www.kordha.ir
ﺗﻠﺨﯿﺺ و ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺘﺎب
ﮐﺮدﺳﺘﺎن در ﺳﺎلﻫﺎي ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺛﺮ :ﮐﻤﺎل ﻣﻈﻬﺮ اﺣﻤﺪ
ﭼﺎپ :ﺑﻐﺪاد
از اﻧﺘﺸﺎرات ﮐﻮري زاﻧﯿﺎري ﮐﻮرد
1975
ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﻨﻈﯿﻢ :ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﮐﺮدﻫﺎ
1
ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘﺎب در ﻣﻘﺪﻣﮥ ﺑﯿﺴﺖ ﺻﻔﺤﻪاي ﺧﻮد ،ﺑﺎ اﺑﺮاز ﺗﺄﺳﻒ اﻇﻬﺎر ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر رﯾﺸﻪاي و اﺳﺎﺳﯽ و ﻋﻤﯿـﻖ ﺗـﺎﮐﻨﻮن ﺑـﻪ
ﺷﯿﻮه اي ﻋﻠﻤﯽ ،ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐُﺮد ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ و ﺳﻨﺠﺶ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ .وﻟﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﮐُﺮد )و از آن ﻣﯿﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺺ ﻗﺮن (19و ﭘﺎره اي اﺑﻌﺎد ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﯽ ﮐُﺮدﻫﺎ را از آن ﺣﮑﻢ ﮐﻠـﯽ ﺧـﺎرج داﻧﺴـﺖ .ﮐُﺮدﺷﻨﺎﺳـﺎن
ﺷﻮروي ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً »ن.أ .ﺧﺎﻟﻘﯿﻦ« و »م.س .ﻻزورﯾﻒ« و »ﺟﻠﯿﻞ ﺟﻠﯿﻠﯽ« ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﺴﯿﺎري از اﺑﻌﺎد ﻣﻬﻢ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐُﺮدﻫﺎ را در ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ و ﭘﮋوﻫﺶ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ .ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻞ ﻋﻤﺪة اﯾﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻤﯿﻖ ،ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ از ﺳﻮي اﯾﻦ ﮐُﺮدﺷﻨﺎﺳـﺎن ﻣﺒـﺬول ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ،ﻏﻨﯽ ﺑﻮدن آرﺷﯿﻮﻫﺎي ﺷﻮروي ﺑﻪ اﺳﻨﺎد و اﺧﺒﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ درﺑﺎرة آن ﻣﺮﺣﻠﮥ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐُﺮدﻫﺎﺳـﺖ .زﯾـﺮا در آن اﯾـﺎم
روﺳﯿﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﺮاي ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻗﺎﯾﻞ ﺑﻮد .در ﺷﻮروي ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ﭼﻨﺪ وﺟﻪ از ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻧﯿـﺰ ﻣـﻮرد ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺆﻟﻒ ،ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻤﯿﻖ و ژرف ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.
زﯾﺮا ﺳﺎلﻫﺎي ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ ) (1918-1914ﯾﮑﯽ از روﯾﺪادﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺟﻬﺎن را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺣﻮادث و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن داﻣﻨﮕﯿﺮ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺷﺪ و ﻣﻮﺟﺐ اﯾﺠﺎد ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ وﺳﯿﻊ در زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻠﺖﻫﺎ ﮔﺮدﯾﺪ .اﻟﺒﺘﻪ ﻋـﻮارض آﺗـﺶ ﺟﻨـﮓ اول ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﺟﺎ ،ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ و ﺧﺎورﻧﺰدﯾﮏ و ﻣﯿﺎﻧﻪ را درﺑﺮﮔﺮﻓﺖ .ﭼﯿﺰ ﻣﺴﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﮥ ﺑﺨﺸﯽ ﻣﻬﻢ
از ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ،ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋهاي در ﺟﻨﮓ اول داﺷﺖ .وﻗﺎﯾﻊ و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺟﻨﮓ ﺗﺄﺛﯿﺮ زﯾﺎدي ﺑﺮ روي زﻧﺪﮔﯽ ﺣﺎل و آﯾﻨﺪه ﻣﻠﺖ ﮐُﺮد ﻧﻬﺎد.
ﺑﺎﯾﺪ اﻋﺘﺮاف ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﮐﺎر ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﻪ زﺑﺎن ﮐُﺮدي درا ﯾﻦ ﻣﻮرد ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ .ﺗﺎرﯾﺦﻧﻮﯾﺴﺎﻧﯽ از ﻣﺮدم ﮐُﺮد ﻣﺎﻧﻨﺪ
ﻣﺎﻣﻮﺳﺘﺎﯾﺎن ،اﻣﯿﻦ زﮐﯽﺑﮓ و رﻓﯿﻖ ﺣﻠﻤﯽ و ﺣﺴﯿﻦ ﺣﺰﻧﯽ ﻣﮑﺮﯾﺎﻧﯽ ﮔﺮﭼﻪ در آن راﺑﻄﻪ ﺑﻪ واﻗﻌﻪﻧﮕﺎري و ﺗﺎرﯾﺦﻧﻮﯾﺴﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ
وﻟﯽ ،ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﻨﺒﻪ از ﻗﻀﯿﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ذﮐﺮ آﻻم و ﻣﺼﺎﺋﺐ ﻣﻠﺖ ﮐُﺮد ﻃﯽ ﺟﻨﮓ اول اﮐﺘﻔﺎ ﮐﺮدهاﻧﺪ .ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ اﯾﻦ
ﻓﻘﺪان ﭘﮋوﻫﺶ و آﮔﺎﻫﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻠﺖ ﮐُﺮد ﻋﻤﻮﻣﺎً ،ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺤﺼﯿﻞﮐﺮدهﻫﺎﯾﺶ ﻧﯿﺰ اﻃﻼع دﻗﯿﻘﯽ از
آن ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻠﺖ ﺧﻮد را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ .ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﺟﺮأت اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﮐُﺮدي ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷـﻮد ﮐﻪ اﻃﻼع وﺳﯿﻊ و ﻣﺆﺛﻘﯽ در ﻣﻮرد ﻧﻘﺶ ﮐُﺮدﻫﺎ در ﮐﺸﺘﺎر ارﻣﻨﯽﻫﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ دﻫﻬﺎ ﮐﺘﺐ اروﭘﺎﯾﯽ و ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ
در آن ﺑﺎره ﻣﻄﺎﻟﺐ زﯾﺎدي را ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ .ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن روس در ﺳﺎلﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺑﺴـﯿﺎري از ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﮐﺮدﺳـﺘﺎن وارد
ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺟﻨﮕﯿﺪهاﻧﺪ .ﻃﺒﯿﻌﺘﺎً در ﺟﺮﯾﺎن اﯾﻦ ﺣﻀﻮرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﺮدﻧﺸـﯿﻦ ،ﻣﻮﻓـﻖ ﺑـﻪ دﺳـﺘﯿﺎﺑﯽ و ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت درﺳﺖ و دﻗﯿﻖ در ﻣﻮرد ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ .از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ آرﺷﯿﻮﻫﺎي ﺷﻮروي از ﻧﻘﻄﻪﻧﻈـﺮ ﻣﻨـﺎﺑﻊ
ﺧﺒﺮي و اﺳﻨﺎدي در ﻣﻮرد ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﻏﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐُﺮدﺷﻨﺎﺳﺎﻧﯽ ﻧﻈﯿـﺮ م.س .ﻻزارﯾـﻒ و آﮐﺎدﯾﻤﯿﺘﺴـﺘﯽ ﻧﻈﯿـﺮ ﮔﺮدﻟﯿﻘﺴﮑﯽ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺎﻟﺐ و ﻣﻔﯿﺪي را در زﻣﯿﻨﮥ ﮐُﺮدﻫﺎ و ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺗﻬﯿﻪ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ.
ﻣﺼﺎدر اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﻧﯿﺰ اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎدي را ﺑﺮاي روﺷﻦ ﮐﺮدن ﺑﺴﯿﺎري ﻣﻮارد ﻣﻬﻢ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﮐﺮدﺳـﺘﺎن ،ﺧﺼﻮﺻـﺎً ﮐﺮدﺳـﺘﺎن
ﻋﺮاق ،ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﻨﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ آن از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ 2
ﺑﻪ اﻋﺰام ﻧﯿﺮو ﺑﻪ آن ﻗﺴﻤﺖ از ﮐﺮدﺳﺘﺎن آن ﻫﻢ در روزﻫﺎي ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺟﻨﮓ اﻗﺪام ﻧﻤﻮدﻧﺪ .ﻣﻊ اﻟﻮﺻﻒ آﺛﺎر ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪﮔﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴـﯽ
ﻧﻈﯿﺮ آرﻧﻮﻟﺪ وﯾﻠﺴﻦ ،ادﻣﻮﻧﺪس و ﻣﺎﺳﻮن و ...ﻣﻤﻠﻮ از اﻃﻼﻋﺎت وﺳﯿﻊ و ﺟﺎﻣﻌﯽ اﺳـﺖ درﺑـﺎرة ﮐُﺮدﻫـﺎ .اﯾـﻦ ﻧﻮﺷـﺘﻪﻫـﺎ اﻓﺸـﺎر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ دول ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن ﭼﻪ ﺣﯿﻦ ﺟﻨﮓ اول و ﭼﻪ ﻗﺒﻞ از آن اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎدي ﺑﻪ ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻣﯽدادﻧﺪ.
در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻔﯿﺪي در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮐﺮدﺳﺘﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ ،وﻟﯽ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺮ ﺣـﻮل ﮐﺮدﺳـﺘﺎن ﻋـﺮاق دور ﻣـﯽزﻧﻨـﺪ.
ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﺘﺎل ﺷﮑﺮي ﻣﺤﻤﻮد ﻧﺪﯾﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺒﻬﮥ ﺟﻨﮓ روس و ﺗﺮك در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯿﻪ ،ﺧﺎﻧﻘﯿﻦ و رواﻧﺪوز اﺧﺘﺼﺎص دارد.
اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﭘﮋوﻫﺶ واﻗﻊ ﺑﯿﻨﺎﻧﻪ در ﻣﻮرد ﮐُﺮدﻫﺎ ﺣﺎﮐﻢ و اﻧﺪك اﺳﺖ ،ﻫﻤﯿﻦ ﻗﻠﯿﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﻧﯿﺰ
ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﺠﺎد ﺗﻮﻫﻢ و آﺷﻔﺘﮕﯽ و ﺗﺎرﯾﺦ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ .ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻔﺲ ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺤﻘﯿﻖ .از اﯾﻦ ﻟﺤـﺎظ ﺗـﺎرﯾﺦﻧـﻮﯾﺲ ﮐُﺮد ﺑﯽﻃﺮف و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ،ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎم ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و دﻓﺎع ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻘﻼ و ﺗﮑﺎﭘﻮ ﺑﺮاي اﻓﺸﺎي ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻣﯽاﻓﺘـﺪ .ﯾﮑـﯽ از
ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻤﯽ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ ﻧﻘﺶ ﮐُﺮد را ﻣﺨﺪوش ﮐﺮده اﻧﺪ و ﮐُﺮدﻫﺎ را ﺑﺪان دﻟﯿﻞ ﺑﺪآوازه ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ،ﮐﺸﺘﺎر ارﻣﻨﯽﻫـﺎ در دورة
ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﺳﺎلﻫﺎي اول ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول اﺳﺖ.
ﻧﻮﯾﺴﻨﺪهاي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻟﻮﻗﺎزودو« در ﻣﻮرد ﮐﺸﺘﺎرﻫﺎي ﻋﻬﺪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ در ﻣﻮرد ارﻣﻨﯿﺎن ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ:
» ...ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدي اراﻣﻨﻪ و آﺳﻮريﻫﺎ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺟﺰ ﮐُﺮدﻫﺎ ،ﮐﺴﯽ را ﺑﺮاي
اﺟﺮاي ﻣﻘﺎﺻﺪش ﻧﯿﺎﻓﺖ .زﯾﺮا ﮐُﺮدﻫﺎ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻓﻄﺮي ﺑﺪﯾﻦ ﮐﺎر داﺷﺘﻨﺪ .ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﻠﻄﺎن در ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﯾﮏ
ﺟﻨﮓ ﻣﺬﻫﺒﯽ راه اﻧﺪاﺧﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﺎر آن ﭼﻨﺎن وﺳﯿﻌﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻧﯿﺰ در وﺟﺪان اﯾﻦ ﻣﻠﺖ ﺑﺎزﺗﺎب دارد«.
اﯾﻦ ﻧﻈﺮ را ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﻣﻮرخ دﯾﮕﺮي از ﻣﻐﺮب زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ« ﮐﻪ در ﺳﺎل 1324در ﻟﻨﺪن ﺑـﻪ ﭼـﺎپ رﺳـﯿﺪه اﺳـﺖ
ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ .او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ در ﭘﺎرهاي ﻣﻨﺎﻃﻖ ،ﮐُﺮدﻫﺎ آوارﮔﺎن ارﻣﻨﯽ را ﯾﺎري داده و ﮐﻮدﮐﺎﻧﺸﺎن را از ﭼﻨﮕﺎل ﻣﺮگ رﻫﺎﻧﯿـﺪهاﻧـﺪ.
ﺻﺮفﻧﻈﺮ از اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ در ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﮥ ﻣﻬﻢ ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻦﮐﻪ ﮐُﺮدﻫﺎ و ارﻣﻨﯽﻫـﺎ ﻣـﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ آراﻣﺶ و ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ .اﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪ از ﻗﻀﯿﻪ ﻫﺮاس و وﺣﺸﺖ را در دل ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿـﺪ اﯾﺠـﺎد ﮐـﺮد و ﺑـﻪ
دﻧﺒﺎل آن »ﺳﻮاران ﺣﻤﯿﺪي« را ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً از اﻓﺮاد ﮐُﺮد ،ﺧﺼﻮﺻﺎً از ﻋﺸﺎﯾﺮ و ﺑﮕﻬﺎ و اﻓﺮاد ﺑﯽدرك ﮐُﺮد ﺑﻮد ﺑﻪ وﺟﻮد آورد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺎن ﻣﺮدم ﮐُﺮد )ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ( و ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺑﯿﻔﺘﻨﺪ .اﯾﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻋﻠﯽرﻏﻢ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ روﺷﻦ و آﺷﮑﺎر ،در ﺑﺨﺸﯽ دﯾﮕﺮ از ﮐﺘـﺎﺑﺶ
ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ:
»اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺳﻮاران ﺣﻤﯿﺪي« ﺑﺮاي از ﻣﯿﺎن ﺑﺮدن ارﻣﻨﯽﻫﺎ ،ﮐﺎري ﺑﺲ ﻣﻨﺎﺳﺐ
ﺑﻮد .زﯾﺮا ﮐُﺮدﻫﺎ از ﻗﺪﯾﻢ اﻻﯾﺎم و از زﻣﺎن ﮔﺰﯾﻨﻔﻮن ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﯽ راﻫﺰن ،ﺑﯽاﯾﻤﺎن و ﺑﯽاﺣﺴﺎس ﮐﻢ ﻧﻈﯿﺮي ﺷﻬﺮت
ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ« .
ﻣﺆﻟﻒ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ داوريﻫﺎ و ارزﯾﺎﺑﯽﻫﺎﯾﯽ ،ﺗﻮﺟﻬﺶ را ﺑﻪ ﺳﻮي رواﺑﻂ ﮐُﺮدﻫﺎ و ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺟﻠﺐ ﮐﺮده و ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺮدﯾﺪه
ﮐﻪ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﯾﮏ اﺛﺮ ﻣﺴﺘﻨﺪ و ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻨـﺪرﺟﺎت ﺑﺨـﺶﻫـﺎﯾﯽ از اﯾـﻦ ﮐﺘـﺎب ﺑـﺪان اﺧﺘﺼـﺎص
ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ.
3
اﻫﻤﯿﺖ ﮐﺮدﺳﺘﺎن و ارزش آن ﺑﺮاي دول ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ از 1914ﻟﻐﺎﯾﺖ 1918اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ،ﯾﮑﯽ از رﺧﺪادﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگ و ﭘﺮﺣﺎدﺛﮥ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﺎت و اﺑﻌﺎد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﯾﻦ ﺷﻌﻠﻪ ،در ﺑﺴﯿﺎري از ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن را درﺑﺮﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎري ﻧﻘﺎط و ﻣﻤﺎﻟﮏ را از ﺧﻮد
ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺳﺎﺧﺖ .در اﯾﻦ ﺟﻨﮓ ﻧﺰدﯾﮏ 75ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺳﺮﺑﺎز و اﻓﺴﺮ ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ 10ﻣﯿﻠﯿﻮن ﮐﺸﺘﻪ و 20ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺠﺮوح ﺑـﺮ
ﺟﺎي ﻧﻬﺎد و 10ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ﺟﻨﮓ از ﺑﯿﻤﺎري و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺷﺶ ﻫﺰار ﮐﺸﺘﯽ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻮﻟﻪﻫﺎﯾﺸﺎن در درﯾﺎ ﻏﺮق ﺷﺪﻧﺪ .رﯾﺸﮥ اﺻﻠﯽ ﺟﻨﮓ را ﺑﺎﯾﺪ در رﻗﺎﺑﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺧﺮﯾـﺪ و ﻓـﺮوش ﺑـﯿﻦ آﻟﻤـﺎن و
ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﻧﮕﻠﯿﺲ داﻧﺴﺖ .ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺧﺎص ﺧﻮد ،اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋهاي در ﻣﻨﻄﻘـﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ در ﻃﺮحﻫﺎي ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ از ﻃﺮف دول ﺑﺰرگ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داﺷﺖ .ﻗﺒﻞ از آﻏﺎز ﺟﻨﮓ اول ،ﻣﺪتﻫﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ ،روﺳﯿﻪ ،ﻓﺮاﻧﺴﻪ و آﻟﻤﺎن ﺑﻪ ﺻﻮر ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﺗﻼش ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎي ﭘﺎﯾﯽ را در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮥ ﺣﺴﺎس ﺑﺎز ﮐﻨﻨﺪ و دﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ
ﺛﺮوت و ﺳﺎﻣﺎن آﻧﺠﺎ ﺑﮑﺸﻨﺪ و ﺑﺎزارش را ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﺘﺼﻞ و ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺳﺎزﻧﺪ .ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻤﺪة اﯾﻦ ﺗﻮﺟـﻪ و ﻃـﺮح، وﺟﻮد ﻧﻔﺖ در ﻣﻨﻄﻘﮥ ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد.
ﻫﻨﻮز ﻗﺮن 19ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﻧﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻌﺪادي از ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن زﻣﯿﻦﺷﻨﺎﺳﯽ ﻏﺮب ﺑﻪ ﺟﺪي ﻣﺸﻐﻮل ﮐﺎوش در ﭼﺎهﻫﺎي ﻧﻔﺖ
ﻏﻨﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﺸﺪه در ﺣﻮزة ﻧﻔﺘﯽ ﺑﺎﺑﺎﮔﻮرﮔﻮر ﺑﻮدﻧﺪ .در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ »ج .ﻣﻮرﮔﺎن« ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﯽ ﮐﻪ اﻧﺠـﺎم داده ﺑـﻮد وﺳﻌﺖ ﻣﺨﺎزن زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻧﻔﺖ را ﺣﺪود 300ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﺮآورد ﮐﺮد ﮐﻪ از ﻣﻨﻄﻘﮥ ﮐﺮﮐﻮك ﺗـﺎ ﺧـﺎﻧﻘﯿﻦ و ﮐـﻮهﻫـﺎي ﮐﻮﯾﺨـﺎي ﭘﺸـﺖ
ﻗﺼﺮﺷﯿﺮﯾﻦ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﺪ .در ﺳﺎل 1903دوﻟﺖ آﻟﻤﺎن اﻣﺘﯿﺎز اﺳﺘﺨﺮاج و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﻌﺎون ﻧﻔﺘﯽ ﻣﺬﮐﻮر را ﺑـﻪ دﺳـﺖ
آورد و ﯾﮑﺴﺎل ﺑﻌﺪ از آن اﻣﺘﯿﺎز اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ ﻣﻮﺻﻞ را ﻧﯿﺰ درﯾﺎﻓـﺖ ﮐـﺮد و ﺑـﺮاي اﺣـﺪاث راهآﻫـﻦ ﺑﻐـﺪاد ﺑـﻪ اﺳـﺘﺎﻣﺒﻮل ﮐـﻪ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي وﺳﯿﻌﯽ از آن از ﺧﺎك ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﺮد و در اﻃﺮاف ﻣﻌﺎدن ﻧﻔﺘﯽ راهاﻧﺪازي ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ را ﻧﯿﺰ ﺟﺰء ﻗﺮاردادﻫـﺎي
ﺧﻮد ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ درآورد .در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل در ﺳﺎل 1906اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ و در ﺳﺎل 1908آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي اﺣـﺮاز اﻣﺘﯿـﺎزاﺗﯽ ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﺮاج ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﯾﯽ از ﻣﻌﺎدن ﻧﻔﺖ آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ،ﺑﺎ ﻋﻤﺜﺎﻧﯽﻫﺎ وارد ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺷﺪﻧﺪ .ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﮐـﻪ درﮔﯿـﺮودار
ﻣﺨﺎﺻﻤﺎت و ﻣﺒﺎرزات و ﮐﺸﻤﮑﺶﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﺑﯿﻦ دول ﻏﺮب ،ﻋﻠﯽرﻏﻢ وﺟﻮد دﺷﻤﻨﯽ ﺑﯿﻦ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ اﻧﮕﻠـﯿﺲ و آﻟﻤـﺎن، ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ در ﺳﺎل 1911آن دو ﮐﺸﻮر ﻣﺘﺤﺪاً ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ وارد ﻋﻤﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺗﺼﺎﺣﺐ ﺛـﺮوت و ﺳـﺎﻣﺎن اﯾـﻦ ﻣﺮدم ﺗﻬﺪﺳﺖ و ﻓﻘﯿﺮ ،آن دو ﮐﺸﻮر ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﻋﺼـﺮ ،در اوج ﺗﻀـﺎد ﻣﻨـﺎﻓﻊ ،ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﻣﺘﺤـﺪ ﺷـﺪه و ﺷـﺮﮐﺖ ﻣﺸـﺘﺮﮐﯽ ﺑـﻪ ﻧـﺎم
»ﮐﻤﭙﺎﻧﯽﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺗﺮﮐﯽ« را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده و ﻣﺪﺗﯽ ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﺸﻒ و اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔـﺖ در ﻣﻮﺻـﻞ را ﻋﻬﺪهدار ﺷﺪه ﺑﻮد .در ﺟﺮﯾﺎن ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺧﺼﻮﻣﺖ دوﻟﺖﻫﺎﯾﺸﺎن اﯾﻦ دو ﺷﺮﮐﺖ ﻧﺎﻣﯿﻤﻮن ﻧﻔﺘﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﺮدﻧﺪ. ﯾﻌﻨﯽ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ رأﺳﺎً ﻗﺴﻤﺖ آﻟﻤﺎﻧﯽ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﺗﺮﮐﯽ را ﻗﺒﻀﻪ ﮐﺮده و ﺑﻪ اﻧﺤﺼﺎر ﺧﻮد درآورد .آﻟﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﺸﻒ و ﺣﻔﺎري و اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ در ﻣﻨﻄﻘﮥ زاﺧﻮ را اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ.
4
ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ﻣﺮور زﻣﺎن ﻧﻔﺖ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺎﻣﻠﯽ ﻣﺤﺮك ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﺟﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ دول ﻏﺮﺑـﯽ در ﮐﺮدﺳـﺘﺎن ﺷـﺪ و در
ﺟﺮﯾﺎن ﺟﻨﮓ اول آﻧﻬﺎ را ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﭘﯿﺶ در ﺗﺼﺎﺣﺐ ﺧﺎك ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﯽﮐﺮد.
ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺳﻮقاﻟﺠﯿﺸﯽ ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﮐﻪ در ﻗﻠﺐ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻗﺮار دارد ،ﻧﯿﺮوي ﻣﺤﺮﮐـﮥ درﯾﮕـﺮي در ﺟﻠـﺐ ﺗﻮﺟـﻪ دول ﻏﺮﺑـﯽ ﺑـﻪ
ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﻣﺪ .آﻟﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﮐﻪ در اواﺧﺮ ﻗﺮن 19روزﺑﻪروز ﺑﺮ داﻣﻨﮥ اﺧﺘﯿﺎر و ﺳﻠﻄﻪﺷﺎن در ﺧﺎك ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻣـﯽاﻓﺰودﻧـﺪ،
اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎدي را ﺑﻪ اﺣﺪاث ﺧﻂ راهآﻫﻦ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﯽدادﻧﺪ و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي آﻟﻤﺎﻧﯽ در اﯾﻦ راهاﻧﺪازيﻫﺎ ﺳﻬﻢ ﻋﻤﺪه داﺷـﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺣﺼﻮل ﺑﻬﺘﺮ و ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻃﺮحﻫﺎي ﭼﻨﺪي ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻃﺮحﻫﺎي ﺷﻤﺎل ،ﻣﺮﮐﺰ و ﺟﻨﻮب را اراﺋﻪ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم
ﻃﺮح ﺟﻨﻮب ﮐﻪ در آن از ﮐﻮﯾﺖ ،ﺑﺼﺮه ،ﺑﻐﺪاد ،ﮐﺮﮐﻮك ،ﻣﻮﺻﻞ ،ﻣﺎردﯾﻦ ،دﯾﺎرﺑﮑﺮ ،اورﻓﻪ ،ﻣﺮﻋﺶ ،اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل و ﺑـﺎﻟﻌﮑﺲ ﻋﺒـﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ ،ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و اﻧﺠﺎم آن آﻏـﺎز ﮔﺮدﯾـﺪ و ﺗـﺎ ﺳـﺎل ،1909ﺣـﺪود 740ﮐﯿﻠـﻮﻣﺘﺮ آن )از ﻣﺠﻤـﻮع 2000 ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ( ﭘﺎﯾﺎن ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ .اﯾﻦ اﻣﺮ زﻧﮓ ﺧﻄﺮي در ﮔﻮش ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ و روﺳﯿﻪ و ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﮔﺎهﺑﮕﺎﻫﯽ ﺑﺎ
دول آﻟﻤﺎن و ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ و راﯾﺰﻧﯽ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻﮐﺪام ﻧﺘﯿﺠﻪﺑﺨـﺶ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ و آﻟﻤـﺎﻧﯽﻫـﺎ ﻣﺠﺪاﻧـﻪﺗـﺮ از ﭘـﯿﺶ ﺗﮑﻤﯿـﻞ و راهاﻧﺪازي ﺧﻂ آﻫﻦ در دﺳﺖ اﺣﺪاث را دﻧﺒﺎل ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ.
ﻧﻔﺖ ﮐﺮدﺳﺘﺎن و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺳﻮقاﻟﺠﯿﺸﯽ آن ،ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﺪﯾﺪ ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﻄﻤﻊ ﻧﻈﺮ ﻏﺮﺑﯽﻫـﺎ ﺑـﻮد .در ﺳـﺎل
1758ﻣﺘﺨﺼﺼﯿﻦ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ از ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻫﻨﺪ ﺷﺮﻗﯽ اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺑﺮاي ﻣﺪتﻫﺎ از ﻧﺰدﯾﮏ از ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎزدﯾﺪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﺠﺴﺲ در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻣﻨﺎﺑﻊ آن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ .از آن ﺟﻤﻠﻪ د .ﮐﺎﻣﭙﯿﻞ ت .ﻫﺎول در ﺳﺎل 1758و ﮐﻠﻮدﯾﻮس ﺟﯿﻤﺲ رﯾﭻ در ﺳﺎل 1820را ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد .ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ در ﻗﺮن 19ﺗﻌﺪادي از اﻓﺴﺮان اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﻧﯿﺰ از اﯾﺮان و
ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و از آن ﻣﯿﺎن ﮐﺮدﺳﺘﺎن دﯾﺪن ﮐﺮدهاﻧﺪ.
در آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ اﻫﻤﯿﺖ ﺻﺪ ﭼﻨﺪاﻧﯽ را ﺑﻪ ﮐﺮدﺳﺘﺎن دادﻧﺪ .زﯾﺮا اوﻻً اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺛﻤﺮ رﺳﯿﺪه ﺑـﻮد و
ﺛﺎﻧﯿﺎً ﺑﺎ اﻧﻀﻤﺎم آن ﺑﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﻨﻬﺮﯾﻦ ،ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻟﺐ و ﺣﺴﺎﺳﯽ را ﺑﺮاي اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫـﺎ در ﺟﻬـﺖ اﺳـﺘﻘﺮار ﻗـﺪرت در ﻗﻠـﺐ
ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد.
ﺑﺪﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﭼﻪ ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ و ﭼﻪ ﺑﻌﺪ از آن ،اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ ﺳﯿﺎﺣﺎن و ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدان و ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻃﺮاف و اﮐﻨﺎف ﮐﺮدﺳﺘﺎن
ﺟﻬﺖ ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت از ﻧﺤﻮة ﮔﺬران ،ﺳﻮاﺑﻖ و روﺣﯿﺎت ﻣﺮدم ﮐُﺮد ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎد .ﺗﻌﺪادي از آﻧﺎن ﻋﺎزم ﺷﻤﺎل ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺑـﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ وﺿﻊ اﻗﻮام و ﻋﺸﺎﯾﺮ آن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﺪﻧﺪ .ﺗﻌﺪادي دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ رواﻧﮥ ﺟﻨﻮب ﮐﺮدﺳﺘﺎن در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﺮﻣﺎﺷﺎن ﺷـﺪﻧﺪ ﮐـﻪ اﯾﻨـﺎن
ﻗﺎدر ﺷﺪﻧﺪ ﺗﻌﺪادي از رﺋﯿﺲ ﻋﺸﺎﯾﺮ ﻣﺮدم آن دﯾﺎر از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﻠﻬﺮﻫﺎ را ﺑﺨﺮﻧﺪ و ﺗﺤـﺖ اﻧﻘﯿـﺎد ﺧـﻮﯾﺶ درآوردﻧـﺪ .ﺑﻬـﺮهﺑـﺮداري از اﻗﻠﯿﺖﻫﺎي ﻣﻠﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ از ﺟﻤﻠﻪ آﺳﻮريﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻧﻔﻮذي اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ و ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﻣﺪ .ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ
ﻧﻈﺮ ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ ﮐُﺮدﻫﺎي ﯾﺰﯾﺪي ﻧﯿﺰ ﺗﻼش ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آوردﻧﺪ وﻟﯽ زﯾﺎد ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ.
در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن روﺳﯿﮥ ﺗﺰاري ﻫﻤﺠﻮار ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮﻫﺎ ﻣﺮز ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ آﻧﺎن داﺷﺖ ،ﺑﯽﺗﻔﺎوت ﻧﺒـﻮد و ﺑـﻪ
ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﮐﻪ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ و آﻟﻤﺎﻧﯽﻫﺎ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﮐُﺮدﻫﺎي ﻋﺸﺎﯾﺮ ﻣﺠﺎور روﺳﯿﻪ ﻋﻠﯿﻪ آن دوﻟﺖ ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ ،روﺳـﯿﻪ ﻧﯿـﺰ 5
ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﮐﻮﺷﺶﻫﺎي داﻣﻨﻪداري را ﺑﺮاي ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮐُﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﻗﯿﺎم ﻋﻠﯿﻪ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و ﺟﻠﺐ ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺎﻋﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺧـﻮد را داﺷـﺖ.
ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﺑﻪ درﺧﺎن را ﮐﻪ از دﺳﺖ زﻣﺎﻣﺪاران ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و اﯾﺮان دل ﺧﻮﻧﯿﻦ داﺷﺖ .ﺑﺮاي ﻗﯿـﺎم و ﺣﺘـﯽ ﮐﺴـﺐ اﺳـﺘﻘﻼل ﺗﺸﺠﯿﻊ ﮐﺮدﻧﺪ .ﺻﺮفﻧﻈﺮ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ ،روسﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي ﺧﻮد را ﺑـﺮاي اﻋﻤـﺎل ﻧﻔـﻮذ اﻗﺘﺼـﺎدي و ﻣـﺂﻻً ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﯾﯿﯽ از ﺧﺎك ﮐﺮدﺳﺘﺎن و ﺿﻤﯿﻤﮥ آن ﺑـﻪ ﻣﺮزﻫـﺎي ﻣﺠـﺎور ﺧـﻮﯾﺶ را در ﺳـﺮ ﻣـﯽﭘﺮوراﻧـﺪ .ﻣﺮاﮐـﺰ ﺗﺠـﺎري و
ﻣﻌﺎﻣﻠﻪﮔﺮي روسﻫﺎ ﺧﯿﻠﯽ ﻓﻌﺎل و ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﮐﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﻗﺒﻀﮥ ﺧﻮد در آورده ﺑﻮدﻧﺪ .ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﻠﻤـﺎت
اﻣﺮوزي ﻧﻈﯿﺮ »ﺳﻤﺎور« و ورﺷﻮ«» ،اﺷﺘﺮﺧﺎن« و ﻏﯿﺮ وارداﺗﯽ زﺑﺎن اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﺠﺎري آن وﻗﺖ روسﻫﺎﺳﺖ.
روسﻫﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ دول ﻣﻨﻈﻢ آن روز ﭼﺸﻢ ﻃﻤﻊ ﺑﺮ ﮐﺮدﺳﺘﺎن دوﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ ﺧﻂ روﺷﻦ ﺳﯿﺎﺳﯽ
و ﻗﺎﻃﻌﯿﺖ در اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮد را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺰﻟﺰل و ﺗﺮدﯾﺪ ﻓﺮاواﻧـﯽ را در ﻣﺸـﯽﻫـﺎي ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺑـﻪ ﺧـﺮج ﻣﯽدادﻧﺪ .ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﭘﺎرهاي از ﺳﺮان ﮐُﺮدﻫﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﺑﺪرﺧﺎن ،ﺳﻤﺎﯾﻞ آﻏﺎﺳﻤﮑﻮ ،ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﻮد ﺑﺮزﻧﺠﯽ ﺑﻨﺎي ﻣﺮاﺑﻄﻪ و ﻣﺮاوده را ﺑﺎ روسﻫﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ،ﺑﻠﮑﻪ از آن ﻃﺮﯾﻖ ،ﺿﻤﻦ ﺟﻠـﺐ ﺣﻤﺎﯾـﺖ و ﭘﺸـﺘﯿﺒﺎﻧﯽ روﺳـﯿﻪ ،ﻣﻮﻓـﻖ ﺑـﻪ ﮐﺴـﺐ اﺳـﺘﻘﻼل ﯾـﺎ
ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﻣﺤﺪود ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي ﺧﻮﯾﺶ ﺑﮕﺮدﻧﺪ .وﻟﯽ ﻫﻤﮥ اﯾﻦ اﻧﺘﻈﺎﻣﺎت و ﺗﻮﻗﻌﺎت ﺧﻮاب و ﺧﯿﺎﻟﯽ ﺑﯿﺶ ﻧﺒﻮد.
روسﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارﻣﻨﯽﻫﺎ داراي ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ ﻣﻮاﻓﻖ و روﺷﯽ ﻗﺎﻃﻊ و ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺑﺴﯿﺎري ﻣﻮاﻗﻊ و ﻣﺮاﺣﻞ ﺣﺴﺎس
و ﻣﻬﻢ آﻧﻬﺎ را ﻋﻤﻼً ﯾﺎري ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪﻧﺪ ،وﻟﯽ در ﻣﻮرد ﮐُﺮدﻫﺎ داراي ﭼﻨﯿﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ و روش روﺷﻦ و ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺒﻮدﻧﺪ.
ﺗﺮﮐﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ در دو ﻣﻘﻄﻊ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ،ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺎلﻫﺎي 1896و ) 1915ﮐﻪ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺧﻮد در ﺑﺴﻂ و ﻧﻀـﺞ ﻧﻬﻀـﺖﻫـﺎي
آزادي ـ ﻣﻠﯽ ،اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻮﻓﻘﯿﺖآﻣﯿﺰي را ﻣﺸﺮوع ﮐﺮدﻧﺪ و روسﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪﻃﻮر ﺗﻠﻮﯾﺤﯽ و ﺿﻤﻨﯽ آﻧﺎن را ﯾﺎري دادﻧﺪ( ،ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﺎن اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﺼﺪ رﯾﺸﻪﮐﻨﯽ و ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮐﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺷﺪﻧﺪ ،و ﮐﺸﺘﺎرﻫﺎي آﻧﭽﻨﺎن وﺣﺸﺘﻨﺎك و ﺳﺮﺳﺎمآوري را ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻮيﻫﺎي ﺧﻮب ﺟﺎري ﺷﺪ .ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮكﻫﺎي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺎت و ﺑﻼﯾﺎ را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﮐُﺮدﻫﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ. ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ از اﯾﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻘﺸﮥ ﺗﻔﺮﯾﻖ و اﯾﺠﺎد ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺑﯿﻦ ﮐُﺮدﻫﺎ و ارﻣﻨﯽﻫﺎ را ﻃﺮحرﯾﺰي ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ.
در ﺳﺎلﻫﺎي اواﺳﻂ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول ﮐﻪ آﺛﺎر ﺷﮑﺴﺖ و ﺳﻘﻮط ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﻫﻮﯾﺪا ﺷﺪه ﺑﻮد ،ﻫﺮ ﮐﺪام از دول ﻣﺘﺤﺪ از ﻃﺮﯾـﻖ
اﻋﺰام ﻣﯿﺴﯿﻮﻧﺮﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ و رﺟﺎل ﻣﺒﻠّﻎ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺼﺪ ﻧﻔﻮذ در ﻣﺮدم ﮐﺮدﺳﺘﺎن را داﺷـﺘﻨﺪ ﺑﻠﮑـﻪ در آﯾﻨـﺪه و ﺑﻌـﺪ از
ﺳﻘﻮط ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ زﻣﯿﻨﮥ اﺳﺘﻘﺮار ﮐﺎدر و ﻧﻔﺮات ﺧﻮد را در ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ.
ﻗﺴﻤﺖ دوم :اوﺿﺎع ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول
ﺿﻌﻒ و ﻓﺘﻮر دوﻟﺖﻫﺎي اﯾﺮان و ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺣﺪي رﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟـﺰ ﺳـﻘﻮط و ﻧـﺎﺑﻮدي ﭼﯿـﺰ دﯾﮕـﺮي ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد .ﺟﻨﮓ ﺳﺎل 1911ﺑﯿﻦ ﺗﺮﮐﯿﻪ و اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ و ﺟﻨﮓ ﺳﺎل 1912ﺑﯿﻦ ﺗﺮﮐﯿﻪ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﮥ ﺑﻠﻐﺎر و
اﺧﺘﻼﻓﺎت داﺧﻠﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ اﺋﺘﻼف اﺗﺤﺎدﯾﻪﻫﺎ و دوﻟﺖ ﺗﺮﮐﯿﻪ و درﮔﯿﺮيﻫﺎ و ﮐﺸﻤﮑﺶﻫﺎي ﺑﯿﻦ دوﻟﺖﻫﺎي اﯾﺮان و ﺗﺮﮐﯿﻪ در ﻣﻨـﺎﻃﻖ 6
ﻣﺮزي و ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺘﺸﻨّﺞ و دﺷﻮار اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در اﯾﻦ دو ﮐﺸﻮر و ﭘﺎرهاي ﻋﻠﻞ دﯾﮕﺮ ،آن دو ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ وﺿﻌﯽ دﭼﺎر ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ از ﻫﺮ ﮔﻮﺷﻪاي و در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪاي ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯽ و ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎ ﺷﺪﯾﺪاً اﺣﺴﺎس ﻣـﯽﺷـﺪ .اﻗﺘـﺪار اﯾـﻦ دو ﮐﺸـﻮر در ﮐﺮدﺳـﺎن
ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﺟﺎﻫﺎي ﺳﺨﺖ و در ﻣﯿﺎن ﻋﺸﯿﺮهﻫﺎي ﻣﻘﺘﺪر ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد ،و ﺣﺘﯽ در ﺑﺮﺧﯽ ﺟﺎﻫﺎ وﺟﻮد دوﻟﺖ اﺣﺴﺎس ﻧﻤﯽﺷﺪ. ﺑﻪﻃﻮريﮐﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﺻﺮاﺣﺘﺎً از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺳﺮﺑﺎزي ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و دﻫﻘﺎﻧﺎن از ﺗﺄدﯾﮥ ﺑﺎج و ﺳﺮاﻧﻪ ﺧﻮدداري ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و
ﻣﺄﻣﻮران اﺟﺮاﺋﯽ و ژاﻧﺪارﻣﺮيﻫﺎي دوﻟﺘﯽ را ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ.
ﺳﻮاران ﺣﻤﯿﺪي ﻧﯿﺰ ﮐﻪ از ﻋﺸﺎﯾﺮ ﮐُﺮد ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ ﮐﻤﮏ آن ﺟﻨـﺒﺶﻫـﺎي آزاديﺧﻮاﻫﺎﻧـﮥ ﻏﯿﺮﺗـﺮكﻫـﺎ ﺳـﺮﮐﻮب
ﻣﯽﺷﺪ ،ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﺑﯽرﻣﻖ ﺷﺪه و ﺟﺎﯾﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد.
در ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﺗﺮك ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺪون ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻋﺸﺎﯾﺮ ﮐُﺮد ﺧﻼﺋﯽ ﻓﺮاخ در ﭘﯿﮑﺮ دﻓﺎﻋﯽ و ﻗـﺪرت
ﻧﻈﺎﻣﯿﺸﺎن وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ وﻋﺪه و وﻋﯿﺪﻫﺎي ﭼﺮب و ﮔﺮم ﻗﺼﺪ ﺟﻠﺐﻧﻈﺮ ﺑﺮﺧﯽ از ﺳﺮان ﻋﺸﺎﯾﺮ ﮐُﺮد را داﺷﺘﻨﺪ، وﻟﯽ از اﯾﻦ ﺗﻤﺎسﻫﺎ و وﻋﺪهﻫﺎ و دﻋﻮاﻫﺎ و دﻋﻮتﻫﺎ ﻫﯿﭻ ﻃﺮﻓﯽ ﻧﺒﺴﺘﻨﺪ و ﮐﻤﺘﺮ ﻋﺸﯿﺮهاي ﺑﺎ آﻧـﺎن ﻣﺤﻠـﻖ ﺷـﺪﻧﺪ .ﺑـﺮﻋﮑﺲ آن ﺗﻌﺪادي از رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﯾﺮ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ و ﺑﺪون واﻫﻤﻪ اﻋﻼم ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ ﻋﻠﯿﻪ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن ﺗﺮك ،در ﮐﻨﺎر ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن روس
ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ .ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﭼﻨﺎن اﺛﺮي ﻣﺨﺮب در ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺗﻌﺪادي از ﻣـﯿﻬﻦﭘﺮﺳـﺘﺎن ﺑـﻪ
ﺳﺘﻮه آﻣﺪه ﻧﯿﺰ ﻃﺮز ﺗﻔﮑﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻋﺸﺎﯾﺮ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و از رﻧﺞ ﻓﺸﺎر و ﺗﻌﺪﯾﺎت روزاﻓﺰون ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ،ﭼﺸـﻢ را در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻃﻤﻊورزيﻫﺎ و ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎي ﺑﯽﺷﻤﺎر روسﻫﺎ ﺑﺴﺘﻪ و ﺑﺪان دلﺧﻮش ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ .ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻫﻤﮑﺎري ﻣﺮدم ﺑﺎ دوﻟـﺖ ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ در
آﻏﺎز ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول و ﺿﻤﻦ آن ﺧﺒﺮي ﻧﺒﻮد ،ﺑﻠﮑﻪ اﻧﺪازة ﻓﺸﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وارده ﺑﺮ ﻣـﺮدم ﻣﻮﺟـﺐ ﺷـﺪه ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﺑﯿﺶ از ﺳﺎﺑﻖ ﺟﻨﺐ و ﺟﻮش اﻧﻘﻼﺑﯽ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠﯽ در ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درآﯾﺪ .اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪ اﺿﺎﻓﮥ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻋﻠﺖ دﯾﮕﺮ ﻣﻮﺟﺐ
ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ روزﺑﻪروز ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﺳﺘﻘﻼل ﯾﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري را ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻮدﻧﺪ اﻓﺰوده ﮔﺮدد ،ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ در ﮔﺴﺘﺮش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﯽداد و ﻫﺮ روز ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳـﯽ اﻓـﺰوده ﻣـﯽﮔﺸـﺖ و در ﻣﯿـﺎن ﺗﻮدهﻫﺎي وﺳﯿﻊ ﻣﺮدم ﺧﺼﻮﺻﺎً روﺷﻨﻔﮑﺮان ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺧﺎﺻﯽ ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ .داﻣﻨﮥ ﻧﻔﻮذ و ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت اﯾـﻦ ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎ ﺑـﻪ اﻗﺼـﯽ ﻧﻘـﺎط
ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺳﺮاﯾﺖ ﮐﺮد و از ﻃﺮﯾﻖ اﻧﺘﺸﺎر روزﻧﺎﻣﻪ و ﺟﺮﯾﺪه ،روح ﻣﻠﯽ و ﺗﻨﻔﺮ از ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﺴﺘﺒﺪ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و ﮐﺎرﺑﺪﺳﺘﺎن آﻧﻬـﺎ را در
اذﻫﺎن ﻣﺮدم ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورﻧﺪ .از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺸﺮﯾﻪ »اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺎل ﻣﺎ اﺳﺖ« ﮐﻪ در آن ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ »ﺗﺮكﻫﺎ
ﻫﯿﭻ ﺣﻘﯽ ﺑﺮاي ادارة ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻧﺪارﻧﺪ«.
ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﮑﯽ ﺑﻌﺪ از دﯾﮕﺮي در ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ آن روز ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪﻧﺪ .از ﻗﺒﯿﻞ ﮐﻮﻣـﻪﻟـﯽ ﻫﯿﻘـﯽ ﺷـﺎﮔﺮداﻧﯽ ﮐـﻮرد
)ﺟﻤﻌﯿﺖ اﻣﯿﺪ داﻧﺶآﻣﻮزان ﮐُﺮد( ﮐﻪ ﻧﺸﺮﯾﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﮐُﺮد« داﺷﺘﻨﺪ.
ﯾﮏ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ دﯾﮕﺮ آن روزﮔﺎر ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از »ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺗﺮﻗﯽ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮐُﺮد« ﮐﻪ در آن اﻓﺮاد ﺳﺮﺷﻨﺎس و ﺑﻪ ﻧﺎﻣﯽ
ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﯿﻦ ﻋﺎﻟﯽ ﺑﺪرﺧﺎن و ﺷﺮﯾﻒ ﭘﺎﺷﺎ و ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺷﻤﺰﯾﻨﯽ ﻋﻀﻮﯾﺖ داﺷـﺘﻨﺪ .وﻗـﺎﯾﻊ ﺳﯿﺎﺳـﯽ در ﮐﺮدﺳـﺘﺎن ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻨﺪ و ﺳﺮﯾﻊ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺟﺮﯾﺎن داﺷﺖ .در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل در ﮐﺮدﺳﺘﺎن اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻗﯿـﺎم و ﺗﺸـﮑﻞ ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ارﺗﻘـﺎء
ﺳﻄﺢ ﻫﻮﺷﯿﺎري ﻣﺮدم ﮐُﺮد اﺣﺴﺎس ﻣﯽﺷﺪ .ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ و ﺿﻤﻦ ﺟﻨﮓ در آن ﻗﺴـﻤﺖ از ﮐﺮدﺳـﺘﺎن ﻧﯿـﺰ ﺟﻤﻌﯿـﺖ »رﻫـﺎﯾﯽ 7
ﮐﺮدﺳﺘﺎن« ﺑﻪ ﺷﺪت ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽﮐﺮد و ﺷﻌﺎر اﺗﺤﺎد و اﺳﺘﻘﻼل ﮐﺮدﺳﺘﺎن را ﻣﯽداد .در ﻫﻤﺎن دوره ،در ﺳـﺎل 1912ﺟﻤﻌﯿـﺖ
»ﺟﻬﺎﻧﺪاﻧﯽ« در ﮐﺮدﺳﺘﺎن اﯾﺮان ﺗﺄﺳﯿﺲ ﮔﺮدﯾﺪ .اﯾﻦ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺒﺎرزات ﻣﺮدم ﮐُﺮد را ﺑﻪ راﻫﯽ درﺳﺖ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ و در ﯾﮏ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﺘﺤﺪ و ﻣﻨﺴﺠﻤﯽ ﺗﺸﮑﻞ دﻫﺪ.
در ﺳﺎلﻫﺎي ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ »ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﻌﺎرف ﮐُﺮد« در اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ داﯾﺮ ﮐﺮدن ﯾـﮏ ﻣﺪرﺳـﮥ
ﻣﺨﺼﻮص ﺑﺮاي ﮐﻮدﮐﺎن ﮐُﺮد ،اﻗﺪام ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﯽ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﺷﺪ.
در ﺷﻬﺮ ﺧﻮي اﯾﺮان ﻧﯿﺰ در ﺳﺎل 1913ﺑﻪ ﻫﻤﺖ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﺑﺪرﺧﺎن و ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﮥ ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه از ﻣﺮدم ،ﯾﮏ ﻣﺪرﺳﮥ ﮐﺮﯾﺪ
اﻓﺘﺘﺎح ﺷﺪ .اوﻟﯿﻦ دﺳﺘﻪ از ﺷﺎﮔﺮدان آن 29ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﮐُﺮدي درس ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و از اﻟﻔﺒﺎء روﺳﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و زﺑﺎن و ادب روﺳﯽ را ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ .در اﯾﻦ ﻣﺪرﺳﻪ ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن ﮐﻮﭼﮑﯽ ﻧﯿﺰ داﯾﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد.
در ﻫﻤﯿﻦ اﯾﺎم ﺳﺎزﻣﺎن و ﺷﺨﺼﯿﺖﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﺮدﺳﺘﺎن و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺎﻣﻮﺳﺘﺎ ﺧﻠﯿﻞ ﺧﯿﺎﻟﯽ ﺑﺮاي ﯾﺎﻓﺘﻦ زﺑـﺎن ﻣﺸـﺘﺮك
»ﮐُﺮدي ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب« ﺑﻪ ﺗﻼشﻫﺎ و ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻓﻮرﻣﻮﻟﯽ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻧﺪ .از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﯿﮥ »ﺋﻪﺑﮕﺎروﻗﯿﭻ ﺋـﻮرﺑﯿﻠﯽ« ﮐـﻪ ﯾﮑﯽ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﯾﻪ روﺳﯽ ﺑﻮد و در ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﯿﻦ 1887ﺗﺎ 1961ﻣﯽزﯾﺴﺖ و ﺷﺪﯾﺪاً ﺑﻪ ﻣﻮﺿـﻮع ﮐﺮدﺷﻨﺎﺳـﯽ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﯽداد ،در ﺷﺎﺧﻪاي از اﻧﺴﺘﯿﺘﻮ ﺷﺮقﺷﻨﺎﺳﯽ ﻟﻨﯿﻨﮕﺮاد ﻗﺴﻤﺖ ﮐﺮدﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ داﯾﺮ ﮔﺮدﯾﺪ.
ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺎ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽﮔﺴﺘﺮي ،ادبﭘﺮوري و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻓﺘﺘﺎح ﻣﺪارس
و اﻋﺰام ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﻪ ﻣﺪارس ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ و آﮔﺎﻫﯽ و ﻫﻮﺷﯿﺎري ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد.
ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ اﻧﺒﻮه ﺟﻤﻌﯿﺖ ﮐﺮدﺳﺘﺎن و ﻗﯿﺎم و ﻣﺒﺎرزاﺗﺸﺎن ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ رﻫﺎﯾﯽ و آزادي در ﻃﯽ اﻧﺪك ﻣﺪﺗﯽ ﺑﺎز ﺑﻪ اوج ﺧﻮد رﺳﯿﺪ
و ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﮥ اﻧﻔﺠﺎر رﺳﯿﺪ .از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻗﯿﺎم ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﮥ ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﮥ ﺑﺘﻠﯿﺲ ﺑﻪ ﺳﺮﮐﺮدﮔﯽ ﻣﻼﺳـﻠﯿﻢ در ﺳـﺎل 1914
اﺷﺎره ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ در آن ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺷﺮوع اﺳﻼم را ﺧﻮاﻫﺎن و اﺧﺮاج ﻣﺄﻣﻮران ﺗﺮك را از ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺑﻮدﻧﺪ .آنﻃـﻮري ﮐـﻪ از
ﯾﮑﯽ از ﮔﺰارشﻫﺎي دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻣﺨﻔﯽ آن دوره ﭘﯿﺪاﺳﺖ ،از ﻧﻈﺮ رﻫﺒﺮان ﺟﻨﺒﺶ ﺑﺘﻠﯿﺲ ،ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ،ﺗﺮك ،ﮐُﺮدﻫﺎ را ﻣﻮرد اﺳﺘﺜﻤﺎر
ﻗﺮار داده و ﮐﺸﻮر ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﻣﯽﻓﺮوﺷﺪ.
آﺗﺶ اﯾﻦ ﻗﯿﺎم ﺑﺰودي ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ دﯾﮕﺮ ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺳﺮاﯾﺖ ﮐﺮد و ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از اﻓـﺮاد ﻣﺴـﻠﺢ ﻋﺸـﺎﯾﺮ ﮐُـﺮد در آن ﺷـﺮﯾﮏ
ﺷﺪﻧﺪ .رﻫﺒﺮان ﻗﯿﺎم ﺑﺘﻠﯿﺲ ﺑﺮاي ﺗﺤﮑﯿﻢ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻧﻬﻀﺖ در ﺷﻬﺮ ﺑﺘﻠﯿﺲ و اﻃﺮاف ،از ﮐﻠﯿﮥ ارﻣﻨﯽﻫﺎ و آﺳﻮريﻫـﺎ ﻧﯿـﺰ ﺑـﺮاي ﻫﻤﮑﺎري و ﺣﻤﺎﯾﺖ دﻋﻮت ﮐﺮدﻧﺪ .ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﯾﮏ اﺷﺘﺒﺎه ﺗﺎﮐﺘﯿﮑﯽ ﻧﻈﺎﻣﯽ آﻧﺎن ،ﻧﯿﺮوﻫﺎي دوﻟﺘﯽ در ﻣﺪت ﮐﻮﺗـﺎﻫﯽ ﺷـﻬﺮ ﺑﺘﻠـﯿﺲ را ﺗﺼﺮف ﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻗﯿﺎمﮐﻨﻨﺪه ﻣﺘﻮاري ﺷﺪﻧﺪ و ﻃﻪ ﺳﻠﯿﻢ و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ از رﻫﺒﺮان ﻗﯿﺎم ﺑﻪ ﮐﻨﺴﻮلﺧﺎﻧـﮥ روس در ﺷـﻬﺮ
ﺑﺘﻠﯿﺲ ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ .ﺑﻌﺪ از ورود ﻗﻮاي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﺘﻠﯿﺲ ،ﺑﺮاي زﻫﺮ ﭼﺸﻢ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ارﻣﻨﯽﻫﺎ و آﺳﻮريﻫﺎ و ﮐُﺮدﻫﺎ ،ﺳﺮﺑﺎزان ﺗﺮك اﻗﺪام ﺑﻪ دﺳﺘﮕﯿﺮي ﻣﺮدم در ﺳﻄﺢ وﺳﯿﻌﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر روزﻣﺮه در ﻣﯿـﺎن اﻋـﺪام ﮐﺮدﻧـﺪ .ﺣﮑـﺎم
ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ از اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺿﻤﻦ اﯾﺠﺎد ﺟﻮ رﻋﺐ و وﺣﺸﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ،اﯾﺠﺎد ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﮐُﺮد و ارﻣﻨﯽﻫﺎ را ﻧﯿﺰ ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ.
در ﺳﺎلﻫﺎي ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ در ﻣﻨﻄﻘﮥ »ﺑﺎرزان« واﻗﻊ در »ﺑﺎدﯾﻨﺎن« وﺿﻊ آﺷﻔﺘﻪ ﺑﻮد .ﻣﺮدم آﻣﺎدة ﺣﻤﻞ اﺳﻠﺤﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﻠﯿـﻪ
ﻗﺪرت ﺗﺮكﻫﺎي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﮔﺮد ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم ﺑﺎرزان ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ .اﯾﺸـﺎن ﻧﯿـﺰ ﺑـﺎ ﺳـﺎﯾﺮ ﺳـﺮان 8
ﻋﺸﺎﯾﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺗﻤﺎس ﺑﻮد ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﺘﺤﺪ و ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﮔﺮداﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ دوﻟﺖ ﻣﺮﮐﺰي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻓﺸﺎر وارد آورﻧﺪ ﺗـﺎ دﺳـﺖ از ﺳـﺘﻢ و ﺗﺒﻌﯿﺾ ﺑﺎ ﮐُﺮدﻫﺎ ﺑﺮدارد .ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم ﺗﻼش ﮐﺮد ﺗﺎ آﺗﺶ ﻗﯿﺎم را در ﺗﻤﺎم ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺷﻌﻠﻪور ﺳﺎزد ،و ﺿﻤﻨﺎً ﺗﻌﺪادي از دول
ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً روﺳﯿﻪ و ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ را وادار ﺳﺎزد ﺗﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﮐُﺮدﻫﺎ را ﻋﻠﻨﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ را ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎزﻧﺪ ﺑﺪانﻫﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﮔﻮﯾﻨﺪ.
دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ از ﻗﺪرت و ﻧﻔﻮذ ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺳﺨﺖ ﻫﺮاﺳﻨﺎك ﺑﻮد ،و ﺿﻤﻨﺎً ﻣﯽداﻧﺴـﺖ ﮐـﻪ ﺗﻌـﺪاد زﯾـﺎدي از
ﻋﺸﺎﯾﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮ ﻟﺒﮥ ﻃﻐﯿﺎن ﻋﻠﯿﻪ دوﻟﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ ،ﻟﺬا ﭘﯿﺶدﺳﺘﯽ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ،ﻗﺒﻞ از ﺳﺮاﯾﺖ ﻗﯿﺎم ﺑﻪ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ، ﻧﯿﺮوي ﻋﻈﯿﻤﯽ را از رواﻧﺪوز ،ﻋﻘﺮه و آﻣﺪ ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﻮد و در ﻣﺎه ﺣﻮزﯾﺮان ﺳـﺎل 1914ﺗﻮاﻧﺴـﺖ ﺑـﺎ ﯾـﮏ ﯾـﻮرش ﺳﺮاﺳـﺮ ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﻗﯿﺎم را ﺧﺎﻣﻮش ﻧﻤﺎﯾﺪ .ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم و ﺗﻌﺪادي دﯾﮕﺮ از رﻫﺒﺮان اﺿﻄﺮاراً ﺑﻪ اﯾﺮان رويآور ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﻣـﺪﺗﯽ در اروﻣﯿﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ.
ﯾﮑﯽ از رﻣﻮز ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ در ﺧﺎﻣﻮش ﮐﺮدن ﻧﺎﺋﺮة ﻗﯿﺎم ﮐُﺮدﻫﺎ در آن زﻣﺎن ﻧﺒﻮدن روح اﻧﺴﺠﺎم و اﺗﺤـﺎد و ﻫﻤﮑـﺎري در
ﻣﯿﺎن ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﯿﺎمﮔﺮ ﺑﻮد .ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻗﺪﻣﯽ از ﺳﻮي رﻫﺒﺮان ﺟﻨﺒﺶ »ﺑﺘﻠـﯿﺲ« و »ﺑـﺎرزان« ﮐـﻪ ﻫـﺮ دو
ﻫﻢزﻣﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺮاي ﺗﺸﮑﻞ و اﯾﺠﺎد ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ آن دو ﺟﻨﺒﺶ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪ.
ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻗﯿﺎم و ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰيﻫﺎ در ﮐﺮدﺳـﺘﺎن اﺗﻔـﺎق اﻓﺘـﺎد و در واﻗـﻊ وﺟﻬـﯽ از ﻧﺎرﺿـﺎﯾﺘﯽ ﺧﻠـﻖﻫـﺎي
اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ را ﺑﺮﻣﻼ ﺳﺎﺧﺖ ،ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ درﺳﯽ آﻣﻮزﻧﺪه ﺑﺮاي زﻣﺎﻣﺪاران ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ در ﺗﺼﺤﯿﺤﯽ ﺧـﻮد ﻧﺸـﺪ ﺑـﺮﻋﮑﺲ ﺑـﻪﻃـﻮر روزاﻓﺰوﻧﯽ ﺑﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖ اﺳﺘﺜﻤﺎر و ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ و ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﻠﺖ ﮐُﺮد ﻣﯽاﻓﺰودﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ﻫـﺮ روز ﺑـﻪ ﺷـﮕﺮدي ﺗـﺎزه دﺳـﺖ ﻣﯽﯾﺎزﯾﺪﻧﺪ .ﻣﺜﻼً ،درﺳﺖ در آﻏﺎز ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ ،اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺒﻌﯿﺪ اﺟﺒﺎري ﮐُﺮدﻫﺎه ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻏﺮﺑﯽ »اﻧﺎﻃﻮﻟﯽ« و ﺗﻮزﯾـﻊ آﻧﻬـﺎ در ﺑﯿﻦ ﺗﺮكﻫﺎي آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ و روش ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﮐُﺮدﻫﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ روﻧﺪ و ﻣﻮﺟﻮدﯾﺘﯽ ﻣﻠﯽ و ﻗـﻮﻣﯽ و
ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﺮﺟﺎي ﻧﻤﺎﻧﺪ .اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺮوع ﺟﻨﮓ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺰرﮔﯽ در اﺟﺮاي اﯾﻦ ﻃﺮح ﺑﻮد.
ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﻣﺎهﻫﺎي ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ ﻧﺎرﺿﺎﺋﯽ و ﺗﻨﻔﺮ زﯾﺎد ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﮐﺮدﺳﺘﺎن از دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و ﮔﺴﺘﺮش اﺣﺴﺎس ﻣﻠﯽ در
ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ،ﮐﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ اﻧﻔﺠﺎر ﻗﯿﺎم ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﺮده ﺑﻮد و دور ﻧﺒﻮد اﮔﺮ آﺗﺶ ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ زودي ﺷﻌﻠﻪور
ﻧﻤﯽﮔﺸﺖ ،ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي ﺑﻠﻐﺎر ﺧﻮد را از زﻧﺠﯿﺮ اﻧﻘﯿﺎد و اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ رﻫﺎ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ .وﻟﯽ وﻗﻮع ﺟﻨﮓ و
ﻋﻮاﻗﺐ و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ و ﺗﺎرﯾﺦ و آﯾﻨﺪة ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮐُﺮدﻫﺎ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﯾﮑـﯽ از ﻣﯿـﺪانﻫـﺎي ﺟﻨـﮓ ﺟﻬـﺎﻧﯽ اول در
ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد ،ﻧﻬﺎد .در ﺣﻘﯿﻘﺖ زﻣﺎﻣﺪاران ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم دﯾﻦ ﻗﺎدر ﺷﺪﻧﺪ ﻗﺴﻤﺖ زﯾﺎدي از ﺗﻮان و ﻧﯿﺮوي ﻣﺮدم ﮐُﺮد را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺳﻠﺤﻪ ﮐﺎرﮔﺮ در ﻣﯿﺪانﻫﺎي ﺟﻨﮓ در دﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ» .ﻧﮑﯿﺘﯿﻦ« در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ:
»ﻓﺮاﺧﻮان ﺟﻬﺎد )ﻏﺰا( ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﭘﺮده اﺳﻼم ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ،ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﯿﺮوي ﺟﻨﮕﯽ و رزمآور ﻣﺮدم ﮐُﺮد را ﺑﻪ
ﺳﻮﯾﯽ ﺑﮑﺸﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﯾﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﯿﻬﻨﯽ آن ﻣﻠﺖ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺪاﺷﺖ«.
9
ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم :ﮐﺮدﺳﺘﺎن در ﻟﻬﯿﺐ ﺟﻨﮓ
ﻋﻠﯽرﻏﻢ آن ﻫﻤﻪ ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻠﺖ ﮐُﺮد از ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ داﺷﺘﻨﺪ ،و ﻗﺒﻼً ﺑﻪ ﻣﻮاردي از آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﺷﺪ ،زﻣﺎﻣـﺪاران ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺪود زﯾﺎدي آﻧﻬﺎ را وارد ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول ﺑﮑﻨﻨﺪ .ﺣﮑﺎم ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮاي ﺗﺤﺮﯾﮏ و ﺗﺮﻏﯿﺐ ﮐُﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﺟﻨﮓ ﺑﻪ
ﻧﻔﻊ ﺧﻮد از ﭼﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﮐﺎرﮔﺮ زﯾﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﻧﺪ: -1اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ و دﯾﻨﯽ ﻣﺸﺘﺮك
-2دادن وﻋﺪه ﺑﺮاي اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر در ﮐﺮدﺳﺘﺎن
ﻣﺮدم ﮐُﺮد ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آنﮐﻪ ﺟﻨﮓ ﻋﻈﯿﻤﯽ از ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن روس ـ اﻧﮕﻠﯿﺲ ،و ﺗﺮك در ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﺑـﻪ وﻗـﻮع ﭘﯿﻮﺳـﺖ و ﺧـﺎك و
وﻃﻨﺶ ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﻫﻮﻟﻨﺎك ﺟﻨﮓ ﺑﺪل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﯾﮑﺒﺎرة ﺑﯽﺗﻔﺎوت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﻨـﺎري ﮐﺸـﺪ و ﻧﻈـﺎرهﮔـﺮ ﻣﺮگ و ﻗﺤﻄﯽ و ﺳﻮزاﻧﺪن ﺧﺎﻧﻪ و ﮐﺎﺷﺎﻧﻪاش ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻌﺪ از آنﮐﻪ در ﺳﺎل 1914ﮐﺸﻮر آﻟﻤﺎن ﻧﯿﺰ رﺳﻤﺎً ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻣﺘّﻔﻖ ﺷﺪ و ﻣﺸﺘﺮﮐﺎً ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺘﺤﺪﯾﻦ وارد ﺟﻨﮓ ﺷﺪﻧﺪ ،اﯾﻦ ﺑﺎر ﺻﻮرت ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻋﻮض ﺷﺪه و ﻣﻮﺿﻊﮔﯿﺮيﻫﺎ و ﺷﯿﻮة ﺗﻼشﻫـﺎ ﻋـﻮض ﺷـﺪ و
رﻧﮓ ﺗﺎزه ﺗﺮي ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ .از آن روز دﺷﻤﻨﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ،ﺑﻪ ﺧﺼﻮص روسﻫﺎ ﺷﺮوع ﺑـﻪ ﺗﺤﺮﯾـﮏ ﮐُﺮدﻫـﺎ ﻋﻠﯿـﻪ دﺷﻤﻨﺎﻧﺸـﺎن )ﺗﺮكﻫﺎ و آﻟﻤﺎﻧﯽﻫﺎ( ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻨﺎي ارﺗﺒﺎط و ﺗﻤﺎس را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺮدار ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﮐُﺮد را ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ .و ﺣﺘﯽ ﺑﺎ ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺷـﻤﺰﯾﻨﺎن
ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدﻧﺪ .اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺰ وﻋﺪة ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﻪ روسﻫﺎ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺗﻮان در ﮐﻨﺎرﺷﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ آنﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ در ﺗﺄﺳﯿﺲ ﯾﮏ رژﯾﻢ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر ﺑﺮاي ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻫﻤﮑﺎري ﻻزم ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ.
ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ اول ﺑﺪل ﺷﺪ و ﺑﺪون آنﮐﻪ ارادة ﻣﺮدم ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﺧﻄﻪ
دﺧﺎﻟﺘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،اوﻟﯿﻦ ﮔﻠﻮﻟﻪﻫﺎي ﺟﻨﮓ از ﮐﺮدﺳﺘﺎن اﯾﺮان ﺷﻠﯿﮏ ﺷﺪ.
ﻫﺮ ﻗﺪر از ﺗﺎرﯾﺦ آﻏﺎز ﺟﻨﮓ ﺳﭙﺮي ﻣﯽﺷﺪ ،ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯿﺰان ﻫﻤﮑﺎري ﻫﻮاداران ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ در ﻣﯿﺎن ﮐُﺮدﻫﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽﺷﺪ و
دﺳﺘﻪدﺳﺘﻪ ﺳﺮﺑﺎزان ﮐُﺮد ،واﺣﺪﻫﺎي ارﺗﺸﯽ و ﻟﺸﮑﺮﻫﺎي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻣﺤﻞ ﺧﺪﻣﺖ ﺧﻮد را ﺗﺮك ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ اﺳﻠﺤﻪ ﯾﺎ ﺑﯽاﺳﻠﺤﻪ ﺧﻮد
را ﺑﻪ دﺳﺘﺠﺎت ﮐُﺮد ﻣﺨﺎﻟﻒ دوﻟﺖ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ .ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﺳﺖ ﺗﻌﺪادي از ﻟﺸـﮑﺮﯾﺎن ﺳـﭙﺎه ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ را ﺟﻮاﻧـﺎن ﮐُـﺮد ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدادﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺧﺪﻣﺖ وﻇﯿﻔﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ .از ﺟﻤﻠﻪ ﻟﺸﮑﺮ 9ﻣﻨﻄﻘﮥ ارزاﻟﺮوم ،ﻟﺸﮑﺮ 10ﺳﯿﻮاس ،ﻟﺸﮑﺮ 11اﻟﻐﺪﯾﺮ و
ﻟﺸﮑﺮ 12ﻣﻨﻄﻘﮥ ﻣﻮﺻﻞ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗﻤﺎﻣﺎً ﮐُﺮد ﺑﻮدﻧﺪ.
ﮔﺮﭼﻪ در ﺳﺎل 1914دوﻟﺖ اﯾﺮان ،ﺑﯽﻃﺮﻓﯽ ﺧﻮد را در ﺟﻨﮓ اﻋﻼم داﺷﺖ ،ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ آﺗﺶ اﯾﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﺴﯿﺎري ﻣﻨـﺎﻃﻖ
اﯾﺮان از ﺟﻤﻠﻪ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﮐﺮدﺳﺘﺎن را درﺑﺮﮔﺮﻓﺖ .از ﻫﻤﺎن روزﻫﺎي آﻏﺎزﯾﻦ ﺟﻨﮓ روسﻫﺎ و اﻧﮕﻠﯿﺲﻫﺎ ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ از اﯾﺮان را ﺗﺼﺮف ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ .در ﺳﺎل 1915آن دو ﮐﺸﻮر ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﻗﺮاردادي را در ﻣﻮرد ﺗﻘﺴﯿﻢ اﯾﺮان در ﻣﯿﺎن ﺧﻮد ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮐﺮده
ﺑﻮدﻧﺪ .از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ و آﻟﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻮدﻧﺪ در ﺧﺎك اﯾﺮان ﻧﯿﺮو ﭘﯿﺎده ﮐﻨﻨﺪ .ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ از اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪﻧﻈﺮﻫﺎ ﮐﻪ اوﻻً ﺟﻨـﮓ
از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺧﺎرج ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﺑﺪ و ﺿﻤﻨﺎً ﺑﺎ اﯾﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ،ﺑﺮ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﯾﯽ از ﺧﺎك اﯾﺮان ﻣﺴﺘﻮﻟﯽ ﮔـﺮدد ﺗﻤﺎﯾـﻞ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﺗﺠﺎوز داﺷﺖ .آﻟﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﻧﯿﺰ راﻏﺐ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺮدﺳﺘﺎن و آذرﺑﺎﯾﺠﺎن اﯾﺮان را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻠﯽ ﺟﻬﺖ دﺳﺖدرازيﻫﺎي آﺗﯽ ﺑـﻪ 10
ﺧﺎك اﯾﺮان در دﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
ﮐﻠﯿﮥ دول ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ )روس ،اﻧﮕﻠﯿﺲ ،آﻟﻤﺎن ،ﺗﺮك( ﺑﺮاي ﺟﻠﺐﻧﻈﺮ رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﯾﺮ ﮐُﺮد ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐـﺎر ﺷـﺪﻧﺪ و
ﻃﺮحﻫﺎ رﯾﺨﺘﻨﺪ .ﻫﺮ ﮐﺪام ﺑﻪ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺗﻌﺪادي از ﻋﺸﺎﯾﺮ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﮔﺮداﻧﻨﺪ.
در آﻏﺎز ﺟﻨﮓ ﻗﻮاي ﺗﺮك ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ اروﻣﯿﻪ ﺑﺮﺳﻨﺪ و روسﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﯿﺮون ﺑﺮاﻧﻨﺪ و ﭼﻨﺪ ﻋﺸـﯿﺮة
ﮐُﺮدي ﻣﺜﻞ ﺷﮑﺎكﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﮐﻨﻨﺪ .اﯾﻦ ﭘﯿﺮوزي دﺳﺖ ﻧﻔﻮذ آﻟﻤﺎﻧﯽﻫﺎ و ﺗﺮكﻫﺎ را در ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﺮدﺳﺘﺎن اﯾﺮان
ﺑﺎز ﮐﺮد و ﺑﺎ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﮐﺮدن ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻮد ،ﺗﻌﺪادي از ﻓﺌﻮدالﻫﺎي ﮐﺮﻣﺎﺷﺎن ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠﯽ« را در آن ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺑﻨﯿـﺎن
ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﻧﻈﺎماﻟﺴﻠﻄﻨﮥ ﻣﺸﻬﻮر ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻼﮐﯿﻦ ﺑﺰرگ ﺑﻮد ،ﺑﻪ رﻫﺒﺮﯾﺖ آن ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ .ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن ﺗﺮك ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﻣﺸﻮرت آﻟﻤﺎﻧﯽﻫﺎ داﻣﻨﮥ اﻗﺘﺪار ﺧﻮﯾﺶ را در ﺑﺴﯿﺎري ﻣﻨﺎﻃﻖ اﯾﺮان ﺗﺎ ﺣﺪود ﻫﻤﺪان ﺑﺴﻂ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻬﺪﯾـﺪ ﺑﺰرﮔـﯽ ﺑـﺮاي ﻣﻨـﺎﻓﻊ
اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻮقاﻟﺠﯿﺸﯽ ﻣﺘﺤﺪﯾﻦ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﻣﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﻤﺎمﺗﺮ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ از ﺟﻨﻮب و روسﻫﺎ از ﺷﻤﺎل اﯾﺮان دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺷﺪﻧﺪ و در ﻋﺮض ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ،روسﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺮدﺳﺘﺎن و آذرﺑﺎﯾﺠﺎن اﯾﺮان را از ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽﻫـﺎ ﺑـﺎزﭘﺲ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ .ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن ﺗﺮك و روس ﻫﺮ ﮐﺪام ﺑﻪ ﻧﻮﺑﮥ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺼﺮف ﮐﺮدﺳﺘﺎن ،در ﻣﻨﺘﻬﺎي ﺑﯽرﺣﻤﯽ و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﮐُـﺮد
رﻓﺘﺎر ﮐﺮدﻧﺪ ،ﺑﺪﯾﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ را در ﺟﻨﮓ ﯾﺎري دادهاﻧﺪ .روسﻫﺎ ﮐُﺮدﻫﺎ را ‹ﻣﺴﻘﻮف« ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺎﻓﺮ و زﻧﺪﯾﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﻣﯿﺪﻧﺪ .اﯾﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﺎروا واﮐﻨﺶ ﺷﺪﯾﺪي را در ﮐُﺮدﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد .ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺼﺮف ﻣﻬﺎﺑـﺎد از ﺳـﻮي ﺗـﺮكﻫـﺎ و
ﺳﭙﺲ روسﻫﺎ ،در ﻫﺮ دو ﺑﺎر ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮﯾﺖ ﻗﺎﺿﯽ ﻓﺘﺎح ﻣﺸﻬﻮر )ﺟﺪ ﻗﺎﺿﯽ ﻣﺤﻤـﺪ( ،در ﻣﻘﺎﺑـﻞ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠـﮥ ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ .اراﻣﻨﮥ ﻫﻤﺮاه روسﻫﺎ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﮐﺸﺘﺎرﻫﺎي ﮐُﺮدان از ارﻣﻨﯿﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻗﺒﻼً
در ﺧﺎك ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ ،در اﯾﻦ ﺣﻤﻼت ﻧﯿﺮوﻫﺎي روس دوﺳﺖ ﺧﻮد را ﯾﺎري ﻣﯽدادﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻓﺘﻮﺣﺎت روسﻫـﺎ وارد ﮐﺮدﺳﺘﺎن اﯾﺮان ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻨﺎي اذﯾﺖ و آزار ﺑﯽروﯾﻪ و ﮐﺸﺘﺎر ﮐُﺮدﻫﺎ را ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ.
در ﺳﺎل 1917ﮐﻪ اﻧﻘﻼب ﺑﻠﺸﻮﯾﮑﯽ ـ ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯽ در روﺳﯿﻪ ﭘﯿﺮوز ﺷﺪ ،روسﻫﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺼﺮﻓﯽ را در اﯾـﺮان ﺗﺨﻠﯿـﻪ
ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮزﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ .وﻟﯽ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ ﭼﺸﻢ ﻃﻤﻊ ﺑﻪ ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺖ ﻣﻮﺻﻞ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺮﺗﺒـﺎً ﺑـﻪ ﻓﮑـﺮ ﺗﺼـﺎﺣﺐ و
اﺷﻐﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ .ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در روزﻫﺎي ﭘﺎﯾﺎن ﺟﻨﮓ ،ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﻋﺮاق از ﺟﻤﻠﻪ »ﮐﺮﮐﻮك« و »ﮐﻔـﺮي«» ،آﻟﺘـﻮن ﮐُﭙـﺮي« و
ﺳﺮاﻧﺠﺎم »ﻣﻮﺻﻞ« را ﺑﺎ دادن ﺗﻠﻔﺎت زﯾﺎدي ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻧﻤﻮدﻧﺪ.
ﻗﺴﻤﺖ ﭼﻬﺎرم :ﻣﺒﺎرزات ﻣﻠﺖ ﮐُﺮد در ﻃﻮل ﺳﺎلﻫﺎي ﺟﻨﮓ و زﯾﺎنﻫﺎي وارد ﺑﺮ ﮐُﺮدﻫﺎ در آن ﺟﻨﮓ
ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﺗﺎرﯾﺦﻧﻮﯾﺴﺎن ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ ،ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﻣﻠﺖ ﮐُﺮد در ﺳﺎلﻫﺎي ﺟﻨﮓ دﺳﺖ از ﻣﺒﺎرزه ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ ،ﺑﺎﯾـﺪ ﮔﻔـﺖ
ﺟﻨﺒﺶ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻧﻪ ﺗﻬﺎ اداﻣﻪ داﺷﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻌﺪادي از آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻖ و وﺳﻌﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﯿﺰ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ .زﻣﺎﻣﺪاران ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﮐﻤﺎﮐﺎن دﺳﺖ از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﻮوﯾﻨﯿﺴﺘﯽ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺮﻧﺪاﺷﺖ و ﺣﺘﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﺟﻨﮓ ،ﺑﻪ آن ﻧﯿﺰ ﺷـﺪت ﺑﺨﺸـﯿﺪﻧﺪ و ﻣﻮﺿـﻮع
ﺟﻨﮓ را ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﻣﻨﺎﺳﺐ دﯾﺪﻧﺪ و از آن ﺑﺮاي ﺳﺮﮐﻮب ﻣﺮدم و اﻋﻤﺎل ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ دﺳﺖ ﻣﻮزة ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار دادﻧـﺪ .ﺑـﻪﻃـﻮر ﻣﺜﺎل در روز اول ﮐﺎﻧﻮن ﺳﺎل 1914ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم و دو ﻧﻔﺮ از ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ را اﻋﺪام ﻧﻤﻮدﻧﺪ )در ﺷﻬﺮ ﻣﻮﺻـﻞ( .ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن 11
ﺷﯿﻮه در ﺷﻬﺮ ﺑﺘﻠﯿﺲ ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻨﮓ را ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻗﺮار داده و ﺑﻪ ﮐﻨﺴﻮﻟﮕﺮي روﺳﯿﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑـﺮده و ﻃـﻪ ﺳـﻠﯿﻢ و ﻫﻤﮑـﺎراﻧﺶ را دﺳﺘﮕﯿﺮ و ﻓﯽاﻟﻤﺠﻠﺲ اﻋﺪام ﮐﺮده و اﺟﺴﺎد آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ روز در ﻣﻌﺎﺑﺮ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺷﻬﺮ ﺑـﻪ ﺗﻤﺎﺷـﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ) .ﻻزم ﺑـﻪ ﺗﻮﺿـﯿﺢ
اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮكﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺧﯿﺎﻧﺘﮑﺎري ﺑﺮﺧﯽ از ﮐُﺮدﻫﺎ ،ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺻـﻮﻓﯽ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺷـﮑﺎﮐﯽ در ﭘـﺎﯾﯿﺰ ﺳـﺎل 1914ﻣﻮﻓـﻖ ﺑـﻪ دﺳﺘﮕﯿﺮي ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم ﺷﺪﻧﺪ.
ﺟﻨﺒﺶ آزادي ـ ﻣﻠﯽ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻓﺸﺎرﻫﺎي دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و اداﻣﮥ ﺟﻨﮓ ،رو ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻮد .ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜـﺎل در ﺑﻬـﺎر
ﺳﺎل 1915ﻣﺮدم »ﺑﻮﺗﺎن« آﺷﮑﺎرا ﻋﻠﯿﻪ ﻗﺪرت ﺣﮑﻮﻣﺖ اﯾﺴﺘﺎده و ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﺳﺤﻠﻪ ﺷﺪﻧﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻮاي دوﻟﺘﯽ ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ .در ﻫﻤﺎن اﯾﺎم ﻣﺮدم در ﺳﯿﻢ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺪت ﺑﯿﺶ از ﯾﮑﺴﺎل ﻗﻮاي دوﻟﺘﯽ را از ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺧﺮاج ﮐﺮده و ﺧﻮد را ﺑﻪ ادارة
ﺧﻮﯾﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ .در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﯿﻬﻦدوﺳﺘﺎﻧﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻠﯽ ﺷﯿﺮي ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻌﺮوف ﻣﻨﻄﻘﮥ در ﺳﯿﻢ ﻧﻘﺶ ﺑﺴـﺰاﯾﯽ در ﺗﺤﺮﯾـﮏ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠﯽ ﻣﺮدم را اﯾﻔﺎ ﮐﺮدﻧﺪ .درﺳﺖ ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﺗﻌﺪادي از ﺳﺮان ﻋﺸﺎﯾﺮ ﺗﺮﮐﺨﻮاه ﻧﯿﺰ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﻗﺒﺎل ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﮐُـﺮدي ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺰاﺣﻢ و ﻣﺎﻧﻊ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪﻧﺪ.
در ﺳﺎلﻫﺎي اواﺧﺮ ﺟﻨﮓ ،و ﺷﮑﺴﺖﻫﺎي ﯾﮑﯽ ﺑﻌﺪ از دﯾﮕﺮي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ و اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﺸﺎرﻫﺎ و ﺗﻀﯿﯿﻘﺎت دوﻟـﺖ و ﮐﻤﺒﻮدﻫـﺎي
اﻗﺘﺼﺎدي ،ﻣﺒﺎرزات ﻣﺮدم ﮐُﺮد ﺗﻨﺪﺗﺮ و ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ ﺷﺪ و اﯾﻦ ﺑﺎر ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺟﻨﻮﺑﯽ را ﻧﯿﺰ درﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺮدم »آﻣﯿﺪي« و »ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯿﻪ« و ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮥ دﯾﮕﺮ ،ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر ﻋﻠﯿﻪ ﻗﺪرت ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﻃﻐﯿﺎن ﮐﺮدﻧﺪ» .ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﻮد« از ﻫﻤـﺎن ﺳـﺎلﻫـﺎي ﻗﺒـﻞ از ﺟﻨـﮓ ﺑـﻪ
ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﯽ ﭘﺪرش ﺷﯿﺦ ﺳﻌﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﮏ دوﻟﺖ در ﺳﺎل 1908ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ،زﻣﯿﻨﮥ اﻧﺘﻘﺎم و ﻗﯿﺎم در او ﻣﺴﺎﻋﺪ و ﻣﻬﯿﺎ ﺑﻮد .ﺑﺪﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﻮد وﺿﻊ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ را در ﺳﺎلﻫﺎي ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺟﻨـﮓ ﻓﺮﺻـﺖ ﮔﺮاﻧﺒﻬـﺎ داﻧﺴـﺖ و آﺷـﮑﺎرا
دﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮاي ﻧﺎﺑﻮدي و ﺣﺬف دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺣﺪاﻗﻞ در ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺟﻨﻮﺑﯽ زد .اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﻗـﻮاي اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن ﺑـﻪ ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺟﻨﻮﺑﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯿﻪ و ﮐﺮﮐﻮك و ﻣﻮﺻﻞ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ .ﺑﺮاي ﺣﺼـﻮل ﻣﻘﺼـﻮدي ﺷـﯿﺦ ﻣﺤﻤـﻮد ﯾـﮏ زﻧﺠﯿـﺮه ﺗﻤﺎسﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ روسﻫﺎ ،ﺷﺮﯾﻒ ﻣﮑﻪ )ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ( و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ در ﺧﺎرج و ﺗﻤﺎم ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ دوﻟـﺖ در داﺧـﻞ
ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮد و زﻣﯿﻨﮥ ﻗﯿﺎم را ﻣﺴﺎﻋﺪ ﮐﺮد .ﺑﻪﻃﻮريﮐـﻪ در ﭘﺎﯾـﺎن ﺟﻨـﮓ ،ﺑـﻪ ﯾﮕﺎﻧـﻪ ﻗﺪرﺗﻤﻨـﺪ ﻣﻤﺘـﺎز در ﺳـﻠﯿﻤﺎﻧﯿﻪ ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺷـﺪ و ﻫﻤﺎنﻃﻮري ﮐﻪ در ﺗﺎرﯾﺦﻫﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ﺳﭙﺲ دﻋﻮي اﺳﺘﻘﻼل ﻧﻤﻮد .ﻣﺮدم ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺷﻤﺎﻟﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﺮ ﻣﺒﺎرزة ﺧـﻮد ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ و ﻣﺼﻤﻢ ﺑﻮدﻧﺪ .در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 1917ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ »درﺳﯿﻢ« و »ﺑﻮﺗﺎن« ﺑﺮاي ﺑﺎر دوم و ﻣﺮدم »ﺧﺮﭘﻮت« ﺑﺮاي ﺑﺎر اول ﻋﻠﯿـﻪ
ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻗﯿﺎم ﻧﻤﻮدﻧﺪ .ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ ﻣﺮدم »ﻣﺎردﯾﻦ« و »آﻣﺪ« )دﯾﺎرﺑﮑﺮ( ﻗﯿﺎم ﻋﻈﯿﻤﯽ را ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐـﻪ اﻋـﺮاب ﻣﻘﯿﻢ آن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮔﺮﻣﯽ از ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي آﻧﺎن ﺟﺎﻧﺒﺪاري و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ .اﯾﻦ ﻗﯿﺎمﻫﺎ زﻣﺎﻣﺪاران ﺗﺮﮐﯿﻪ را ﻧﺎﭼﺎر ﮐﺮده ﺑـﻮد ﮐـﻪ
ﻧﯿﺮوي زﯾﺎدي را ﺑﺮاي ﺧﺎﻣﻮش ﮐﺮدن آﻧﻬﺎ اﻋﺰام دارﻧﺪ ،ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺷﺪﯾﺪاً از ﺗﻤﺎسﻫﺎﯾﯽ ﮐـﻪ رﻫﺒـﺮان ﻗﯿـﺎمﻫـﺎ ﯾـﺎ ﻧﯿﺮوﻫﺎي روﺳﯿﻪاي ﮐﻪ در آن ﻧﺰدﯾﮑﯽﻫﺎ ﺑﺎ ﻗﻮاي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﯿﻤﻨﺎك ﺑﻮدﻧﺪ .اﯾﻦ ﻗﯿﺎمﮔﺮان ﺣﺘﯽ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻈـﺎﻣﯽ
ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي روﺳﯿﻪ ﻣﯽدادﻧﺪ .در ﭘﺎﯾﯿﺰ ﻫﻤﺎن ﺳﺎل دوﺑﺎره ﻣﺮدم »ﺑﺘﻠﯿﺲ« ﻗﯿﺎم ﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﻌﺪاد اﻓﺮاد ﻣﺴﻠﺢ ﺧـﻮد را اﯾﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﯽ 30ﻫﺰار ﻧﻔﺮ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ.
در ﻫﻤﺎن ﺳﺎلﻫﺎ ،ﮐُﺮدﻫﺎي اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮔﺮﻣﯽ وارد ﻣﯿﺪان ﻣﺒﺎرزه ﺷﺪﻧﺪ و آﺷﮑﺎرا و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻪ ﻋﻠﯿﻪ زﻣﺎﻣﺪاران اﯾﺮان وارد ﻋﻤﻞ 12
ﺷﺪﻧﺪ .ﺣﺘﯽ ﺗﻌﺪادي از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزان ﺟﻨﮕﻠﯽﻫﺎ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻣﯿﺮزا ﮐﻮﭼﮏﺧﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪﻧﺪ .ﻣﯿﺮزا ﺧﺎﻟﻮي ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ در زﻣـﺮة ﯾﮑـﯽ از ﻫﻤﮑﺎران ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯿﺮزا ﮐﻮﭼﮏﺧﺎن درآﻣﺪ .و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻗﯿﺎمﻫﺎي ﮐُﺮدي ﯾﮑﯽ ﺑﻌﺪ از دﯾﮕﺮي ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ.
ﻣﻀﺎف ﺑﺮ ﺗﻤﺎم آن ﻗﯿﺎمﻫﺎ ،ﻣﺒﺎرزة ﻣﺮدم ﮐُﺮد در ﺳﺎلﻫﺎي آﺧﺮﯾﻦ ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ از ﻣﺮزﻫﺎي ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ و
روﺷﻨﻔﮑﺮان ﮐﺮدﺳﺘﺎن در ﻫﺮ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ ﺻﻔﻮف ﻣﺒﺎرزات ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ و ﺗﻼش ﮔﺴـﺘﺮدهاي را ﺑـﺮاي ﻣﻄـﺮح ﮐـﺮدن ﻣﺴﺄﻟﮥ ﮐُﺮد در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ .از آن ﺟﻤﻠﻪ »ﺛﺮﯾﺎ ﺑﺪرﺧﺎن« در ﻗﺎﻫﺮه ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺷﺪ و ﻣﻮﻓﻖ ﮔﺮدﯾـﺪ ﯾـﮏ ﮔﺮوه ﺳﯿﺎﺳﯽ را ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن ﻣﺴﺄﻟﮥ ﮐُﺮد ﺗﺸﮑﯿﻞ داده و ﺑﺎ آن ﮔﺮوه از روﺷﻨﻔﮑﺮان ﮐُﺮد ﮐﻪ از ﺳﻮي ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﻗﺒﻼً
دﺳﺘﮕﯿﺮ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﺼﺮ و ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ،ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ.
ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ وﻗﺎﯾﻊ ﺟﻨﮓ و ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي دﯾﮑﺘﺎﺗﻮري زﻣﺎﻣﺪاران ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻫﯿﭻﮐﺪام ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎﺧﺘﻦ
ﻣﺒﺎرزات ﻣﻠﺖ ﮐُﺮد ﻧﮕﺮدﯾﺪﻧﺪ .ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺒﺎرزات ﻫﯿﭻﮐﺪام از اﻫﺪاف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﮐُﺮدﻫﺎ را ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺮداﻧﺪ.
ﻋﻮاﻣﻞ زﯾﺮﯾﻦ در اﯾﻦ ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ دﺧﯿﻞ و ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدﻧﺪ. -1ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي دول داﺧﻞ در ﺟﻨﮓ.
-2ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻮدن ﺳﻄﺢ آﮔﺎﻫﯽ ﻣﺮدم آن دورة ﮐﺮدﺳﺘﺎن. -3ﻋﺪم اﻧﺴﺠﺎم و اﺗﺤﺎد ﻗﯿﺎمﻫﺎي ﮐُﺮدي ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ .ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐﻪ ﻫﯿﭻﮔﺎه ﻗﻮاي ﺧﻮد را ﺑﻪﻃﻮر ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ و ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑـﺎ
دﺷﻤﻦ ﺑﮑﺎر ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ .ﺣﺘﯽ در ﻗﯿﺎمﻫﺎي ﻫﻢزﻣﺎن وﻟﯽ ﺟﺪا ﻣﮑﺎن ﻧﯿﺰ ﺧﺒﺮي از ارﺗﺒﺎط و اﺗﺤﺎد ﻧﺒﻮد.
-4از ﺳﻮي رﻫﺒﺮان ﮐُﺮد ﻣﺎ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻗﯿﺎمﻫﺎي آن دورهﻫﺎ ،ﺗﺎﮐﺘﯿﮏ و اﺳﺘﺮاﺗﮋي دﻗﯿﻖ و روﺷﻨﯽ در ﮐﺎر ﻧﺒﻮد .ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜـﺎل
ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﻮد ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﮔﺮاﯾﺸﺎت دﯾﻨﯽ ،ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ ﻣﯽﺗﺎﺧﺖ و زﻣﺎﻧﯽ از آﻧﻬﺎ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﺧﻮاﺳـﺖ .زﻣـﺎﻧﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﮑﺎﺗﺒﻪ از روسﻫﺎ ﯾﺎري ﻣﯽﻃﻠﺒﯿﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺳﺮﺑﺎزان روس را ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار ﻣﯽداد. ﻋﻠﯽرﻏﻢ آن ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ و ارزش ﻣﺒﺎرزات ﻣﺮدم ﮐُﺮد در آن اﯾﺎم اﻋﺘﺮاف ﮐﺮد زﯾﺮا:
-1ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺗﻀﻌﯿﻒ ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي رژﯾﻢ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﻮد. -2ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﮑﯿﻢ و ﺗﺸﺪﯾﺪ اﺣﺴﺎس و ﺗﻔﮑﺮات ﻣﻠﯽﮔﺮاﯾﯽ در ﻣﺮدم ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺷﺪ. -3ﺗﻔﮑﺮات و ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري و ﺣﺘﯽ اﺳﺘﻘﻼلﻃﻠﺒﯽ را در ﻣﯿﺎن ﮐُﺮدﻫﺎ ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻧﻤﻮد. -4زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮاي ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي ﻣﺒﺎرزات ﻧﻮﯾﻦ ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول ﺑﺮاي ﮐُﺮدﻫﺎ ﻫﻤﻮار ﮐﺮد.
در ﻓﺎﺻﻠﮥ ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﺟﻨﮓ ﺗﻮﻗﻒﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ ،ﺻﺮفﻧﻈﺮ از وﯾﺮاﻧﯽﻫﺎي ﺑﯽﺷﻤﺎر و ﮐﺸﺘﺎرﻫﺎي ﻓﺮاوان ،ﮐﺸﻮر ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ
ﺳﺮاﺳﺮ و ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺧﺼﻮﺻﺂً ﺑﺎ ﻗﺤﻂ و ﻏﻼي ﺷﺪﯾﺪي ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ .ﮔﺮاﻧﯽ و ﻓﻘﺮ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﮐﻤﺒﻮد ﻣﻮاد ﺧﻮراﮐﯽ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ در ﺑﺴﯿﺎري ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺑﺴﯿﺎري روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﺑﺎزارﻫﺎ ،ﻣﺮدم از ﮔﯿﺎﻫﺎن دﺷﺖ و ﺻﺤﺎري ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ .ﻗﯿﻤﺖ ﯾـﮏ ﻣـﻦ ﮔﻨﺪم در ﺷﻬﺮي ﻣﺜﻞ ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯿﻪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﮐﺮدﺳﺘﺎن وﺿﻊ ﺑﻬﺘﺮي داﺷﺖ ﯾﮏ ﻟﯿﺮة ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑـﻮد .ﻣـﺮدهﻫـﺎي
ﻧﺎﺷﯽ از ﻓﻘﺮ ﺑﻪ ﺣﺪي ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻮران ﺑﻠﺪﯾﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺟﻤﻊآوري ﻻﺷﻪﻫﺎي ﻣﺮدﮔﺎن را در ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ. 13
ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﺟﻨﮓ ،ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﮐُﺮد و ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ،ﺑﯿﻤﺎري ،ﻣﺮگ ،وﯾﺮاﻧﯽ و ﺳـﺮﮔﺮداﻧﯽ ﺑـﻪ ارﻣﻐـﺎن
آورد .و اﮔﺮ ادﻋﺎ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﻣﻠﺖﻫﺎي ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﮐُﺮد و ارﻣﻨﯽ و آﺳﻮري دﺳﺖﺧﻮش زﺟﺮ و ﺣﺮﻣـﺎن و ﻣـﺮگ و درﺑﺪري و ﻧﮑﺒﺖ و ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﻧﺸﺪﻧﺪ ﺣﺮﻓﯽ ﺑﮕﺰاف ﻧﮕﻔﺘﻪاﯾﻢ و اﯾـﻦ در ﺣـﺎﻟﯽ ﺑـﻮد ﮐـﻪ زﻣﺎﻣـﺪاران ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ ﻣـﺪام در ﺻـﺪد اﺟـﺮاي ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﮐُﺮدﻫﺎ و ارﻣﻨﯽﻫﺎ دﺳﺘﺸﺎن ﺑﻪ ﺧﻮن ﻫﻢ آﻏﺸﺘﻪ ﮔﺮدد .از ﻫﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪﺗﺮ آنﮐﻪ دوﻟﺖ ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﻪ اﺷﮑﺎل
ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﺮد دﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮن ارﻣﻨﯿﺎن رﻧﮕﯿﻦ ﺷﺪة ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺳﺮ ﮐُﺮدﻫﺎي در ﻣﻨﮕﻨﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮥ زﻧﺪة ﻣﺮده ﺑﺴﺎﯾﻨﺪ. ﻗﺴﻤﺖ ﭘﻨﺠﻢ :ﮐُﺮد و ﮐﺸﺘﺎر ارﻣﻨﯿﺎن
ﺗﺎرﯾﺦ و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ دور و دراز ارﻣﻨﯽﻫﺎ از ﺧﯿﻠﯽ ﺟﻬﺎت ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ .زﯾﺮا اﺳﺘﻘﻼل ﮐﺸﻮر ارﻣﻨـﯽﻫـﺎ در ﻃـﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎرﻫﺎ ﻣﺨﺪوش و از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﯿﺪه ﺷﺪ و ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺟﺰﯾﯽ از ﮐﺸﻮر روم درآﻣﺪ .ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﺑـﺎر ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ
دﺳﺖ اﯾﺮاﻧﯿﺎن اﻓﺘﺎد و در ﺳﺎل 387ﻣﯿﻼدي ﺑﯿﻦ دو ﮐﺸﻮر ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ اﯾﺮان و دوﻟﺖ ﺑﯿﺰاﻧﺲ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﮔﺮدﯾـﺪ .در آﻏـﺎز ﻗـﺮن
ﻫﺸﺘﻢ ﻣﯿﻼدي ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻗﺴﻤﺘﯽ از دوﻟﺖ ﻋﺮﺑﯽ ـ اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺪ .در اواﺳﻂ ﻗﺮن 11ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺑﯿﺰاﻧﺲﻫﺎ درآﻣﺪ و اﯾﻦ ﺑﺎر
ﺳﻠﺠﻮﻗﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﻼﯾﯽ ﺑﺮاي آن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪﻧﺪ .ﺗﺎﺗﺎر و ﻣﻐﻮلﻫﺎ ﻧﯿﺰ در اواﺳﻂ ﻗﺮن 13ﺧﺮاﺑﯽﻫﺎ و وﯾﺮاﻧﯽﻫﺎي زﯾﺎدي ﺑﺮاي ارﻣﻨﯽﻫـﺎ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آوردﻧﺪ .در ﻓﺎﺻﻠﮥ ﺳﺎلﻫﺎي 1500ﺗﺎ 1900ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ درﮔﯿﺮيﻫﺎ و ﺑﺤﺮان ﻣﯿﺎن دو ﮐﺸﻮر ﺗﺮك ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ
و اﯾﺮان ﺻﻔﻮي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺸﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﭘﺴﺮوي و ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ارﻣﻨﺴﺘﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ .ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺷـﺎه ﻋﺒـﺎس ﺻﻔﻮي دﻫﻬﺎ ﻫﺰار ارﻣﻨﯽ را از ﺧﺎك دﯾﺮﯾﻦ ﺧﻮد درﺑﺪر و آواره ﮐﺮد .در ﺳﺎل 1639ﻣﯿﻼدي ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﮐﻠـﯽ ﺗﺠﺰﯾـﻪ ﮔﺮدﯾـﺪ. ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺷﺮﻗﯽ ﺳﻬﻢ اﯾﺮان ﺻﻔﻮي ﮔﺮدﯾﺪ .در ﺳـﺎل 1828-1826ﮐـﻪ ﺳـﭙﺎﻫﯿﺎن اﯾﺮان از روﺳﯿﻪ ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﻤﺎن ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﭽﺎي ) (1828ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺷﺮﻗﯽ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻪ روسﻫﺎ ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺖ.
ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دو دوﻟﺖ و دو ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ،ارﺗﺒﺎط ﻣﺎﺑﯿﻦ ﮐُﺮد و ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺑﻪ ازﻣﻨﮥ ﺑﺴﯿﺎر دور ﻣﯽﮔﺮدد )ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﺎدﻫﺎ( .وﻟﯽ از
اﯾﺎم ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ،ﺧﺼﻮﺻﺎً از آن زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺑﯿﻦ اﯾﺮان و ﺗﺮك ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮔﺮدﯾﺪ ،رواﺑﻂ ﺑـﯿﻦ ﮐُﺮدﻫﺎ و ارﻣﻨﯽﻫﺎ در ﺟﻬﺎت ﺧﻮد و ﺑﺪ در ﻧﻮﺳﺎن ﺑﻮد.
ﭘﺎره اي ﻋﻮاﻣﻞ در دور ﮐﺮدن اﯾﻦ دو ﻣﻠﺖ ﯾﺎ ﮔﺮوهﻫﺎﯾﯽ از آﻧﻬﺎ ،دﺧﯿﻞ ﺑﻮدﻧﺪ .ﺗﻌﺪادي ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﯿﺰ آﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ ﻫﻤـﺪﯾﮕﺮ ﻧﺰدﯾـﮏ
ﻣﯽﮐﺮد» .دﯾﻦ« ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ دور ﮐﻨﻨﺪة آن دو ﻣﻠﺖ ﺑﻮد .اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺤﺮك و ﺗﺤﺮﯾﮏﮔﺮي ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﻧﯿﺎﻣـﺪه ﺑـﻮد،
ﻋﺎﻣﻞ دﯾﻨﯽ ﻫﯿﭻﮔﺎه ﺳﺒﺐ ﺟﺪاﯾﯽ و ﺗﻔﺮﻗﮥ ﺑﯿﻦ آن دو ﻣﻠﺖ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد.
ﻋﺎﻣﻞ دوم ﺗﻔﺮﻗﻪ ،از ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و رﺷﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐُﺮدﻫﺎ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑـﻮد .ارﻣﻨـﯽﻫـﺎ زودﺗـﺮ
ﻣﺮاﺣﻞ ﮔﺬر از ﺑﺮدﮔﯽ و ﻓﺌﻮداﻟﯿﺴﻢ را ﻃﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر در ﻗﺮون وﺳﻄﯽ ﻓﺮﺻﺖ اﺳـﺘﻘﻼل را ﯾﺎﻓﺘﻨـﺪ و داراي ﻓﺮﻫﻨـﮓ و
ادب ﻣﺘﺮﻗﯽ و ﺟﺮاﯾﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ و آزاد ﺑﻮدﻧﺪ .ﺧﯿﻠﯽ ﻗﺒﻞ از ﮐﺮدﺳﺘﺎن ،ﺳﺮزﻣﯿﻨﺸﺎن ﺑﻪ ﺟﺎي آنﮐﻪ زﯾﺮدﺳﺖ ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪة
آﺳﯿﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺗﺤﺖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﮥ اروﭘﺎﯾﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ. 14
ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺧﯿﻠﯽ زودﺗﺮ از ﮐُﺮدﻫﺎ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﮥ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري و ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﺑﺎزار ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري واﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت
ﻧﻮ در ﺟﺎﻣﻌﮥ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺧﯿﻠﯽ زود ﻗﺪ ﻋﻠﻢ ﮐﺮد و ﺗﻐﯿﯿﺮات و ﺗﺤﻮﻻت ﺟﺪﯾﺪي را در رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭘﺪﯾﺪ آورد .ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﯽ زود ارﻣﻨﯽﻫﺎ و ﺑﺴﺘﻦ دروازهﻫﺎي ﮐﺸﺖ و زرع ﺑﺮ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ،ﺧﯿﻠﯽ زود ﺻﺮفﻧﻈﺮ از اﺑﺰارﺳﺎزي ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺧﺮﯾﺪ و ﻓـﺮوش ﮐﺎﻻﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﯽ و ﺗﻮﻟﯿﺪﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻧﯿﺰ اﺷﺘﻐﺎل ورزﯾﺪﻧﺪ .دﻫﻘﺎﻧﺎن روﺳﺘﺎﯾﯽ و ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﺎن ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻏﺎﻟﺒـﺎً ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ ﮐﺎﻻﻫـﺎي
ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﯿﻦ و دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﮐﺎﻻﻫﺎ و اﺷﯿﺎء ﻣـﻮرد ﻟـﺰوم ،ﮐُﺮدﻫـﺎ ﺑـﻪ ارﻣﻨـﯽﻫـﺎ روي ﻣﯽآوردﻧﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭘﻮل و ﺳﺮﻣﺎﯾﮥ زﯾﺎدي ﻧﺰد ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺟﻤﻊ ﺷﺪ و اﯾﻦ اﻣﺮ رواﺑﻂ ﺟﺪﯾﺪي را در ﺑﯿﻦ ارﻣﻨﯽﻫﺎ و ﺟﻬـﺎن ﺧـﺎرج از
ﯾﮏﺳﻮ و ارﻣﻨﯽﻫﺎ و ﮐُﺮدﻫﺎ از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﭘﺪﯾﺪ آورد .ارﻣﻨﯽﻫﺎي ﭘﻮﻟﺪار ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﻗﺮض و وام )ﺳﻮد وﺳﻠﻢ( ﭼﻪ ﺑﺮاي ﺧﺎنﻫﺎ،
ﭼﻪ ﻓﻘﺮ و ﺑﯽﭼﯿﺰﻫﺎي ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﮐﻪ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ ﭘﻮل ﻧﻘﺪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداران ارﻣﻨﯽ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ .ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﺪﻫﮑﺎراﻧﯽ از آن ﻧﻮع ،ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻬﺮ و ﻋﻼﻗﻪاي ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺪﻫﯽ ﻧﺪارد و ﺣﺘﯽ از او ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻨﻔﺮﻧﺪ .از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ
ﺻﻨﻌﺖﮐﺎران ﮐُﺮد ﻧﯿﺰ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن ﮐﺎﻻﻫﺎي ارﻣﻨﯽ ﻧﺎﺗﻮانﺗﺮ ﺑﻮده ،ﺗﻮﻟﯿﺪاﺗﺸﺎن ﮐﻢ ﮐﯿﻔﯿﺖﺗﺮ ﺑﻮد .از اﯾﻦ ﻟﺤﺎظ آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﻟﻄﻒ ﺑﺎ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ.
از ﻧﻈﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭘﺎرهاي از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي رﻫﺎﯾﯽﺑﺨﺶ ارﻣﻦ ﻧﻈﯿﺮ »ﮔﺸﻨﺎكﻫﺎ« ﺧﻮاﻫـﺎن ﺑﺮﺧـﯽ از اراﺿـﯽ روﺳـﺘﺎﻫﺎ و ﺣﺘـﯽ
ﺷﻬﺮﻫﺎي ﮐﺮدﻧﺸﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ .ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ از درون ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺪﺑﯿﻨﯽ و ﺧﺸﻢ ﮐُﺮدﻫﺎ را ﺑﺮﻣﯽاﻧﮕﯿﺨﺖ.
اﮔﺮﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﺪاﯾﯽآور ﮐُﺮدﻫﺎ و ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺒﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ -1 :ﻋﺎﻣﻞ دﯾﻦ -2 ،ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺮﺗﺮي ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و
اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﮐُﺮدﻫـﺎ -3 ،ﻋﺎﻣـﻞ ﺳـﻮداﮔﺮي و رﻗﺎﺑـﺖﻫـﺎي ﺗﻮﻟﯿـﺪي و ﺳـﻮدﺟﻮﯾﯽ ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪداري ارﻣﻨـﯽﻫـﺎ، -4اﺧﺘﻼﻓﺎت ارﺿﯽ ،ﺑﻪ ﻣﺮور ﺷﮑﺎف و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ آن دو ﻣﻠﺖ را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﺮد ،وﻟﯽ ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﻋﻮاﻣﻠﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ د و ﻣﻠﺖ را ﺑﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ .از ﻗﺒﯿﻞ:
-1ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم اﯾﻦ دو ﻣﻠﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻏﺎرﺗﮕﺮان و اﺳﺘﺜﻤﺎرﮔﺮان ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ و ﻏﺎرت ﺑﻮدﻧـﺪ .ﯾﻌﻨـﯽ ﻫـﺮ دو از
ﯾﮏﺳﻮ ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ ﺻﻔﻮﯾﺎن و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ .ﺷﺎه ﻋﺒﺎس ﺻﻔﻮي ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻓﺮاواﻧﯽ از ﻫﺮ دو ﻣﻠﺖ را از ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي آﺑﺎ و اﺟﺪادﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ دور دﺳﺖ ﺗﺒﻌﯿﺪ ﮐﺮد .ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻮﺟﺒـﺎت ﻋﻘـﺐﻣﺎﻧـﺪﮔﯽ و ﺟـﻮر و ﺳـﺘﻢ ﻫـﺮ دو ﻣﻠـﺖ،
ﺳﻼﻃﯿﻦ و رژﯾﻢﻫﺎي واﺣﺪي ﺑﻮدﻧﺪ.
-2ﻫﺮ دو ﻣﻠﺖ داراي ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻮدﻧﺪ. -3ﻗﺮنﻫﺎي ﻣﺪﯾﺪي ﻫﺮ دو ﻣﻠﺖ ﺑﺎج و ﺧﺮاج و ﺳﺮاﻧﻪ را ﺑﻪ ﯾﮏ ﺧﺰاﻧﻪ و ﺻﻨﺪوق ﻣﯽرﯾﺨﺘﻨﺪ و ﻓﺸﺎر ﻧﺎﺷﯽ از اﯾﻦ ﭘﺮداﺧﺖﻫﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺮ ﺷﺎﻧﻪﻫﺎي ﮐﺸﺎورزان و زﺣﻤﺘﮑﺸﺎن دو ﻣﻠﺖ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﺮد .ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﺳﺎل 1912ﯾﮑﯽ از رﻫﺒﺮان دﯾﻨﯽ
ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﻃﯽ ﻧﺎﻣﻪاي ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﮐﺸﯿﺶ اﻋﻈﻢ ﺧﻮد ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ ﮐﻪ ﮐﺸﺎورزان ارﻣﻨﯽ و ﮐُﺮد ﮔﺮﻓﺘﺎر دﺳﺖ ﺑﺎج و ﺑﺎﺟﮕﯿﺮان
ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺗﻤﺎم ﺑﻼﯾﺎ و ﻓﺸﺎرﻫﺎ ﻣﻮﺟﻮد از ﯾﮏ ﻃﺮف و ﺗﺤﮑّﻢ و اﺟﺒﺎر ﻣﺄﻣﻮران و وﺻﻮل ﺑﺎج از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ ﻣﺮدم ﮐُـﺮد و ارﻣﻨﯽ ﺗﻨﮓ ﮐﺮده اﺳﺖ .آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﮥ ده ﯾﮏ )ﺿﺮﯾﺐ اﻟﻌﺸﺮ( ﮐﺸﺎورز ارﻣﻨﯽ و ﮐُﺮد را ﭼﭙﺎول ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ .اﯾﻦ ﻣـﺄﻣﻮران ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم 15
ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪ ﻣﺪت ﯾﮏ ﻫﻔﺘﻪ راﻫﯽ و روﺳﺘﺎﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در ﺧﺮﻣﻦﻫﺎ ﺑﺪون ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ از ﮔﻨﺪمﻫـﺎي ﭘـﺎك ﺷـﺪه ﻣﻘـﺪار
زﯾﺎدي ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﻣﺎزاد ﺑﺮ ﺑﺎج رﺳﻤﯽ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺮﻣﯽدارﻧﺪ«.
ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﺗﯿﻀﯿﻘﺎت ﻣﺬﮐﻮر ﺑﻪ ﯾﻤﻦ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ ،ﺑﮕﯽﻫﺎ و ﻣﻼﮐﯿﻦ روﺳﺘﺎﻫﺎ ﻋﻠﻨﺎً و آزاداﻧﻪ روﺳـﺘﺎﯾﯿﺎن را
ﻋﻢ از ﮐُﺮد و ارﻣﻨﯽ ﭼﭙﺎول ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ .ﻓﺌﻮدالﻫﺎي ﮐُﺮد ﺧﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ از اراﻣﻨﻪ ﺑﺎج و ﺳﺮاﻧﻪ اﺿﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﻧـﺎم »ﮐﺎﻓﺮاﻧـﻪ« وﺻـﻮل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ .در واﻗﻊ دﻫﻘﺎﻧﺎن ارﻣﻨﯽ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺎجﻫﺎي ﻫﻨﮕﻔﺖ ﺑﻪ دوﻟﺖ ،ﺳﺮاﻧﮥ زﯾﺎدي را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻓﺌـﻮدالﻫـﺎ و
ﺧﺎنﻫﺎي ﮐُﺮد ﺑﭙﺮدازﻧﺪ .اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪاي ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﮐﺸﯿﺶ و ﻣﺮدﻫﺎي دﯾﻨﯽ و روﺣﺎﻧﯽ ارﻣﻨﯽ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ اﺟﺮاي آن ﺑﻮدﻧﺪ .اﯾﻦ ﻓﺸﺎر و ﺗﻌﺪﯾﺎت ﺧﺎنﻫﺎي ﮐُﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺎي ﮐُﺮد و ارﻣﻨﯽ )ﺑـﻪ ﺧﺼـﻮص ارﻣﻨـﯽ( ﻣـﻮرد ﺗﺄﮐﯿـﺪ و ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﻣـﺎدي و ﻣﻌﻨـﻮي ﺳـﻠﻄﺎن
ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ ﺑﻮد .ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً اﯾﻦﮐﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﺧﺎنﻫﺎي ﮐُﺮد را ﺗﺤﺮﯾﮏ و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ زﻣـﯿﻦ و اراﺿـﯽ ارﻣﻨـﯽﻫـﺎ را ﺿـﺒﻂ و ﺗﺼﺎﺣﺐ ﮐﻨﻨﺪ.
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ در ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت و رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﮐُﺮدﻫﺎ و ارﻣﻨﯽﻫﺎ در ﻋﺼﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﺟﺪﯾـﺪ ،ﺑـﻪ ﺷـﯿﻮهاي
ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ دو دﺳﺘﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﻨﻨﺪه و دور ﮐﻨﻨﺪة اراﻣﻨﻪ و اﮐﺮاد ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد .اﯾﻦ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﻠﻤﯽ ﺑـﯿﺶ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ ،در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻋﻠﻞ ﮐﺸﺘﺎر ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮐُﺮدﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد .زﯾﺮا در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻧﻘﺶ ﮐُﺮدﻫﺎ را ﺑﯿﺶ از اﻧﺪازه ﺑﺰرگ ﮐﺮدﻧﺪ و در اروﭘﺎ ﻧﺎم ﮐُﺮدﻫﺎ ﺑﺪآوازه ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺮدﻣﯽ ﺧﻮنرﯾﺰ ،راﻫﺰن و درﻧﺪه ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮدﻧـﺪ .از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﻀﯿﮥ ﮐﺸﺘﺎر اراﻣﻨﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮐُﺮدﻫﺎ در ﻗﺎﻟﺐ و ﭼﻬﺎرﭼﻮب درﺳﺖ و واﻗﻌﯽ آن ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ،ﺗﺎ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮاي دﻟﺨﺮاش و ﺗﮑﺎندﻫﻨﺪه روﺷﻦ ﺷﻮد .ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ:
دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺪﺑﯿﻦ و ﻣﺄﯾﻮس ﺑﻮد .زﯾﺮا اوﻻً ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺧﺎوري ﺑﻌﺪ از آنﮐـﻪ در ﻧﺘﯿﺠـﮥ ﺟﻨـﮓ ﺑـﯿﻦ
اﯾﺮان و روس ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ روﺳﯿﮥ ﺗﺰاري ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺮارداد ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﭽﺎي ﻣﻨﻀﻢ ﮔﺸﺖ ،روزﺑﺮوز در ﺷﺎﻫﺮاه رﺷﺪ و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﮔﺎمﻫﺎي ﺗﺎزهاي ﻣﯽﻧﻬﺎد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و ﺣﺘﯽ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ از ﺗﺮﻗﯽ و رﻓـﺎه ،ﻣﺠـﺪ و ﺷـﻮﮐﺖ ﺑﯿﺸـﺘﺮي ﺑﺮﺧـﻮردار
ﻣﯽﮔﺸﺖ .اﯾﻦ اﻣﺮ ،ﺑﻪ اﺿﺎﻓﮥ اﺷﺘﺮاك دﯾﻨﯽ اراﻣﻨﻪ ﺑﺎ روسﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﺮﯾﮏ ارﻣﻨﯽﻫﺎي ﺳﺎﮐﻦ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺷﺪ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺷﺪﯾﺪي را
در ﮔﺮاﯾﺶ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي روﺳﯿﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد .در اﺛﻨﺎي ﺟﻨﮓﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ روسﻫﺎ و ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﺑﺮوز ﻣﯽﮐﺮد ،اراﻣﻨﮥ ﻫﻤـﻮاره از ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن روس ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ .ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل در ﺟﻨﮓ ﺳﺎل 1878-1877ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي ارﻣﻨﯽ ﺑﺎ اﺳـﻠﺤﻪ ﺑـﻪ ﻧﯿﺮوﻫـﺎي ﻟﺸﮑﺮ روس ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪﻧﺪ.
ﺛﺎﻧﯿﺎً روﺳﯿﻪ ﻧﯿﺰ ﭼﺸﻢ ﻃﻤﻊ ﺑﻪ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻏﺮﺑﯽ دوﺧﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺧـﻮد از ﻫـﯿﭻ
ﮐﻮﺷﺸﯽ درﯾﻎ ﻧﺪاﺷﺖ .ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل در ﺟﻨﮓ ﺳﺎل 1828و 1829ﺑـﯿﻦ روﺳـﯿﻪ و ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ ،ﺳـﭙﺎﻫﯿﺎن روس ﻗﺴـﻤﺖ اﻋﻈﻢ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻏﺮﺑﯽ را در ﻗﺎرص و ارزاﻟﺮوم ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺧﻮﯾﺶ درآورد .ﺿﻤﻨﺎً ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﯿﻤﺎن ﭘﯿﮑﻮ (1916) ﺗﻤـﺎم ارﻣﻨﺴـﺘﺎن
ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺮاي روﺳﯿﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد.
ﻃﺒﯿﻌﺘﺎً اﯾﻦ ﮐﺸﺶ دو ﺟﺎﻧﺒﮥ روس و اراﻣﻨﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ،ﮐﯿﻨﻪ و ﺧﺼﻮﻣﺖ زﻣﺎﻣﺪاران ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﺳﻮي ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ 16
ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره در ﺻﺪد ﺗﻀﻌﯿﻒ و ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﻪ آن دو ﺑﻮدﻧﺪ.
ﺛﺎﻟﺜﺎً در ﻣﻨﺎﻃﻖ ارﻣﻨﯽﻧﺸﯿﻦ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻋﻠﻨﯽ و ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﮥ آزاديﺑﺨﺶ ﻋﻠﯿﻪ دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ وﻗـﻮع ﭘﯿﻮﺳـﺘﻨﺪ .از
آن ﺟﻤﻠﻪ در ﺳﺎل 1862دﻫﻘﺎﻧﺎن ﻣﻨﻄﻘﮥ زﯾﺘﻮن ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر ﻗﯿﺎم ﮐﺮدﻧﺪ .در ﺳﺎل 1886ﻣﺮدم »وان« ﻗﯿﺎم ﮐﺮدﻧـﺪ .دوﻟـﺖ
ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻗﯿﺎمﻫﺎ را ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﯿﺎم ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﺖﻫﺎي زﯾﺮدﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﻮة ﻗﻬﺮﯾﻪ ﺳﺮﮐﻮب ﮐﺮد.
راﺑﻌﺎً ،ارﻣﻨﯽﻫﺎ در ﺳﺎلﻫﺎي 1887و 1890ﺣﺰبﻫﺎي »ﻫﻨﭽﺎك« )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي زﻧﮓ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﯾﺎ ﻧﺎﻗﻮس( و ﺣﺰب داﺷﻨﺎق را
ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺰم و ارادة ﻣﺮدم ارﻣﻦ را در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﯽ ،ارﺿﯽ و آزاديﻫﺎي دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ را ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﺮدﻧﺪ .ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ
اﯾﻦ دو ﺣﺰب از ﺳﻮﯾﯽ ﺧﺸﻢ دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ را درﺑﺮداﺷﺖ .زﯾﺮا ﻣﺪﻋﯽ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﯾﺎ اﺳﺘﻘﻼل ﺑﻮدﻧﺪ و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺧﺸﻢ ﮐُﺮدﻫﺎ را ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ زﯾﺮا ﻣﺪﻋﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر ﮐُﺮدﻫﺎ ﻗﺮار داﺷﺖ ،ﺑﻮدﻧﺪ.
ﺧﺎﻣﺴﺎً ،در ﭘﯿﻤﺎن »ﺳﺎن ﺳﺘﯿﻔﺎﻧﻮ« )در ﺳﺎل (1878ﮐـﻪ ﺑﻌـﺪ از ﺟﻨـﮓ روس و ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽﻫـﺎ ﻣﻨﻌﻘـﺪ ﺷـﺪه ﺑـﻮد ﻣﻮﺿـﻮع
ﺧﻮدﮔﺮداﻧﯽ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ و ﺗﺼﻮﯾﺐ و ﺗﻮاﻓﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ .ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از اﻣﻀﺎء ﻗﺮارداد ﻣﺬﮐﻮر ،ﮐﻨﮕﺮهاي در ﺑﺮﻟﯿﻦ ﺑﺮﭘﺎ ﮔﺸﺖ ﮐﻪ ﺟﻤﻊ ﮐﺜﯿﺮي از دول اروﭘﺎﯾﯽ در آن ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻨﺪ .در ﻣﺎدة 61ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮدﮔﺮداﻧﯽ ارﻣﻨﯽﻫـﺎ در
ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ .اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﻣﺎده از ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ از ﺳﻮي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ اﺟﺮا ﻧﮕﺮدﯾﺪ ،وﻟﯽ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر دول ﺑﺰرگ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ارﻣﻨﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﮐﺸﯿﺪهاﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻗﺼﺪ دﺧﺎﻟﺖ در ﮐﺎر و اﻣﻮر دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ را داﺷﺘﻪاﻧـﺪ.
اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﮥ ﺧﻮد ارﻣﻨﯽﻫﺎ را در اداﻣﻪ و ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻣﺒﺎرزاﺗﺸﺎن ﺗﺸﺠﯿﻊ و دﻟﮕﺮم ﻣﯽﮐﺮد و ﻫﻢ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ را ﺑﻪ ﺑﺮوز واﮐـﻨﺶﻫـﺎي
ﺷﺪﯾﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺟﺮﯾﺘﺮ و ﻣﺼﻤﻢﺗﺮ ﻣﯽﮐﺮد.
ﺳﺎدﺳﺎً ،ﺳﻼﻃﯿﻦ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑـﻪﻃـﻮر ﻋﻤـﻮم و ﺳـﻠﻄﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿـﺪ ﺑـﺎﻻﺧﺺ از اﺑﺘـﺪا اﻧﺘﻬـﺎ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ارﻣﻨـﯽﻫـﺎ ﺳﯿﺎﺳـﺖ
ﺧﺼﻮﻣﺖآﻣﯿﺰي را ﻫﻤﻮاره اﺗﺨﺎذ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ .ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ ﺗﺰ ﭘﺎن اﺳﻼﻣﯿﺴﻢ را ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮد ﺷﻌﺎر ﮐﺮده و ﺑـﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ آن ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮزي ارﻣﻨﯽﻧﺸﯿﻦ را در ﺳﺮ ﺣﺪات روﺳﯿﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺤﺼﻮر و ﻣﺴﮑﻮن ﺳﺎزد .ﻣﺘﻌﺎﻗـﺐ آن،
ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ اراﻣﻨﻪ در اﻃﺮاف و اﮐﻨﺎف ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﭘﻬﻨﺎور ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺷﺮوع ﺷﺪ .اوﻟﯿﻦ ﮐﺸﺘﺎر در ﺳﺎل 1894در ﺷﻬﺮ و روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﮥ »ﺳﺎﻣﺴﻮن« ﺷﺮوع و ﻋﻤﻠﯽ ﮔﺸﺖ .ﺳﺮﺑﺎزان و ژاﻧﺪارمﻫﺎي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ در اﻧﺪك ﻣـﺪﺗﯽ 40روﺳـﺘﺎي ارﻣﻨـﯽ را
ﻧﺎﺑﻮد و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ده ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ،ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮏ و زن و ﻣﺮد و ﮐﻮدك ارﻣﻨﯽ را از دم ﺗﯿﻎ ﮔﺬراﻧﺪﻧﺪ .ﻣﺸﺎﺑﻪ اﯾـﻦ ﮐﺸـﺘﺎر در ﺳـﺎل 1894در ﺷﻬﺮ اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل ﺗﮑﺮار ﮔﺸﺖ و ﺳﭙﺲ در ﺳﺎﯾﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎي ارﻣﻨﯽﻧﺸﯿﻦ از ﻗﺒﯿﻞ ﻃﺮاﺑﻮزان ،ارزاﻟﺮوم ،ﻣﺮﻋﺶ ،وان و دﯾﺎر ﺑﮑﺮ و ...ﻧﯿﺰ اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ.
ﺳﺎﺑﻌﺎ ،ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﻔﺎقآوري ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﺪاﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﺷﺪ ،و ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت و ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺳﻮي ﺣﮑﺎم
ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽﺷﺪ ،ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﮐﻢ ﯾﺎ ﺑﯿﺶ ،ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﯾﺎ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ،آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ،ﻋﻤﺪاً ﯾﺎ ﺳﻬﻮاً در اﯾـﻦ ﮐﺸـﺘﺎرﻫﺎ ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻨﺪ .ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﮐﺎﻧﻮن اول ﺳﺎل ،1895در ﺷﻬﺮ »اورﻓﻪ« ﻣﻼﺳﻌﯿﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﻪ ﺷﯿﺦ دراوﯾﺶ ﺑﻮده ﺑﺎ دﺳـﺖ
ﺧﻮد ،ﺑﺎ ﭼﺎﻗﻮ ﯾﮏ ارﻣﻨﯽ را ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪه اﺳﺖ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻓﺘﻮاي رﺳﻤﯽ و ﺷﺮﻋﯽ را ﺑﺮاي ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﺻﺎدر ﮐﺮده اﺳـﺖ .ﻫﻤـﯿﻦ 17
ﺷﯿﺦ ﭼﻨﺪﯾﻦ روز ﻗﺒﻞ از ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺬﮐﻮر ،رﺟﺎل ﻣﺘﻨﻔﺬ و ﻧﺎﻣﺪار ﺷﻬﺮ را ﺟﻤﻊ ﮐﺮده و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻦ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﻣﺠﺎز ﮐﺮده ﺑﻮد زﯾﺮا »ﺑﺮاي ﻗﺪرت و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺳﻠﻄﺎن ﮔﺮدن ﮐﺞ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ«.
در ﺷﻬﺮ »وان« دو ﺑﺮادر ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ و ﻋﺒﺪاﻟﻐﻔﻮر ﻣﺸﺘﺮﮐﺎً 200ﻧﻔﺮ ارﻣﻨﯽ را ﮐﺸﺘﻨﺪ .در ﺷﻬﺮ ﺧﺮﭘﻮت ﻧﯿـﺰ 300ﻧﻔـﺮ
ارﻣﻨﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ دو ﺑﺮادر ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ .ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺣﺎﺟﯽ ﺑﮕﻮ «ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ 100ﻧﻔﺮ را ﮐﺸﺘﻪ ﺑﻮد .ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﻧﺎﻧﻮا ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﭘﯿﺮوزي ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ 97ﻧﻔﺮ ارﻣﻨﯽ را ﺑﮑﺸﺪ ﺳﺨﺖ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﺎﻟﯿﺪه اﺳﺖ و ﻗﻮل داده اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ رﻗﻢ را ﺑﻪ 100ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ .ﺑﺮﺧﯽ از
ﺧﺎنﻫﺎي ﮐُﺮد ،ﻗﺎﻓﻠﻪﻫﺎي ارﻣﻨﯽ را از ژاﻧﺪارمﻫﺎ ﺧﺮﯾﺪه و ﺑﻌﺪ از ﻏﺎرت ﻣﺎل و داراﯾﯽ و ﺛﺮوت و ﺳﺎﻣﺎن آﻧﻬﺎ ،ﺳﭙﺲ اﻗﺪام ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻦ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﯽ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ.
ﻣﻮارد ﻣﺬﮐﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮد از ﺧﺮوار ﮐﺸﺘﺎر و اذﯾﺖ و آزار ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮐُﺮدﻫﺎ .وﻟﯽ اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا و اﯾﻦ ﻓﺠﺎﯾﻊ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﺎﯾﺪ
از دﯾﺪﮔﺎﻫﯽ ﻋﻤﯿﻖ و ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺗﻌﻠﯿﻠﯽ ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد .ﺧﺼﻮﺻﺎً اﯾﻦﮐﻪ زﻣﺎﻣـﺪاران وﻗـﺖ ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ ﮐﻮﺷـﺶ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮔﻨﺎه ﺗﻤﺎم آن ﮐﺸﺘﺎرﻫﺎ را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﮐُﺮدﻫﺎ ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ و آن را ﺑﻪ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐُﺮدﻫـﺎ و ﺗﻌﺼـﺒﺎت ﻣـﺬﻫﺒﯽ آﻧـﺎن ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ.
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﺎ دارد اﻧﺪﮐﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ را ﺑﺤﺚ را ﻣﻮرد ﺗﺪﻗﯿﻖ و ﮐﻨﮑﺎش ﻗﺮار دﻫﯿﻢ:
ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺗﻌﺼﺐآﻣﯿﺰ و ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ﮐُﺮدﻫﺎ ،دو ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻤﺪه در ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدن ﮐُـﺮدان در
ﮐﺸﺘﺎر ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ .ﻫﻤﺎنﻃﻮري ﮐﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ،ﺑﻌﻀﯽ از ﮐُﺮدﻫﺎ ﺻﻠﻮات ﮔﻮﯾﺎن ارﻣﻨﯽﻫﺎ را ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﯾﺪﻧـﺪ .وﻟـﯽ
ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺮﺳﯿﺪ ،ﮔﺮﭼﻪ ﮐُﺮدﻫﺎ و ﺗﺮكﻫﺎ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﺖﻫﺎ دﯾﮕﺮ ﻫﻢ داراي ﺗﻌﺼﺐ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ،ﭼﺮا ﻃﯽ
ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺎل ﻫﻢزﯾﺴﺘﯽ ﻗﺒﻞ از آن ،ﻫﯿﭻﮔﺎه ﺣﻮادﺛﯽ آنﭼﻨﺎن ﺧﻮﻧﯿﻦ ﺑﯿﻦ ﮐُﺮد و ارﻣﻨﯽﻫﺎ و ﮐُﺮد و آﺳﻮريﻫﺎ ﺑﺮوز ﻧﮑﺮد؟
ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ روﯾﺪادﻫﺎﯾﯽ آنﭼﻨﺎﻧﯽ روي ﻧﺪاده اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اذﻋﺎن ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ،ﻋﺎﻟﯽﺗﺮﯾﻦ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﮐُﺮدﻫﺎ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن
ﮐﺮدﺳﺘﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ» .ﻣﯿﺠﺪر.ك .ﻣﺎﺳﻮن« در ﯾﮑﯽ ﺳﺨﻨﺮانﻫﺎي ﺧﻮد ﮐﻪ در ﺣﻀﻮر ﺟﻤﻊ ﺟﻐﺮاﻓﯽداﻧﺎن اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﯿﺎن داﺷﺖ،
درﺑﺎرة ﮐﺸﺘﺎر ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﭼﻨﯿﻦ اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ» :ﺷﺎﯾﺪ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻣﺴﺌﻮل ﮐﺸﺘﺎرﻫﺎي ارﻣﻨﯿﺎن ﺑﻮدﻧﺪ .وﻟﯽ ﮐﻤﺘﺮ ﮐﺴﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﻋﻈﯿﻤﯽ از ارﻣﻨﯽﻫﺎ ،در ﺳﺎلﻫﺎي ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ ﺑﺎ وﺟﺪ و اﻓﺘﺨﺎر در ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻣﯽزﯾﺴﺘﻨﺪ.
»ق .ﮔﺮدﻟﯿﻘﺴﮑﯽ« ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ» :ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ ﮐُﺮدﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن و اراﻣﻨﮥ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻫﯿﭻﮔﺎه ﻧﻘﺶ و
ﺗﺄﺛﯿﺮي ﺑﺮ رواﺑﻄﺸﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺣﺘﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﮐُﺮدﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﻠﯿﺴـﺎﻫﺎ
ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ«.
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﻬﻢ و اﺻﻮﻟﯽ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺒﺐ اﺻﻠﯽ وﻗﺎﯾﻊ ﮐﺸﺘﺎر و دﻟﺨﺮاش اراﻣﻨﮥ ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ
ﮔﺮﭼﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻋﻮاﻣﻠﯽ از ﮐُﺮدﻫﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،وﻟﯽ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت و ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ
از ﺳﻮي ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺻﺎدر ﻣﯽﺷﺪ) .در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﺪارك و ﺷﻮاﻫﺪ زﯾﺎدي در دﺳﺖ اﺳﺖ( .در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر دوﻟﺖ ،ﻣﻔﺘﯽﻫﺎ و ﻣﻼﻫﺎ و روﺣﺎﻧﯽﻫﺎ و ﻣﺮدان دﯾﻨﯽ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﺮدم ﮐُﺮد را ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺸـﺘﻦ ﮐﺎﻓﺮﻫﺎ ﺗﺤﺮﯾﮏ و ﺗﺸﺠﯿﻊ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ» :ﻧﺨﺴﺖ ﮐﺸﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺳﭙﺲ ﻏﺎرت اﻣﻮاﻟﺸﺎن« .ﻣﺴﺌﻮﻻن دوﻟﺘـﯽ ﺷـﻬﺮ ارزروم 18
آﺷﮑﺎرا ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮﻣﯽآوردﻧﺪ »ﻣﺴﯿﺤﯽ ﺑﮑﺸﯿﺪ و از ﻫﯿﭻ ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ« .ﻣﻼﻫﺎ و دروﯾﺶﻫﺎي ﺷﻬﺮ »ﺳـﯿﻮاس« و »اورﻓـﻪ« ﺑـﻪ ﮔـﻮش ﻣﺮدم ﻋﺎﻣﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﮐﻪ »وﻇﯿﻔﮥ ﻫﺮ ﻓﺮزﻧﺪي از ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ارﻣﻨﯽﻫﺎ را ﺑﮑﺸﺪ«.
ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت و ﻓﺘﻮاﻫﺎ و ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎي دوﻟﺘﯽ و ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻣﺒﻠّﻐﯿﻦ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺪهاي در ﺳـﺮخﺷـﺪن دﺳـﺖ ﻋـﺪهاي از
ﮐُﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻮن ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺷﺪ.
اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﺎنﻃﻮري ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﺷﺪ ،ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت و ﺗﻮﻃﺌﻪآﻓﺮﯾﻨﯽﻫﺎي ﺣﮑﺎم ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ،ﻋـﻮاﻣﻠﯽ دﯾﮕـﺮ ﻧﯿـﺰ از ﻗﺒﯿـﻞ
ﺣﻤﺎﯾﺖ اروﭘﺎﯾﯿﺎن از ارﻣﻨﯽﻫﺎ ،ادﻋﺎي ارﺿﯽ رﻫﺒﺮان اﺣﺰاب ارﻣﻨﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺎك ﮐُﺮدﻫﺎ ،ﺗﻔﺎوت ﺳﻄﺢ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ آن دو ﻣﻠﺖ ،ﻇﻠﻢ ﺧﺎنﻫﺎي ﮐُﺮد از دﻫﻘﺎﻧﺎن ارﻣﻨﯽ ،وﺟﻮد راﺑﻄﮥ ﺳﻮد و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداران ارﻣﻨﯽ و زﺣﻤـﺖﮐﺸـﺎن ﮐُـﺮد و... دﺳﺖاﻧﺪرﮐﺎر ﺑﺮوز ﺧﺸﻮﻧﺖﻫﺎي ﻓﻮق ﺑﻮدهاﻧﺪ.
19