ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل دﻫﻢ ،ﺷﻤﺎره اول ،ﺑﻬﺎر 1393 ﺻﺺ 37 -59
ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن دﻛﺘﺮ ﻫﺎدي اﻋﻈﻤﻲ∗ -داﻧﺸﻴﺎر ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ،داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ دﻛﺘﺮ ﻫﺎدي زرﻗﺎﻧﻲ -اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ،داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ ﻣﺴﻌﻮد ﺣﻤﻴﺪي -داﻧﺸﺠﻮي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ،داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ1391/3/27 :
ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش1392/10/30 :
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ﭼﻜﻴﺪه ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﻀﺎﻳﻲ آن ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد .ﻛﺸﻮر اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﻤﺪن ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﺳﺎﻟﻪ ،داراي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗـﺪرﺗﻲ ﻣﺘﻤﺮﻛـﺰ و ﺑﺴـﻴﻂ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ و دﻻﻳﻞ آنرا ﺑﺎﻳﺪ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن و رﻳﺸﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ اوﻟﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮاﻧﻲ )ﻣﺎد( و ﺳـﻴﺮ ﮔـﺮاﻳﺶ ﺑـﻪ ﺗﻤﺮﻛـﺰ ﻗـﺪرت ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد. ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻳﻌﻨـﻲ در دورهﻫـﺎي ﻣﺎدﻫـﺎ ،ﻫﺨﺎﻣﻨﺸـﺎن، اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن و ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻛﻨﻜﺎش در دﻻﻳﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﻲﭘﺮدازد و ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺸﻜﻴﻞ اوﻟﻴﻦ دوﻟﺖ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﻳﺮان ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎدﻫﺎﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ اﻳﺮان و و ﺟﻮد دﺷﻤﻦ ﺧﺎرﺟﻲ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪي ﺑﻪﻧﺎم آﺷﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت در اﻳﺮان در اﺑﺘﺪا ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﺎﻟﺖ اﻟﻴﮕﺎرﺷﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر رﻓﺘﻪ رﻓﺘـﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺑﺴﻴﻂ در آﻣﺪه و در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺑﻪﺷﻜﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺴﻴﻂ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ داد و ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ دﻻﻳﻞ آن ﻧﻔﻮذ ﻣﺒﻠﻐﺎن ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .ﻻزم ﺑﻪذﻛﺮ اﺳﺖ ﻋﻮاﻣﻠﻲ دﻳﮕﺮ ﭼﻮن وﺳﻌﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ، و ﻧﺎﻫﻤﻮاريﻫﺎ در اﻟﮕﻮي ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ. واژهﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي :اﻟﮕﻮي ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ،ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ،ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ،ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ،دﻳﻦ و ﻣﺬﻫﺐ ،اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن.
∗ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻋﻬﺪهدار ﻣﻜﺎﺗﺒﺎت
E-mail: Aazmai@um.ac.ir
38
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل دﻫﻢ ،ﺷﻤﺎره اول ،ﺑﻬﺎر 1393
__________________________
-1ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﻀﺎﻳﻲ آن ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ذﻫﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﻪﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺮده اﺳﺖ .ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ :ﭘﺨﺶ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﭘﻬﻨﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ و ﺑﺮﺧﻮردار ﻛﺮدن ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﻣﺮدﻣﻲ وﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻣﺤﻠﻲ از اﻗﺘﺪار ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي و اﺟﺮا در اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ وﺣﺪت و اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﻪ و ﭘﻮﻳﺎ در ﺳﻄﻮح ﻣﻠﻲ ،ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﻣﺤﻠﻲ ) Hafeznia & Kaviani
.(Rad, 2004: 32ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﻔﻬﻮم آن در ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺷﺨﺎص و اﻓﺮاد ﻳﻚ ﻣﻠﺖ در ﻗﺎﻟﺐ ﻳﻚ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ داراي ﭼﻪ ﻣﻴﺰان ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺑﺮاي ﺧﻮد و دﻳﮕﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻓﻀﺎ در ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﻤﺎن ﭘﻬﻨﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن و ﻣﺤﻴﻂ در آن در ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ و از ﻫﻢ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ .ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد ﻳﻚ ﻣﻠﺖ در ﻳﻚ ﭘﻬﻨﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺑﻪﻧﺎم ﻛﺸﻮر ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﻗﺪرت ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ اﻓﺮاد در ﻗﺎﻟﺐ ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﻛﻪ در ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﻬﺮت دارد ﭼﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ دارﻧﺪ و اﻓﺮاد ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﻛﻪ از ﺷﺨﺺ ﺣﺎﻛﻢ ﻛﻪ ﻗﺪرت اول ﻳﻚ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ ،ﺗﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ اﻓﺮاد ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻋﺎدي ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﭼﻪ ﻣﻴﺰان در اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ داراي ﻧﻘﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ. اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از :اﻟﮕﻮي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ،اﻟﮕﻮي ﻓﺪرال ،اﻟﮕﻮي ﻧﺎﺣﻴﻪاي و اﻟﮕﻮي ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ اﻟﮕﻮي اﺧﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭼﻨﺪان ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺪارد و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﻄﻦ ﺳﺎﻳﺮ اﻟﮕﻮﻫﺎي ذﻛﺮ ﺷﺪه اﻳﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻛﻨﺪ .ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در دو ﺑﻌﺪ ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﻮد -1 :ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﻧﻘﺶ ﻣﺮدم و ﺳﻜﻨﻪ ﻧﻮاﺣﻲ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ -2 ،ﺑﻌﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻛﻪ در آن ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺪار ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ارﻛﺎن ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﺑﺮ ﺑﻌﺪ دوﻟﺘﻲ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ).(Ibid ﻛﺸﻮر اﻳﺮان ﻛﻪ داراي ﻳﻚ دﻧﺒﺎﻟﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺗﻤﺪﻧﻲ ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ و ﺟﺰء اوﻟﻴﻦ ﺗﻤﺪنﻫﺎي ﺑﺸﺮي اﺳﺖ ،اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ .از اوﻟﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺳﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﺮان ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﻛﺮد و ﺗﺸﻜﻴﻞ دوﻟﺖ داد ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎدﻫﺎ ،ﺣﺪود دو ﻫﺰار و ﺷﺸﺼﺪ ﺳﺎل ﻣﻲﮔﺬرد ،اوﻟﻴﻦ
_____________________________ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن
39
اﻟﮕﻮي ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻛﻪ در اﻳﺮان آﻣﺪ اﻟﮕﻮي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﺮاﺗﻲ ﺷﺎﻫﺪ ﻫﻤﺎن اﻟﮕﻮي اوﻟﻴﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻤﺮﻛﺰ در ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﻫﺴﺘﻴﻢ .ﺑﺪون ﺷﻚ در ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪن و ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع اﻟﮕﻮ ﺗﻮزﻳﻊ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ،ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﻮدهاﻧﺪ .در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻌﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد .ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ،دﻳﻦ و ﻣﺬﻫﺐ ،ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ .ﻻزم ﺑﻪذﻛﺮ اﺳﺖ ﻋﻮاﻣﻠﻲ دﻳﮕﺮي ﻧﻈﻴﺮ وﺳﻌﺖ ،آّب و ﻫﻮا و ﻧﺎﻫﻤﻮاريﻫﺎ در ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ ،وﻟﻲ در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا ذﻛﺮ ﺷﺪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد .دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان اﺳﻼﻣﻲ و ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ دو ﺣﻮزه در ﻗﺎﻟﺐ ﻳﻚ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﻤﻲﮔﻨﺠﺪ؛ ﻟﺬادر اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد. ﺳﺆاﻻت ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: .1آﻳﺎ ﻧﻮع ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻣﺮدم اﻳﺮان در دوره ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﺮ ﻧﻮع اﻟﮕﻮي ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﻮده اﺳﺖ؟ .2آﻳﺎ دﻳﻦ و ﻣﺬﻫﺐ در ﻧﻮع اﻟﮕﻮي ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﻮده اﺳﺖ؟ .3ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﭼﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮي در ﻧﻮع اﻟﮕﻮي ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﺿﻴﺎت اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻴﺰ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: .1ﻧﻮع ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﺮ اﻟﮕﻮي ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر در دوره ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﻮده اﺳﺖ. .2دﻳﻦ و ﻣﺬﻫﺐ در ﻧﻮع اﻟﮕﻮي ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در دوره ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ. .3ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ در ﻧﻮع اﻟﮕﻮي ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان دوره ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ.
40
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل دﻫﻢ ،ﺷﻤﺎره اول ،ﺑﻬﺎر 1393
__________________________
-2روش ﺗﺤﻘﻴﻖ در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ از روش ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﻨﺎد و ﻛﺘﺐ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ. در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎي اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﺎ روﻳﻜﺮدي اﻳﺪﺋﻮژﻳﻚ ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت در ﻫﺮ دوره ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ آن اﻗﺪام ﺷﺪه اﺳﺖ.
-3ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﮔﺮدﻳﺪ ﺑﺮاي اﻟﮕﻮي ﭘﺮاﻛﻨﺶ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻳﻚ ﭘﻬﻨﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺑﻪﻧﺎم ﻛﺸﻮر ﭼﻬﺎر اﻟﮕﻮ وﺟﻮد دارد -1 :اﻟﮕﻮي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ،در اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ،ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻣﺮﻛﺰ و در دﺳﺖ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻳﺎ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺧﺎص ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻗﺪرت از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد و اﻓﺮاد ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر در اﻳﻦ ﻗﺪرت و ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﭼﻨﺪان ﺳﻬﻴﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت از ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺨﺺ ﺣﺎﻛﻢ ﻳﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي -2 .اﻟﮕﻮي ﻓﺪرال ،در اﻳﻦ اﻟﮕﻮ اﻓﺮاد ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﻚ ﭘﻬﻨﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد و ﺑﺮاي اﻫﺪاف ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪه و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺰرﮔﺘﺮ را ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻗﺪرت ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه و ﻗﺪرت ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺴﺖ. -3اﻟﮕﻮي ﻧﺎﺣﻴﻪاي ،ﻳﻚ اﻟﮕﻮي ﻣﺘﻌﺎدل ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻴﻦ دو اﻟﮕﻮي ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ و ﻓﺪرال ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ اﻟﮕﻮ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ،ﺑﺨﺸﻲ از ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﻪ ﻧﻮاﺣﻲ داﺧﻠﻲ ﻛﻪ از ﻫﻮﻳﺖ ﻗﻮﻣﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ واﮔﺬار ﻣﻲﻛﻨﺪ ) -4 .(Glasner, 1993:107اﻟﮕﻮي ﻣﺤﻠﻲ ،دوﻟﺖ ﻳﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺳﺎزه ﺳﻴﺎﺳﻲ -اداري اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ .ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺗﺎﻳﻠﻮر ،ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﺣﻠﻘﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﻮر وﻳﮋه ﺟﻮاﻣﻊ ،ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﺷﻬﺮكﻫﺎي ﻣﻨﻔﺮد رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺤﻠﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ) .(Taylor & flint, 2000: 372در واﻗﻊ اﻟﮕﻮي ﻣﺤﻠﻲ ﻳﻚ ﺟﺰء ﻛﻮﭼﻚ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﻪ ﻧﻮع ﻗﺒﻠﻲ ﺗﺠﻠﻲ ﻳﺎﺑﺪ.
_____________________________ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن
41
ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از :ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﮕﺮشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﻗﺪرت ﻳﺎ ﻧﺤﻮه اﻋﻤﺎل آن در ﻳﻚ ﺟﻤﻌﻴﺖ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﺨﺒﮕﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻮده ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد .ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد ،ﻣﻔﻬﻮم ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺮض اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺑﻴﺎﻣﻮزد و ﺑﻪ دروﻧﻲ ﻛﺮدن ﻣﻌﺮﻓﺖ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮﻳﺶ اﻗﺪام ﻛﻨﺪ ،ﻟﺬا رﻳﺸﻪ در رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ دارد، ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻫﺮ ﻧﺴﻞ از ﻧﺴﻞ ﻗﺒﻞ ﺧﻮد ﺑﻪ ارث ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻛﻠﻲ آن ﺗﺎﺑﻊ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻓﺮدي و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ ) .(Lucian.w. pye, 1995: 3ﻋﺎﻟﻢ اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ :ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﺑﻄﻪ ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ دارد و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮري را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داد ،ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻃﻼع داﺷﺖ .ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ رﻓﺘﺎر ﻓﺮد در ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻪ در آن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،اﺑﺰار ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ارزﺷﻤﻨﺪي اﺳﺖ ) Alam,
.(2008: 112ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﮕﺮش اﻓﺮاد ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ رﺷﺪ ﻓﻜﺮي ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﮕﺮش ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد.
-3ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ -1-3ﻧﺤﻮه ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اوﻟﻴﻦ دوﻟﺖ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ در اﻳﺮان )ﻣﺎد( ﻣﺎد ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮرﺧﻴﻦ اوﻟﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺷﺪه در اﻳﺮان زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺗﺤﺎد ﻗﺒﺎﺋﻞ ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ ) (Diakonov, 1975: 69ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺧﺎرﺟﻲ ﻳﻌﻨﻲ آﺷﻮر ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺷﺪ و دﻳﺎﻛﻮ اوﻟﻴﻦ ﭘﺎدﺷﺎه و ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ اﺗﺤﺎد و ﺗﺸﻜﻴﻞ دوﻟﺖ ﻣﺎد ﺑﻮد و ﻫﮕﻤﺘﺎﻧﻪ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ اوﻟﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﻣﺤﻞ ﺗﺠﻤﻊ ﺑﻮد ،ﺣﺎﻛﻲ از از اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺷﺎه اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻘﺶ داوري داﺷﺘﻪ ) .(Enayat, 1998: 29ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت در دوﻟﺖ ﻣﺎد از دو ﺑﻌﺪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺑﺮرﺳﻲ دارد ،ﻛﻪ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ
42
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل دﻫﻢ ،ﺷﻤﺎره اول ،ﺑﻬﺎر 1393
__________________________
ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﻣﻮرد ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت در دوره ﻣﺎد ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻃﻌﻲ ﻛﺮد وﻟﻲ از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ اوﻟﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮاﻧﻲ اﺳﺖ و اﺳﺎس ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﺷﻴﻮه ﺗﻮزﻳﻊ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان در اﻳﻦ دوره رﻗﻢ ﺧﻮرد ،ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺎد ﭘﺲ از ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﻣﺎد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻮده ﻛﻪ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه در رأس ﻗﺪرت ﻗﺮار داﺷﺖ و ﺑﻌﺪ از ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ،ﺷﺎﻫﻚﻫﺎﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﺨﺘﺎر ﻣﺎد ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و اوﺳﺘﺎ دﻫﻴﻮ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در رأس اﻳﻦ دﻫﻴﻮﻫﺎ ،ﺷﺎﻫﻚﻫﺎ ﻳﺎ دﻫﻴﻮﭘﺖﻫﺎ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ .دﻫﻴﻮﻫﺎ در اوﺳﺘﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از اﺟﺘﻤﺎع ﭼﻨﺪ زﻧﺘﻮ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآﻣﺪ و زﻧﺘﻮﻫﺎ در رده ﺑﻌﺪي ﻗﺪرت ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ از اﺗﺤﺎد ﭼﻨﺪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآﻣﺪ و در رأس آن زﻧﺘﻮﭘﺖ ﺑﻮد .ﺣﻠﻘﻪ ﺳﻮم و رده ﺳﻮم ﻗﺪرت وﻳﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺸﻴﺮه و ﺧﺎﻧﺪان ﻛﻪ ﺑﻪ دﻫﻜﺪه ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻓﺮاد ﻳﻚ ﺧﺎﻧﺪان ،ﻛﻪ در رأس آن وﻳﺲﭘﺖ ﻳﺎ دﻫﺨﺪا ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً آﺧﺮﻳﻦ ﺣﻠﻘﻪ ﻗﺪرت ﻧﻴﻤﺎﻧﺎ ﻳﺎ ﻫﻤﺎن ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﻪ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮﻳﻦ واﺣﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در دوره ﻣﺎد ﺑﻮده)Diakonov, 1975: 67-
.(120در دوره ﻣﺎد ﻧﻈﺎم ﭘﺪرﺳﺎﻻري ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮده و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﺎﺋﻞ ﭘﺲ از اﺗﺤﺎد ﻳﻚ ﻧﻔﺮ را ﺑﻪﻋﻨﻮان رﺋﻴﺲ ﻳﺎ ﺷﺎه اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در رأس ﻗﺪرت ﻗﺮار ﮔﻴﺮد .ﺷﺎه ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺎﻧﺪان ﻳﺎ ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻣﺎد اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﺪ و ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻮروﺛﻲ ﺑﻮده وﻟﻲ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻗﺪرت ﺑﻴﺸﺘﺮ در دﺳﺖ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﻳﺎ اﺷﺮاف ﻣﺎدي ﺑﻮد و ﻫﺮ وﻗﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺷﺎه را ﺑﻪ اﻧﻮاع ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻳﺎ روشﻫﺎي ﺧﺎص ﺧﻮد ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ .ﻗﺪرت در دوره ﻣﺎد ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮده وﻟﻲ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻗﺪرت ﺑﻴﺸﺘﺮ در دﺳﺖ ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻮده ﻛﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺧﺎص ﺟﺎﻣﻌﻪ آن دوران ﺑﻮدﻧﺪ .ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻮع ﺣﻜﻮﻣﺖ در دوره ﻣﺎد را ﻳﻚ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻟﻴﮕﺎرﺷﻲ ﻗﻠﻤﺪاد ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻗﺪرت ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮده وﻟﻲ در دﺳﺖ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ در دﺳﺖ ﮔﺮوه ﺧﺎص ﺑﻮده اﺳﺖ .ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ در دوره ﻣﺎدﻫﺎ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮده را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮد .در دوره ﻣﺎدﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم داﻣﺪار ﺑﻮده و ﺑﻪ داﻣﭙﺮوري ﻳﺎ ﻛﺸﺎورزي ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﺎﺻﻲ در دوره ﻣﺎدﻫﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﻣﺪارك ﻣﻌﺘﺒﺮي در اﻳﻦ ﻣﻮرد وﺟﻮد ﻧﺪارد وﻟﻲ ﻧﻈﺎم ﭘﺪرﺳﺎﻻري ﺑﻪﺷﺪت در دوره ﻣﺎدﻫﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲﺷﺪ و ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ
_____________________________ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن
43
ﻧﻈﺎم ﭘﺪرﺳﺎﻻري در ﺷﻜﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺎدﻫﺎ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ در دوره ﻣﺎدﻫﺎ ﭘﺪر ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻖ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻮده ،ﻧﻈﺎم دﻫﺨﺪا ﻣﻨﺸﻲ در اﻳﻦ دوره ﻧﻴﺰ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮده و ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﻣﻌﺮﻓﻲ دﻳﺎﻛﻮ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮودوت ﻳﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎد دﻳﺎﻛﺎﻧﻮف و دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﻣﺪه اﻧﺘﺨﺎب دﻳﺎﻛﻮ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻋﺎدل و دادﮔﺮ ﺑﻮده و در ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﻮد ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻓﺮدي ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺼﺐ و داراي اﻋﺘﺒﺎر ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد .در اﻳﻦ دوره ﻧﻈﺎم ﺑﺮدهداري ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺑﺮدهداري ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻲﺷﺪ و ﺑﺮدهداري اﺟﺒﺎري ﻧﺒﻮده ،زﻳﺮا ﺑﺮدهﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﺻﻮرت ﻋﺪم رﺿﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق و ﻣﺰاﻳﺎي ﺧﻮد ارﺑﺎب ﺧﻮد را ﺗﺮك ﻛﻨﻨﺪ .در دوره ﻣﺎدﻫﺎ ﻳﻚ ﻃﺒﻘﻪ اﺷﺮاف وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻗﺪرت را در دﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﻗﺒﻀﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﺎن ﺧﺎﻧﺪان و اﺷﺮاف ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و دﻳﺎﻛﻮ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﺎدﺷﺎه اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدﻧﺪ ،ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم در ﻗﺪرت ﻧﻘﺸﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻗﺪرت ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﺣﻜﻮﻣﺘﮕﺮ ﻣﻲﺷﺪ .در ﻣﻮرد دﻳﻦ در دوره ﻣﺎدﻫﺎ ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻮﺛﻘﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ،اﮔﺮﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد آرﻳﺎﻳﻲﻫﺎ ﺗﻤﺎﻣﺎً زرﺗﺸﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ ﻛﻪ دﻳﻦ در ﺷﻜﻞدﻫﻲ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ در اﻳﻦ دوره ﻧﻘﺶ ﭼﻨﺪاﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .در ﻣﻮرد ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ در دوره ﻣﺎدﻫﺎ، ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ ،ﻣﺎدﻫﺎ در ﻏﺮب اﻳﺮان ﺳﻜﻨﺎ ﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و در داﻣﭙﺮوري و ﻛﺸﺎورزي از ﺳﺎﻳﺮ اﻗﻮام و ﻗﺒﺎﺋﻞ اﻳﺮاﻧﻲ آن دوره وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻬﺘﺮي داﺷﺘﻨﺪ .آﻧﻬﺎ ﻣﺪتﻫﺎ زﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ دوﻟﺖ آﺷﻮر ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ آن ﺧﺮاج ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و اوﻟﻴﻦ دوﻟﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﭘﺮداﺧﺖ ﺧﺮاج ﺑﻪ دوﻟﺖ آﺷﻮر ﺳﺮ ﺑﺎز زدﻧﺪ و ﻋﻠﺖ اﺗﺤﺎد ﻣﺎدﻫﺎ در واﻗﻊ دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ دوﻟﺖ آﺷﻮر ﺑﻮده ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ در واﻗﻊ اﺻﻠﻲﺗﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺎد را ﻣﻲﺗﻮان دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ آﺷﻮر داﻧﺴﺖ زﻳﺮا آﺷﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎدﻫﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ دﺳﺖ اﻧﺪازي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و دﻟﻴﻞ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﺣﻤﻼت و ﻳﻮرشﻫﺎي آﺷﻮر اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮده و ﻣﺎدﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻏﺎرﺗﮕﺮي آﺷﻮر ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻛﺴﻲ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﺎدﺷﺎه اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دادﮔﺮي ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮد .اﻟﺒﺘﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ دادﮔﺮي در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن رﻳﺸﻪاي ﻋﻤﻴﻖ دارد .ﭘﺲ از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺎد و اﺗﺤﺎد ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻣﺎد آﻧﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ دﺷﻤﻦ اﺻﻠﻲ و ﻋﺎﻣﻞ اﺗﺤﺎد ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ آﺷﻮر را از ﺻﻔﺤﻪ روزﮔﺎر ﺣﺬف ﻛﻨﻨﺪ و دﻳﮕﺮ ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي اﺗﺤﺎد وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺷﺮوع ﺷﺪ .ﺛﺮوت اﻧﺪوزي ﺧﺎﻧﺪان و اﺷﺮاف، ﺑﺮدهداري ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ ،اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﺧﺎﻧﺪان و ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻣﺎد ﻫﻤﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻫﻢ داده ﺗﺎ
44
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل دﻫﻢ ،ﺷﻤﺎره اول ،ﺑﻬﺎر 1393
__________________________
ﺧﺎﻧﺪان ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﻗﺪرت را از دﺳﺖ آﺧﺮﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺎد ﻳﻌﻨﻲ اﻳﺴﺘﺎگ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺸﻜﻼت ﻓﺮاوان داﺷﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻛﻮرش ﭘﺎرﺳﻲ ﺑﺪﻫﻨﺪ و اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻣﺎد و آﻏﺎز ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﭘﺎرﺳﻴﺎن در اﻳﺮان ﺑﻮد .ﺗﻮزﻳﻊ ﻗﺪرت در اﻳﻦ دوره اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺎ ﻧﺎم ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻣﺎد ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه وﻟﻲ ﻗﺪرت ﺑﻴﺸﺘﺮ در دﺳﺖ ﺧﺎﻧﺪان ﺣﻜﻮﻣﺖﮔﺮ ﺑﻮده و ﺷﺎه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻤﺎد اﺗﺤﺎد ﻣﺎدﻫﺎ را داﺷﺖ و از ﻧﻈﺮ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ .ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻪ در ﺗﻮزﻳﻊ ﻗﺪرت در اﻳﻦ دوره ﻧﻘﺶ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﺮده ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻳﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻟﺖ آﺷﻮر ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﭼﺸﻢ ﻃﻤﻊ ﺑﻪ اﻳﺮان داﺷﺖ و اﻳﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻣﺎد ﺗﺸﻜﻴﻞ دوﻟﺖ ﻣﺘﺤﺪ دﻫﻨﺪ .ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﻦ دوره ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺧﺎﻧﺪان و ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺑﻮده ﻛﻪ ﻗﺪرت را در دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ .و ﻋﻮاﻣﻠﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آب ﻫﻮا و اﻗﻠﻴﻢ اﻳﺮان در ﻧﻮع ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت در اﻳﻦ دوره ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ.
ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره : 1ﻗﻠﻤﺮو ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻣﺎد و ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ آن )(Iranian Historical Atlas
-2-3دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن ﭘﺎرﺳﻬﺎ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از اﻗﻮام آرﻳﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﻣﺮﻛﺰي و ﺟﻨﻮﺑﻲ اﻳﺮان ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﻗﻮم اﺑﺘﺪا ﺑﻪﺻﻮرت ﻳﻜﻲ از ﻛﺸﻮركﻫﺎي ﻣﺎدي زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺎد ﺑﻮدﻧﺪ .ﻫﺨﺎﻣﻨﺶﻫﺎ
_____________________________ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن
45
ﻧﺨﺴﺖ ﺟﺰء رﻋﺎﻳﺎي ﻣﺎدي ﺑﻮدﻧﺪﻛﻪ در زﻣﺎن ﻛﻮرش ﻗﻴﺎم ﻛﺮده و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻣﺎدي ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﭘﺎرﺳﻲ ﻣﻲدﻫﺪ ) .(Mole Paramour, 1996: 14ﻗﺪرت در ﭘﺎرﺳﻬﺎ در دﺳﺖ دﻫﻴﻮﭘﺖﻫﺎ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮده ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺎد ﻳﻌﻨﻲ اﻳﺴﺘﺎگ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻮرش و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﺷﺮاف ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺷﺪه و ﻛﻮرش ﺧﻮد را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﻳﺴﺘﺎگ و ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه اﻳﺮان ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد .ﺑﻌﺪ از ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن ﻛﻮرش ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﻮزﻳﻊ آن در ﺑﻴﻦ ﭘﺎرﺳﻬﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻮد و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺷﺪ و ﻗﺪرت دﻳﮕﺮ در دﺳﺖ دﻫﻴﻮﭘﺖﻫﺎ ﻧﺒﻮد .اﮔﺮﭼﻪ ﭼﻴﺪﻣﺎن ﻗﺪرت ﺷﺒﻴﻪ ﻣﺎد ﺑﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﺎن ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎه در رأس ﻫﺮم ﻗﺪرت و رﻳﺎﺳﺖ ﻗﻮاي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ اداري ،ﻧﻈﺎﻣﻲ و روﺣﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎه ﺑﻮد ) (Bayani, 2002:17و ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﺣﻠﻘﻪ ﺑﻮد وﻟﻲ اﺳﻢ ﺧﺎﻧﻮاده در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ ﻧﻤﻨﻪ ﺑﻮده .ﻛﻮرش ﭘﺲ از ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﮔﺸﺎﻳﻲ زد و ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي ﺗﺼﺮف ﺷﺪه را ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﻫﭙﺎوه و در رأس ﻫﺮ ﻳﻚ از دﻫﭙﺎوهﻫﺎ ﻳﻚ ﺧﺸﻪ ﺳﻪ ﭘﺎوه ﻗﺮار ﻣﻲداد ﻛﻪ اﻣﻴﻦ ﺷﺎه و ﺣﺎﻓﻆ و ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻗﻠﻤﺮو ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺑﻮده .ﺧﺸﻪ ﺳﻪ ﭘﺎوهﻫﺎ ﻧﻴﺰ در ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮد داراي ﻗﺪرت و وﻇﺎﻳﻔﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ: -1ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺻﻠﺢ داﺧﻠﻲ -2 ،رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻛﺸﻮري ﻫﺮ ﻳﻚ از اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ .اﻳﻨﻜﻪ اﻣﻮر ﻟﺸﻜﺮي و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺤﻮل ﺷﺪه ﺑﻮده ﻳﺎ ﺧﻴﺮ اﻃﻼع دﻗﻴﻘﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ وﻟﻲ ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺴﺌﻮﻻن اﻣﻮر ﻟﺸﻜﺮي و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮد ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه اﻧﺘﺨﺎب و ﻣﻨﺼﻮب ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ .ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺪارك و ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺣﺎﻛﻲ از آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ ﺑﻪ ﻫﻔﺖ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه ﺑﻮده و ﻫﺮ ﻗﺴﻤﺖ و ﻗﻠﻤﺮو ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻜﻲ از ﺧﺎﻧﺪان ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه اداره ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻋﺪد ﻫﻔﺖ ﻫﻤﺎن ﻫﻔﺖ ﺧﺎﻧﺪان ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ ﺑﻪ ﻫﻔﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺧﺸﻪﺳﻪ ﭘﺎوه و ﻫﺮ ﺧﺸﻪﺳﻪ ﭘﺎوه ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﻫﭙﺎوه و ﻫﺮ دﻫﭙﺎوه و ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﺣﻠﻘﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻤﻨﻪ ﻳﺎ ﻫﻤﺎن ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﺪ .ﺣﻠﻘﻪ دﻳﮕﺮ ﻗﺪرت در دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ دﺑﻴﺮان ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦﻫﺎ اﻣﻴﻦ ﺷﺎه ﺑﻮده و ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺎﻟﻲ و ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﻫﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ و اﻃﻼعرﺳﺎﻧﻲ از اوﺿﺎع داﺧﻠﻲ ﻫﺮ ﺧﺸﻪﺳﻪ ﭘﺎوه ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ .ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻛﻮرش ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻗﺪرت ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ و ﻛﻢ ﻛﻢ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻴﻦ ﺧﺎﻧﺪان و ﺧﺎﻧﺪان ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ
46
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل دﻫﻢ ،ﺷﻤﺎره اول ،ﺑﻬﺎر 1393
__________________________
اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺧﺎﻧﺪان ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ دارﻳﻮش ﻗﺪرت را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻳﻜﻲ از ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻮده دارﻳﻮش ﻧﻈﺎم اﺳﺘﺎﻧﻲ اﻣﺮوزي را ﺑﻪوﺟﻮد آورده و ﺧﻮد را ﻧﺎﻳﺐ ﺧﺪا ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد و ﺑﻪﺷﺪت ﻗﺪرت را ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻛﺮد و دﻳﮕﺮ ﺧﺸﻪﺳﻪ ﭘﺎوهﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ دوره ﻛﻮرش داراي آزادي و ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﻧﺒﻮدﻧﺪ .در دوره دارﻳﻮش ﻗﻠﻤﺮو ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ ﺑﻪ 30اﺳﺘﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﺪ وﻟﻲ ﻳﻚ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي دﻳﮕﺮ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﻮد ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺘﺎنﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﻪ 20ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ .اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ در دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ ﻧﻈﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در اﺑﺘﺪا ﺷﺒﺎﻫﺖ زﻳﺎدي ﺑﻪ دوره ﻣﺎدﻫﺎ داﺷﺘﻪ وﻟﻲ ﻳﻚ ﻃﺒﻘﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﻦ دوره ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﺰاﻳﻲ داﺷﺘﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﻎﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺮرات ﻣﺬﻫﺒﻲ ،ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﺮدن ،ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺧﻮاب ،ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﺎم ﺳﻌﺪ و ﻧﺤﺲ ،اﻧﺠﺎم ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺎجﮔﺬاري و ﺣﺘﻲ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻧﻔﻮذ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﻣﻎﻫﺎ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ) (Grishman, 1993: 148و اﻳﻦ ﺣﺎﻛﻲ از ﻧﻔﻮذ ﻣﺬﻫﺐ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ ﺑﻮده .در دوره ﻣﺎدﻫﺎ و ﺣﺘﻲ در دوره ﻛﻮرش ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ ﻃﺮﻓﺪاران آﺋﻴﻦﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و اﻳﻦ دوره ﺑﺎﻋﺚ رﺷﺪ و ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻓﻜﺮي ﺟﺪﻳﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ آﺋﻴﻦ زوراﻧﻲ در اﻳﻦ دوره ﻣﺤﺼﻮل اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ اﺳﺖ ) Jalali
.(Moghaddam, 1993: 23ﻣﺮدم در دو ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﺬﻫﺐ داراي آﺰادي ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮ ﻛﺲ دﻳﻦ و اﻋﺘﻘﺎدات ﺧﻮد را داﺷﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺳﺨﺖﮔﻴﺮي ﻧﻤﻲﻛﺮد وﻟﻲ ﭘﺲ از ﻗﺪرت ﮔﺮﻓﺘﻦ دارﻳﻮش اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ دﭼﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﺪ و در دوره ﺧﺸﺎﻳﺎر ﺷﺎه ﻣﺬﻫﺐ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻎﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺧﺸﺎﻳﺎر ﺷﺎه در ﻛﺘﻴﺒﻪ ﺑﻴﺴﺘﻮن ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻫﻮرا ﻣﺰدا ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎﻧﻢ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﻨﻢ و ﻫﻤﻪ را ﻣﺠﺒﻮر ﻛﺮدم ﻛﻪ ﺑﻪ اﻫﻮرا ﻣﺰدا اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ) .(Diakonov, 1975: 110از ﻧﻈﺮ ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در اﻳﻦ دوره ﻃﺒﻘﻪ اول اﺷﺮاف و ﻧﺠﺒﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﻨﻈﻮر ﻫﻤﺎن ﺧﺎﻧﺪان ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن اﺳﺖ .ﻃﺒﻘﻪ دوم ﻃﺒﻘﻪ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﻌﻨﻲ در اﻳﻦ دوره ﻃﺒﻘﻪ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺑﻌﺪ از ﻧﺠﺒﺎ در ﺟﺎﻳﮕﺎه دوم ﻃﺒﻘﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ و ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻧﻔﻮذي ﻛﻪ داﺷﺘﻨﺪ ،ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﻃﺒﻘﻪ دوم ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﻃﺒﻘﺎت
_____________________________ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن
47
ﺑﻌﺪي ﻛﺸﺎورزان و ﭘﻴﺸﻪوران و ﻛﺎرﮔﺮان ﺑﻮدﻧﺪ .در اﻳﻦ دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن ﻗﻠﻤﺮو ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻳﺮان را وﺳﻌﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ و اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻋﻈﻴﻤﻲ را ﺑﻨﺎ ﻛﺮدﻧﺪ .اﻳﺮان در دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن از ﻫﻔﺘﺎد و دو ﻣﻠﺖ ﻛﻪ ﺳﻲ ﺳﺎﺗﺮاپﻧﺸﻴﻦ را ﺑﻪوﺟﻮد آورده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻫﺮ اﻳﺎﻟﺖ ﺣﺎﻛﻤﻲ ﺑﻪﻧﺎم ﺷﻬﺮﺑﺎن داﺷﺖ ) .(Nazarian, 1374; 7ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي اﺷﻐﺎل ﺷﺪه ﻓﻘﻂ زﻳﺮ ﻟﻮاي اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﺰء ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻳﺮان ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪدﻟﻴﻞ وﺳﻌﺖ ﻗﻠﻤﺮو ،ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ آن ﻛﺎري ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار ﺑﻮده ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻜﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻪﺻﻮرت ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮﻧﻲ ﺑﻮده .ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎ اﺳﻤﺎً زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ در اﻣﻮر داﺧﻠﻲ ﺧﻮد داراي ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﺑﻮدﻧﺪ .ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﺎ زوال ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴﺰان ﻧﻈﺎرت ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي دورﺗﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺎرت ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي واﻗﻊ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﺳﺮزﻣﻴﻦ و ﻣﺮدم اﺻﻠﻲ اﻳﺮان ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﺷﻤﺎﺗﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي واﻗﻊ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺷﻜﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي در ﻛﻨﺘﺮل ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي دور دﺳﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﻛﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي دورﺗﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ داراي ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ .وﻳﻞ دوراﻧﺖ اﻋﺘﻘﺎد دارد در دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ ﻣﺮدم در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻗﺪرت در ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از آﻧﻬﺎ ﺑﻮده ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ) .(Ravandi, 1964: 453ﻧﻈﺎم ﭘﺪرﺳﺎﻻري دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺎم دوره ﻣﺎدﻫﺎ ﺑﻮده و ﻧﻈﺎم رﻳﺎﺳﺘﻲ و ﻛﺪﺧﺪاﻳﻲ در دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوت دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ ﺑﺎ دوره ﻣﺎدﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻔﻮذ روﺣﺎﻧﻴﻮن در دﺳﺘﮕﺎه ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن ﻋﻨﻮان ﻛﺮد .در دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ رﻓﺘﻪ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﻗﺒﻞ از ﻫﻤﻪ ﺗﻤﺮﻛﺰ دﻳﻨﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در دوره ﻣﺎدﻫﺎ و ﺣﺘﻲ در دوره ﻛﻮرش ﻳﺎ ﻛﻤﺒﻮﺟﻴﻪ ﻣﺮدم در اﻧﺘﺨﺎب دﻳﻦ و ﻣﺬﻫﺐ ﺧﻮد آزاد ﺑﻮدﻧﺪ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻛﺎري ﻧﺪاﺷﺖ وﻟﻲ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ ﻣﻎﻫﺎ در دﺳﺘﮕﺎه ﻗﺪرت ﺗﻤﺮﻛﺰ دﻳﻨﻲ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ و ﺗﺎ آﺧﺮ دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن اﻳﻦ وﺿﻊ اداﻣﻪ داﺷﺖ .در دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪ ﻳﻌﻨﻲ در اﺑﺘﺪا ﻛﻪ ﻛﻮرش ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪ ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮده وﻟﻲ ﺑﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن دارﻳﻮش ﺑﺰرگ ﺣﻠﻘﻪ ﻗﺪرت ﺗﻨﮓﺗﺮ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻗﺪرت ﺑﺴﻴﻂﺗﺮ ﺷﺪ و اﻳﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺎﺷﻲ از ﻗﺪرتﻃﻠﺒﻲ دارﻳﻮش ﺑﺰرگ ﺑﻮده و ﻗﺪرت ﺳﺎﺗﺮاپﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﺷﺪه و ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻗﺪرت
48
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل دﻫﻢ ،ﺷﻤﺎره اول ،ﺑﻬﺎر 1393
__________________________
در دﺳﺖ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪ .در اﻳﻦ دوره ﻣﻎﻫﺎ ﻛﻢ ﻛﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ در ﺣﻠﻘﻪ ﻗﺪرت وارد ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﻨﺪ .از ﻧﻈﺮ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﻣﺎﻧﻨﺪ دوره ﻣﺎدﻫﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ.
ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره :2ﻗﻠﻤﺮو ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ اﻳﺮان در دوره ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن )(Iranian Historical Atlas
-3-3دوره اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن اﺳﻜﻨﺪر ﻣﻘﺪوﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻨﻬﺮﻳﻦ ﻳﻮرش ﺑﺮد و ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن در اﻳﺮان ﭘﺎﻳﺎن داد .اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺮ اﻳﺮان و ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮاﻧﻲ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﻨﺪ .ﭘﺲ از ﻣﺮگ اﺳﻜﻨﺪر ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي ﺗﺼﺮف ﺷﺪه ﺑﻴﻦ ﺳﺮداران وي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪ و اﻳﺮان ﺑﻪ ﺳﻠﻮﻛﻲﻫﺎ رﺳﻴﺪ .ﺳﻠﻮﻛﻴﺎن، ﺳﺮداران ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﺪرت آﻧﻬﺎ ﻧﺎﺷﻲ از ﺷﻤﺸﻴﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻮد .ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ زور ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻗﺪرت ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ .از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻳﻚ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﺒﻮد ﺑﻪﻧﺤﻮه ﺣﻜﻮﻣﺖ در اﻳﻦ دوره ﻧﻤﻲﭘﺮدازﻳﻢ وﻟﻲ ﺳﻠﻮﻛﻴﺎن در ﻗﺪرت و دﻳﻦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ در
_____________________________ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن
49
واﻗﻊ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اوﺿﺎع داﺧﻠﻲ اﻳﺎﻻت ﻛﺎري ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﻪﻫﺮ ﺣﺎل آﻧﻬﺎ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﭼﻮن ﻣﻠﺖ اﻳﺮان ﺑﻪﺷﺪت ﺑﻴﮕﺎﻧﻪﺳﺘﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،و ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺮﺑﻪ اﺷﻚ اول ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺳﻠﻮﻛﻴﺎن را رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺎﻟﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﻳﺎن دﻫﺪ و ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺷﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮاﻧﻲ اﺻﻴﻞ اﺳﺖ را ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﻨﺪ .ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ در دوره اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت در دورهﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﻓﺮق داﺷﺖ .ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﺎﻣﻼً ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ داﺷﺖ ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﻓﻀﺎﻳﻲ ،ﻗﺪرت در دﺳﺖ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮده وﻟﻲ ﻗﺪرت ﺷﺎه ﻣﺤﺪود و ﻣﺠﻠﺲ و ﭘﺎرﻟﻤﺎن داراي ﻗﺪرﺗﻲ زﻳﺎد ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از ﺳﻠﻮﻛﻴﺎن و ﻧﻔﻮذ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻠﻨﻲ در اﻳﺮان ﺷﻜﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در اﻳﺮان ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺷﺎه را اﻧﺘﺨﺎب ﻳﺎ ﻋﺰل ﻛﻨﺪ ﭘﺎدﺷﺎه در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻣﻲﺑﻮد و اﻋﻀﺎي ﺳﻨﺎ را ﺟﻨﮕﺎوران ﭘﺎرﺗﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدادﻧﺪ ) .(Zarrinkoob,1996: 35ﻣﺠﻠﺲ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻐﺎن و ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺖ وﻟﻲ داراي ﻗﺪرت و ﻧﻔﻮذ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺒﻮد. در اﻳﻦ دوره اﻳﺮان ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﻠﻮكاﻟﻄﻮاﻳﻔﻲ اداره ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه آن را ﻓﺌﻮدال ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ وﻟﻲ در اﻳﻦ دوره ﻫﺮ اﻳﺎﻟﺘﻲ داراي ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﺧﺎص ﺑﻮده و اﻳﺎﻻتﻫﺎي اﺻﻴﻞ و اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺎرس ،آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﺧﻮزﺳﺘﺎن در ﺿﺮب ﺳﻜﻪ آزاد ﺑﻮدﻧﺪ و در اﻣﻮر داﺧﻠﻲ داراي ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ .ﭘﻴﺮﻧﻴﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :در اﻳﻦ دوره ﺷﺎه ﺷﺨﺺ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﺧﻮد را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻳﺎ ﻫﻤﺎن وزﻳﺮ اﻋﻈﻢ اﻧﺘﺨﺎب و وي ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺎه ،اﻋﻀﺎي ﻛﺎﺑﻴﻨﻪ دوﻟﺖ ﻳﺎ وزرا را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﺮد ،وزارتﻫﺎي ﻣﺎﻧﻨﺪ :دﻓﺘﺮ ﺧﺎﻧﻪ ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ،اداره ﺟﻨﮓ ،اﺳﻠﺤﻪ ﺧﺎﻧﻪ ،اداره ﻣﺎﻟﻴﻪ ،اداره ﮔﻤﺮك ،اداره ﺗﺠﺎر و ﻛﺴﺒﻪ را ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد ﻛﻪ در دوره اﺷﻜﺎﻧﻲ داراي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺸﺨﺺ و وزﻳﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮدﻧﺪ ) .(Ravandi, 1964: 557در اﻳﻦ دوره ﺗﻤﺮﻛﺰ در ﻗﺪرت و ﻣﺬﻫﺐ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ .ﻳﻌﻨﻲ اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن دﻳﻦ ﺧﺎﺻﻲ را ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻗﺮار ﻧﺪاده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺮدم در اﻧﺘﺨﺎب دﻳﻦ و ﻣﺴﻠﻚ ﺧﻮد آزاد ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﺧﺸﻢ روﺣﺎﻧﻴﻮن زرﺗﺸﺘﻲ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮد ﭼﻮن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻤﺮﻛﺰ و ﺗﻌﻴﻴﻦ دﻳﻦ زرﺗﺸﺘﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان دﻳﻦ اﺻﻠﻲ و ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻗﺪرت راه ﻳﺎﺑﻨﺪ .در اﻳﻦ دوره ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ دورهﻫﺎي ﻗﺒﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺧﺎﻧﺪان ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ اﺷﺮاف اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻧﻘﺶ ﺑﻪﺳﺰاﻳﻲ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت داﺷﺘﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ
50
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل دﻫﻢ ،ﺷﻤﺎره اول ،ﺑﻬﺎر 1393
__________________________
ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻓﺸﺎر ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﺪرك ﻣﺴﺘﺪﻟﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ،وﻟﻲ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ آﻧﻬﺎ داراي اﻣﻼك و ﺛﺮوت زﻳﺎدي ﺑﻮدﻧﺪ و ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮد آﻧﻬﺎ در دﺳﺘﮕﺎه ﻗﺪرت داراي ﻧﻔﻮذ ﺑﺎﺷﻨﺪ .در دوره اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن ﻣﺮزﻫﺎي اﻳﺮان داراي ﺛﺒﺎت ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﻨﺞ ﻗﺮن ﻣﺮزﻫﺎي اﻳﺮان ﺑﺪون ﺗﻐﻴﺮ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﻋﻘﻴﺪه ﻣﻴﺮﺣﻴﺪر ﻧﺎﺷﻲ از وﺣﺪت ﺳﻴﺎﺳﻲ ،ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و زﺑﺎﻧﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن در اﻳﻦ دوره ﺑﻮد) .(Mirheydar, 2010: 91وﻟﻲ در اﻳﻦ دوره ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻳﺮان اﺷﻜﺎﻧﻲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ و وﺣﺪت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﭼﻮن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻠﻨﻲ ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي در اﻳﺮان ﻧﻔﻮذ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﻃﺒﻘﺎت ﺑﺎﻻي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻫﻠﻨﻲ آﺷﻨﺎﻳﻲ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻜﺎﺗﺒﺎت ﺑﺎ زﺑﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻠﻨﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﺪ ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ آﺋﻴﻦﻫﺎي ﻫﻠﻨﻲ ﻫﻢ در اﻳﺮان اﺟﺮا ﻣﻲﺷﺪ وﺣﺪت زﺑﺎﻧﻲ ﻫﻢ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ، ﻛﺸﻮر ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﻠﻮكاﻟﻄﻮاﻳﻔﻲ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر اداره ﻣﻲﺷﺪ و اﻳﺎﻻﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮزﺳﺘﺎن و ﻓﺎرس و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺳﻜﻪ ﺿﺮب ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن ﻫﻴﭻ دﻳﻦ و ﻣﺬﻫﺐ ﺧﺎﺻﻲ را ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ﻣﺬاﻫﺐ و ادﻳﺎن داراي آﺰادي ﺗﺒﻠﻴﻎ و ﻣﺮدم در اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺬﻫﺒﺸﺎن از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺛﺒﺎت و ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺷﻜﺎﻧﻲ را در ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻳﻦ دوره ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد ﭼﻮن ﻓﺎرسﻫﺎ و زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن ﺷﻮرﻳﺪﻧﺪ آن ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﻗﺪرت ﺑﻪﺑﻬﺎﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن ﺑﻪ دﻳﻦ و آﺋﻴﻦ ﻧﻴﺎﻛﺎن ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ .ﭘﺲ ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻜﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ داﻧﺴﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ .در اﻳﻦ دوره ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ دورهﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ وﻟﻲ ﻫﻴﭻﻛﺪام ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو اﻳﺮان دﺳﺖاﻧﺪازي ﻛﻨﻨﺪ .ﺑﻪ ﺟﺮات ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻪ دﻳﻦ و آﺋﻴﻦ ﻣﺮدم ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺮاﺳﺮ ﻗﻠﻤﺮو اﻳﺮان ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ داراي ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ درﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺮزﻫﺎي اﻳﺮان داراي ﺛﺒﺎﺗﻲ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮدﻧﺪ .وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺰ داراي ﺛﺒﺎت ﺑﻮد و اﻳﺮان ﻣﺤﻮر ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺷﺮق و ﻏﺮب ﺷﺪه ﺑﻮد .ﺳﻘﻮط اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ روﺣﺎﻧﻴﻮن زرﺗﺸﺖ داﻧﺴﺖ ﭼﻮن آﻧﻬﺎ در ﻗﺪرت ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻗﺒﻠﻲ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ .ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻧﻮﺷﻴﺮوان ﻛﻪ ﻛﻠﻴﺪدار آﺗﺸﻜﺪه ﺑﻮد ،ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن ﺷﻮرﻳﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﻲدﻳﻨﻲ و ﻏﻴﺮ و ﺑﺪون ﺗﻌﺼﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺪن ﻧﻴﺎﻛﺎن ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮده در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم
_____________________________ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن
51
ﺷﻮاﻫﺪ ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن ﺑﻪ اﻳﺮان و اﻳﺮاﻧﻲ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﺮاﻧﻲﺗﺮ از ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ .ﺑﻪﺟﺮأت ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﺳﻠﻮﻛﻴﺎن ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﺮان آوردﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺧﺪﻣﺖ ﻛﺮد و ﺷﻜﻞ ﺗﻮزﻳﻊ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺷﺪت ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار داد ﻧﻈﺎم ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ را ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ،ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ،ﻛﺎﻫﺶ ﻗﺪرت ﭘﺎدﺷﺎه ،اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﺪرت اﻳﺎﻻت و ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﺎﻻت و ﺳﺎﺗﺮاپ ﻧﺸﻴﻦﻫﺎ ،آزادي دﻳﻦ و ﻣﺬﻫﺐ را ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﻔﻮذ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻠﻨﻴﺴﻢ ﺑﻪ درﺑﺎر اﺷﻜﺎﻧﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺰاق زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﻛﻪ در دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ داراي ﻗﺪرت و ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﻮش ﻧﻴﺎﻣﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻗﺪرت را از ﭼﻨﮓ اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن در آوردﻧﺪ .در دوره اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن ﭼﺮﺧﺸﻲ ﻛﺎﻣﻞ در ﺷﻜﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺪرت ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪ از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻪﺻﻮرت دو ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎي اﻧﺘﺨﺎب و ﻋﺰل ﺷﺎه را داﺷﺘﻨﺪ اداره ﻣﻲﺷﺪ و ﺷﺎه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺴﺌﻮل و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺠﻠﺲ داﺷﺖ و آن ﻗﺪرت ﻛﻪ در دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﺎن در دﺳﺖ ﺷﺎه ﺑﻮد ﻛﻤﺮﻧﮓ ﺷﺪه ﺑﻮد و اﺧﺘﻴﺎرات ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ داده ﺷﺪه ﺑﻮد و رؤﺳﺎي اﻳﺎﻻت ﻧﻴﺰ داراي اﺧﺘﻴﺎرات زﻳﺎدي در ﺣﻮزه ﺣﺎﻛﻤﻴﺘﻲ ﺧﻮد ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻧﻈﺮ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﻠﻮكاﻟﻄﻮاﻳﻔﻲ اداره ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ زﻳﺎدي ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﺪراﻟﻲ اﻣﺮوزي دارد. اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺎﺷﻲ از ﺧﺮد و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ ﺑﻮدن ﺧﺎﻧﺪان اﺷﻜﺎﻧﻲ ﺑﻮد ،ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﺑﻪ ﻣﺮدم آزادي در اﻧﺘﺨﺎب ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﺬﻫﺐ داده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﺎﻻت ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري زﻳﺎدي داده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﺪرت را ﺑﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻛﻪ از ﺳﻠﻮﻛﻴﺎن ﺑﻪ ارث ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ واﮔﺬار ﻛﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻗﺪرت در دﺳﺘﺎن ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻮده ﺑﻪ اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ را داد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ در ﻗﺪرت ،ﻓﺮﻫﻨﮓ ،ﻣﺬﻫﺐ ،ﺛﺒﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻣﻨﻴﺘﻲ را در اﻳﺮان ﭘﻴﺎده و ﺑﺎ ﺛﺒﺎتﺗﺮﻳﻦ دوره از ﻧﻈﺮ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﺮزي و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻋﻤﺮي ﻃﻮﻻﻧﻲ را رﻗﻢ ﺑﺰﻧﻨﺪ.
52
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل دﻫﻢ ،ﺷﻤﺎره اول ،ﺑﻬﺎر 1393
__________________________
ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره :3ﻗﻠﻤﺮو ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن )(Iranian Historical Atlas
-4-3ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺳﺎﺳﺎن ﻧﺎم ﻣﻐﻲ ﺑﻮد از دودﻣﺎن ﻧﺠﺒﺎي ﻓﺎرﺳﻲ و در ﻣﻌﺒﺪ ﻧﺎﻫﻴﺪ اﺳﺘﺨﺮ داراي ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻤﺘﺎزي ﺑﻮد .ﺧﺎﻧﺪان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﺑﺘﺪا ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮ اﻗﻮام ﭘﺎرس ﻏﻠﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪ و ﭘﺲ از ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن اردﺷﻴﺮ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ دوﻟﺖ اﺷﻜﺎﻧﻲ ﻗﻴﺎم ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺷﻜﺎﻧﻲ ﭘﺎﻳﺎن دادﻧﺪ .اردﺷﻴﺮ ﭘﺲ از ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن ﺗﻤﺎم ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻮد را ﺳﺮﻛﻮب ﻛﺮد ،وي دﺳﺘﻮر داد ﺗﻤﺎم ﻣﻌﺎﺑﺪ را آﺗﺶ زده و وﻳﺮان ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪﺟﺎي آﻧﻬﺎ آﺗﺸﻜﺪه )آﺗﺶ ﺑﻬﺮام( را ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ) Khodadadyan, 2004:
.(1439اردﺷﻴﺮ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﻲ ﺷﻴﻔﺘﻪ ﻗﺪرت ﺑﻮد .ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن داراي ﻳﻚ ﭼﺮﺧﺶ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوره اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن ﺑﻮد ،ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺪرت ﺑﻪﺷﺪت ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪه در دﺳﺘﺎن ﺷﺎه ﺷﺪ و ﺷﺎه در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﻣﻌﺎدل ﺧﺪا ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﺪ .ﻣﺸﻜﻮر ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ :در ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم )ﻛﻠﻤﻪ ﺧﺪاﻳﻲ( ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﻣﺎﻟﻚ و ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻄﻠﻘﺎً ﺑﺮاي ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮد ) .(Mashkoor, 1988: 15ﺷﺎﻫﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﻓﻨﺎﻧﺎﭘﺬﻳﺮ
_____________________________ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن
53
ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ،ﺧﺴﺮو ﭘﺮوﻳﺰ وﻗﺘﻲ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺷﺎﻫﻲ ﻧﺸﺴﺖ ﮔﻔﺖ :آدﻣﻲ ﻓﻨﺎﻧﺎﭘﺬﻳﺮ از ﻣﻴﺎن ﺧﺪاﻳﺎن و ﺧﺪاي ﺑﺴﻴﺎر ﺟﻠﻴﻞ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدﻣﺎن و ﺻﺎﺣﺐ ﺷﻬﺮﺗﻲ ﺑﺴﻴﺎر و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﻃﻠﻮع ﺑﺎ آﻓﺘﺎب ﻗﺮﻳﻦ اﺳﺖ ) .(Ibn Khaldun, 1984: 214; Christiansen, 1995: 648ﻗﺪرت در دوران ﻗﺒﻞ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮده ﻛﻪ اوج ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ،دوره اﺷﻜﺎﻧﻲ ﺑﻮده وﻟﻲ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻗﺪرت ﺑﻪﺷﺪت در دﺳﺘﺎن ﺷﺎه ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪه و ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ واﻗﻌﻲ اﺳﺘﺒﺪاد در اﻳﻦ دوره در اﻳﺮان ﺣﺎﻛﻢ ﺷﺪ .ﺳﺎﺧﺘﺎر اداري و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻮد ﻛﻪ رﺋﻴﺲ ﺗﺸﻜﻴﻼت اداري ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن در دﺳﺖ وزﻳﺮ ﺑﺰرگ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺰار ﺑﺪ ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد ﻗﺮار داﺷﺖ وي ﻧﺎﻳﺐ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮد؛ و ﺑﻪ اﻣﻮر ﻛﺸﻮري رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮد ،در اﻳﻦ دوره ﻫﺸﺖ دﻳﻮان ﺑﻪﺗﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮ وﺟﻮد داﺷﺖ: -1دﻳﻮان ارﺗﺶ -2 ،دﻳﻮان راهﻫﺎ -3 ،دﻳﻮان ﻣﺴﻜﻮﻛﺎت -4 ،دﻳﻮان ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ -5 ،دﻳﻮان دادرﺳﻲ، -6دﻳﻮان اﻣﺘﻴﺎزات دوﻟﺘﻲ -7 ،دﻳﻮان ﻣﺎﻟﻴﺎت -8 ،دﻳﻮان اوزان و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ) Christiansen,
.(2005: 71در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن دﻳﻦ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ داده ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان دﻳﻦ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺪ در ﻗﺪرت ﻧﻔﻮذ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن ﻣﻲﮔﻔﺖ ﺗﺨﺖ و آﺗﺸﮕﺎه ﺗﻔﻜﻴﻚﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در اﻳﻦ دوره روﺣﺎﻧﻴﺖ در ﺟﺎﻳﮕﺎه اول ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ در اوﺳﺘﺎ آﻧﻬﺎ آﺷﻮرا ذﻛﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ ) .(Christiansen, 1935: 24ﻧﻈﺎم ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺑﻪﺷﺪت در اﻳﻦ دوره ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮده و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺎم ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺣﻖ ﻧﺪاﺷﺖ از ﺟﺎﻳﮕﺎه و ﻃﺒﻘﻪ ﺧﻮد ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺮود .اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن ﻣﺮدم ﻋﺎﻣﻪ را ﭘﺴﺖ و ﺣﻘﻴﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺖ و ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺷﺎه زﻳﺎنآور ﻣﻲداﻧﺴﺖ ) .(Masoodi, 1995: 239ﻗﺪرت در دﺳﺘﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮده و ﻣﺮدم وي را ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻄﺎب ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ .آﻧﻬﺎ ﺧﻮد را از ﻧﮋادآﺳﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ﺳﺠﺪه راﺿﻲ ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ ) .(Motahari, 1993: 287در اﻳﻦ دوره ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺷﺎه ﻗﺪرت ﺑﺰرگ اﺳﺖ و ﺗﻚﺧﺪاﻳﻲ ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﺗﻚﺷﺎﻫﻲ ﺑﻮد ) .(Enayat, 1998: 63ﺷﺎه داراي ﻗﺪرﺗﻲ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻮده ﻛﻪ آن را ﻣﺪﻳﻮن روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺑﻮده ﻛﻪ وي را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﺪا ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﺮ اﻳﺰدي ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ در ﻋﻮض ﻗﺪرت روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺑﻪﺷﺪت اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ و در دﺳﺘﮕﺎه ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﺪرت اول ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻨﺎﺻﺐ اداري و ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ داراي ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳﮋه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪﻗﻮل ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻨﺴﻦ ﻫﺮ ﻓﺮدي در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ از ﮔﻬﻮاره ﺗﺎ ﮔﻮر زﻳﺮ ﻧﻈﺎرت و
54
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل دﻫﻢ ،ﺷﻤﺎره اول ،ﺑﻬﺎر 1393
__________________________
ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﻲﺑﻮد .آﻧﻬﺎ داراي ﭼﻨﺎن ﻗﺪرﺗﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ دوﻟﺘﻲ در دوﻟﺖ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺣﺘﻲ در دوران ﺷﺎﭘﻮر دوم ،ﻛﺸﻮر ﻣﺎد ﺧﺼﻮﺻﺎً اﻳﺎﻟﺖ آﺗﺮوﭘﺎﺗﻦ »آذرﺑﺎﻳﺠﺎن« را ﻛﺸﻮر ﻣﻐﺎن ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ) .(Ghal'e Khani, 2005: 157ﻧﻈﺎم اﺳﺘﺒﺪادي ﻛﻪ دور دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد ﻳﻚ ﻧﻈﺎم اﺳﺘﺒﺪادي ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺷﺪﻳﺪ و ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﻨﻈﻢ و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ و ﻧﻈﺎرت ﺷﺪﻳﺪ ،اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻳﻚ ﻧﻈﺎم اﺳﺘﺒﺪاد دﻳﻨﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻫﺮم دﻳﻦ و ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺮدم روﺣﺎﻧﻴﺖ زرﺗﺸﺖ ﺑﺮ ﻗﺪرت ﺳﻮار ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺮدم اﻳﺮان را دﻳﻦزده ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و دﻳﻦﮔﺮﻳﺰ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آن ﻇﻬﻮر ادﻳﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ در اﻳﻦ دوره ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻲ زود از ﻃﺮف ﻣﺮدم ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش واﻗﻊ ﻣﻲﺷﺪ وﻟﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي و روﺣﺎﻧﻴﺖ زرﺗﺸﺖ ﺑﻪ ﻃﺮز وﺣﺸﻴﺎﻧﻪاي آﻧﻬﺎ را ﺳﺮﻛﻮب ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ آن ﻗﻴﺎمﻫﺎي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺰدﻛﻴﺎن و دﻳﻦ ﻣﺎﻧﻮي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﺷﺪت ﺳﺮﻛﻮب ﺷﺪﻧﺪ .روﺣﺎﻧﻴﺖ زرﺗﺸﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﺋﻴﻦ ﻏﻴﺮزرﺗﺸﺖ ﻣﻲﮔﺮاﺋﻴﺪﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺠﺎزاتﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻜﻪ ﺗﻜﻪ ﻛﺮدن اﻋﻀﺎي ﺑﺪن ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم از ﺗﺮس اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺒﺎدا از ﻃﺮف روﺣﺎﻧﻴﺖ زرﺗﺸﺖ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﺷﺪه و ﻣﺠﺎزات ﺷﻮﻧﺪ دﻳﻦدار ﺑﻮدﻧﺪ و در واﻗﻊ دﻳﻦ زوري ﺑﻮد ﻳﺎ زرﺗﺸﺖ ﻳﺎ ﻛﺎﻓﺮ و ﻧﺠﺲ ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﻲ ﺟﺰ ﻣﺮگ ﻧﺪاﺷﺖ .ﻗﺪرت روﺣﺎﻧﻴﺖ زرﺗﺸﺖ ﺑﻪﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻫﻢ از ﻗﺪرت ﻣﻐﺎن ﻫﺮاس داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا از ﻃﺮف روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺗﻜﻔﻴﺮ ﺷﻮﻧﺪ .ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت در اﻳﻦ دوره ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ و ﺷﺪﻳﺪاً ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ ،از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻧﻈﺎم اﻳﺎﻟﺘﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم اﺳﺘﺎﻧﻲ اﻣﺮوزي ﺷﺪ و ﻗﺪرت ﺷﻬﺮﺑﺎنﻫﺎ ﻳﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪاران ﺧﻴﻠﻲ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪ و ﺧﺒﺮي از ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﻛﻪ در دورهﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻧﺒﻮد .ﻗﺎﻧﻮن ﺳﺮاﺳﺮي ﺑﻮده و دﻳﻦ و ﻣﺬﻫﺐ ﻫﻢ ﻳﻜﻲ ﺑﻮده و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻪﺷﺪت ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ و ﻳﻚ دﺳﺖ و ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮد .در واﻗﻊ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﺧﺎرج از اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮد و ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد ﺑﻪﺷﺪت ﺳﺮﻛﻮب ﻣﻲﺷﺪ و آزادي ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ واﻗﻌﻲ ﻛﻠﻤﻪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ وﻗﺘﻲ ﻳﻚ دﻳﻦ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎ آرﻣﺎنﻫﺎي اﻧﺴﺎنﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ دﻳﻦ ﻣﺒﻴﻦ اﺳﻼم ﺑﻮد ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎ دل و ﺟﺎن آنرا ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ از زﻳﺮ ﻳﻮغ اﺳﺘﺒﺪاد دﻳﻨﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن و ﻣﻎﻫﺎ رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ .ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪﻳﺪ ﻗﺪرت در اﻳﻦ دوره را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻧﻔﻮذ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻣﻎﻫﺎ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت داﻧﺴﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻋﺎﻣﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻎﻫﺎ
_____________________________ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن
55
ﭘﺎﻳﻪﮔﺬار آن ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﻣﺮدم ﻫﻴﭻ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺣﻖ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ در اﻳﻦ دوره از ﻣﺮدم ﺳﻠﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻗﺪرت در دﺳﺘﺎن ﺷﺎه و ﻣﻐﺎن ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪه ﺑﻮد.
ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره :4ﻗﻠﻤﺮو ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ اﻳﺮان در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن )(Iranian Historical Atlas
-4ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي دوره اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت در آن دوره از اﺑﺘﺪا ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻣﺎد ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺷﺪ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮده ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺎدﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﺮﻣﻲ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﻪ ﻗﺒﺎﺋﻞ ﺑﻪﺻﻮرت ﻫﻤﺘﺮاز و در اﻓﻖ ﻫﻢ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻳﺮان زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻫﻢ در ﺳﺘﻴﺰ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﺪرت ﺑﺮﺗﺮي را ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻓﺸﺎري ﻛﻪ دوﻟﺖ آﺷﻮر از ﻧﻈﺮ ﺑﺎج و ﺧﺮاج و ﻏﺎرﺗﮕﺮي ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﺷﻮر ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﻏﺎﻳﺖ و ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ اﺗﺤﺎد ﻣﺎدﻫﺎ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ را ﺑﺎﻳﺪ دوﻟﺖ آﺷﻮر داﻧﺴﺖ. اﮔﺮﭼﻪ ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﻮده وﻟﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﻛﺎﻣﻼً ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮد و ﺷﺎﻫﻚﻫﺎي ﻣﺎدي داراي ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﺎدﺷﺎه ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ اﺗﺤﺎد آﻧﻬﺎ اﻳﻔﺎ
56
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل دﻫﻢ ،ﺷﻤﺎره اول ،ﺑﻬﺎر 1393
__________________________
ﻧﻘﺶ ﻣﻲﻛﺮدو ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮد .در دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن ﻧﻴﺰ در اﺑﺘﺪا ﻳﻌﻨﻲ دوره ﻛﻮرش ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ دوﻟﺖ ﻣﺎد داﺷﺖ وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن دارﻳﻮش اول ﻧﻈﺎم ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﻨﺴﺠﻢﺗﺮ و ﻣﺘﻤﺮﻛﺰﺗﺮ ﺑﻪﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ وﻟﻲ از ﻧﻈﺮ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮده .در دوره اﺷﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ آن را ﻣﻲﺗﻮان ﻳﻚ ﺣﻜﻮﻣﺖ آرﻣﺎﻧﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﻪ اوج ﺧﻮد رﺳﻴﺪه و ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻪﺻﻮرت ﻓﺪراﻟﻲ و ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداره ﻣﻲﺷﺪ .در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﭼﺮﺧﺸﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوره اﺷﻜﺎﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﺸﻮر اﻳﺮان ﺑﻪﺻﻮرت ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداره ﻣﻲﺷﺪ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺳﺘﺒﺪادي ﺷﺪ. ﻓﺮﺿﻴﺎت اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ اول ﻋﺎﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ در دو دوره ﻣﺎد و ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﺪرﺳﺎﻻري ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺑﺮاي ﺑﻘﻴﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮد وﻟﻲ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻣﺤﺪود ﺑﻮده، در دوره اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن رﺳﻮخ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻠﻨﻴﺴﻢ ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻣﺜﺒﺘﻲ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﮔﺬاﺷﺖ و ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ در ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﻦ دوره ﺑﻮده وﻟﻲ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺠﺒﺎ و ﻣﻎﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت و ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻛﺮدن ﻗﺪرت در دﺳﺘﺎن ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﺑﻪﺷﺪت ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده .در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ اول ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﮔﺮدد. ﻓﺮﺿﻴﻪ دوم ﻋﺎﻣﻞ دﻳﻦ و ﻣﺬﻫﺐ ﻛﻪ در دو دوره ﻣﺎد و ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ اﻃﻼع دﻗﻴﻘﻲ از ﻧﻮع ﻣﺬﻫﺐ در دﺳﺘﺮس ﻧﻴﺴﺖ وﻟﻲ آﻧﭽﻪ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺬﻫﺐ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت اﻳﻦ دو دوره ﻧﻘﺶ ﭼﻨﺪاﻧﻲ اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻲﻛﺮد و در دوره اﺷﻜﺎﻧﻲ ﺑﻪﺻﻮرت آﺷﻜﺎر ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻪﺻﻮرت ﻛﻠﻲ از ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﻛﻨﺎر ﮔﺬارده ﺷﺪ وﻟﻲ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﻛﻪ ﻣﺬﻫﺐ در رأس ﻗﺪرت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪﻳﺪ ﻗﺪرت و اﺳﺘﺒﺪاد در اﻳﻦ دوره ﻋﺎﻣﻞ دﻳﻦ و ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻮده .در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ دوم ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﮔﺮدد. ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺳﻮم ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻳﺮان در ﺗﺸﻜﻴﻞ و ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪن اوﻟﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮاﻧﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎد ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﺑﻮده وﻟﻲ در ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺖ در دوره
_____________________________ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن
57
ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻨﻔﺪراﺳﻴﻮﻧﻲ دوﻟﺖ ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي ﻣﺆﺛﺮ از اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻮده ودر دوره اﺷﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ دوره ﺛﺒﺎت ﻣﺮزﻫﺎي اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻮده اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﻔﺎء ﻧﻘﺸﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ در ﻧﻮع ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده وﻟﻲ ﺟﺰء ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ .در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺳﻮم ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﮔﺮدد. در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺎﻳﺪ اﺷﺎره ﻛﺮد ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ،وﺟﻮد ﺧﺎﻧﺪانﻫﺎي ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﻧﻘﺶ اﺻﻠﻲ را اﻳﻔﺎء ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ .ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي اﻳﺮان و اﻗﻠﻴﻢ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺰ در ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ.
ﻗﺪرداﻧﻲ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺴﺘﺨﺮج از ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﻟﺬا ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن ﺑﺮ ﺧﻮد ﻻزم ﻣﻲداﻧﻨﺪ از ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﭘﮋوﻫﺸﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي از اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻤﺎل ﺗﺸﻜﺮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
__________________________
1393 ﺑﻬﺎر، ﺷﻤﺎره اول،ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل دﻫﻢ
58
References 1. Alam, A (2008); Foundations of Politics, Tehran, Nashr-e-Ney Publications [In Persian]. 2. AlMasoodi (2004); Bal'ami History, Translated by Bahar.M.T, Tehran, Amir Kabir Publications [In Persian]. 3. Bahar, M (1996); Research in Iranian Mythology, Part I and II., Agah Publications [In Persian]. 4. Christiansen, A (1997); Mazda worshipping in Ancient Iran, Translated by Zabih Allah Safa, Tehran, Hirmand Publications [In Persian]. 5. Christiansen,A (2004); Iran during the Sasanianperiod, Translated by Rashid Yasemi, Tehran, Doyaye Ketab publications [In Persian]. 6. Diakonov, M.I (1975); Median period.Translated by Karim Keshvarz, Scientific and Cultural Publications [In Persian]. 7. Diakonov, M.I (2005); History of Ancient Iran,Translated by Arbaab Roohi, Tehran, Scientific and culturalPublications [In Persian]. 8. Enayat, H (1998); Institutions and Political Thought in Ancient Iran and Islam, Tehran, Rozaneh Publications [In Persian]. 9. Ghal'e Khani,G (2005); MoghanReligious Role in Ancient Iran, Journal of Iranian Studies, The Fourth year, No. 8 [In Persian]. 10.Glasner, M (1992); Political Geography, New York, John Wiley publications. 11.Grishman, R (1993); Iranfrom the beginnig to Islam, Translated by Mohammad Moein, Tehran, Scientific and cultural Publications [In Persian]. 12.Hafeznia, M & Kaviani Rad, M (2004); New Horizonsin political geography, Tehran, SAMT Publications [In Persian]. 13.Ibn Khaldun (1984); Alabar (History of Ibn Khaldun), Tehran, Humanities and Culture Research center [In Persian]. 14.Jalali Moghaddam, M (1993); Zorani Regulations, Tehran, Bija Publications[In Persian]. 15.Khodadadiyan, A (2004); History of ancient Iran (1), Tehran, Sokhan publications [In Persian]. 16.Khodadadiyan, A (1383); History of ancient Iran (2), Tehran, Sokhan publications [In Persian]. 17.Mashkoor, M.J (1988); Political History of the Sasanian(2), Tehran, Doyaye Ketab publications [In Persian]. 18.Mashkoor, M.J (1989); Summary of religions in the history of major religions, Tehran, Sharghpublications [In Persian].
59
_____________________________ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن
19.Mehrabadi, M (1993); Dynasty rulers in ancient Iran, Tehran, Fathi publications[In Persian]. 20.Mirheydar, D (2010); Developments in five decades of thought and research in political geography, Tehran, Amir Kabir Publications [In Persian]. 21.Mole, M (1976); Ancient Iran, Translated by Amoozegar, Zh., Tehran, Toos publications [In Persian]. 22.Motahari, M (1993); Interactive services of Islam and Iran, Tehran, Sadra publications [In Persian]. 23.Pirnia (2004); History of Ancient Iran, Tehran, Ekbatan Publications [In Persian]. 24.Ravandi, M (1964); Social History of Iran (1), Tehran, Amir Kabir Publications[In Persian]. 25.Taylor, J. P, Flint, C (2000); Political Geography, World-Economy, NationState and Locality, Pearson publicatios, Fourth edition. 26.Taylor, P (1989); Political Geography, New York, Longman Publicatios. 27.Zarrinkoob, A.(1996); People of Iran(1), Tehran, Amir Kabir Publications [In Persian].