﻧﻘﺶ اﻟﺰاﻣﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا درﺳﺖ هﻤﻴﻦ ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻨﺖ‬ ‫ﮐﺸﺘﺎر ﮔﺮوهﯽ از ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎن ﺧﺪا را ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮوهﯽ دﻳﮕﺮ از ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎن هﻤﻴﻦ ﺧﺪا و ﺑﻨﺎم هﻤﻴﻦ ﺧﺪا ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدﻧﺪ و در اﻳﻦ‬ ‫راﺳﺘﺎ دو هﺰار ﺳﺎل ﺑﺮ ﺻﻔﺤﺎت ﺗﺎرﻳﺦ رﻧﮓ ﺧﻮن زدﻧﺪ‪ .‬ﺁﻣﺎری ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ ١٩٩۴‬از ﺟﺎﻧﺐ ﻳﮏ اﻧﻴﺴﺘﻴﺘﻮی ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‬ ‫اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ ﺣﺎﮐﯽ از اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺑﻴﺴﺖ ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺸﺮی هﺰار و ﻧﻬﺼﺪ ﺳﺎل را در ﺟﻨﮓ و ﺗﻨﻬﺎ ﻳﮑﺼﺪ ﺳﺎل‬ ‫ﺁﻧﺮا در ﺻﻠﺢ ﮔﺬراﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و از اﻳﻦ هﺰار و ﻧﻬﺼﺪ ﺳﺎل ﺑﻴﺶ از ﻳﮑﻬﺰار ﺳﺎل در ﺟﻨﮓ هﺎی ﻣﺬهﺒﯽ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ دو‬ ‫ﺁﺋﻴﻦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و اﺳﻼم ﻋﺎﻣﻞ ﺁن ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﮑﺎﻳﺖ هﻤﻴﻦ ﺁﻣﺎر ﺷﻤﺎر ﻣﺮدان و زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ در اﻳﻦ ﻣﺪت ﺑﻨﺎم‬ ‫ﺧﺪا ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ از ﻣﺠﻤﻮع ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﺑﺮﺑﺮهﺎی ﺷﻤﺎﻟﯽ و ﺁﺗﻴﻼ و ﻣﻐﻮل و ﺗﺎﺗﺎر و ﺟﻨﮓ هﺎی ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻴﮑﻪ ﺳﺨﻦ از ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﺳﻨﺘﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻪ ﻣﺬهﺐ ﻳﻬﻮدی و ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و اﺳﻼم ﻣﺸﻤﻮل‬ ‫اﻳﻦ ﺻﻔﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن ﺷﺎهﺪ ﺳﻪ ﺁزﻣﺎﻳﺶ ‪ -‬و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﮏ ﺁزﻣﺎﻳﺶ ‪ -‬از اﻳﻦ ﻧﻮع ﺑﻮدﻩ‬ ‫اﺳﺖ و در ﻃﻮل ﻗﺮون ﺳﻪ ﻧﻬﻀﺖ و ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻳﮏ ﻧﻬﻀﺖ ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻳﻦ ﺁزﻣﺎﻳﺶ هﺎ در ﻣﺼﺮ ﮐﻬﻦ‬ ‫و در زﻣﺎن ﺁﻣﻨﻮﻓﻴﺲ ﭼﻬﺎرم )ﻗﺮن ﭼﻬﺎردهﻢ ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد ﻣﺴﻴﺢ( ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ در دوران ﻓﺮﻋﻮﻧﯽ ﺧﻮد ﺧﺪاﺋﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺎم ﺁﺗﻦ را ﮐﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻈﻬﺮ ﺁن ﺑﻮد ﺧﺪای ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺁﻓﺮﻳﻨﻨﺪﻩ و ﮔﺮداﻧﻨﺪﻩ ﺟﻬﺎن هﺴﺘﯽ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺗﻤﺎم دﻳﮕﺮ ﺧﺪاﻳﺎن‬ ‫اﺳﺎﻃﻴﺮی ﻣﺼﺮ را از ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد ﻓﺮود ﺁورد‪ ،‬و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﺎم ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ »ﺁﺧﻦ ﺁﺗﻦ« ﺗﻐﻴﻴﺮ داد‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ‬ ‫ﺁزﻣﺎﻳﺶ ﺑﺎ ﻣﺮگ ﺧﻮد اﻳﻦ ﻓﺮﻋﻮن ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ و ﭘﺲ از وی ﺁﺋﻴﻦ ﮐﻬﻦ ﻣﺼﺮی ﺑﻪ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺁزﻣﺎﻳﺶ هﺎی‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪ دﻳﮕﺮی ﻧﻴﺰ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ اﻳﻦ ﮐﺸﻮر ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺁزﻣﺎﻳﺶ دوﻣﻴﻦ در اﻳﺮان ﺗﻮﺳﻂ زرﺗﺸﺖ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ از ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺧﺪاﻳﺎن ﺁرﻳﺎﺋﯽ‪ ،‬اهﻮراﻣﺰدا را ﺑﻴﺮون ﺁورد و او را‬ ‫ﺧﺪای ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ و دو ﻣﻈﻬﺮ ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ‪ ،‬ﺳﭙﻨﺘﺎﻣﻴﻨﻮ و اﻧﮕﺮﻩ ﻣﻴﻨﻮ)اهﺮﻳﻤﻦ( و ﺑﻘﻴﻪ را در ﻣﻘﺎم اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان و اﻳﺰدان‬ ‫در زﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎن او ﻗﺮار داد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﺧﻼف ﺁﺋﻴﻦ ﺁﺗﻦ‪ ،‬ﺁﺋﻴﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪی او ﺑﺼﻮرت ﺗﻨﻬﺎ ﺁﺋﻴﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺁرﻳﺎﺋﯽ ﭘﺎ ﺑﺮﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪ و‬ ‫در دوران ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﺁﺋﻴﻦ رﺳﻤﯽ ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ اﻳﺮان ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ و ﭘﺲ از ﺁن ﻧﻴﺰ ﺑﺪﺳﺖ ﭘﻴﺮوان اﻳﻦ ﺁﺋﻴﻦ در ﺧﻮد اﻳﺮان و‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎرﺳﻴﺎن اﻳﺮاﻧﯽ در هﻨﺪ اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ۴‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫ﺁزﻣﺎﻳﺶ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺁزﻣﺎﻳﺸﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮم ﮐﻮﭼﮏ ﻳﻬﻮد در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﮐﻨﻌﺎن )ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ( ﺁﻏﺎز ﺷﺪ و ﺑﻌﺪا در ﻗﺎﻟﺐ دو‬ ‫ﺁﺋﻴﻦ ﺳﺎﻣﯽ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺨﺶ هﺎی ﺑﺰرﮔﯽ از ﺟﻬﺎن را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وﻳﮋﮔﯽ اﻳﻦ هﺮ ﺳﻪ ﺁﺋﻴﻦ‪ ،‬ﮐﻪ‬ ‫ﭘﮋوهﺸﮕﺮان ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻤﯽ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ ﺁﻧﻬﺎ را ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺗﻮﺣﻴﺪی ﻳﻬﻮدی ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺨﻼف دو ﺁﺋﻴﻦ‬ ‫ﺗﻮﺣﻴﺪی ﻣﺼﺮی و اﻳﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﺋﯽ ﺑﺮای ﺧﺸﻮﻧﺖ در ﺑﺎﻓﺖ ﻣﺬهﺒﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺁﺋﻴﻦ هﺎی‬ ‫ﺗﻮﺣﻴﺪی ﻳﻬﻮدی ﺷﻤﺸﻴﺮ را اﺑﺰار اﺻﻠﯽ اﺳﺘﻘﺮار و ﮔﺴﺘﺮش ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬در دوﺗﺎی اﻳﻦ ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺁﺋﻴﻦ‬ ‫ﻳﻬﻮد و ﺁﺋﻴﻦ اﺳﻼم‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺎﺳﺎ ﻳﮏ ﻓﺮﻳﻀﻪ ﻣﺬهﺒﯽ اﻋﻼم ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﺁﺋﻴﻦ ﺳﻮﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺴﻴﺢ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد او اﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﮐﺸﯽ را ﺑﺼﻮرت ﻓﺮﻳﻀﻪ درﺁوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎ هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و اﺳﻼم ﭘﺎ ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬هﻴﭻ ﺟﻨﮕﯽ ﺑﻨﺎم ﻣﺬهﺐ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و‬ ‫هﻴﭽﻴﮏ از ﺁﺋﻴﻦ هﺎی اﺳﺎﻃﻴﺮی از راﻩ زور ﺑﺪﻧﺒﺎل ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد ﻧﺮﻓﺘﻪ و دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﺎر ﻣﻘﺪس ﻧﺰدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﺧﺪاﻳﺎن ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﻣﺬهﺐ ﻓﺮﻣﺎن ﮐﺸﺘﺎر دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺎﮐﺲ وﺑﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﮑﻪ ﮐﻨﻴﺴﻪ هﺎ و ﮐﻠﻴﺴﺎهﺎ و‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ اﻧﺤﺼﺎرداران ﺣﻖ ﺁدﻣﮑﺸﯽ ﻣﻘﺪس ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬هﻴﭻ ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎهﯽ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﯽ را ﺑﻨﺎم ﺧﺪاﻳﺎن ﻏﻴﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺑﺮای ﺧﻮد‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬و هﻴﭻ ﺷﻤﺸﻴﺮی ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺁن ﮐﺸﻴﺪﻩ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺪاﺋﯽ را ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﺧﻮد ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﻘﺒﻮﻻﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﯽ ﺧﺪاﻳﺎن ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺑﺎ ﺧﺪاﻳﺎن اﺳﺎﻃﻴﺮی‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮار دﻳﮑﺘﺎﺗﻮری ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ در ﺟﺎی دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﺎ ﺁن‬ ‫زﻣﺎن اﻳﻦ ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺎﻃﻴﺮی هﺮ ﮐﺪام در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻋﻤﻞ ﺧﻮد اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺤﺪود ﺧﻮﻳﺶ را داﺷﺘﻨﺪ و ﻋﺎدﺗًﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺎر دﻳﮕﺮان دﺧﺎﻟﺘﯽ ﻧﻤﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼﻓﺎت اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺧﺪای ﺧﺪاﻳﺎن ‪ -‬ﮐﻪ هﻤﻴﺸﻪ ﻧﻘﺶ ﮐﺪﺧﺪاﻣﻨﺸﯽ‬ ‫داﺷﺖ ‪ -‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﺣﻞ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﺮوان زﻣﻴﻨﯽ اﻳﻦ ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺠﺎی ﺗﺮﺳﻴﺪن از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن دوﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ و‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺴﻦ ﻧﻈﺮ و ﻳﺎرﻳﺸﺎن را ﺑﺎ اهﺪاء ﭘﻴﺸﮑﺸﯽ ﺟﻠﺐ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و وﻗﺘﯽ هﻢ ﮐﻪ از ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺎراﺿﯽ ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮاغ ﺧﺪاﻳﺎن دﻳﮕﺮی ﻣﯽ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻘﻪ ای در ﺁﺳﻤﺎن اﻳﻦ هﻤﺰﻳﺴﺘﯽ دﻳﺮﻳﻨﻪ ﺑﺮهﻢ ﺧﻮرد و ﺟﺎی ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﯽ ﻳﮏ ﺧﺪای ﺧﻮدﮐﺎﻣﻪ و ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ داد ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻪ ﻣﯽ ﺷﺪ ﺑﺎ او ﮔﻔﺘﮕﻮﺋﯽ داﺷﺖ و ﻧﻪ ﻣﯽ ﺷﺪ‬ ‫ﺳﺎزﺷﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ از او ﺗﺮﺳﻴﺪ و ﺑﯽ ﭼﻮن و ﭼﺮا اﻃﺎﻋﺘﺶ را ﮐﺮد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻤﯽ »ﻳﮏ ﮐﺸﻮر ﻳﮏ‬ ‫ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﻳﮏ ﭘﻴﺸﻮا« ‪ Ein Volk, ein Land, ein Reich, ein Fuhrer‬ﺑﺎ ﻧﻮﺁوری ﺗﻮﺣﻴﺪی در ﺁﺳﻤﺎن ﺑﺮﻗﺮار‬ ‫ﺷﺪ و ﺟﺎی ﺗﻌﺠﺐ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻓﺎﺷﻴﺴﻢ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻤﯽ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ هﻤﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪهﺎی ﺁن ﺑﻪ ﺁﺳﻤﺎن راﻩ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫در ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺧﺪا ﮐﻪ ﻗﺒﻼ از ﺁن ﺳﺨﻦ رﻓﺖ‪ ،‬در هﻤﻴﻦ ﺑﺎرﻩ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬در دوران ﻣﺎ ﺧﺪاﻳﺎن اﺳﺎﻃﻴﺮی از‬ ‫ﮔﺮدوﻧﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺁﻳﺎ واﻗﻌﺎ ﺧﺪاﻳﺎن »ﺑﺮﺗﺮی« در ﻗﺎﻟﺐ ﺧﺪاهﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪی ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺁﻧﺎن‬ ‫ﺷﺪﻩ اﻧﺪ؟ و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ »ﺑﺮﺗﺮی« زادﻩ ﭼﻪ ﺿﻮاﺑﻄﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻴﺶ از ﺁن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﻣﯽ داﻧﻴﻢ ﮐﻪ‬ ‫ارزش هﺎی ﺑﻨﻴﺎدی ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻳﻌﻨﯽ اﺧﻼق و ﻋﺪاﻟﺖ و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان ﺑﺪﺳﺖ ﺗﻤﺪن ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ ﻧﻀﺞ ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﻪ‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ ﮐﻠﻴﺴﺎی ﻣﺴﻴﺤﯽ‪ ،‬و ﺿﻮاﺑﻂ ﻣﻌﻨﻮی اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﺁن ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﺿﻮاﺑﻂ ﻓﺮهﻨﮓ اﻳﺮاﻧﯽ و دﻳﮕﺮ ﻓﺮهﻨﮓ هﺎﺋﯽ‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ادﻏﺎم ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳﺖ هﻢ ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ درﻧﻴﺎﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮد اﺻﻮﻻ ﺿﻮاﺑﻄﯽ اﺧﻼﻗﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻼک داوری ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪«.‬‬ ‫ﺁﻳﺎ واﻗﻌﺎ اﻳﻦ ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺗﻮﺣﻴﺪی‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ اﺻﻴﻞ ﺗﺮ و ﻣﻌﻨﻮی ﺗﺮی را از ﻣﻔﻬﻮم »ﺧﺪا« ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ ﺁوردﻧﺪ؟ در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﭽﻪ در ﮐﺘﺎب ﻣﻌﺮوف ﺧﻮد ﻏﺮوب ﺑﺖ هﺎ ‪ Gotzendammerung‬ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺑﺮای اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﯽ‪،‬‬ ‫ﮐﺎﻓﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺖ هﺎ را واژﮔﻮن ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮی ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ را ﺗﺮک ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ«‪ ،‬و ﺁﻧﭽﻪ ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺗﻮﺣﻴﺪی‬ ‫ﺳﺎﻣﯽ ﻋﺮﺿﻪ ﮐﺮدﻧﺪ از ﻧﻈﺮ ﻧﻴﭽﻪ ﺗﺮک ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﯽ ﺑﺖ هﺎﺋﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎ ﺑﺘﯽ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ هﻤﻪ‬ ‫وﻳﮋﮔﯽ هﺎی اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺖ هﺎی ﭘﻴﺸﻴﻦ را داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﻗﺪرت و اﺧﺘﻴﺎر ﮐﻠﻴﻪ ﺁﻧﻬﺎ را ﻳﮑﺠﺎ در ﺧﻮد ﺗﻤﺮﮐﺰ دادﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﺳﻪ ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺻﺪهﺎ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ و ﭘﮋوهﺸﮕﺮ و ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻓﻠﺴﻔﯽ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ هﺎی‬ ‫ﮔﺴﺘﺮدﻩ ای ﻗﺮار دادﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﺼﻮرت ﺻﺪهﺎ ﮐﺘﺎب و رﺳﺎﻟﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮی ﻣﺸﺘﺮک‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ هﻤﻪ اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﯽ هﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺧﺪاﻳﺎن ﺗﻮﺣﻴﺪی ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺪان ﺻﻮرت ﮐﻪ در ﮐﺘﺎب هﺎی ﻣﻘﺪس ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻨﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ اﻧﺴﺎﻧﻨﺪ و ﻧﻪ ﺁﻓﺮﻳﻨﻨﺪﻩ او‪ ،‬و از هﻤﻴﻦ رو اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻧﭽﻪ از زﺑﺎن ﺁﻧﻬﺎ در اﻳﻦ ﮐﺘﺎب هﺎ ﺁﻣﺪﻩ ﻏﺎﻟﺒﺎ‬ ‫ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ هﺎی ﻋﻠﻤﯽ و واﻗﻌﻴﺖ هﺎی ﺗﺎرﻳﺨﯽ و در ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮارد ﺧﻼف ﺑﺪﻳﻬﯽ ﺗﺮﻳﻦ ﺿﻮاﺑﻂ اﺧﻼﻗﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﻠﺴﻔﯽ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺌﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ای از ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان از ﻻ ﻳﺐ‪ ،‬ﻧﻴﺘﺲ‪ ،‬ﻧﻴﻮﺗﻦ‪ ،‬ﮐﺘﻨﺖ‪،‬‬ ‫وﻟﺘﺮ‪ ،‬روﺳﻮ‪ ،‬دﻳﺪرو‪ ،‬هﮕﻞ‪ ،‬ﺑﻮﻳﻞ‪ ،‬ﺷﻮﭘﻨﻬﺎور‪ ،‬داروﻳﻦ‪ ،‬رﻧﺎن‪ ،‬اﻧﮕﻠﺲ‪ ،‬زوﻻ‪ ،‬ﻧﻴﭽﻪ‪ ،‬هﺎﻳﺪﮔﺮ‪ ،‬ﻓﺮوﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻨﺸﺘﺎﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ۵‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫راﺳﻞ‪ ،‬ﺗﻮﻳﻦ ﺑﯽ‪ ،‬وﻟﺰ‪ ،‬ﻣﺘﺮﻟﻴﻨﮏ‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺮد‪ ،‬اﺟﺎزﻩ ﺁن ﻧﻤﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮهﺎی ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﻬﺮ ﻏﺮض ورزی‬ ‫زدﻩ ﺷﻮد‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﻏﺎﻟﺐ اﻳﻨﺎن در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﻧﮑﺎر ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻧﮑﺎر ﺁن ﺧﺪاﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب هﺎی ﻣﻘﺪس‬ ‫ﻋﺮﺿﻪ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﭽﻪ درﺑﺎرﻩ او از زﺑﺎن ﻳﮏ ﻏﻴﺒﮕﻮی دور ﮐﻬﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ را ﺑﺒﻴﻦ ﮐﻪ در روی زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺳﺮوران ﮐﻬﻦ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻓﺮوﻣﺎﻳﮕﺎن ﻧﻮ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬و در ﺁﺳﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺧﺪاﺋﯽ ﻳﻬﻮدی از ﮐﺎر درﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫اﮔﺮ هﻢ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﺪای واﺣﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻳﮑﻪ زﻳﮕﻤﻮﻧﺪ ﻓﺮوﻳﺪ ﻋﻘﻴﺪﻩ دارد‪ ،‬در ﻣﺼﺮ ﮐﻬﻦ و در دوران ﻳﮏ ﻓﺮﻋﻮن »ﺗﻮﺣﻴﺪی«‬ ‫ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺪاﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪا ﺑﻨﺎم ﻳﻬﻮﻩ اوﻟﻴﻦ ﺧﺪای »ﺗﻮﺣﻴﺪی« ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬هﻴﭻ ﺷﺒﺎهﺘﯽ ﺑﺎ »ﺁﺗﻮن« ﻣﺼﺮی ﮐﻪ‬ ‫ﻣﻈﻬﺮ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ و ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ای از زﻳﺒﺎﺋﯽ و ﻓﺮوغ و ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﺑﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪاﺋﯽ ﺗﺮﺷﺮو‪ ،‬ﮐﻴﻨﻪ ﺗﻮز‪ ،‬ﺑﻴﺮﺣﻢ و ﺧﻮد‬ ‫ﺧﻮاﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ زﺑﺎن ﺗﻬﺪﻳﺪ و ارﻋﺎب ﺳﺨﻦ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ و از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﻗﻊ را داﺷﺖ ﮐﻪ از او ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻧﻪ اﻳﻨﮑﻪ او را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﻳﻬﻮﻩ در ﺗﻮرات ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺧﺪاﺋﯽ ﺣﺴﻮد )ﺳﻔﺮ ﺧﺮوج‪ ،‬ﺑﺎب ﺑﻴﺴﺘﻢ‪،(١۵ ،‬‬ ‫ﺑﻴﺮﺣﻢ )ﺳﻔﺮ ﺧﺮوج‪ ،‬ﺑﺎب دوازدهﻢ‪ ،(٢٩ ،‬وﻳﺮاﻧﮕﺮ )ﺳﻔﺮ ﭘﻴﺪاﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺎب ﻧﻮزدهﻢ‪ ،(٢۴ ،‬ﻣﻐﺮور )ﺳﻔﺮ ﺧﺮوج‪ ،‬ﺑﺎب‬ ‫ﭼﻬﺎردهﻢ‪ ،(۴ ،‬ﺧﻮدﺳﺘﺎ )ﺳﻔﺮﺧﺮوج‪ ،‬ﺑﺎب ﭼﻬﺎردهﻢ‪ ،(۵ ،‬ﻣﺎل اﻧﺪوز )ﺳﻔﺮ اﻋﺪاد‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﯽ وﻳﮑﻢ‪ ،(۴١-٣٧ ،‬اﻧﺘﻘﺎﻣﺠﻮ‬ ‫)هﻮﺷﻊ‪ ،‬ﺑﺎب هﻔﺘﻢ‪ ،(٢٣ ،‬ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان او ﻧﻴﺰ از دﺳﺘﻮرهﺎی ﻣﻮﮐﺪ وی در ﻗﺘﻞ ﻋﺎم )ﺻﺤﻴﻔﻪ ﻳﻮﺷﻊ( و‬ ‫ﮐﻼﻩ ﺑﺮداری )ﺳﻔﺮ ﺧﺮوج‪ ،‬ﺑﺎب ﻳﺎزدهﻢ‪ (٢ ،‬ﺳﺨﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫در هﺮ ﺳﻪ ﮐﺘﺎب ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺧﺪای ﺗﻮﺣﻴﺪی هﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪاﻳﺎن اﺳﺎﻃﻴﺮی‪ ،‬در ﭼﻬﺮﻩ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ :‬در ﺗﻮرات ﺑﺎ‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺧﻮد ﻏﺬا ﻣﯽ ﺧﻮرد و ُﮐﺸﺘﯽ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد و ﻗﺼﺪ ُﮐﺸــﺘـﻨﺸﺎن را ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در اﻧﺠﻴﻞ و ﻗﺮﺁن ﺑﺮ روی ﺗﺨﺘﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻳﮑﺠﺎ هﻔﺖ ﻣﻠﮏ ﻣﻘﺮب در ﺑﺮاﺑﺮش اﻳﺴﺘﺎدﻩ اﻧﺪ )ﻳﻮﺣﻨﺎ‪ ،‬ﺑﺎب اول‪ (۴٠ ،‬و در ﺟﺎی دﻳﮕﺮ هﺸﺖ َﻣـَﻠﮏ ﺁﻧﺮا ﺑﺮ‬ ‫دوش ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ )اﻟﺤﺎﻗﻪ‪ .(١٧ ،‬در هﺮ ﺳﻪ ﮐﺘﺎب ﺗﻮﺣﻴﺪی ﻣﻮﺳﯽ ﺧﺪا را از روﺑﺮو در ﺑﺎﻻی ﮐﻮﻩ ﻃﻮر )ﺳﻴﻨﺎ( ﻣﯽ ﺑﻴﻨﺪ و‬ ‫ﺑﺎ او ﺣﺮف ﻣﯽ زﻧﺪ‪ ،‬و در ﺗﻮرات ﻧﺸﻴﻤﻨﮕﺎهﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ )ﺳﻔﺮﺧﺮوج‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﯽ و ﺳﻮم‪ ،(١٩ ،‬و‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ دﻳﮕﺮش داود را در روی ﺗﺨﺖ ﺧﻮد در دﺳﺖ راﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﯽ ﻧﺸﺎﻧﺪ )ﺣﺰﻗﻴﺎل ﻧﺒﯽ‪ ،‬ﺑﺎب ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎرم(‪ .‬هﻤﻪ‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاﻳﺎن ﻏﻴﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪی‪ ،‬ﻋﻤﻮن‪ ،‬ﺑﻌﻞ‪ ،‬ﻣﺮدوخ‪ ،‬زﺋﻮس‪ ،‬ژوﭘﻴﺘﺮ ﻧﻴﺰ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ و وﺟﻪ ﻣﺸﺘﺮک‬ ‫هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ هﻢ ﺷﮑﻞ ﺁدﻣﯽ را داﺷﺘﻪ اﻧﺪ هﻢ ﺧﺼﺎﺋﺺ ﺁدﻣﻴﺎن را‪.‬‬ ‫و اﺗﻔﺎﻗﺎ درﺳﺖ در هﻤﻴﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ‪ Einstein‬ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان در اﻳﻦ ﺗﺮدﻳﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺧﺪا اﺻﻮﻻ‬ ‫وﺟﻮد دارد ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬و ﮐﺎﺋﻨﺎت ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﮐﺎﺋﻨﺎت اﺑﺪی اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ در هﻴﭻ ﺻﻮرت ﻧﻤﯽ ﺗﻮان‬ ‫ﻗﺒﻮل ﮐﺮد ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺪاﺋﯽ از ﻧﺰدﻳﮏ ﻳﺎ از دور‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﮏ اﻧﺴﺎن دوﭘﺎی روی زﻣﻴﻦ ﺷﺒﺎهﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬ ‫از وﻳﮋﮔﯽ هﺎی دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺧﺪاﻳﺎن ﺗﻮﺣﻴﺪی ﮐﻪ هﻤﻴﻦ اﻳﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺟﻨﮕﺠﻮﺋﯽ ﺁﻧﺎن و‬ ‫دﻋﻮﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﺎر و ﻏﺎرت وﻳﺮاﻧﮕﺮی ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﺮ دﻟﻴﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ هﺮ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﺁدﻣﮑﺸﯽ‬ ‫ﻣﻘﺪس ﺁوردﻩ ﺷﻮد‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﯽ در اﻳﻦ ﻣﻮرد اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دو ﺁﺋﻴﻦ اﺳﻼم و ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ‪ -‬و ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ دو ﺁﺋﻴﻦ ‪ -‬هﻤﻮارﻩ‬ ‫دﻳﺪﮔﺎﻩ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﻣﺬهﺒﯽ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻪ زور اﺳﻠﺤﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ‬ ‫از ﻧﺘﺎﻳﺞ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻌﺪی دو ﭘﺎدﺷﺎﻩ در اﻗﻠﻴﻤﯽ ﻧﮕﻨﺠﻨﺪ ﺑﺮای دو‬ ‫ﺧﺪای ﺑﺎﻻﻧﺸﻴﻦ ﻧﻴﺰ اﻣﮑﺎن هﻤﺰﻳﺴﺘﯽ در ﺁﺳﻤﺎن ﻳﺎ در زﻣﻴﻦ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁرﻧﻮﻟﺪ ﺗﻮﻳﻦ ﺑﯽ‪ ،‬ﺳﺮﺷﻨﺎس ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮرخ ﻋﺼﺮ‬ ‫ﻣﺎ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ در »ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﻳﺦ« ﺧﻮد ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﮐﺎهﺶ ﺗﺪرﻳﺠﯽ ﺷﻤﺎر ﻣﺬاهﺐ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺁﺋﻴﻦ‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد اﻟﺰاﻣﯽ دو ﻣﺬهﺐ ﺳﻠﻄﻪ ﺟﻮ ﻳﻌﻨﯽ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و اﺳﻼم را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺁورد‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ‬ ‫ﺑﺎورﻧﮑﺮدﻧﯽ ﺟﻨﮓ ﺧﺪا ﺑﺎ ﺧﺪا ﺷﺪ‪«.‬‬ ‫ارزﻳﺎﺑﯽ ﮐﺘﺎب »ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﺪا« ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ذﮐﺮ ﺁن رﻓﺖ‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﯽ ﺟﺎﻟﺐ دﻳﮕﺮی در هﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺳﺖ‪» :‬هﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و‬ ‫اﺳﻼم ﭼﻨﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﺋﯽ ﮐﻠﻴﺴﺎ و ﻣﺴﺠﺪ رﺳﺎﻟﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻟﻬﻴﺎت را ﺑﻪ ﺁﺋﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﮏ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﻌﻬﺪﻩ‬ ‫ﺧﻮد داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬و در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺟﻨﮓ هﺎی ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﺻﻠﻴﺒﯽ ﺑﺮﺧﻮرد دو ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺎرﻳﺴﻢ ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ ﭘﻴﮑﺎر ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ‪ ،‬ﻳﻬﻮﻩ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن و اﷲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻘﺶ ﻣﺎرﺷﺎل هﺎﺋﯽ را اﻳﻔﺎ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻴﺮوهﺎی ﺗﺤﺖ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎﺋﯽ ﺗﻤﺎم و ﮐﻤﺎل رهﺒﺮی ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻮ اﻳﻨﮑﻪ اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻧﺎﺑﻮدی هﻤﻪ‬ ‫ﺁﻧﻬﺎﺋﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺁﻣﺎدﻩ ﻗﺒﻮل ﺑﯽ ﭼﻮن و ﭼﺮای اﻳﻦ ﻧﻈﻢ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﮐﻪ اﻳﻨﺎن اﻟﺰاﻣﺎ ﻳﺎ ﮐﺎﻓﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﺎهﻞ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﭘﻴﺮوان ﺷﻴﻄﺎن‪ ،‬و ﺑﺎ ﺣﺘﻤﺎل ﺑﺴﻴﺎر هﺮ ﺳﻪ اﻳﻨﻬﺎ‪ .‬و ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻃﻮل ﻗﺮون ﺁﺋﻴﻦ هﺎی »ﺗﻮﺣﻴﺪی« ﮐﻪ ﺧﻮد را‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪاﺋﯽ ﻣﺸﺘﺮک در روی زﻣﻴﻦ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻴﺶ از هﻤﻪ »ﻏﻴﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪی هﺎ« دﺷﻤﻨﺎن ﺁﺷﺘﯽ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ از‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ۶‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫ﮐﺎر درﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﯽ هﻤﺪل و هﻤﺰﺑﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ در ﻧﻘﺶ ژﻧﺮال هﺎی ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ‬ ‫ﺑﻴﺶ از هﺮﮐﺲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ روی ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﮐﺸﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪«.‬‬ ‫هﻤﻴﻦ ﻣﺤﻘﻖ در ﺟﺎی دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ ارزﻳﺎﺑﯽ ﺧﻮد ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ ﭘﺮ از ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎی ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺣﺴﺎس اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺬهﺒﯽ‪ ،‬ﺑﻨﺎم ﺧﺪا ﺁدم ﮐﺸﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺁن ﺑﺎ‬ ‫وﺟﺪان ﺁﺳﻮدﻩ در اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺮ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد راﺳﺦ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺁﻧﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻠﻴﺪدار ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻄﻠﻖ‬ ‫اﻟﻬﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻳﮏ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺗﺎم اﻻﺧﺘﻴﺎر از ﺟﺎﻧﺐ ﺁﺳﻤﺎن‪ ،‬ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪن اﻟﺰاﻣﯽ ﺟﻨﮓ در روی زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ دﺧﺎﻟﺖ ﻳﮏ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ در اﻣﻮر زﻣﻴﻨﯽ اﺻﻄﮑﺎک ﻣﻴﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪو اﻳﻤﺎن ﺁوردﻩ اﻧﺪ‬ ‫و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﻗﺒﻮل اﻳﻦ اﻳﻤﺎن ﺳﺮﺑﺎز زدﻩ اﻧﺪ ﻳﺎ اﺻﻼ اﻃﻼﻋﯽ ﺑﺮ وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻳﮏ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪،‬‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺨﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻴﺎن ﺑﺮﺧﯽ از ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ دﻳﮕﺮ از ﺁﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب زدﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ ﺧﻮاﻩ ﻧﺎﺧﻮاﻩ اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ ﺧﻮﻧﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬روﺣﺎﻧﻴﺖ هﺎی ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺧﺪا ﺑﺮ روی ﺷﻤﺸﻴﺮ‪،‬‬ ‫ﻣﺎهﻴﺖ راﺑﻄﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺧﺪا ﺗﻐﻴﻴﺮ دادﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﺁن ﺗﺮس از »ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ« ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺧﺪا را ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﺗﺮس‬ ‫ﺑﻌﺪا ﺟﺎی ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﺮس از »ﺧﺪای ﺁن دﻳﮕﺮی« داد ﮐﻪ راهﮕﺸﺎی اﻟﺰاﻣﯽ ﮐﻴﻨﻪ ﺗﻮزی ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﮐﺸﺘﺎر زﻳﺎدﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬و‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﺮﺷﻮرﺗﺮﻳﻦ اﺷﺘﻴﺎق ﺁدﻣﻴﺎن ﺑﻪ دﺳﺘﻴﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ و ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﮏ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﻈﻢ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰی ﺷﺪﻩ‬ ‫ﺁدﻣﮑﺸﯽ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﺬاهﺐ »ﺗﻮﺣﻴﺪی« هﻴﻤﻪ هﺎی دوزخ را در هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ‪«.‬‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺮواﻧﻪ ﺁدﻣﮑﺸﯽ در ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺑﺮ اﺳﺎس ﺿﻮاﺑﻄﯽ ﻣﺸﺘﺮک ﺻﺎدر ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬در ﺁﺋﻴﻦ ﻳﻬﻮد‬ ‫ﺁدﻣﮑﺸﯽ ﻣﻘﺪس ﻓﻘﻂ ﺁن ﻧﻮع ﮐﺸﺘﺎری ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎدی ﻗﻮم اﺳﺮاﺋﻴﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﻪ ﺑﺮای ﺗﺮوﻳﺞ‬ ‫ﺁﺋﻴﻦ ﻳﻬﻮد‪ ،‬و ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺸﺘﺎری هﺮ ﻗﺪر ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ ﺗﺮ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﻳﻬﻮﻩ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﮐﻪ ﺑﺎ وﻳﺮاﻧﯽ‬ ‫ﺷﻬﺮهﺎ و ﻗﺘﻞ ﻋﺎم اهﺎﻟﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺟﺎی زﻳﺎدﺗﺮی ﺑﺮای اﺳﺮاﺋﻴﻠﻴﺎن ﺑﺎز ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺮاث ﺑﺮان اﻣﭙﺮاﺗﻮری رم‬ ‫از هﻤﺎن زﻣﺎن اﻋﻼم رﺳﻤﻴﺖ ﺁﺋﻴﻦ ﻣﺴﻴﺢ ﺳﻨﺖ ﺟﻨﮕﺠﻮﺋﯽ و ﺳﻠﻄﻪ ﻃﻠﺒﯽ اﻳﻦ اﻣﭙﺮاﺗﻮری را‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻧﺎم ﮐﻠﻴﺴﺎی‬ ‫ﻣﻘﺪﺳﯽ ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺁن از رﻳﺨﺘﻦ ﻳﮏ ﻗﻄﺮﻩ ﺧﻮن وﺣﺸﺖ داﺷﺖ‪ ،‬اداﻣﻪ دادﻧﺪ و ﭘﻴﺎم ﺻﻠﺢ و ﻣﺤﺒﺖ او را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﺮواﻧﻪ‬ ‫ﺁدﻣﮑﺸﯽ ﻣﻘﺪس ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻳﮑﻪ از ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﮐﺎﺗﺎهﺎ ﺗﺎ ﺧﻮرد ﺷﺪن اﺳﺘﺨﻮان هﺎی ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن اﻧﮕﻴﺰﻳﺴﻴﻮن‪ ،‬از ﺟﻨﮓ هﺎی‬ ‫ﺻﻠﻴﺒﯽ ﺗﺎ ﮐﺸﺘﺎر ﺳﻦ ﺑﺎرﺗﻠﻤﯽ‪ ،‬و از ﺟﻨﮓ هﺎی ﺻﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﻣﺬهﺒﯽ ﺗﺎ ژﻧﻮﺳﻴﺪ اﺳﺘﻌﻤﺎری ﺑﻮﻣﻴﺎن اﻣﺮﻳﮑﺎ‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ از‬ ‫درون درﻳﺎﺋﯽ از ﺧﻮن ﺳﺮ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻇﻬﻮر اﺳﻼم اﻳﻦ ﭘﺮواﻧﻪ ﮐﺸﺘﺎر ﻣﻘﺪس ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﺎ اﻣﻀﺎی رﺳﻤﯽ ﺧﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﺎدرﺷﺪ‪» :‬ﻗﺎﺗﻠﻮ اﻟﺬﻳﻦ‬ ‫ﻻﻳﻮﻣﻨﻮن ﺑﺎﷲ«‪» ،‬ﻗﺎﺗﻠﻮاﻟﻤﺸﺮﮐﻴﻦ ﮐﺎﻓﻪ ﮐﻤﺎﻳﻘﺎﺗﻠﻮﻧﮑﻢ ﮐﺎﻓﻪ«‪» ،‬و ﻗﺎﺗﻠﻮهﻢ ﺣﺘﯽ ﻻﺗﮑﻮن ﻓﺘﻨﻪ«‪» ،‬ﺁﻧﻬﺎ را ﮔﺮدن ﺑﺰﻧﻴﺪ ﺗﺎ از‬ ‫ﻓﺮط ﺧﻮﻧﺮﻳﺰی از ﭘﺎی درﺁﻳﻨﺪ‪ ،‬و اﺳﻴﺮاﻧﺸﺎن را ﻣﺤﮑﻢ در ﺑﻨﺪ ﺑﮑﺸﻴﺪ«‪ ...» ،‬ﺁﻧﺎن را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﮑﺸﻴﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ دار ﺑﻴﺎوﻳﺰﻳﺪ‬ ‫ﻳﺎ دﺳﺖ هﺎ و ﭘﺎهﺎﻳﺸﺎن را در ﺟﻬﺖ ﺧﻼف ﺑﺒﺮﻳﺪ«‪» ،‬هﺮ ﺟﺎ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ را ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﺑﮑﺸﻴﺪ‪«.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺻﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﺑﻄﻮر ﺑﯽ وﻗﻔﻪ در ﺟﻨﮓ هﺎی ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎﺋﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ‬ ‫راﺳﻞ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﻴﺮی ﻧﻴﺰ در ﺁن ﺳﻬﻤﯽ اﺳﺎﺳﯽ داﺷﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﻮج ﺟﻨﮓ و ﮐﺸﺘﺎر ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﯽ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻋﺮب در ﭘﻮاﺗﻴﻪ و در ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ و ﺁﺳﻴﺎی ﻣﻴﺎﻧﻪ از ﮐﺎر اﻓﺘﺎد‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﻮج دوم ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎﺋﯽ اﺳﻼﻣﯽ در‬ ‫دوران ﺗﺮﮐﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻧﻴﺰ وﻗﺘﻴﮑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺗﺮک در وﻳﻦ و ﻟﭙﺎﻧﺘﻪ و ﺗﺒﺮﻳﺰ از ﺑﺮش اﻓﺘﺎد ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ از ﮐﺎر‬ ‫اﻓﺘﺎدن ﺷﻤﺸﻴﺮهﺎی ﻋﺮب و ﺗﺮک ﮐﺸﺘﺎرهﺎی دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ ﺑﻨﺎم اﺳﻼم را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﮑﺮد‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ هﺎی ﺻﻠﻴﺒﯽ‬ ‫ﺑﻪ ﮐﺸﺘﺎرهﺎی ﻣﺬهﺒﯽ در ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺪاد‪ .‬درﺳﺖ ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ در ﻃﻮل ﺑﻴﺶ از هﺰار ﺳﺎل ﻓﺠﺎﻳﻌﯽ در‬ ‫هﺮ دو دﻧﻴﺎی ﻣﺴﻴﺤﯽ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ روی ﻣﻐﻮﻻن و ﺗﺎﺗﺎران و ﺑﺮﺑﺮهﺎی ﻗﺮون وﺳﻄﺎﺋﯽ اروﭘﺎ را ﺳﻔﻴﺪ‬ ‫ﮐﺮد‪ .‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﺒﺎﻳﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ هﻤﻴﺸﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن اﻳﻦ ﻓﺠﺎﻳﻊ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮی از اﻧﺤﺎ ﻣﺰاﺣﻢ ﻗﺪرت ﻃﻠﺒﯽ ﻳﺎ‬ ‫ﺳﻮدﺟﻮﺋﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺗﺎم اﻻﺧﺘﻴﺎر ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺴﻴﺢ ﻳﺎ ﭘﻴﻤﻐﺒﺮ اﺳﻼم ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد دﻳﻦ ﻳﺎ ﺑﻪ دﻳﻨﺪاران زﻳﺎﻧﯽ‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﮐﻪ ﺻﺪهﺎ هﺰار ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﺁﻳﻦ ﺁدﻣﮑﺸﯽ هﺎی ﻣﻘﺪس ﻋﻤﻮﻣﺎ هﻢ از اﻳﻤﺎن ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ و‬ ‫هﻢ روﻳﺎروﺋﯽ ﮐﻔﺮ ﺁﻣﻴﺰی ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ هﻤﻪ اﻳﻦ ﮐﺸﺘﺎرهﺎ ﺳﻔﻴﺪ ﻣﻬﺮ ﻻزم را از ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺪﻳﺴﻴﻦ ﻣﺴﻴﺤﯽ ﻳﺎ ﺁﻳﺎت ﻋﻈﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﭘﻴﺶ از ﺁن‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺳﻔﻴﺪ ﻣﻬﺮ ﺷﻴﻮخ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻳﻬﻮﻩ را در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻦ اﮔﻮﺳﺘﻦ ﻗﺪﻳﺲ ﻧﺎﻣﯽ ﻣﺴﻴﺤﯽ ﻓﺘﻮا ﻣﯽ داد ﮐﻪ‪» :‬وﻗﺘﻴﮑﻪ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٧‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﻮدش ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﯽ دهﺪ ﻓﺮﻣﺎن ﮐﺸﺘﻦ ﺻﺎدر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺁدﻣﮑﺸﯽ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد و‬ ‫ﺣﺮﻓﻪ ﺁﻧﮑﺲ ﮐﻪ در راﻩ ﺧﺪا ﻣﯽ ﮐﺸﺪ ﺑﺼﻮرت دﻟﭙﺬﻳﺮﺗﺮﻳﻦ ﺣﺮﻓﻪ هﺎ درﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪ «.‬ﻗﺪﻳﺲ ﻧﺎﻣﯽ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺳﻦ ﺗﻤﺎس ﺁﮐﻮﻳﻨﻮس‪،‬‬ ‫اﻋﻼم ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ‪» :‬ﮐﺸﺘﻦ زﻧﺪﻳﻘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ زﺑﺎن ﺧﻮﻳﺶ از ﮔﻨﺎﻩ ﺧﻮد ﺗﻮﺑﻪ ﻧﮑﻨﺪ در ﻧﻈﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺛﻮاب هﺎ اﺳﺖ و‬ ‫ﺴﺸﺎن را از ﺻﻔﺤﻪ روزﮔﺎ ر‬ ‫در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮردی ﺗﻨﻬﺎ ﺗﮑﻔﻴﺮ ﻣﺮﺗﺪان از ﺟﺎﻧﺐ ﮐﻠﻴﺴﺎ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﺻﻮﻻ وﺟﻮد َﻧﺤ ِ‬ ‫ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺖ‪ «.‬ﻗﺪﻳﺲ ﻧﺎﻣﯽ ﺳﻮﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻦ ﺑﺮﻧﺎرد‪ ،‬هﺸﺪار ﻣﯽ داد ﮐﻪ‪» :‬ﺑﺪا ﺑﻪ ﺣﺎل ﺟﻨﮕﺠﻮی ﻣﺴﻴﺤﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮش ﻏﺮق در‬ ‫ﺧﻮن ﮐﺎﻓﺮان ﻧﺒﺎﺷﺪ«‪ ،‬و ﺁرﻧﻮ اﺳﻘﻒ اﻋﻈﻢ ﺗﻮﻟﻮز در ﻣﻮﻋﻈﻪ هﺎی ﺧﻮﻳﺶ ﺷﻌﺎر ﻣﯽ داد ﮐﻪ‪» :‬ای ﺷﻤﺸﻴﺮ‪ ،‬از ﻏﻼف ﺧﻮد‬ ‫ﺑﻴﺮون ﺁ‪ ،‬ﺗﻴﺰ ﺷﻮ و ﺗﻴﺰﺗﺮ ﺷﻮ ﺗﺎ ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﻠﻮهﺎ را ﭘﺎرﻩ ﮐﻨﯽ!« ﻣﺎرﺗﻴﻦ ﻟﻮﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﺁﺋﻴﻦ ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ اﻋﻼم‬ ‫ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ‪» :‬ﻣﻮﻗﻌﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮐﺎﻓﺮان را ﮐﺸﺖ‪ ،‬ﺁﻧﮑﺲ ﮐﻪ ﺳﺮ ﻣﯽ ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﻪ دار ﻣﯽ ﺁوﻳﺰد‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان هﺎ را ﻣﯽ ﺷﮑﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﺎهﺮگ هﺎ را ﻗﻄﻊ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺧﻮﻧﺸﺎن را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﯽ رﻳﺰد دﻳﮕﺮ ﻳﮏ ﺁدﻣﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫در ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻣﻌﺮوف ﺳﻦ ﺑﺎرﺗﻠﻤﯽ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬در ﻳﮏ ﺷﺐ و روز ‪ ٢٣‬اوت ‪ ١٣٠٠٠ ،١۵٧٢‬ﻣﺮد و زن و ﮐﻮدک ﺣﺘﯽ‬ ‫ﺁﻧﻬﺎﺋﯽ ﮐﻪ هﻨﻮز در ﺟﻨﻴﻦ ﻣﺎدر ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺎ ﺗﻀﻤﻴﻨﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮای ﺧﻮد ﺑﺨﺮﻧﺪ در‬ ‫ﮐﻮﭼﻪ هﺎ و ﻣﻴﺪان هﺎی ﭘﺎرﻳﺲ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﮐﺸﻴﺸﯽ ﭘﺎرﻳﺴﯽ در دﻓﺘﺮ ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬اﻣﺮوز ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺧﻮد دﻳﺪم‬ ‫ﮐﻪ ﺷﮑﻢ هﺎی زﻧﺎن را ﺑﺎ ﺧﻨﺠﺮ ﻣﯽ درﻳﺪﻧﺪ و ﺑﭽﻪ هﺎی ﺷﻴﺮﺧﻮار را از ﺁﻏﻮش ﻣﺎدراﻧﺸﺎن ﺑﻴﺮون ﻣﯽ ﮐﺸﻴﺪﻧﺪ و ﺁﻧﻬﺎ را از‬ ‫ﺑﺎﻻی دﻳﻮارهﺎ ﭘﺮﺗﺎب ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺴﻴﺢ را از ﺧﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ راﺿﯽ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬ ‫ﻣﺎﺟﺮای ﻧﻔﺮت اﻧﮕﻴﺰ اﻧﮕﺰﻳﺴﻴﻮن )دﻳﻮان ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ( ﮐﻪ ﭼﻨﺪ ﻗﺮن ﭘﻴﺎﭘﯽ اروﭘﺎی ﻣﺴﻴﺤﯽ را ﺑﻪ ﮐﺸﺘﺎرﮔﺎهﯽ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮐﺮد و‬ ‫ﻣﺮدﻣﺎن را ﮔﺮوﻩ ﮔﺮوﻩ ﺑﻪ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﮔﺎﻩ هﺎ و ﺳﻴﺎهﭽﺎل هﺎ و ﺷﻌﻠﻪ هﺎی ﺁﺗﺶ و ﭼﻮﺑﻪ هﺎی دار ﻣﯽ ﺳﭙﺮد ﮐﻪ ﭘﺎپ اﻋﻈﻢ در‬ ‫ﻣﻮرد ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺴﻴﺢ ﻓﺘﻮای ﺷﺮﻋﯽ ﺻﺎدر ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻠﻮﻩ دﻳﮕﺮی از ﻓﺠﺎﻳﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺎم ﺧﺪا اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ در اﻧﮕﻴﺰﻳﺴﻴﻮن اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﻃﺒﻖ ﺁﻣﺎر ﺧﻮد ﮐﻠﻴﺴﺎ ‪ ٣١٫٩١٢‬ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم زﻧﺪﻳﻖ و ﻣﺮﺗﺪ و‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻖ زﻧﺪﻩ زﻧﺪﻩ در ﺁﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﻴﺪﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺟﺮﻳﺎن ﺟﻨﮓ هﺎی ﺻﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﻣﺬهﺒﯽ ﮐﺎﺗﻮﻟﻴﮏ هﺎ و ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎن هﺎ در ﻗﺮون‬ ‫ﺷﺎﻧﺰدهﻢ و هﻔﺪهﻢ‪ ،‬ﺷﻮرای ﻣﺬهﺒﯽ هﻮﮔﻨﻮت هﺎ رأی داد ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﻳﺪن ﺳﺮ ﻳﮏ ﮐﺎﺗﻮﻟﻴﮏ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﮏ ﻣﻮﻣﻦ واﻗﻌﯽ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﻳﺪ اول زﺑﺎن او را از ﺣﻠﻘﺶ ﺑﻴﺮون ﮐﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ او را ﺷﺶ روز ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ زد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮔﻮﺷﺖ هﺎﻳﺶ را ﻋﺴﻞ‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺪ و زﻧﺒﻮران و ﻗﻮﭼﺎن وﺣﺸﯽ را ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺶ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﻳﺎ زﺧﻢ هﺎﻳﺶ را ﺑﺴﺖ و دوﺑﺎرﻩ ﺑﺎز ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻤﮏ ﭘﺎﺷﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﻳﺎ ﺑﺪﻧﺶ را ﻃﻮری ﺑﻪ ﺑﺎﻻ اﻧﺪاﺧﺖ ﮐﻪ از روی ﻧﻴﺰﻩ و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻓﺮود ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﮑﻤﺶ را درﻳﺪ و در ﺁن ﮐﺎﻩ و ﻳﻮﻧﺠﻪ رﻳﺨﺖ‬ ‫و ﺁﻧﺮا ﺑﺠﺎی ﺁﺧﻮر ﺟﻠﻮ اﺳﺐ هﺎ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺣﮑﺎﻳﺖ ﺳﻨﺪی رﺳﻤﯽ از اﺳﻨﺎد دوران ﮐﺸﻒ اﻣﺮﻳﮑﺎ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ ﺁن در ﺳﺎل ‪ ١٩۴١‬در ﻣﮑﺰﻳﮏ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ﮐﺸﻴﺸﺎن‬ ‫اﺳﭙﺎﻧﻴﺎﺋﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺠﺎم ﻳﮏ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻘﺪس‪ ،‬ﻧﻮزادان ﺧﺎﻧﻮادﻩ هﺎی ﺑﻮﻣﯽ ﻣﮑﺰﻳﮑﯽ را اول ﻏﺴﻞ ﺗﻌﻤﻴﺪ ﻣﺴﻴﺤﯽ ﻣﯽ دادﻧﺪ و‬ ‫ﺑﻌﺪ ﻣﻐﺰﺷﺎن را ﺑﺎ ﺳﻨﮓ ﻣﯽ ﮐﻮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺁﻧﻬﺎ را از ﺧﻄﺮ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪن ﺑﻌﺪی در ﺁﻏﻮش ﻣﺎدراﻧﺸﺎن ﻧﺠﺎت دادﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮازات ﺁﻧﭽﻪ در ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻣﯽ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﺻﺤﻨﻪ ﮐﺸﺘﺎرهﺎ و ﺑﻴﺮﺣﻤﯽ هﺎﺋﯽ ﺑﻬﻤﺎن اﻧﺪازﻩ وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ و‬ ‫ﺑﻪ هﻤﺎن اﻧﺪازﻩ ﻧﻔﺮت اﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺁدﻣﮑﺸﯽ »ﺣﻔﻆ ﺑﻴﻀﻪ اﺳﻼم« ﺑﻮد و ﻧﻪ اﻳﻤﺎن ﻣﺴﻴﺤﯽ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﻮد ﻏﺰﻧﻮی ﮐﻪ هﻔﺪﻩ ﺑﺎر ﺑﻨﺎم ﺻﺪور اﺳﻼم وﻟﯽ ﺑﺎ هﺪف واﻗﻌﯽ ﻏﺎرت ﺑﺘﮑﺪﻩ هﺎی ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ هﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺑﺪان ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬ ‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻩ و ﭘﺲ از ﮐﺸﺘﺎرهﺎی وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻏﺰﻧﻴﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ﺣﻤﻠﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ری‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻐﺪاد ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬ ‫»ﺳﻴﺪ و ﻣﻮﻻی ﻣﺎ اﻣﺎم اﻟﻘﺎدر ﺑﺎﷲ اﻣﻴﺮ اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﺎﻃﻨﻴﻪ ﺷﻬﺮ ری را ﭘﻨﺎهﮕﺎهﯽ ﺑﺮای ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫و در ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻔﺮ ﺧﻮد را ﺁﺷﮑﺎر ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻨﺪﻩ ﺑﺎ ﺳﭙﺎهﻴﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺎﺧﺘﻢ و ﭼﻮن ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﺎر اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﻓﻘﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻢ و ﺁﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺘﻮا دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺘﻞ و ﻗﻄﻊ و ﻧﻔﯽ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻦ در اﺟﺮای اﻳﻦ ﻓﺘﻮا زﻧﺎدﻗﻪ و‬ ‫ﺑﻮاﻃﺌﻪ و دﻳﻠﻤﻴﺎن را ﺑﻪ ﻟﺸﮑﺮﻳﺎن ﺗﺮک واﮔﺬاﺷﺘﻢ ﺗﺎ ﺗﺨﻢ اﻳﺸﺎن را از ﺑﻴﺦ ﺑﺮﮐﻨﺪﻧﺪ و ﺑﻪ اﻧﺪک روزﮔﺎر زﻣﻴﻦ ﻋﺮاق را از‬ ‫ﺑﺪ ﻣﺬهﺒﺎن ﭘﺎک ﮐﺮدم ﺑﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺧﺪای ﻋﺰوﺟﻞ‪«.‬‬ ‫ﺗﻴﻤﻮر ﮔﻮرﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺮﺁن را از ﺑﺮداﺷﺖ و ﺑﺪﻳﻦ ﻓﺨﺮ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺷﺄن ﻧﺰول ﺑﺴﻴﺎری از ﺁﻳﺎت ﺁﻧﺮا ﻣﯽ داﻧﺪ‪ ،‬در ﻗﺘﻞ ﻋﺎم هﺎﺋﯽ‬ ‫ﮐﻪ در اﻳﺮان ﺑﻨﺎم اﺳﻼم و ﻧﻪ ﺑﻨﺎم ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎﺋﯽ اﺳﻼم اﻧﺠﺎم داد ﭼﻬﺎرﺻﺪ هﺰار ﻧﻔﺮ را ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪ و از ﺳﺮهﺎﻳﺸﺎن ﻣﻨﺎزهﺎ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و هﺮﺑﺎر ﺧﺪاوﻧﺪ را از اﻳﻦ ﮐﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﭼﻨﻴﻦ ﻃﺎﻋﺘﯽ را ﺑﺪو ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ ﺳﭙﺎس ﮔﻔﺖ‪ .‬در ﺟﺮﻳﺎن ﺟﻨﮓ هﺎی‬ ‫ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﯽ اﻳﺮان ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮی و اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬هﺮ ﺑﺎر ﮐﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻋﺰم ﺟﻨﮓ ﮐﺮدﻧﺪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ را ﺑﻪ اﻣﺮ‬ ‫ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و ﺳﻨﻴﺎن اﻳﺮان را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺮﺷﺪ ﮐﺎﻣﻞ ﺻﻔﻮی‪» ،‬ﻗﺮﺑﺘﺎاﻟﯽ اﷲ« ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻳﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻳﮏ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٨‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫ﻣﻮرد ﭼﻬﻞ هﺰار ﺷﻴﻌﻪ ﺁﻧﺎﺗﻮﻟﯽ و ﺳﯽ هﺰار ﺳﻨﯽ ﺳﺎﮐﻦ ﺗﺒﺮﻳﺰ ﮔﺮدن زدﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﺎن ﺻﻮرت ﮐﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﺟﻨﮓ‬ ‫هﺎی ﺻﻠﻴﺒﯽ در ﻳﮑﺮوز دوازدﻩ هﺰار اﺳﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن رﻳﭽﺎرد ﺷﻴﺮدل »ﺷﻬﺴﻮار ﮐﻠﻴﺴﺎ« و دوازدﻩ هﺰار اﺳﻴﺮ‬ ‫ﻣﺴﻴﺤﯽ را ﺑﻪ اﻣﺮ ﺻﻼح اﻟﺪﻳﻦ اﻳﻮﺑﯽ »ﺷﻴﺮ ﻣﺮد اﺳﻼم« در ﻧﺒﺮد ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﮔﺮدن زدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺗﺒﺮﻳﺰ درﻋﺮض دو‬ ‫ﺷﺒﺎﻧﺮوز ﺑﻴﺴﺖ هﺰار ﻧﻔﺮ از ﺧﻮد ﺗﺒﺮﻳﺰﻳﺎن را ﺑﺠﺮم ﺳﻨﯽ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎﻩ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺷﮑﻢ درﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻤﻮازات ﺁن‬ ‫اﺳﺘﺨﻮان هﺎی ﻣﺮدﮔﺎن را از ﻗﺒﺮهﺎ ﺑﻴﺮون ﮐﺸﻴﺪﻧﺪ و در ﻣﻼء ﻋﺎم در ﮐﻨﺎر ﺳﺮهﺎی ﺑﺮﻳﺪﻩ دزدان و روﺳﭙﻴﺎن در ﺁﺗﺶ‬ ‫ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در دوران هﻤﻴﻦ »ﻣﺮﺷﺪ ﮐﺎﻣﻞ« ﻣﺠﺎزات هﺎی دﻳﮕﺮی ﺑﺮای »دﺷﻤﻨﺎن ﺁل ﻋﻠﯽ« اﺑﺪاع ﺷﺪ ﮐﻪ در ﺣﮑﻮﻣﺖ هﻤﻪ‬ ‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن او اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و از ﺟﻤﻠﻪ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدان ﻣﺘﻌﺪد ﺧﺎرﺟﯽ در ﻧﻮﺷﺘﻪ هﺎﻳﺸﺎن ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﮔﭻ ﮔﺮﻓﺘﻦ‪،‬‬ ‫ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﮐﺮدن اﻋﻀﺎ و ﺟﻮارح‪ ،‬زﻧﺪﻩ ﭘﻮﺳﺖ ﮐﻨﺪن‪ ،‬ﻣﻴﻞ در ﭼﺸﻢ ﮐﺸﻴﺪن‪ ،‬ﮔﻮش و ﺑﻴﻨﯽ ﺑﺮﻳﺪن‪ ،‬ﺳﺮب ﮔﺪاﺧﺘﻪ در ﮔﻠﻮ‬ ‫رﻳﺨﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻴﺦ ﮐﺸﻴﺪن و ﮐﺒﺎب ﮐﺮدن‪ ،‬در روﻏﻦ ﮔﺪاﺧﺘﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ‪ ،‬و ﺑﺠﺎی ﺧﻤﭙﺎرﻩ در ﻟﻮﻟﻪ ﺗﻮپ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ ...‬و در هﻴﭽﻴﮏ از اﻳﻦ اﺣﻮال‪ ،‬ﻣﺠﺘﻬﺪان ﻋﻈﺎم و ﻣﺮاﺟﻊ ﻋﺎﻟﻴﻘﺪر ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮردی ﺑﺮای اﻋﺘﺮاض ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫اهﺘﻤﺎم ذات هﺎی اﻗﺪس ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﻪ را در ﺗﻘﻮﻳﺖ »ﺑﻴﻀﻪ اﺳﻼم« ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﮐﻤﺎل ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻧﻴﺰ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺁﻏﺎز ﻗﺮن ﺧﻮد ﻣﺎ‪ ،‬ﺣﺎج ﺳﻴﺎح ﺟﻬﺎﻧﮕﺮد ﺁزاداﻧﺪﻳﺶ اﻳﺮاﻧﯽ‪ ،‬در ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮدش ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬اﻣﺮوزﻩ »ﺑﺎﺑﯽ ﮐﺸﯽ« ﺗﺒﺪﻳﻞ‬ ‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﭘﺮ ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﻼهﺎ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﺑﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﺎرش ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﮐﻪ ﺗﻮﻗﻌﺎت ﺁﻧﻬﺎ را ﺁﻧﻄﻮر‬ ‫ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺮﻧﻴﺎوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﺖ اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﭼﻪ ﺧﺎﻧﻮادﻩ هﺎ از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻪ ﺳﺮهﺎ ﺑﺮ ﺑﺎد رﻓﺖ و ﺣﮑﺎم ﭼﻪ‬ ‫دﺧﻞ هﺎ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺣﮑﺎم ﺷﺮع ﭼﻪ ﭘﻮل هﺎ ﺑﻪ ﺟﻴﺐ زدﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﺗﻬﻤﺖ ﺑﻮد و ﺑﺲ‪ .‬هﻤﻴﻨﻘﺪر ﮐﻪ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‬ ‫ﮐﺴﯽ ﺑﺎﺑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم دﺳﺘﻮرﻣﯽ داد ﮐﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺒﺮﻳﺪ ﺁﺳﻮدﻩ اش ﮐﻨﻴﺪ‪«.‬‬ ‫و در ﺳﺎل هﺎی ﭘﺎﻳﺎﻧﯽ هﻤﻴﻦ ﻗﺮن‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺗﺎم اﻻﺧﺘﻴﺎراﻣﺎم زﻣﺎن ﮐﻪ اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﺮﻣﺴﻨﺪ وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﻓﺘﻮا داد ﮐﻪ‪:‬‬ ‫»ﻗﺮﺁن ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﮑﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺒﺲ ﮐﻨﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻓﻘﻂ هﻤﺎن ﻃﺮﻓﺶ را ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺷﻤﺎ رﺣﻤﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ‬ ‫رﺣﻤﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ ﮐﻨﺪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻧﻤﯽ ﮐﺸﻴﺪ ﺗﺎ ‪ ٧٠٠‬ﻧﻔﺮ را ﻳﮑﺪﻓﻌﻪ‬ ‫ﺑﮑﺸﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ و زﻧﺪان ﮐﺎر درﺳﺖ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد و اﻳﻦ ﻋﻮاﻃﻒ ﮐﻮدﮐﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺧﺮد ﻧﻴﺴﺖ‪) «.‬روح اﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ »دهﻪ‬ ‫ﻓﺠﺮ«‪ ١۴ ،‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ .(١٣۶٣‬و هﻢ او‪ ،‬در ﻣﺮاﺳﻤﯽ دﻳﮕﺮی ﺑﻤﻨﺎﺳﺒﺖ ﺳﺎﻟﺮوز ﺗﻮﻟﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﺳﻼم )‪ ٣٠‬ﺁذر ‪ (١٣۶٣‬ﺗﺄﮐﻴﺪ‬ ‫ﮐﺮد ﮐﻪ‪:‬‬ ‫»ﻣﺬهﺒﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﮓ در ﺁن ﻧﻴﺴﺖ ﻧﺎﻗﺺ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻴﺴﯽ ﺳﻼم اﷲ ﻋﻠﻴﻪ هﻢ ﻣﻬﻠﺖ ﻣﯽ دادﻧﺪ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﯽ ﺳﻼم اﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﺮد و ﺣﻀﺮت ﻧﻮح ﺳﻼم اﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﺮد‪ ١.‬اﻳﻦ اﺷﺨﺎص ﮐﻪ‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻴﺴﯽ اﺻﻼ ﺳﺮ اﻳﻦ ﮐﺎرهﺎ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻓﻘﻂ ﻳﮏ ﻧﺎﺻﺢ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺒﻮت ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻋﻴﺴﯽ ﻟﻄﻤﻪ وارد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮای اﻳﻨﮑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺷﻤﺸﻴﺮ دارد‪ ،‬ﺟﻨﮓ دارد‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم را ﻧﺠﺎت ﺑﺪهﺪ‪.‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ اﻣﺎم هﺎی ﻣﺎ هﻢ هﻤﻪ ﺟﻨﺪی )ﺳﺮﺑﺎز( ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﺳﺮﺑﺎزی ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﯽ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬هﻤﻪ ﺁدم ﻣﯽ ﮐﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺁﻧﺎﺋﻴﮑﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﺳﻼم دﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﻧﻴﺴﺖ و اﺳﻼم ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺁدﻣﮑﺸﯽ ﺑﮑﻨﺪ اﺳﻼم را ﻧﻤﯽ ﻓﻬﻤﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮﺁن ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ ﺟﻨﮓ ﺟﻨﮓ‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﻗﺮﺁن ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺁﻧﻘﺪر ﺑﻪ ﺟﻨﮓ اداﻣﻪ دهﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺘﻨﻪ از ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺟﻨﮓ ﻳﮏ رﺣﻤﺘﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ و ﻳﮏ رﺣﻤﺘﯽ اﺳﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮای هﺮ ﻣﻠﺘﯽ در هﺮم ﺣﻴﻄﯽ ﮐﻪ هﺴﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﭼﺮا هﯽ ﺁﻳﺎت‬ ‫رﺣﻤﺖ را در ﻗﺮﺁن ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﻴﺪ و ﺁﻳﺎت ﻗﺘﺎل را ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﻧﻴﺪ؟«‬ ‫* * *‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﺒﺮ و ﺗﻘﺪﻳﺮ‪ ،‬ﺁﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺳﺎﻣﯽ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ )و در ﺻﻔﺤﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎی ﻣﺘﻌﺪدی‬ ‫از ﺑﺮداﺷﺖ هﺎی هﺮ ﺳﻪ ﮐﺘﺎب ﺗﻮﺣﻴﺪی را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ( ﺑﺮای هﺮ اﻧﺴﺎن ﺁﻣﻮزش دﻳﺪﻩ ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز و‬ ‫ﺑﺨﺼﻮص ﺟﻬﺎن ﻓﺮدا‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ای در ﺣﺪ اﻋﻠﯽ ﺳﺌﻮال ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻬﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﻃﻮل ﻗﺮون ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮای‬ ‫ﺑﺴﻴﺎری از ﭘﻴﺮوان اﻳﻦ ﻣﺬاهﺐ ﺳﺌﻮال ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻬﻤﺎﻧﺴﺎن ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮای ﻓﺮهﻨﮓ‬ ‫______________________________‬ ‫‪ -١‬ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺦ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ "ﺣﻀﺮت ﻧﻮح ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم" ﻃﺒﻖ ﺁﻧﭽﻪ در ﺗﻮرات درﺑﺎرﻩ او رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ و در ﻗﺮﺁن ﻧﻴﺰ ﻋﻴﻨًﺎ ﻣﻮرد اﻗﺘﺒﺎس ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ هﻴﭽﻮﻗﺖ ادﻋﺎی ﭘﻴﻐﻤﺒﺮی ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺬهﺒﯽ ﺁورد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮای ﺧﺎﻃﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺬهﺒﯽ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﮐﺸﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدﺁوری ﺷﻮد ﮐﻪ در ﻣﻴﺎن دوازدﻩ اﻣﺎم اول ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﻋﻠﯽ و ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬دو اﻣﺎم اول و ﺳﻮم‪ ،‬هﻴﭽﻴﮏ از اﺋﻤﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﻪ ﺟﻨﺪی‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ در ﻋﻤﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ رﻓﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﺁدم ﮐﺸﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم دوازدهﻢ ﻧﻴﺰ اﺻﻮﻻ ﭘﺎ ﺑﻪ هﻴﭻ ﻣﻴﺪاﻧﯽ ﻧﮕﺬاﺷﺖ ﺗﺎ ﺁدﻣﮑﺸﯽ ﺷﺮﻋﯽ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﮑﺮﻩ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٩‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫اﻳﺮاﻧﯽ ﺳﺌﻮال ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ژول ﻻﺑﻮم اﺳﻼم ﺷﻨﺎس ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ١١۴ ،‬ﺁﻳﻪ ﻗﺮﺁﻧﯽ را اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﺮدﻩ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻤﻮﺟﺐ ﺁﻧﻬﺎ از ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﻳﻦ اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺁدﻣﻴﺎن‪ ،‬ﭼﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺑﺼﻮرت ﻣﺴﺎﺋﻞ روزﻣﺮﻩ دارﻧﺪ و ﭼﻪ ﺁﻧﻬﺎ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﻮر درازﻣﺪت زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺮگ ﺁﻧﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺪاﻧﺴﺎن ﻣﯽ ﮔﺬرد ﮐﻪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺑﺮای ﺁﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪﻩ‬ ‫اﺳﺖ و اﮔﺮ زﻣﻴﻦ و زﻣﺎن ﺑﺨﻮاهﻨﺪ ﻣﺜﻘﺎﻟﯽ در ﺁن ﭘﺲ و ﭘﻴﺶ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ﺳﺎل هﺎی ﭘﻴﺶ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ دوم‪ ،‬اﺳﻼم‬ ‫ﺷﻨﺎس ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺘﺲ ﺑﻮهﻞ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺒﺮ ﻣﻄﻠﻘﯽ ﮐﻪ ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺗﻮﺣﻴﺪی ﻳﻬﻮدی اراﺋﻪ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬اﮔﺮ‬ ‫واﻗﻌﺎ ﺧﺪاﺋﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬و اﮔﺮ اﻳﻦ ﺧﺪا ﺧﺪای واﺣﺪی اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻨﺼﻮرت هﻤﻪ ﭼﻴﺰ در اﺧﺘﻴﺎر اوﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﭼﻴﺰی ﺑﻨﺎم‬ ‫ﺷﺮ در روی زﻣﻴﻦ وﺟﻮد دارد ﻧﻤﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ او اﺟﺎزﻩ ﺁﻧﺮا دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ او ﺧﻮد ﺁﻧﺮا ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬و ﺧﺪاﺋﯽ ﮐﻪ ﺧﻮدش ﺷﺮ را ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺪاﺋﯽ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺬر ﺑﺪﺗﺮ از ﮔﻨﺎﻩ ﮐﻪ ﺷﺮ ﮐﻴﻔﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺁدم و ﺣﻮا در ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺼﻴﺐ ﻓﺮزﻧﺪان ﺁدم ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﺸﮑﻠﯽ را ﺣﻞ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﺁدم ﮔﻨﺎﻩ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬ ‫را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮای اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺪا ﺧﻮد اﺟﺎزﻩ ﺁﻧﺮا دادﻩ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺧﻮدش ﺁﻧﺮا ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻨﺼﻮرت اﻳﻦ‬ ‫ﭼﻪ ﺟﻮر ﺧﺪای ﻣﻘﺘﺪر و ﻋﺎدل و رﺣﻴﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ او ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎﻩ ﺑﺸﻮد ﺗﺎ وی را از ﺑﺎﺑﺖ ﺁن‬ ‫ﻣﺠﺎزات ﮐﻨﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺧﺪا ﺑﭙﺬﻳﺮد ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯽ هﺎی ﻣﺎدی و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯽ هﺎی ﻣﻌﻨﻮی در‬ ‫روی زﻣﻴﻦ ﺧﻮد او اﺳﺖ؟«‬ ‫ﭘﮋوهﺸﮕﺮی ﻓﺮاﻧﺴﻮی از اﻳﻦ ارزﻳﺎﺑﯽ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﮐﻪ‪:‬‬ ‫»هﻨﮕﺎﻣﻴﮑﻪ ﺧﺪا ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺑﺠﺎی اﻧﺴﺎن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد و راﻩ او را دﻗﻴﻘﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎزد‪ ،‬و ﺗﻤﺎم اﺧﺘﻴﺎرات ﺑﺸﺮی ﺑﺪﻳﻦ‬ ‫ﻣﺤﺪود ﺷﻮد ﮐﻪ اواﻣﺮ ﺻﺎدرﻩ را درﻳﺎﻓﺖ ﮐﻨﺪ و اﻋﻤﺎل ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺳﺎزد‪ ،‬اﻟﺰاﻣﺎ ﻋﻘﻞ و ﺷﻌﻮر ﺑﺸﺮی ﻣﺤﮑﻮم‬ ‫ﺑﻪ زوال ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ درﺳﺖ هﻤﻴﻦ ﭼﻴﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺬاهﺐ ﺗﻮﺣﻴﺪی اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺑﻪ هﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﻌﺼﺐ اﻓﺮاد زﻳﺎد ﺗﺮ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺷﻌﻮرﺷﺎن ﮐﺎهﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ« )ژراﻟﺪ ﻣﺴﺎدﻳﻪ‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺧﺪا(‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻣﺘﻌﺪدی ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﺤﻮﻩ ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬از ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺑﻨﻴﺎدی ﻓﺮهﻨﮓ ﺳﺎﻣﯽ اﺳﺖ و ﭘﻴﺶ از ﮐﺘﺎب هﺎی‬ ‫ﺗﻮﺣﻴﺪی ﻧﻴﺰ ﺷﻮاهﺪ ﺁﻧﺮا در اﺳﻄﻮرﻩ هﺎی ﻣﺬهﺒﯽ ﺳﺎﻳﺮ اﻗﻮام ﺳﺎﻣﯽ ﺑﻴﻦ اﻟﻨﻬﺮﻳﻦ )اﮐﺪی‪ ،‬ﮐﻠﺪاﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎﺑﻠﯽ‪ ،‬ﺁﺷﻮری( ﻣﯽ ﺗﻮان‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ اﺳﻨﺎد ﻟﻮﺣﻪ ﻣﮑﺸﻮﻓﻪ در ﮐﺎوش هﺎی ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﺎل ‪ ١٩٧۵‬در »اﺑﻼ« )ﺗﻞ ﻣﺮدﻳﺦ ﮐﻨﻮﻧﯽ در‬ ‫ﺳﻮرﻳﻪ( ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ‪ ٢۵٠٠‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺁن ﻣﺮدوخ‪ ،‬ﺧﺪای ﺑﺰرگ‪ ،‬در ﺁﻏﺎز هﺮ ﺳﺎل ﺁن ﻗﺴﻤﺖ‬ ‫از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ هﺮ ﻓﺮد ﺑﺸﺮی را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن ﺳﺎل ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش »ﻧﺒﻮ« دﻳﮑﺘﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و وی ﻧﻴﺰ ﺁﻧﺮا در‬ ‫ﻟﻮﺣﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻨﺎم ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ و ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﺁدﻣﻴﺎن و ﺑﻴﻤﺎری ﻳﺎ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ ﺁﻧﺎن در ﻃﻮل‬ ‫ﺳﺎل‪ ،‬و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ هﺎ ﻳﺎ ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ هﺎی ﺁﻧﺎن‪ ،‬و ﮐﻠﻴﻪ اﻣﻮر روزﻣﺮﻩ دﻳﮕﺮﺷﺎن‪ ،‬هﻤﻪ از ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻳﻦ ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ‬ ‫ﺛﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺮدوخ اﺧﺘﻴﺎر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺪت ﻋﻤﺮ ﺁدﻣﻴﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش ﻧﺒﻮ دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﮐﻪ او‬ ‫ﺑﺮای ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ هﺮﮐﺲ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﮐﻢ و زﻳﺎد ﺷﺪن ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫در ﻃﻮل هﻤﻪ ﻗﺮون اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻼش هﺎی ﺑﯽ وﻗﻔﻪ ای از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻔﺴﺮان و ﻣﺤﺪﺛﺎن و راوﻳﺎن ﻣﺬهﺒﯽ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﻼم ﺻﻮرت‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺁﺷﮑﺎر ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﺮﺁﻧﯽ را ﮐﻪ از ﻳﮑﺴﻮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ هﺮ ﻓﺮد ﺁدﻣﯽ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ رﻗﻢ زدﻩ ﺷﺪﻩ‬ ‫و هﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﻣﯽ اﻧﺪﻳﺸﺪ ﻳﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دهﺪ ﻗﺒﻼ ﺑﺮای او ﻣﻘﺮر ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و از ﺳﻮی دﻳﮕﺮ وی ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺑﺖ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‬ ‫ﺟﻮاب ﭘﺲ ﺑﺪهﺪ و هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ در روز ﺣﺴﺎب در ﺗﺮازوی او ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮی از اﻧﺤﺎء ﺗﻮﺟﻴﻪ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮد اﻳﻦ‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ ﮐﻪ هﺮﺑﺎر ﻣﻔﺴﺮ ﺗﺎزﻩ ای ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻔﺴﺮان ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﻼش ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﯽ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻼش‬ ‫ﻣﻔﺴﺮان ﻗﺒﻠﯽ ﭼﻨﺪان ﻗﺮﻳﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫* * *‬ ‫وﺟﻪ ﻣﺸﺘﺮک دﻳﮕﺮ هﺮ ﺳﻪ ﺁﺋﻴﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺳﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻋﺒﻮدﻳﺖ ﻣﻄﻠﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁﻧﻬﺎ ﺧﺪا از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﻃﻠﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و اﻳﻦ‬ ‫ﻋﺒﻮدﻳﺖ را رﮐﻦ اﺻﻠﯽ اﻳﻤﺎن ﺁﻧﺎن ﻣﯽ ﺷﻤﺎرد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ هﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﮐﻪ در اﻳﻦ هﺮ ﺳﻪ ﺁﺋﻴﻦ ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﻘﺘﺪرﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﺁدﻣﻴﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﻧﺎﺗﻮان و ﺑﯽ اﺧﺘﻴﺎر ﺗﻨﺰل ﻣﯽ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬در ﺗﻮرات‪ ،‬و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺁن در اﻧﺠﻴﻞ و در ﻗﺮﺁن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺁدم را ﺑﻨﺪﻩ ﺳﺮ ﺑﻪ راهﯽ ﻣﯽ ﺁﻓﺮﻳﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ ﺗﺸﺨﻴﺺ و اﻧﺘﺨﺎب ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ او و زﻧﺶ ﺣﻮا هﺸﺪار ﻣﯽ دهﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪ درﺧﺖ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﻴﮏ و ﺑﺪ ﻧﺰدﻳﮏ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎر )ﺷﻴﻄﺎن( ﺁﺷﮑﺎرا ﺑﻪ ﺣﻮا ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را از ﺧﻮردن‬ ‫ﻣﻴﻮﻩ اﻳﻦ درﺧﺖ ﻣﻨﻊ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮردن اﻳﻦ ﻣﻴﻮﻩ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﻣﺎ اﻣﮑﺎن ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﻴﮏ و ﺑﺪ را‬ ‫ﺧﻮاهﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ ﭼﻴﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ او ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬درﺳﺖ هﻢ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﺁدم و هﻤﺴﺮش ﺑﺎ ﺧﻮردن ﻣﻴﻮﻩ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ١٠‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﻣﻤﻨﻮع ﻗﺪرت ﺗﺸﺨﻴﺺ و ﺗﻌﻘﻞ ﭘﻴﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻧﻬﺎ را از ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻴﺮون ﻣﯽ راﻧﺪ و اﻧﻮاع دردهﺎ و ﺑﻴﻤﺎرهﺎ را در‬ ‫روی زﻣﻴﻦ ﻧﺼﻴﺐ ﺧﻮد ﺁﻧﺎن و ﺗﺎ اﺑﺪاﻻﺑﺎد ﻧﺼﻴﺐ هﻤﻪ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎﻧﺸﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ از هﺮ ﺳﻪ ﮐﺘﺎب ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ در اﻳﻦ ﻣﻮرد‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮی ﻣﯽ ﺷﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ ﻧﻪ ﺣﻖ اﻳﻨﺮا دارد ﮐﻪ ﺁزاداﻧﻪ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﺪ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺪهﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺸﺨﻴﺼﯽ‬ ‫اﺻﻮﻻ ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﺎﺻﻠﯽ دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮای او ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ دهﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ‬ ‫وﻇﻴﻔﻪ او اﺳﺖ اﻃﺎﻋﺖ ﺑﯽ ﭼﻮن ﭼﺮا از ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻘﺪﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا »ﮐﻮزﻩ از ﮐﻮزﻩ ﮔﺮ ﻧﻤﯽ ﭘﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﻣﺮا ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﯽ و ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺴﺎﺧﺘﯽ‪ «.‬ﺿﻮاﺑﻂ اﺧﻼﻗﯽ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺿﺎﺑﻄﻪ ﻋﺒﻮدﻳﺖ ﻣﻘﺎم ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮی دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان ﺗﻮرات ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ دزد ﻳﺎ دﻳﻮث ﻳﺎ زﻧﺎﮐﺎر ﻳﺎ دروﻏﮕﻮ و ﻳﺎ ﻣﺘﻘﻠﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ هﻤﭽﻨﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺮط اﻳﻨﮑﻪ اﮔﺮ ﻳﻬﻮﻩ از ﻳﮑﯽ از ﺁﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ اش را ﺑﺮای او ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‬ ‫ﮐﻨﺪ ﺑﯽ ﭼﻮن و ﭼﺮا اﻳﻦ ﮐﺎر را ﺑﮑﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ از دﻳﮕﺮی ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺷﺮط ﺑﻨﺪی ﻳﻬﻮﻩ ﺑﺎ ﺷﻴﻄﺎن رﺿﺎﻳﺖ دهﺪ ﮐﻪ ﮐﻠﻴﻪ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﻤﯽ رﻧﺪ و ﮐﺸﺘﺰارهﺎﻳﺶ ﺁﺗﺶ ﺑﮕﻴﺮد و ﺧﻮدش ﺑﺎ هﺰار و ﻳﮏ ﺑﻴﻤﺎری ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ ﻧﺸﻴﻦ ﺷﻮد‪ ،‬هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ را ﺑﯽ ﮔﻔﺘﮕﻮ‬ ‫ﺑﭙﺬﻳﺮد و هﻤﭽﻨﺎن ﺷﮑﺮﮔﺰار او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ دﻳﮕﺮش ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻤﺪت ‪ ٣٩٠‬روز ﺑﺮ روی ﻧﺎن روزاﻧﻪ ﺧﻮدش‬ ‫ﮔﻪ ﺑﻤﺎﻟﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎﻧﯽ را ﺑﺎ اﺷﺘﻴﺎق ﺑﺨﻮرد و ﺑﺎﺑﺖ اﻳﻦ روزی ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ درﮔﺎهﺶ دﻋﺎ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫در اﺳﻼم ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﯽ ﻗﻴﺪ و ﺷﺮط ﺗﺄﮐﻴﺪ ﺑﺎز هﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮی ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪدی از ﻗﺮﺁن ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﻨﻨﺪﻩ‬ ‫ﺁﻧﻨﺪ‪ .‬اهﻤﻴﺖ ﻋﺒﻮدﻳﺖ را در ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﮏ اﺳﻼم از اﻳﻨﺠﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻗﻴﺎس ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ اﺳﺎﻣﯽ ﺧﺎص ﻓﺮاواﻧﯽ اﺻﻮﻻ ﺑﺎ‬ ‫ﭘﻴﺸﻮﻧﺪ »ﻋﺒﺪ« ﺁﻏﺎز ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮع اﺳﺎﻣﯽ را در هﻴﭻ ﺁﺋﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﭘﺪر ﺧﻮد‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺁﻧﻬﻢ در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ هﻨﻮز اﷲ ﺧﺪای ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ ﺑﺘﯽ‬ ‫ﺑﺰرگ در ﺟﻤﻊ ﺑﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل روژﻩ ﺁرﻧﺎﻟﺪز اﺳﺘﺎد ﮐﻠﮋ دوﻓﺮاﻧﺲ‪» :‬ﭼﻬﺎردﻩ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﺳﻮاران اﷲ از ﺻﺤﺮای‬ ‫ﺳﻮزان ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﻧﻴﺎی ﮐﻬﻦ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺧﻼف ﻣﻬﺎﺟﻤﺎن ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻳﻨﺎن ﺣﺎﻣﻞ ﻣﺬهﺐ ﺗﺎزﻩ ای ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﮐﻪ در ﺁن ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺼﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽ داد و داوری ﻣﯽ ﮐﺮد و از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺖ‪،‬‬ ‫و در اﻳﻦ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰی ﮐﻪ از ﺑﻨﺪﮔﺎن او ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﯽ ﭼﻮن و ﭼﺮا ﺑﻪ ارادﻩ او ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻴﺰی ﮐﻪ دﻗﻴﻘﺎ‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ اﺳﻼم )ﺗﺴﻠﻴﻢ( اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫* * *‬ ‫ﺗﺰرﻳﻖ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﮔﻨﺎﻩ در ﻧﻬﺎد اﻧﺴﺎن ﻣﺬهﺒﯽ از دﻳﮕﺮ وﻳﮋﮔﯽ هﺎی ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺳﺎﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﻈﻴﺮ ﺁﻧﺮا درﺁ ﺋﻴﻦ هﺎی‬ ‫ﺗﻮﺣﻴﺪی ﻣﺼﺮی و اﻳﺮاﻧﯽ و در ﻣﺬاهﺐ ﻏﻴﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪی ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﮔﻨﺎﻩ ﺑﻮﻳﮋﻩ در دو ﺁﺋﻴﻦ ﻳﻬﻮدی و‬ ‫ﻣﺴﻴﺤﯽ هﻤﻮارﻩ ﺑﺼﻮرت ﻋﺎﻣﻞ ﻓﺸﺎری از ﺟﺎﻧﺐ ﮐﻨﻴﺴﻪ و ﮐﻠﻴﺴﺎ در راﻩ ﺗﺤﮑﻴﻢ ﺳﻠﻄﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮد‬ ‫ﻣﻮﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮد ﮐﻪ اﺳﺎﺳﺎ ﮔﻨﺎهﮑﺎر ﺑﺪﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺑﺎر ﮔﻨﺎهﯽ را ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺪر و ﻣﺎدر او ﺑﺎ‬ ‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺧﻮردن ﻣﻴﻮﻩ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ او ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮ دوش دارد‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺴﻴﺢ در ﻣﻘﺎم‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﮔﻨﺎﻩ را ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺮگ ﺧﻮد در روی ﺻﻠﻴﺐ ﺑﺮای ﺁدﻣﻴﺎن ﺧﺮﻳﺪاری ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺗﻮرات ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﺣﻮا ﮔﻔﺖ اﮐﻨﻮن ﮐﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﺮدی رﻧﺞ و اَﻟﻢ ﺗّـﺮا ﺑﺴﻴﺎر اﻓﺰون ﮔﺮداﻧﻢ و ﺑﺎ درد‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮاهﯽ زاﺋﻴﺪ و ﺷﻮهﺮت ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺁدم ﮔﻔﺖ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺳﺨﻦ زوﺟﻪ ات را ﺷﻨﻴﺪی ﭘﺲ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﺗﻮ زﻣﻴﻦ ﻣﻠﻌﻮن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﺗﻤﺎم اﻳﺎم ﻋﻤﺮت از ﺁن ﺑﺎ رﻧﺞ ﺧﻮاهﯽ ﺧﻮرد و ﺧﺎر و ﺧﺲ ﺑﺮاﻳﺖ ﺧﻮاهﺪ روﺋﻴﺪ و ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺮق ﭘﻴﺸﺎﻧﻴﺖ ﻧﺎن ﺧﻮاهﯽ ﺧﻮرد ﺗﺎ ﺣﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎک ﺑﺎزﮔﺮدی ﮐﻪ از ﺁن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪی« )ﺳﻔﺮ ﭘﻴﺪاﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺎب ﺳﻮم‪.(١٩ -١۶ ،‬‬ ‫در اﻧﺠﻴﻞ‪ ،‬ﭘﺎﺋﻮﻟﻮس اﺻﻮﻻ ﻧﻮع زن را ﻣﺴﺌﻮل راﻧﺪﻩ ﺷﺪن ﻣﺮد از ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽ داﻧﺪ و از ﺑﺎﺑﺖ اﻳﻦ ﮔﻨﺎﻩ زﻧﺎن را ﻣﻮﻇﻒ‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﯽ ﺷﻤﺎرد ﮐﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ زﻳﺮ دﺳﺖ ﺷﻮهﺮاﻧﺸﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮﺁن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺮوی از ﺗﻮرات‪ ،‬ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﭘﺲ ﺑﻪ‬ ‫ﺁدم و زوﺟﻪ اش ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ از ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻴﺮون روﻳﺪ‪ ،‬و از اﻳﻦ ﭘﺲ ﺑﻌﻀﯽ از ﺷﻤﺎ ﺑﻌﻀﯽ دﻳﮕﺮ را دﺷﻤﻦ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺑﻮد و‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺗﺎ ﺑﻬﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﭘﻨﺎهﮕﺎهﯽ ﻣﻮﻗﺘﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد« )ﺑﻘﺮﻩ‪.(٣۶ ،‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ هﻤﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﻗﺮون‪ ،‬هﻨﻮز ﺑﺪﻳﻦ دو ﭘﺮﺳﺶ ﭘﺎﺳﺦ ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻨﺪﻩ ای دادﻩ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺧﻮدش ﺑﻪ ﺷﻴﻄﺎن‬ ‫اﺟﺎزﻩ دادﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺮدﻣﺎن را ﮔﻤﺮاﻩ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎﻩ ﺁدم و ﺣﻮا ﮐﻪ ﻓﺮﻳﺐ اﻳﻦ ﺷﻴﻄﺎن را ﺧﻮردﻧﺪ ﭼﻪ ﺑﻮد؟ و ﺑﻔﺮض ﺁﻧﻬﻢ ﮐﻪ اﻳﻦ‬ ‫دو ﮔﻨﺎهﮑﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﺴﻞ هﺎی ﺑﻌﺪی ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﺑﺖ ﮔﻨﺎﻩ اﻳﻦ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺳﺎدﻩ ﻟﻮح ﺟﻮاب ﭘﺲ ﺑﺪهﻨﺪ؟‬ ‫* * *‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ١١‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫در ﻣﺬاهﺐ ﺗﻮﺣﻴﺪی ﻳﻬﻮدی‪ ،‬ﻋﺎدﺗًﺎ ﺧﺪا از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﻧﻤﯽ ﺧﻮاهﺪ ﮐﻪ او را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﮐﻴﺪا ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﮐﻪ‬ ‫از او ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﺳﺮاﺳﺮ ﺗﻮرات و ﻗﺮﺁن و در ﻧﻴﻤﻪ ﺗﻮراﺗﯽ اﻧﺠﻴﻞ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬از ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺘﺮس‪ ،‬زﻳﺮا ﮐﻪ ﻣﻦ ﻳﻬﻮﻩ‪ ،‬ﺧﺪاﺋﯽ ﻣﻬﻴﺐ و ﺗﺮﺳﻨﺎک هﺴﺘﻢ« )ﺳﻔﺮ ﻻوﻳﺎن‪ ،‬ﺑﺎب ﻧﻮزدهﻢ‪١۴ ،‬و‪» ،( ٣٢‬از ﻣﻦ ﺑﺘﺮس و‬ ‫ﻣﺮا ﻋﺒﺎدت ﮐﻦ و ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻦ ﻗﺴﻢ ﺑﺨﻮر« )ﺳﻔﺮ ﺗﺜﻨﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺎب ﺷﺸﻢ‪» ،(١٣ ،‬ﻳﻬﻮﻩ ﺧﺪای ﺗﻮ‪ ،‬از ﺗﻮ ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﮐﻪ از او‬ ‫ﺑﺘﺮﺳﯽ و او را ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ دل و ﺟﺎن ﺧﻮدت اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﺋﯽ« )ﺳﻔﺮ ﺧﺮوج‪ ،‬ﺑﺎب ﺑﻴﺴﺘﻢ‪» ،(٧ ،‬اﺑﺘﺪای ﺣﮑﻤﺖ ﺗﺮس از ﻳﻬﻮﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و اﻧﺘﻬﺎی ﺁن ﻧﻴﺰ ﺗﺮس از ﻳﻬﻮﻩ اﺳﺖ« )اﻣﺜﺎل ﺳﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺎب ﻧﻬﻢ‪» ،(١٠ ،‬ﺧﻮﺷﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺁﻧﮑﺲ ﮐﻪ از ﻣﻬﺎﺑﺖ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ ﺗﺮﺳﺪ« )ﻣﺰاﻣﻴﺮ داود‪١١٢ ،‬و‪ ...» ،(١٢٨‬و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻳﻬﻮﻩ دﻋﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ هﺮﮐﺲ از ﻣﺎ ﻳﺎری دﻩ‬ ‫ﺗﺎ در ﺗﻤﺎم روزهﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ روی زﻣﻴﻦ ﭘﺪران ﺧﻮد زﻧﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ از ﺗﻮ ﺑﺘﺮﺳﺪ« )ﮐﺘﺎب اول‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎهﺎن‪ ،‬ﺑﺎب هﺸﺘﻢ‪،۴٠ ،‬‬ ‫ﮐﺘﺎب دوم ﺗﻮارﻳﺦ‪ ،‬ﺑﺎب ﺷﺸﻢ‪.(٣١ ،‬‬ ‫در هﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ در اﻧﺠﻴﻞ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﮐﻪ از ﻣﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﻴﺪ و ﻧﺠﺎت ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺗﺮس و ﻟﺮز ﺑﻪ ﮐﻤﺎل‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ« )ﻧﺎﻣﻪ ﭘﺎﺋﻮﻟﻮس رﺳﻮل ﺑﻪ ﻓﻴﻠﻴﭙﻴﺎن‪ ،‬ﺑﺎب دوم‪» ،(١ ،‬هﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﺪ ﻧﺰد او ﻣﻘﺒﻮﻟﺘﺮ اﺳﺖ«‬ ‫)اﻋﻤﺎل رﺳﻮﻻن‪ ،‬ﺑﺎب دهﻢ‪» ،(٢۵ ،‬ﺧﺪا را ﺁﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ از او ﺑﺘﺮﺳﻴﻢ و اﺣﺘﺮاﻣﺶ ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪،‬‬ ‫زﻳﺮا ﺧﺪا ﺁﺗﺸﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺳﻮزاﻧﺪ« )رﺳﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺑﺎب دوازدهﻢ‪٢٨ ،‬و‪» ،(٢٩‬ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را در روی زﻣﻴﻦ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺮس از ﺧﺪا ﺑﮕﺬراﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺑﺨﻮﺑﯽ داوری ﺷﻮﻳﺪ« )رﺳﺎﻟﻪ اول ﭘﻄﺮس رﺳﻮل‪ ،‬ﺑﺎب اول‪» ،(١٧ ،‬ﻣﻐﺮور‬ ‫ﻣﺒﺎش‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺘﺮس« )رﺳﺎﻟﻪ ﭘﺎﺋﻮﻟﻮس رﺳﻮل ﺑﻪ روﻣﻴﺎن‪ ،‬ﺑﺎب ﻳﺎزدهﻢ‪» ،(٢٠ ،‬ای ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﮐﻪ زﻣﺎن داوری‬ ‫ﻣﺮدﮔﺎن اﺳﺖ وﻗﺖ ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎدﻣﺎن ﺧﻮد ﻳﻌﻨﯽ ﺁﻧﻬﺎﺋﯽ را ﮐﻪ از ﺗﻮ ﺗﺮﺳﻴﺪﻩ اﻧﺪ ﭘﺎداش ﺑﺪهﯽ« )ﻣﮑﺎﺷﻔﻪ ﻳﻮﺣﻨﺎ‪ ،‬ﺑﺎب‬ ‫ﻳﺎزدهﻢ‪.(١٨ ،‬‬ ‫در ﻗﺮﺁن ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺒﺎهﺘﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﺗﻮرات‪ ،‬ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد از ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ زﻳﺮا ﮐﻪ ﺧﺪاﺋﯽ ﻳﮕﺎﻧﻪ‬ ‫هﺴﺘﻢ« )ﻧﺤﻞ‪» ،(۵١ ،‬از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺎﻳﺪ از او ﺗﺮﺳﻴﺪ« )ﺁل ﻋﻤﺮان‪» ،(١٠٢ ،‬ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺁﻧﺎﻧﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن‬ ‫ﻧﺎم ﺧﺪا ﺁﻳﺪ دل هﺎﻳﺸﺎن ﻟﺮزان ﺷﻮد« )اﻧﻔﺎل‪» ،(٢ ،‬ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ« )ﺗﻐﺎﺑﻦ‪» ،(١۶ ،‬ﺁﻧﺎﻧﮑﻪ از ﺧﺪاﻳﺸﺎن در‬ ‫ﻧﻬﺎن ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ اﺟﺮی ﺑﺰرگ ﺧﻮاهﻨﺪ داﺷﺖ« )ﻣﻠﮏ‪» ،(١٢ ،‬ﺑﺸﺎرت ﻧﻴﮑﻮ دﻩ ﺁﻧﻬﺎﺋﯽ را ﮐﻪ ﭼﻮن ﻳﺎد ﺧﺪا ﮐﻨﻨﺪ دل هﺎﻳﺸﺎن‬ ‫از ﺗﺮس ﺑﻠﺮزد« )ﺣﺞ‪» ،(٣۵ ،‬از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬زﻳﺮا او ﺑﺮ هﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ ﺁﮔﺎﻩ اﺳﺖ« )ﺣﺸﺮ‪» ،(١٨ ،‬از ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﮐﻨﻢ و ﺑﻪ رﺳﺘﮕﺎری راﻩ ﻳﺎﺑﻴﺪ« )ﺑﻘﺮﻩ‪.(١۵٠ ،‬‬ ‫ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻮرد ﺟﺒﺮ و اﺧﺘﻴﺎر‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺎن ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻳﻬﻮدی و ﺗﻮﺣﻴﺪ اﻳﺮاﻧﯽ اﺧﺘﻼﻓﯽ ﺑﻨﻴﺎدی وﺟﻮد دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﮐﻪ در‬ ‫ﺁﺋﻴﻦ هﺎی اﻳﺮاﻧﯽ هﻴﭻ ﺟﺎ ﺳﺨﻦ از ﺗﺮﺳﻴﺪن از ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻤﯽ ﺁﻳﺪ و ﺁﻧﭽﻪ اهﻮراﻣﺰدا از ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ از راﻩ ﭘﻨﺪار و ﮔﻔﺘﺎر و ﮐﺮدار ﺧﻮد دوﺳﺖ و ﻳﺎور او ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﯽ از ﮔﺎﺗﺎهﺎی ﺳﯽ و ﻳﮑﻢ زرﺗﺸﺖ اﻳﻦ اﺻﻞ‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدی را ﺑﻪ روﺷﻨﯽ اراﺋﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪» :‬اهﻮراﻣﺰدا‪ ،‬ﺳﺮﺁﻏﺎز و ﺳﺮاﻧﺠﺎم هﻤﻪ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﭘﺪر ﻣﻨﺶ ﭘﺎک و ﺁﻓﺮﻳﻨﻨﺪﻩ راﺳﺘﯽ و‬ ‫داور دادﮔﺮ‪ ،‬ﺷﮑﻮﻩ ﺧﺴﺮواﻧﯽ ﺧﻮد را هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ رﺳﺎﺋﯽ و ﺟﺎوداﻧﮕﯽ و راﺳﺘﯽ و ﺷﻬﺮﻳﺎری و ﭘﺎک ﻣﻨﺸﯽ ﺑﻪ ﺁن ﮐﺲ ﻣﯽ ﺑﺨﺸﺪ‬ ‫ﮐﻪ در اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﮐﺮدار ﻧﻴﮏ دوﺳﺖ او ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﺎور ارﺟﻤﻨﺪ اهﻮرا ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮔﻔﺘﺎر و ﮐﺮدار ﺧﻮﻳﺶ راﺳﺘﯽ و‬ ‫درﺳﺘﯽ و ﻧﮑﻮﺋﯽ را ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬ ‫اﻳﻦ دو ﮔﺎﻧﮕﯽ ﺑﺮداﺷﺖ هﺎ در ﻣﻴﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺳﻨﺘﯽ اﻳﺮان ﻣﺎﻗﺒﻞ اﺳﻼم و اﻳﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻧﻮع راﺑﻄﻪ اﻧﺴﺎن و‬ ‫ﺧﺪا و در زﻣﻴﻨﻪ ﺣﺪود اﺧﺘﻴﺎر ﺁدﻣﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎر او‪ ،‬ﺧﻤﻴﺮ ﻣﺎﻳﻪ اﺻﻄﮑﺎک هﺰار ﺳﺎﻟﻪ ﻓﺮهﻨﮓ ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﺎ ﻓﺮهﻨﮓ‬ ‫ﻣﺬهﺒﯽ ﺳﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ از ﺁن ﺳﺨﻦ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫* * *‬ ‫ﺑﺎ هﻤﻪ ﺑﺎﻻ ﻧﺸﻴﻨﯽ و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪی ﺧﺪاﻳﺎن ﺗﻮﺣﻴﺪی‪ ،‬و ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ ﺁدﻣﻴﺎن در هﻤﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎن ﺑﯽ اﺧﺘﻴﺎر و ﺳﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫ﺁﻧﺎن ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬هﻤﻴﻦ ﺧﺪاﻳﺎن اﺣﺘﻴﺎج ﻣﺒﺮﻣﯽ ﺑﺪﻳﻦ دارﻧﺪ ﮐﻪ هﻤﻴﻦ ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎن ﺑﯽ اﺧﺘﻴﺎر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ زﺑﺎن ﺑﻪ ﺣﻤﺪ ﺁﻧﺎن‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻋﺮض ﺷﮑﺮﮔﺰاری ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺮ ﻋﺒﻮدﻳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻳﮏ ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮ اﻳﺮاﻧﯽ »ﺑﻄﻮر داﺋﻢ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﺑﺮاﻩ درود و ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻣﺨﻠﻮق ﺧﻮﻳﺶ و ﻣﺮاﻗﺐ وردهﺎ و دﻋﺎهﺎی ﺁﻧﺎن در ﮐﻨﻴﺴﻪ هﺎ و ﮐﻠﻴﺴﺎهﺎ و ﻣﺤﺮاب هﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬از‬ ‫ﮐﻮﺗﺎهﯽ هﺎی اﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ذرﻩ ﺑﻴﻨﯽ ﺧﻮد ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﺎم دارﻧﺪ ﺧﺸﻤﻨﺎک ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮ ﺁﻧﺎن ﺳﻨﮓ و ﺁﺗﺶ ﻓﺮو رﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻤﻠﻖ و ﺗﮑﺮﻳﻢ ﺁﻧﻬﺎ ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺎﺋﺪﻩ ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﭘﺎداﺷﺸﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ« )ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺁﺷﺘﻴﺎﻧﯽ در ﮐﺘﺎب ﺗﺤﻘﻴﻘﯽ در دﻳﻦ‬ ‫ﻳﻬﻮد(‪ .‬ﻳﻬﻮﻩ‪ ،‬ﺧﺪاﺋﯽ ﮐﻪ ﺗﻔﺎﺧﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪای زﻣﻴﻦ و ﺁﺳﻤﺎن اﺳﺖ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ از او ﺧﺪاﺋﯽ ﻧﻴﺴﺖ در ﮐﺘﺎب ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ١٢‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻗﻮم ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﺧﻮﻳﺶ ﺷﮑﺎﻳﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﺧﻴﺎل ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ ﻣﻦ ﻧﻤﯽ ﻓﻬﻤﻢ ﮐﻪ ﺑﺮﻩ ﻧﺮﻳﻨﻪ ﺗﻨﺪرﺳﺖ ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﺮا ی‬ ‫ﺧﻮد ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ دارﻳﺪ و ﺑﺮﻩ ﮐﻮر و ﻟﻨﮓ و ﺑﻴﻤﺎری را ﺑﺮای ﻣﻦ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﺧﻮدﺗﺎن هﻢ هﺪﻳﻪ‬ ‫ﺑﺪهﻴﺪ از ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاهﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ؟ ﭼﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺣﺘﺮام ﻣﺮا ﮐﻪ اﻳﻨﻘﺪر ﻋﻈﻴﻢ و ﻣﻬﻴﺐ هﺴﺘﻢ ﻧﮕﺎﻩ ﻧﻤﯽ دارﻳﺪ؟« و »اﷲ«‪،‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺘﺎب ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ دﻳﮕﺮ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻦ و اﻧﺲ را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮای ﺁن ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﮐﺸﺘﯽ هﺎ را ﺑﺮای ﺁن ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدﻣﺎن هﻨﮕﺎم ﺳﻮار ﺷﺪن ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺷﮑﺮ ﻧﻌﻤﺘﺶ را ﺑﺠﺎی ﺁورﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫وﻗﺘﯽ زﮐﺮﻳﺎ در ﻋﺎﻟﻢ ﺳﺎﻟﺨﻮردﮔﯽ و ﺑﯽ ﻓﺮزﻧﺪی ﺑﻪ درﮔﺎﻩ او ﺧﺎﺿﻊ و ﺧﺎﺷﻊ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﺎداش هﻤﺴﺮش را ﮐﻪ‬ ‫ﻧﺎزا اﺳﺖ اﺟﺎزﻩ ﺑﺎرداری ﻣﯽ دهﺪ و ﻳﺤﻴﯽ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ را ﺑﻪ او ﻋﻄﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ )اﻧﺒﻴﺎء‪.(٩٠ ،‬‬ ‫* * *‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد ﺳﻨﺘﯽ ﭘﻴﺮوان ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺑﺮ اﻳﻨﮑﻪ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ راهﯽ ﮐﻪ ﻣﺬهﺐ ﺁﻧﺎن ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ و ﻧﺮﻓﺘﻦ ﺑﺪان دوزخ و ﺷﻌﻠﻪ هﺎی ﺁﺗﺶ ﺁﻧﺮا ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻣﯽ ﺁورد‪ ،‬اﮔﺮ در درازای ﻗﺮون ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺮای‬ ‫ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺪرت و ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ و ﺛﺮوت ﻓﺮاوان ﺑﺮای ﮐﺎرﮔﺮداﻧﺎن ﮐﻠﻴﺴﺎ و ﻣﺴﺠﺪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا‬ ‫اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد در ﻃﻮل هﻤﻪ اﻳﻦ ﻗﺮون ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺗﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ دﺳﺘﮕﺎهﺎی ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﺮای ﺑﻬﺮﻩ ﮔﻴﺮی از ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن هﺎ و ﻣﻴﻠﻴﻮن هﺎ ﭘﻴﺮوان اﻳﻦ ﻣﺬاهﺐ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﻟﯽ اﻳﻦ ﻧﺤﻮﻩ ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮداری از ﻣﺬهﺐ درﺳﺖ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﭘﻴﺎﻣﺪهﺎی ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺴﻴﺎر را ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺁوردﻩ و زﻳﺎن هﺎی ﺳﻨﮕﻴﻨﯽ‬ ‫را ﭼﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺎدی و ﭼﻪ در راﺳﺘﺎی ﻣﻌﻨﻮی ﺑﺮای ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮی در ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﺑﻴﺸﻤﺎری در ﻃﻮل ﻗﺮون ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ را ﺑﺎ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﮐﺸﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺸﺘﻦ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ ﺁن ﺟﻬﺎن را ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮی ﺑﺮای ﺧﻮد ﺧﺮﻳﺪاری ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﺗﻔﺎﻗﺎ اﻳﻦ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا درﺳﺖ هﻤﺎن هﺎﺋﯽ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﺪاﺋﯽ ﻣﺸﺘﺮک و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﯽ ﻣﺸﺘﺮک و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺸﺘﺮک داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﺎزﻩ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻨﮓ ﻣﺴﻴﺤﯽ و ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫اﮐﺘﻔﺎ ﻧﮑﺮدﻩ اﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﻣﺴﻴﺤﻴﺎﻧﯽ دﻳﮕﺮ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺪرﻳﻎ و ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ ﮐﺸﺘﻪ اﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﮔﺮوهﯽ از ﺁﻧﺎن ﮐﺎﺗﻮﻟﻴﮏ و ﮔﺮوهﯽ دﻳﮕﺮ ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﮔﺮوهﯽ ﺳﻨﯽ و ﮔﺮوهﯽ دﻳﮕﺮ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫ﺁﻧﭽﻪ اﻳﻨﺎن را واﻗﻌﺎ روﻳﺎروی هﻤﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار دادﻩ ﺑﻴﺶ از ﺁﻧﮑﻪ ﺧﻮد ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺗﺎم اﻻﺧﺘﻴﺎر او در روی زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ وﮐﺎﻟﺘﻨﺎﻣﻪ هﺎﻳﺸﺎن را ﺧﻮدﺷﺎن ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﺧﻮدﺷﺎن اﻣﻀﺎ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﺁرﻧﻮﻟﺪ ﺗﻮﻳﻦ ﺑﯽ ﺟﻨﮓ ﺧﺪا ﺑﺎ ﺧﺪا‬ ‫ﻣﯽ ﻧﺎﻣﺪ در ﻋﻤﻞ ﺟﻨﮓ ﮔﺮوهﯽ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺑﺎ ﮔﺮوهﯽ دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ هﺮ دوی ﺁﻧﻬﺎ ﺷﻬﺎدت‬ ‫ی ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺴﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﻓﺮوﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از ﺗﺎزﻩ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎی اﻳﻦ ﺳﻮدای ﻧﻘﺪ و ﻧﺴﻴﻪ را در هﻤﻴﻦ‬ ‫ﻧﻘﺪ را َدر َﺑﻬﺎ ِ‬ ‫ﺳﺎﻟﻬﺎی در ﺷﻬﺎدت ﻃﻠﺒﯽ ﺻﺪ هﺎ هﺰار ﻧـــﻮ ﺟﻮاﻧﯽ ﻣﻴﺘﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﮐـــﻪ از ﮐﻼس هﺎی درس ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ روی‬ ‫ﻣﻴﻦ هﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﺁن ﺳﻮی ﻣﺮز ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در اﺟــﺴﺎد ﺁﻧﺎن دﻳـــــﺪﻩ ﺷﺪ‪ ،‬هﻤــﮕﯽ ﮐﻠﻴﺪ هﺎی ﻣﺎرک‬ ‫‪ Made In Taiwan‬ﺑﺮ ﮔﺮدن داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺷﻬﺎدت ﺑﺎ اﻳﻦ ﮐﻠﻴﺪهﺎ درهﺎی ﮐﺎخ هﺎی اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﺧﻮد را در‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ روی ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﺸﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺎخ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺛﻘﯽ ﮐﻪ از اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﺑﻪ ﺁﻳﺖ اﷲ دﺳﺘﻐﻴﺐ ﺷﻴﺮازی‪،‬‬ ‫ﺷﻬﻴﺪ ﻣﺤﺮاب‪ ،‬و از ﺁﻳﺖ اﷲ دﺳﺘﻐﻴﺐ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻮاﻧﺎن رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد ﺷﺶ داﻧﮓ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن واﮔﺬار ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪» :‬رﺳﻮل ﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﯽ اﻟﻪ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ هﺮ ﺷﻬﻴﺪ را ﻗﺼﺮی ﻧﺼﻴﺐ اﺳﺖ در ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬از ﻟﻮﻟﻮ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺁن هﻔﺘﺎد ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺖ از‬ ‫ﻳﺎﻗﻮت ﺳﺮخ‪ ،‬و در هﺮ ﺧﺎﻧﻪ هﻔﺘﺎد ﺣﺠﺮﻩ اﺳﺖ از زﻣﺮد ﺳﺒﺰ‪ ،‬و در هﺮ ﺣﺠﺮﻩ هﻔﺘﺎد ﺗﺨﺖ اﺳﺖ و ﺑﺮ هﺮ ﺗﺨﺘﯽ هﻔﺘﺎد‬ ‫ﻓﺮش‪ ،‬و ﺑﺮ هﺮ ﻓﺮش ﺣﻮراﻟﻌﻴﻨﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺎ هﻔﺘﺎد ﺧﻮان ﻃﻌﺎم در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻪ در هﺮ ﺧﻮان ﺁن هﻔﺘﺎد ﻗﺴﻢ ﻃﻌﺎم اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﺪاﻳﺘﻌﺎﻟﯽ ﭼﻨﺎن ﻗﻮﺗﯽ ﺑﻪ ﺷﻬﻴﺪ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ازهﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﮐﻤﺎل ﺑﻬﺮﻩ ﻣﯽ ﺑﺮد«‪ .‬و اﮔﺮ ﺧﻮد ﺁﻳﺖ اﷲ ﺣﺴﺎب ﻧﮑﺮدﻩ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ اﻳﻦ ﺟﻮاﻧﺎن رﻳﺎﺿﯽ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﭘﻴﺶ از ﺷﻬﺎدت ﺣﺴﺎب ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺛﻖ اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻴﺶ از‬ ‫‪ ٢۴‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺣﻮراﻟﻌﻴﻦ در ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ هﺮ ﻳﮏ از ﺁﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ ...‬و در ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ و ﻣﻌﻨﻮی ارﺗﺒﺎط ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖ ﻧﮑﻮﮐﺎر ﺑﻮدن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺰد ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻨﻄﻘﯽ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ وﻳﺮاﻧﮕﺮ اﺧﻼق ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺎزﻧﺪﻩ ﺁن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﺎل هﺎ ﭘﻴﺶ اﻳﻨﺸﺘﺎﻳﻦ در ﮐﺘﺎب ﻣﻌﺮوف‬ ‫ﺧﻮدش »ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺁﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻢ« در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪﻩ رﻓﺘﺎر ﺑﺸﺮ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻴﻢ‬ ‫از ﮐﻴﻔﺮ ﻳﺎ اﻣﻴﺪ ﭘﺎداش در ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮی ﻣﺎ ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﺗﺮﺣﻢ ﺁور ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد«‪ ،‬و در ﻗﺮن‬ ‫ﭘﻴﺶ از او ﻣﺘﻔﮑﺮ ﺳﺮﺷﻨﺎس ﻓﺮاﻧﺴﻮی‪ ،‬اﻣﻴﻞ ﻓﺎﮔﻪ‪ ،‬در هﻤﻴﻦ ﺑﺎرﻩ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬اﺳﻄﻮرﻩ ﭘﺎداش ﻳﺎ ﮐﻴﻔﺮ ﺁن ﺟﻬﺎﻧﯽ وﻳﺮان‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ ِﻩ هﻤﻪ ﻣﻮازﻳﻦ اﺧﻼﻗﯽ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﮐﻴﻔﺮ و ﭘﺎداش واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮﺑﯽ را ﺑﺨﺎﻃﺮ‬ ‫ﺧﻮﺑﯽ و اﺧﻼق را ﺑﺨﺎﻃﺮ اﺧﻼق ﻧﻤﯽ ﺟﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﺁﻧﺮا ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ای ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽ ﺁورد ﮐﻪ در ﺁن اﺧﻼق داﺷﺘﻦ‬ ‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ای ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ و اﺧﻼق ﮐﺎﻻﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪«.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ١٣‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‪ ،‬ﻋﺎدﺗًﺎ اﺟﺎزﻩ ﺗﻘﻠﺐ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ دادﻩ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻗﺰوﻳﻦ اﻣﺎﻣﺰادﻩ ای ﮐﻪ ﻧﻴﺎز درﻳﺎﻓﺖ داﺷﺘﻪ‬ ‫وﻟﯽ ﮐﺎرﮔﺸﺎﺋﯽ ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ اﻣﺎﻣﺰادﻩ ﺑﻴﻐﻴﺮت ﻧﺎم ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻗﺪﻳﺴﺎن هﺸﺪار دادﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﻗﺒﻮل اﻳﻦ ﻗﺪاﺳﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪاﺗﯽ ﮐﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ دارﻧﺪ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﻮﺳﺘﻞ‬ ‫دوﮐﻮﻻﻧﮋ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺎر ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺳﻨﺘﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎی ﺟﺎﻟﺒﯽ اراﺋﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﺳﻦ ﮐﻠﻮﻣﺒﺎن ﻗﺪﻳﺲ ﻣﺴﻴﺤﯽ ﻗﺮون وﺳﻄﯽ‪ ،‬هﻨﮕﺎﻣﻴﮑﻪ ﻣﻘﺒﺮﻩ ﻗﺪﻳﺲ ﺑﺰرگ ﻗﺮن ﺳﻮم‪ ،‬ﺳﻦ ﻣﺎرﺗﻦ را ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻣﺮاﺳﻢ دﻋﺎ و ﻧﻴﺎﻳﺶ ﺗﺮک ﮔﻔﺘﻪ و ﻋﺎزم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﻮد ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ در ﻏﻴﺎب او دزدان ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اش دﺳﺘﺒﺮد‬ ‫زدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اوﻗﺎت ﺗﻠﺨﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺒﺮﻩ ﺳﻦ ﻣﺎرﺗﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮداﺷﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺧﻴﺎل ﻣﯽ ﮐﻨﯽ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮدم در ﮐﻨﺎر اﺳﺘﺨﻮان هﺎی‬ ‫ﺗﻮ دﻋﺎ ﮐﻨﻢ ﺑﺮای اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺎﻟﻢ را ﺑﺪزدﻧﺪ؟ و اﻋﺘﻘﺎد ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻌﺪ ﺳﻦ ﻣﺎرﺗﻦ ﻣﻌﺠﺰﻩ ﮐﺮد و دزد ﭘﻴﺪا ﺷﺪ‬ ‫و ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺎل و اﻣﻮال ﮔﻢ ﺷﺪﻩ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در ﮐﻠﻴﺴﺎی ﺳﻦ ﮐﻠﻤﺐ ﭘﺎرﻳﺲ ﻧﻴﺰ اﺗﻘﺎق ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﮐﺸﻴﺶ ﻣﺘﻮﻟﯽ‬ ‫ﮐﻠﻴﺴﺎ ﺑﻪ ﮐﻨﺎر ﺿﺮﻳﺢ ﻗﺪﻳﺲ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻦ ﮐﻠﻤﺐ‪ ،‬درﺳﺖ ﮔﻮش ﮐﻦ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﮔﺮ هﺮﭼﻪ زودﺗﺮ هﻤﻪ ﺁﻧﭽﻪ را‬ ‫ﮐﻪ از اﻳﻦ ﮐﻠﻴﺴﺎ دزدﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﺮﻧﮕﺮداﻧﯽ‪ ،‬در ﮐﻠﻴﺴﺎی ﺗﺮا ﺧﻮاهﻢ ﺑﺴﺖ و دﻳﮕﺮ هﻴﭻ اﺣﻤﻘﯽ ﻧﺬر و ﻧﻴﺎز ﺑﺮاﻳﺖ‬ ‫ﻧﺨﻮاهﺪ ﮐﺮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﺎر ﻧﻴﺰ ﻓﺮدای اﻳﻦ هﺸﺪار هﻤﻪ اﺷﻴﺎء دزدﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﭘﻴﺪا ﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﮐﻪ در ﻋﺎﻟﻢ ﻗﺪﻳﺴﻴﻦ ﻧﻴﺰ هﺮ ﭼﻴﺰی‬ ‫ﺣﺴﺎب و ﮐﺘﺎﺑﯽ دارد‪ ،‬و ﺗﺎﺑﻊ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺪﻩ و ﺑﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻨﻔﮑﺮ و ﮐﺎﺗﻮﻟﻴﮑﯽ ﭼﻮن ﻟﻮﺋﯽ ﭼﻬﺎردهﻢ‬ ‫ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﮐﻠﯽ ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﻧﺒﻮدﻩ‪ ،‬زﻳﺮا ﮐﻪ ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ ﺧﺒﺮ ﺷﮑﺴﺖ ﺳﺮﺑﺎزاﻧﺶ در ﻣﺎﻟﭙﻼﮐﻪ‪ ،‬در هﻴﺌﺖ وزﻳﺮاﻧﺶ‬ ‫ﺑﺎ ﻟﺤﻨﯽ ﻣﻼﻣﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻨﻈﺮم ﺧﺪا ﺁن ﮐﺎرهﺎﺋﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﮐﺮدﻩ ام ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ!«‬ ‫ﻧﺤﻮﻩ اﻧﺠﺎم ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ و ﻧﻮع ﻣﺰد درﻳﺎﻓﺘﯽ‪ ،‬در ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪی ﻳﻬﻮدی ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ :‬در ﻧﺰد‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از دوران اﺳﺎرت ﺑﺎﺑﻠﯽ ﺁﻧﺎن اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻧﻘﺪا و در هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﮐﻪ اﻳﻦ ﺁﺋﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫هﻤﻪ ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﻮدن ﺧﻮد‪ ،‬هﻨﻮز ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮی ﺑﺎ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ﺁن ﺁﺷﻨﺎ ﻧﺒﻮد‪» :‬ﻳﻬﻮﻩ ﺧﺪاﻳﺖ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻦ ﺗﺎ‬ ‫ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻧﺎن و ﺁب ﺗﺮا ﺑﺮﮐﺖ دهﻢ و ﺑﻴﻤﺎری را از ﺗﻮ دور ﮐﻨﻢ وﺗﺮا ﺑﻪ ﭘﻴﺮی ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪ ،‬و زﻧﺖ را از ﺳﻘﻂ ﻓﺮزﻧﺪ در اﻣﺎن‬ ‫ﺑﺪارم‪ ،‬و زﻧﺒﻮرهﺎ را ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ ﺗﺎ ﺟﻤﻴﻊ دﺷﻤﻨﺎﻧﺖ را از ﭘﻴﺶ روﻳﺖ ﺑﺮاﻧﻨﺪ« )ﺳﻔﺮﺧﺮوج‪ ،‬ﺑﺎب ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻮم( و اﮔﺮ از ﻣﻦ‬ ‫ﺁﻧﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﺮﺳﯽ و ﻓﺮاﺋﻀﻢ را ﺑﺠﺎ ﺁوری‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻮ زﻣﻴﻦ ﭘﺮ از ﻧﻬﺮهﺎی ﺁب و ﭼﺸﻤﻪ ﺳﺎر و ﮔﻨﺪم و ﺟﻮ و‬ ‫اﻧﮕﻮر و اﻧﺠﻴﺮ و اﻧﺎر ﻣﯽ دهﻢ‪ ،‬زﻳﺘﻮن و ﻋﺴﻞ هﻢ ﻣﯽ دهﻢ« )ﺳﻔﺮ ﺗﺜﻨﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺎب هﺸﺘﻢ(‪ .‬وﻟﯽ در دو ﺁﺋﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪی‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﭘﺎداش ﺑﻪ ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﻮﮐﻮل ﺷﺪﻩ و ﮐﻴﻔﻴﺖ و ﮐﻤﻴﺖ ﺁن ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻳﺎت ﻣﺎ اﻳﻤﺎن‬ ‫ﺁوردﻧﺪ و ﺗﺴﻠﻴﻢ اﻣﺮ ﻣﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺎ ﺧﻄﺎب رﺳﺪ ﮐﻪ ﺧﻮدﺗﺎن و هﻤﺴﺮاﻧﺘﺎن ﺑﺎ ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ وارد ﺑﻬﺸﺘﯽ ﺷﻮﻳﺪ ﮐﻪ در ﺁن‬ ‫ﺟﺎم هﺎی زرﻳﻦ و ﺳﺒﻮهﺎی ﺷﺮاب ﻃﺎهﺮ و ﻃﻌﺎم هﺎی ﻟﺬﻳﺬ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ دور ﺑﮕﺮداﻧﻨﺪ و هﺮ ﺁﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ دل هﺎ و‬ ‫ﭼﺸﻢ هﺎﻳﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ در اﺧﺘﻴﺎرﺗﺎن ﮔﺬارﻧﺪ« )زﺧﺮف‪۶٩ ،‬و‪» ،(٧٠‬و هﺮ ﮐﻪ از ﻣﻘﺎم ﮐﺒﺮﻳﺎﺋﯽ ﻣﺎ ﺑﻬﺮاﺳﺪ او را دو ﺑﺎغ ﭘﺎداش‬ ‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺁﻧﻬﺎ اﻧﻮاع ﻣﻴﻮﻩ هﺎ اﺳﺖ‪،‬از هﺮ ﮐﺪام دو ﻧﻮع‪ ،‬و ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮهﺎﻳﯽ از ﺣﺮﻳﺮ و اﺳﺘﺒﺮق ﺗﮑﻴﻪ ﻣﯽ زﻧﻨﺪ‬ ‫و ﺣﻮرﻳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻟﻄﺎﻓﺖ ﻳﺎﻗﻮت و ﻣﺮﺟﺎن در ﮐﻨﺎر ﺧﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺶ از ﺁن دﺳﺖ هﻴﭽﮑﺲ ﺑﺪاﻧﺎن ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ« )رﺣﻤﻦ‪،‬‬ ‫‪ ۴۶‬ﺑﺒﻌﺪ(‪ ...» ،‬و ﺷﺮاﺑﯽ ﮐﻪ ﻃﺒﻌﺶ ﭼﻮن ﮐﺎﻓﻮر و ﻃﻌﻤﺶ ﭼﻮن زﻧﺠﺒﻴﻞ اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﺎن دور ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﮔﺮد ﭼﺸﻤﻪ ای‬ ‫ﮐﻪ ﺳﻠﺴﺒﻴﻞ ﻧﺎم دارد ﭘﺴﺮاﻧﯽ زﻳﺒﺎ روی ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﺪاﻧﺎن ﺑﻨﮕﺮی ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮوارﻳﺪهﺎی‬ ‫ﻏﻠﻄﺎﻧﯽ ﺧﻮاهﯽ ﻳﺎﻓﺖ« )دهﺮ‪١٨ ،‬و‪» ،(١٩‬و ﺁﻧﺎﻧﮑﻪ ﻧﻤﺎزهﺎی ﺧﻮد را ﺑﻄﻮر ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺠﺎی ﺁورﻧﺪ ﻓﺮدوس ﺑﺮﻳﻦ را ﻣﻴﺮاث‬ ‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﺮد« )ﻣﻮﻣﻨﻮن‪ ...» ،(١١-٩ ،‬و هﻤﺎﻧﺎ ﺑﺮای ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ درهﺎی ﺑﻬﺸﺖ ﮔﺸﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و در ﺁن ﺳﺮﻳﺮهﺎﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﺁن ﺗﮑﻴﻪ زﻧﻨﺪ و ﻣﻴﻮﻩ هﺎی ﻓﺮاوان ﺑﺨﻮرﻧﺪ و ﺷﺮاب ﮔﻮارا ﺑﻨﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﻮرﻳﺎن ﻣﺎهﺮو ﺑﺮ ﮔﺮداﮔﺮدﺷﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺎ هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ را در روز ﺣﺴﺎب ﺑﺪاﻧﺎن وﻋﺪﻩ دادﻩ ﺑﻮدﻳﻢ« )ص‪.(۵۴-۴٩ ،‬‬ ‫در اﻳﻦ داد و ﺳﺘﺪ زﻣﻴﻨﯽ و ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﺳﻨﺘﯽ ﮐﻪ در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺁﺋﻴﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺑﻨﻴﺎد ﻧﻬﺎدﻩ ﺷﺪﻩ‪ ،‬درﺟﻪ اﻳﻤﺎن و‬ ‫اﺧﻼص ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ هﻴﭻ ﺟﺎ ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎر اﺧﻼق و ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻨﺠﻴﺪﻩ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎر ﻃﻮل و ﻋﺮض ﮔﻨﺒﺪ ﻣﻌﺒﺪ ﻳﺎ ﮐﻠﻴﺴﺎ ﻳﺎ ﻣﺮﻗﺪی‬ ‫ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬و اﻧﺪازﻩ ﻃﻼﺋﯽ ﮐﻪ در ﺗﺰﻳﻴﻦ ﺁن ﺑﮑﺎر ﻣﯽ رود‪ ،‬و ﺗﻌﺪاد ﮔﺎوان و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻨﺠﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺳﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺧﻮد ﺗﻮرات ﺑﺮادرش را ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬ﮐﻤﺮ‬ ‫ﻣﻠﺘﺶ را در زﻳﺮ ﺑﺎر ﮐﺎر اﺟﺒﺎری و ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺸﮑﻨﺪ و ﻋﺼﻴﺎن هﺎی ﺑﺠﺎن رﺳﻴﺪﻩ ﻣﺮدم را ﺑﺪﺳﺖ ﺳﺮﺑﺎزان ﻣﺰدور ﺧﻮد ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮن ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬و هﻔﺘﺼﺪ زن ﻋﻘﺪی و ﺳﻴﺼﺪ ﺟﺎرﻳﻪ در ﺣﺮﻣﺴﺮای ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎری از ﺁﻧﺎن ﭘﻴﺮوان ﺧﺪاﻳﺎﻧﯽ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﻳﻬﻮﻩ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﭼﺸﻢ و اﺑﺮوی اﻳﻦ هﻤﺴﺮان ﺑﺮای هﺮ ﻳﮏ از ﺧﺪاﻳﺎن ﺁﻧﺎن ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎهﯽ ﺑﻨﺎ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﺎن از او راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎد ﺻﺮﺻﺮ و ﺟﻦ و اﻧﺲ و ﻣﺮغ و ﻣﻮر و ﻣﺎهﯽ را در زﻳﺮ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ ﮔﺬارد و ﺗﺨﺖ ﺷﺎهﯽ او را ﺑﺮ دوش ﻋﻔﺮﻳﺘﺎن اﻣﮑﺎن ﻃﯽ اﻻرض دهﺪ وﺻﻴﺖ ﺣﮑﻤﺖ او را در ﺁﻓﺎق ﺑﭙﺮاﮐﻨﺪ‪ ،‬هﻤﻪ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ١۴‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﻌﺒﺪی ﺑﻨﺎم ﻳﻬﻮﻩ در اورﺷﻠﻴﻢ ﺑﭙﺎ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺼﺖ ذراع ﻃﻮل و ﺳﯽ ذراع ارﺗﻔﺎع‬ ‫دارد و ﺳﺮاﺳﺮش زراﻧﺪود ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻬﻨﮕﺎم ﮔﺸﺎﻳﺸﺶ ﺻﺪ و ﭼﻬﻞ هﺰار ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻳﻬﻮﻩ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪:‬‬ ‫»و ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻨﺎ ﮐﺮد ﻃﻮﻟﺶ ﺷﺼﺖ ذراع و ﻋﺮﺿﺶ ﺑﻴﺴﺖ ذراع و ارﺗﻔﺎﻋﺶ ﺳﯽ ذراع ﺑﻮد‪ ،‬و ﺳﻠﻴﻤﺎن‬ ‫داﺧﻞ ﻣﺤﺮاب را ﮐﻪ ﻃﻮل و ﻋﺮض و ارﺗﻔﺎﻋﺶ ﺑﻴﺴﺖ ذراع ﺑﻮد ﺑﻪ ﻃﻼی ﺧﺎﻟﺺ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺶ روی ﻣﺤﺮاب‬ ‫زﻧﺠﻴﺮهﺎی ﻃﻼ ﮐﺸﻴﺪ و ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃﻼ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﻃﻼ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺬﺑﺢ را ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ روی‬ ‫ﻣﺤﺮاب ﺑﻮد ﺑﻪ ﻃﻼ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ و در ﻣﺤﺮاب دو ﮐﺮوﺑﯽ از ﭼﻮب زﻳﺘﻮن ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﻗﺪ هﺮ ﻳﮏ از ﺁﻧﻬﺎ دﻩ ذراع ﺑﻮد و هﺮ ﺑﺎل‬ ‫ﺁﻧﻬﺎ ﭘﻨﺞ ذراع‪ ،‬و ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃﻼ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﺧﺎﻧﻪ را از اﻧﺪرون و ﺑﻴﺮون ﺑﻪ ﻃﻼ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﺠﻬﺖ در ﻣﺤﺮاب دو ﻟﻨﮕﻪ‬ ‫از ﭼﻮب زﻳﺘﻮن و ﺁﺳﺘﺎﻧﻪ ای ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﭘﻨﺞ ﺻﻨﻮﺑﺮ ﺑﻮد و ﺁﻧﻬﺎ را دو ﺗﺨﺘﻪ ﻟﻨﮕﻪ دوم ﻧﺎﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﻃﻼﺋﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻘﺶ هﺎ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ« )ﮐﺘﺎب اول ﭘﺎدﺷﺎهﺎن‪ ،‬ﺑﺎب ﺷﺸﻢ(‪.‬‬ ‫در دوران ﮐﺸﻒ اﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﺪﺳﺖ اﺳﭙﺎﻧﻴﺎﺋﯽ هﺎ‪ ،‬در ﻣﺪﺗﯽ ﮐﻤﺘﺮ از ﻳﮏ ﻗﺮن دو اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﻣﺘﻤﺪن و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺁزﺗﮏ و اﻳﻨﮑﺎ‬ ‫در ﻣﮑﺰﻳﮏ و ﭘﺮوی ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﺗﻔﻨﮕﺪاران اﺳﭙﺎﻧﻴﺎﺋﯽ ﺑﮑﻠﯽ ﻣﻨﻬﺪم ﺷﺪﻧﺪ و ﻃﺒﻖ ﺁﻣﺎر ﺧﻮد ﻣﻮرﺧﺎن اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﺳﯽ ﺗﺎ ﺻﺪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺮدم ﺑﻮﻣﯽ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ هﺎ در ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ژﻧﻮﺳﻴﺪ ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻨﺎن ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺑﻌﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﮏ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ از ﺁﻧﺎن زﻧﺪﻩ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻃﻼهﺎﺋﯽ ﮐﻪ از اﻳﻦ ﮐﺸﺘﺎر ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ و ﺑﻪ اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻃﻼ ﮐﺎری ﮐﻠﻴﺴﺎهﺎﺋﯽ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﻳﺎ ﻗﺒﻼ در اﻳﻦ ﮐﺸﻮر ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﺎ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎهﺎن و اﺷﺮاف و ﮐﻠﻴﺴﺎ ﺑﻪ ﻧﺸﺎن ﺧﻠﻮص و اﻳﻤﺎن ﻣﺴﻴﺤﯽ ﺁﻧﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎپ اﻋﻈﻢ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ ﺗﺎم اﻻﺧﺘﻴﺎر‬ ‫ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺴﻴﺢ از ﺁﻧﺎن اﻇﻬﺎر رﺿﺎﻳﺖ ﮐﺮد و ﻧﻴﻤﯽ از ﺗﻤﺎم ﺳﺮزﻣﻴﻦ هﺎی ﮐﺸﻒ ﺷﺪﻩ و ﺁﻧﻬﺎﺋﯽ را ﮐﻪ ﺑﻌﺪا ﮐﺸﻒ ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ و ﻧﻴﻢ دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﭘﺮﺗﻘﺎل ﺑﺨﺸﻴﺪ و هﺮ دوی ﺁﻧﻬﺎ را ﻟﻘﺐ »ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﻴﺤﯽ« داد‪ ،‬هﻤﺎن‬ ‫ﻣﺴﻴﺢ ﮐﻪ در اﻧﺠﻴﻞ از او ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ‪» :‬هﻴﭽﮑﺲ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ هﻢ ﺑﻨﺪﻩ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ و هﻢ ﺑﻨﺪﻩ ﻃﻼ‪«.‬‬ ‫در هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬در ﺳﺎل هﺎﺋﯽ ﮐﻪ در »روﺳﻴ ِﻪ ﻣﻘﺪس« ﻋﺼﺮ ﺗﺰاری روﺳﺘﺎﺋﻴﺎن ﻣﺤﺮوم از ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﯽ هﺰار‬ ‫هﺰار در ﮐﺸﺘﺰارهﺎی ﺧﻮد ﺟﺎن ﻣﯽ ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻠﻴﺴﺎهﺎی ارﺗﺪﮐﺲ ﻏﺮق ﻃﻼ و ﺟﻮاهﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در دوران ﺧﻮد ﻣﺎ‪،‬‬ ‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮری ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻓﺮﻳﻘﺎﺋﯽ ﻓﻘﻴﺮی ﭼﻮن ﺳﺎﺣﻞ ﻋﺎج ﮐﻪ درﺁﻣﺪ ﺳﺮاﻧﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺳﺎﮐﻨﺎﻧﺶ از روزی دو دﻻر ﺗﺠﺎوز‬ ‫ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در دﻩ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﮐﺎﺗﺪرال ﺟﻬﺎن را ﺑﺎ وﺳﻌﺖ ‪ ٩٠٫٠٠٠‬ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ و ﺑﺎ ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ ‪ ٧٠٠٠‬ﺟﺎی ﻧﺸﺴﺘﻪ‬ ‫و ‪ ١١٠٠٠‬ﺟﺎی اﻳﺴﺘﺎدﻩ و ‪ ٣٠٠٠٠٠‬ﺟﺎی ﺑﻴﺮون ﮐﻠﻴﺴﺎ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﮔﻨﺒﺪ ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ‪ ١۶٠‬ﻣﺘﺮ ارﺗﻔﺎع و ‪ ٧۵٠٠‬ﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﺮﺑﻊ ﺁﺋﻴﻨﻪ ﮐﺎری‪ ،‬در داﺧﻞ ﭘﺎرﮐﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ‪ ١٣٠‬هﮑﺘﺎر ‪ -‬ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻤﺎم وﺳﻌﺖ واﺗﻴﮑﺎن ‪ -‬ﺑﺎ هﺰﻳﻨ ِﻪ ﺳﻴﺼﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن‬ ‫دﻻر در ﮐﺸﻮر ﺧﻮد ﺑﻨﺎ ﮐﺮد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ در ﻃﻮل هﻤﺎن ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻳﻦ ﺑﻨﺎی ﺑﯽ ﻣﺼﺮف اداﻣﻪ داﺷﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻬﺎدت ﺁﻣﺎر ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺳﻴﺼﺪ هﺰار زن و ﻣﺮد و ﮐﻮدک اﻓﺮﻳﻘﺎﺋﯽ در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دور از ﺳﺎﺣﻞ ﻋﺎج از ﻗﺤﻄﯽ‬ ‫ﺟﺎن ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺴﻦ دوم در ﮐﺎزاﺑﻼﻧﮑﺎ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ‪ ٣٠٠‬ﻣﺘﺮ ﻃﻮل و ‪ ١٠٠‬ﻣﺘﺮ ﻋﺮض و ‪۶٠‬‬ ‫ﻣﺘﺮ ارﺗﻔﺎع و ﺑﺎ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎز ِﻩ اﺳﻼﻣﯽ ﺟﻬﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب دﺳﺘﮕﺎﻩ ‪ Laser‬ﺑﺎﻻی ﺁن ‪ ٢٠٠‬ﻣﺘﺮ ارﺗﻔﺎع دارد ﻳﮑﯽ‬ ‫دﻳﮕﺮ از هﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺠﺪ اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮏ ﮐﺎﻓﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮی ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪﻩ و ﺑﻪ ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﺋﯽ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻮی و ﺑﺎ ﺗﮑﻨﻮﻟﮋی اروﭘﺎﺋﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺣﺖ ‪ ٢٠٠٠٠‬ﻣﺘﺮ زﻳﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﺳﻘﻒ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎز ﺷﺪن ﺁن و ﺻﺤﻦ‬ ‫‪ ٨٠٠٠٠‬ﻣﺘﺮی ﺁن و ﻣﺴﺎﺣﺖ ﮐﻠﯽ ﻧﻪ هﮑﺘﺎری ﺁن و ﺑﺎ ‪ ٣٠٠٠٠٠‬ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ ﺑﺘﻮن و ‪ ۴٠٠٠٠‬ﺗﻦ ﻓﻮﻻدی ﮐﻪ در ﺁن‬ ‫ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﯽ ﺷﺸﺼﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر هﺰﻳﻨﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ ﭘﻮل ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺠﺎی‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻳﻦ ﺑﻨﺎی ﻣﻄﻠﻘًﺎ ﻏﻴﺮ ﻻزم در ﮐﺸﻮری ﮐﻪ ﺑﻴﺶ از ﻳﮑﻬﺰار ﻣﺴﺠﺪ دﻳﮕﺮ دارد‪ ،‬ﺑﻤﺼﺮف اﺟﺮای ﻃﺮح هﺎی‬ ‫ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ و ﺁﻣﻮزﺷﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺴﻴﺎر ﺿﺮوری ﺗﺮی در ﺧﻮد ﻣﺮاﮐﺶ ﻳﺎ ﺑﻤﺼﺮف ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﮔﺮﺳﻨﮕﺎن و‬ ‫ﻗﺤﻄﯽ زدﮔﺎن ﮐﺸﻮرهﺎی دﻳﮕﺮ اﻓﺮﻳﻘﺎﺋﯽ ﮐﻪ در هﻤﺎن ﺳﺎل هﺎی ﺑﻨﺎی اﻳﻦ ﻣﺴﺠﺪ دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ ﺟﺎن ﻣﯽ ﺳﭙﺮدﻧﺪ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮرد ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ را ﺑﺎ هﻤ ِﻪ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﯽ هﺎ در اﻳﺮان وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ در ﻣﻮرد ﺁراﻣﮕﺎهﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺑﺎر ﺣﺘﯽ‬ ‫ﺑﻨﺎم ﺧﺪا ﻧﻴﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻳﮑﯽ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺗﺎم اﻻﺧﺘﻴﺎر او ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﮔﺰارش ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺪاﻧﺮا‬ ‫در روزﻧﺎﻣﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺗﻬﺮان )‪ ١۶‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ (١٣٧١‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻤﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﮔﺰارش ﻣﺮﻗﺪ و ﻣﺼﻼی اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﯽ در‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ زهﺮا ﺑﻨﺎﺋﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺸﺼﺪهﺰار ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﻓﻀﺎی ﺳﺮ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﺴﻘﻔﯽ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻳﮏ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﻋﺮض‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﻧﻴﻢ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﻴﺮ ﺁﻧﺮا در هﻴﭽﻴﮏ از دﻳﮕﺮ ﺑﻨﺎهﺎی ﻣﺬهﺒﯽ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﭼﻪ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﺴﻴﺤﯽ‪ ،‬ﭼﻪ ﻳﻬﻮدی‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ١۵‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫و ﭼﻪ ﻣﺬاهﺐ »ﻏﻴﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪی« ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ »ﺣﺮم ﻣﻄﻬﺮ« ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺑﻨﺎی ﻣﺬهﺒﯽ ﺟﻬﺎن ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫اﺻﻮﻻ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺑﻨﺎی ﻧﻮع ﺧﻮد در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﮐﻪ وﺳﻌﺖ ﺁن از ﻣﺠﻤﻮع وﺳﻌﺖ ﻣﺮﻗﺪ رﺳﻮل اﺳﻼم در‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻣﺮﻗﺪهﺎی ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ و ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ و ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ و ﻋﻠﯽ ﺑﻦ رﺿﺎ و ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ وﻋﻠﯽ اﻟﻨﻘﯽ و‬ ‫ﺣﺴﻦ ﻋﺴﮑﺮی ﻳﻌﻨﯽ هﻔﺖ اﻣﺎم ﺷﻴﻌﻪ ﮐﻪ ﺁراﻣﮕﺎﻩ هﺎی ﻣﺠﻠﻠﯽ در ﺧﺎک ﻋﺮاق و اﻳﺮان دارﻧﺪ ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﯽ رود‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻴﺎزی ﺑﺪﻳﻦ ﻳﺎد ﺁوری ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺑﺎر ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭼﻮن در زﻣﺎن ﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﭘﺎدﺷﺎهﺎن »ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﻴﺤﯽ« اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ و‬ ‫ﺗﺰارهﺎی روﺳﻴﻪ ﻣﻘﺪس‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮﻗﺪ و ﻣﺼﻼی ﻣﻄﻬﺮ ﺑﺎ ﺑﻮدﺟﻪ ای دو ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻری در ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﻣﯽ ﺷﻮد‬ ‫ﮐﻪ دﺳﺖ ﮐﻢ ﻳﮏ ﺳﻮم ﻣﺮدم اﻳﺮان در زﻳﺮ ﻣﺮز ﻓﻘﺮ ﺑﺴﺮ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬و در ﺑﻘﻴﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﮐﻪ وﻟﯽ ﻓﻘﻴﻪ ﻣﺪﻋﯽ رهﺒﺮی‬ ‫ﺁن ﺑﻮد روزاﻧﻪ هﺰاران ﮐﻮدک از ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ و ﺑﻴﻤﺎری ﺟﺎن ﻣﯽ ﺳﭙﺎردﻧﺪ‪.‬‬ ‫در هﻤﺎن زﻣﺎن اﻋﻼم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺼﻼی اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﯽ در ﺑﻬﺸﺖ زهﺮا ﻳﮏ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﭼﺎپ ﺁﻟﻤﺎن ﺣﺴﺎب ﮐﺮد ﮐﻪ‬ ‫هﺰﻳﻨﻪ ای ﮐﻪ ﺑﺪﻳﻨﮑﺎر ﺑﻴﻔﺎﻳﺪﻩ و ﻣﻄﻠﻘﺎ ﻏﻴﺮ ﻻزم اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ ﺷﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻤﺼﺮف ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻳﮑﺼﺪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﻳﺎ دﻩ هﺰار ﻣﺪرﺳﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﭼﻬﻞ هﺰار ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮای هﻤﺎن »ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎﻧﯽ« رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ رژﻳﻢ »وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ« ﺑﺎ ادﻋﺎی ﺧﺪﻣﺖ‬ ‫ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﺑﺪاﻧﺎن ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪ ﻗﺪرت ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ ...‬و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺬﮐﺮ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺎزی ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﺁﻧﮑﻪ ﻣﺬاهﺐ ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺟﻬﺎن ﺳﺎﻣﯽ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﻬﺸﺖ ﺁن‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﻗﺎﻧﻮن راﻳﺞ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﺁدﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﺁرﻣﺎن هﺎﺋﯽ واﻻ و ﻓﺪاﮐﺎری‬ ‫ﺁﻧﺎن در راﻩ اﻳﻦ ﺁرﻣﺎن هﺎ‪ ،‬در ﺣﺪ ﻗﺒﻮل داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ و ﺣﺘﯽ ﻣﺸﺘﺎﻗﺎﻧﻪ ﻣﺮگ‪ ،‬هﻴﭽﻮﻗﺖ اﻟﺰاﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﻗﻊ ﭘﺎداﺷﯽ هﻤﺮاﻩ ﻧﺒﻮدﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺮاﺳﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﻴﺸﻤﺎر در راﻩ دﻓﺎع از ﺁب و ﺧﺎک ﺧﻮد ﺑﯽ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﺰدی اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻳﺎ ﺁن ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﺸﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬هﺰاران ﺷﻮاﻟﻴﻪ ﻗﺮون وﺳﻄﯽ ﺑﺎ ﺷﻌﺎر ﺟﻮاﻧﻤﺮدی و ﻣﺮداﻧﮕﯽ داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ و هﺰاران دﻳﮕﺮ در‬ ‫دوران ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺟﻨﮓ هﺎی ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﻦ )‪ (duel‬ﺑﻨﺎم ﺷﺮاﻓﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﺮگ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬و ﺻﺪهﺎ هﺰار ژاﭘﻨﯽ در ﻃﻮل‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺎ اﻧﮕﻴﺰﻩ ای ﻣﺸﺎﺑﻪ »هﺎراﮔﻴﺮی« ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻗﺮن ﻣﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن هﺎ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺿﺪ ﻣﺬهﺐ و‬ ‫ﺿﺪ ﺧﺪا در اﻧﻘﻼب هﺎی ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ روﺳﻴﻪ و ﭼﻴﻦ و دﻳﮕﺮ ﮐﺸﻮرهﺎ‪ ،‬در ﺣﻤﺎﺳﻪ هﺎﺋﯽ ﭼﻮن اﺳﺘﺎﻟﻴﻨﮕﺮاد و ﻟﻴﻨﮕﺮاد‪ ،‬ﺑﺨﺎک‬ ‫اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ هﻴﭽﮑﺪام از ﺁﻧﻬﺎ اﻧﮕﻴﺰﻩ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻮﻋﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺗﻮﺣﻴﺪی‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﺁﻧﻬﺎ اﻟﺰاﻣﺎ ﺗﻘﻮی ﺑﺎ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﺧﻮاهﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻮدا ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻮن‬ ‫ﻋﺎرف ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺎ ز دوﺳﺖ ﻏﻴﺮ از دوﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺼﺪی ﻧﻤﯽ ﺧﻮاهﻴﻢ‬ ‫ﺣــــــﻮر و ﺟــــﻨـــﺖ ای زاهـﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﺎد ارزاﻧﯽ!‬ ‫* * *‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ دﻳﮕﺮی ﮐﻪ در ﺟﻬﺎن هﺎی »ﺗﻮﺣﻴﺪی« ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و اﺳﻼم ﻣﺸﮑﻞ ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺠﺰ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و ﺟﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﻼم راهﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﮑﻠﻴﻒ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎﺋﻴﮑﻪ ﭘﻴﺶ از ﻇﻬﻮر اﻳﻦ دو ﺁﺋﻴﻦ‬ ‫ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺁﻣﺪﻩ و از ﺟﻬﺎن رﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﭼﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد؟ از ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻧﺴﺎن هﺎ در روی زﻣﻴﻦ ﺣﺪودًا ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل و‬ ‫از ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻧﺴﺎن هﺎی هﻮﺷﻤﻨﺪ ‪ Homo Sapiens‬ﮐﻪ ﺑﺸﺮ اﻣﺮوزی در ﺁﻧﺎن رﻳﺸﻪ دارد ﺳﯽ ﺗﺎ ﺳﯽ و ﭘﻨﺠﻬﺰار ﺳﺎل‬ ‫ﻣﯽ ﮔﺬرد‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﺗﻤﺪن هﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﻨﺞ ﺗﺎ هﻔﺖ هﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ از ﺁﻏﺎز ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺗﻨﻬﺎ دوهﺰار‬ ‫ﺳﺎل و از ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ﺗﻨﻬﺎ هﺰار و ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺳﺎل ﻣﯽ ﮔﺬرد‪ .‬اﮔﺮ هﻴﭽﮑﺪام از ﺁدﻣﻴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ دوهﺰار ﺳﺎﻟﻪ در‬ ‫روی زﻣﻴﻦ زﻳﺴﺘﻪ اﻧﺪ راهﯽ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻠﯽ‪ ،‬و ﺑﺎ ﭼﻪ ﻣﺠﻮزی ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ راﻩ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ و‬ ‫ﺗﺎزﻩ در ﻣﻴﺎن ﺁدﻣﻴﺎن هﻤﻴﻦ دوهﺰار ﺳﺎﻟﻪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎﺋﻴﮑﻪ ﭼﻮن ﺑﻮﻣﻴﺎن اﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ ﻳﺎ اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎﺋﯽ ﻳﺎ ﻣﺮدم اﻓﺮﻳﻘﺎی ﺳﻴﺎﻩ‬ ‫اﺳﺎﺳًﺎ ﻧﺎﻣﯽ از ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻳﺎ از اﺳﻼم ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ و ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺁﺷﻨﺎﺋﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ اﺑﺪاﻻﺑﺎد در ﺁﺗﺶ دوزخ ﺑﺴﻮزﻧﺪ ﻳﺎ‬ ‫در ﺑﯽ ﺗﮑﻠﻴﻔﯽ ﺑﺮزخ ﺑﺴﺮ ﺑﺮﻧﺪ؟ وﻳﻞ ﮐﻴﻨﮕﺴﻠﻨﺪ ﻣﺘﻔﮑﺮ اﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ در ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ در ارزﻳﺎﺑﯽ هﻤﻴﻦ ﻣﻌﻤﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﯽ ﭘﺮﺳﺪ‪:‬‬ ‫»اﮔﺮ ﺑﺎ ﻣﺮگ ﻋﻴﺴﯽ در روی ﺻﻠﻴﺐ ﮔﻨﺎهﮑﺎراﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از او ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﯽ ﺁﻳﻨﺪ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﺗﮑﻠﻴﻒ‬ ‫ﻏﺎرﻧﺸﻴﻨﺎن ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻧﺸﻴﻨﺎن و ﭘﻴﺮوان ﻣﺬاهﺐ ﻗﺒﻞ ازﻣﺴﻴﺢ ‪ -‬ﻣﺬاهﺒﯽ ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ از ﺟﻬﺎت هﻤﭙﺎﻳﻪ و ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫هﻢ ﻋﺎﻟﻴﺘﺮ ازﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ -‬ﭼﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد؟ ﺁﻳﺎ هﻴﭽﮑﺪام از اﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮن هﺎ ﺁدم ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﺴﻴﺢ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺴﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ١۶‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫و اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺗﻌﻠﻖ ﮔﻴﺮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﺗﻔﺎق ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﻣﺴﻴﺢ ﺑﺪﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ از ﺑﺨﺖ‬ ‫دﺳﺘﻴﺎﺑﯽ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ اﺑﺪی ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪﻩ اﻧﺪ؟«‬ ‫ﺣﺘﯽ ﺑﺮای ﻣﻮﻣﻨﺎن ﭘﺮ و ﭘﺎ ﻗﺮص ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺗﻮﺣﻴﺪی ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮﺳﺸﯽ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺻﻠﺤﺎی‬ ‫ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﺑﺎزی هﺎی »ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ« ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﺋﯽ ﺑﺪﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ وا ﻣﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ای از اﻳﻦ ﺑﻨﺪ ﺑﺎزی را‬ ‫در ﮐﻤﺪی اﻟﻬﯽ داﻧﺘﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ در ﺁن ﺳﺨﻨﻮر ﺑﺰرگ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺬهﺒﯽ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﺋﯽ ﻧﻪ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﭼﻮن هﻤﺮ و ﺑﻘﺮاط و ﺟﺎﻟﻴﻨﻮس و اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ را ﮐﻪ ﻋﻤﻴﻘﺎ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام و ﻋﻼﻗﻪ اوﻳﻨﺪ در ﺁﺗﺶ دوزخ ﺑﺴﻮزاﻧﺪ و ﻧﻪ‬ ‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺴﻴﺤﯽ ﻧﺒﻮدﻧﺸﺎن در ﺑﻬﺸﺖ ﺟﺎی دهﺪ‪ ،‬و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﭘﻨﺎهﮕﺎهﯽ ﺑﻨﺎم ‪ limbo‬ﺑﺮای ﺁﻧﺎن ﻣﯽ ﺳﺎزد‬ ‫ﮐﻪ در ﻋﻴﻦ ﺁﻧﮑﻪ در دوزخ ﺟﺎی دارﻧﺪ ﺁﺗﺶ دوزخ ﺑﺪاﻧﺎن راهﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫در ﻣﻌﺘﻘﺪات اﺳﻼﻣﯽ ﺟﺎﺋﯽ ﺑﺮای ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺎهﮕﺎﻩ در درون دوزخ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﮐﺴﺎﻧﯽ ﭼﻮن ﺳﻘﺮاط‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫ﺁﻧﮑﻪ ﺁﻳﺖ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ او را »ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺗﻮﺣﻴﺪی ﻋﻈﻴﻢ اﻟﺸﺄﻧﯽ« داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﻣﺮدم را از ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﯽ و از ﺷﺮک ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪا ﻧﻔﯽ ﮐﺮد«‪ ،‬و ﭼﻮن اﻓﻼﻃﻮن ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ هﻤﻴﻦ ﺁﻳﺖ اﷲ »ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ اﺳﺖ و از ﺑﺰرﮔﺎن ﺣﮑﻤﺖ اﻟﻬﯽ اﺳﺖ«‪،‬‬ ‫و ﭼﻮن ﻓﻴﺜﺎﻏﻮرث ﮐﻪ »ﻋﻠﻢ اﻟﻬﻴﺎت را از ﺣﻀﺮت ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻧﺒﯽ اﺧﺬ ﮐﺮد« ﻣﺤﮑﻮم ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن دﻳﮕﺮ ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺮای‬ ‫هﻤﻴﺸﻪ در ﺁﺗﺶ دوزخ ﺑﺴﻮزﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻮ اﻳﻨﮑﻪ هﻴﭽﻴﮏ از ﺁﻧﺎن در دوران ﺁﺋﻴﻦ هﺎی اﺳﺎﻃﻴﺮی ﺧﻮد اﺻﻮﻻ ﻧﺎﻣﯽ از ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‬ ‫ﻳﺎ از اﺳﻼم ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫* * *‬ ‫ﻣﻮرد ﻣﻌﺠﺰﻩ‪ ،‬ﮐﻪ هﺮ ﺳﻪ ﺁﺋﻴﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪی ﻳﻬﻮدی از ﺁن ﺑﺼﻮرت ﮔﺴﺘﺮدﻩ ای ﺑﻬﺮﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ وﻟﯽ در ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺗﻮﺣﻴﺪی‬ ‫ﻏﻴﺮ ﻳﻬﻮدی ﺟﺎﺋﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻄﻮرﻩ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﻮردی اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁن اﻳﻦ هﺮ ﺳﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ روﻳﺎروی ﺟﻬﺎن داﻧﺶ ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﮐﺎﺋﻨﺎﺗﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﮔﺮدش ﻣﻴﻠﻴﺎردهﺎ ﮐﻬﮑﺸﺎن ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ ﭼﻨﺎن ﻓﺮاﮔﻴﺮ و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ در ﻳﮑﯽ از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ دور ﺗﺴﻠﺴﻞ ﻧﻈﻢ ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺎﺋﻨﺎت را ﺑﺮهﻢ ﻣﯽ زﻧﺪ و دﻳﮕﺮ ﻧﻪ زﻣﻴﻨﯽ ﺑﺎﻗﯽ‬ ‫ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ و ﻧﻪ ﺁدﻣﻴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺠﺰﻩ هﺎ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ و از ﺁﻧﻬﺎ ﻋﺒﺮت ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻓﯽ اﻟﻤﺜﻞ ﻳﻮﺷﻊ‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮﮐﺶ ﻳﻬﻮﻩ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ اﺷﺎرﻩ اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد ﺧﻮرﺷﻴﺪ را در ﺁﺳﻤﺎن از ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎز ﻣﯽ دارد ﺗﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮی ﺑﺮای ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻴﺎن داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﮐﺎﺋﻨﺎﺗﯽ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺠﺰﻩ ای اﻳﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﯽ ﺑﺮهﻢ رﻳﺰد‪،‬‬ ‫و ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺁن ﻧﻈﻢ ﮐﻬﮑﺸﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﯽ ﻣﺎ ﺟﺰﺋﯽ از ﺁن اﺳﺖ ﺑﻬﻢ ﺑﺨﻮرد‪ ،‬و ﭼﻨﻴﻦ اﺧﻼﻟﯽ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﻈﻢ‬ ‫ﮐﺎﺋﻨﺎﺗﯽ ﻣﻴﻠﻴﺎردهﺎ ﮐﻬﮑﺸﺎن دﻳﮕﺮ را ﻓﺮوﭘﺎﺷﺪ‪ ،‬و هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺮای اﻳﻨﮑﻪ ﻳﻮﺷﻊ ﺑﻦ ﻧﻮن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭼﻨﺪ هﺰار ﻣﺮد و زن و‬ ‫ﮐﻮدک ﻓﻠﮑﺰدﻩ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮی را در ارض ﮐﻨﻌﺎن ﺑﮑﺸﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻌﺠﺰﻩ از هﻤﺎن ﺁﻏﺎز ﺣﺘﯽ ﻣﻮرد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﺑﺰرگ از ﺧﻮد ﻣﺬاهﺐ »ﺗﻮﺣﻴﺪی« ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ از زﻣﺮﻩ‬ ‫ﺳﺮﺷﻨﺎس ﺗﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از زﮐﺮﻳﺎی رازی و اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ و ﺑﻴﺮوﻧﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬اﺳﭙﻴﻨﻮزا و ﻧﻴﻮﺗﻦ و ﻓﺮوﻳﺪ و‬ ‫اﻳﻨﺸﺘﺎﻳﻦ در دﻧﻴﺎی ﻳﻬﻮد‪ ،‬وﻟﺘﺮ و داروﻳﻦ و ﻧﻴﭽﻪ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ هﻤﻪ ﺑﺰرﮔﺎن ﻋﻠﻢ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭼﻨﺪ ﻗﺮن اﺧﻴﺮ در ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻧﺎم‬ ‫ﺑﺮد و ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺟﺎﻟﺐ رازی را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻌﺎر ﻣﺸﺘﺮک ﺁﻧﻬﺎ ﻳﺎدﺁوری ﮐﺮد ﮐﻪ داﺳﺘﺎن هﺎی ﻣﻌﺠﺰات را ﻻﻻﺋﯽ هﺎی‬ ‫ﻣﺎدرﺑﺰرﮔﺎن ﻟﻘﺐ دادﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﻳﻨﺸﺘﺎﻳﻦ را ﮐﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺮدن ﭼﻴﺰی ﺑﻨﺎم ﻣﻌﺠﺰﻩ ﺗﻤﺴﺨﺮ و ﺗﺤﻘﻴﺮ ﮐﻠﻴﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ اﺳﺖ و ﻃﺮح ﺁن در ﺷﺄن هﻴﭻ ﻣﺬهﺐ واﻗﻌﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ارزﻳﺎﺑﯽ دﻗﻴﻘﯽ از ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻌﺠﺰﻩ را در دﻳﮑﺴﻴﻮﻧﺮ ﻓﻠﺴﻔﯽ وﻟﺘﺮ ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ دﺳﺘﺎوردهﺎی ﻓﻠﺴﻔﯽ و ادﺑﯽ »ﻗﺮن‬ ‫ﻓﺮوغ« اروﭘﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪:‬‬ ‫»ﻣﻔﻬﻮم ﻳﮏ ﻣﻌﺠﺰﻩ ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻨﻴﺎدی و اﺑﺪی ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﮐﺎﺋﻨﺎت اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﺒﺎﻳﺪ و ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﺾ ﺷﻮد‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا وﺿﻊ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮد او‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﻌﻠﻴﻖ درﺁﻳﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺮای ﭼﻪ ﺧﺪاﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ داﻧﺎ اﺳﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ داﻧﺪ ﺧﻮدش ﺁﻧﺮا‬ ‫ﻧﻘﺾ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد؟ داﻧﺎﺋﯽ ﻣﻄﻠﻖ او ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻋﻈﻴﻢ را ﺑﻪ ﮐﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درﺁوردﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫و اﮔﺮ اﺣﺘﻤﺎل ﺁن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺁن ﻧﻘﺼﯽ ﺑﺮوز ﮐﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ وی ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺑﺮ ﺁن ﺁﮔﺎهﯽ داﺷﺘﻪ و اﻳﻦ ﻧﻘﺺ را‬ ‫ﺑﺮﻃﺮف ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﻧﮕﻬﯽ ﮐﺎرهﺎی ﺧﺪا ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ دﻟﻴﻠﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻪ دﻟﻴﻠﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ وی‬ ‫ﺑﺮای ﻣﺪﺗﯽ ﻧﻈﻢ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪﻩ ﺧﻮد را ﺑﺮهﻢ ﺑﺰﻧﺪ؟ در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﮐﺎر ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺁدﻣﻴﺎن‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬وﻟﯽ در اﻳﻨﺼﻮرت ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﮐﺎر ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ هﻤﻪ ﺁدﻣﻴﺎن اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﭼﻨﺪ ﺁدم ﻣﻌﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﯽ اﻳﻨﮑﻪ ﺁﻓﺮﻳﻨﻨﺪﻩ هﻤﻪ ﮐﺎﺋﻨﺎت‪ ،‬ﮔﺮدش دﺳﺘﮕﺎهﯽ را ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ او را در ﺣﺮﮐﺖ دارد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻟﻄﻒ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ١٧‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫ﺧﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻌﻴﻦ ﺧﻮد در ﮔﻮﺷﻪ ای از اﻳﻦ ﺟﻬﺎن دارد‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮐﻨﺪ! و ﺗﺎزﻩ اﮔﺮ ﻓﺮض ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﺧﺪا‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ اﻋﻄﺎی اﻣﺘﻴﺎزاﺗﯽ ﺧﺎص ﮔﺮوﻩ ﮐﻮﭼﮑﯽ از اﻧﺴﺎن هﺎ را ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺑﺮﺗﺮی دهﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺿﺮورﺗﯽ دارد ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺮای اﻳﻨﮑﺎر ﺁن ﻧﻈﻤﯽ را ﮐﻪ ﺧﻮدش ﺑﺮای هﻤ ِﻪ زﻣﺎن هﺎ و ﺑﺮای هﻤ ِﻪ ﻣﮑﺎن هﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﺑﺮهﻢ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮهﻢ ﺑﺰﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﻮﺟﻮد ذرﻩ ﺑﻴﻨﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﭼﻨﺪ ﻣﻮﺟﻮد ذرﻩ ﺑﻴﻨﯽ دﻳﮕﺮش ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﯽ ﺑﺪان هﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ را ﮐﻪ ﺑﺼﻮرت اﺑﺪی و ﺑﺮای هﻤﻪ ﺟﻬﺎن ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدم ﺑﻪ ﺗﻌﻠﻖ‬ ‫درﻣﯽ ﺁورم ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ از اﻳﻦ راﻩ ﺁﻧﭽﻪ ﺧﻮدم ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺁن ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪم اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺠﺰﻧﻤﺎﺋﯽ ﺑﻴﺶ از ﺁﻧﮑﻪ‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻗﺪرت ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺸﺎن ﺿﻌﻒ او اﺳﺖ‪ ،‬و ﺁﻧﻬﺎﺋﻴﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻌﺠﺰﻩ ﻣﯽ دهﻨﺪ در ﻋﻤﻞ ﺑﺪو ﺗﻮهﻴﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫زﻳﺮا ﻋﻤﻼ او را ﺿﻌﻴﻒ و دﻣﺪﻣﯽ ﻣﯽ ﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻣﻌﺠﺰﻩ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫اﺗﻘﺎﻗﺎ ﺧﻮد ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪی ﻧﻴﺰ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺪ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﺮداﺷﺖ هﺎی واﺣﺪی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎهﻢ ﺗﻮاﻓﻖ‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺗﻠﻤﻮد هﺮ ﭼﻬﻞ ﻣﻌﺠﺰﻩ ای را ﮐﻪ در اﻧﺠﻴﻞ ﺑﻪ ﻋﻴﺴﯽ ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدوی ﺷﻴﻄﺎﻧﯽ ﻣﯽ داﻧﺪ‬ ‫و ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ ﮐﻪ ﻋﻴﺴﯽ ﺑﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ اﻋﺪام ﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﺎدوﮔﺮی ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻬﻤﯽ از ﻣﻌﺠﺰات‬ ‫ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻋﻴﺴﯽ ﺗﮑﺮار هﻤﺎن ﻣﻌﺠﺰاﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺧﻮد ﺗﻮرات ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺒﺮان اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﻬﺎن‬ ‫اﺳﻼم ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺪﻋﯽ ﻣﻌﺠﺰﻩ ای ﻧﺸﺪﻩ و ﻗﺮﺁن دﺳﺖ ﮐﻢ در ﭘﻨﺞ ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎری از ﻓﻘﻴﻪ هﺎی ﺑﺰرﮔﻮار هﻤﭽﻨﺎن دو ﭘﺎ را در ﻳﮏ ﮐﻔﺶ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮان دﻳﮕﺮ ﻣﻌﺠﺰات ﻣﺘﻌﺪد ﮐﺮدﻩ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺖ ﻣﻌﺠﺰاﺗﯽ زﻳﺎدﺗﺮ از هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﻗﺮﺁن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﮐﺎﻓﺮان ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭼﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺁﻳﺎت و ﻣﻌﺠﺰﻩ ای ﻧﻔﺮﺳﺘﺎد؟ ﺑﺪاﻧﺎن ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ وﻇﻴﻔﻪ ای‬ ‫ﮐﻪ ﺗﻮ داری ارﺷﺎد ﺁﻧﻬﺎ و هﺸﻴﺎر ﮐﺮدﻧﺸﺎن اﺳﺖ« )رﻋﺪ‪ ...» ،(٧،‬و ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭼﺮا ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﺠﺰﻩ ای از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎزل‬ ‫ﻧﻤﯽ ﺷﻮد؟ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺗﻨﻬﺎ از ﺁن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ« )ﻳﻮﻧﺲ‪» ،(٢٠ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﭼﺮا ﻣﻌﺠﺰاﺗﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ‬ ‫او ﻓﺮود ﻧﻤﯽ ﺁﻳﺪ؟ وﻟﯽ ﺁﻳﺎ ﺑﺮای ﺁﻧﺎن اﻳﻦ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ اﻳﻢ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﻴﺴﺖ؟« )ﻋﻨﮑﺒﻮت‪» ،(۵٠ ،‬اﻳﻨﻬﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ‬ ‫ﮐﻪ )ﻣﺤﻤﺪ( ﻗﺮﺁن را ﺑﻪ ﺧﺪا اﻓﺘﺮا ﺑﺴﺘﻪ و اﻳﻦ ﮐﺘﺎب از ﺧﻮد او اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪاﻧﺎن ﺑﮕﻮ اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﯽ ﮔﻮﺋﻴﺪ ﺷﻤﺎ هﻢ دﻩ ﺳﻮرﻩ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁن از ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﺑﻴﺎورﻳﺪ و هﺮﮐﺲ را هﻢ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاهﻴﺪ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﻳﺎری ﺑﻄﻠﺒﻴﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻗﺮﺁن از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ« )هﻮد‪١۶ ،‬و‪ ،(١٧‬و اﮔﺮ هﻢ ﺟﻦ و اﻧﺲ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﻧﺨﻮاهﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻗﺮﺁن را ﻓﺮاهﻢ ﺁورﻧﺪ وﻟﻮ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ« )ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ .(٨٧ ،‬وﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻦ ﺗﺄﮐﻴﺪهﺎی ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮﺁن‪ ،‬وﻟﯽ‬ ‫ﻓﻘﻴﻪ اﻳﺮان در ﻣﻘﺎم ﺳﺨﻨﮕﻮی هﻤﻪ ﮐﺎﺳﻪ هﺎی ﮔﺮﻣﺘﺮ از ﺁﺷﯽ ﮐﻪ از زﻣﺎن درﮔﺬﺷﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﻣﻼﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﯽ‬ ‫ﺷﻤﺎر روزاﻓﺰوﻧﯽ از ﻣﻌﺠﺰات را ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ اﻧﺪ‪ ،‬در ﮐﺸﻒ اﻻﺳﺮار ﺧﻮد ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﻣﺮﺣﻮم ﻣﺠﻠﺴﯽ در ﮐﺘﺎب ﺣﻖ اﻟﻴﻘﻴﻦ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺑﻴﺎن ﻣﺠﻤﻠﯽ از ﻣﻌﺠﺰات ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﷲ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﮑﻪ‬ ‫ﺣﻘﺘﻌﺎﻟﯽ هﻴﭻ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮی را ﻣﻌﺠﺰﻩ ﻋﻄﺎ ﻧﮑﺮد ﻣﮕﺮ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﺜﻞ ﺁن و زﻳﺎدﻩ ﺑﺮ ﺁﻧﺮا ﺑﺮ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻋﻄﺎ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﻌﺠﺰات ﺁن ﺣﻀﺮت را اﺣﺼﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﮐﺮد ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﻦ ﺧﻮد زﻳﺎدﻩ از هﺰار ﻣﻌﺠﺰﻩ او را در ﺳﺎﻳﺮ ﮐﺘﺐ ﺁوردﻩ ام‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫وارد ﻣﯽ ﺷﻮد در ﺑﻴﺎن ﻣﻌﺠﺰات ﺁن ﺣﻀﺮت ﺑﻄﻮر ﺗﻔﺼﻴﻞ از ﻗﺒﻴﻞ زﻧﺪﻩ ﮐﺮدﻩ ﻣﺮدﮔﺎن و ﺷﻔﺎ دادن ﺑﻴﻤﺎران و اﻳﻦ ﻧﻮع‬ ‫زﻳﺎدﻩ از ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺼﺮ ﺗﻮان ﮐﺮد‪ .‬و ﮔﻤﺎن ﻧﺪارم در ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و در ﺑﺴﻴﺎری از ﻣﻠﻞ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎری و دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻃﻮاﻳﻒ ﮐﺴﯽ ﭘﻴﺪا ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ هﻴﭻ ﻧﺸﻨﻴﺪﻳﻢ ﮐﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﮐﻮری را ﺷﻔﺎ دادﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺑﻴﻤﺎری را ﺧﻮب ﮐﺮدﻩ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰات ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ای ﮐﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم اﻧﺠﺎم دادﻩ و ﺧﻮد از ﺁن ﺑﯽ ﺧﺒﺮ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﺁﻳﺖ اﷲ ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺁوردﻩ اﺳﺖ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا هﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﺁن‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻴﻪ ﻗﺪر اول ﺟﻬﺎن ﺗﺸﻴﻊ‪،‬‬ ‫در »اﻟﮑﻨﺖ اﻻﻋﺘﻘﺎدﻳﻪ« ﺧﻮد ﮐﻪ اﺳﺎس ﻋﻘﻴﺪﺗﯽ ﻣﮑﺘﺐ ﺷﻴﻌﻪ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ از ﻣﻌﺠﺰات دﻳﮕﺮی ﭼﻮن ﻧﺎﻟﻪ درﺧﺖ‬ ‫ﺧﺮﻣﺎ‪ ،‬و ﺟﻮﺷﻴﺪن ﺁب از ﻣﻴﺎن اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬و ﺷﮑﺎﻳﺖ ﺷﺘﺮ ﺑﺪو‪ ،‬و ﺳﻼم ﺁهﻮ‪ ،‬و ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺰﻏﺎﻟﻪ ﺑﺮﻳﺎن‪ ،‬و ﻋﺮض‬ ‫ﺣﺎل ﮔﺮگ‪ ،‬و اﻟﺘﻤﺎس ﺳﻮﺳﻤﺎر‪ ،‬و راﻩ رﻓﺘﻦ ﺳﻨﮓ و ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدی از هﻤﻴﻦ روال ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ‪ ،‬ﺁﻳﺖ اﷲ‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﯽ ﺑﺎ ﻧﺎدﻳﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻦ هﻤﻪ ﺁﻧﭽﻪ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﭼﻮن رازی و راوﻧﺪی و ﺑﻴﺮوﻧﯽ و اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ در اﻧﮑﺎر ﻣﻌﺠﺰﻩ و در رد‬ ‫ادﻋﺎهﺎی ﮐﺴﺎﻧﯽ ﭼﻮن ﺷﻴﺦ ﻣﻔﻴﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬در ﮐﺸﻒ اﻻﺳﺮار ﺧﻮد اﻳﻦ اﻧﮑﺎر ﻣﻌﺠﺰﻩ را ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺮﻓﻨﺪی از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاران‬ ‫ﺁﺋﻴﻦ ﺑﻬﺎﺋﯽ ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻗﺪرت ﻣﻌﺠﺰﻩ ﮐﺮدن ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ و از هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﻨﮑﺮ ﺁن ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﻣﻴﺮزا اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﮔﻠﭙﺎﻳﮕﺎﻧﯽ در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻨﺎم ﻓﺮاﺋﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﺮا ﺑﺮای ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﺬهﺐ ﺑﺎب و ﺑﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻨﮑﺮ ﻣﻌﺠﺰﻩ ﺷﺪﻩ و‬ ‫ﮐﻼم هﻤﻪ اﻳﻦ ﻳﺎوﻩ ﺳﺮاﻳﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﺠﺰات را اﻧﮑﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻﻟﺸﺎن ﺑﯽ ﮐﻢ و ﮐﺎﺳﺖ از ﺁن ﮐﺘﺎب اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻠﺖ اﻧﮑﺎر‬ ‫ﮐﺮدن اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﮔﻠﭙﺎﻳﮕﺎﻧﯽ ﮐﺮاﻣﺖ و ﻣﻌﺠﺰات را اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭼﻮن دﺳﺖ ﺑﺎب و ﺑﻬﺎء از ﺁن ﮐﻮﺗﺎﻩ ﺑﻮد از اﻳﻨﺠﻬﺖ ﭼﺎرﻩ‬ ‫ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﻌﺠﺰات را ﻳﮑﺴﺮﻩ اﻧﮑﺎر ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﮐﺴﯽ از ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻌﺠﺰﻩ ﻧﮑﻨﺪ‪«.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ١٨‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫دﻳﻦ و داﻧﺶ‬ ‫دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ هﺮﮔﻮﻧﻪ داﻧﺸﯽ ﮐﻪ ﭘﺎ از ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﻣﺬهﺐ ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬارد از ﻣﻤﻴﺰات اﺻﻮﻟﯽ هﺮ ﺳﻪ ﺁﺋﻴﻦ »ﺗﻮﺣﻴﺪی«‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻔﻬﻮم اﻳﻦ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺗﺮدﻳﺪ در اﺻﺎﻟﺖ ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ ﺁن واﻗﻌﺖ هﺎﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و اﺑﺪی‬ ‫اﻋﻼم ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬در ﺗﻮرات ﺧﺪاوﻧﺪ اﺻﻮﻻ در ﺑﺮاﺑﺮ داﻧﺶ و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺟﺒﻬﻪ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد و ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﺣﮑﻤﺖ‬ ‫ﺣﮑﻴﻤﺎن را ﺑﺎﻃﻞ و داﻧﺶ داﻧﺸﻮران را ﺗﺒﺎﻩ ﺧﻮاهﻢ ﮐﺮد« )ﭘﺎﺋﻮﻟﻮس رﺳﻮل‪ ،‬رﺳﺎﻟﻪ اول ﺑﻪ ﻗﺮﻧﺘﻴﺎن‪ ،‬ﺑﺎب اول‪.(١٩ ،‬‬ ‫در ﺟﻬﺎن ﻳﻬﻮد اﺻﻮﻻ ﻣﺴﺌﻠﻪ ای ﺑﻨﺎم ﻋﻠﻢ ﻣﻄﺮح ﻧﺒﻮدﻩ و ﺑﻪ ﭼﻴﺰی ﺟﺰ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻧﻔﻮذ ﻳﻬﻮﻩ و ﮐﺎهﻨﺎن ﻣﻌﺒﺪ او‬ ‫ارﺗﺒﺎط داﺷﺘﻪ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻣﺒﺬول ﻧﻤﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻮض ﮐﻠﻴﺴﺎی ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻨﮑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﭘﻬﻨﺎور رم و‬ ‫ﻓﺮهﻨﮓ هﺎی ﺷﮑﻮﻓﺎی ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ و ﻻﺗﻴﻨﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد از ﺁﻏﺎز ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ روﻳﺎروﺋﯽ داﻧﺶ و ﻣﺬهﺐ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﭘﻴﺶ از‬ ‫ﻇﻬﻮر اﻳﻦ ﺁﺋﻴﻦ اﻳﻦ هﺮ دو ﺗﻤﺪن ﻏﻴﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪی دﺳﺘﺎوردهﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ در هﻤﻪ رﺷﺘﻪ هﺎی ﻋﻠﻤﯽ و هﻨﺮی و ﻓﻠﺴﻔﯽ داﺷﺘﻨﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎ ﺿﻮاﺑﻂ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻤﯽ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﭼﺎر ﮐﻠﻴﺴﺎ از هﻤﺎن زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪ ﮐﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ هﺮﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻋﻠﻤﯽ در ﺧﺎرج از ﺁﻧﭽﻪ ﺧﻮد ﻣﺠﺎز ﻣﯽ داﻧﺴﺖ ﻟﮕﺎم ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺑﺮهﺎن ﻗﺎﻃﻊ ﺗﮑﻔﻴﺮ و ﺷﮑﻨﺠﻪ و ﺁﺗﺶ ﮐﻪ دﻳﻮان‬ ‫ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ )اﻧﮑﻴﺰﻳﺴﻮن( ﻳﮑﯽ از ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻈﺎهﺮ ﺁن ﺑﻮد ﺑﻪ اﻗﺘﺪای ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس »داﻧﺶ داﻧﺸﻤﻨﺪان را ﺗﺒﺎﻩ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪«.‬‬ ‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﭘﺎپ ﮔﺮﮔﻮرﻳﻮی ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﮐﺒﻴﺮ در ﻧﺎﻣﻪ ای ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺳﻘﻒ ﺷﻬﺮ ﭘﻮاﺗﻴﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬ ‫»ﺑﻪ ﻣﻦ ﭼﻴﺰی را ﮔﺰارش دادﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺗﺬﮐﺮ ﺁن هﻢ ﺑﺮاﻳﻢ ﺷﺮم ﺁور اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ در ﺣﻮزﻩ ﻣﺬهﺒﯽ ﺗﻮ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ‬ ‫اﻓﺮاد زﺑﺎن ﻻﺗﻴﻦ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮای ﻣﻦ ﻣﺎﻳﻪ ﺗﺄﺳﻒ و ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻋﻤﻴﻖ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا زﺑﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺳﺘﺎﻳﺶ ژوﭘﻴﺘﺮ‬ ‫ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮای ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺴﻴﺢ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ «.‬ﭘﺎپ اﻋﻈﻢ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ وﻇﻴﻔﻪ ای‬ ‫ﺷﺮﻋﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ در ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻴﺤﯽ ﺗﻤﺎم ﺁﺛﺎر ﻋﻠﻤﯽ دوران اﻣﭙﺮاﺗﻮری رم ﮐﻪ ﺑﻪ ﻻﺗﻴﻨﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻃﺒﻌﺎ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺁﺛﺎر ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺪﻳﻦ زﺑﺎن ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﺪﻳﻦ زﺑﺎن از‬ ‫ﺧﺪاﺋﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺧﺪای ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺴﻴﺢ )ﮐﻪ در ﺁﻧﺰﻣﺎن اﺻﻮﻻ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد( ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﻄﻘﯽ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﭘﺎپ ﮔﺮﮔﻮرﻳﻮ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻘﺪس هﻤﻪ ﮐﻠﻴﺴﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻦ اوﮔﻮﺳﺘﻦ‪ ،‬ﻗﺪﻳﺲ ﻣﻌﺮوف ﻗﺮن‬ ‫ﭘﻨﺠﻢ در هﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﺪﻳﻬﯽ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ در ﺑﻬﺸﺖ ﺟﺰ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺒﺮی ﮐﻪ زﺑﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﮐﺮد‪،‬‬ ‫هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺳﺎل هﺎی ﺧﻮد ﻣﺎ‪ ،‬رواﻳﺖ ﺣﺴﻨﻴﻦ هﻴﮑﻞ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار و روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎر ﺳﺮﺷﻨﺎس ﻣﺼﺮی در ﻧﻘﻞ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اش‬ ‫ﺑﺎ ﺁﻳﺖ اﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮی در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺎل ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺁﻳﺖ اﷲ از اﻳﻨﮑﻪ او ﺑﺎ ﻓﺮد دﻳﮕﺮی در ﺣﻀﻮر وی ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ‬ ‫ﺣﺮف ﻣﯽ زدﻩ ﻧﺎراﺿﯽ ﺷﺪﻩ و ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﮕﺮ ﻧﻤﯽ داﻧﺪ زﺑﺎن ﺣﻮرﻳﺎن ﺑﻬﺸﺘﯽ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ و ﻳﮏ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ زﺑﺎن ﮐﻔﺎر ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺰدﻳﮑﯽ ﮐﻨﺪ؟‬ ‫در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺎل هﺎی هﺰارﻩ دوم‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎری از ﮐﺴﺎﻧﻴﮑﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻮم ﻣﺤﺪود ﺁﻧﺰﻣﺎن ﺳﺮ و ﮐﺎر داﺷﺘﻨﺪ در ﻣﺠﻤﻊ ﺳﺮان ﮐﻠﻴﺴﺎ‬ ‫ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺷﺪﻧﺪ و در ﺁﺗﺶ ﺳﻮﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ١١٧٠‬اﺳﻘﻒ ﺷﻬﺮ ﺑﺰاﻧﺴﻮن ﺑﺮای اﻳﻨﮑﻪ ﺑﺪاﻧﺪ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﮐﻪ در‬ ‫دﺳﺘﮕﺎﻩ او ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻋﻠﻢ ﺧﻮد را از ﻣﺴﻴﺢ ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﻳﺎ از ﺷﻴﻄﺎن‪ ،‬از ﻳﮏ ﻣﺘﺨﺼﺺ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ارواح ﮐﻤﮏ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ‬ ‫او ﺷﻴﻄﺎن را ﻓﺮﻳﺐ دادﻩ و واﻗﻊ اﻣﺮ را از وی درﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن اﻳﻦ راﺑﻂ ارواح ﭘﯽ ﺑﺮد ﮐﻪ اﻳﻨﺎن ﺷﺎﮔﺮدان ﺷﻴﻄﺎﻧﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻋﺎﻟﻴﺠﻨﺎب ﺑﺎ وﺟﺪان ﺁﺳﻮدﻩ دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ را در ﺁﺗﺶ ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ‪ .‬ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﺁن ﻳﮏ اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎﻩ ﺗﺎزﻩ‬ ‫ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ ِﻩ ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﻨﺎم داوﻳﺪ دﻳﻨﺎن را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁزﻣﺎﻳﺶ هﺎﺋﯽ ﻓﻴﺰﻳﮑﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻬﻤﻴﻦ ﮔﻨﺎﻩ ﻣﺮﺗﺪ داﻧﺴﺘﻨﺪ و در ﺁﺗﺶ‬ ‫اﻓﮑﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻃﻮل ﻗﺮوﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ هﻤﻪ اروﭘﺎی ﻣﺴﻴﺤﯽ ﺑﺎ رژﻳﻢ هﺎی ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ادارﻩ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻧﻴﺰ از ﻃﺮف ﮐﻠﻴﺴﺎی ﮐﺎﺗﻮﻟﻴﮏ‬ ‫در اﻧﺤﺼﺎر ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ ﺁﻣﺪ و ﺗﻨﻬﺎ از ارادﻩ ﺧﺪاوﻧﺪی ﻣﺎﻳﻪ ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺸﺮ را در ﺁن ﺣﻖ‬ ‫دﺧﺎﻟﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻬﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻼﻳﺎﺋﯽ ﭼﻮن وﺑﺎ و ﻃﺎﻋﻮن ﭘﻴﺎﻣﺪهﺎی ﺧﺸﻢ اﻟﻬﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻧﺠﺎت از ﺁﻧﻬﺎ را‬ ‫در دﻋﺎ و ﺗﻮﺑﻪ و دادن ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﮐﻠﻴﺴﺎ ﺟﺴﺖ و ﻧﻪ در ﻋﻠﻢ و ﺗﺤﻘﻴﻘﯽ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﺳﺖ اﻟﻬﯽ ﮐﺎری از دﺳﺘﺶ ﺑﺮ ﻧﻤﯽ ﺁﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ١٩‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫روﻳﺎروﺋﯽ واﻗﻌﯽ ﮐﻠﻴﺴﺎ و داﻧﺶ در دوران رﻧﺴﺎﻧﺲ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ ﺁﻏﺎز ﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوهﯽ از داﻧﺸﻤﻨﺪان اروﭘﺎﺋﯽ )ﮐﭙﺮﻧﻴﮏ در‬ ‫ﻟﻬﺴﺘﺎن‪ ،‬ﮐﭙﻠﺮ در ﺁﻟﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻴﮑﻮ ﺑﺮاهﻪ در داﻧﻤﺎرک‪ ،‬ﺟﻮرداﻧﻮ ﺑﺮوﻧﻮ و ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ در اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ( ﺑﻪ ﭘﮋوهﺶ هﺎﺋﯽ در ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﻴﻦ و ﺁﺳﻤﺎن و واﻗﻌﻴﺖ هﺎی ﻧﺠﻮﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ در ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس و در ﻃﻮل‬ ‫ﻗﺮون ﺣﻘﺎﻳﻘﯽ ﻣﺴﻠﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻤﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻼﺷﯽ ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﺎن در ﺟﻬﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻴﺰ ﺑﻮﻳﮋﻩ در اﻳﺮان و‬ ‫اﻧﺪﻟﺲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﻞ ﺗﺎزﻩ داﻧﺸﻮران اروﭘﺎﺋﯽ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺁﻣﺪﻧﺪ دﻧﻴﺎی اﺳﻼﻣﯽ دوران اﻧﺤﻄﺎط‬ ‫ﻋﻠﻤﯽ ﺧﻮد را ﺁﻏﺎز ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و دﻳﮕﺮ در ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺳﻬﻤﯽ در اﻳﻦ ﺗﻼش ﻧﻮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻊ رﺳﻤﯽ ﮐﻠﻴﺴﺎ ﺗﺎ ﺁن زﻣﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﺗﮑﻴﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﺼﻮرت ﺑﺴﺘﺮی ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻞ ﮐﺎﺋﻨﺎت‬ ‫اﺳﺖ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎﻩ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن هﻤﻪ در ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ واﺣﺪ ﺟﺎی دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دور ﺁن در ﮔﺮدش اﺳﺖ‪ ،‬و ﭼﻮن اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻧﺠﻮﻣﯽ اﻓﻼﻃﻮن و ارﺳﻄﻮ و ﺑﺎ ﺗﺌﻮری هﺎی ژﺋﻮﻓﻴﺰﻳﮑﯽ ﺑﻌﺪی ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﻠﻴﺴﺎ ﻓﺮﺿﻴﻪ ارﺳﻄﻮ‬ ‫را هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﻮراﺗﯽ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﺷﺶ روزﻩ زﻣﻴﻦ و ﺁﺳﻤﺎن ﻓﺮﺿﻴﻪ رﺳﻤﯽ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻩ ﺑﻮد‪ ،‬و ﭘﮋوهﺶ هﺎی‬ ‫ﮔﺴﺘﺎﺧﺎﻧﻪ ﭘﮋوهﺸﮕﺮان ﻧﻮرﺳﻴﺪﻩ را‪ ،‬هﻤﺎﻧﻨﺪ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮهﺎی ﻓﻠﺴﻔﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﭼﻮن ﺑﻴﮑﻦ و دﮐﺎرت و اﺳﭙﻴﻨﻮزا ﺑﺪﻋﺖ هﺎی‬ ‫ﻋﻠﻤﯽ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺁﺷﮑﺎری ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺧﺸﻢ ﮐﻠﻴﺴﺎ را ﺑﺮﻣﯽ اﻧﮕﻴﺨﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در ﺻﻮرت اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﺑﺪﻋﺖ هﺎ‪ ،‬اﺻﺎﻟﺖ‬ ‫ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس و ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺁن اﺻﺎﻟﺖ ﮐﻠﻴﺴﺎی ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﺮﮐﻮﺑﮕﺮی هﺎی ﮐﻠﻴﺴﺎ در اﻳﻦ‬ ‫راﺳﺘﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ هﺎی ﻣﺘﻌﺪدی ﺑﺒﺎر ﺁورد ﮐﻪ از ﺳﺮﺷﻨﺎس ﺗﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان از ﺟﻮرداﻧﻮ ﺑﺮوﻧﻮ و از ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬ ‫ﺟﻮرداﻧﻮ ﺑﺮوﻧﻮ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ‪ ،‬رﻳﺎﺿﻴﺪان‪ ،‬ﻣﺘﻔﮑﺮ و ﻓﻴﻠﺴﻮف اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﺋﯽ ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدهﻢ‪ ،‬ﮐﻪ درﻋﻴﻦ ﺣﺎل اﺳﺘﺎد ﮐﻠﮋدوﻓﺮاﻧﺲ‬ ‫ﭘﺎرﻳﺲ و داﻧﺸﮕﺎﻩ اﮐﺴﻔﺮد اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺮم اﻳﻨﮑﻪ ﮐﺎﺋﻨﺎت را ﻧﺎﻣﺤﺪود ﻣﯽ داﻧﺴﺖ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﮐﭙﺮﻧﻴﮏ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﺮد‬ ‫ﮐﻪ اﻳﻦ ﮐﺮﻩ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﻧﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ دور زﻣﻴﻦ‪ ،‬و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﻮرﺷﻴﺪهﺎ و‬ ‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ هﺎی ﺷﻤﺴﯽ دﻳﮕﺮی ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ دﻳﻮان ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ )اﻧﮑﺰﻳﺴﻴﻮن( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﻧﺪﻳﻖ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن در ﻋﻴﻦ ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻋﺘﻘﺎد ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل اﻳﻨﮑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺮﮐﺰ ﮐﺎﺋﻨﺎت اﺳﺖ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ رای‬ ‫دادﮔﺎﻩ ﺷﻬﺮ رم ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺷﺪ و زﻧﺪﻩ در درون ﺷﻌﻠﻪ هﺎی ﺁﺗﺶ ﺟﺎن ﺳﭙﺮد‪.‬‬ ‫اﻧﺪﮐﯽ ﺑﻌﺪ از او ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ اﺧﺘﺮ ﺷﻨﺎس ﻧﺎﻣﯽ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ و ﻣﺨﺘﺮع دورﺑﻴﻦ ﻧﺠﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﺪ در هﻔﺘﺎد ﺳﺎﻟﮕﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ داوران‬ ‫دادﮔﺎﻩ اﻧﮑﻴﺰﻳﺴﻴﻮن زاﻧﻮ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ زﻧﺪ و دﺳﺖ ﺑﺮ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﺑﮕﺬارد و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﮐﻨﺪ ﮐﻪ از ﻋﻘﻴﺪﻩ ﮐﻔﺮ ﺁﻣﻴﺰ ﺧﻮد ﻣﺒﻨﯽ‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻨﮑﻪ زﻣﻴﻦ ﺳﺎﮐﻦ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬و ﻧﻪ اﻳﻨﮑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ دور زﻣﻴﻦ ﺑﮕﺮدد‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ و‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﮐﻠﻴﺴﺎ هﺮﮐﺲ دﻳﮕﺮ را هﻢ ﺷﺎﺋﺒﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺪﻋﺘﯽ در ﻣﻮرد او ﺑﺮود و وی ﺑﺮ ﺁن اﻃﻼع داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ دﻳﻮان‬ ‫ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﮐﻠﻴﺴﺎی ﻣﻘﺪس ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺰای ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻣﻨﻄﻖ اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻠﻴﺴﺎ در رد ﻓﺮﺿﻴﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺗﻮرات ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا اول زﻣﻴﻦ را ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻌﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎﻩ را‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻳﻮﺷﻊ ﺑﻦ ﻧﻮن ﺑﺮای اﻳﻨﮑﻪ وﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮی ﺑﻤﻨﻈﻮر ﮐﺸﺘﺎر ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻴﺎن در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﺑﺎ اﺷﺎرﻩ دﺳﺖ از‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎز داﺷﺖ و ﻧﻪ زﻣﻴﻦ را‪ .‬ﻣﺎﺟﺮای ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻒ ﻣﺒﺎرزﻩ ﻣﺬهﺐ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺣﻘﻴﻘﺘﯽ را در‬ ‫ﺧﺎرج از ﭼﻬﺎرﭼﻮب »ﻣﺘﻮن ﻣﻘﺪس« ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻃﺒﻌًﺎ از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﮐﻠﻴﺴﺎ ﮐﻔﺮ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ‪ -‬و ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ‪ ٣۶٠‬ﺳﺎل ‪ -‬ﮐﻠﻴﺴﺎی ﮐﺎﺗﻮﻟﻴﮏ در ‪ ٣١‬اﮐﺘﺒﺮ ‪ ١٩٩٢‬از زﺑﺎن ﭘﺎپ اﻋﻈﻢ ﺧﻮد در ﺁﮐﺎدﻣﯽ ﻋﻠﻮم‬ ‫واﺗﻴﮑﺎن رﺳﻤﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﮐﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﮐﻠﻴﺴﺎی ﻣﻘﺪس اﺷﺘﺒﺎﻩ ﮐﺮدﻩ و ﺣﻖ ﺑﺎ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ هﻤﻴﻦ ﮐﻠﻴﺴﺎ‬ ‫هﻨﻮز ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ اﻋﺎدﻩ ﺣﻴﺜﻴﺖ از ﺟﻮرداﻧﻮ ﺑﺮوﻧﻮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺮﻣﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ در ﺁﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﻴﺪﻩ ﺷﺪ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺎرزﻩ ﮐﻠﺴﻴﺎ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن داﻧﺶ ﻃﺒﻌًﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻈﻢ ﮐﺎﺋﻨﺎت و ﺑﯽ ﭘﺎﻳﮕﯽ ﺁﺷﮑﺎر اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺗﻮراﺗﯽ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‬ ‫ﻣﺤﺪود ﻧﺸﺪ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻋﺼﺮ ﻧﻮﺁوری هﺎی ﺟﻬﺎن داﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺎﺟﺮای ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻴﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺌﻮری »ﺟﺎذﺑﻪ« ﻧﻴﻮﺗﻦ ﮐﻪ ﺻﺪ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺑﺼﻮرت ﻳﮑﯽ از ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻦ دﺳﺘﺎوردهﺎی داﻧﺶ ﺑﺸﺮی ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻮرد هﻤﺎن اﻧﺪازﻩ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﮐﻠﻴﺴﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ‪ ،‬زﻳﺮا در ﺗﺌﻮری ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺗﻮازن ﮐﺎﺋﻨﺎت‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺎذﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ از ﻧﻈﺮ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس اﻳﻦ ﺗﻮازن ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮد و‬ ‫هﻴﭻ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در ﺑﻴﺮون از ﺁن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر اﻳﻦ ﺗﺌﻮری ﻧﻴﺰ از ﺟﺎﻧﺐ ﮐﻠﻴﺴﺎ »ﺗﺠﻠﯽ ﺗﺎزﻩ ای از ﮔﻤﺮاهﯽ هﺎی‬ ‫ﺷﻴﻄﺎﻧﯽ« و ﺧﻮد ﻧﻴﻮﺗﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮﺿﻴﻪ »ﺗﮑﺎﻣﻞ« داروﻳﻦ در ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ هﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﺸﻢ ﮐﻠﻴﺴﺎ‬ ‫را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺑﺎر ﻣﺎهﻴﺖ اﻟﻬﯽ ﻧﻮع اﻧﺴﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺑﻴﺦ و ﺑﻦ ﻣﻮرد ﺳﺌﻮال ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺁدم ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را‬ ‫ﺑﺼﻮرت ﺷﺨﺺ ﺧﻮدش ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ و ﮔﻞ ﺳﺮﺳﺒﺪ ﺟﻬﺎن ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺣﺪ ﻳﮑﯽ از اﻧﻮاع ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻴﻤﻮن ﺗﻨﺰل‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٢٠‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در ﺷﻮرای ﮐﻠﻴﺴﺎﺋﯽ »ﮐﻠﻦ« در ﺳﺎل ‪ ١٨۶٠‬ﻓﺮﺿﻴﻪ داروﻳﻦ ﺑﺎ ﻟﺤﻨﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻨﺪ ﻣﻮرد ﻧﻔﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺸﻴﺸﺎن هﻤﻪ ﮐﺸﻮرهﺎ دﺳﺘﻮر ﺑﺴﻴﺞ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﻦ ﺑﺪﻋﺖ ﺷﻴﻄﺎﻧﯽ دادﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﮐﻨﺴﺘﺎﻧﺘﻴﻦ ﺟﻴﻤﺰ‪ ،‬ﻣﻐﺮ ﻣﺘﻔﮑﺮ ﮐﻠﻴﺴﺎ در ﮐﺘﺎب‬ ‫»ﻣﻮﺳﯽ و داروﻳﻦ« ﺧﻮد داروﻳﻦ را هﻤﺎن دﺟﺎل ﻣﻮﻋﻮد داﻧﺴﺖ ﮐﻪ زودﺗﺮ از ﻣﻮﻋﺪ ﻣﻘﺮر ﻇﻬﻮر ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻠﻴﺴﺎی‬ ‫واﺗﻴﮑﺎن ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ای رﺳﻤﯽ ﺻﺎدر ﮐﺮد ﮐﻪ‪» :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻗﺒﻮل ﮐﺮد ﮐﻪ در ﻣﻴﺎن اﺟﺪاد ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺴﻴﺢ ﻳﮏ ﻣﻴﻤﻮن وﺟﻮد‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟« در ﺧﻮد اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﮐﻠﻴﺴﺎی ﺁﻧﮕﻠﻴﮑﺎن ﻋﻠﻴﻪ داروﻳﻨﻴﺴﻢ اﻋﻼم ﺑﺴﻴﺞ ﮐﺮد و ﺗﺌﻮری او را ﺣﻴﻠﻪ ﺗﺎزﻩ ﺷﻴﻄﺎن‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ هﻢ ﮐﻠﻴﺴﺎی ﮐﺎﺗﻮﻟﻴﮏ‪ ،‬هﻢ ﮐﻠﻴﺴﺎی ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎن و هﻢ ﮐﻠﻴﺴﺎی ﺁﻧﮕﻠﻴﮑﺎن داروﻳﻦ را ﺗﮑﻔﻴﺮ و ﻣﺤﮑﻮم‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ هﻤ ِﻪ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎر ﻧﻴﺰ واﺗﻴﮑﺎن در ﺳﺎل ‪ ١٩٩۶‬ﺧﻮد را ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از اﻋﺘﺮاف ﺑﺪﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ دﻳﺪ ﮐﻪ‪» :‬در‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﻪ داروﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻣﻮاردی از ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺟﻮد دارد!«‬ ‫از ﻗﺮن هﻔﺪهﻢ ﺗﺎ ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ هﻤﻪ ﺁﻧﭽﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎس درﺑﺎرﻩ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺑﺎﮐﺘﺮی هﺎ در ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺑﺴﻴﺎری‬ ‫از ﺑﻴﻤﺎری هﺎ ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﻧﺪ ﻣﻮرد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﭘﻴﮕﻴﺮ ﮐﻠﻴﺴﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬زﻳﺮا از ﻧﻈﺮ ﮐﻠﻴﺴﺎ هﻤﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎری هﺎ زادﻩ ﮔﻨﺎهﺎن‬ ‫ﺑﺸﺮ ﺑﻮد و ﮐﻨﺠﮑﺎوی درﺑﺎرﻩ ﻋﻠﺖ ﺑﺮوز ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ هﻨﮕﺎم ﮔﻨﺎﻩ ﺁدم و ﺣﻮا در ﺑﻬﺸﺖ اﻧﻮاع دردهﺎ را‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻮع اﻧﺴﺎن وﻋﺪﻩ دادﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻔﺮی ﺁﺷﮑﺎر ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﻓﻴﺰﻳﮑﺪان و ﭘﺰﺷﮏ هﻠﻨﺪی‪ ،‬وان ﻟﻴﻮوﻧﻬﻮک‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ‬ ‫ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﮔﺰارش ﻋﻠﻤﯽ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ در ﻃﻮل ﺳﺎل هﺎ ﺑﻪ روﻳﺎل ﺳﻮﺳﺎﻳﺘﯽ ﻟﻨﺪن اراﺋﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ هﻴﭽﮑﺪام از ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫اﺛﺮی دادﻩ ﻧﺸﺪ‪ ،‬و در هﻤﺎن ﻣﺪت هﺰاران ﻧﻔﺮ از ﺑﻴﻤﺎری هﺎی ﻋﻔﻮﻧﯽ ﺟﺎن ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻴﮑﺮب ﻓﻘﻂ در ﻳﮑﺼﺪ ﺳﺎل‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺑﻄﻮر ﺟﺪی ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺟﺮﺋﺖ ﮐﺮدﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻏﻴﺮ از ﮔﻨﺎﻩ را در‬ ‫ﺑﺴﻴﺎری از ﺑﻴﻤﺎری هﺎی ﻋﻔﻮﻧﯽ ﺑﻄﻮر ﺟﺪی ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار دهﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﺑﺎر اﺷﮑﺎل ﺗﺎزﻩ ای ﺑﻤﻴﺎن ﺁﻣﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺎری‬ ‫از ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ اﻇﻬﺎر ﻋﻘﻴﺪﻩ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻠﻘﻴﺢ واﮐﺴﻦ ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی از ﺑﺮوز ﺑﻴﻤﺎری ﻧﻮﻋﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ هﺎی اﻟﻬﯽ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و در ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﭘﺎپ ﻟﺌﻮن ﺳﻴﺰدهﻢ رﺳﻤًﺎ ﻋﻠﻴﻪ واﮐﺴﻴﻨﺎﺳﻴﻮن ﻓﺘﻮا ﺻﺎدر ﮐﺮد‪ .‬در ﺁﻏﺎز هﻤﺎن ﻗﺮن ﮐﻠﻴﺴﺎ اﻋﻼم‬ ‫ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻠﻘﻴﺢ ﺑﺮای ﭘﻴﺸﮕﻴﺮی از ﺁﺑﻠﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ زﻳﺮا ﮐﻪ اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮدش هﺮﮐﺲ را ﺑﺨﻮاهﺪ‬ ‫از ﺁﺑﻠﻪ ﻣﺼﻮن ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ دارد‪ ،‬و اﮔﺮ اﻣﺮاﺿﯽ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ را ﺟﺰو ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺸﺮ ﺣﻖ ﻓﻀﻮﻟﯽ‬ ‫در ﮐﺎر ﺧﺪا را ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺎ ﭘﻴﺮوی از ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﻠﻴﺴﺎ اﭘﻴﺪﻣﯽ وﺑﺎی ﺳﺎل ‪ ١٨٣٢‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﺗﻠﻔﺎت ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺁﻧﺮا‬ ‫ﻣﺠﺎزات اﻟﻬﯽ ﺑﻤﻨﺎﺳﺒﺖ اﻧﻘﻼب ﺁزادﻳﺨﻮاهﺎﻧﻪ ﺳﺎل ‪ ١٨٣٠‬اﻳﻦ ﮐﺸﻮر ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻟﻐﻮ ﺑﺴﻴﺎری از اﻣﺘﻴﺎزات ﻣﺬهﺒﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺴﺎب ﺁورد‪.‬‬ ‫در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺻﻮﻣﻌﻪ ﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﺮﻧﻮ )در ﺟﻤﻬﻮری ﮐﻨﻮﻧﯽ ﭼﮏ( ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ هﺎی ﮔﺮﮔﻮر ﻣﻨﺪل ﻳﮑﯽ از‬ ‫هﻤﮑﺎراﻧﺸﺎن را ﮐﻪ ﺣﺎوی ﺑﺮرﺳﯽ هﺎی ﻋﻠﻤﯽ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎﻟﻪ او درﺑﺎرﻩ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮرات ﺑﻮد ﭘﺲ از ﻣﺮگ وی ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ هﺎی ﮐﻔﺮ ﺁﻣﻴﺰ ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﯽ هﺎ ﻧﺤﻮﻩ رﺷﺪ ﻧﺨﻮد ﻓﺮﻧﮕﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ژﻧﺘﻴﮏ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻣﻨﺪرﺟﺎت ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﺗﺼﺮﻳﺢ داﺷﺖ ﮐﻪ هﻤﻪ ﮔﻴﺎهﺎن و ﻣﻴﻮﻩ هﺎ را ﺧﺪاوﻧﺪ درﻋﺮض‬ ‫ﻳﮑﺮوز و ﺑﺪون اﻳﻨﮑﻪ ﺳﺨﻨﯽ از ﻗﺎﻧﻮن وراﺛﺖ درﻣﻴﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ اﺳﺖ و ﺻﺤﺒﺖ از وراﺛﺖ ﻧﻮﻋﯽ دﺧﺎﻟﺖ در ﮐﺎر ﺧﺪا‬ ‫ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﻧﻴﻤﻪ ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺎپ ﮔﺮﮔﻮرﻳﻮی ﺳﻴﺰدهﻢ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺻﺤﺒﺖ از ﺁزادی ﺗﻔﮑﺮ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﺪﻋﺘﯽ ﺑﮑﻠﯽ ﺑﯽ ﻣﻌﻨﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺤﮑﻮم ﺷﻮد‪ ،‬و ﻋﻠﻢ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪان ﺑﺎ ﻧﻈﺮ اﺣﺘﻴﺎط ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪ «.‬در هﻤﺎن زﻣﺎن‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺪرﻳﺲ ﻋﻠﻮم ﻣﺪرن ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﮐﻠﻴﺴﺎ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺪارس ﮐﺎﺗﻮﻟﻴﮏ اروﭘﺎ ﺣﺬف ﺷﺪ‪ ،‬و ﮐﻠﻴﺴﺎ هﻤﻪ ﺁﻧﭽﻪ را ﮐﻪ‬ ‫اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺎ ﺷﻌﺎر ﺁزادی و ﺑﺮاﺑﺮی ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ داﻧﺶ ﻣﺪرن ﻳﮑﺠﺎ ﻣﺤﮑﻮم ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬وزﻳﺮ ﻋﻠﻮم‬ ‫ﻣﺬهﺒﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺒﺴﻮﻃﯽ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬رﻳﺸﻪ ﺧﻄﺎی ﺑﺨﺸﺶ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ را ﺑﺎﻳﺪ در ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺴﺖ‪ :‬ﮐﻨﺠﮑﺎوی ﺑﯽ دﻟﻴﻞ درﺑﺎرﻩ ﺣﻞ ﻣﺠﻬﻮﻻت‪ ،‬ﺗﮑﻴﻪ زﻳﺎد ﺑﺮ ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬و اﻓﺮاط در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻤﯽ‪ .‬ﺗﺮﮐﻴﺐ اﻳﻦ ﺳﻪ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎن اﻣﺮوزی را ﺑﺪﻳﻦ راﻩ ﺧﻄﺎ ﮐﺸﺎﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ داﻧﺶ ﮐﺎذب ﻋﺼﺮ ﻧﻮ اﺻﺎﻟﺖ ﻣﻄﻠﻖ هﻤﻪ ﺁﻧﭽﻪ را ﮐﻪ‬ ‫در ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار دهﺪ‪ «.‬و اﺗﻔﺎﻗﺎ درﺳﺖ در هﻤﻴﻦ ﺳﺎل هﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻳﻦ داﻧﺶ ﮐﺎذب ﺟﻬﺶ ﻏﻮل‬ ‫ﺁﺳﺎﺋﯽ را ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﺎﻣﺮوز اداﻣﻪ دارد و دﺳﺘﺎوردهﺎی ﺁن ﭼﻬﺮﻩ ﺟﻬﺎن و ﻧﺤﻮﻩ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﺸﺮﻳﺖ را ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در‬ ‫هﻴﭽﻴﮏ از ادوار ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻤﺪن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪارد ﺗﻐﻴﻴﺮ دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻏﺎز ﮐﺮد‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل هﺎی اﺧﻴﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺬهﺒﯽ ﻃﺮﻓﺪار »ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﺗﻮراﺗﯽ« ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﻠﻴﺴﺎی ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎن ﺑﺎﺗﻴﺴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن دادﻩ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫هﻤﮑﺎری ﺟﻨﺎح اﻓﺮاﻃﯽ ﮐﻠﻴﺴﺎی ﮐﺎﺗﻮﻟﻴﮏ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮔﺴﺘﺮدﻩ ای را در اﻣﺮﻳﮑﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ هﺎ و ﺳﻤﻴﻨﺎرهﺎ و‬ ‫اﻳﺠﺎد ﻣﺮاﮐﺰ ﻣﺘﻌﺪد ﭘﮋوهﺸﯽ ﺁﻏﺎز ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ هﻤﭽﻨﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﭽﻪ در ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس درﺑﺎرﻩ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٢١‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫ﻋﻴﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ و زﻣﻴﻦ و ﺁﺳﻤﺎن و اﻧﺴﺎن هﺎ هﻤﮕﯽ در ‪ ۵٧۵٨‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در ﻋﺮض ﺷﺶ روز ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ‬ ‫از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ هﺎی ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ اﻋﻤﺎل ﻓﺸﺎرهﺎی ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎی ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﯽ و ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺘﺎزﮔﯽ ﺷﮑﺎﻳﺖ هﺎی ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻋﻠﻴﻪ داﻧﺸﮕﺎﻩ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﭘﺎﻧﺰدﻩ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎﻟﻪ را ﺑﺮای ﮐﻬﮑﺸﺎن هﺎ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ در‬ ‫اﻳﺎﻻت ارﮐﺎﻧﺴﺎﻧﺲ و ﻣﻴﻨﺴﻮﺗﺎ و ﺁﻻﺑﺎﻣﺎ و ﮐﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ ﺑﺪان هﺎ اﻓﺰودﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺧﻴﺮًا وزﻳﺮ ﺁﻣﻮزش ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﮐﺘﺎب ﺧﺪا در ﺑﺮاﺑﺮ داﻧﺶ در هﻤﻴﻦ ﺑﺎرﻩ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺷﺎﻳﺪ ﺟﺎی ﺗﻌﺠﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻓﺮاﻃﯽ ﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﺪاﻓﻌﺎن اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ را ﮐﻪ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﮐﺎﺋﻨﺎت دﻗﻴﻘﺎ ﺑﻪ هﻤﺎن ﺻﻮرﺗﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ در ﺗﻮرات ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎﻩ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻴﺰ درﺳﺖ ﺑﻪ هﻤﺎن ﺗﺮﺗﻴﺒﯽ در ﺣﺮﮐﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬در هﻤﺎن‬ ‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ داﻧﺸﮕﺎهﯽ ﺁن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﺎﻟﯽ ﻓﺮاوان و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﭘﻮﻳﺎﺋﯽ ﺧﺎص ﺧﻮد از‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎی داﻧﺸﮕﺎهﯽ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﮑﺎﻳﺖ ﺁﻣﺎرهﺎی ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬در هﻴﭻ ﺟﺎی دﻳﮕﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ اﻳﻦ‬ ‫ﮐﺸﻮر ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی از ﺗﺪرﻳﺲ ﺗﺌﻮری هﺎی ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ و داروﻳﻦ و اﻳﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺪرﺟﺎت ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس در ﺗﻀﺎدﻧﺪ‬ ‫ﺷﮑﺎﻳﺎت ﭘﻴﺎﭘﯽ ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻊ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺻﻮرت ﻧﻤﯽ ﮔﻴﺮد‪ ،‬و در هﻴﭻ ﺟﺎی دﻳﮕﺮ ﺟﻬﺎن ﻳﮏ ﺳﻨﺎﺗﻮر ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻳﮏ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‬ ‫را ﺑﻪ اﺗﻬﺎم اﻳﻨﮑﻪ ﮐﺘﺎﺑﯽ درﺑﺎرﻩ ﻋﻤﺮ ﮐﺮﻩ زﻣﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻔﺎد ﺁن ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس اﺳﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﻴﻀﺎح‬ ‫ﻧﻤﯽ ﻃﻠﺒﺪ‪ ،‬و اﺣﺘﻤﺎﻻ در هﻴﭻ ﺟﺎی دﻳﮕﺮ ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺰ ﮐﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﭘﺰﺷﮑﺎﻧﯽ را ﮐﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪ‬ ‫ﮐﺸﺘﻦ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻧﻤﯽ ﺑﺮﻧﺪ‪«.‬‬ ‫ﻃﺒﻖ ﻳﮏ ﻧﻈﺮﺧﻮاهﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ ١٩٨٢‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ %٣۴ ،‬از اﻣﺮﻳﮑﺎﺋﻴﺎن هﻨﻮز ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در‬ ‫ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﺁﻣﺪﻩ ﺧﺪاوﻧﺪ هﻤﻪ ﮐﺎﺋﻨﺎت را در ﻋﺮض ﺷﺶ روز ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺁدم ﻧﻴﺰ در روز ﺷﺸﻢ از ﺧﺎک ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎهﻨﺎﻣﻪ ‪ Bible Science Newsletter‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ارﮔﺎن اﻳﻦ ﻣﮑﺘﺐ ﻓﮑﺮی‪ ،‬اﺧﻴﺮًا ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﻧﻈﺮ داد ﮐﻪ‪:‬‬ ‫»ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ داروﻳﻦ راهﮕﺸﺎی اﺻﻠﯽ ﺧﺪا ﻧﺎﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬هﻤﺠﻨﺲ ﺑﺎزی‪ ،‬ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ و ﭘﺮداﺧﺖ‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺎت هﺎی ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻀﺎﻓًﺎ ﺑﺮاﻳﻨﮑﻪ ﺟﺎﻧﺒﺪاری از ﺣﻘﻮق زﻧﺎن و ﻧﻬﻀﺖ هﺎی ﺻﻠﺢ ﺟﻮﺋﯽ و ﮔﻴﺎهﺨﻮاری را ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪«.‬‬ ‫ﭼﻨﺪی ﭘﻴﺶ ﺳﻤﻴﻨﺎری از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺐ از ﺧﺎﺧﺎم هﺎ و ﻓﻘﻬﺎی ﻳﻬﻮدی و اﺳﺘﺎدان ﻣﺘﻌﺪدی از داﻧﺸﮕﺎهﺎی‬ ‫اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺎﺟﺮای ﺗﻮراﺗﯽ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ وﺣﯽ اﻟﻬﯽ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻮد و ﻧﻤﯽ ﺑﺎﻳﺪ در‬ ‫هﻴﭽﻴﮏ از ﻣﺮﮐﺰ ﻋﻠﻤﯽ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﯽ ﺧﻼف ﺁن ﺗﺪرﻳﺲ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺮﻓﺴﻮر ﺑﺎرﻧﻮورﻋﻀﻮ اﻳﻦ ﮐﻨﮕﺮﻩ ﮐﻪ اﺳﺘﺎد ﻓﻴﺰﻳﮏ داﻧﺸﮕﺎﻩ‬ ‫»ﻧﻪ ﮔﻮ« اﺳﺮاﺋﻴﻞ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر روزﻧﺎﻣﻪ ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ ‪ Sud Deutche Zeitung‬ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ اﺻﻞ‬ ‫ﺗﮑﺎﻣﻞ داروﻳﻦ را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽ داﻧﺪ و ﻣﻄﻤﺌﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁدم ﺑﻬﻤﺎن ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در ﺗﻮرات ﺁﻣﺪﻩ ﺧﻠﻖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻣﻮرد‬ ‫ﻋﻤﺮ ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺰ دﻟﻴﻠﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﻴﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﺪت ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ ۵٧۵٨‬ﺳﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻮرات ﻣﻌﻴﻦ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ از زﻣﺎن‬ ‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺰ هﻤﻴﻦ اﻧﺪازﻩ ﻣﯽ ﮔﺬرد‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻮرات ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁدم در ﺷﺸﻤﻴﻦ روز ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﻠﻘﺖ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻘﻮل ﮐﻠﻮد ﺁﻟﮕﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻠﯽ در ﺳﯽ ﺳﺎﻟﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺎهﺪ ﺗﮑﺮار هﻤﺎن ﺗﻌﺼﺒﺎت ﻣﺬهﺒﯽ ﻣﺮﺗﺠﻌﺎﻧﻪ ای ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬ ‫ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ اﻓﺮاط ﮐﺎری هﺎی ﻣﺬهﺒﯽ زﻣﺎن ﻟﻮﺋﯽ هﻴﺠﺪهﻢ در واﮐﻨﺶ ﺑﻪ اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ در اﻳﻦ‬ ‫ﮐﺸﻮر دﻳﺪﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن ﻣﺬهﺒﯽ‪ ،‬ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎس اﺳﺮاﺋﻴﻠﯽ را ﺑﺠﺮم اﻳﻨﮑﻪ ﻣﻌﺒﺪی ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دوران ﭘﻴﺶ از ﺳﻠﻴﻤﺎن را‬ ‫از ﺧﺎک ﺑﻴﺮون ﺁوردﻩ اﻧﺪ ﻣﻮرد ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﻗﺮار دادﻩ اﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﮐﻪ ﺑﻤﻮﺟﺐ ﺗﻮرات اوﻟﻴﻦ ﻣﻌﺒﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺒﺪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻮدﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺗﺮدﻳﺪ در اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﮐﻔﺮ ﺁﻣﻴﺰ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ ﮐﻪ از ﻋﻤﺮ ﮐﺮﻩ زﻣﻴﻦ از ‪ ۶٫٠٠٠‬ﺳﺎل ﻣﯽ ﮔﺬرد‪.‬‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﺳﻴﺼﺪ ﻓﺮﻗﻪ ﻣﺬهﺒﯽ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در اﻣﺮﻳﮑﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﮐﺘﺎب ﭘﺮ ﺳﺮ و ﺻﺪای »ﺳﺮود ﺑﺮای‬ ‫ﺳﻮﭘﺮﻣﻦ« وﺟﻪ ﻣﺸﺘﺮک ﺁﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ هﻤﮕﯽ ﺑﻪ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﺗﻮراﺗﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ و ﺧﺪای هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ رﻧﮓ دﻻر دارد‪.‬‬ ‫ﻳﮑﯽ از روﺳﺎی اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ هﺎ ﺑﻨﺎم اورال راﺑﺮت اﺧﻴﺮًا اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﻪ ﻳﮏ ﻣﺴﻴﺢ ﺳﻴﺼﺪ ﻣﺘﺮی ﺑﻪ ﻣﮑﺎﺷﻔﻪ او ﺁﻣﺪﻩ و از‬ ‫وی ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮاﻳﺶ ﮐﻠﻴﺴﺎی ﺗﺎزﻩ ای ﺑﺴﺎزد و در ﻋﻮض ﻗﺪرت ﺧﻮد را در زﻧﺪﻩ ﮐﺮدن ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﺪو ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﺮدﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺴﻴﺢ ﺗﺎﮐﻨﻮن دﻩ هﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮐﻠﻴﺴﺎ از ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﺟﻤﻊ ﺁوری ﮐﺮدﻩ وﻟﯽ ﻇﺎهﺮا‬ ‫هﻨﻮز ﻣﺮدﻩ ای را زﻧﺪﻩ ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ هﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان از دو ﻓﺮﻗﻪ ﻣﻌﺮوف »ﻣﻮرﻣﻮن« و »ﮔﻮاهﺎن ﻳﻬﻮﻩ« ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٢٢‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫ﻓﺮﻗﻪ ﻣﺬهﺒﯽ ‪ Mormon‬ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺁن اﻳﺎﻟﺖ ﻳﻮﺗﺎﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ اﺳﺖ و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در ﮐﺸﻮرهﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﺶ از‬ ‫ﺷﺶ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﭘﻴﺮو دارد‪ ،‬از ﻧﻈﺮ اﺻﻮﻟﯽ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪات ﺁن ﺑﺎ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺳﻨﺘﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻔﺎوت‬ ‫دارد‪ .‬ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﮐﻠﻴﺴﺎی ﻣﻮرﻣﻮن ﻣﺮدی ﺑﻨﺎم ﺟﻮزف اﺳﻤﻴﺚ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮدش در ﻣﮑﺎﺷﻔﻪ ای در ﺳﺎل ‪ ١٨٢٠‬از‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وی وﺣﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮی ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و در ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ ،‬در ‪ ٢١‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ١٨٢٣‬ﻓﺮﺷﺘﻪ ای‬ ‫ﺑﻨﺎم ﻣﻮروﻧﯽ ﺑﺪو ﻇﺎهﺮ ﺷﺪ و او را از وﺟﻮد ﮐﺘﺎب اﺳﺮارﺁﻣﻴﺰی ﺁﮔﺎﻩ ﮐﺮد ﮐﻪ در ﻣﺤﻠﯽ در ﻧﺰدﻳﮑﯽ دهﮑﺪﻩ ﻣﻨﭽﺴﺘﺮ در‬ ‫اﻳﺎﻟﺖ ﻧﻴﻮﻳﻮرک اﻣﺮﻳﮑﺎ در زﻣﻴﻦ ﻣﺪﻓﻮن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و در ﺁن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺎﮐﻨﺎن ﻗﺎرﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ و ﻧﻴﺰ راﻩ هﺎی‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ واﻗﻌﯽ ﺁﻧﺎﻧﺮا در ﻣﻠﮑﻮت ﺧﺪا ﺑﺮ اوراق زرﻳﻦ و ﺑﻪ ﺧﻂ ﻣﺼﺮی ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺛﺒﺖ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ هﻨﻮز‬ ‫زﻣﺎن دﺳﺘﺮﺳﯽ او ﺑﺪﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﻓﺮا ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻓﺮﺷﺘﻪ دوﺑﺎرﻩ ﺑﺮ او ﻇﺎهﺮ ﺷﺪ و اﻳﻦ ﺑﺎر ﮐﺘﺎب ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‬ ‫را ﺑﺪو ﺳﭙﺮد و ﻧﺤﻮﻩ ﻗﺮاﺋﺖ ﺁﻧﺮا ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وی ﺁﻣﻮﺧﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺗﺬﮐﺮ داد ﮐﻪ ﮐﺘﺎب ﺟﺰ ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎهﯽ ﻧﺰد او اﻣﺎﻧﺖ ﻧﺨﻮاهﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﻤﻴﺚ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻋﻴﻨﮏ ﺑﻠﻮرﻳﻦ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻄﻮر ﻣﻌﺠﺰﻩ ﺁﺳﺎﺋﯽ در دﺳﺘﺮس او ﻗﺮار دادﻩ ﺑﻮد ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺧﻄﻮط ﻣﺼﺮی‬ ‫ﮐﺘﺎب را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از هﻤﺮاهﺎن ﺧﻮدش دﻳﮑﺘﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﺮﻣﻮز ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ را ﻓﻘﻂ‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ و ﺳﭙﺲ هﺸﺖ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ از هﻤﺮاهﺎن او از ﻧﺰدﻳﮏ دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺁﻧﺮا ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻣﻨﺪرﺟﺎت اﻳﻦ‬ ‫ﮐﺘﺎب ﭘﺲ از ﺁﻧﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺮج ﺑﺎﺑﻞ را ﺑﺮهﻢ زد و ﺑﻨﺎ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺁﻧﺮا در اﻃﺮاف ﺟﻬﺎن ﭘﺮاﮐﻨﺪﻩ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﮔﺮوهﯽ از‬ ‫ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺎرﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ رﻓﺘﻨﺪ و در ﺁن ﺳﺎﮐﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﺪا اﻳﻦ ﻋﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﮑﯽ از ﻗﺒﺎﻳﻞ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﮐﻪ ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻗﺎرﻩ‬ ‫اﻣﺮﻳﮑﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ راﻧﺪﻩ ﺷﺪﻧﺪ و در ﺣﺪود ﺳﺎل ‪ ۵٩٠‬ﻣﻴﻼدی اﻳﻦ اﺳﺮاﺋﻴﻠﻴﺎن ﺑﻪ ﮐﺮاﻧﻪ هﺎی اﻗﻴﺎﻧﻮس ﮐﺒﻴﺮ‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺁﺧﺮﻳﻦ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻳﺸﺎن ﮐﻪ ﻣﻮرﻣﻮن ﻧﺎم داﺷﺖ ﮐﺘﺎب ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ را ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪو وﺣﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‬ ‫ﺑﺮای ﻧﺴﻞ هﺎی ﺁﻳﻨﺪﻩ ای ﮐﻪ ﻗﺎرﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ را دوﺑﺎرﻩ ﮐﺸﻒ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد ﺑﻴﺎدﮔﺎر ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬در هﻤﻴﻦ ﮐﺘﺎب ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد‬ ‫ﻋﻴﺴﯽ ﻧﻴﺰ ﭘﺲ از رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻗﺎرﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ ﺁﻣﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺎم ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺎﮐﻨﺎن اﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ ﭘﻴﺶ از ﮐﺮﻳﺴﺘﻒ ﮐﻠﻤﺐ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ از ﭘﮋوهﺸﮕﺮان ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻮرﻣﻮن از ﻧﻈﺮ ﻣﺬهﺒﯽ از ﺁﺋﻴﻦ اﺳﻼم‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺁن ﻧﻴﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺘﺎﺑﯽ را ﺑﺼﻮرت وﺣﯽ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮش ﻣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺪ و وی را ﻣﺄﻣﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﻧﻮﻳﻨﯽ را ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬارد‪.‬‬ ‫ﺟﻮزف اﺳﻤﻴﺚ زﻧﺎن ﻣﺘﻌﺪد داﺷﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎر ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت از ‪ ٢٧‬ﺗﺎ ‪ ۴٩‬ﻧﻔﺮ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ در ﮐﺘﺎب هﺎی‬ ‫ﻣﺬهﺒﯽ ﻣﻮرﻣﻮن ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﺎ ﭘﺲ از وﺿﻊ ﻗﺎﻧﻮن ﺿﺪ ﺗﻌﺪد زوﺟﺎت در ﮐﻨﮕﺮﻩ اﻣﺮﻳﮑﺎ‬ ‫در ﺳﺎل ‪ ،١٨۶٢‬اﺟﺮای اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺬهﺒﯽ ﻣﻮرﻣﻮن‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﺑﺼﻮرت رﺳﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻗﻪ ﻣﺬهﺒﯽ دﻳﮕﺮی‪) Witnesses of Jehovah ،‬ﮔﻮاهﺎن ﻳﻬﻮﻩ( اﺳﺖ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ ﺁن ﻗﺒﻼ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫‪.............................................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺎﺟﺮای ﭘﺮ ﺳﺮ و ﺻﺪای ﮐﻔﻦ و دﻓﻦ ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺴﻴﺢ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺴﻴﺎری از ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﻧﻘﺶ ﭼﻬﺮﻩ و اﻧﺪام ﻋﻴﺴﯽ ﭘﺲ از‬ ‫ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺁوردﻩ ﺷﺪن ﮐﺎﻟﺒﺪ او از ﺻﻠﻴﺐ ﺑﺼﻮرﺗﯽ ﻧﺎﻣﺮﺋﯽ ﺑﺮ ﺁن ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩ و ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮی از اﻳﻦ ﻧﻮع‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺳﺎزی هﺎی ﻣﺬهﺒﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی رواﻳﺎت ﺳﻨﺘﯽ اﻳﻦ ﭘﺎرﭼﻪ در زﻣﺎن ﺟﻨﮓ هﺎی ﺻﻠﻴﺒﯽ از اورﺷﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ‬ ‫ﺷﺎﻣﺒﺮی ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺮدﻩ ﺷﺪﻩ و در ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدهﻢ در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﺎﻧﺪان اﺷﺮاﻓﯽ ﺳﺎووﻳﺎ )ﮐﻪ ﺑﻌﺪا وﻳﮑﺘﻮر اﻣﺎﻧﻮﺋﻞ ﻓﺮد ارﺷﺪ ﺁن‬ ‫در ﺳﺎل ‪ ١٨۶١‬ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎهﯽ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﺷﺪ( ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮادﻩ از ﺳﻪ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﺁﻧﺮا در ﮐﻠﻴﺴﺎی ﺑﺰرگ‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺗﻮرﻳﻨﻮ ﺑﻪ اﻣﺎﻧﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺤﺚ هﺎی ﻓﺮاواﻧﯽ ﮐﻪ در هﻤﻪ ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ اﺻﺎﻟﺖ ﻳﺎ ﻋﺪم اﺻﺎﻟﺖ اﻳﻦ ﮐﻔﻦ‬ ‫اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ ﺳﺮاﻧﺠﺎم واﺗﻴﮑﺎن را واداﺷﺖ ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ ١٩٨٨‬ﻗﻄﻌﻪ ای از ﭘﺎرﭼﻪ ﺁﻧﺮا هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻗﻄﻌﺎت دﻳﮕﺮ از ﭘﺎرﭼﻪ‬ ‫ﺗﺎﺑﻮت ﮐﻠﺌﻮ ﭘﺎﺗﺮا در ﻣﺼﺮ و ﭘﺎرﭼﻪ ﻗﺮون وﺳﻄﺎﺋﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ای ﺑﺮای ﺳﻪ ﺁزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻩ ﻣﻌﺮوف ﺟﻬﺎن در اﮐﺴﻔﺮد و‬ ‫زورﻳﺦ و ﺗﮕﺰاس ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﺗﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺁزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻩ ﻋﻠﻤﯽ )ﮐﺎرﺑﻦ ‪ (١۴‬ﻋﻤﺮ ﮐﻔﻦ ﺗﻮرﻳﻨﻮ را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﻨﺪ و ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ‪ ،‬ﺳﻮﻳﺴﯽ و اﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﺮﮐﺰ‪ ،‬ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﺁزﻣﺎﻳﺶ هﺎی ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﻧﻈﺮ‬ ‫دادﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﺎرﭼﻪ اﻳﻦ ﮐﻔﻦ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﺎل هﺎی ‪ ١٢۶٠‬ﺗﺎ‪ ١٣٩٠‬ﻣﻴﻼدی ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻴﻬﺎ در هﻤﺎﻧﻮﻗﺖ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ اﺳﻘﻒ ﺗﻮرﻳﻨﻮ درﻳﮏ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ ﺑﻪ اﻃﻼع ﻋﻤﻮم رﺳﻴﺪ وﺧﻮد اﻳﻦ ﮐﺎردﻳﻨﺎل در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺁن ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺷﺨﺺ وی ﻧﻴﺰ هﻴﭽﻮﻗﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﭘﺎرﭼﻪ ﮐﻔﻦ ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺴﻴﺢ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﺑﺨﺶ اﺳﻄﻮرﻩ ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﺻﻔﺤﻪ هﺎی دو و ﺳﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٢٣‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫و ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﮐﻠﻴﺴﺎی واﺗﻴﮑﺎن ﮐﻪ ﺧﻮدش اﻳﻦ ﮐﻔﻦ را ﺑﺮای ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺻﺤﺖ ﻳﺎ ﺳﻘﻢ اﺻﺎﻟﺖ ﺁن ﺑﻪ ﺁزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻩ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ و ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺁزﻣﺎﻳﺶ را ﺑﻄﻮر رﺳﻤﯽ اﻋﻼم ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬دﻩ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﺁن دوﺑﺎرﻩ هﻤﻴﻦ ﭘﺎرﭼﻪ را در‬ ‫ﮐﻠﻴﺴﺎی ﺗﻮرﻳﻨﻮ در ﻣﻌﺮض دﻳﺪار ﻣﻮﻣﻨﻴﻨﯽ ﻗﺮار داد ﮐﻪ در دو ﻣﺎهﻪ ﻣﻪ و ژوﺋﻦ ‪ ١٩٩٨‬از هﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ زﻳﺎرت ﺁن ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻳﮑﯽ از اﻳﻦ زاﺋﺮان ﺧﻮد ﭘﺎپ اﻋﻈﻢ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﺑﺴﻴﺎری از ﺗﻔﺴﻴﺮهﺎﺋﯽ ﮐﻪ هﻤﺎﻧﻮﻗﺖ از ﺟﺎﻧﺐ رﺳﺎﻧﻪ هﺎی ﮔﺮوهﯽ ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻴﺤﯽ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﺄﮐﻴﺪ‬ ‫ﻧﻬﺎدﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻳﻦ ﭘﺎﻓﺸﺎری ﻧﺎﺧﻮدﺁﮔﺎهﺎﻧﻪ در ﻣﻘﺪس داﻧﺴﺘﻦ اﺷﻴﺎﺋﯽ ﻣﻌﻴﻦ‪ -‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻧﺰد ﻗﺒﺎﻳﻞ اﻓﺮﻳﻘﺎﺋﯽ ﻳﺎ ﺑﻮﻣﻴﺎن‬ ‫اﻣﺮﻳﮑﺎ و اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻴﻪ ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺘﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ‪ -‬ﻳﺎدﮔﺎری از دوران هﺎی اﺳﺎﻃﻴﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫در ﻃﻮل زﻣﺎن از ﻣﻴﺎن ﻧﺮﻓﺘﻪ و ﻓﻘﻂ ﺷﮑﻞ ﻋﻮض ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﮐﻔﻦ ﻣﻘﺪس ﮐﻠﻴﺴﺎی ﺗﻮرﻳﻨﻮ ﺗﻨﻬﺎ ﮐﻔﻨﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ‬ ‫در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﻋﻴﺴﯽ ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺖ ﮐﻢ دﻩ ﮐﻔﻦ دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ ﻧﻮع در ﮐﻠﻴﺴﺎهﺎی دﻳﮕﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻣﯽ ﺗﻮان‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻘﺒﺮﻩ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮای ﻋﻠﯽ و ﭼﻨﺪ ﻣﺪﻓﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮای ﺳﺮ ﺣﺴﻴﻦ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ هﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﮐﻔﻦ هﺎی ﻣﻘﺪس ﮐﻔﻦ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﮐﻠﻴﺴﺎی ﺑﺰرگ ﺷﻬﺮ اووﻳﺪو در اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺳﺎل‬ ‫‪ ١١١٣‬ﺗﺎﮐﻨﻮن در ﺁﻧﺠﺎ ﻧﮕﺎهﺪاری ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻋﻘﻴﺪﻩ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﮐﻔﻦ در هﻨﮕﺎم ﺗﺼﺮف اورﺷﻠﻴﻢ ﺑﺪﺳﺖ‬ ‫ﺧﺴﺮو ﭘﺮوﻳﺰ در ﺳﺎل ‪ ۶١۴‬ﻣﻴﻼدی از اورﺷﻠﻴﻢ ﺑﻪ اروﭘﺎ ﺁوردﻩ ﺷﺪﻩ و در ﻗﺮون وﺳﻄﯽ در اﺧﺘﻴﺎر ﮐﻠﻴﺴﺎی اووﻳﺪوی‬ ‫اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﮑﯽ دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ ﮐﻔﻦ هﺎی ﻣﻘﺪس‪ ،‬ﮐﻔﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از دﻳﺮﺑﺎز در ﺻﻮﻣﻌﻪ ای در اﺳﺘﺎن‬ ‫»ﭘﺮﻳﮕﻮر« ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﮕﺎهﺪاری ﻣﯽ ﺷﺪ و ﮐﺸﻴﺸﺎن اﻳﻦ ﺻﻮﻣﻌﻪ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ زاﺋﺮﻳﻦ ﺑﺴﻴﺎری ﮐﻪ از ﺳﺮاﺳﺮ اروﭘﺎ ﺑﻪ دﻳﺪار ﺁن‬ ‫ﻣﯽ ﺁﻣﺪﻧﺪ ﭘﺎرﭼﻪ ای ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮد ﻣﺮﻳﻢ ﻣﻘﺪس‪ ،‬ﻣﺎدر ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺴﻴﺢ‪ ،‬ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ و ﺑﻌﺪا ﺑﺮای ﭘﻮﺷﺶ‬ ‫ﮐﺎﻟﺒﺪ ﻋﻴﺴﯽ ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و در ﺟﺮﻳﺎن ﺟﻨﮓ هﺎی ﺻﻠﻴﺒﯽ ﺗﻮﺳﻂ اﺳﻘﻒ ﺷﻬﺮ ﭘﻮی ﻓﺮاﻧﺴﻪ از اورﺷﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮﻳﮕﻮر‬ ‫ﺁوردﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬از وﻳﮋﮔﯽ هﺎی اﻳﻦ ﮐﻔﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ای ﺑﻮد ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮﻳﻢ ﻣﻘﺪس ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﺎرﭼﻪ ﻧﻘﺶ ﺷﺪﻩ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬در ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﮐﻠﻴﺴﺎی واﺗﻴﮑﺎن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻃﯽ ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬهﺒﯽ ﻣﺠﻠﻠﯽ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر زاﺋﺮﻳﻦ ﮐﺸﻮرهﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺎرﭼﻪ دﺳﺘﺒﺎﻓﺘﻪ ﻣﺮﻳﻢ ﻣﻘﺪس و ﺧﻄﻮط ﻧﻘﺶ ﺷﺪﻩ ﺁن از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﮑﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺗﺎزﻩ اﺧﺘﺮاع ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﻋﮑﺲ ﺑﺮداری ﺷﻮد‬ ‫ﺗﺎ ﻣﻀﻤﻮن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺁن ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺧﻄﻮط ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬و وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﺻﻮرت‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺁﻳﻪ ای از ﻗﺮﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم هﺠﺮی ﺑﻪ ﺧﻂ ﮐﻮﻓﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ!‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻘﻞ اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻪ در هﻤﺎن زﻣﺎن در هﻔﺘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮی ‪ ٢٣) Evenement du Jeudi‬ﺁورﻳﻞ ‪ (١٩٩٨‬ﺑﭽﺎپ‬ ‫رﺳﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﺟﺎﻟﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﮔﺮوهﯽ از ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ژاﭘﻨﯽ ﮐﻪ در ﺷﻬﺮ ﺷﻴﻨﮕﻮ در ‪ ۶٠٠‬ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮی ﺷﻤﺎل ﺗﻮﮐﻴﻮ‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﻪ ﺻﻠﻴﺐ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺷﺪ ای ﺷﯽ ری )ﺗﻠﻔﻆ ژاﭘﻨﯽ ژاک( ﺑﺮادر ﻋﻴﺴﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ‬ ‫ﮐﻔﻦ ﻣﻌﺮوف ﺗﻮرﻳﻨﻮ ﻧﻴﺰ ﺗﺼﻮﻳﺮ او اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻋﻴﺴﯽ‪ ،‬و ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺳﻨﺘﯽ اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺴﻴﺢ در‬ ‫ﺣﺪود ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﮏ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺮگ و رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺧﻮد‪ ،‬از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻳﻬﻮدا ﺑﻪ ژاﭘﻦ ﺁﻣﺪ و ﺟﺴﺪ ﺑﺮادر ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ‬ ‫هﻤﺮاﻩ ﺁورد ﮐﻪ هﻢ اﮐﻨﻮن ﮔﻮر او را در ﮐﻨﺎر ﮔﻮر ﺧﻮد ﻋﻴﺴﯽ در ﺷﻬﺮ ﺷﻴﻨﮕﻮ ﻣﯽ ﺗﻮان زﻳﺎرت ﮐﺮد‪ .‬ﺧﻮد ﻋﻴﺴﯽ در اﻳﻦ‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺳﺎﮐﻦ ﺷﺪ و در ﺁﻧﺠﺎ زﻧﯽ ژاﭘﻨﯽ ﮔﺮﻓﺖ و از او دارای ﺳﻪ ﭘﺴﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ هﻨﻮز هﻢ اﻋﻘﺎب ﺁﻧﻬﺎ در ﺷﻴﻨﮕﻮ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﺪﻳﻦ رواﻳﺖ ﻋﻴﺴﯽ در ‪ ١٠۶‬ﺳﺎﻟﮕﯽ در هﻤﻴﻦ ﺷﻬﺮ درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫* * *‬ ‫ﻧﻈﻴﺮ ﺁﻧﭽﻪ را ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ روﻳﺎروﺋﯽ ﻣﺬهﺐ و داﻧﺶ در ﺟﻬﺎن هﺎی ﻳﻬﻮد و ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺗﺬﮐﺮ دادﻩ ﺷﺪﻩ‪ ،‬در ﻣﻮرد روﻳﺎروﺋﯽ‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺗﺬﮐﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان داد‪ ،‬زﻳﺮا ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ هﻤﻪ ﺁن اﺣﺎدﻳﺚ واﻗﻌﯽ ﻳﺎ ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ در‬ ‫ﭼﻴﻦ ﻳﺎ در ﺁﺳﻤﺎن رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در هﻴﭽﻴﮏ از ادوار ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم و در هﻴﭻ ﮐﺸﻮری از ﮐﺸﻮرهﺎی‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﻠﻢ در ﻣﻔﻬﻮم واﻗﻌﯽ ﺁن ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻓﻘﻬﺎ و ﻣﺘﺸﺮﻋﻴﻦ ﻧﺒﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ درﺳﺖ ﺑﻌﮑﺲ هﻤﻮارﻩ ﻣﻮرد دﺷﻤﻨﯽ و‬ ‫ﮐﺎرﺷﮑﻨﯽ ﺁﻧﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺁن ﻋﻠﻤﯽ هﻢ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺁﻧﺎن ﺑﻮدﻩ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ در ﻗﺮون وﺳﻄﺎی ﻣﺴﻴﺤﯽ‬ ‫ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻣﺘﺸﺮﻋﻴﻦ و ﻓﻘﻬﺎی ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﻮدﻩ واﻗﻌﺎ ﻋﻠﻢ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﺷﺎهﺪ ﺧﻠﻂ ﻣﺒﺤﺚ‬ ‫ﺁﺷﮑﺎری در ارﺗﺒﺎط دادن دﻳﻦ ﺑﺎ ﻓﺮهﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﺰاﻣﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮی را در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻳﺠﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼﻣﯽ در ﻗﺮون دوم ﺗﺎ ﺷﺸﻢ ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد‪ ،‬ﮐﺎﻧﻮن ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﺷﮑﻮﻓﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان اﺳﻼم ﺷﻨﺎس ﻗﺮن اﺧﻴﺮ ﺑﺪان‬ ‫ﻋﻨﻮان ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ »ﻓﺮهﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ« دادﻩ اﻧﺪ ﺑﯽ اﻳﻨﮑﻪ اﻳﻦ ﺷﮑﻮﻓﺎﺋﯽ ﺑﺎ ﻣﺬهﺐ ارﺗﺒﺎﻃﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٢۴‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫در ﺳﺎل هﺎی ﺻﺪر اﺳﻼم‪ ،‬ﻗﻮم ﻋﺮب ﮐﻪ ﮐﻠﻴﺪدار اﺻﻠﯽ اﺳﻼم ﺑﻮد اﺳﺎﺳﺎ از ﻋﻠﻢ ﮐﺮاهﺖ داﺷﺖ و ﺑﻘﻮل ﺟﺮﺟﯽ زﻳﺪان در‬ ‫ﮐﺘﺎب »ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ« در ﻣﺪت ﺑﻴﺶ از ﻳﮏ ﻗﺮن ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﺳﻴﺎدت ﻣﻨﺤﺼﺮًا در دﺳﺖ اﻳﻦ ﻗﻮم ﺑﻮد ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ و اﻗﺒﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻋﺮب اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﻋﻠﻢ را ﮐﺎر ﻣﻮاﻟﯽ و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﯽ داﻧﺴﺖ و ﺧﻮد از ﺁن ﻧﻨﮓ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬در هﻤﻴﻦ ﺑﺎرﻩ‪ ،‬ﮐﺸﻒ اﻟﻈﻨﻮن‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﻋﺮب در ﺻﺪر اﺳﻼم ﺑﻪ‬ ‫هﻴﭽﻴﮏ از ﻋﻠﻮم ﺟﺰﺑﻪ ﻃﺐ‪ ،‬ﺁﻧﻬﻢ ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﺪی ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺣﺎﺟﺖ او ﺑﻮد ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬و ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ رﺳﻮل اﷲ‬ ‫اﺻﻮﻻ از ﮐﺘﺎﺑﺖ ﻋﻠﻢ ﮐﺮاهﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ از ﺳﻌﻴﺪ اﻟﺨﺪری رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ او از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اذن ﮐﺘﺎﺑﺖ ﻋﻠﻢ ﺧﻮاﺳﺖ اﻣﺎ‬ ‫ﭘﻴﻐﺎﻣﺒﺮ او را اﺟﺎزت ﻧﺪاد‪ ،‬و از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ او ﮐﺘﺎﺑﺖ را ﻧﻬﯽ ﮐﺮدﻩ و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد هﺮﮐﺲ ﭘﻴﺶ از ﺷﻤﺎ‬ ‫دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﺖ زد ﮔﻤﺮاﻩ ﺷﺪ‪ .‬و ﻣﺮدی ﻧﺰد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ام و ﻣﯽ ﺧﻮاهﻢ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻋﺮﺿﻪ‬ ‫ﮐﻨﻢ‪ ،‬و ﭼﻮن ﺑﺪو ﻧﺸﺎن داد ﺁﻧﺮا از وی ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺁب ﺷﺴﺖ‪«.‬‬ ‫در رﺳﻮخ ﻋﻠﻢ و ﮔﺴﺘﺮش ﺁن در ﺟﻬﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻴﺰ ﻧﻪ ﺧﻮد اﻋﺮاب و ﻧﻪ ﻓﻘﻬﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ هﻴﭻ ﺳﻬﻢ ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻬﯽ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﺎﺗﺮﻳﻦ ﮔﻮاﻩ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را در ﻓﺼﻠﯽ از »ﻣﻘﺪﻣﻪ« ﻣﻌﺮوف اﺑﻦ ﺧﻠﺪون ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮرخ ﺟﻬﺎن ﻋﺮب ﻣﯽ ﺗﻮان‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺎرهﺎ و ﺑﺎرهﺎ در ﮐﺘﺎب هﺎی ﭘﮋوهﻨﺪﮔﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺎران ﺷﺮق و ﻏﺮب ﻣﻮرد ﻧﻘﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬از اﻣﻮر‬ ‫ﻏﺮﻳﺐ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﻣﻼن ﻋﻠﻢ در اﺳﻼم ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻋﺠﻢ ﺑﻮدﻧﺪ و اﮔﺮ هﻢ ﻋﻠﻤﯽ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ در ﻧﺴﺒﺖ ﻋﺮب ﺑﻮد در‬ ‫ﻣﮑﺘﺐ ﻋﺠﻤﺎن ﺗﺮﺑﻴﺖ و ﭘﺮورش ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و زﺑﺎن ﺁﻧﺎﻧﺮا ﺣﺮف ﻣﯽ زد‪ .‬ﻗﻮم ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﺮب اﺻﻮﻻ از اﻣﺮ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺄﻟﻴﻒ و‬ ‫ﺗﺪوﻳﻦ اﻃﻼﻋﯽ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺧﻮاهﺎن ﺁن ﻧﻴﺰ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﺘﻤﺪﻧﻴﻦ اﻳﻦ ﻋﻬﺪ هﻤﻪ ﻋﺠﻢ ﻳﺎ ﭘﻴﺮو ﻋﺠﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺮ اﺛﺮ‬ ‫رﺳﻮخ ﺗﻤﺪن در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﺑﺮای اﻳﻨﮑﺎر ﺻﻼﺣﻴﺖ دﻳﺮﻳﻨﻪ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺎﻟﻤﺎن اﺳﻼم هﻤﻪ از ﻋﺠﻢ ﻳﺎ از ﮐﺴﺎﻧﯽ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺮﺑﻴﺖ و زﺑﺎن ﻋﺠﻤﯽ داﺷﺘﻨﺪ و هﻴﭻ ﻗﻮﻣﯽ ﭼﻮن ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ و ﺗﺪوﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﻗﻴﺎم ﻧﮑﺮد‪«.‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﺧﻮد اﻋﺮاب‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص ﻣﺤﺪﺛﺎن و ﻓﻘﻴﻬﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ »ﻋﺠﻢ« ﺣﺎﻣﻞ ﺁن ﺑﻮد اﺻﻮﻻ ﻋﻠﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﯽ ﺷﺪ‪ .‬ذﺑﻴﺢ‬ ‫اﷲ ﺻﻔﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ و اﺳﺘﺎد ﺳﺮﺷﻨﺎس ﻋﺼﺮ ﻣﺎ‪ ،‬در ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت در اﻳﺮان در ارزﻳﺎﺑﯽ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﻓﻘﻬﺎ و ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ اﺻﻮﻻ ﻟﻔﻆ ﻋﻠﻢ را ﺟﺰ ﺑﺮ »ﻋﻠﻢ ﻣﻮروث از ﻧﺒﯽ« اﻃﻼق ﻧﻤﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺁﻧﺮا ﻋﻠﻢ ﻧﺎﻓﻊ ﻧﻤﯽ ﺷﻤﺮدﻧﺪ و‬ ‫ﺑﺪان ﻋﻠﻮم ﻣﻬﺠﻮرﻩ و ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﻮﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﯽ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻔﻌﯽ ﺑﺮای اﻋﻤﺎل دﻳﻨﯽ ﻧﺪارد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﮐﻔﺮ ﻣﯽ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪«.‬‬ ‫ﺷﺎﻓﻌﯽ‪ ،‬ﻓﻘﻴﻪ ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ﺣﮑﻢ داد‪» :‬ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻨﺪﻩ ای ﺑﻪ هﻤﻪ ﻣﻨﻬﻴﺎت ﻏﻴﺮ از ﺷﺮک ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻟﻮدﻩ ﺷﻮد ﺑﻬﺘﺮ از ﺁن اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ در ﻋﻠﻮم ﻏﻴﺮ ﺷﺮﻋﯽ ﻧﻈﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﮑﻢ ﻣﻦ درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻧﺎﻧﺮا ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﺰﻧﻨﺪ و در ﻣﻴﺎن ﻋﺸﺎﻳﺮ و ﻗﺒﺎﻳﻞ‬ ‫ﺑﮕﺮداﻧﻨﺪ و ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ اﻳﻦ ﺳﺰای ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ را رهﺎ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﻋﻠﻮم ﻋﻘﻠﯽ روی ﺁورد‪ «.‬اﺣﻤﺪ ﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬ﻓﻘﻴﻪ‬ ‫ﺑﺰرگ دﻳﮕﺮ اﺻﻮﻻ هﻤﻪ اﻳﻨﺎن را زﻧﺪﻳﻖ داﻧﺴﺖ‪ ،‬و اﺑﻦ ﺟﻮزی در »ﺗﻠﺒﻴﺲ اﺑﻠﻴﺲ« ﺧﻮد اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻋﻠﻤﺎ را ﮔﺮوهﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ‬ ‫ﮐﺮد ﮐﻪ اﺑﻠﻴﺲ ﺁﻧﺎﻧﺮا ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻔﺤﺺ در ﻋﻠﻮم ﺷﻴﻄﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮد از زﻣﺮﻩ ﻋﻮام ﺑﻴﺮون ﺁﻳﻨﺪ و ﺑﺮای ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﻣﺰﻳﺘﯽ ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ‪» :‬اﺑﻠﻴﺲ در ﻓﺮﻳﻔﺘﻦ اﻳﻨﺎن از اﻳﻦ راﻩ ﻗﺪرت ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﺮای درک ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ‬ ‫ﺧﻮد روی ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻓﯽ اﻟﻤﺜﻞ زﻣﻴﻦ را ﻧﻴﺰ ﺳﺘﺎرﻩ ای در ﻣﻴﺎن ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺘﺎرﻩ هﺎ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ و رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ارواح‬ ‫در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ را ﻣﻨﮑﺮﻧﺪ و ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﭼﻮن ﺳﻘﺮاط و ﺑﻘﺮاط و اﻓﻼﻃﻮن و ﺟﺎﻟﻴﻨﻮس و ارﺳﻄﺎﻃﺎﻟﻴﺲ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ‬ ‫و ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﮐﻪ هﺮ ﮐﻮﮐﺐ دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ ﻋﻮاﻣﻠﯽ هﻤﺎﻧﻨﺪ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬و هﻤﺎﻧﺎ ﮐﻪ ﻋﺬر ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎری در ﭘﻴﺸﮕﺎﻩ ﺧﺎﻟﻖ از‬ ‫ﻋﺬر اﻳﺸﺎن ﻣﻘﺒﻮﻟﺘﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد« )اﻣﺎم اﺑﻦ اﻟﺠﻮزی ﺑﻐﺪادی‪ :‬ﺗﻠﺒﻴﺲ اﺑﻠﻴﺲ(‪ .‬ﺣﺘﯽ ﻏﺰاﻟﯽ‪ ،‬ﺑﺎ هﻤﻪ ﻧﺒﻮغ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎﺋﻘﻪ‬ ‫ﺗﻌﺼﺐ ﻣﺬهﺒﯽ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺧﻮض در رﻳﺎﺿﻴﺎت ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻮﻣﻦ را ﺑﻪ ﮐﻔﺮ ﻣﯽ ﮐﺸﺎﻧﺪ« و ﻧﻈﺮ در ﻋﻠﻢ اﻗﻠﻴﺪس و‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪن اﻟﻤﺠﺴﻄﯽ و ﺗﻌﻤﻖ در ﺣﺴﺎب و هﻨﺪﺳﻪ را ﻣﺎﻳﻪ ﻓﺴﺎد داﻧﺴﺖ و ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﯽ را ﻣﺬﻣﻮم ﺷﻤﺮد و ﺁﻧﺮا ﺣﻖ ﺁﻟﻮدﻩ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ و ﺻﻮاب ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺑﺎ ﺧﻄﺎ ﻧﺎﻣﻴﺪ )ﻏﺰاﻟﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺻﺪ اﻟﻔﻼﺳﻔﻪ( و ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ‪ ،‬هﻨﻮز ﻳﮏ ﻗﺮن ﺑﺮ ﺗﺄﻟﻴﻒ اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﺘﺎب هﺎی ﺧﻮد او‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺘﻮای ﻗﺎﺿﯽ اﻟﻘﻀﺎﻩ ﺷﻬﺮ ﻗﺮﻃﺒﻪ‪ ،‬در اﺳﭙﺎﻧﻴﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻖ ﺁﻟﻮدﻩ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ در‬ ‫ﺁﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﺪﻩ ﺷﺪ و ﺧﻮاﻧﺪن ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮای ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻨﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫رﻓﺘﺎری ﮐﻪ ﺑﺎ دو ﺗﻦ از ﻧﻮاﺑﻎ داﻧﺶ اﻳﺮان و دﻧﻴﺎی اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﺑﺸﺮﻳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺑﺎ زﮐﺮﻳﺎی رازی و اﺑﻮﻋﻠﯽ ﺳﻴﻨﺎ‬ ‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻧﻤﻮدار ﮔﻮﻳﺎﺋﯽ از ﺗﻀﺎد هﻤﻴﺸﮕﯽ داﻧﺶ و ﺗﻌﺼﺐ ﻣﺬهﺒﯽ اﺳﺖ‪ .‬زﮐﺮﻳﺎی رازی‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﭘﺰﺷﮏ ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺮﺧﯽ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺎران در ﺳﻨﻴﻦ ﭘﻴﺮی ﺑﺮ اﺛﺮ ﺁﻧﮑﻪ ﮐﺘﺎب هﺎی او را ﺑﺮ ﺳﺮش ﮐﻮﺑﻴﺪﻧﺪ ﺑﻴﻨﺎﺋﯽ ﺧﻮد را‬ ‫از دﺳﺖ داد‪ ،‬و اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ‪ ،‬ﺷﻴﺦ اﻟﺮﺋﻴﺲ ﺟﻬﺎن داﻧﺶ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻒ ﻗﺎﻧﻮن و ﺷﻔﺎ و ﺑﻴﺶ از ‪ ١٢٠‬ﮐﺘﺎب و رﺳﺎﻟﻪ دﻳﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﮐﻪ ﺁﺛﺎر ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪﻩ ﻻﺗﻴﻨﯽ او ﺗﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻗﺮن ﺑﻌﺪ از ﺧﻮدش از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﮐﺘﺎب هﺎی درﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎﻩ هﺎی اروﭘﺎﺋﯽ ﺑﻮد‪ ،‬از‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ﻓﻘﻬﺎ و ﻣﺘﺸﺮﻋﻴﻦ ﻋﺼﺮ ﺧﻮد »زﻧﺪﻳﻖ و ﻣﻠﺤﺪ« اﻋﻼم ﺷﺪ‪ ،‬و »ﻋﻠﻢ دروﻏﻴﻦ و ﻓﺮﻳﺒﻨﺪﻩ اش« ﻣﺎﻳﻪ ﮔﻤﺮاهﯽ ﺧﻠﻖ و‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٢۵‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫دور ﮐﺮدن ﺁﻧﺎن از راﻩ ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺸﻤﺎر ﺁﻣﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻟﻤﻨﺠﺪﺑﺎﷲ ﮐﺘﺎب هﺎﻳﺶ در ﺳﺎل ‪ ۵۵۵‬هﺠﺮی ﺳﻮزاﻧﻴﺪﻩ‬ ‫ﺷﺪ و ﺑﺴﻴﺎری از اﺳﺎﺗﻴﺪ از ﺗﺪرﻳﺲ ﻧﻮﺷﺘﻪ هﺎی وی ﺧﻮدداری ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﻣﺘﻔﮑﺮ ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﯽ ﭼﻮن اﺑﻦ رﺷﺪ در اﻧﺪﻟﺲ‬ ‫او را ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار داد ﮐﻪ اﻧﺴﺎن را از ﻧﻈﺮ زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺗﺎﺑﻊ هﻤﺎن ﻗﻮاﻧﻴﻨﯽ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﯽ اﻟﻤﺜﻞ ﻣﻮش ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻣﺸﻤﻮل ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺘﻔﮑﺮی ﭼﻮن ﺳﻬﺮوردی ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﻔﺎ را از ﺟﺎﻧﺐ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ ﺗﻐﺎﻓﻞ او از ﭘﻴﺮوی ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ داﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺘﻔﮑﺮ ﻣﻌﺮوف دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻣﺎم ﻓﺮﻳﺪاﻟﺪﻳﻦ اﺑﻦ ﻏﻴﻼن ﺣﮑﻴﻢ ﺳﺮﺷﻨﺎس ﻗﺮن ﺷﺸﻢ هﺠﺮی ﻳﮏ رﺳﺎﻟﻪ ﮐﺎﻣﻞ در ﺗﺨﻄﺌﻪ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ‬ ‫ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﮐﻪ وی ﺑﻪ ﻣﻌﺠﺰﻩ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪارد و ﻣﻨﮑﺮ زﻧﺪﻩ ﮐﺮدن ﻣﺮدﮔﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻴﺴﯽ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻋﺼﺎ ﺑﻪ اژدهﺎ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﻣﻮﺳﯽ و دو ﻧﻴﻤﻪ ﮐﺮدن ﻣﺎﻩ )ﺷﻖ اﻟﻘﻤﺮ( ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻣﻌﺠﺰات را‬ ‫ﺗﺮهﺎت ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪ ﻃﺒﻌﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ و ﺟﻤﻴﻊ ﺁﻧﭽﻪ را ﻧﻴﺰ ﮐﻪ اﻧﺒﻴﺎء در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ از ﻗﺒﻴﻞ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ و ﻧﺰول‬ ‫وﺣﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪای ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﮏ ﻣﻠﮏ ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻏﺰاﻟﯽ در هﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ‬ ‫ﮐﺮد ﮐﻪ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻠﻘﺖ از ازل وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ادﻳﺎن ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﺻﺮاﺣﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ هﻤﻪ ﮐﺎﺋﻨﺎت را در ﺷﺶ روز و ﺁﻧﻬﻢ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺨﻄﺌﻪ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻩ‬ ‫اﻳﻨﮑﻪ ﻋﻠﻢ را در ﺧﺎرج از ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﭼﻨﺎن در ﻗﻠﻤﺮو ﻓﻘﻬﺎ و ﻣﺤﺪﺛﺎن ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ ﺣﮑﻴﻢ و‬ ‫ﻓﻴﻠﺴﻮف وﻗﺖ‪ ،‬ﺣﺴﻦ اﻻرﺑﻠﯽ )ﻗﺮن هﻔﺘﻢ هﺠﺮی( در ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﻮد در ﺑﺴﺘﺮ ﻣﺮگ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﮔﻮاهﯽ ﻣﯽ دهﻢ ﺑﺮ اﻳﻨﮑﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ اﺳﺖ و اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ ﮐﺬاب اﺳﺖ‪ «.‬در اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬اﺧﻴﺮًا وزﻳﺮ ﺁﻣﻮزش ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﮐﺘﺎب »ﺧﺪا‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ داﻧﺶ« ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﺑﺮای ﮐﺸﻮری ﭼﻮن اﻳﺮان‪ ،‬وﻃﻦ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ‪ ،‬ﮐﻪ دﻳﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﭼﺮاغ راهﻨﻤﺎی ﺟﻬﺎن ﻣﺘﻤﺪن‬ ‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻮل ﺑﺴﻴﺎر ﻏﻢ اﻧﮕﻴﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوزﻩ ﻓﺮﺿﻴﺎﺗﯽ ﭼﻮن ﺁﻓﺮﻳﻨﺶ ﺷﺶ روزﻩ ﮐﺎﺋﻨﺎت و ﺧﻠﻘﺖ ﺧﻠﻖ اﻟﺴﺎﻋﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن از ﺧﺎک در ﺁن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻘﺎﻳﻖ اﻟﻬﯽ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ و واﻗﻌﻴﺖ هﺎی اﻧﮑﺎر ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺟﻬﺎن داﻧﺶ در هﻤﻴﻦ‬ ‫ﻣﻮارد ﺳﻔﺴﻄﻪ هﺎی ﺷﻴﻄﺎﻧﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﯽ در ﺳﺮاﺳﺮ دوران ﭘﺮ روﻧﻖ »ﻓﺮهﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ« ﺑﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺣﮑﻤﻔﺮﻣﺎ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ ﻣﻘﻔﻊ ﭘﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ادﻳﺐ ﻋﺼﺮ ﺧﻼﻓﺖ و ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﻧﺜﺮ ادﺑﯽ ﻋﺮب ﺑﺼﻮرﺗﯽ ﻓﺠﻴﻊ زﻧﺪﻩ زﻧﺪﻩ در ﺁﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﻴﺪﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﮐﻨﺪی‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻓﻴﻠﺴﻮف‬ ‫واﻗﻌﯽ ﻋﺮب‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻩ اﻳﻨﮑﻪ از ﺁﺷﺘﯽ ﻣﻨﻄﻖ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺎ اﻟﻬﻴﺎت ﺟﺎﻧﺒﺪاری ﻣﯽ ﮐﺮد ﺑﻪ ﻓﺘﻮای ﻓﻘﻬﺎ و ﺑﻪ دﺳﺘﻮر اﻟﻤﺘﻮﮐﻞ‬ ‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳﯽ در ﺷﺼﺖ و دو ﺳﺎﻟﮕﯽ ﭘﻨﺠﺎﻩ و دو ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق ﺧﻮرد و ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اش ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﺟﻠﻪ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺪی‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﺁن در ﺷﺮاﻳﻂ رواﻧﯽ ﻏﻢ اﻧﮕﻴﺰی درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬اﺑﻮاﻟﻌﻼء ﻣﻌﺮی‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮف و ﻣﺘﻔﮑﺮ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎی ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ هﺠﺮی‪،‬‬ ‫ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﺧﻴﺎم ﻋﺮب و ﻳﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺳﺨﻨﻮران ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﺁزاداﻧﺪﻳﺸﯽ ﻣﻠﺤﺪ و زﻧﺪﻳﻖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ و ﻓﺘﻮا‬ ‫دادﻩ ﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب اﻟﻔﺼﻮل و اﻟﻐﺎﻳﺎت او در ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﺑﺎ ﻗﺮﺁن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ رﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮﺷﻨﺎس ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺘﻔﮑﺮ‬ ‫اﺳﭙﺎﻧﻴﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎی اﻧﺪﻟﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﻔﯽ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻏﺰاﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ وﻗﺘﻴﮑﻪ ﭘﻨﺒﻪ ای ﺁﺗﺶ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‬ ‫ﻋﻠﺖ ﺁن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﻮد ﺁﺗﺶ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻠﮑﯽ از ﺁﺳﻤﺎن ﻓﺮود ﻣﯽ ﺁﻳﺪ و ﺁﻧﺮا ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﺗﺶ ﻣﯽ زﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺘﻮای‬ ‫ﻓﻘﻴﻬﺎن زﻧﺪﻳﻖ و ﻣﺮﺗﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﻪ اﻣﺮ اﻟﻤﻨﺼﻮرﺑﺎﷲ ﭘﺎدﺷﺎﻩ وﻗﺖ از اﻧﺪﻟﺲ ﺑﻪ اﻓﺮﻳﻘﺎ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺷﺪ و در هﻤﺎﻧﺠﺎ‬ ‫درﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﮐﻪ ﻣﯽ ﮐﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ داﻧﺶ و ﺷﺮﻳﻌﺖ را ﺑﺎهﻢ ﻧﺰدﻳﮏ ﮐﻨﺪ و ﻣﻨﻄﻖ او اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻧﮑﺎر اﺻﻠﯽ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل‬ ‫اﻧﮑﺎر داﻧﺶ اﺳﺖ و اﻧﮑﺎر داﻧﺶ ﻧﻔﯽ ﺷﻌﻮر اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﺧﻠﺪون‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺎر ﻧﺎﻣﯽ ﻋﺮب ﮐﻪ ﺗﻮﻳﻦ ﺑﯽ او را ﻳﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮرﺧﺎن هﻤﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن و ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﻋﻠﻢ‬ ‫»ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺎرﻳﺦ« ﻣﯽ ﺷﻤﺎرد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻩ اﻳﻨﮑﻪ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ را زادﻩ ﺷﺮﻳﻂ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﺋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی و ﻗﻮﻣﯽ‬ ‫ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺖ اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ و دﺷﻤﻨﯽ ﺑﻨﻴﺎد ﮔﺮاﻳﺎن ﻋﺮب ﻗﺮار دارد‪ ،‬در ﺣﺪی ﮐﻪ‬ ‫ﻳﮑﯽ از وزرای ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺁﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﻋﺮاق ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﺮب ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ اﺳﺘﺨﻮان هﺎی او را از ﮔﻮر ﺑﻴﺮون‬ ‫ﺁورﻧﺪ و هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻧﺴﺨﻪ هﺎی ﺗﺎرﻳﺨﯽ او در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﻋﺮب ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﯽ ﭼﻮن ﻃﻪ ﺣﺴﻴﻦ‪،‬‬ ‫وزﻳﺮ ﻓﺮهﻨﮓ ﻣﺼﺮ‪ ،‬او را »ﺧﺮد ﮔﺮای ﻧﺎﭘﺎﮐﯽ« ﻧﺎﻣﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ رﻳﺎ ﺗﻈﺎهﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬و هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺮای اﻳﻨﮑﻪ‬ ‫وی ﺗﺤﻠﻴﻠﯽ از روﺣﻴﺎت اﻋﺮاب ﺻﺪر اﺳﻼم ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺑﻨﻴﺎد ﮔﺮاﻳﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﺖ هﺎی‬ ‫ﻋﺮب ﻧﻴﺰ ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫در ﻣﺪارﺳﯽ ﮐﻪ از ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ هﺠﺮی ﺑﻪ ﺑﻌﺪ در ﺧﺮاﺳﺎن و ﻋﺮاق و دﻳﮕﺮ ﻧﻮاﺣﯽ ﻣﻤﺎﻟﮏ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻋﻠﻮم‬ ‫ﻏﻴﺮ ﺷﺮﻋﯽ از ﻗﺒﻴﻞ رﻳﺎﺿﻴﺎت و ﻧﺠﻮم و ﻓﻴﺰﻳﮏ و ﺷﻴﻤﯽ و ﻃﺒﻴﻌﻴﺎت ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪ و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻋﻠﻮم دﻳﻨﯽ و ادﺑﻴﺎت اﻣﮑﺎن‬ ‫ﺗﺪرﻳﺲ دادﻩ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٢۶‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫در اﻳﺮان ﺁﺧﻮﻧﺪ ﭘﺮوری ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮی ﮐﺎر ﺳﺨﺘﮕﻴﺮی ﻣﺬهﺒﯽ در ﻣﻮرد اهﻞ داﻧﺶ ﺑﺠﺎﺋﯽ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ هﻤﻪ ﺁﻧﺎن ﺟﻼی‬ ‫وﻃﻦ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎ راﻩ هﻨﺪ را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻬﺎن ﺁرای ﻏﻔﺎری ﮐﻪ ﺧﻮد در ﻋﺼﺮ ﺷﺎﻩ ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ‬ ‫ﺻﻔﻮی ﻣﯽ زﻳﺴﺖ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬در ﻋﺼﺮ وی ﺟﻬﻼی ﻣﻌﻤﻢ ﻓﻀﻼی ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ و ﻓﻀﻼی واﻗﻌﯽ را‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻬﻼ ﻣﻮﺳﻮم ﻣﯽ دارﻧﺪ‪ .‬ﻻﺟﺮم اﮐﺜﺮ ﺑﻼد از اهﻞ ﻓﻀﻞ ﺧﺎﻟﯽ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ و از اهﻞ ﺟﻬﻞ ﻣﻤﻠﻮ‪ ،‬و ﺟﺰ ﻗﻠﻴﻠﯽ از ﻓﻀﻼ‬ ‫در ﺗﻤﺎم ﻣﻤﺎﻟﮏ اﻳﺮان ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ اﻧﺪ‪ «.‬ﻋﻴﺴﯽ ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎﻩ و وزﻳﺮ اﺳﺒﻖ ﻓﺮهﻨﮓ اﻳﺮان در ﮐﺘﺎب »ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮهﻨﮓ‬ ‫اﻳﺮان« ﺧﻮد در هﻤﻴﻦ ﻣﻮرد ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ‪» :‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺬهﺒﯽ دوﻟﺖ ﺻﻔﻮی ﮐﻪ ﻣﻘﺎرن ﺑﺎ دوران ﺑﻴﺪاری اروﭘﺎ و‬ ‫ﻧﻬﻀﺖ ﻋﻈﻴﻢ ﻓﺮهﻨﮕﯽ رﻧﺴﺎﻧﺲ و ﺗﺤﻮﻻت ﺷﮕﺮف ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻮد اﻳﺮان را از ﻋﻠﻮم و ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﻮﻳﻦ اروﭘﺎ ﺑﯽ ﻧﺼﻴﺐ‬ ‫ﮐﺮد و از ﮐﺎروان ﺗﻤﺪن ﺟﻬﺎن دور ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻳﺮان روز ﺑﺮوز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺴﻮی اﻧﺤﻄﺎط ﻋﻠﻤﯽ ﺳﻮق دادﻩ ﺷﺪ‪«.‬‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ راﻳﺞ اﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮی را از ﻋﻠﻢ‪ ،‬درﺳﺖ در ﻗﺮوﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﭼﻮن ﮐﭙﻠﺮ‪ ،‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻻﻳﺒﻨﻴﺘﺲ‪،‬‬ ‫ﻧﻴﻮﺗﻦ‪ ،‬ﻓﺎرﻧﻬﺎﻳﺖ و ﺁﻣﭙﺮ را ﻣﯽ ﭘﺮورﻳﺪ‪ ،‬از رهﻨﻤﻮدی ﻣﯽ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﯽ در ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﮐﺘﺎب‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺟﻬﺎن ﺗﺸﻴﻊ‪ ،‬ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬از اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق رواﻳﺖ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﻓﻘﻂ ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺿﺎی ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺁن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا هﺮ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺎﻳﻪ ﻧﺠﺎت‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻋﻠﻢ واﻗﻌﯽ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺠﺎت ﺑﺸﻮد ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ و اﻣﺎﻣﺖ و ﻋﻠﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل و اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺁﻧﭽﻪ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ ﺗﻔﮑﺮ در ﺁﻧﻬﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻠﻮم ﻧﻴﺰ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﺮای ﻓﻬﻤﻴﺪن ﮐﻼم اهﻞ ﺑﻴﺖ‬ ‫رﺳﺎﻟﺖ ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ و ﺻﺮف و ﻧﺤﻮ و ﻣﻨﻄﻖ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺷﻮد و ﻏﻴﺮ ﺁن ﻳﺎ ﻟﻐﻮ ﻳﺎ ﺑﯽ ﻓﺎﻳﺪﻩ و ﺗﻀﻴﻴﻊ‬ ‫ﻋﻤﺮ و ﻳﺎ اﺣﺪاث ﺷﺒﻬﻪ در ﻧﻔﺲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﮐﻔﺮ و ﺿﻼﻟﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ «.‬و در اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻠﻢ ﺁﻳﺖ‬ ‫اﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ در دﻳﺪار ﺑﺎ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻣﺪرﺳﻪ ﻓﻴﻀﻴﻪ در ﻗﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻋﻠﻢ ﻓﻘﻂ ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻗﻢ ﺑﺮﻣﯽ ﺧﻴﺰد‪ ،‬ﺑﺮای اﻳﻨﮑﻪ ﻗﻢ‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ .‬از ﻗﻢ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ هﻤ ِﻪ ﺟﻬﺎن ﺻﺎدر ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﺻﺎدر ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ «.‬و ﭼﻨﺪی ﺑﻌﺪ از ﺁن هﻤﻴﻦ ﺧﻤﻴﻨﯽ‬ ‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن »ﻧﻬﻀﺖ رادﻳﮑﺎل« در ﻗﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ هﺮ ﭼﻪ ﻣﯽ ﮐﺸﻴﻢ از اﻳﻦ داﻧﺸﮕﺎهﯽ هﺎی ﻏﺮب زدﻩ ﻣﯽ ﮐﺸﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ اﻳﻨﻬﺎ دارﻧﺪ ﺑﺪرد ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺎ ﻧﻤﯽ ﺧﻮرد‪«.‬‬ ‫در ﺳﺎل هﺎی ﺧﻮد ﻣﺎ اﻳﻦ ﺳﻴﺮ ﻓﺎﺟﻌﻪ اﻧﮕﻴﺰ ﺑﺴﻮی اﻧﺤﻄﺎط ﻋﻠﻤﯽ هﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺟﺎﻣﻌﻪ »وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ« ﻳﮏ داﻧﺸﮕﺎﻩ در درﺟﻪ اول ﻳﮏ ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺪرﻳﺲ ﺷﺮﻋﻴﺎت و ﻳﮏ ﭘﺮورﺷﮕﺎﻩ »ﺧﻠﻴﻔﻪ اﷲ« ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﺁن ﺁﻣﻮزش هﺎی ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬در هﺮ ﻣﻮردی و در هﺮ ﺳﻄﺤﯽ‪ ،‬در درﺟﺎت ﺑﻌﺪی اهﻤﻴﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺎﻩ ﻧﻴﺰ‬ ‫اﺻﻮﻻ اهﻤﻴﺘﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﺗﻦ از ﺳﺮﺷﻨﺎس ﺗﺮﻳﻦ ﮐﺎرﮔﺮداﻧﺎن اﻳﻦ رژﻳﻢ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ دهﻨﺪ‪:‬‬ ‫»در ﺟﺎﻣﻌﻪ وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ ﮐﻪ در ﺁن ﺗﻤﺎم ﺳﺎﺧﺘﻪ هﺎی ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺷﻌﺒﻪ هﺎی اﻣﺎﻣﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺨﺼﺺ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﻬﺎی درﺟﻪ دوم را‬ ‫دارد‪ .‬ﺑﻬﺎی درﺟﻪ اول و ﺑﺨﺶ اﺻﻠﯽ را ﻣﯽ دهﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﮑﺘﺐ‪ .‬در ﺟﺎﻣﻌﻪ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻣﮑﺘﺐ اﻟﻬﯽ ﺷﮑﻞ و ﺟﻬﺖ ﺁﻧﻬﺎ را ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ در اﻧﺘﺨﺎب اﻓﺮاد ﺑﺮای ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺌﻮال اول درﺟﻪ ﭘﺎی ﺑﻨﺪی اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ اﺻﻮل ﻣﮑﺘﺒﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺌﻮال دوم‬ ‫درﺟﻪ ﺗﺨﺼﺺ ﺁﻧﻬﺎ« )ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻬﺸﺘﯽ‪ ،‬رﺋﻴﺲ دﻳﻮان ﻋﺎﻟﯽ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ در ﺣﺴﻴﻨﻴﻪ اﺣﻤﺪﻳﻪ‪ ٣٠ ،‬ﺁﺑﺎن ‪.(١٣۵٩‬‬ ‫»ﻳﮑﯽ از ﺧﺎﺻﻴﺖ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ در ﮐﺎر ﺷﻤﺎ )اﻋﻀﺎی ﺑﻨﻴﺎد اﺳﻼﻣﯽ ﺧﺪﻣﺎت ﭘﺰﺷﮑﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﯽ( وﺟﻮد دارد اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮدﮐﻔﺎﺋﯽ ﻧﺰدﻳﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻃﺒﻴﺐ اﻳﺮاﻧﯽ از درون اﺳﻼﻣﯽ ﺧﻮدش ﻣﯽ ﺟﻮﺷﺪ‪ ،‬و وﺟﻮد ﭘﺰﺷﮑﺎن ﻣﻮﻣﻦ و ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ‬ ‫اﺳﻼم ﺑﺮای ﺣﻞ ﮐﻠﻴﻪ ﻣﺸﮑﻼت ﭘﺰﺷﮑﯽ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ« )ﻋﻠﯽ ﺧﺎﻣﻨﻪ ای رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮری‪ ،‬در دﻳﺪار ﺑﺎ ﻃﻼب ﭘﺰﺷﮑﯽ‬ ‫ﻓﻴﻀﻴﻪ ﻗﻢ‪ ٢۶ ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر‪.(١٣۶٣‬‬ ‫»ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﮏ ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ ﻋﻘﻴﺪﻩ دارم ﮐﻪ داﻧﺸﮕﺎﻩ ﻣﺤﻞ ﻳﮏ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺤﻞ ﻳﮏ ﻓﺮد‬ ‫ﻣﮑﺘﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺿﻤﻦ ﺗﺨﺼﺺ را هﻢ در ﺁﻧﺠﺎ ﻓﺮا ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﮑﺘﺒﯽ ﺑﻮدن داﻧﺸﮕﺎﻩ هﺎ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻓﺪای‬ ‫هﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮی ﺑﮑﻨﻴﻢ‪ .‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ارزش هﺎی ﻏﺮﺑﯽ را ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﮑﻪ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﮐﻢ دارﻳﻢ ﻳﺎ اﺻﻼ ﻧﺪارﻳﻢ در داﻧﺸﮕﺎﻩ هﺎ‬ ‫اﺣﻴﺎ ﺑﮑﻨﻴﻢ« )ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻮﺳﻮی ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ روزﻧﺎﻣﻪ ﮐﻴﻬﺎن‪ ٢۶ ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪.(١٣۶٣‬‬ ‫»داﻧﺸﮕﺎﻩ ﺟﺎی ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬هﺪف ﻧﻈﺎم ﺁﻣﻮزﺷﯽ ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﭘﺮورش ﺧﻠﻴﻔﻪ اﷲ اﺳﺖ« )ﮐﺎﻇﻢ اﮐﺮﻣﯽ وزﻳﺮ‬ ‫ﺁﻣﻮزش و ﭘﺮورش در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ رادﻳﻮ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﯽ‪ ٢٣ ،‬ﺁﺑﺎن ‪.(١٣۶٣‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٢٧‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫داﻧﺸﮕﺎﻩ رﻳﺎﺿﯽ »اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق« در ﺁﮔﻬﯽ ﺧﻮد ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ داﻧﺸﺠﻮ در رﺷﺘﻪ رﻳﺎﺿﯽ‪ ،‬ﻣﻮاد اﻣﺘﺤﺎﻧﯽ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ‬ ‫ورودی را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪» :‬اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدات اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﺣﮑﺎم اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ‪،‬‬ ‫ﺷﺮﻋﻴﺎت« و در ﻣﺎهﻨﺎﻣﻪ ارﮔﺎن ارﺗﺶ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻳﮏ ﻣﮑﺘﺒﯽ واﻗﻌﯽ ﭼﻨﻴﻦ درﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫»اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت‪ ،‬ﺑﺮدﺑﺎری ﻣﻮﺳﯽ وار‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ از روﺣﺎﻧﻴﻮن‪ ،‬ﻧﻴﻤﺴﺎﻋﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ﺷﺒﺎﻧﺮوز‬ ‫در ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻨﮓ هﺎی زﻣﺎن رﺳﻮل اﮐﺮم و اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم‪«.‬‬ ‫در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﻣﻨﻄﻘﺎ ﺟﺎی ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻓﺎرغ اﻟﺘﺤﺼﻴﻼن ﭼﻨﻴﻦ داﻧﺸﮕﺎﻩ هﺎﺋﯽ ﭼﻴﺰی در ﺣﺪ‬ ‫اﻃﻼع ﺧﻮد وﻟﯽ ﻓﻘﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‪» :‬دو هﺰار ﺳﺎل اﻣﺮﻳﮑﺎ ﻣﺎ را اﺳﺘﻌﻤﺎر ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ «،‬و در ﺣﺪ اﻃﻼﻋﺎت دﺳﺘﻴﺎران ﺗﺮاز‬ ‫اول او ﮐﻪ‪» :‬اﺳﻼم ﺑﺮای اﻣﻨﻴﺖ راﻩ هﺎی هﻮاﺋﯽ اهﻤﻴﺖ زﻳﺎدی ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪﻩ و ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺠﺎزات راهﺰن هﻮاﺋﯽ را اﻋﺪام ﻗﺮار‬ ‫دادﻩ اﺳﺖ« )ﻳﻮﺳﻒ ﺻﺎﻧﻌﯽ دادﺳﺘﺎن ﮐﻞ ﮐﺸﻮر و اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ ﻗﻢ‪ ۶ ،‬ﻣﻬﺮ ‪ ،(١٣۶٣‬و‪» :‬ﺧﻮاﺟﻪ ﻋﺒﺪاﷲ اﻧﺼﺎری در ﻗﺮن‬ ‫ﺳﻮم هﺠﺮی ﻳﮑﯽ از ﻋﺎﻣﻠﻴﻦ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﻮد« )ا‪ .‬اﺑﻄﻬﯽ در ﮐﺘﺎب اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺿﺪ اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪.(١٣۶۴ ،‬‬ ‫و ﺑﺎزهﻢ در ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺘﯽ‪ ،‬از ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎﺗﻤﯽ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮری ﮐﻨﻮﻧﯽ اﻳﺮان‪ ،‬در ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ ﺷﻨﻴﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‬ ‫ﮐﻪ‪» :‬داﻧﺸﮕﺎﻩ هﺎی ﻣﺎ در ﺳﺎل هﺎی ﭘﻴﺶ از اﻧﻘﻼب ﭘﺎﻳﮕﺎﻩ هﺎی اﻟﺤﺎدی ﺑﺮای ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ دﻳﻨﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫ﺗﻤﺪن ﺿﺪ دﻳﻨﯽ و ﺿﺪ ﺧﺪاﺋﯽ ﻏﺮب ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺮﻋﻮب هﻴﺎهﻮی ﺗﺒﻠﻴﻐﯽ اﻟﺤﺎد ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﯽ اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪ هﺎ و اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺎﻳﮕﺎﻩ هﺎ را روﺷﻨﻔﮑﺮان ﺑﯽ دﻳﻦ ﻏﺮب زدﻩ و ﻣﻠﺤﺪ ﺑﻌﻬﺪﻩ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﭽﻪ هﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺎ در داﻧﺸﮕﺎﻩ هﺎی اﻳﺮان ﻗﺎﭼﺎﻗﯽ‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ «.‬و از زﺑﺎن ﺧﻮد وﻟﯽ ﻓﻘﻴﻪ روح اﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ درﺑﺎرﻩ ﭘﺰﺷﮑﯽ ﺟﺪﻳﺪ و ﺗﺪرﻳﺲ ﺁن در داﻧﺸﮕﺎﻩ هﺎی اﻳﺮان‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻧﻘﻼب ﺷﻨﻴﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ‪» :‬اﺳﺘﺎدان داﻧﺸﮕﺎﻩ ﺟﻨﺪی ﺷﺎﭘﻮر اﻃﺒﺎء روﻣﯽ و ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻃﺐ ﻋﺎﻟﯽ ﻳﻮﻧﺎن را‬ ‫ﺑﻪ داﻧﺶ ﺁﻣﻮزان اﻳﺮان ﺁﻣﻮﺧﺘﻨﺪ و ﻃﺐ ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ را در ﮐﺸﻮر رواج دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ دوﻟﺖ رﺿﺎﺧﺎن ﻃﺐ ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ را ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺮای ﻋﻼج ﮐﻠﻴﻪ اﻣﺮاض ﻣﺰاﺟﯽ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻮد و ﺑﺎ ﺳﻬﻠﺘﺮﻳﻦ راﻩ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻗﺘﺼﺎد اﻳﻦ ﺧﺪﻣﺖ را ﺑﻬﺘﺮ از ﻃﺐ اﻣﺮوز‬ ‫اروﭘﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ داد از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد و رﻳﺸ ِﻪ ﺁﻧﺮا ﺑﺮای هﻤﻴﺸﻪ از ﺟﻬﺎن ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﺰرﮔﯽ را ﺑﻪ ﮐﺸﻮر اﻳﺮان‬ ‫ﮐﺮد‪ .‬و اﻳﺮاﻧﯽ هﺎ ﻳﮑﺒﺎرﻩ ﺧﻮد را ﺑﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺎ ﻃﺐ ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ ﺑﺎ هﻤﻪ ﻗﻮا ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﻣﺸﺘﯽ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﯽ ﺗﺠﺮﺑﻪ را ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺤﺼﻴﻼت ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﻗﺺ ﺑﺮ ﺁن دﺳﺘﻪ ﮐﻤﯽ ﮐﻪ ﻳﺎدﮔﺎرهﺎی ﻃﺐ ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻴﺮﻩ ﮐﺮدﻩ و اﺳﺎس ﺁن ﻃﺐ را از ﺟﻬﺎن ﺑﺮای‬ ‫هﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮﭼﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از دﮐﺘﺮهﺎی اﻣﺮوزی ﻣﯽ ﮔﻔﺖ ﺑﺮ ﻣﺎ و ﺑﺮ دﮐﺘﺮهﺎی ﺑﺰرگ اﻳﻦ ﮐﺸﻮر ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﺎری از ﻃﺐ‬ ‫اروﭘﺎ ﺑﺮﻧﻤﯽ ﺁﻳﺪ و داروهﺎی اروﭘﺎﺋﯽ ﻣﻌﺎﻟﺞ ﻧﻴﺴﺖ و ﻓﻘﻂ ﻣﺴﮑﻨﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ ﺑﺮﻳﻢ‪«.‬‬ ‫* * *‬ ‫ﺧﻮاﻩ ﻓﺮهﻨﮓ ﺷﮑﻮهﻤﻨﺪی ﮐﻪ »ﻓﺮهﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ« ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ دﺳﺘﺎورد ﺧﻮد اﺳﻼم ﺑﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاﻩ دﺳﺘﺎورد‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﻋﺮب‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ اﻣﺮوزی ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﮐﻮﺗﺎﻩ ﻣﺪﺗﯽ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﮑﻢ ﺧﻮاهﺪ ﻧﻬﺎد‬ ‫از اﻳﻦ ﺷﮑﻮﻩ ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﺟﺰ در ﺻﻔﺤﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺸﺎﻧﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﺘﻤﻊ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪی ﮐﻪ روزﮔﺎری در ﺻﻒ ﻣﻘﺪم‬ ‫ﺗﻤﺪن و ﻓﺮهﻨﮓ ﺑﺸﺮی ﺟﺎی داﺷﺖ اﻣﺮوز ﺑﺼﻮرت ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎهﻤﺎهﻨﮕﯽ از ﭘﻨﺠﺎﻩ و دو ﮐﺸﻮر ﺟﻬﺎن ﺳﻮﻣﯽ درﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ هﻴﭽﮑﺪام از ﺁﻧﻬﺎ را در هﻴﭻ رﺷﺘﻪ از اﻳﻦ ﺗﻤﺪن و ﻓﺮهﻨﮓ در هﻴﭻ ﺻﻒ ﻣﻘﺪﻣﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻮﻳﺎﺋﯽ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را در دوﻣﻴﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﯽ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان دﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﮐﻪ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﮐﺸﻮر اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬اﻧﺪوﻧﺰی‪ ،‬ﺁﻣﺎرهﺎی ﺟﺎﻣﻌﯽ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﮐﺸﻮری اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺗﺠﺮﺑﻪ هﻨﺪوﺳﺘﺎن در ﺳﺎل‬ ‫‪ ١٩۴٧‬ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻠﺖ وﺟﻮدی ﺁن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن ﺁن اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در ﺑﻴﺮون از اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ‪ ،‬اﻳﻦ ﮐﺸﻮر از‬ ‫هﻤﻪ ﺟﻬﺎت ﻧﮋادی‪ ،‬زﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺨﯽ و ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﺑﺨﺸﯽ از هﻨﺪوﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻘﺎت ﺣﮑﻤﻪ هﺮ دوی ﺁﻧﻬﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬ ‫ﺗﺤﺼﻴﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬زﺑﺎن ﺧﺎرﺟﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﯽ اﺳﺘﺜﻨﺎ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ اﺳﺖ و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ از روی ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﺋﯽ‬ ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﮔﺮدﻩ ﺑﺮداری ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻨﻮﺻﻒ ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ ﭘﻨﺠﺎﻩ ﺳﺎﻟﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﮑﻠﯽ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوت دارد‪ :‬هﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﮐﺸﻮر دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﺟﻬﺎن در هﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺪت ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ دﻣﮑﺮاﺗﻴﮏ ادارﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‬ ‫ﻧﺰدﻳﮏ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل از اﻳﻦ ﻣﺪت را در دﻳﮑﺘﺎﺗﻮری ﮔﺬراﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻨﺪ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮی ﺑﺎ ﮐﺎدر ﻋﻠﻤﯽ و‬ ‫ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن از هﻴﭻ زﻳﺮﺑﻨﺎی ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ ﺑﺮﺧﻮردار‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در هﻨﺪ ﺁﻣﻮزش ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺴﻴﺮ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺧﻮد را ﻧﻈﻴﺮ ﺑﻘﻴﻪ ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺸﺮو ﻃﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در‬ ‫داﻧﺸﮕﺎﻩ هﺎی ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺘﯽ در ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺁن ﻧﺤﻮﻩ اﻳﻦ ﺁﻣﻮزش در ﺿﺎﺑﻄﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻳﺎ ﻋﺪم ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺁن ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ‬ ‫ﻣﺬهﺒﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻼﻣﺖ ﺳﺌﻮال ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٢٨‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫در ﺳﺎل ‪ ١٩٨٣‬ﺳﻤﻴﻨﺎری در داﻧﺸﮕﺎﻩ ﺗﻞ ﺁوﻳﻮ ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺖ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن اﺳﺮاﺋﻴﻞ و اﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ‬ ‫ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﯽ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﻳﺮان ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ ﺗﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﯽ ﺗﻮان از اﻳﻦ اﻧﻘﻼب ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺑﻬﺮﻩ را ﺑﻪ ﺳﻮد اﺳﺮاﺋﻴﻞ و اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ و اﺻﻮﻻ ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻣﺘﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ هﺎی‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻤﻴﻨﺎر در اواﺧﺮ ﻧﻮاﻣﺒﺮ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ در ﻟﻨﺪن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺘﺎﻳﺠﯽ ﮐﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﻳﺮان ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻟﺤﺎظ ﺑﺼﻮرت ﺣﺮﺑﻪ ﻣﻮﺛﺮی در ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺳﺮاﺋﻴﻞ و اﻣﺮﻳﮑﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺎﻳﺪﻩ ﺁن اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس دﻳﻦ را ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬دوﻣﻴﻦ‬ ‫ﻓﺎﻳﺪﻩ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ از ﺗﮑﻮﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ هﺎی ﺳﺎزﻧﺪﻩ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺧﻮد اﻳﺮان‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ در هﻤﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺮاﻳﺶ ﻓﻌﺎﻟﯽ در زﻣﻴﻨﻪ ﺿﺪﻳﺖ ﺑﺎ هﻤﺎهﻨﮕﯽ اﻳﻦ ﮐﺸﻮرهﺎ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ هﺎی ﻋﻠﻤﯽ و ﺻﻨﻌﺘﯽ و‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺁورد و ﻣﺎﻧﻊ از ﺁن ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻠﺖ هﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺣﺪهﺎی ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺮای‬ ‫ﺗﺄﻣﻴﻦ و ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد اﻗﺪام ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺎﻳﺪﻩ ﺳﻮم از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدن روح ﺗﺮﻗﯽ ﻃﻠﺒﯽ و ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﻳﻂ زﻧﺪﮔﯽ در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫و دور ﻧﮕﺎﻩ داﺷﺘﻦ ﺁﻧﺎن از ﻋﺼﺮ ﺗﮑﻨﻮﻟﮋی اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺰارش ﮐﻠﯽ ﮐﺎر اﻳﻦ ﺳﻤﻴﻨﺎر در هﻤﺎن زﻣﺎن در هﻔﺘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﮐﻴﻬﺎن ﭼﺎپ‬ ‫ﻟﻨﺪن اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫* * *‬ ‫روﻳﺎروﺋﯽ ﻣﺬهﺐ ﺑﺎ داﻧﺶ در ﻧﻬﺎﻳﺖ هﻤﻮارﻩ ﺑﻪ زﻳﺎن ﻣﺬهﺐ ﺗﻤﺎم ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻻزﻣﻪ داﻧﺶ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﯽ وﻗﻔﻪ ای اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺁﻧﺮا ﺑﺎ ﺿﻮاﺑﻂ ﺟﺰﻣﯽ ﻣﺬاهﺐ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﮐﺮد‪ .‬ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮی از ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﮏ ﺑﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺳﺮ و ﮐﺎر دارد‬ ‫اﺧﻴﺮًا در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬ ‫»ﻣﺬاهﺐ در ﻧﻬﺎﻳﺖ از روﻳﺎروﺋﯽ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻋﻠﻢ زﻳﺎن دﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺁﺋﻴﻦ ﮐﺎﺗﻮﻟﻴﮏ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﻳﮕﺮان در اﻳﻦ روﻳﺎروﺋﯽ‬ ‫ﺿﺮر ﮐﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻳﺎدﺗﺮ از دﻳﮕﺮان ﺑﺪﻳﻦ راﻩ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺨﻮاهﻴﻢ و ﭼﻪ ﻧﺨﻮاهﻴﻢ‪ ،‬روﻳﺎروﺋﯽ داﻧﺶ و‬ ‫ﻣﺬهﺐ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺰ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﯽ ﻣﻨﻈﻢ ﻣﺬهﺐ ﭘﻴﺎﻣﺪی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از اﻳﻦ دو ﺑﺮ واﻗﻌﻴﺖ هﺎﺋﯽ ﻣﻮﺟﻮد و‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ ﻣﺘﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ ﺁن دﻳﮕﺮی ﻣﺪرﮐﯽ ﺟﺰ ﺁﻧﭽﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺻﺎﻟﺘﯽ اراﺋﻪ ﻧﻤﯽ دهﺪ‪ .‬ﺑﻬﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‬ ‫از وﻗﺘﻴﮑﻪ ﺟﻬﺎن داﻧﺶ ‪ -‬ﻋﻤﺪﺗﺎ در دﻧﻴﺎی ﻏﺮب ‪ -‬ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ هﺎﺋﯽ ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ و زﻣﻴﻨﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ اﺳﻄﻮرﻩ هﺎی ﭼﻨﺪ هﺰار‬ ‫ﺳﺎﻟﻪ ﻣﺬاهﺐ راﻩ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﺻﺎﻟﺖ اﻳﻦ اﺳﻄﻮرﻩ هﺎ روز ﺑﺮوز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮارد ﻧﻴﺰ‬ ‫اﺻﻮﻻ ﻧﻔﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ دوران »داغ« ﭼﻨﻴﻦ روﻳﺎروﺋﯽ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﯽ ﻣﺬهﺐ‪ ،‬وﻟﻮ ﺑﺎ ﻣﻬﻠﺘﯽ دﻩ ﺗﺎ ﭘﻨﺠﺎﻩ ﺳﺎﻟﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻤﻼت ﻳﺎ ﮐﺎرﺷﮑﻨﯽ هﺎی ﮐﻠﻴﺴﺎ در ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮارد ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ هﺎی ﻋﻠﻤﯽ را ﮐﻨﺪ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ وﻟﯽ هﻴﭽﻮﻗﺖ‬ ‫اﻣﮑﺎن ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮐﺮدن ﺁﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ اﻣﺮوز ﻣﺬاهﺐ ﺑﺮﺧﻮرد واﻗﻊ ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﺗﺮی ﺑﺎ ﺟﻬﺎن داﻧﺶ دارﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫از ﺁﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻮل ﻓﮑﺮی ﺧﻮد ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ درک اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ هﺮ اﺻﻄﺤﮑﺎک ﺗﺎزﻩ ای هﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ‬ ‫زﻳﺎن ﺁﻧﻬﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﮐﺸﻮرهﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪی ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﺮای ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪی ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﺮای ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﯽ در ﺁﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪات ﻣﺬهﺒﯽ ﺧﻮد ﻣﺤﮑﻤﺘﺮ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان از دﻧﻴﺎی اﺳﻼم و هﻨﺪوﺋﻴﺴﻢ و ﺑﻮداﺋﻴﺴﻢ ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬در‬ ‫ﺧﻮد ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﻧﻴﺰ ﺗﻔﺎوت ﺁﺷﮑﺎری در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻴﺎن ﮐﺸﻮرهﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬در اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﻤﺘﺪ‬ ‫اﻧﮕﻴﺰﻳﺴﻴﻮن )ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ(‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎﻩ هﺎ ﺗﺎ ﭼﻨﺪی ﭘﻴﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪﻓﯽ در ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ روی ﻋﻠﻮم ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺴﺪود ﻣﺎﻧﺪﻩ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺰرگ ‪ ۴٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮی در ﺗﻤﺎم ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻠﻤﯽ ﺧﻮد ﺣﺘﯽ ﻳﮏ ﺑﺮﻧﺪﻩ ﺟﺎﻳﺰﻩ ﻧﻮﺑﻞ در‬ ‫رﺷﺘﻪ ﻋﻠﻮم ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﺁﻟﻤﺎن هﺮ ﮐﺪام ﺗﺎ ﮐﻨﻮن در ﺣﺪود ‪ ۶٠‬ﺑﺮﻧﺪﻩ ﻋﻠﻤﯽ ﻧﻮﺑﻞ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در‬ ‫ﮐﺸﻮری ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ ﺧﻮد ﺁﻏﺎزﮔﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﻋﻠﻤﯽ ﻋﺼﺮ ﻣﺪرن ﺑﻮدﻩ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ داﻧﺸﮕﺎﻩ هﺎی ﺁن از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ و‬ ‫از ﻓﻌﺎﻟﺘﺮﻳﻦ داﻧﺸﮕﺎﻩ هﺎی اروﭘﺎﺋﯽ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ و اﻣﺮوز هﻢ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﮐﻠﻴﺴﺎ هﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﻮﺁوری ﻋﻠﻤﯽ را ﺧﻔﻪ ﮐﺮدﻩ‬ ‫اﺳﺖ و دوﻟﺖ هﺎی اﻳﻦ ﮐﺸﻮر هﻴﭽﻮﻗﺖ ﺷﻬﺎﻣﺖ ﻳﺎ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ روﻳﺎروﺋﯽ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻔﻮذ را در ﺧﻮد ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ« )ﮐﻠﻮداﻟﮕﺮ‪ :‬ﺧﺪا‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ داﻧﺶ(‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ در ﭘﺎﻳﺎن ارزﻳﺎﺑﯽ ﺧﻮد هﺸﺪار ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ‪» :‬هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻨﺎم ﺧﺪای ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪس‬ ‫ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺟﻨﮕﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز ﻣﺬهﺐ »اﻗﺘﺼﺎد« ﻣﯽ ﮐﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪای دﻻر ﻋﻠﻢ را ﻟﮕﺎم ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺁﻧﺮا ﺗﻨﻬﺎ در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد ﺑﮑﺎر ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ وﺿﻊ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺧﻔﻘﺎن ﺗﺎزﻩ ای ﺑﺮای ﻋﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮط اﻳﻨﮑﻪ ﭘﻴﺶ از ﺁن‬ ‫واﭘﺴﮕﺮاﺋﯽ ﻳﻬﻮدی ﻳﺎ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﺋﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ای ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬ ‫* * *‬ ‫ﺑﺨﻼف ﺁﻧﭽﻪ ﮐﺎرﮔﺮداﻧﺎن هﺮ دو ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻴﺤﯽ و اﺳﻼم ﺑﺼﻮرت واﻗﻌﻴﺘﯽ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﺪﻋﯽ ﺁﻧﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮار دوهﺰار ﺳﺎﻟﻪ‬ ‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ در اروﭘﺎ و اﺳﺘﻘﺮار هﺰار و ﭼﻨﺪﺻﺪ ﺳﺎﻟﻪ اﺳﻼم در ﺁﺳﻴﺎ و اﻓﺮﻳﻘﺎ هﻴﭻ ﺗﺤﻮل ﻣﺜﺒﺘﯽ را در ﺳﺎﺧﺘﺎرهﺎی ﺳﻴﺎﺳﯽ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٢٩‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ هﺎ ﺑﻬﻤﺮاﻩ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻧﻪ اروﭘﺎی ﻣﺴﻴﺤﯽ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از دوران رﻧﺴﺎﻧﺲ و »ﻋﺼﺮ ﻓﺮوغ«‬ ‫ﺷﮑﻮﻓﺎﺋﯽ ﻣﺪﻧﯽ ﻳﺎ اﻧﺴﺠﺎم ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻳﺎ روﻧﻖ اﻗﺘﺼﺎدی ﻳﺎ ﻋﺪاﻟﺖ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮی از دوران اﻣﭙﺮاﺗﻮری رم ﺑﺨﻮد دﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫ﺁﺳﻴﺎ و اﻓﺮﻳﻘﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻳﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻳﺎ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺑﻬﺘﺮ ﻳﺎ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺗﺮی از ﺁﻧﭽﻪ در دوران ﻣﺎﻗﺒﻞ اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻧﺪ‪ .‬اروﭘﺎی ﻣﺴﻴﺤﯽ در ﻃﻮل ﻗﺮون دﻗﻴﻘﺎ ﺑﻪ هﻤﺎن راهﯽ رﻓﺖ ﮐﻪ اروﭘﺎی روﻣﯽ ﺑﺪان رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫هﻤﺎن روﺣﻴﻪ اﺳﺘﻴﻼﻃﻠﺒﯽ و ﺳﻠﻄﻪ ﺟﻮﺋﯽ‪ ،‬ﺑﺎ هﻤﺎن ﺗﺒﻌﻴﻀﺎت ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ‪ ،‬هﻤﺎن ﺳﺘﻤﮕﺮی هﺎ‪ ،‬و هﻤﺎن روﻳﺎروﺋﯽ ﺳﻨﺘﯽ ﻏﺮب‬ ‫و ﺷﺮق ﮐﻪ ﭘﻴﺶ از ﺁن در ﺟﻨﮓ هﺎی دﻳﺮﭘﺎی اﻳﺮان ﻳﺎ ﻳﻮﻧﺎن و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ رم و ﺑﻴﺰاﻧﺲ ﺗﺒﻠﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﺎر در‬ ‫ﺟﻨﮓ هﺎی ﺻﻠﻴﺒﯽ و ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺁن در ﻧﺒﺮدهﺎی اﺳﺘﻌﻤﺎری ﺗﺒﻠﻮر ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻧﻴﺰ هﻤﺎن راﻩ هﺎﺋﯽ را دﻧﺒﺎل ﮐﺮد ﮐﻪ ﺁﺳﻴﺎ‬ ‫و اﻓﺮﻳﻘﺎی ﻣﺎﻗﺒﻞ اﺳﻼم ﺑﺪان رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﻋﺮب ﭼﻨﺎن ﺑﻪ راﻩ اﻳﺮان ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ رﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬ﻣﻮرخ ﺑﺰرگ‬ ‫ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﯽ روﻧﻮﺷﺖ ﮐﺎﻣﻠﯽ از ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﺷﺪ و ﺑﻐﺪاد ﺑﺼﻮرت ﻧﺴﺨﻪ ﺛﺎﻧﯽ ﺗﻴﺴﻔﻮن درﺁﻣﺪ و‬ ‫درﺑﺎر ﺧﻠﻴﻔﻪ رﻧﮓ درﺑﺎر ﺧﺴﺮوان اﻳﺮان را ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺗﻮﻳﻦ ﺑﯽ ﻣﻮرخ ﻧﺎﻣﯽ ﻗﺮن ﺧﻮد ﻣﺎ‪ ،‬ﮐﺎر اﻣﭙﺮاﺗﻮری‬ ‫ﻋﺮب ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭘﺎ در ﺟﺎی ﭘﺎی ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﺑﮕﺬارد‪ .‬در هﻴﭽﻴﮏ از اﻳﻦ دو ﻣﺎﺟﺮا ﻧﻪ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻴﺤﯽ از ﻣﺮزهﺎی ﻣﺪﻧﯽ و ﻓﺮهﻨﮓ ﻳﻮﻧﺎن و رم و ﺑﻴﺰاﻧﺲ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺑﻴﺮون از ﺁﻧﭽﻪ‬ ‫وارﺛﺎن ﻓﺮهﻨﮓ هﺎی اﻳﺮان و هﻨﺪ و ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺪان ارﻣﻐﺎن دادﻧﺪ دﺳﺘﺎوردی ﭘﺪﻳﺪ ﺁورد‪ .‬ﺟﻬﺶ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻴﺤﯽ در‬ ‫ﻗﺮون ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻄﻠﻘًﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ درﺳﺖ ﺑﻌﮑﺲ در ﺷﺮاﻳﻄﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﻳﻪ ﺳﻨﮕﻴﻦ‬ ‫ﮐﻠﻴﺴﺎ از ﺳﺮ داﻧﺶ و هﻨﺮ و ﻓﺮهﻨﮓ دﻧﻴﺎی ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬و اﮔﺮ در هﻤﻴﻦ ﻗﺮون در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺟﻬﺸﯽ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺖ و ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز هﻢ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ هﻨﻮز هﻢ‬ ‫ﺳﺎﻳﻪ ﻗﺸﺮﻳﺖ ﻣﺬهﺒﯽ ﺑﺮ ﺁن ﺳﻨﮕﻴﻨﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ رﺳﺎﻟﺖ اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺬاهﺐ ﭘﻴﺸﺒﺮد اﺧﻼق و ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﮐﻪ در هﻴﭽﻴﮏ از اﻳﻦ دو ﻣﻮرد ﻣﺬاهﺐ‬ ‫»ﺗﻮﺣﻴﺪی« ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﺗﺎرﻳﺦ ﭼﻪ در دوران ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ در ﻏﺮب و ﭼﻪ در دوران اﺳﻼم در‬ ‫ﺷﺮق‪ ،‬ﻧﻪ ﻇﻠﻢ و ﺗﺒﻌﻴﺾ و ﺑﻴﻌﺪاﻟﺘﯽ از دوران هﺎی ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺿﻮاﺑﻂ اﺧﻼﻗﯽ ﺟﺰ در‬ ‫ﺷﻌﺎرهﺎی ﻣﻨﺒﺮ و ﻣﺤﺮاب ﻧﻘﺶ ﻓﺮاﮔﻴﺮﺗﺮی در ﺟﻮاﻣﻊ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﮐﻪ واﻗﻌﺎ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو دوران وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ در دورﻩ هﺎی ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﻮﺣﻴﺪی اﻳﻦ ﺗﺒﻌﻴﺾ هﺎ و ﺑﻴﻌﺪاﻟﺘﯽ هﺎ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻗﺪرت اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﮑﻪ در‬ ‫ﺟﻬﺎن هﺎی ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺑﺮﭼﺴﺐ ﻣﺸﻴﺖ اﻟﻬﯽ ﺑﺪان زدﻩ ﺷﺪﻩ و ﺟﻨﺎﻳﺖ رﻧﮓ اﻳﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮی ﻣﻌﺎﺻﺮ‪،‬‬ ‫از وﻗﺘﻴﮑﻪ ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺗﻮﺣﻴﺪی ﺧﺪا را ﺑﺼﻮرت اﺑﺰار ﻗﺪرت در اﺧﺘﻴﺎر ﮐﻨﻴﺴﻪ و ﮐﻠﻴﺴﺎ و ﻣﺴﺠﺪ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﺮز ﻣﻌﻴﻨﯽ‬ ‫ﺑﺮای ﻗﺪرت ﻃﻠﺒﯽ ﮐﺎرﮔﺰاران ﻣﺴﺠﺪ و ﮐﻠﻴﺴﺎ و ﮐﻨﻴﺴﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬و درﺳﺖ در هﻤﻴﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻗﺪرت اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻠﻞ‬ ‫واﻗﻌﯽ ﺑﺤﺮان هﺎﺋﯽ را ﮐﻪ اﻣﺮوز اﻳﻦ ﻣﺬاهﺐ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻮاﺟﻬﻨﺪ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻟﻮدوﻳﮏ ﻓﻮﻳﺮ ﺑﺎخ‪ ،‬ﻣﺘﻔﮑﺮ ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬در اﺛﺮ ﻣﻌﺮوف ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻨﺎم »ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ« در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬ ‫»اﮔﺮ هﺪف ﻧﻬﺎﺋﯽ ﺁﺋﻴﻦ هﺎی ﺗﻮﺣﻴﺪی‪ ،‬ﺑﻪ ادﻋﺎی ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮار ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻣﻮازﻳﻦ اﺧﻼﻗﯽ ﻓﺮاﮔﻴﺮﺗﺮ در ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا در اﻳﻦ ﺗﻼش ﺧﻮد ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮردﻩ و هﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺎزﻧﺪﻩ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ «.‬و هﻢ او درﺑﺎر ِﻩ ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ‪» :‬در ﺟﻬﺎن ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻣﺎ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ در ﻣﻔﻬﻮم واﻗﻌﯽ ﺧﻮدش ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از دﻧﻴﺎی ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫روزﻣﺮﻩ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ رﺧﺖ ﺑﺮﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰی ﮐﻪ از ﺁن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﺳﻨﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ هﻤﭽﻨﺎن ﻣﺴﻴﺤﯽ‬ ‫هﺴﺘﻴﻢ‪«.‬‬ ‫هﻢ ﮐﻠﻴﺴﺎ و هﻢ ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬در هﻤﻪ ﻗﺮون ﻣﺴﻴﺤﯽ و اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺶ از ﺁﻧﮑﻪ ﻣﻈﻬﺮ ﺣﻖ و ﻋﺪاﻟﺖ و ﺗﻘﻮی ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﺑﺰار‬ ‫ﻗﺪرت و ﺟﻨﺎﻳﺖ و ﻓﺴﺎد ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﮐﻠﻴﺴﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ژﻧﺪﻩ ﭘﻮش ﺳﺎدﻩ دﻟﯽ ﻋﻴﺴﯽ ﻧﺎم ﺑﻨﻴﺎد ﻧﻬﺎدﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ‪ -‬هﻤﺎن ﻋﻴﺴﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻦ ﺷﺘﺮی را از ﺳﻮراخ ﺳﻮزن ﺁﺳﺎﻧﺘﺮ از ورود ﺗﻮاﻧﮕﺮی ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ ‪ -‬ﺑﺼﻮرت درﺑﺎری ﻏﺮق در ﻃﻼ و‬ ‫ﺟﻮاهﺮ درﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﯽ ﻣﺠﻠﻠﺘﺮ از درﺑﺎر ﺷﺎهﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﮐﻪ واﺗﻴﮑﺎن از روی ﺁن ﻧﺴﺨﻪ ﺑﺮداری ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﭘﺎپ هﺎی‬ ‫ﻋﻈﻴﻤﯽ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎﻣﻪ ارﻏﻮاﻧﯽ و ﺗﺎج ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﯽ ﺧﻮد را از هﻤﻴﻦ ﺷﺎهﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻗﺪرت ﺑﯽ ﻣﻨﺎزع‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻴﺰ در ﺣﺪ ﺁﻧﺎن ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در هﻤﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺎﻟﻴﺎن ﺑﺎﻻﻧﺸﻴﻨﯽ ﮐﻠﻴﺴﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﺎپ ﮔﺮﮔﻮرﻳﻮی ﻧﻬﻢ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫»ﮐﻠﻴﺴﺎ ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﻮﺧﺎﺳﺘﻪ و ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮد ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ راﻩ ﺁﺷﺘﯽ و ﻣﺪارا ﺑﺮود‪ ،‬وﻟﯽ اﮐﻨﻮن ﮐﻪ‬ ‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ دﻳﮕﺮ ﺑﺮای ﭼﻪ از ﻗﺪرت ﺧﻮد ﺑﻤﻨﻈﻮر ﻧﺎﺑﻮدی ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﮑﻨﺪ؟« و ﺑﺎ هﻤﻴﻦ ﻣﻨﻄﻖ ﻗﺮن هﺎی ﭘﻴﺎﭘﯽ‬ ‫اﻳﻦ ﮐﻠﻴﺴﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻗﺘﻞ ﻋﺎم و ﮐﺸﺘﺎر و ﺷﮑﻨﺠﻪ و ﺳﻮزاﻧﺪن در ﺁﺗﺶ داد و ﺁﻧﺠﺎ هﻢ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺑﺼﻮرت ﻋﻠﻨﯽ اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭼﻮن دوران ﺑﺮژﻳﺎ‪ ،‬ﻣﺰاﺣﻤﺎن از ﻃﺮﻳﻖ درﻳﺎﻓﺖ ﺻﻠﻴﺐ زهﺮ ﺁﻟﻮد از دﺳﺖ ﭘﺪر ﻣﻘﺪس از ﺳﺮ راﻩ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎری از دﻳﺮهﺎ و ﺻﻮﻣﻌﻪ هﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻋﺸﺮﺗﮑﺪﻩ هﺎﺋﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﺷﻪ ای از اﺣﻮال ﺁﻧﻬﺎ را در »دﮐﺎﻣﺮوﻧﻪ« اﺛﺮ ادﺑﯽ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٣٠‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫ﻣﻌﺮوف ﻗﺮن ﭼﻬﺎردهﻢ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در هﻤﺎن ﺣﺎل ﮐﻠﻴﺴﺎ ﺑﺼﻮرت ﺑﺎزار ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻣﻨﺎﺻﺐ درﺁﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺪﻳﮑﺘﻮی ﻧﻬﻢ ﮐﻪ در دوازدﻩ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﭘﺎپ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﻣﻘﺎم ﭘﺎﭘﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﺮﮔﻮرﻳﻮی ﺷﺸﻢ ﻓﺮوﺧﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎری از اﺳﻘﻒ هﺎ‬ ‫در ﺳﻨﻴﻦ ﮐﻮدﮐﯽ ﺑﺎ رﺷﻮﻩ ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﮐﺎردﻳﻨﺎﻟﯽ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺴﺮﺑﭽﻪ ای ﺑﻨﺎم ﮔﻴﺒﺮﺗﻮ در ﻳﺎزدﻩ ﺳﺎﻟﮕﯽ اﺳﻘﻒ اﻋﻈﻢ ﺷﺪ و‬ ‫ﭘﺴﺮﺑﭽﻪ دﻳﮕﺮی ﺑﻨﺎم ﺁﻣﺪﺋﻮ در ﺳﻴﺰدﻩ ﺳﺎﻟﮕﯽ در ﻧﺎرﺑﻮن ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻘﺎم دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎری از اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﻋﻴﺴﯽ‬ ‫ﻣﺴﻴﺢ ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﺮﻣﺰادﻩ ﺧﺎﻧﻮادﻩ هﺎی اﺷﺮاﻓﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن رﺳﻤًﺎ ﻋﻨﻮان ﭘﺪراﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ارث ﻧﻤﯽ ﺑﺮدﻧﺪ ﺑﺎ رﺷﻮﻩ‬ ‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺎﻟﯽ ﮐﻠﻴﺴﺎﺋﯽ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺰار ﺑﺮژﻳﺎ‪ ،‬ﮐﻪ در هﻔﺪﻩ ﺳﺎﻟﮕﯽ اﺳﻘﻒ اﻋﻈﻢ و در هﺠﺪﻩ ﺳﺎﻟﮕﯽ ﮐﺎردﻳﻨﺎل‬ ‫ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﺑﺮادرش را در ﺗﻮﻃﺌﻪ ای ﺑﻘﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎری از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺶ را در ﺿﻴﺎﻓﺘﯽ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ ﮐﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫ﺧﻮاهﺮش ﻟﻮﮐﺮس ﺑﺮژﻳﺎ راﺑﻄﻪ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ داﺷﺖ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ هﻤﻴﻦ ﻟﻮﮐﺮس هﻤﺨﻮاﺑﻪ ﭘﺪرش ﭘﺎپ ﺑﺮژﻳﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ هﻤﻪ‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﭘﺎپ ﺑﻮﻧﻴﻔﺎ ﺳﻴﻮی هﺸﺘﻢ ﻓﺘﻮا ﺻﺎدر ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﺑﯽ ﻗﻴﺪ و ﺷﺮط از ﭘﺎپ ﻧﻬﻢ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ هﺮ ﻣﺴﻴﺤﯽ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ هﺮ‬ ‫ﻓﺮد ﺑﺸﺮی دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻧﺠﺎت روح ﺧﻮد در ﻣﻠﮑﻮت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬در هﻤﺎﻧﻮﻗﺖ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻘﺮرات‬ ‫وﺣﺸﺘﻨﺎک دﻳﻮان ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ )اﻧﮑﻴﺰﻳﺴﻴﻮن( ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﺮأت اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﻘﺎم ﺻﻠﻴﺐ داران ﻋﻴﺴﯽ ﻣﺴﻴﺢ‬ ‫را داﺷﺘﻨﺪ وﺿﻊ ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺤﺎﮐﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ در اﻳﻦ دﻳﻮان هﺎ ﺑﺮاﻩ اﻓﺘﺎد‪ ،‬رﺋﻴﺲ دادﮔﺎﻩ هﻢ ﻣﺪﻋﯽ اﻟﻌﻤﻮم ﺑﻮد‪ ،‬هﻢ ﻗﺎﺿﯽ‪ ،‬هﻢ‬ ‫دادﺳﺘﺎن‪ ،‬هﻢ ﮐﺸﻴﺶ اﻋﺘﺮاف ﮔﻴﺮﻧﺪﻩ ﻣﺬهﺒﯽ‪ .‬رای دادﮔﺎﻩ او ﻧﻴﺰ ﻗﻄﻌﯽ و ﻻزم اﻻﺟﺮا ﺑﻮد و اﻣﮑﺎن ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻧﺪاﺷﺖ‪،‬‬ ‫درﺳﺖ روﻧﻮﺷﺖ ﮔﻮاهﯽ ﺷﺪﻩ ﻣﻘﺮراﺗﯽ ﮐﻪ در دوران ﻣﺎ دادﮔﺎﻩ هﺎی ﺷﺮع ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ ﻓﻘﻴﻪ ﺑﻤﻮرد اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم وﺿﻊ ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺑﻬﺘﺮ از ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ﮔﺎﻩ ﺣﺘﯽ ﺧﻮﻧﺨﻮاراﻧﻪ ﺗﺮ و ﻓﺴﺎد ﺁﻟﻮدﻩ ﺗﺮ از ﺁن ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ هﺰار و ﺳﻴﺼﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﭼﻪ در دوران اﻣﻮی‪ ،‬ﭼﻪ در ﻋﺼﺮ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬و ﭼﻪ در ﻋﻬﺪ ﺧﻼﻓﺖ هﺎی ﻣﺼﺮ‬ ‫و اﻧﺪﻟﺲ و ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬از ﺁﻏﺎز ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺎ ﺧﻮن و ﺟﻨﺎﻳﺖ و ﻓﺴﺎد ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ هﻤﻪ اﻳﻦ »اﻣﻴﺮ‬ ‫اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ«هﺎ اﻟﻘﺎب ﻣﺴﺘﻌﺼﻢ ﺑﺎﷲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻨﺼﺮ ﺑﺎﷲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻈﻬﺮ ﺑﺎﷲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﮑﻔﯽ ﺑﺎﷲ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻀﺪ ﺑﺎﷲ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻤﺪ ﺑﺎﷲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﮐﻞ ﺑﺎﷲ‪،‬‬ ‫واﺛﻖ ﺑﺎﷲ و ﻣﺴﺘﻨﺠﺪ ﺑﺎﷲ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻔﺎح‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳﯽ هﻤﻪ ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻨﯽ اﻣﻴﻪ را در ﻳﮏ ﻣﺠﻠﺲ ﺿﻴﺎﻓﺖ ﺳﺮ‬ ‫ﺑﺮﻳﺪ و دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ روی اﺟﺴﺎد ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮدﻩ ﺁﻧﺎن ﺳﻔﺮﻩ ﻏﺬا ﺑﮕﺴﺘﺮاﻧﻨﺪ و ﺧﻮد و هﻤﺮاهﺎﻧﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺁن ﺳﻔﺮﻩ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﺮف ﻏﺬا ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﮐﺸﺘﮕﺎن ﻧﻴﻤﻪ ﺟﺎن در زﻳﺮ ﭘﺎﻳﺸﺎن ﻧﺎﻟﻪ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺟﺎن ﻣﯽ دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﻮی ﺳﻔﺎح ﮐﻪ از ﻃﺮف او ﻣﺄﻣﻮر ﺳﺮﮐﻮﺑﯽ و ﻗﺘﻞ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﻣﻮی در هﻤ ِﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ هﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﮐﻴﻨﻪ ﺗﻮزی‬ ‫را ﺑﻪ ﻣﺮدﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﮐﺸﺎﻧﻴﺪ و ﮔﻮرهﺎی اﻣﻮﻳﺎن ﻣﺮدﻩ را ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ اﺟﺴﺎدﺷﺎن را از ﺧﺎک ﺑﺪرﺁورد و هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﻮد ﺁﻧﻬﺎ در‬ ‫زﻣﺎن ﻗﺪرت ﺟﺴﺪهﺎی ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪ دار ﻣﯽ ﺁوﻳﺨﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻣﺜﻠﻪ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﻨﯽ اﻣﻴﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺮد‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺟﺴﺪ هﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﮏ را ﮐﻪ هﻨﻮز ﻧﭙﻮﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد از ﮔﻮر درﺁورد و هﺸﺘﺎد ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺁن زد و ﺳﭙﺲ ﺳﻮزاﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫هﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻋﺮض ﻳﮏ روز و ﻳﮏ ﺷﺐ‪ ١٣٠٠ ،‬ﻧﻔﺮ اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﺪان ﺑﺮﻣﮑﯽ را ﮐﻪ وی هﻤﻪ ﻗﺪرت و ﺷﮑﻮﻩ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﺮهﻮن ﺁﻧﺎن ﺑﻮد ﺑﺪﺳﺖ ﺟﻼدان ﺧﻮد ﺳﭙﺮد و ﺣﺘﯽ ﻳﮏ ﺗﻦ از زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎن ﺁﻧﺎﻧﺮا در ﮐﺸﺘﺎری ﮐﻪ ﻣﺎﺟﺮای‬ ‫ﻣﻌﺮوف »ﺷﺐ ﭼﺎﻗﻮﮐﺸﺎن« ﺁدﻟﻒ هﻴﺘﻠﺮ روﻧﻮﺷﺘﯽ از ﺁن ﺑﻮد زﻧﺪﻩ ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻣﺸﻬﻮر وزﻳﺮ او ﺟﻌﻔﺮ‬ ‫ﺑﺮﻣﮑﯽ ﺑﺮﺧﻼﻓﺖ دﺳﺘﻮر وی ﺑﺎ هﻤﺴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻴﺶ ﻋﺒﺎﺳﻪ ﺧﻮاهﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ هﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ هﺎرون اﻟﺮﺷﻴﺪ ﺧﻮد‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮاﻩ ﻋﺒﺎﺳﻪ ﺑﻮد‪ .‬هﻤﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﺰرگ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن در ﭘﺸﺖ ﺳﺮش ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﯽ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در دوراﻧﯽ‬ ‫ﮐﻪ اﻳﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﺮﻣﮑﯽ وزﻳﺮ ﺳﻮﮔﻠﯽ او ﺑﻮد ﺷﺐ هﺎ ﺗﺎ ﺑﺎﻣﺪاد ﺑﺎ وی ﺑﻪ ﺑﺎدﻩ ﻧﻮﺷﯽ و ﻋﻴﺎﺷﯽ ﻣﯽ رﻓﺖ‪ ،‬و ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺁﻧﮑﻪ‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ و رﻗﺺ در اﺳﻼم ﺣﺮام ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻪ هﺰار ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ و ﻧﻮازﻧﺪﻩ و رﻗﺎﺻﻪ در درﺑﺎر ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ‬ ‫ﺁﻧﺎﻧﺮا ﺧﺎﻧﺪان اﻳﺮاﻧﯽ »ﻣﻮﺻﻠﯽ« ﻋﻬﺪﻩ دار ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻟﻤﻌﺘﺼﻢ ﺑﺎﷲ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻧﻈﺎم اﻟﻤﻠﮏ در ﺳﻴﺎﺳﺘﻨﺎﻣﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ ﺑﻪ ﺷﮑﺮاﻧﻪ ﺁﻧﮑﻪ ﺳﻪ ﺳﺮدار ﻣﺒﺎرز‬ ‫اﻳﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎﺑﮏ ﺧﺮم دﻳﻦ و ﻣﺎزﻳﺎر و اﻓﺸﻴﻦ را ﮐﻪ هﺮ ﺳﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﻴﻠﻪ و ﻧﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺮداﻧﻪ اﺳﻴﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ دار‬ ‫ﺁوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺿﻴﺎﻓﺘﯽ ﺗﺮﺗﻴﺐ داد ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺁن ﺳﻪ ﺑﺎر ﭘﻴﺎﭘﯽ ﻣﺠﻠﺲ را ﺗﺮک ﮔﻔﺖ و هﺮﺑﺎر ﺳﺎﻋﺘﯽ ﺑﻌﺪ ﺑﺪان‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬و در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺎر ﺳﻮم در ﭘﺎﺳﺦ ﺣﺎﺿﺮان ﮐﻪ ﺟﻮﻳﺎی ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﻏﻴﺒﺖ هﺎ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﺎش ﮐﺮد ﮐﻪ در هﺮ ﺑﺎر ﺑﺎ‬ ‫ﻳﮑﯽ از دﺧﺘﺮان ﭘﺪر ﮐﺸﺘﻪ اﻳﻦ ﺳﻪ ﺳﺮدار هﻤﺨﻮاﺑﮕﯽ ﮐﺮدﻩ و ﺑﮑﺎرت ﺁﻧﺎن را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و او و ﺣﺎﺿﺮان ازاﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻤﺎز اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺷﮑﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در اﺳﭙﺎﻧﻴﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺪﺳﺘﻮر ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻨﯽ اﻣﻴﻪ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد از ﻗﺘﻞ ﻋﺎم اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﺑﮕﺮﻳﺰد و‬ ‫ﺧﻮد را ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻪ اﻧﺪﻟﺲ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و در ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻪ اﻣﺎرت ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬واﻟﯽ ﻋﺮب ﺷﻬﺮ ﻃﻠﻴﻄﻠﻪ )ﺗﻮﻟﺪو( ﺿﻴﺎﻓﺘﯽ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٣١‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫داد و هﻤﻪ اﻋﻴﺎن و اﺷﺮاف ﺷﻬﺮ را ﮐﻪ ﺑﺎ اﻣﺎرت ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺁﺷﺘﯽ ﺑﺪان دﻋﻮت ﮐﺮد وﻟﯽ‬ ‫ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻋﺪﻩ در داﺧﻞ ﻗﻠﻌﻪ ﺑﺪﺳﺖ دژﺧﻴﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻧﺪ و اﺟﺴﺎدﺷﺎن در ﺧﻨﺪﻗﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ ﺻﺪای ﻣﻮﺳﻴﻘﯽ ﺿﻴﺎﻓﺖ در داﺧﻞ ﻗﻠﻌﻪ و ﺻﺪای ﻃﺒﻞ و ﺷﻴﭙﻮر ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن در ﺧﺎرج ﺁن اﺟﺎزﻩ رﺳﻴﺪن‬ ‫ﻧﺎﻟ ِﻪ ﺁﻧﺎﻧﺮا ﺑﮕﻮش دﻳﮕﺮان ﺑﺪهﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎر ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن اﻳﻦ ﮐﺸﺘﺎر ﮐﻪ ﺗﺎ ﺷﺎﻣﮕﺎﻩ ﺁﻧﺮوز اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻌﺪهﺎ هﻔﺘﻬﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﺮﺁورد ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﺼﺮ ﺁﻏﺎز ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﭘﺎﺷﺎ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻣﺼﺮ ﮐﻪ ﻣﻠﮏ ﻓﺎروق ﺁﺧﺮﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺁن‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻤﺤﺾ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﻟﯽ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ در ﻣﺼﺮ وارد ﻗﺎهﺮﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮐﻠﻴﻪ ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻤﺎﻟﻴﮏ ‪ -‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ای را‬ ‫ﮐﻪ ﭘﻴﺶ از ﺁن ﺑﺮ ﻣﺼﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد ‪ -‬ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻣﻌﺮوف ‪ Citadelle‬ﺑﻪ ﺿﻴﺎﻓﺖ دﻋﻮت ﮐﺮد و ﺁﻧﺎﻧﺮا ﻳﮏ‬ ‫ﺑﻪ ﻳﮏ در ﺗﺎﻻر ﺿﻴﺎﻓﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﺟﻼدان ﺧﻮﻳﺶ ﮐﺸﺖ و ﮐﺎﻟﺒﺪهﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ درون ﭼﺎﻩ اﻓﮑﻨﺪ‪.‬‬ ‫در اﻣﭙﺮاﺗﻮری ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻌﺎر ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺁزﻣﺎﻳﺶ ﺻﺪر اﺳﻼﻣﯽ ﻋﺮب ﺑﺮای ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاری ﻳﮏ ﺧﻼﻓﺖ ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻴﺪان ﺗﺎرﻳﺦ ﺁﻣﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺼﻮرت »ﻣﺮد ﺑﻴﻤﺎر اروﭘﺎ« ﺻﺤﻨﻪ اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ را ﺗﺮک ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﮐﺸﺘﺎر و ﺳﺘﻤﮕﺮی و ﻓﺴﺎد و ارﺗﺸﺎء‬ ‫ﺳﮑﻪ راﻳﺞ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎرهﺎ ﺷﻴﻌﻪ هﺎی ﺗﺒﻌﻪ اﻳﻦ اﻣﭙﺮاﺗﻮری‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻩ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮدن هﺰار هﺰار ﺑﻪ ﻓﺘﻮای ﻣﻔﺘﻴﺎن و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫ﺳﻼﻃﻴﻦ ﮔﺮدن زدﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﻔﻪ ﮐﺮدن و ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪن و زهﺮ دادن و ﮐﻮر ﮐﺮدن اﻓﺮاد ذﮐﻮر ﺧﺎﻧﻮادﻩ ﺳﻠﻄﻨﺖ در ﺁﻏﺎز‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎهﯽ هﺮ ﺳﻠﻄﺎن ﺗﺎزﻩ اﻣﺮی ﺳﻨﺘﯽ ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﺮﻣﺴﺮاهﺎی ﺑﯽ ﺷﻤﺎر ﺳﻼﻃﻴﻦ و اﺷﺮاف‪ ،‬هﺰاران زن ﺟﻮان و زﻳﺒﺎ‬ ‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺳﻮء ﻇﻦ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺠﺎی ﺷﻮهﺮاﻧﺸﺎن در درون ﮐﻴﺴﻪ هﺎی ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ درﻳﺎ اﻓﮑﻨﺪﻩ ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ در ﭘﯽ اﻋﻼم‬ ‫ﺟﻤﻬﻮری ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﮐﻤﺎل ﭘﺎﺷﺎ )ﺁﺗﺎ ﺗﻮرک( اﺟﺴﺎد ﺑﺮﺧﯽ از ﺁﻧﺎن از ﺁب هﺎی ﺑﺴﻔﺮ ﺑﻴﺮون ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺷﺪ‪ .‬در ﺟﻨﮓ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﯽ اول ﺑﻴﺶ از ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺮد و زن و ﮐﻮدک ارﻣﻨﯽ در ﻳﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ژﻧﻮﺳﻴﺪهﺎی ﻗﺮن در اﻳﻦ ﮐﺸﻮر ﻗﺘﻞ ﻋﺎم‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤﻪ روح اﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ در ﮐﺸﻒ اﻻﺳﺮار ﺧﻮد ﺳﻘﻮط ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻼﻓﺘﯽ را ﺗﻮﻃﺌﻪ ای ﺣﻬﺎﻧﯽ ﻋﻠﻴﻪ اﺳﻼم داﻧﺴﺖ‬ ‫و ﻋﻠﯽ ﺷﺮﻳﻌﺘﯽ در »ﺗﺸﻴﻊ ﻋﻠﻮی و ﺗﺸﻴﻊ ﺻﻔﻮی« ﺧﻮﻳﺶ ﻗﻮﻣﻴﺖ ﮔﺮاﺋﯽ را ﻣﺴﺌﻮل اﻳﻦ ﺷﻤﺮد ﮐﻪ »ﻗﺪرت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺧﻼﻓﺖ‬ ‫وﺳﻴﻊ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺘﻼﺷﯽ ﺷﻮد و اﺣﻴﺎی ﺣﺴﻦ ﻣﻠﻴﺖ اﻳﻦ ﭘﻴﮑﺮﻩ ﻋﻈﻴﻢ را ﺑﺎ ﺗﻴﻎ ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ ﻟﻘﻤﻪ ﻟﻘﻤﻪ ﮐﻨﺪ‪«.‬‬ ‫دوران ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﺻﻔﻮی در اﻳﺮان از اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣﻄﻠﻘﺎ ﻣﺤﺎﺳﻨﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎ ﻣﻔﺎﺳﺪی ﮐﻤﺘﺮ از دوران ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪،‬‬ ‫وﻟﻮ اﻳﻨﮑﻪ از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﺮای اﻳﺮان دوران ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎزی ﺑﻮد‪ .‬هﻤ ِﻪ ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮی‪ ،‬از ﺁﻏﺎز ﺗﺎ اﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮﻧﺨﻮاری‪،‬‬ ‫ﺑﻴﺮﺣﻤﯽ‪ ،‬ﺑﺮادر ﮐﺸﯽ‪ ،‬ﻓﺴﺎد‪ ،‬و ﺗﺰوﻳﺮ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﮐﺎﻣﮕﯽ ﻣﻄﻠﻘﯽ ﮔﺬﺷﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻼ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ هﻤﻪ ﻣﻮازﻳﻦ اﺧﻼﻗﯽ و اﻧﺴﺎﻧﯽ‬ ‫ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻩ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ اول ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﮐﺸﺘﺎر وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ ﺑﻴﺴﺖ هﺰار ﻧﻔﺮ از ﻣﺮدم ﺗﺒﺮﻳﺰ ﺁﻏﺎز ﮐﺮد‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﺮدم ﺣﺎﺿﺮ‬ ‫ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﮑﺮوزﻩ ﻣﻌﺘﻘﺪات ﻣﺬهﺒﯽ ﺧﻮد را زﻳﺮا ﭘﺎ ﺑﮕﺰارﻧﺪ و زﺑﺎن ﺑﻪ ﻟﻌﻦ ﺳﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ اول از ﺧﻠﻔﺎی راﺷﺪﻳﻦ ﮐﻪ ﺗﺎ‬ ‫ﺁﻧﺰﻣﺎن ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد و اﺣﺘﺮام ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اهﻞ ﺗﺴﻨﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﮕﺸﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺰﻟﺒﺎﺷﺎن ﺷﺎﻩ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ هﻤ ِﻪ ﺁﻧﺎﻧﺮا ﺟﺎ‬ ‫ﺑﺠﺎ ﺑﺎ ﺗﺒﺮ ﺑﻪ دو ﻧﻴﻢ ﮐﺮدﻧﺪ ﻳﺎ ﺷﮑﻢ درﻳﺪﻧﺪ‪ .‬در هﻤﻴﻦ ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺣﺮﻣﺖ ﻧﺒﺶ ﻗﺒﺮ در اﺳﻼم‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان هﺎی دﺷﻤﻨﺎن‬ ‫ﺧﺎﻧﺪان ﺷﺎﻩ اﺳﻤﺎﻋﻠﻴﻞ را ﺑﺪﺳﺘﻮر او از ﮔﻮرﺑﻴﺮون ﮐﺸﻴﺪﻧﺪ و در ﮐﻨﺎر ﺳﺮهﺎی ﺑﺮﻳﺪﻩ دزدان و روﺳﭙﻴﺎن ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬زﻧﺪﻩ‬ ‫ﺧﻮاران او ﮐﻪ ﻗﻮرﭼﯽ ﻟﻘﺐ داﺷﺘﻨﺪ ﻻﺷﻪ ﺷﻴﺒﮏ ﺧﺎن ازﺑﮏ را ﮐﻪ ﻣﺬهﺐ ﺳﻨﯽ داﺷﺖ ﺑﻪ دﻧﺪان ﭘﺎرﻩ ﭘﺎرﻩ ﮐﺮدﻧﺪ و‬ ‫ﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺒﺎﺷﺮاﻧﯽ ﮐﺎﺳﻪ ﺳﺮ هﻤﻴﻦ ﺷﮑﻴﺐ ﺧﺎن را زر ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺎﻟﻪ ﺑﺎدﻩ ﻧﻮﺷﯽ ﺷﺎﻩ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻮﻩ اﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎﻩ‪،‬‬ ‫ﺷﺎﻩ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ دوم‪ ،‬هﺮ ﺷﺶ ﺑﺮادر ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬﺎ را ﮐﻪ هﻨﻮز ﺷﻴﺮ ﺧﻮارﻩ ﺑﻮد ﮐﺸﺖ و در ﻳﮑﺮوز ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺗﻦ‬ ‫از ﺻﻮﻓﻴﺎن وارﺳﺘﻪ را ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪ‪ .‬ﺷﺎﻩ ﻋﺒﺎس اول ﭘﺪرش را ﺗﺎ ﺑﻪ هﻨﮕﺎم ﻣﺮگ در زﻧﺪان ﻧﮕﺎﻩ داﺷﺖ و ﻓﺮزﻧﺪ ارﺷﺪ ﺧﻮد‬ ‫را ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪ و دو ﻓﺮزﻧﺪ دﻳﮕﺮش را ﮐﻮر ﮐﺮد‪ ،‬و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﺻﻔﯽ‪ ،‬ﺧﻮﻧﺨﻮارﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﻩ دودﻣﺎن ﺻﻔﻮی‪ ،‬ﻣﺎدر و زن‬ ‫و ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﻴﺮﺧﻮار و ﻋﻤﻮی ﮐﻮر ﺧﻮد را ﮐﺸﺖ و دﻩ هﺎ ﻧﻔﺮ از ﻧﺰدﻳﮑﺎﻧﺶ را ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺣﺮﻣﺖ ﺷﺮاب‪ ،‬هﻤﻪ ﭘﺎدﺷﺎهﺎن ﺻﻔﻮی ﺑﺠﺰ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺁﻧﺎن ﭼﻨﺎن در ﺑﺎدﻩ ﻧﻮﺷﯽ اﻓﺮاط ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻬﺎر ﺗﻦ از ﺁﻧﺎن از‬ ‫ﺷﺮاﺑﺨﻮاری ﺟﺎن ﺳﭙﺮدﻧﺪ و ﺷﺎﻩ ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﮐﻠﺐ ﺁﺳﺘﺎن ﻋﻠﯽ« هﺮ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺑﺎزار وﻧﻴﺰان اﺻﻔﻬﺎن ﻣﯽ رﻓﺖ و ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺎﻣﺪاد ﺑﺎ ﻧﻮ ﭘﺴﺮان وﻧﻴﺰی ﺑﺎدﻩ ﻣﯽ ﻧﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ هﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﻴﻤﻦ و ﺗﺒﺮک ﺑﺎ ﭘﺎی ﭘﻴﺎدﻩ از اﺻﻔﺤﺎن ﺗﺎ ﻣﺸﻬﺪ ﺑﻪ ﺁﺳﺘﺎن‬ ‫ﻣﻮﺳﯽ اﻣﺎم رﺿﺎ ﻣﯽ رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺰل ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﺑﺴﺎط رﻗﺺ و ﺁواز و ﺑﺎدﻩ ﻧﻮﺷﯽ او ﮔﺴﺘﺮدﻩ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺷﺎردن در‬ ‫ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ ﺻﺪهﺎ روﺳﭙﯽ هﻤﺴﻔﺮ ﺳﭙﺎهﻴﺎﻧﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺟﻬﺎﻧﮕﺮد دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻮﻣﺎس هﺮﺑﺮت‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﺗﺤﻔﻪ ﺣﮑﺎم ﺑﻪ درﮔﺎﻩ ﺷﺎﻩ ﺷﺮاب ﻧﺎب ﻳﺎ ﺟﻮاﻧﺎن ﺧﻮﺑﺮو ﺑﻮد‪ .‬هﻤﻴﻦ ﻣﺮﺷﺪ ﺑﺰرگ ﺑﺮای ﺣﺎﮐﻢ ﻓﺎرس اﻣﺎن ﻧﺎﻣﻪ ای ﺑﻪ ﺧﻂ‬ ‫ﺧﻮد در ﭘﺸﺖ ﻗﺮﺁن ﻧﻮﺷﺖ و ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﺋﯽ ﺑﺮای او ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬وﻟﯽ در روز ﺑﻌﺪ دﺳﺘﻮر ﮐﺸﺘﻦ هﻤﻴﻦ ﺣﺎﮐﻢ را داد‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٣٢‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫و هﻤ ِﻪ اﻳﻨﻬﺎ دﺳﺘﺎوردهﺎی دوراﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺼﺮ ﻃﻼﺋﯽ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ ﺁﻣﺪ و ﻋﻠﻤﺎی ﻋﻈﺎم از زﻣﻴﻦ ﻣﯽ ﺟﻮﺷﻴﺪﻧﺪ و هﺮ‬ ‫روز ﺳﺎدات ﺗﺎزﻩ ای ﺑﺎ ﺷﺠﺮﻩ ﻧﺎﻣﻪ هﺎی ﻣﻮﺛﻖ ﺳﺮ ﺑﺮﻣﯽ ﺁوردﻧﺪ و ﻣﻘﺎﺑﺮ ﺗﺎزﻩ ای ﺑﺮای اﻣﺎﻣﺰادﻩ هﺎﺋﯽ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﮐﻪ از‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﺧﻮاﺑﻨﻤﺎ ﮐﺸﻒ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺷﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺘﻮﻟﻴﺎﻧﯽ ﺗﺎزﻩ ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ و زﻳﺎرﺗﻨﺎﻣﻪ هﺎی ﻣﻌﺘﺒﺮی‬ ‫ﺑﻨﺎﻣﺸﺎن ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در دوران ﻗﺎﺟﺎر ﺟﻨﺎﻳﺖ و ﻓﺴﺎد ﺑﻨﺎم ﻣﺬهﺐ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺖ و اﻳﻦ ﺑﺎر ﻧﻮﮐﺮی اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻧﻴﺰ ﺑﺪان اﻓﺰودﻩ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻠﮑﻢ ﺧﺎن ﺳﻔﻴﺮ اﻳﺮان در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬اﻣﺮوزﻩ روﺣﺎﻧﻴﻮن در اﻳﺮان هﺮ ﻳﮑﯽ ﺧﻮد در ﻣﻘﺎم‬ ‫اﻣﻴﺮاﻻﻣﺮای ﻣﻠﺖ هﺴﺘﻨﺪ و ﮐﺴﺐ و ﺗﺠﺎرت ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻓﻼﺣﺖ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺧﻮردن ﺧﻮن و ﮔﻮﺷﺖ ﻳﮏ ﻣﺸﺖ رﻋﻴﺖ ﺑﯽ ﺻﺎﺣﺐ و ﺑﯽ ﭘﻨﺎﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﺎب ﻣﺠﺪ اﻻﺳﻼم ﻧﺎﻳﺐ ﻣﻨﺎب ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﮐﺮم ﮐﺎﻟﺴﮑﻪ ﭼﻨﺪ اﺳﺒﻪ ﺳﻮار ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺎرت هﺎی رﻓﻴﻊ و زﻧﺎن ﻣﺘﻌﺪد‬ ‫دارد‪ ،‬هﺮ ﮐﺪام از ﺁﻗﺎزادﮔﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﻣﺘﺎع دﮐﺎﻧﺪاری ﻋﺪﻩ ای ﻋﻴﺎر ﻃﺮار ﺑﻪ اﺳﻢ ﻣﺤﺮر دارد و ﺧﺮج هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ را از‬ ‫ﻣﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻴﭽﺎرﻩ ﺑﻮاﺳﻄﻪ اﺣﮑﺎم ﺑﺎﻃﻠﻪ و ﺗﺼﺮف در اﻣﻮال ﺻﻐﻴﺮ و ﮐﺒﻴﺮ و ﻇﻠﻢ و ﺗﻌﺪی در ﺣﻖ ﺑﺮﻧﺎ و ﭘﻴﺮ ﺗﺎﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪«.‬‬ ‫در ﻗﺼﺺ اﻟﻌﻠﻤﺎی ﺗﻨﮑﺎﺑﻨﯽ از ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺷﻔﺘﯽ روﺣﺎﻧﯽ ﻣﻘﺘﺪر ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬اﻳﻦ ﺧﺎدم ﺷﺮﻳﻌﺖ‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ وارد اﻳﻦ وﻻﻳﺖ ﺷﺪم ﺳﻮای ﻳﮏ ﺟﻠﺪ ﮐﺘﺎب ﻣﺴﺘﺪرک ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻂ ﺧﻮدم ﮐﺘﺎب ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدم ﭼﻴﺰی از ﻣﺎل دﻧﻴﺎ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ «،‬و هﻤﻴﻦ ﻗﺼﺺ اﻟﻌﻠﻤﺎ ﮔﺰارش ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ‪» :‬هﻤﻴﻦ روﺣﺎﻧﯽ ﺣﻘﻴﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﺁن در ﺷﻬﺮ اﺻﻔﻬﺎن‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﮐﺎرواﻧﺴﺮا و زﻳﺎدﻩ ﺑﺮ هﺰار ﺑﺎب دﮐﺎﮐﻴﻦ ﺑﻮد و اﻓﺰون ﺑﺮ ﺁن اﻣﻼﮐﯽ در ﺑﺮوﺟﺮد داﺷﺖ ﮐﻪ درﺁﻣﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ‬ ‫ﺁﻧﻬﺎ ﺷﺸﻬﺰار اﺷﺮﻓﯽ ﻃﻼ ﺑﻮد‪ ،‬و اﻣﻼﮐﯽ ﻧﻴﺰ در ﻳﺰد داﺷﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ دو هﺰار اﺷﺮﻓﯽ ﻃﻼ ﻋﺎﻳﺪی داﺷﺖ‪ ،‬و ﻋﻴﺎﻻت‬ ‫ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از ﭘﺴﺮان اﻳﺸﺎن و ﻋﻴﺎﻻﺗﺸﺎن ﺑﻴﺶ از ﻳﮑﺼﺪ ﻧﻔﺮ در ﺷﻤﺎر ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ از زﻧﺎن و ﮐﻨﻴﺰان‪ ،‬و هﻔﺖ‬ ‫ﭘﺴﺮ داﺷﺘﻨﺪ هﺮ ﻳﮏ دارای اﻧﺪروﻧﯽ و ﺑﻴﺮوﻧﯽ ﻋﻠﻴﺤﺪﻩ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺧﺮﻳﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ «.‬ﻣﻮرخ ﻧﺎﻣﯽ دوران‬ ‫ﺧﻮد ﻣﺎ‪ ،‬ﻋﺒﺎس اﻗﺒﺎل‪ ،‬درﺑﺎرﻩ هﻤﻴﻦ ﺷﻔﺘﯽ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎرﻩ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮد او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺪود‬ ‫ﺷﺮﻋﯽ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻳﮑﺼﺪ و ﺑﻴﺴﺖ ﻧﻔﺮ ﺑﺮﺁورد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻮرخ ﺳﺮﺷﻨﺎس دﻳﮕﺮ ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﻣﻬﺪﻳﻘﻠﯽ هﺪاﻳﺖ‪ ،‬در ﮐﺘﺎب ﺧﺎﻃﺮات و ﺧﻄﺮات ﺧﻮد ﺣﮑﺎﻳﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در هﻤﺎن‬ ‫ﺳﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮐﺸﻮر دﭼﺎر ﻗﺤﻄﯽ ﺑﻮد و ﻣﺮدم دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ از ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﻣﯽ ﻣﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺟﯽ ﺁﻗﺎ ﻣﺤﺴﻦ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻧﻮد ﺳﺎﻟﻪ اراﮐﯽ در‬ ‫اﻧﺒﺎرهﺎی ﺧﻮد ‪ ٢۵٠٫٠٠٠‬ﺧﺮوار ﮔﻨﺪم اﺣﺘﮑﺎر ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ از ﻗﺮﻳﺐ ﺻﺪ ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﻠﮏ ﺷﺸﺪاﻧﮕﯽ او ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد و هﻤﻴﻦ‬ ‫ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﻄﻮرﻳﮑﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ از ﭘﺪر ﻣﺮﺣﻮم ﺧﻮد ﻓﻘﻂ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺑﻪ ارث ﺑﺮدﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﺎﻟﯽ هﻔﺪﻩ ﻣﻦ‬ ‫ﮔﻨﺪم ﻣﺤﺼﻮل ﺁن ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﮐﺘﺎب ﻣﯽ ﭘﺮﺳﺪ‪» :‬ﺁﻳﺎ واﻗﻌﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﺎن و رﺣﻴﻢ اﻳﻦ اﻣﻮال ﺣﻼل را از ﮔﻠﻮی ﭼﻨﺪ هﺰار‬ ‫ﮔﺪا و ﮔﺮﺳﻨﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﺧﻮد ﺑﺮﻳﺪﻩ و ﺑﻪ ﺟﻨﺎب ﺁﻗﺎ دادﻩ و در ﺟﻮاب ﻣﻨﺎﺟﺎت ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺁﻗﺎ ﮐﻪ اﻳﻦ هﻤﻪ ﻣﺎل دﻧﻴﺎ را ﻣﯽ ﺧﻮاهﻢ‬ ‫ﭼﻪ ﮐﻨﻢ ﺑﺎو ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮ ﻧﻤﯽ داﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ دوﺳﺘﯽ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﺎ ﺗﻮ و اﺟﺪادت ﻣﺤﻤﺪ و ﻋﻠﯽ را ﺑﺮای هﻤﻴﻦ ﻣﺄﻣﻮر‬ ‫ﮐﺮدم ﺗﺎ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﻤﻪ ﺟﻨﮓ هﺎ و ﮐﺸﺘﺎرهﺎ ﻣﺮدم را ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻌﺪا ﺑﺎ ﻣﺸﻘﺖ ﺑﺮای ﺗﻮ زراﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﺗﻮ‬ ‫ﻣﺤﺼﻮل ﮐﺎرﺷﺎن را اﺣﺘﮑﺎر ﮐﻨﯽ و در ﺳﺎل ﻗﺤﻄﯽ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﻔﺮوﺷﯽ‪ ،‬و اﮔﺮ در ﮐﺎر ﮐﻮﺗﺎﻩ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ ﺁﻧﻘﺪر در‬ ‫ﺣﺒﺲ ﻧﮕﺎهﺸﺎن داری ﺗﺎ ﺑﻤﻴﺮﻧﺪ؟«‬ ‫»ﻣﻮرﺧﯽ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﺻﻐﺮ ﺷﻤﻴﻢ‪ ،‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺳﺮﺷﻨﺎس دﻳﮕﺮی از دوران ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﺁﻗﺎﻧﺠﻔﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﻤﻼ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﺑﯽ ﻣﻨﺎزع اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻮد ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ وﻗﺘﻴﮑﻪ ﻇﻞ اﻟﺴﻠﻄﺎن ﻓﺮزﻧﺪ ارﺷﺪ ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﻳﻨﺸﺎﻩ ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﺘﺎن هﺎی‬ ‫اﺻﻔﻬﺎن و ﻟﺮﺳﺘﺎن ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﮑﯽ از ﭼﺎﻗﻮﮐﺸﺎن اﺻﻔﻬﺎن ﮐﻪ ﺑﺠﺮم ﺁدﻣﮑﺸﯽ ﺗﺤﺖ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﺄﻣﻮران ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻮد ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻧﺠﻔﯽ ﭘﻨﺎهﻨﺪﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺠﺘﻬﺪ اﻋﻈﻢ ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮران ﺣﺎﮐﻢ ﺟﺪﻳﺪ هﺸﺪار داد ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺷﺎهﺰادﻩ ﭘﺎ روی دم ﻣﺎ‬ ‫ﻧﮕﺬارد‪ ،‬و ﻇﻞ اﻟﺴﻠﻄﺎن در ﺟﻮاب ﭘﻴﻐﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎد ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻗﺎ را اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻮب اﺳﺖ اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺣﺪودی ﺑﺮای‬ ‫دم ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻌﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا از وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺁﻣﺪﻩ ام ﺑﻪ هﺮ ﺟﺎ ﮐﻪ ﭘﺎ ﻣﯽ ﮔﺬارم ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻨﺠﺎ در ﻣﺤﺪودﻩ دم‬ ‫ﺁﻗﺎ اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬اﺳﻨﺎدی ﮐﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ارزﻧﺪﻩ ﻣﺤﻤﻮد ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻨﺎم رواﺑﻂ ﺳﻴﺎﺳﯽ اﻳﺮان واﻧﮕﻠﻴﺲ در ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ‪ ،‬ﻧﻘﻞ از‬ ‫ﺁرﺷﻴﻮ ﺳﺮی وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اراﺋﻪ ﺷﺪﻩ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از او ﻧﻴﺰ در ﮐﺘﺎب ﺣﻘﻮق ﺑﮕﻴﺮان اﻧﮕﻠﻴﺲ در اﻳﺮان‬ ‫ﻣﺪارک ﺑﻴﺸﺘﺮی ﺗﻮﺳﻂ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ راﺋﻴﻦ ﺑﺪان هﺎ اﻓﺰودﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ذﮐﺮ دﻗﻴﻖ اﺳﺎﻣﯽ و ﻣﺸﺨﺼﺎت اﻓﺮاد ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‪،‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٣٣‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪی دﻳﮕﺮ‬

‫ﺳﻴﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫روﺷﻦ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺪﻩ ﺑﺴﻴﺎری از اﻳﻦ ﻣﺠﺘﻬﺪان ﻋﺎﻟﯽ ﻣﻘﺎم در ﻃﻮل ﺳﺎﻟﻴﺎن دراز از ﺳﻔﺎرت ﻓﺨﻴﻤﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در اﻳﺮان‬ ‫ﺣﻘﻮق و ﻣﻘﺮری ﻣﺎهﺎﻧﻪ ای درﻳﺎﻓﺖ ﻣﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﺳﺮ ﺁرﺗﻮر هﺎردﻳﻨﮓ وزﻳﺮ ﻣﺨﺘﺎر ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎی ﮐﺒﻴﺮ ﺑﻌﺪا در ﮐﺘﺎب‬ ‫‪ A Diplomat in the East‬ﺧﻮد درﺑﺎرﻩ ﺁن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬اﺧﺘﻴﺎر ﺗﻘﺴﻴﻢ وﺟﻮﻩ ﻣﻮﻗﻮﻓﻪ »اود« در دﺳﺖ ﻣﻦ‬ ‫اهﺮﻣﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ را در اﻳﺮان و ﻋﺘﺒﺎت ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻨﻢ و هﺮ ﻣﺸﮑﻠﯽ را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارم‪«.‬‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٣۴‬از ‪ ٣۴‬ﺻﻔﺤﻪ‬