Kordestan jange aval

‫‪www.kordha.ir‬‬

‫ﺗﻠﺨﯿﺺ و ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺘﺎب‬

‫ﮐﺮدﺳﺘﺎن در ﺳﺎلﻫﺎي ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ‬ ‫اﺛﺮ‪ :‬ﮐﻤﺎل ﻣﻈﻬﺮ اﺣﻤﺪ‬

‫ﭼﺎپ‪ :‬ﺑﻐﺪاد‬

‫از اﻧﺘﺸﺎرات ﮐﻮري زاﻧﯿﺎري ﮐﻮرد‬

‫‪1975‬‬

‫ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ‪ :‬ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﮐﺮدﻫﺎ‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘﺎب در ﻣﻘﺪﻣﮥ ﺑﯿﺴﺖ ﺻﻔﺤﻪاي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﺑﺮاز ﺗﺄﺳﻒ اﻇﻬﺎر ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر رﯾﺸﻪاي و اﺳﺎﺳﯽ و ﻋﻤﯿـﻖ ﺗـﺎﮐﻨﻮن ﺑـﻪ‬

‫ﺷﯿﻮه اي ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐُﺮد ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ و ﺳﻨﺠﺶ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﮐُﺮد )و‬ ‫از آن ﻣﯿﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺺ ﻗﺮن ‪ (19‬و ﭘﺎره اي اﺑﻌﺎد ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﯽ ﮐُﺮدﻫﺎ را از آن ﺣﮑﻢ ﮐﻠـﯽ ﺧـﺎرج داﻧﺴـﺖ‪ .‬ﮐُﺮدﺷﻨﺎﺳـﺎن‬

‫ﺷﻮروي ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً »ن‪.‬أ‪ .‬ﺧﺎﻟﻘﯿﻦ« و »م‪.‬س‪ .‬ﻻزورﯾﻒ« و »ﺟﻠﯿﻞ ﺟﻠﯿﻠﯽ« ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﺴﯿﺎري از اﺑﻌﺎد ﻣﻬﻢ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐُﺮدﻫﺎ را در ﻗﺮن‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ و ﭘﮋوﻫﺶ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻞ ﻋﻤﺪة اﯾﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻤﯿﻖ‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ از ﺳﻮي اﯾﻦ ﮐُﺮدﺷﻨﺎﺳـﺎن ﻣﺒـﺬول‬ ‫ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﻨﯽ ﺑﻮدن آرﺷﯿﻮﻫﺎي ﺷﻮروي ﺑﻪ اﺳﻨﺎد و اﺧﺒﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ درﺑﺎرة آن ﻣﺮﺣﻠﮥ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐُﺮدﻫﺎﺳـﺖ‪ .‬زﯾـﺮا در آن اﯾـﺎم‬

‫روﺳﯿﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﺮاي ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻗﺎﯾﻞ ﺑﻮد‪ .‬در ﺷﻮروي ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ﭼﻨﺪ وﺟﻪ از ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻧﯿـﺰ ﻣـﻮرد ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺆﻟﻒ‪ ،‬ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻤﯿﻖ و ژرف ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫زﯾﺮا ﺳﺎلﻫﺎي ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ )‪ (1918-1914‬ﯾﮑﯽ از روﯾﺪادﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺟﻬﺎن را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺣﻮادث و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن‬ ‫داﻣﻨﮕﯿﺮ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺷﺪ و ﻣﻮﺟﺐ اﯾﺠﺎد ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ وﺳﯿﻊ در زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻠﺖﻫﺎ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻋـﻮارض آﺗـﺶ ﺟﻨـﮓ اول‬ ‫ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﺟﺎ‪ ،‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ و ﺧﺎورﻧﺰدﯾﮏ و ﻣﯿﺎﻧﻪ را درﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭼﯿﺰ ﻣﺴﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﮥ ﺑﺨﺸﯽ ﻣﻬﻢ‬

‫از ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋهاي در ﺟﻨﮓ اول داﺷﺖ‪ .‬وﻗﺎﯾﻊ و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺟﻨﮓ ﺗﺄﺛﯿﺮ زﯾﺎدي ﺑﺮ روي زﻧﺪﮔﯽ ﺣﺎل و آﯾﻨﺪه ﻣﻠﺖ ﮐُﺮد ﻧﻬﺎد‪.‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ اﻋﺘﺮاف ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﮐﺎر ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﻪ زﺑﺎن ﮐُﺮدي درا ﯾﻦ ﻣﻮرد ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦﻧﻮﯾﺴﺎﻧﯽ از ﻣﺮدم ﮐُﺮد ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫ﻣﺎﻣﻮﺳﺘﺎﯾﺎن‪ ،‬اﻣﯿﻦ زﮐﯽﺑﮓ و رﻓﯿﻖ ﺣﻠﻤﯽ و ﺣﺴﯿﻦ ﺣﺰﻧﯽ ﻣﮑﺮﯾﺎﻧﯽ ﮔﺮﭼﻪ در آن راﺑﻄﻪ ﺑﻪ واﻗﻌﻪﻧﮕﺎري و ﺗﺎرﯾﺦﻧﻮﯾﺴﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‬

‫وﻟﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺟﻨﺒﻪ از ﻗﻀﯿﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ذﮐﺮ آﻻم و ﻣﺼﺎﺋﺐ ﻣﻠﺖ ﮐُﺮد ﻃﯽ ﺟﻨﮓ اول اﮐﺘﻔﺎ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ اﯾﻦ‬

‫ﻓﻘﺪان ﭘﮋوﻫﺶ و آﮔﺎﻫﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻠﺖ ﮐُﺮد ﻋﻤﻮﻣﺎً‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺤﺼﯿﻞﮐﺮدهﻫﺎﯾﺶ ﻧﯿﺰ اﻃﻼع دﻗﯿﻘﯽ از‬

‫آن ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻠﺖ ﺧﻮد را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﺟﺮأت اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﮐُﺮدي ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷـﻮد‬ ‫ﮐﻪ اﻃﻼع وﺳﯿﻊ و ﻣﺆﺛﻘﯽ در ﻣﻮرد ﻧﻘﺶ ﮐُﺮدﻫﺎ در ﮐﺸﺘﺎر ارﻣﻨﯽﻫﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ دﻫﻬﺎ ﮐﺘﺐ اروﭘﺎﯾﯽ و ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‬

‫در آن ﺑﺎره ﻣﻄﺎﻟﺐ زﯾﺎدي را ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن روس در ﺳﺎلﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺑﺴـﯿﺎري از ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﮐﺮدﺳـﺘﺎن وارد‬

‫ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺟﻨﮕﯿﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﯿﻌﺘﺎً در ﺟﺮﯾﺎن اﯾﻦ ﺣﻀﻮرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﺮدﻧﺸـﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻮﻓـﻖ ﺑـﻪ دﺳـﺘﯿﺎﺑﯽ و‬ ‫ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت درﺳﺖ و دﻗﯿﻖ در ﻣﻮرد ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ آرﺷﯿﻮﻫﺎي ﺷﻮروي از ﻧﻘﻄﻪﻧﻈـﺮ ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬

‫ﺧﺒﺮي و اﺳﻨﺎدي در ﻣﻮرد ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﻏﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐُﺮدﺷﻨﺎﺳﺎﻧﯽ ﻧﻈﯿـﺮ م‪.‬س‪ .‬ﻻزارﯾـﻒ و آﮐﺎدﯾﻤﯿﺘﺴـﺘﯽ ﻧﻈﯿـﺮ‬ ‫ﮔﺮدﻟﯿﻘﺴﮑﯽ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺎﻟﺐ و ﻣﻔﯿﺪي را در زﻣﯿﻨﮥ ﮐُﺮدﻫﺎ و ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺗﻬﯿﻪ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺼﺎدر اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﻧﯿﺰ اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎدي را ﺑﺮاي روﺷﻦ ﮐﺮدن ﺑﺴﯿﺎري ﻣﻮارد ﻣﻬﻢ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﮐﺮدﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻـﺎً ﮐﺮدﺳـﺘﺎن‬

‫ﻋﺮاق‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﻨﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ آن از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻔﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‬ ‫‪2‬‬

‫ﺑﻪ اﻋﺰام ﻧﯿﺮو ﺑﻪ آن ﻗﺴﻤﺖ از ﮐﺮدﺳﺘﺎن آن ﻫﻢ در روزﻫﺎي ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺟﻨﮓ اﻗﺪام ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻊ اﻟﻮﺻﻒ آﺛﺎر ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪﮔﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴـﯽ‬

‫ﻧﻈﯿﺮ آرﻧﻮﻟﺪ وﯾﻠﺴﻦ‪ ،‬ادﻣﻮﻧﺪس و ﻣﺎﺳﻮن و‪ ...‬ﻣﻤﻠﻮ از اﻃﻼﻋﺎت وﺳﯿﻊ و ﺟﺎﻣﻌﯽ اﺳـﺖ درﺑـﺎرة ﮐُﺮدﻫـﺎ‪ .‬اﯾـﻦ ﻧﻮﺷـﺘﻪﻫـﺎ اﻓﺸـﺎر‬ ‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ دول ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن ﭼﻪ ﺣﯿﻦ ﺟﻨﮓ اول و ﭼﻪ ﻗﺒﻞ از آن اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎدي ﺑﻪ ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻣﯽدادﻧﺪ‪.‬‬

‫در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻔﯿﺪي در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮐﺮدﺳﺘﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺮ ﺣـﻮل ﮐﺮدﺳـﺘﺎن ﻋـﺮاق دور ﻣـﯽزﻧﻨـﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﺘﺎل ﺷﮑﺮي ﻣﺤﻤﻮد ﻧﺪﯾﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺒﻬﮥ ﺟﻨﮓ روس و ﺗﺮك در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯿﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻘﯿﻦ و رواﻧﺪوز اﺧﺘﺼﺎص دارد‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﭘﮋوﻫﺶ واﻗﻊ ﺑﯿﻨﺎﻧﻪ در ﻣﻮرد ﮐُﺮدﻫﺎ ﺣﺎﮐﻢ و اﻧﺪك اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﻗﻠﯿﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﻧﯿﺰ‬

‫ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﺠﺎد ﺗﻮﻫﻢ و آﺷﻔﺘﮕﯽ و ﺗﺎرﯾﺦ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻔﺲ ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ .‬از اﯾﻦ ﻟﺤـﺎظ ﺗـﺎرﯾﺦﻧـﻮﯾﺲ‬ ‫ﮐُﺮد ﺑﯽﻃﺮف و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎم ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و دﻓﺎع ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻘﻼ و ﺗﮑﺎﭘﻮ ﺑﺮاي اﻓﺸﺎي ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻣﯽاﻓﺘـﺪ‪ .‬ﯾﮑـﯽ از‬

‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻤﯽ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ ﻧﻘﺶ ﮐُﺮد را ﻣﺨﺪوش ﮐﺮده اﻧﺪ و ﮐُﺮدﻫﺎ را ﺑﺪان دﻟﯿﻞ ﺑﺪآوازه ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺸﺘﺎر ارﻣﻨﯽﻫـﺎ در دورة‬

‫ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در ﺳﺎلﻫﺎي اول ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪهاي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻟﻮﻗﺎزودو« در ﻣﻮرد ﮐﺸﺘﺎرﻫﺎي ﻋﻬﺪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ در ﻣﻮرد ارﻣﻨﯿﺎن ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫»‪ ...‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدي اراﻣﻨﻪ و آﺳﻮريﻫﺎ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺟﺰ ﮐُﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﮐﺴﯽ را ﺑﺮاي‬

‫اﺟﺮاي ﻣﻘﺎﺻﺪش ﻧﯿﺎﻓﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﮐُﺮدﻫﺎ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻓﻄﺮي ﺑﺪﯾﻦ ﮐﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﻠﻄﺎن در ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﯾﮏ‬

‫ﺟﻨﮓ ﻣﺬﻫﺒﯽ راه اﻧﺪاﺧﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﮐﺸﺘﺎر آن ﭼﻨﺎن وﺳﯿﻌﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻧﯿﺰ در وﺟﺪان اﯾﻦ ﻣﻠﺖ ﺑﺎزﺗﺎب‬ ‫دارد«‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻧﻈﺮ را ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﻣﻮر‪‬خ دﯾﮕﺮي از ﻣﻐﺮب زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﮐﯿﻠﯿﻨﮓ« ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1324‬در ﻟﻨﺪن ﺑـﻪ ﭼـﺎپ رﺳـﯿﺪه اﺳـﺖ‬

‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ در ﭘﺎرهاي ﻣﻨﺎﻃﻖ‪ ،‬ﮐُﺮدﻫﺎ آوارﮔﺎن ارﻣﻨﯽ را ﯾﺎري داده و ﮐﻮدﮐﺎﻧﺸﺎن را از ﭼﻨﮕﺎل ﻣﺮگ رﻫﺎﻧﯿـﺪهاﻧـﺪ‪.‬‬

‫ﺻﺮفﻧﻈﺮ از اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ در ﻫﻤﺎن ﮐﺘﺎب ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﮥ ﻣﻬﻢ ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻦﮐﻪ ﮐُﺮدﻫﺎ و ارﻣﻨﯽﻫـﺎ ﻣـﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﺎ‬ ‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ آراﻣﺶ و ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪ از ﻗﻀﯿﻪ ﻫﺮاس و وﺣﺸﺖ را در دل ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿـﺪ اﯾﺠـﺎد ﮐـﺮد و ﺑـﻪ‬

‫دﻧﺒﺎل آن »ﺳﻮاران ﺣﻤﯿﺪي« را ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً از اﻓﺮاد ﮐُﺮد‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً از ﻋﺸﺎﯾﺮ و ﺑﮕﻬﺎ و اﻓﺮاد ﺑﯽدرك ﮐُﺮد ﺑﻮد ﺑﻪ وﺟﻮد آورد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺎن‬ ‫ﻣﺮدم ﮐُﺮد )ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ( و ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺑﯿﻔﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻋﻠﯽرﻏﻢ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ روﺷﻦ و آﺷﮑﺎر‪ ،‬در ﺑﺨﺸﯽ دﯾﮕﺮ از ﮐﺘـﺎﺑﺶ‬

‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫»اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺳﻮاران ﺣﻤﯿﺪي« ﺑﺮاي از ﻣﯿﺎن ﺑﺮدن ارﻣﻨﯽﻫﺎ‪ ،‬ﮐﺎري ﺑﺲ ﻣﻨﺎﺳﺐ‬

‫ﺑﻮد ‪ .‬زﯾﺮا ﮐُﺮدﻫﺎ از ﻗﺪﯾﻢ اﻻﯾﺎم و از زﻣﺎن ﮔﺰﯾﻨﻔﻮن ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﯽ راﻫﺰن‪ ،‬ﺑﯽاﯾﻤﺎن و ﺑﯽاﺣﺴﺎس ﮐﻢ ﻧﻈﯿﺮي ﺷﻬﺮت‬

‫ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ« ‪.‬‬

‫ﻣﺆﻟﻒ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ داوريﻫﺎ و ارزﯾﺎﺑﯽﻫﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻬﺶ را ﺑﻪ ﺳﻮي رواﺑﻂ ﮐُﺮدﻫﺎ و ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺟﻠﺐ ﮐﺮده و ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺮدﯾﺪه‬

‫ﮐﻪ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﯾﮏ اﺛﺮ ﻣﺴﺘﻨﺪ و ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻨـﺪرﺟﺎت ﺑﺨـﺶﻫـﺎﯾﯽ از اﯾـﻦ ﮐﺘـﺎب ﺑـﺪان اﺧﺘﺼـﺎص‬

‫ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫‪ ‬اﻫﻤﯿﺖ ﮐﺮدﺳﺘﺎن و ارزش آن ﺑﺮاي دول ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎﻧﯽ‬ ‫ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ‪ 1914‬ﻟﻐﺎﯾﺖ ‪ 1918‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﯾﮑﯽ از رﺧﺪادﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگ و ﭘﺮﺣﺎدﺛﮥ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﺟﻬﺎت و اﺑﻌﺎد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﯾﻦ ﺷﻌﻠﻪ‪ ،‬در ﺑﺴﯿﺎري از ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن را درﺑﺮﻣﯽﮔﺮﻓﺖ و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎري ﻧﻘﺎط و ﻣﻤﺎﻟﮏ را از ﺧﻮد‬

‫ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﻨﮓ ﻧﺰدﯾﮏ ‪ 75‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺳﺮﺑﺎز و اﻓﺴﺮ ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ‪ 10‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﮐﺸﺘﻪ و ‪ 20‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺠﺮوح ﺑـﺮ‬

‫ﺟﺎي ﻧﻬﺎد و ‪ 10‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ﺟﻨﮓ از ﺑﯿﻤﺎري و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺷﺶ ﻫﺰار ﮐﺸﺘﯽ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻮﻟﻪﻫﺎﯾﺸﺎن‬ ‫در درﯾﺎ ﻏﺮق ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رﯾﺸﮥ اﺻﻠﯽ ﺟﻨﮓ را ﺑﺎﯾﺪ در رﻗﺎﺑﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺧﺮﯾـﺪ و ﻓـﺮوش ﺑـﯿﻦ آﻟﻤـﺎن و‬

‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﻧﮕﻠﯿﺲ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺧﺎص ﺧﻮد‪ ،‬اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋهاي در ﻣﻨﻄﻘـﻪ‬ ‫داﺷﺖ ﮐﻪ در ﻃﺮحﻫﺎي ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ از ﻃﺮف دول ﺑﺰرگ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﻗﺒﻞ از آﻏﺎز ﺟﻨﮓ اول‪ ،‬ﻣﺪتﻫﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ‪ ،‬روﺳﯿﻪ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ و آﻟﻤﺎن ﺑﻪ ﺻﻮر ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﺗﻼش ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎي ﭘﺎﯾﯽ را در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮥ ﺣﺴﺎس ﺑﺎز ﮐﻨﻨﺪ و دﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ‬

‫ﺛﺮوت و ﺳﺎﻣﺎن آﻧﺠﺎ ﺑﮑﺸﻨﺪ و ﺑﺎزارش را ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﺘﺼﻞ و ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻤﺪة اﯾﻦ ﺗﻮﺟـﻪ و ﻃـﺮح‪،‬‬ ‫وﺟﻮد ﻧﻔﺖ در ﻣﻨﻄﻘﮥ ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻫﻨﻮز ﻗﺮن ‪ 19‬ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﻧﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻌﺪادي از ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن زﻣﯿﻦﺷﻨﺎﺳﯽ ﻏﺮب ﺑﻪ ﺟﺪي ﻣﺸﻐﻮل ﮐﺎوش در ﭼﺎهﻫﺎي ﻧﻔﺖ‬

‫ﻏﻨﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﺸﺪه در ﺣﻮزة ﻧﻔﺘﯽ ﺑﺎﺑﺎﮔﻮرﮔﻮر ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ »ج‪ .‬ﻣﻮرﮔﺎن« ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﯽ ﮐﻪ اﻧﺠـﺎم داده ﺑـﻮد‬ ‫وﺳﻌﺖ ﻣﺨﺎزن زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻧﻔﺖ را ﺣﺪود ‪ 300‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﺮآورد ﮐﺮد ﮐﻪ از ﻣﻨﻄﻘﮥ ﮐﺮﮐﻮك ﺗـﺎ ﺧـﺎﻧﻘﯿﻦ و ﮐـﻮهﻫـﺎي ﮐﻮﯾﺨـﺎي ﭘﺸـﺖ‬

‫ﻗﺼﺮﺷﯿﺮﯾﻦ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1903‬دوﻟﺖ آﻟﻤﺎن اﻣﺘﯿﺎز اﺳﺘﺨﺮاج و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﻌﺎون ﻧﻔﺘﯽ ﻣﺬﮐﻮر را ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬

‫آورد و ﯾﮑﺴﺎل ﺑﻌﺪ از آن اﻣﺘﯿﺎز اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ ﻣﻮﺻﻞ را ﻧﯿﺰ درﯾﺎﻓـﺖ ﮐـﺮد و ﺑـﺮاي اﺣـﺪاث راهآﻫـﻦ ﺑﻐـﺪاد ﺑـﻪ اﺳـﺘﺎﻣﺒﻮل ﮐـﻪ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي وﺳﯿﻌﯽ از آن از ﺧﺎك ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﺮد و در اﻃﺮاف ﻣﻌﺎدن ﻧﻔﺘﯽ راهاﻧﺪازي ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ را ﻧﯿﺰ ﺟﺰء ﻗﺮاردادﻫـﺎي‬

‫ﺧﻮد ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ درآورد‪ .‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل در ﺳﺎل ‪ 1906‬اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ و در ﺳﺎل ‪ 1908‬آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي اﺣـﺮاز اﻣﺘﯿـﺎزاﺗﯽ‬ ‫ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﺮاج ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﯾﯽ از ﻣﻌﺎدن ﻧﻔﺖ آن ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻤﺜﺎﻧﯽﻫﺎ وارد ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﮐـﻪ درﮔﯿـﺮودار‬

‫ﻣﺨﺎﺻﻤﺎت و ﻣﺒﺎرزات و ﮐﺸﻤﮑﺶﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﺑﯿﻦ دول ﻏﺮب‪ ،‬ﻋﻠﯽرﻏﻢ وﺟﻮد دﺷﻤﻨﯽ ﺑﯿﻦ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ اﻧﮕﻠـﯿﺲ و آﻟﻤـﺎن‪،‬‬ ‫ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ در ﺳﺎل ‪ 1911‬آن دو ﮐﺸﻮر ﻣﺘﺤﺪاً ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ وارد ﻋﻤﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺗﺼﺎﺣﺐ ﺛـﺮوت و ﺳـﺎﻣﺎن اﯾـﻦ‬ ‫ﻣﺮدم ﺗﻬﺪﺳﺖ و ﻓﻘﯿﺮ‪ ،‬آن دو ﮐﺸﻮر ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﻋﺼـﺮ‪ ،‬در اوج ﺗﻀـﺎد ﻣﻨـﺎﻓﻊ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﻣﺘﺤـﺪ ﺷـﺪه و ﺷـﺮﮐﺖ ﻣﺸـﺘﺮﮐﯽ ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬

‫»ﮐﻤﭙﺎﻧﯽﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺗﺮﮐﯽ« را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده و ﻣﺪﺗﯽ ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﺸﻒ و اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔـﺖ در ﻣﻮﺻـﻞ را‬ ‫ﻋﻬﺪهدار ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﺟﺮﯾﺎن ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺧﺼﻮﻣﺖ دوﻟﺖﻫﺎﯾﺸﺎن اﯾﻦ دو ﺷﺮﮐﺖ ﻧﺎﻣﯿﻤﻮن ﻧﻔﺘﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ رأﺳﺎً ﻗﺴﻤﺖ آﻟﻤﺎﻧﯽ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﺗﺮﮐﯽ را ﻗﺒﻀﻪ ﮐﺮده و ﺑﻪ اﻧﺤﺼﺎر ﺧﻮد درآورد‪ .‬آﻟﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﮐﺸﻒ و ﺣﻔﺎري و اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ در ﻣﻨﻄﻘﮥ زاﺧﻮ را اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ﻣﺮور زﻣﺎن ﻧﻔﺖ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺎﻣﻠﯽ ﻣﺤﺮك ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﺟﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ دول ﻏﺮﺑـﯽ در ﮐﺮدﺳـﺘﺎن ﺷـﺪ و در‬

‫ﺟﺮﯾﺎن ﺟﻨﮓ اول آﻧﻬﺎ را ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﭘﯿﺶ در ﺗﺼﺎﺣﺐ ﺧﺎك ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬

‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺳﻮقاﻟﺠﯿﺸﯽ ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﮐﻪ در ﻗﻠﺐ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﻣﺤﺮﮐـﮥ درﯾﮕـﺮي در ﺟﻠـﺐ ﺗﻮﺟـﻪ دول ﻏﺮﺑـﯽ ﺑـﻪ‬

‫ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﻣﺪ‪ .‬آﻟﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﮐﻪ در اواﺧﺮ ﻗﺮن ‪ 19‬روزﺑﻪروز ﺑﺮ داﻣﻨﮥ اﺧﺘﯿﺎر و ﺳﻠﻄﻪﺷﺎن در ﺧﺎك ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻣـﯽاﻓﺰودﻧـﺪ‪،‬‬

‫اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎدي را ﺑﻪ اﺣﺪاث ﺧﻂ راهآﻫﻦ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﯽدادﻧﺪ و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي آﻟﻤﺎﻧﯽ در اﯾﻦ راهاﻧﺪازيﻫﺎ ﺳﻬﻢ ﻋﻤﺪه داﺷـﺘﻨﺪ و‬ ‫ﺑﺮاي ﺣﺼﻮل ﺑﻬﺘﺮ و ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻃﺮحﻫﺎي ﭼﻨﺪي ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻃﺮحﻫﺎي ﺷﻤﺎل‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ و ﺟﻨﻮب را اراﺋﻪ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬

‫ﻃﺮح ﺟﻨﻮب ﮐﻪ در آن از ﮐﻮﯾﺖ‪ ،‬ﺑﺼﺮه‪ ،‬ﺑﻐﺪاد‪ ،‬ﮐﺮﮐﻮك‪ ،‬ﻣﻮﺻﻞ‪ ،‬ﻣﺎردﯾﻦ‪ ،‬دﯾﺎرﺑﮑﺮ‪ ،‬اورﻓﻪ‪ ،‬ﻣﺮﻋﺶ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل و ﺑـﺎﻟﻌﮑﺲ ﻋﺒـﻮر‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و اﻧﺠﺎم آن آﻏـﺎز ﮔﺮدﯾـﺪ و ﺗـﺎ ﺳـﺎل ‪ ،1909‬ﺣـﺪود ‪ 740‬ﮐﯿﻠـﻮﻣﺘﺮ آن )از ﻣﺠﻤـﻮع ‪2000‬‬ ‫ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ( ﭘﺎﯾﺎن ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ زﻧﮓ ﺧﻄﺮي در ﮔﻮش ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ و روﺳﯿﻪ و ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﮔﺎهﺑﮕﺎﻫﯽ ﺑﺎ‬

‫دول آﻟﻤﺎن و ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ و راﯾﺰﻧﯽ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻﮐﺪام ﻧﺘﯿﺠﻪﺑﺨـﺶ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ و آﻟﻤـﺎﻧﯽﻫـﺎ ﻣﺠﺪ‪‬اﻧـﻪﺗـﺮ از ﭘـﯿﺶ ﺗﮑﻤﯿـﻞ و‬ ‫راهاﻧﺪازي ﺧﻂ آﻫﻦ در دﺳﺖ اﺣﺪاث را دﻧﺒﺎل ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻔﺖ ﮐﺮدﺳﺘﺎن و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺳﻮقاﻟﺠﯿﺸﯽ آن‪ ،‬ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﺪﯾﺪ ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﻄﻤﻊ ﻧﻈﺮ ﻏﺮﺑﯽﻫـﺎ ﺑـﻮد‪ .‬در ﺳـﺎل‬

‫‪ 1758‬ﻣﺘﺨﺼﺼﯿﻦ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ از ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻫﻨﺪ ﺷﺮﻗﯽ اﻧﮕﻠﯿﺲ ﺑﺮاي ﻣﺪتﻫﺎ از ﻧﺰدﯾﮏ از ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺑﺎزدﯾﺪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ‬ ‫و ﺗﺠﺴ‪‬ﺲ در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻣﻨﺎﺑﻊ آن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ د‪ .‬ﮐﺎﻣﭙﯿﻞ ت‪ .‬ﻫﺎول در ﺳﺎل ‪ 1758‬و‬ ‫ﮐﻠﻮدﯾﻮس ﺟﯿﻤﺲ رﯾﭻ در ﺳﺎل ‪ 1820‬را ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ در ﻗﺮن ‪ 19‬ﺗﻌﺪادي از اﻓﺴﺮان اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﻧﯿﺰ از اﯾﺮان و‬

‫ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و از آن ﻣﯿﺎن ﮐﺮدﺳﺘﺎن دﯾﺪن ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫در آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ اﻫﻤﯿﺖ ﺻﺪ ﭼﻨﺪاﻧﯽ را ﺑﻪ ﮐﺮدﺳﺘﺎن دادﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا اوﻻً اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺛﻤﺮ رﺳﯿﺪه ﺑـﻮد و‬

‫ﺛﺎﻧﯿﺎً ﺑﺎ اﻧﻀﻤﺎم آن ﺑﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﻨﻬﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻟﺐ و ﺣﺴﺎﺳﯽ را ﺑﺮاي اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫـﺎ در ﺟﻬـﺖ اﺳـﺘﻘﺮار ﻗـﺪرت در ﻗﻠـﺐ‬

‫ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد‪.‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﭼﻪ ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ و ﭼﻪ ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ ﺳﯿﺎﺣﺎن و ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدان و ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻃﺮاف و اﮐﻨﺎف ﮐﺮدﺳﺘﺎن‬

‫ﺟﻬﺖ ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت از ﻧﺤﻮة ﮔﺬران‪ ،‬ﺳﻮاﺑﻖ و روﺣﯿﺎت ﻣﺮدم ﮐُﺮد ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺗﻌﺪادي از آﻧﺎن ﻋﺎزم ﺷﻤﺎل ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺑـﺮاي‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ وﺿﻊ اﻗﻮام و ﻋﺸﺎﯾﺮ آن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ رواﻧﮥ ﺟﻨﻮب ﮐﺮدﺳﺘﺎن در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﺮﻣﺎﺷﺎن ﺷـﺪﻧﺪ ﮐـﻪ اﯾﻨـﺎن‬

‫ﻗﺎدر ﺷﺪﻧﺪ ﺗﻌﺪادي از رﺋﯿﺲ ﻋﺸﺎﯾﺮ ﻣﺮدم آن دﯾﺎر از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﻠﻬﺮﻫﺎ را ﺑﺨﺮﻧﺪ و ﺗﺤـﺖ اﻧﻘﯿـﺎد ﺧـﻮﯾﺶ درآوردﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻬـﺮهﺑـﺮداري از‬ ‫اﻗﻠﯿﺖﻫﺎي ﻣﻠﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ از ﺟﻤﻠﻪ آﺳﻮريﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻧﻔﻮذي اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ و ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﻣﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ‬

‫ﻧﻈﺮ ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ ﮐُﺮدﻫﺎي ﯾﺰﯾﺪي ﻧﯿﺰ ﺗﻼش ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آوردﻧﺪ وﻟﯽ زﯾﺎد ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن روﺳﯿﮥ ﺗﺰاري ﻫﻤﺠﻮار ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮﻫﺎ ﻣﺮز ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ آﻧﺎن داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﯽﺗﻔﺎوت ﻧﺒـﻮد و ﺑـﻪ‬

‫ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﮐﻪ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ و آﻟﻤﺎﻧﯽﻫﺎ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﮐُﺮدﻫﺎي ﻋﺸﺎﯾﺮ ﻣﺠﺎور روﺳﯿﻪ ﻋﻠﯿﻪ آن دوﻟﺖ ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬روﺳـﯿﻪ ﻧﯿـﺰ‬ ‫‪5‬‬

‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﮐﻮﺷﺶﻫﺎي داﻣﻨﻪداري را ﺑﺮاي ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮐُﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﻗﯿﺎم ﻋﻠﯿﻪ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و ﺟﻠﺐ ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺎﻋﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺧـﻮد را داﺷـﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﺑﻪ درﺧﺎن را ﮐﻪ از دﺳﺖ زﻣﺎﻣﺪاران ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و اﯾﺮان دل ﺧﻮﻧﯿﻦ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻗﯿـﺎم و ﺣﺘـﯽ ﮐﺴـﺐ اﺳـﺘﻘﻼل‬ ‫ﺗﺸﺠﯿﻊ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬روسﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي ﺧﻮد را ﺑـﺮاي اﻋﻤـﺎل ﻧﻔـﻮذ اﻗﺘﺼـﺎدي و ﻣـﺂﻻً‬ ‫ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﯾﯿﯽ از ﺧﺎك ﮐﺮدﺳﺘﺎن و ﺿﻤﯿﻤﮥ آن ﺑـﻪ ﻣﺮزﻫـﺎي ﻣﺠـﺎور ﺧـﻮﯾﺶ را در ﺳـﺮ ﻣـﯽﭘﺮوراﻧـﺪ‪ .‬ﻣﺮاﮐـﺰ ﺗﺠـﺎري و‬

‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪﮔﺮي روسﻫﺎ ﺧﯿﻠﯽ ﻓﻌﺎل و ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﮐﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﻗﺒﻀﮥ ﺧﻮد در آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﻠﻤـﺎت‬

‫اﻣﺮوزي ﻧﻈﯿﺮ »ﺳﻤﺎور« و ورﺷﻮ«‪» ،‬اﺷﺘﺮﺧﺎن« و ﻏﯿﺮ وارداﺗﯽ زﺑﺎن اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﺠﺎري آن وﻗﺖ روسﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫روسﻫﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ دول ﻣﻨﻈﻢ آن روز ﭼﺸﻢ ﻃﻤﻊ ﺑﺮ ﮐﺮدﺳﺘﺎن دوﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ ﺧﻂ روﺷﻦ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫و ﻗﺎﻃﻌﯿﺖ در اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮد را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺰﻟﺰل و ﺗﺮدﯾﺪ ﻓﺮاواﻧـﯽ را در ﻣﺸـﯽﻫـﺎي ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺑـﻪ ﺧـﺮج‬ ‫ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﭘﺎرهاي از ﺳﺮان ﮐُﺮدﻫﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﺑﺪرﺧﺎن‪ ،‬ﺳﻤﺎﯾﻞ آﻏﺎﺳﻤﮑﻮ‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﻮد ﺑﺮزﻧﺠﯽ ﺑﻨﺎي ﻣﺮاﺑﻄﻪ و‬ ‫ﻣﺮاوده را ﺑﺎ روسﻫﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از آن ﻃﺮﯾﻖ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺟﻠـﺐ ﺣﻤﺎﯾـﺖ و ﭘﺸـﺘﯿﺒﺎﻧﯽ روﺳـﯿﻪ‪ ،‬ﻣﻮﻓـﻖ ﺑـﻪ ﮐﺴـﺐ اﺳـﺘﻘﻼل ﯾـﺎ‬

‫ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﻣﺤﺪود ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي ﺧﻮﯾﺶ ﺑﮕﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻫﻤﮥ اﯾﻦ اﻧﺘﻈﺎﻣﺎت و ﺗﻮﻗﻌﺎت ﺧﻮاب و ﺧﯿﺎﻟﯽ ﺑﯿﺶ ﻧﺒﻮد‪.‬‬

‫روسﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارﻣﻨﯽﻫﺎ داراي ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ ﻣﻮاﻓﻖ و روﺷﯽ ﻗﺎﻃﻊ و ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺑﺴﯿﺎري ﻣﻮاﻗﻊ و ﻣﺮاﺣﻞ ﺣﺴﺎس‬

‫و ﻣﻬﻢ آﻧﻬﺎ را ﻋﻤﻼً ﯾﺎري ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﻣﻮرد ﮐُﺮدﻫﺎ داراي ﭼﻨﯿﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ و روش روﺷﻦ و ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺮﮐﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ در دو ﻣﻘﻄﻊ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1896‬و ‪) 1915‬ﮐﻪ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺧﻮد در ﺑﺴﻂ و ﻧﻀـﺞ ﻧﻬﻀـﺖﻫـﺎي‬

‫آزادي ـ ﻣﻠﯽ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻮﻓﻘﯿﺖآﻣﯿﺰي را ﻣﺸﺮوع ﮐﺮدﻧﺪ و روسﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪﻃﻮر ﺗﻠﻮﯾﺤﯽ و ﺿﻤﻨﯽ آﻧﺎن را ﯾﺎري دادﻧﺪ(‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﺎن‬ ‫اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﺼﺪ رﯾﺸﻪﮐﻨﯽ و ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮐﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﮐﺸﺘﺎرﻫﺎي آﻧﭽﻨﺎن وﺣﺸﺘﻨﺎك و ﺳﺮﺳﺎمآوري را ﺑﻪ‬ ‫راه اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﻮيﻫﺎي ﺧﻮب ﺟﺎري ﺷﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮكﻫﺎي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺟﻨﺎﯾﺎت و ﺑﻼﯾﺎ را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﮐُﺮدﻫﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ از اﯾﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻘﺸﮥ ﺗﻔﺮﯾﻖ و اﯾﺠﺎد ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺑﯿﻦ ﮐُﺮدﻫﺎ و ارﻣﻨﯽﻫﺎ را ﻃﺮحرﯾﺰي ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﺎلﻫﺎي اواﺳﻂ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول ﮐﻪ آﺛﺎر ﺷﮑﺴﺖ و ﺳﻘﻮط ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﻫﻮﯾﺪا ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺪام از دول ﻣﺘﺤﺪ از ﻃﺮﯾـﻖ‬

‫اﻋﺰام ﻣﯿﺴﯿﻮﻧﺮﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ و رﺟﺎل ﻣﺒﻠّﻎ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺼﺪ ﻧﻔﻮذ در ﻣﺮدم ﮐﺮدﺳﺘﺎن را داﺷـﺘﻨﺪ ﺑﻠﮑـﻪ در آﯾﻨـﺪه و ﺑﻌـﺪ از‬

‫ﺳﻘﻮط ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ زﻣﯿﻨﮥ اﺳﺘﻘﺮار ﮐﺎدر و ﻧﻔﺮات ﺧﻮد را در ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻗﺴﻤﺖ دوم‪ :‬اوﺿﺎع ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول‬

‫ﺿﻌﻒ و ﻓﺘﻮر دوﻟﺖﻫﺎي اﯾﺮان و ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺣﺪي رﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟـﺰ ﺳـﻘﻮط و ﻧـﺎﺑﻮدي ﭼﯿـﺰ دﯾﮕـﺮي‬ ‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻨﮓ ﺳﺎل ‪ 1911‬ﺑﯿﻦ ﺗﺮﮐﯿﻪ و اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ و ﺟﻨﮓ ﺳﺎل ‪ 1912‬ﺑﯿﻦ ﺗﺮﮐﯿﻪ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﮥ ﺑﻠﻐﺎر و‬

‫اﺧﺘﻼﻓﺎت داﺧﻠﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ اﺋﺘﻼف اﺗﺤﺎدﯾﻪﻫﺎ و دوﻟﺖ ﺗﺮﮐﯿﻪ و درﮔﯿﺮيﻫﺎ و ﮐﺸﻤﮑﺶﻫﺎي ﺑﯿﻦ دوﻟﺖﻫﺎي اﯾﺮان و ﺗﺮﮐﯿﻪ در ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬ ‫‪6‬‬

‫ﻣﺮزي و ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺘﺸﻨّﺞ و دﺷﻮار اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در اﯾﻦ دو ﮐﺸﻮر و ﭘﺎرهاي ﻋﻠﻞ دﯾﮕﺮ‪ ،‬آن دو ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ وﺿﻌﯽ دﭼﺎر ﮐﺮده‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ از ﻫﺮ ﮔﻮﺷﻪاي و در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪاي ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯽ و ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎ ﺷﺪﯾﺪاً اﺣﺴﺎس ﻣـﯽﺷـﺪ‪ .‬اﻗﺘـﺪار اﯾـﻦ دو ﮐﺸـﻮر در ﮐﺮدﺳـﺎن‬

‫ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﺟﺎﻫﺎي ﺳﺨﺖ و در ﻣﯿﺎن ﻋﺸﯿﺮهﻫﺎي ﻣﻘﺘﺪر ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺣﺘﯽ در ﺑﺮﺧﯽ ﺟﺎﻫﺎ وﺟﻮد دوﻟﺖ اﺣﺴﺎس ﻧﻤﯽﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻃﻮريﮐﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﺻﺮاﺣﺘﺎً از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺳﺮﺑﺎزي ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و دﻫﻘﺎﻧﺎن از ﺗﺄدﯾﮥ ﺑﺎج و ﺳﺮاﻧﻪ ﺧﻮدداري ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و‬

‫ﻣﺄﻣﻮران اﺟﺮاﺋﯽ و ژاﻧﺪارﻣﺮيﻫﺎي دوﻟﺘﯽ را ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮاران ﺣﻤﯿﺪي ﻧﯿﺰ ﮐﻪ از ﻋﺸﺎﯾﺮ ﮐُﺮد ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ ﮐﻤﮏ آن ﺟﻨـﺒﺶﻫـﺎي آزاديﺧﻮاﻫﺎﻧـﮥ ﻏﯿﺮﺗـﺮكﻫـﺎ ﺳـﺮﮐﻮب‬

‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﺑﯽرﻣﻖ ﺷﺪه و ﺟﺎﯾﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫در ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﺗﺮك ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺪون ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻋﺸﺎﯾﺮ ﮐُﺮد ﺧﻼﺋﯽ ﻓﺮاخ در ﭘﯿﮑﺮ دﻓﺎﻋﯽ و ﻗـﺪرت‬

‫ﻧﻈﺎﻣﯿﺸﺎن وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ وﻋﺪه و وﻋﯿﺪﻫﺎي ﭼﺮب و ﮔﺮم ﻗﺼﺪ ﺟﻠﺐﻧﻈﺮ ﺑﺮﺧﯽ از ﺳﺮان ﻋﺸﺎﯾﺮ ﮐُﺮد را داﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫وﻟﯽ از اﯾﻦ ﺗﻤﺎسﻫﺎ و وﻋﺪهﻫﺎ و دﻋﻮاﻫﺎ و دﻋﻮتﻫﺎ ﻫﯿﭻ ﻃﺮﻓﯽ ﻧﺒﺴﺘﻨﺪ و ﮐﻤﺘﺮ ﻋﺸﯿﺮهاي ﺑﺎ آﻧـﺎن ﻣﺤﻠـﻖ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺮﻋﮑﺲ آن‬ ‫ﺗﻌﺪادي از رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﯾﺮ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ و ﺑﺪون واﻫﻤﻪ اﻋﻼم ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ ﻋﻠﯿﻪ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن ﺗﺮك‪ ،‬در ﮐﻨﺎر ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن روس‬

‫ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﭼﻨﺎن اﺛﺮي ﻣﺨﺮب در ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺗﻌﺪادي از ﻣـﯿﻬﻦﭘﺮﺳـﺘﺎن ﺑـﻪ‬

‫ﺳﺘﻮه آﻣﺪه ﻧﯿﺰ ﻃﺮز ﺗﻔﮑﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻋﺸﺎﯾﺮ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و از رﻧﺞ ﻓﺸﺎر و ﺗﻌﺪ‪‬ﯾﺎت روزاﻓﺰون ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ‪ ،‬ﭼﺸـﻢ را در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬ ‫ﻃﻤﻊورزيﻫﺎ و ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎي ﺑﯽﺷﻤﺎر روسﻫﺎ ﺑﺴﺘﻪ و ﺑﺪان دلﺧﻮش ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻫﻤﮑﺎري ﻣﺮدم ﺑﺎ دوﻟـﺖ ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ در‬

‫آﻏﺎز ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول و ﺿﻤﻦ آن ﺧﺒﺮي ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﻧﺪازة ﻓﺸﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وارده ﺑﺮ ﻣـﺮدم ﻣﻮﺟـﺐ ﺷـﺪه ﺑـﻮد ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﯿﺶ از ﺳﺎﺑﻖ ﺟﻨﺐ و ﺟﻮش اﻧﻘﻼﺑﯽ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠﯽ در ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ درآﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪ اﺿﺎﻓﮥ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻋﻠﺖ دﯾﮕﺮ ﻣﻮﺟﺐ‬

‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ روزﺑﻪروز ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﺳﺘﻘﻼل ﯾﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري را ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻮدﻧﺪ اﻓﺰوده ﮔﺮدد‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ در ﮔﺴﺘﺮش‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﯽداد و ﻫﺮ روز ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳـﯽ اﻓـﺰوده ﻣـﯽﮔﺸـﺖ و در ﻣﯿـﺎن‬ ‫ﺗﻮدهﻫﺎي وﺳﯿﻊ ﻣﺮدم ﺧﺼﻮﺻﺎً روﺷﻨﻔﮑﺮان ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺧﺎﺻﯽ ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬داﻣﻨﮥ ﻧﻔﻮذ و ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت اﯾـﻦ ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎ ﺑـﻪ اﻗﺼـﯽ ﻧﻘـﺎط‬

‫ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺳﺮاﯾﺖ ﮐﺮد و از ﻃﺮﯾﻖ اﻧﺘﺸﺎر روزﻧﺎﻣﻪ و ﺟﺮﯾﺪه‪ ،‬روح ﻣﻠﯽ و ﺗﻨﻔﺮ از ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﺴﺘﺒﺪ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و ﮐﺎرﺑﺪﺳﺘﺎن آﻧﻬـﺎ را در‬

‫اذﻫﺎن ﻣﺮدم ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورﻧﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺸﺮﯾﻪ »اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺎل ﻣﺎ اﺳﺖ« ﮐﻪ در آن ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ »ﺗﺮكﻫﺎ‬

‫ﻫﯿﭻ ﺣﻘﯽ ﺑﺮاي ادارة ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﮑﯽ ﺑﻌﺪ از دﯾﮕﺮي در ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ آن روز ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻗﺒﯿﻞ ﮐﻮﻣـﻪﻟـﯽ ﻫﯿﻘـﯽ ﺷـﺎﮔﺮداﻧﯽ ﮐـﻮرد‬

‫)ﺟﻤﻌﯿﺖ اﻣﯿﺪ داﻧﺶآﻣﻮزان ﮐُﺮد( ﮐﻪ ﻧﺸﺮﯾﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﮐُﺮد« داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﯾﮏ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ دﯾﮕﺮ آن روزﮔﺎر ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از »ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺗﺮﻗﯽ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮐُﺮد« ﮐﻪ در آن اﻓﺮاد ﺳﺮﺷﻨﺎس و ﺑﻪ ﻧﺎﻣﯽ‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﯿﻦ ﻋﺎﻟﯽ ﺑﺪرﺧﺎن و ﺷﺮﯾﻒ ﭘﺎﺷﺎ و ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺷﻤﺰﯾﻨﯽ ﻋﻀﻮﯾﺖ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗـﺎﯾﻊ ﺳﯿﺎﺳـﯽ در ﮐﺮدﺳـﺘﺎن ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻨﺪ و ﺳﺮﯾﻊ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺟﺮﯾﺎن داﺷﺖ‪ .‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل در ﮐﺮدﺳﺘﺎن اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻗﯿـﺎم و ﺗﺸـﮑﻞ ﺳﯿﺎﺳـﯽ و ارﺗﻘـﺎء‬

‫ﺳﻄﺢ ﻫﻮﺷﯿﺎري ﻣﺮدم ﮐُﺮد اﺣﺴﺎس ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ و ﺿﻤﻦ ﺟﻨﮓ در آن ﻗﺴـﻤﺖ از ﮐﺮدﺳـﺘﺎن ﻧﯿـﺰ ﺟﻤﻌﯿـﺖ »رﻫـﺎﯾﯽ‬ ‫‪7‬‬

‫ﮐﺮدﺳﺘﺎن« ﺑﻪ ﺷﺪت ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽﮐﺮد و ﺷﻌﺎر اﺗﺤﺎد و اﺳﺘﻘﻼل ﮐﺮدﺳﺘﺎن را ﻣﯽداد‪ .‬در ﻫﻤﺎن دوره‪ ،‬در ﺳـﺎل ‪ 1912‬ﺟﻤﻌﯿـﺖ‬

‫»ﺟﻬﺎﻧﺪاﻧﯽ« در ﮐﺮدﺳﺘﺎن اﯾﺮان ﺗﺄﺳﯿﺲ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺒﺎرزات ﻣﺮدم ﮐُﺮد را ﺑﻪ راﻫﯽ درﺳﺖ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ و‬ ‫در ﯾﮏ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﺘﺤﺪ و ﻣﻨﺴﺠﻤﯽ ﺗﺸﮑﻞ دﻫﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﺎلﻫﺎي ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ »ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﻌﺎرف ﮐُﺮد« در اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ داﯾﺮ ﮐﺮدن ﯾـﮏ ﻣﺪرﺳـﮥ‬

‫ﻣﺨﺼﻮص ﺑﺮاي ﮐﻮدﮐﺎن ﮐُﺮد‪ ،‬اﻗﺪام ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﯽ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﺷﻬﺮ ﺧﻮي اﯾﺮان ﻧﯿﺰ در ﺳﺎل ‪ 1913‬ﺑﻪ ﻫﻤﺖ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﺑﺪرﺧﺎن و ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﮥ ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه از ﻣﺮدم‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺪرﺳﮥ ﮐﺮﯾﺪ‬

‫اﻓﺘﺘﺎح ﺷﺪ‪ .‬اوﻟﯿﻦ دﺳﺘﻪ از ﺷﺎﮔﺮدان آن ‪ 29‬ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﮐُﺮدي درس ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و از اﻟﻔﺒﺎء روﺳﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و‬ ‫زﺑﺎن و ادب روﺳﯽ را ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺪرﺳﻪ ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن ﮐﻮﭼﮑﯽ ﻧﯿﺰ داﯾﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫در ﻫﻤﯿﻦ اﯾﺎم ﺳﺎزﻣﺎن و ﺷﺨﺼﯿﺖﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﺮدﺳﺘﺎن و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺎﻣﻮﺳﺘﺎ ﺧﻠﯿﻞ ﺧﯿﺎﻟﯽ ﺑﺮاي ﯾﺎﻓﺘﻦ زﺑـﺎن ﻣﺸـﺘﺮك‬

‫»ﮐُﺮدي ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب« ﺑﻪ ﺗﻼشﻫﺎ و ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻓﻮرﻣﻮﻟﯽ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﯿﮥ »ﺋﻪﺑﮕﺎروﻗﯿﭻ ﺋـﻮرﺑﯿﻠﯽ« ﮐـﻪ‬ ‫ﯾﮑﯽ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﯾﻪ روﺳﯽ ﺑﻮد و در ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﯿﻦ ‪ 1887‬ﺗﺎ ‪ 1961‬ﻣﯽزﯾﺴﺖ و ﺷﺪﯾﺪاً ﺑﻪ ﻣﻮﺿـﻮع ﮐﺮدﺷﻨﺎﺳـﯽ‬ ‫اﻫﻤﯿﺖ ﻣﯽداد‪ ،‬در ﺷﺎﺧﻪاي از اﻧﺴﺘﯿﺘﻮ ﺷﺮقﺷﻨﺎﺳﯽ ﻟﻨﯿﻨﮕﺮاد ﻗﺴﻤﺖ ﮐﺮدﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ داﯾﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺎ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽﮔﺴﺘﺮي‪ ،‬ادبﭘﺮوري و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻓﺘﺘﺎح ﻣﺪارس‬

‫و اﻋﺰام ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﻪ ﻣﺪارس ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ و آﮔﺎﻫﯽ و ﻫﻮﺷﯿﺎري ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ اﻧﺒﻮه ﺟﻤﻌﯿﺖ ﮐﺮدﺳﺘﺎن و ﻗﯿﺎم و ﻣﺒﺎرزاﺗﺸﺎن ﺑﺮاي ﮐﺴﺐ رﻫﺎﯾﯽ و آزادي در ﻃﯽ اﻧﺪك ﻣﺪﺗﯽ ﺑﺎز ﺑﻪ اوج ﺧﻮد رﺳﯿﺪ‬

‫و ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﮥ اﻧﻔﺠﺎر رﺳﯿﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻗﯿﺎم ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﮥ ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﮥ ﺑﺘﻠﯿﺲ ﺑﻪ ﺳﺮﮐﺮدﮔﯽ ﻣﻼﺳـﻠﯿﻢ در ﺳـﺎل ‪1914‬‬

‫اﺷﺎره ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ در آن ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺷﺮوع اﺳﻼم را ﺧﻮاﻫﺎن و اﺧﺮاج ﻣﺄﻣﻮران ﺗﺮك را از ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آنﻃـﻮري ﮐـﻪ از‬

‫ﯾﮑﯽ از ﮔﺰارشﻫﺎي دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﻣﺨﻔﯽ آن دوره ﭘﯿﺪاﺳﺖ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ رﻫﺒﺮان ﺟﻨﺒﺶ ﺑﺘﻠﯿﺲ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺮك‪ ،‬ﮐُﺮدﻫﺎ را ﻣﻮرد اﺳﺘﺜﻤﺎر‬

‫ﻗﺮار داده و ﮐﺸﻮر ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﻣﯽﻓﺮوﺷﺪ‪.‬‬

‫آﺗﺶ اﯾﻦ ﻗﯿﺎم ﺑﺰودي ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ دﯾﮕﺮ ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺳﺮاﯾﺖ ﮐﺮد و ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از اﻓـﺮاد ﻣﺴـﻠﺢ ﻋﺸـﺎﯾﺮ ﮐُـﺮد در آن ﺷـﺮﯾﮏ‬

‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رﻫﺒﺮان ﻗﯿﺎم ﺑﺘﻠﯿﺲ ﺑﺮاي ﺗﺤﮑﯿﻢ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻧﻬﻀﺖ در ﺷﻬﺮ ﺑﺘﻠﯿﺲ و اﻃﺮاف‪ ،‬از ﮐﻠﯿﮥ ارﻣﻨﯽﻫﺎ و آﺳﻮريﻫـﺎ ﻧﯿـﺰ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻫﻤﮑﺎري و ﺣﻤﺎﯾﺖ دﻋﻮت ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﯾﮏ اﺷﺘﺒﺎه ﺗﺎﮐﺘﯿﮑﯽ ﻧﻈﺎﻣﯽ آﻧﺎن‪ ،‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي دوﻟﺘﯽ در ﻣﺪت ﮐﻮﺗـﺎﻫﯽ ﺷـﻬﺮ ﺑﺘﻠـﯿﺲ را‬ ‫ﺗﺼﺮف ﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻗﯿﺎمﮐﻨﻨﺪه ﻣﺘﻮاري ﺷﺪﻧﺪ و ﻃﻪ ﺳﻠﯿﻢ و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ از رﻫﺒﺮان ﻗﯿﺎم ﺑﻪ ﮐﻨﺴﻮلﺧﺎﻧـﮥ روس در ﺷـﻬﺮ‬

‫ﺑﺘﻠﯿﺲ ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ورود ﻗﻮاي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﺘﻠﯿﺲ‪ ،‬ﺑﺮاي زﻫﺮ ﭼﺸﻢ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ارﻣﻨﯽﻫﺎ و آﺳﻮريﻫﺎ و ﮐُﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺮﺑﺎزان‬ ‫ﺗﺮك اﻗﺪام ﺑﻪ دﺳﺘﮕﯿﺮي ﻣﺮدم در ﺳﻄﺢ وﺳﯿﻌﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر روزﻣﺮه در ﻣﯿـﺎن اﻋـﺪام ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺣﮑـﺎم‬

‫ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ از اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺿﻤﻦ اﯾﺠﺎد ﺟﻮ رﻋﺐ و وﺣﺸﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﮐُﺮد و ارﻣﻨﯽﻫﺎ را ﻧﯿﺰ ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﺎلﻫﺎي ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ در ﻣﻨﻄﻘﮥ »ﺑﺎرزان« واﻗﻊ در »ﺑﺎدﯾﻨﺎن« وﺿﻊ آﺷﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدم آﻣﺎدة ﺣﻤﻞ اﺳﻠﺤﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﻠﯿـﻪ‬

‫ﻗﺪرت ﺗﺮكﻫﺎي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﮔﺮد ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم ﺑﺎرزان ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﺸـﺎن ﻧﯿـﺰ ﺑـﺎ ﺳـﺎﯾﺮ ﺳـﺮان‬ ‫‪8‬‬

‫ﻋﺸﺎﯾﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﺗﻤﺎس ﺑﻮد ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﺘﺤﺪ و ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﮔﺮداﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ دوﻟﺖ ﻣﺮﮐﺰي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻓﺸﺎر وارد آورﻧﺪ ﺗـﺎ دﺳـﺖ از ﺳـﺘﻢ و‬ ‫ﺗﺒﻌﯿﺾ ﺑﺎ ﮐُﺮدﻫﺎ ﺑﺮدارد‪ .‬ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم ﺗﻼش ﮐﺮد ﺗﺎ آﺗﺶ ﻗﯿﺎم را در ﺗﻤﺎم ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺷﻌﻠﻪور ﺳﺎزد‪ ،‬و ﺿﻤﻨﺎً ﺗﻌﺪادي از دول‬

‫ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً روﺳﯿﻪ و ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﯿﺎ را وادار ﺳﺎزد ﺗﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﮐُﺮدﻫﺎ را ﻋﻠﻨﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ را‬ ‫ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎزﻧﺪ ﺑﺪانﻫﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ از ﻗﺪرت و ﻧﻔﻮذ ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺳﺨﺖ ﻫﺮاﺳﻨﺎك ﺑﻮد‪ ،‬و ﺿﻤﻨﺎً ﻣﯽداﻧﺴـﺖ ﮐـﻪ ﺗﻌـﺪاد زﯾـﺎدي از‬

‫ﻋﺸﺎﯾﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮ ﻟﺒﮥ ﻃﻐﯿﺎن ﻋﻠﯿﻪ دوﻟﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﭘﯿﺶدﺳﺘﯽ ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺳﺮاﯾﺖ ﻗﯿﺎم ﺑﻪ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪،‬‬ ‫ﻧﯿﺮوي ﻋﻈﯿﻤﯽ را از رواﻧﺪوز‪ ،‬ﻋﻘﺮه و آﻣ‪‬ﺪ ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﻮد و در ﻣﺎه ﺣﻮزﯾﺮان ﺳـﺎل ‪ 1914‬ﺗﻮاﻧﺴـﺖ ﺑـﺎ ﯾـﮏ ﯾـﻮرش ﺳﺮاﺳـﺮ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﻗﯿﺎم را ﺧﺎﻣﻮش ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم و ﺗﻌﺪادي دﯾﮕﺮ از رﻫﺒﺮان اﺿﻄﺮاراً ﺑﻪ اﯾﺮان رويآور ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﻣـﺪﺗﯽ‬ ‫در اروﻣﯿﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﯾﮑﯽ از رﻣﻮز ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ در ﺧﺎﻣﻮش ﮐﺮدن ﻧﺎﺋﺮة ﻗﯿﺎم ﮐُﺮدﻫﺎ در آن زﻣﺎن ﻧﺒﻮدن روح اﻧﺴﺠﺎم و اﺗﺤـﺎد و ﻫﻤﮑـﺎري در‬

‫ﻣﯿﺎن ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﯿﺎمﮔﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻗﺪﻣﯽ از ﺳﻮي رﻫﺒﺮان ﺟﻨﺒﺶ »ﺑﺘﻠـﯿﺲ« و »ﺑـﺎرزان« ﮐـﻪ ﻫـﺮ دو‬

‫ﻫﻢزﻣﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺮاي ﺗﺸﮑﻞ و اﯾﺠﺎد ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ آن دو ﺟﻨﺒﺶ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت اﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﻗﯿﺎم و ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰيﻫﺎ در ﮐﺮدﺳـﺘﺎن اﺗﻔـﺎق اﻓﺘـﺎد و در واﻗـﻊ وﺟﻬـﯽ از ﻧﺎرﺿـﺎﯾﺘﯽ ﺧﻠـﻖﻫـﺎي‬

‫اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ را ﺑﺮﻣﻼ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ درﺳﯽ آﻣﻮزﻧﺪه ﺑﺮاي زﻣﺎﻣﺪاران ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ در ﺗﺼﺤﯿﺤﯽ ﺧـﻮد ﻧﺸـﺪ ﺑـﺮﻋﮑﺲ ﺑـﻪﻃـﻮر‬ ‫روزاﻓﺰوﻧﯽ ﺑﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖ اﺳﺘﺜﻤﺎر و ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ و ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﻠﺖ ﮐُﺮد ﻣﯽاﻓﺰودﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ﻫـﺮ روز ﺑـﻪ ﺷـﮕﺮدي ﺗـﺎزه دﺳـﺖ‬ ‫ﻣﯽﯾﺎزﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬درﺳﺖ در آﻏﺎز ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺒﻌﯿﺪ اﺟﺒﺎري ﮐُﺮدﻫﺎه ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻏﺮﺑﯽ »اﻧﺎﻃﻮﻟﯽ« و ﺗﻮزﯾـﻊ آﻧﻬـﺎ در‬ ‫ﺑﯿﻦ ﺗﺮكﻫﺎي آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ و روش ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﮐُﺮدﻫﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ روﻧﺪ و ﻣﻮﺟﻮدﯾﺘﯽ ﻣﻠﯽ و ﻗـﻮﻣﯽ و‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﺮﺟﺎي ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺮوع ﺟﻨﮓ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺰرﮔﯽ در اﺟﺮاي اﯾﻦ ﻃﺮح ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﻣﺎهﻫﺎي ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ ﻧﺎرﺿﺎﺋﯽ و ﺗﻨﻔﺮ زﯾﺎد ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﮐﺮدﺳﺘﺎن از دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و ﮔﺴﺘﺮش اﺣﺴﺎس ﻣﻠﯽ در‬

‫ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬ﮐﺮدﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ اﻧﻔﺠﺎر ﻗﯿﺎم ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﺮده ﺑﻮد و دور ﻧﺒﻮد اﮔﺮ آﺗﺶ ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ زودي ﺷﻌﻠﻪور‬

‫ﻧﻤﯽﮔﺸﺖ‪ ،‬ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي ﺑﻠﻐﺎر ﺧﻮد را از زﻧﺠﯿﺮ اﻧﻘﯿﺎد و اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ رﻫﺎ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪ .‬وﻟﯽ وﻗﻮع ﺟﻨﮓ و‬

‫ﻋﻮاﻗﺐ و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ و ﺗﺎرﯾﺦ و آﯾﻨﺪة ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﮐُﺮدﻫﺎ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﯾﮑـﯽ از ﻣﯿـﺪانﻫـﺎي ﺟﻨـﮓ ﺟﻬـﺎﻧﯽ اول در‬

‫ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻬﺎد‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ زﻣﺎﻣﺪاران ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم دﯾﻦ ﻗﺎدر ﺷﺪﻧﺪ ﻗﺴﻤﺖ زﯾﺎدي از ﺗﻮان و ﻧﯿﺮوي ﻣﺮدم ﮐُﺮد‬ ‫را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺳﻠﺤﻪ ﮐﺎرﮔﺮ در ﻣﯿﺪانﻫﺎي ﺟﻨﮓ در دﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪» .‬ﻧﮑﯿﺘﯿﻦ« در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫»ﻓﺮاﺧﻮان ﺟﻬﺎد )ﻏﺰا( ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﭘﺮده اﺳﻼم ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﯿﺮوي ﺟﻨﮕﯽ و رزمآور ﻣﺮدم ﮐُﺮد را ﺑﻪ‬

‫ﺳﻮﯾﯽ ﺑﮑﺸﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﯾﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﯿﻬﻨﯽ آن ﻣﻠﺖ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺪاﺷﺖ«‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫‪ ‬ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻮم‪ :‬ﮐﺮدﺳﺘﺎن در ﻟﻬﯿﺐ ﺟﻨﮓ‬

‫ﻋﻠﯽرﻏﻢ آن ﻫﻤﻪ ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻠﺖ ﮐُﺮد از ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻗﺒﻼً ﺑﻪ ﻣﻮاردي از آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻣـﺪاران ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺪود زﯾﺎدي آﻧﻬﺎ را وارد ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول ﺑﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﮑﺎم ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮاي ﺗﺤﺮﯾﮏ و ﺗﺮﻏﯿﺐ ﮐُﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﺟﻨﮓ ﺑﻪ‬

‫ﻧﻔﻊ ﺧﻮد از ﭼﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﮐﺎرﮔﺮ زﯾﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ و دﯾﻨﯽ ﻣﺸﺘﺮك‬

‫‪ -2‬دادن وﻋﺪه ﺑﺮاي اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر در ﮐﺮدﺳﺘﺎن‬

‫ﻣﺮدم ﮐُﺮد ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آنﮐﻪ ﺟﻨﮓ ﻋﻈﯿﻤﯽ از ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن روس ـ اﻧﮕﻠﯿﺲ‪ ،‬و ﺗﺮك در ﺳـﺮزﻣﯿﻦ ﺑـﻪ وﻗـﻮع ﭘﯿﻮﺳـﺖ و ﺧـﺎك و‬

‫وﻃﻨﺶ ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﻫﻮﻟﻨﺎك ﺟﻨﮓ ﺑﺪل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﯾﮑﺒﺎرة ﺑﯽﺗﻔﺎوت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﻨـﺎري ﮐﺸـﺪ و ﻧﻈـﺎرهﮔـﺮ‬ ‫ﻣﺮگ و ﻗﺤﻄﯽ و ﺳﻮزاﻧﺪن ﺧﺎﻧﻪ و ﮐﺎﺷﺎﻧﻪاش ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آنﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1914‬ﮐﺸﻮر آﻟﻤﺎن ﻧﯿﺰ رﺳﻤﺎً ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻣﺘّﻔﻖ ﺷﺪ و‬ ‫ﻣﺸﺘﺮﮐﺎً ﻋﻠﯿﻪ ﻣﺘﺤﺪﯾﻦ وارد ﺟﻨﮓ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺎر ﺻﻮرت ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻋﻮض ﺷﺪه و ﻣﻮﺿﻊﮔﯿﺮيﻫﺎ و ﺷﯿﻮة ﺗﻼشﻫـﺎ ﻋـﻮض ﺷـﺪ و‬

‫رﻧﮓ ﺗﺎزه ﺗﺮي ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از آن روز دﺷﻤﻨﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص روسﻫﺎ ﺷﺮوع ﺑـﻪ ﺗﺤﺮﯾـﮏ ﮐُﺮدﻫـﺎ ﻋﻠﯿـﻪ دﺷﻤﻨﺎﻧﺸـﺎن‬ ‫)ﺗﺮكﻫﺎ و آﻟﻤﺎﻧﯽﻫﺎ( ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻨﺎي ارﺗﺒﺎط و ﺗﻤﺎس را ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺮدار ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﮐُﺮد را ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺣﺘﯽ ﺑﺎ ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﺷـﻤﺰﯾﻨﺎن‬

‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺰ وﻋﺪة ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﻪ روسﻫﺎ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺗﻮان در ﮐﻨﺎرﺷﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ آنﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ در‬ ‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﯾﮏ رژﯾﻢ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر ﺑﺮاي ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻫﻤﮑﺎري ﻻزم ﺑﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ اول ﺑﺪل ﺷﺪ و ﺑﺪون آنﮐﻪ ارادة ﻣﺮدم ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﺧﻄﻪ‬

‫دﺧﺎﻟﺘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﮔﻠﻮﻟﻪﻫﺎي ﺟﻨﮓ از ﮐﺮدﺳﺘﺎن اﯾﺮان ﺷﻠﯿﮏ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﻗﺪر از ﺗﺎرﯾﺦ آﻏﺎز ﺟﻨﮓ ﺳﭙﺮي ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯿﺰان ﻫﻤﮑﺎري ﻫﻮاداران ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ در ﻣﯿﺎن ﮐُﺮدﻫﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽﺷﺪ و‬

‫دﺳﺘﻪدﺳﺘﻪ ﺳﺮﺑﺎزان ﮐُﺮد‪ ،‬واﺣﺪﻫﺎي ارﺗﺸﯽ و ﻟﺸﮑﺮﻫﺎي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻣﺤﻞ ﺧﺪﻣﺖ ﺧﻮد را ﺗﺮك ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ اﺳﻠﺤﻪ ﯾﺎ ﺑﯽاﺳﻠﺤﻪ ﺧﻮد‬

‫را ﺑﻪ دﺳﺘﺠﺎت ﮐُﺮد ﻣﺨﺎﻟﻒ دوﻟﺖ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﺳﺖ ﺗﻌﺪادي از ﻟﺸـﮑﺮﯾﺎن ﺳـﭙﺎه ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ را ﺟﻮاﻧـﺎن ﮐُـﺮد‬ ‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدادﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺧﺪﻣﺖ وﻇﯿﻔﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻟﺸﮑﺮ ‪ 9‬ﻣﻨﻄﻘﮥ ارزاﻟﺮوم‪ ،‬ﻟﺸﮑﺮ ‪ 10‬ﺳﯿﻮاس‪ ،‬ﻟﺸﮑﺮ ‪ 11‬اﻟﻐﺪﯾﺮ و‬

‫ﻟﺸﮑﺮ ‪ 12‬ﻣﻨﻄﻘﮥ ﻣﻮﺻﻞ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗﻤﺎﻣﺎً ﮐُﺮد ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺮﭼﻪ در ﺳﺎل ‪ 1914‬دوﻟﺖ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﯽﻃﺮﻓﯽ ﺧﻮد را در ﺟﻨﮓ اﻋﻼم داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ آﺗﺶ اﯾﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﺴﯿﺎري ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬

‫اﯾﺮان از ﺟﻤﻠﻪ آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﮐﺮدﺳﺘﺎن را درﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از ﻫﻤﺎن روزﻫﺎي آﻏﺎزﯾﻦ ﺟﻨﮓ روسﻫﺎ و اﻧﮕﻠﯿﺲﻫﺎ ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ از اﯾﺮان را‬ ‫ﺗﺼﺮف ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1915‬آن دو ﮐﺸﻮر ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﻗﺮاردادي را در ﻣﻮرد ﺗﻘﺴﯿﻢ اﯾﺮان در ﻣﯿﺎن ﺧﻮد ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮐﺮده‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ و آﻟﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻮدﻧﺪ در ﺧﺎك اﯾﺮان ﻧﯿﺮو ﭘﯿﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ از اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪﻧﻈﺮﻫﺎ ﮐﻪ اوﻻً ﺟﻨـﮓ‬

‫از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺧﺎرج ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﺑﺪ و ﺿﻤﻨﺎً ﺑﺎ اﯾﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﯾﯽ از ﺧﺎك اﯾﺮان ﻣﺴﺘﻮﻟﯽ ﮔـﺮدد ﺗﻤﺎﯾـﻞ ﺑـﻪ اﯾـﻦ‬ ‫ﺗﺠﺎوز داﺷﺖ‪ .‬آﻟﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﻧﯿﺰ راﻏﺐ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺮدﺳﺘﺎن و آذرﺑﺎﯾﺠﺎن اﯾﺮان را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺮﮐﺰ ﺛﻘﻠﯽ ﺟﻬﺖ دﺳﺖدرازيﻫﺎي آﺗﯽ ﺑـﻪ‬ ‫‪10‬‬

‫ﺧﺎك اﯾﺮان در دﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮐﻠﯿﮥ دول ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ )روس‪ ،‬اﻧﮕﻠﯿﺲ‪ ،‬آﻟﻤﺎن‪ ،‬ﺗﺮك( ﺑﺮاي ﺟﻠﺐﻧﻈﺮ رؤﺳﺎي ﻋﺸﺎﯾﺮ ﮐُﺮد ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐـﺎر ﺷـﺪﻧﺪ و‬

‫ﻃﺮحﻫﺎ رﯾﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺪام ﺑﻪ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺗﻌﺪادي از ﻋﺸﺎﯾﺮ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫در آﻏﺎز ﺟﻨﮓ ﻗﻮاي ﺗﺮك ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ اروﻣﯿﻪ ﺑﺮﺳﻨﺪ و روسﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﯿﺮون ﺑﺮاﻧﻨﺪ و ﭼﻨﺪ ﻋﺸـﯿﺮة‬

‫ﮐُﺮدي ﻣﺜﻞ ﺷﮑﺎكﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﯿﺮوزي دﺳﺖ ﻧﻔﻮذ آﻟﻤﺎﻧﯽﻫﺎ و ﺗﺮكﻫﺎ را در ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﺮدﺳﺘﺎن اﯾﺮان‬

‫ﺑﺎز ﮐﺮد و ﺑﺎ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﮐﺮدن ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از ﻓﺌﻮدالﻫﺎي ﮐﺮﻣﺎﺷﺎن ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠﯽ« را در آن ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺑﻨﯿـﺎن‬

‫ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﻧﻈﺎماﻟﺴﻠﻄﻨﮥ ﻣﺸﻬﻮر ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻼﮐﯿﻦ ﺑﺰرگ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ رﻫﺒﺮﯾﺖ آن ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن ﺗﺮك ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ و‬ ‫ﻣﺸﻮرت آﻟﻤﺎﻧﯽﻫﺎ داﻣﻨﮥ اﻗﺘﺪار ﺧﻮﯾﺶ را در ﺑﺴﯿﺎري ﻣﻨﺎﻃﻖ اﯾﺮان ﺗﺎ ﺣﺪود ﻫﻤﺪان ﺑﺴﻂ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻬﺪﯾـﺪ ﺑﺰرﮔـﯽ ﺑـﺮاي ﻣﻨـﺎﻓﻊ‬

‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻮقاﻟﺠﯿﺸﯽ ﻣﺘﺤﺪﯾﻦ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﻣﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﻤﺎمﺗﺮ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ از ﺟﻨﻮب و روسﻫﺎ از ﺷﻤﺎل‬ ‫اﯾﺮان دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺷﺪﻧﺪ و در ﻋﺮض ﭼﻨﺪ ﻣﺎه‪ ،‬روسﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺮدﺳﺘﺎن و آذرﺑﺎﯾﺠﺎن اﯾﺮان را از ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽﻫـﺎ ﺑـﺎزﭘﺲ‬ ‫ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن ﺗﺮك و روس ﻫﺮ ﮐﺪام ﺑﻪ ﻧﻮﺑﮥ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺼﺮف ﮐﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬در ﻣﻨﺘﻬﺎي ﺑﯽرﺣﻤﯽ و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﮐُـﺮد‬

‫رﻓﺘﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ را در ﺟﻨﮓ ﯾﺎري دادهاﻧﺪ‪ .‬روسﻫﺎ ﮐُﺮدﻫﺎ را ‹ﻣﺴﻘﻮف« ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺎﻓﺮ و زﻧﺪﯾﻖ‬ ‫ﻣﯽﻧﻤﺎﻣﯿﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﺎروا واﮐﻨﺶ ﺷﺪﯾﺪي را در ﮐُﺮدﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺼﺮف ﻣﻬﺎﺑـﺎد از ﺳـﻮي ﺗـﺮكﻫـﺎ و‬

‫ﺳﭙﺲ روسﻫﺎ‪ ،‬در ﻫﺮ دو ﺑﺎر ﻣﺮدم ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮﯾﺖ ﻗﺎﺿﯽ ﻓﺘﺎح ﻣﺸﻬﻮر )ﺟﺪ ﻗﺎﺿﯽ ﻣﺤﻤـﺪ(‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑـﻞ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠـﮥ‬ ‫ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اراﻣﻨﮥ ﻫﻤﺮاه روسﻫﺎ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﮐﺸﺘﺎرﻫﺎي ﮐُﺮدان از ارﻣﻨﯿﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻗﺒﻼً‬

‫در ﺧﺎك ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺣﻤﻼت ﻧﯿﺮوﻫﺎي روس دوﺳﺖ ﺧﻮد را ﯾﺎري ﻣﯽدادﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻓﺘﻮﺣﺎت روسﻫـﺎ‬ ‫وارد ﮐﺮدﺳﺘﺎن اﯾﺮان ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻨﺎي اذﯾﺖ و آزار ﺑﯽروﯾﻪ و ﮐﺸﺘﺎر ﮐُﺮدﻫﺎ را ﻣﯽﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﺎل ‪ 1917‬ﮐﻪ اﻧﻘﻼب ﺑﻠﺸﻮﯾﮑﯽ ـ ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯽ در روﺳﯿﻪ ﭘﯿﺮوز ﺷﺪ‪ ،‬روسﻫﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺼﺮﻓﯽ را در اﯾـﺮان ﺗﺨﻠﯿـﻪ‬

‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮزﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ ﭼﺸﻢ ﻃﻤﻊ ﺑﻪ ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺖ ﻣﻮﺻﻞ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺮﺗﺒـﺎً ﺑـﻪ ﻓﮑـﺮ ﺗﺼـﺎﺣﺐ و‬

‫اﺷﻐﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در روزﻫﺎي ﭘﺎﯾﺎن ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﻋﺮاق از ﺟﻤﻠﻪ »ﮐﺮﮐﻮك« و »ﮐﻔـﺮي«‪» ،‬آﻟﺘـﻮن ﮐُﭙـﺮي« و‬

‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم »ﻣﻮﺻﻞ« را ﺑﺎ دادن ﺗﻠﻔﺎت زﯾﺎدي ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻗﺴﻤﺖ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﺒﺎرزات ﻣﻠﺖ ﮐُﺮد در ﻃﻮل ﺳﺎلﻫﺎي ﺟﻨﮓ و زﯾﺎنﻫﺎي وارد ﺑﺮ ﮐُﺮدﻫﺎ در آن ﺟﻨﮓ‬

‫ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﺗﺎرﯾﺦﻧﻮﯾﺴﺎن ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﻣﻠﺖ ﮐُﺮد در ﺳﺎلﻫﺎي ﺟﻨﮓ دﺳﺖ از ﻣﺒﺎرزه ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ ﮔﻔـﺖ‬

‫ﺟﻨﺒﺶ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻧﻪ ﺗﻬﺎ اداﻣﻪ داﺷﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻌﺪادي از آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻖ و وﺳﻌﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﯿﺰ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎﻣﺪاران ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﮐﻤﺎﮐﺎن دﺳﺖ از‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﻮوﯾﻨﯿﺴﺘﯽ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺮﻧﺪاﺷﺖ و ﺣﺘﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﻧﯿﺰ ﺷـﺪت ﺑﺨﺸـﯿﺪﻧﺪ و ﻣﻮﺿـﻮع‬

‫ﺟﻨﮓ را ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﻣﻨﺎﺳﺐ دﯾﺪﻧﺪ و از آن ﺑﺮاي ﺳﺮﮐﻮب ﻣﺮدم و اﻋﻤﺎل ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ دﺳﺖ ﻣﻮزة ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار دادﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪﻃـﻮر‬ ‫ﻣﺜﺎل در روز اول ﮐﺎﻧﻮن ﺳﺎل ‪ 1914‬ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم و دو ﻧﻔﺮ از ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ را اﻋﺪام ﻧﻤﻮدﻧﺪ )در ﺷﻬﺮ ﻣﻮﺻـﻞ(‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن‬ ‫‪11‬‬

‫ﺷﯿﻮه در ﺷﻬﺮ ﺑﺘﻠﯿﺲ ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻨﮓ را ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻗﺮار داده و ﺑﻪ ﮐﻨﺴﻮﻟﮕﺮي روﺳﯿﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑـﺮده و ﻃـﻪ ﺳـﻠﯿﻢ و ﻫﻤﮑـﺎراﻧﺶ را‬ ‫دﺳﺘﮕﯿﺮ و ﻓﯽاﻟﻤﺠﻠﺲ اﻋﺪام ﮐﺮده و اﺟﺴﺎد آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ روز در ﻣﻌﺎﺑﺮ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺷﻬﺮ ﺑـﻪ ﺗﻤﺎﺷـﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ‪) .‬ﻻزم ﺑـﻪ ﺗﻮﺿـﯿﺢ‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮكﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺧﯿﺎﻧﺘﮑﺎري ﺑﺮﺧﯽ از ﮐُﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺻـﻮﻓﯽ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺷـﮑﺎﮐﯽ در ﭘـﺎﯾﯿﺰ ﺳـﺎل ‪ 1914‬ﻣﻮﻓـﻖ ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺘﮕﯿﺮي ﺷﯿﺦ ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻨﺒﺶ آزادي ـ ﻣﻠﯽ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻓﺸﺎرﻫﺎي دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و اداﻣﮥ ﺟﻨﮓ‪ ،‬رو ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜـﺎل در ﺑﻬـﺎر‬

‫ﺳﺎل ‪ 1915‬ﻣﺮدم »ﺑﻮﺗﺎن« آﺷﮑﺎرا ﻋﻠﯿﻪ ﻗﺪرت ﺣﮑﻮﻣﺖ اﯾﺴﺘﺎده و ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﺳﺤﻠﻪ ﺷﺪﻧﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻮاي دوﻟﺘﯽ ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎن اﯾﺎم ﻣﺮدم در ﺳﯿﻢ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺪت ﺑﯿﺶ از ﯾﮑﺴﺎل ﻗﻮاي دوﻟﺘﯽ را از ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺧﺮاج ﮐﺮده و ﺧﻮد را ﺑﻪ ادارة‬

‫ﺧﻮﯾﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﯿﻬﻦدوﺳﺘﺎﻧﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻠﯽ ﺷﯿﺮي ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻌﺮوف ﻣﻨﻄﻘﮥ در ﺳﯿﻢ ﻧﻘﺶ ﺑﺴـﺰاﯾﯽ در ﺗﺤﺮﯾـﮏ‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠﯽ ﻣﺮدم را اﯾﻔﺎ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬درﺳﺖ ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﺗﻌﺪادي از ﺳﺮان ﻋﺸﺎﯾﺮ ﺗﺮﮐﺨﻮاه ﻧﯿﺰ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﻗﺒﺎل ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﮐُـﺮدي‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺰاﺣﻢ و ﻣﺎﻧﻊ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﺎلﻫﺎي اواﺧﺮ ﺟﻨﮓ‪ ،‬و ﺷﮑﺴﺖﻫﺎي ﯾﮑﯽ ﺑﻌﺪ از دﯾﮕﺮي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ و اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﺸﺎرﻫﺎ و ﺗﻀﯿﯿﻘﺎت دوﻟـﺖ و ﮐﻤﺒﻮدﻫـﺎي‬

‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻣﺒﺎرزات ﻣﺮدم ﮐُﺮد ﺗﻨﺪﺗﺮ و ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ ﺷﺪ و اﯾﻦ ﺑﺎر ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺟﻨﻮﺑﯽ را ﻧﯿﺰ درﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺮدم »آﻣﯿﺪي« و »ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯿﻪ«‬ ‫و ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﮥ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر ﻋﻠﯿﻪ ﻗﺪرت ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﻃﻐﯿﺎن ﮐﺮدﻧﺪ‪» .‬ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﻮد« از ﻫﻤـﺎن ﺳـﺎلﻫـﺎي ﻗﺒـﻞ از ﺟﻨـﮓ ﺑـﻪ‬

‫ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﯽ ﭘﺪرش ﺷﯿﺦ ﺳﻌﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﮏ دوﻟﺖ در ﺳﺎل ‪ 1908‬ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬زﻣﯿﻨﮥ اﻧﺘﻘﺎم و ﻗﯿﺎم در او ﻣﺴﺎﻋﺪ و ﻣﻬﯿﺎ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﻮد وﺿﻊ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ را در ﺳﺎلﻫﺎي ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺟﻨـﮓ ﻓﺮﺻـﺖ ﮔﺮاﻧﺒﻬـﺎ داﻧﺴـﺖ و آﺷـﮑﺎرا‬

‫دﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮاي ﻧﺎﺑﻮدي و ﺣﺬف دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺣﺪاﻗﻞ در ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺟﻨﻮﺑﯽ زد‪ .‬اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﻗـﻮاي اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺟﻨﻮﺑﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯿﻪ و ﮐﺮﮐﻮك و ﻣﻮﺻﻞ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﺼـﻮل ﻣﻘﺼـﻮدي ﺷـﯿﺦ ﻣﺤﻤـﻮد ﯾـﮏ زﻧﺠﯿـﺮه‬ ‫ﺗﻤﺎسﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ روسﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺮﯾﻒ ﻣﮑﻪ )ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ( و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ در ﺧﺎرج و ﺗﻤﺎم ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ دوﻟـﺖ در داﺧـﻞ‬

‫ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻮد و زﻣﯿﻨﮥ ﻗﯿﺎم را ﻣﺴﺎﻋﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪﻃﻮريﮐـﻪ در ﭘﺎﯾـﺎن ﺟﻨـﮓ‪ ،‬ﺑـﻪ ﯾﮕﺎﻧـﻪ ﻗﺪرﺗﻤﻨـﺪ ﻣﻤﺘـﺎز در ﺳـﻠﯿﻤﺎﻧﯿﻪ ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺷـﺪ و‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮري ﮐﻪ در ﺗﺎرﯾﺦﻫﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ﺳﭙﺲ دﻋﻮي اﺳﺘﻘﻼل ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺷﻤﺎﻟﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﺮ ﻣﺒﺎرزة ﺧـﻮد‬ ‫ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ و ﻣﺼﻤﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1917‬ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ »درﺳﯿﻢ« و »ﺑﻮﺗﺎن« ﺑﺮاي ﺑﺎر دوم و ﻣﺮدم »ﺧﺮﭘﻮت« ﺑﺮاي ﺑﺎر اول ﻋﻠﯿـﻪ‬

‫ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻗﯿﺎم ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ ﻣﺮدم »ﻣﺎردﯾﻦ« و »آﻣﺪ« )دﯾﺎرﺑﮑﺮ( ﻗﯿﺎم ﻋﻈﯿﻤﯽ را ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐـﻪ اﻋـﺮاب‬ ‫ﻣﻘﯿﻢ آن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮔﺮﻣﯽ از ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي آﻧﺎن ﺟﺎﻧﺒﺪاري و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﯿﺎمﻫﺎ زﻣﺎﻣﺪاران ﺗﺮﮐﯿﻪ را ﻧﺎﭼﺎر ﮐﺮده ﺑـﻮد ﮐـﻪ‬

‫ﻧﯿﺮوي زﯾﺎدي را ﺑﺮاي ﺧﺎﻣﻮش ﮐﺮدن آﻧﻬﺎ اﻋﺰام دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺷﺪﯾﺪاً از ﺗﻤﺎسﻫﺎﯾﯽ ﮐـﻪ رﻫﺒـﺮان ﻗﯿـﺎمﻫـﺎ ﯾـﺎ‬ ‫ﻧﯿﺮوﻫﺎي روﺳﯿﻪاي ﮐﻪ در آن ﻧﺰدﯾﮑﯽﻫﺎ ﺑﺎ ﻗﻮاي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﯿﻤﻨﺎك ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﯿﺎمﮔﺮان ﺣﺘﯽ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻈـﺎﻣﯽ‬

‫ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي روﺳﯿﻪ ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬در ﭘﺎﯾﯿﺰ ﻫﻤﺎن ﺳﺎل دوﺑﺎره ﻣﺮدم »ﺑﺘﻠﯿﺲ« ﻗﯿﺎم ﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﻌﺪاد اﻓﺮاد ﻣﺴﻠﺢ ﺧـﻮد‬ ‫را اﯾﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ‪ 30‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻫﻤﺎن ﺳﺎلﻫﺎ‪ ،‬ﮐُﺮدﻫﺎي اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮔﺮﻣﯽ وارد ﻣﯿﺪان ﻣﺒﺎرزه ﺷﺪﻧﺪ و آﺷﮑﺎرا و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻪ ﻋﻠﯿﻪ زﻣﺎﻣﺪاران اﯾﺮان وارد ﻋﻤﻞ‬ ‫‪12‬‬

‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺗﻌﺪادي از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزان ﺟﻨﮕﻠﯽﻫﺎ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻣﯿﺮزا ﮐﻮﭼﮏﺧﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﯿﺮزا ﺧﺎﻟﻮي ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ در زﻣـﺮة ﯾﮑـﯽ از‬ ‫ﻫﻤﮑﺎران ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯿﺮزا ﮐﻮﭼﮏﺧﺎن درآﻣﺪ‪ .‬و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻗﯿﺎمﻫﺎي ﮐُﺮدي ﯾﮑﯽ ﺑﻌﺪ از دﯾﮕﺮي ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻀﺎف ﺑﺮ ﺗﻤﺎم آن ﻗﯿﺎمﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزة ﻣﺮدم ﮐُﺮد در ﺳﺎلﻫﺎي آﺧﺮﯾﻦ ﺟﻨﮓ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ از ﻣﺮزﻫﺎي ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ و‬

‫روﺷﻨﻔﮑﺮان ﮐﺮدﺳﺘﺎن در ﻫﺮ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ ﺻﻔﻮف ﻣﺒﺎرزات ﭘﯿﻮﺳﺘﻨﺪ و ﺗﻼش ﮔﺴـﺘﺮدهاي را ﺑـﺮاي ﻣﻄـﺮح ﮐـﺮدن‬ ‫ﻣﺴﺄﻟﮥ ﮐُﺮد در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ »ﺛﺮﯾﺎ ﺑﺪرﺧﺎن« در ﻗﺎﻫﺮه ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ دﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺷﺪ و ﻣﻮﻓﻖ ﮔﺮدﯾـﺪ ﯾـﮏ‬ ‫ﮔﺮوه ﺳﯿﺎﺳﯽ را ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن ﻣﺴﺄﻟﮥ ﮐُﺮد ﺗﺸﮑﯿﻞ داده و ﺑﺎ آن ﮔﺮوه از روﺷﻨﻔﮑﺮان ﮐُﺮد ﮐﻪ از ﺳﻮي ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﻗﺒﻼً‬

‫دﺳﺘﮕﯿﺮ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﺼﺮ و ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ وﻗﺎﯾﻊ ﺟﻨﮓ و ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي دﯾﮑﺘﺎﺗﻮري زﻣﺎﻣﺪاران ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻫﯿﭻﮐﺪام ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎﺧﺘﻦ‬

‫ﻣﺒﺎرزات ﻣﻠﺖ ﮐُﺮد ﻧﮕﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺒﺎرزات ﻫﯿﭻﮐﺪام از اﻫﺪاف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﮐُﺮدﻫﺎ را ﻣﺤﻘﻖ ﻧﮕﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ زﯾﺮﯾﻦ در اﯾﻦ ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ دﺧﯿﻞ و ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي دول داﺧﻞ در ﺟﻨﮓ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻮدن ﺳﻄﺢ آﮔﺎﻫﯽ ﻣﺮدم آن دورة ﮐﺮدﺳﺘﺎن‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻋﺪم اﻧﺴﺠﺎم و اﺗﺤﺎد ﻗﯿﺎمﻫﺎي ﮐُﺮدي ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐﻪ ﻫﯿﭻﮔﺎه ﻗﻮاي ﺧﻮد را ﺑﻪﻃﻮر ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ و ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑـﺎ‬

‫دﺷﻤﻦ ﺑﮑﺎر ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ در ﻗﯿﺎمﻫﺎي ﻫﻢزﻣﺎن وﻟﯽ ﺟﺪا ﻣﮑﺎن ﻧﯿﺰ ﺧﺒﺮي از ارﺗﺒﺎط و اﺗﺤﺎد ﻧﺒﻮد‪.‬‬

‫‪ -4‬از ﺳﻮي رﻫﺒﺮان ﮐُﺮد ﻣﺎ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻗﯿﺎمﻫﺎي آن دورهﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎﮐﺘﯿﮏ و اﺳﺘﺮاﺗﮋي دﻗﯿﻖ و روﺷﻨﯽ در ﮐﺎر ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜـﺎل‬

‫ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﻮد ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﮔﺮاﯾﺸﺎت دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽﻫﺎ ﻣﯽﺗﺎﺧﺖ و زﻣﺎﻧﯽ از آﻧﻬﺎ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﺧﻮاﺳـﺖ‪ .‬زﻣـﺎﻧﯽ از‬ ‫ﻃﺮﯾﻖ ﻣﮑﺎﺗﺒﻪ از روسﻫﺎ ﯾﺎري ﻣﯽﻃﻠﺒﯿﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺳﺮﺑﺎزان روس را ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار ﻣﯽداد‪.‬‬ ‫ﻋﻠﯽرﻏﻢ آن ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ و ارزش ﻣﺒﺎرزات ﻣﺮدم ﮐُﺮد در آن اﯾﺎم اﻋﺘﺮاف ﮐﺮد زﯾﺮا‪:‬‬

‫‪ -1‬ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺗﻀﻌﯿﻒ ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي رژﯾﻢ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﮑﯿﻢ و ﺗﺸﺪﯾﺪ اﺣﺴﺎس و ﺗﻔﮑﺮات ﻣﻠﯽﮔﺮاﯾﯽ در ﻣﺮدم ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺗﻔﮑﺮات و ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري و ﺣﺘﯽ اﺳﺘﻘﻼلﻃﻠﺒﯽ را در ﻣﯿﺎن ﮐُﺮدﻫﺎ ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪ -4‬زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮاي ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي ﻣﺒﺎرزات ﻧﻮﯾﻦ ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول ﺑﺮاي ﮐُﺮدﻫﺎ ﻫﻤﻮار ﮐﺮد‪.‬‬

‫در ﻓﺎﺻﻠﮥ ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﺟﻨﮓ ﺗﻮﻗﻒﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اول ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ از وﯾﺮاﻧﯽﻫﺎي ﺑﯽﺷﻤﺎر و ﮐﺸﺘﺎرﻫﺎي ﻓﺮاوان‪ ،‬ﮐﺸﻮر ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ‬

‫ﺳﺮاﺳﺮ و ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺧﺼﻮﺻﺂً ﺑﺎ ﻗﺤﻂ و ﻏﻼي ﺷﺪﯾﺪي ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮاﻧﯽ و ﻓﻘﺮ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﮐﻤﺒﻮد ﻣﻮاد ﺧﻮراﮐﯽ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ‬ ‫در ﺑﺴﯿﺎري ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺑﺴﯿﺎري روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﺑﺎزارﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺮدم از ﮔﯿﺎﻫﺎن دﺷﺖ و ﺻﺤﺎري ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﯿﻤﺖ ﯾـﮏ ﻣـﻦ‬ ‫ﮔﻨﺪم در ﺷﻬﺮي ﻣﺜﻞ ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯿﻪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﮐﺮدﺳﺘﺎن وﺿﻊ ﺑﻬﺘﺮي داﺷﺖ ﯾﮏ ﻟﯿﺮة ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑـﻮد‪ .‬ﻣـﺮدهﻫـﺎي‬

‫ﻧﺎﺷﯽ از ﻓﻘﺮ ﺑﻪ ﺣﺪي ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺄﻣﻮران ﺑﻠﺪﯾﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺟﻤﻊآوري ﻻﺷﻪﻫﺎي ﻣﺮدﮔﺎن را در ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪13‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﮐُﺮد و ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬ﻣﺮگ‪ ،‬وﯾﺮاﻧﯽ و ﺳـﺮﮔﺮداﻧﯽ ﺑـﻪ ارﻣﻐـﺎن‬

‫آورد‪ .‬و اﮔﺮ ادﻋﺎ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﻣﻠﺖﻫﺎي ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﮐُﺮد و ارﻣﻨﯽ و آﺳﻮري دﺳﺖﺧﻮش زﺟﺮ و ﺣﺮﻣـﺎن و ﻣـﺮگ و‬ ‫درﺑﺪري و ﻧﮑﺒﺖ و ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﻧﺸﺪﻧﺪ ﺣﺮﻓﯽ ﺑﮕﺰاف ﻧﮕﻔﺘﻪاﯾﻢ و اﯾـﻦ در ﺣـﺎﻟﯽ ﺑـﻮد ﮐـﻪ زﻣﺎﻣـﺪاران ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ ﻣـﺪام در ﺻـﺪد اﺟـﺮاي‬ ‫ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﮐُﺮدﻫﺎ و ارﻣﻨﯽﻫﺎ دﺳﺘﺸﺎن ﺑﻪ ﺧﻮن ﻫﻢ آﻏﺸﺘﻪ ﮔﺮدد‪ .‬از ﻫﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪﺗﺮ آنﮐﻪ دوﻟﺖ ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﻪ اﺷﮑﺎل‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﺮد دﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮن ارﻣﻨﯿﺎن رﻧﮕﯿﻦ ﺷﺪة ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺳﺮ ﮐُﺮدﻫﺎي در ﻣﻨﮕﻨﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮥ زﻧﺪة ﻣﺮده ﺑﺴﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﮐُﺮد و ﮐﺸﺘﺎر ارﻣﻨﯿﺎن‬

‫ﺗﺎرﯾﺦ و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ دور و دراز ارﻣﻨﯽﻫﺎ از ﺧﯿﻠﯽ ﺟﻬﺎت ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﺳﺘﻘﻼل ﮐﺸﻮر ارﻣﻨـﯽﻫـﺎ در ﻃـﻮل‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎرﻫﺎ ﻣﺨﺪوش و از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﯿﺪه ﺷﺪ و ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺟﺰﯾﯽ از ﮐﺸﻮر روم درآﻣﺪ‪ .‬ﭼﻨـﺪﯾﻦ ﺑـﺎر ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ‬

‫دﺳﺖ اﯾﺮاﻧﯿﺎن اﻓﺘﺎد و در ﺳﺎل ‪ 387‬ﻣﯿﻼدي ﺑﯿﻦ دو ﮐﺸﻮر ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ اﯾﺮان و دوﻟﺖ ﺑﯿﺰاﻧﺲ ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﮔﺮدﯾـﺪ‪ .‬در آﻏـﺎز ﻗـﺮن‬

‫ﻫﺸﺘﻢ ﻣﯿﻼدي ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻗﺴﻤﺘﯽ از دوﻟﺖ ﻋﺮﺑﯽ ـ اﺳﻼﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬در اواﺳﻂ ﻗﺮن ‪ 11‬ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺑﯿﺰاﻧﺲﻫﺎ درآﻣﺪ و اﯾﻦ ﺑﺎر‬

‫ﺳﻠﺠﻮﻗﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﻼﯾﯽ ﺑﺮاي آن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎﺗﺎر و ﻣﻐﻮلﻫﺎ ﻧﯿﺰ در اواﺳﻂ ﻗﺮن ‪ 13‬ﺧﺮاﺑﯽﻫﺎ و وﯾﺮاﻧﯽﻫﺎي زﯾﺎدي ﺑﺮاي ارﻣﻨﯽﻫـﺎ‬ ‫ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آوردﻧﺪ‪ .‬در ﻓﺎﺻﻠﮥ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1500‬ﺗﺎ ‪ 1900‬ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ درﮔﯿﺮيﻫﺎ و ﺑﺤﺮان ﻣﯿﺎن دو ﮐﺸﻮر ﺗﺮك ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ‬

‫و اﯾﺮان ﺻﻔﻮي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺸﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﭘﺴﺮوي و ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ارﻣﻨﺴﺘﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺷـﺎه ﻋﺒـﺎس‬ ‫ﺻﻔﻮي دﻫﻬﺎ ﻫﺰار ارﻣﻨﯽ را از ﺧﺎك دﯾﺮﯾﻦ ﺧﻮد درﺑﺪر و آواره ﮐﺮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1639‬ﻣﯿﻼدي ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﮐﻠـﯽ ﺗﺠﺰﯾـﻪ ﮔﺮدﯾـﺪ‪.‬‬ ‫ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺷﺮﻗﯽ ﺳﻬﻢ اﯾﺮان ﺻﻔﻮي ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در ﺳـﺎل ‪ 1828-1826‬ﮐـﻪ ﺳـﭙﺎﻫﯿﺎن‬ ‫اﯾﺮان از روﺳﯿﻪ ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﻤﺎن ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﭽﺎي )‪ (1828‬ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺷﺮﻗﯽ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻪ روسﻫﺎ ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دو دوﻟﺖ و دو ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻣﺎﺑﯿﻦ ﮐُﺮد و ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺑﻪ ازﻣﻨﮥ ﺑﺴﯿﺎر دور ﻣﯽﮔﺮدد )ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﺎدﻫﺎ(‪ .‬وﻟﯽ از‬

‫اﯾﺎم ﻇﻬﻮر اﺳﻼم‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً از آن زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺑﯿﻦ اﯾﺮان و ﺗﺮك ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬رواﺑﻂ ﺑـﯿﻦ‬ ‫ﮐُﺮدﻫﺎ و ارﻣﻨﯽﻫﺎ در ﺟﻬﺎت ﺧﻮد و ﺑﺪ در ﻧﻮﺳﺎن ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺎره اي ﻋﻮاﻣﻞ در دور ﮐﺮدن اﯾﻦ دو ﻣﻠﺖ ﯾﺎ ﮔﺮوهﻫﺎﯾﯽ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬دﺧﯿﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﯿﺰ آﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ ﻫﻤـﺪﯾﮕﺮ ﻧﺰدﯾـﮏ‬

‫ﻣﯽﮐﺮد‪» .‬دﯾﻦ« ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ دور ﮐﻨﻨﺪة آن دو ﻣﻠﺖ ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺤﺮك و ﺗﺤﺮﯾﮏﮔﺮي ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﻧﯿﺎﻣـﺪه ﺑـﻮد‪،‬‬

‫ﻋﺎﻣﻞ دﯾﻨﯽ ﻫﯿﭻﮔﺎه ﺳﺒﺐ ﺟﺪاﯾﯽ و ﺗﻔﺮﻗﮥ ﺑﯿﻦ آن دو ﻣﻠﺖ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻋﺎﻣﻞ دوم ﺗﻔﺮﻗﻪ‪ ،‬از ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ و رﺷﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐُﺮدﻫﺎ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ارﻣﻨـﯽﻫـﺎ زودﺗـﺮ‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ ﮔﺬر از ﺑﺮدﮔﯽ و ﻓﺌﻮداﻟﯿﺴﻢ را ﻃﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر در ﻗﺮون وﺳﻄﯽ ﻓﺮﺻﺖ اﺳـﺘﻘﻼل را ﯾﺎﻓﺘﻨـﺪ و داراي ﻓﺮﻫﻨـﮓ و‬

‫ادب ﻣﺘﺮﻗﯽ و ﺟﺮاﯾﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ و آزاد ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﯿﻠﯽ ﻗﺒﻞ از ﮐﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺮزﻣﯿﻨﺸﺎن ﺑﻪ ﺟﺎي آنﮐﻪ زﯾﺮدﺳﺖ ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪة‬

‫آﺳﯿﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﮥ اروﭘﺎﯾﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪14‬‬

‫ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺧﯿﻠﯽ زودﺗﺮ از ﮐُﺮدﻫﺎ ﭘﺎ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﮥ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري و ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﺑﺎزار ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري واﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت‬

‫ﻧﻮ در ﺟﺎﻣﻌﮥ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺧﯿﻠﯽ زود ﻗﺪ ﻋﻠﻢ ﮐﺮد و ﺗﻐﯿﯿﺮات و ﺗﺤﻮﻻت ﺟﺪﯾﺪي را در رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﯽ‬ ‫زود ارﻣﻨﯽﻫﺎ و ﺑﺴﺘﻦ دروازهﻫﺎي ﮐﺸﺖ و زرع ﺑﺮ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ‪ ،‬ﺧﯿﻠﯽ زود ﺻﺮفﻧﻈﺮ از اﺑﺰارﺳﺎزي ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺧﺮﯾﺪ و ﻓـﺮوش‬ ‫ﮐﺎﻻﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﯽ و ﺗﻮﻟﯿﺪﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻧﯿﺰ اﺷﺘﻐﺎل ورزﯾﺪﻧﺪ‪ .‬دﻫﻘﺎﻧﺎن روﺳﺘﺎﯾﯽ و ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﺎن ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻏﺎﻟﺒـﺎً ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ ﮐﺎﻻﻫـﺎي‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﯿﻦ و دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﮐﺎﻻﻫﺎ و اﺷﯿﺎء ﻣـﻮرد ﻟـﺰوم‪ ،‬ﮐُﺮدﻫـﺎ ﺑـﻪ ارﻣﻨـﯽﻫـﺎ روي‬ ‫ﻣﯽآوردﻧﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭘﻮل و ﺳﺮﻣﺎﯾﮥ زﯾﺎدي ﻧﺰد ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺟﻤﻊ ﺷﺪ و اﯾﻦ اﻣﺮ رواﺑﻂ ﺟﺪﯾﺪي را در ﺑﯿﻦ ارﻣﻨﯽﻫﺎ و ﺟﻬـﺎن ﺧـﺎرج از‬

‫ﯾﮏﺳﻮ و ارﻣﻨﯽﻫﺎ و ﮐُﺮدﻫﺎ از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﭘﺪﯾﺪ آورد‪ .‬ارﻣﻨﯽﻫﺎي ﭘﻮﻟﺪار ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﻗﺮض و وام )ﺳﻮد وﺳﻠﻢ( ﭼﻪ ﺑﺮاي ﺧﺎنﻫﺎ‪،‬‬

‫ﭼﻪ ﻓﻘﺮ و ﺑﯽﭼﯿﺰﻫﺎي ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﮐﻪ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ ﭘﻮل ﻧﻘﺪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداران ارﻣﻨﯽ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﺪﻫﮑﺎراﻧﯽ از آن ﻧﻮع‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻬﺮ و ﻋﻼﻗﻪاي ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺪﻫﯽ ﻧﺪارد و ﺣﺘﯽ از او ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻨﻔﺮﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‬

‫ﺻﻨﻌﺖﮐﺎران ﮐُﺮد ﻧﯿﺰ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن ﮐﺎﻻﻫﺎي ارﻣﻨﯽ ﻧﺎﺗﻮانﺗﺮ ﺑﻮده‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪاﺗﺸﺎن ﮐﻢ ﮐﯿﻔﯿﺖﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬از اﯾﻦ ﻟﺤﺎظ آﻧﺎن ﻧﯿﺰ‬ ‫ﻟﻄﻒ ﺑﺎ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫از ﻧﻈﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭘﺎرهاي از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي رﻫﺎﯾﯽﺑﺨﺶ ارﻣﻦ ﻧﻈﯿﺮ »ﮔﺸﻨﺎكﻫﺎ« ﺧﻮاﻫـﺎن ﺑﺮﺧـﯽ از اراﺿـﯽ روﺳـﺘﺎﻫﺎ و ﺣﺘـﯽ‬

‫ﺷﻬﺮﻫﺎي ﮐﺮدﻧﺸﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ از درون ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺪﺑﯿﻨﯽ و ﺧﺸﻢ ﮐُﺮدﻫﺎ را ﺑﺮﻣﯽاﻧﮕﯿﺨﺖ‪.‬‬

‫اﮔﺮﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﺪاﯾﯽآور ﮐُﺮدﻫﺎ و ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺒﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﯾﻌﻨﯽ‪ -1 :‬ﻋﺎﻣﻞ دﯾﻦ‪ -2 ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺮﺗﺮي ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و‬

‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﮐُﺮدﻫـﺎ‪ -3 ،‬ﻋﺎﻣـﻞ ﺳـﻮداﮔﺮي و رﻗﺎﺑـﺖﻫـﺎي ﺗﻮﻟﯿـﺪي و ﺳـﻮدﺟﻮﯾﯽ ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪداري ارﻣﻨـﯽﻫـﺎ‪،‬‬ ‫‪ -4‬اﺧﺘﻼﻓﺎت ارﺿﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮور ﺷﮑﺎف و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ آن دو ﻣﻠﺖ را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﻋﻮاﻣﻠﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ د و‬ ‫ﻣﻠﺖ را ﺑﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﻗﺒﯿﻞ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم اﯾﻦ دو ﻣﻠﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻏﺎرﺗﮕﺮان و اﺳﺘﺜﻤﺎرﮔﺮان ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ و ﻏﺎرت ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨـﯽ ﻫـﺮ دو از‬

‫ﯾﮏﺳﻮ ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ ﺻﻔﻮﯾﺎن و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎه ﻋﺒﺎس ﺻﻔﻮي ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻓﺮاواﻧﯽ از ﻫﺮ دو ﻣﻠﺖ را‬ ‫از ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي آﺑﺎ و اﺟﺪادﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ دور دﺳﺖ ﺗﺒﻌﯿﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻮﺟﺒـﺎت ﻋﻘـﺐﻣﺎﻧـﺪﮔﯽ و ﺟـﻮر و ﺳـﺘﻢ ﻫـﺮ دو ﻣﻠـﺖ‪،‬‬

‫ﺳﻼﻃﯿﻦ و رژﯾﻢﻫﺎي واﺣﺪي ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻫﺮ دو ﻣﻠﺖ داراي ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻗﺮنﻫﺎي ﻣﺪﯾﺪي ﻫﺮ دو ﻣﻠﺖ ﺑﺎج و ﺧﺮاج و ﺳﺮاﻧﻪ را ﺑﻪ ﯾﮏ ﺧﺰاﻧﻪ و ﺻﻨﺪوق ﻣﯽرﯾﺨﺘﻨﺪ و ﻓﺸﺎر ﻧﺎﺷﯽ از اﯾﻦ ﭘﺮداﺧﺖﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪﻃﻮر ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺮ ﺷﺎﻧﻪﻫﺎي ﮐﺸﺎورزان و زﺣﻤﺘﮑﺸﺎن دو ﻣﻠﺖ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1912‬ﯾﮑﯽ از رﻫﺒﺮان دﯾﻨﯽ‬

‫ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﻃﯽ ﻧﺎﻣﻪاي ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﮐﺸﯿﺶ اﻋﻈﻢ ﺧﻮد ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ ﮐﻪ ﮐﺸﺎورزان ارﻣﻨﯽ و ﮐُﺮد ﮔﺮﻓﺘﺎر دﺳﺖ ﺑﺎج و ﺑﺎﺟﮕﯿﺮان‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺑﻼﯾﺎ و ﻓﺸﺎرﻫﺎ ﻣﻮﺟﻮد از ﯾﮏ ﻃﺮف و ﺗﺤﮑّﻢ و اﺟﺒﺎر ﻣﺄﻣﻮران و وﺻﻮل ﺑﺎج از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ ﻣﺮدم ﮐُـﺮد و‬ ‫ارﻣﻨﯽ ﺗﻨﮓ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﮥ ده ﯾﮏ )ﺿﺮﯾﺐ اﻟﻌﺸﺮ( ﮐﺸﺎورز ارﻣﻨﯽ و ﮐُﺮد را ﭼﭙﺎول ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣـﺄﻣﻮران ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫‪15‬‬

‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪ ﻣﺪت ﯾﮏ ﻫﻔﺘﻪ راﻫﯽ و روﺳﺘﺎﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در ﺧﺮﻣﻦﻫﺎ ﺑﺪون ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ از ﮔﻨﺪمﻫـﺎي ﭘـﺎك ﺷـﺪه ﻣﻘـﺪار‬

‫زﯾﺎدي ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﻣﺎزاد ﺑﺮ ﺑﺎج رﺳﻤﯽ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺮﻣﯽدارﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﺗﯿﻀﯿﻘﺎت ﻣﺬﮐﻮر ﺑﻪ ﯾ‪‬ﻤﻦ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ‪ ،‬ﺑﮕﯽﻫﺎ و ﻣﻼﮐﯿﻦ روﺳﺘﺎﻫﺎ ﻋﻠﻨﺎً و آزاداﻧﻪ روﺳـﺘﺎﯾﯿﺎن را‬

‫ﻋﻢ از ﮐُﺮد و ارﻣﻨﯽ ﭼﭙﺎول ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺌﻮدالﻫﺎي ﮐُﺮد ﺧﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ از اراﻣﻨﻪ ﺑﺎج و ﺳﺮاﻧﻪ اﺿﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﻧـﺎم »ﮐﺎﻓﺮاﻧـﻪ« وﺻـﻮل‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ دﻫﻘﺎﻧﺎن ارﻣﻨﯽ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺎجﻫﺎي ﻫﻨﮕﻔﺖ ﺑﻪ دوﻟﺖ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﮥ زﯾﺎدي را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻓﺌـﻮدالﻫـﺎ و‬

‫ﺧﺎنﻫﺎي ﮐُﺮد ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ وﻇﯿﻔﻪاي ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﮐﺸﯿﺶ و ﻣﺮدﻫﺎي دﯾﻨﯽ و روﺣﺎﻧﯽ ارﻣﻨﯽ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ اﺟﺮاي آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺸﺎر و‬ ‫ﺗﻌﺪﯾﺎت ﺧﺎنﻫﺎي ﮐُﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺎي ﮐُﺮد و ارﻣﻨﯽ )ﺑـﻪ ﺧﺼـﻮص ارﻣﻨـﯽ( ﻣـﻮرد ﺗﺄﮐﯿـﺪ و ﺣﻤﺎﯾـﺖ ﻣـﺎدي و ﻣﻌﻨـﻮي ﺳـﻠﻄﺎن‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً اﯾﻦﮐﻪ ﺳﻠﻄﺎن ﺧﺎنﻫﺎي ﮐُﺮد را ﺗﺤﺮﯾﮏ و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ زﻣـﯿﻦ و اراﺿـﯽ ارﻣﻨـﯽﻫـﺎ را ﺿـﺒﻂ و‬ ‫ﺗﺼﺎﺣﺐ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ در ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت و رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﮐُﺮدﻫﺎ و ارﻣﻨﯽﻫﺎ در ﻋﺼﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﺟﺪﯾـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺷـﯿﻮهاي‬

‫ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ دو دﺳﺘﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﻨﻨﺪه و دور ﮐﻨﻨﺪة اراﻣﻨﻪ و اﮐﺮاد ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﻠﻤﯽ ﺑـﯿﺶ از‬ ‫ﻫﺮ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ‪ ،‬در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻋﻠﻞ ﮐﺸﺘﺎر ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮐُﺮدﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻧﻘﺶ ﮐُﺮدﻫﺎ را ﺑﯿﺶ از‬ ‫اﻧﺪازه ﺑﺰرگ ﮐﺮدﻧﺪ و در اروﭘﺎ ﻧﺎم ﮐُﺮدﻫﺎ ﺑﺪآوازه ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺮدﻣﯽ ﺧﻮنرﯾﺰ‪ ،‬راﻫﺰن و درﻧﺪه ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬از‬ ‫اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﻀﯿﮥ ﮐﺸﺘﺎر اراﻣﻨﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮐُﺮدﻫﺎ در ﻗﺎﻟﺐ و ﭼﻬﺎرﭼﻮب درﺳﺖ و واﻗﻌﯽ آن ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﻘﺎﯾﻖ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮاي دﻟﺨﺮاش و ﺗﮑﺎندﻫﻨﺪه روﺷﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ‪:‬‬

‫دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺪﺑﯿﻦ و ﻣﺄﯾﻮس ﺑﻮد‪ .‬زﯾﺮا اوﻻً ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺧﺎوري ﺑﻌﺪ از آنﮐـﻪ در ﻧﺘﯿﺠـﮥ ﺟﻨـﮓ ﺑـﯿﻦ‬

‫اﯾﺮان و روس ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ روﺳﯿﮥ ﺗﺰاري ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺮارداد ﺗﺮﮐﻤﺎﻧﭽﺎي ﻣﻨﻀﻢ ﮔﺸﺖ‪ ،‬روزﺑﺮوز در ﺷﺎﻫﺮاه رﺷﺪ و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﮔﺎمﻫﺎي‬ ‫ﺗﺎزهاي ﻣﯽﻧﻬﺎد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ و ﺣﺘﯽ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ از ﺗﺮﻗﯽ و رﻓـﺎه‪ ،‬ﻣﺠـﺪ و ﺷـﻮﮐﺖ ﺑﯿﺸـﺘﺮي ﺑﺮﺧـﻮردار‬

‫ﻣﯽﮔﺸﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﺿﺎﻓﮥ اﺷﺘﺮاك دﯾﻨﯽ اراﻣﻨﻪ ﺑﺎ روسﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﺮﯾﮏ ارﻣﻨﯽﻫﺎي ﺳﺎﮐﻦ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺷﺪ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺷﺪﯾﺪي را‬

‫در ﮔﺮاﯾﺶ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي روﺳﯿﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ .‬در اﺛﻨﺎي ﺟﻨﮓﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ روسﻫﺎ و ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ ﺑﺮوز ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬اراﻣﻨﮥ ﻫﻤـﻮاره از‬ ‫ﺳﭙﺎﻫﯿﺎن روس ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل در ﺟﻨﮓ ﺳﺎل ‪ 1878-1877‬ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي ارﻣﻨﯽ ﺑﺎ اﺳـﻠﺤﻪ ﺑـﻪ ﻧﯿﺮوﻫـﺎي‬ ‫ﻟﺸﮑﺮ روس ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺛﺎﻧﯿﺎً روﺳﯿﻪ ﻧﯿﺰ ﭼﺸﻢ ﻃﻤﻊ ﺑﻪ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻏﺮﺑﯽ دوﺧﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺧـﻮد از ﻫـﯿﭻ‬

‫ﮐﻮﺷﺸﯽ درﯾﻎ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل در ﺟﻨﮓ ﺳﺎل ‪ 1828‬و ‪ 1829‬ﺑـﯿﻦ روﺳـﯿﻪ و ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳـﭙﺎﻫﯿﺎن روس ﻗﺴـﻤﺖ‬ ‫اﻋﻈﻢ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻏﺮﺑﯽ را در ﻗﺎرص و ارزاﻟﺮوم ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺧﻮﯾﺶ درآورد‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﯿﻤﺎن ﭘﯿﮑﻮ‪ (1916) ‬ﺗﻤـﺎم ارﻣﻨﺴـﺘﺎن‬

‫ﻏﺮﺑﯽ ﺑﺮاي روﺳﯿﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻃﺒﯿﻌﺘﺎً اﯾﻦ ﮐﺸﺶ دو ﺟﺎﻧﺒﮥ روس و اراﻣﻨﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ‪ ،‬ﮐﯿﻨﻪ و ﺧﺼﻮﻣﺖ زﻣﺎﻣﺪاران ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﺳﻮي ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ‬ ‫‪16‬‬

‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره در ﺻﺪد ﺗﻀﻌﯿﻒ و ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﻪ آن دو ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺛﺎﻟﺜﺎً در ﻣﻨﺎﻃﻖ ارﻣﻨﯽﻧﺸﯿﻦ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر ﺟﻨﺒﺶﻫﺎي ﻋﻠﻨﯽ و ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﮥ آزاديﺑﺨﺶ ﻋﻠﯿﻪ دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ وﻗـﻮع ﭘﯿﻮﺳـﺘﻨﺪ‪ .‬از‬

‫آن ﺟﻤﻠﻪ در ﺳﺎل ‪ 1862‬دﻫﻘﺎﻧﺎن ﻣﻨﻄﻘﮥ زﯾﺘﻮن ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر ﻗﯿﺎم ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1886‬ﻣﺮدم »وان« ﻗﯿﺎم ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬دوﻟـﺖ‬

‫ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻗﯿﺎمﻫﺎ را‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﯿﺎم ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﺖﻫﺎي زﯾﺮدﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﻮة ﻗﻬﺮﯾﻪ ﺳﺮﮐﻮب ﮐﺮد‪.‬‬

‫راﺑﻌﺎً‪ ،‬ارﻣﻨﯽﻫﺎ در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1887‬و ‪ 1890‬ﺣﺰبﻫﺎي »ﻫﻨﭽﺎك« )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي زﻧﮓ ﮐﻠﯿﺴﺎ ﯾﺎ ﻧﺎﻗﻮس( و ﺣﺰب داﺷﻨﺎق را‬

‫ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺰم و ارادة ﻣﺮدم ارﻣﻦ را در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﻣﻠﯽ‪ ،‬ارﺿﯽ و آزاديﻫﺎي دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ را ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬

‫اﯾﻦ دو ﺣﺰب از ﺳﻮﯾﯽ ﺧﺸﻢ دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ را درﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﺪﻋﯽ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﯾﺎ اﺳﺘﻘﻼل ﺑﻮدﻧﺪ و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺧﺸﻢ ﮐُﺮدﻫﺎ‬ ‫را ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺖ زﯾﺮا ﻣﺪﻋﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر ﮐُﺮدﻫﺎ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺎﻣﺴﺎً‪ ،‬در ﭘﯿﻤﺎن »ﺳﺎن ﺳﺘﯿﻔﺎﻧﻮ« )در ﺳﺎل ‪ (1878‬ﮐـﻪ ﺑﻌـﺪ از ﺟﻨـﮓ روس و ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽﻫـﺎ ﻣﻨﻌﻘـﺪ ﺷـﺪه ﺑـﻮد ﻣﻮﺿـﻮع‬

‫ﺧﻮدﮔﺮداﻧﯽ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ و ﺗﺼﻮﯾﺐ و ﺗﻮاﻓﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از اﻣﻀﺎء ﻗﺮارداد ﻣﺬﮐﻮر‪ ،‬ﮐﻨﮕﺮهاي در ﺑﺮﻟﯿﻦ ﺑﺮﭘﺎ‬ ‫ﮔﺸﺖ ﮐﻪ ﺟﻤﻊ ﮐﺜﯿﺮي از دول اروﭘﺎﯾﯽ در آن ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺎدة ‪ 61‬ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮدﮔﺮداﻧﯽ ارﻣﻨﯽﻫـﺎ در‬

‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﻣﺎده از ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ از ﺳﻮي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ اﺟﺮا ﻧﮕﺮدﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎر دول‬ ‫ﺑﺰرگ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ارﻣﻨﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﮐﺸﯿﺪهاﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻗﺼﺪ دﺧﺎﻟﺖ در ﮐﺎر و اﻣﻮر دوﻟﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ را داﺷﺘﻪاﻧـﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﮥ ﺧﻮد ارﻣﻨﯽﻫﺎ را در اداﻣﻪ و ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻣﺒﺎرزاﺗﺸﺎن ﺗﺸﺠﯿﻊ و دﻟﮕﺮم ﻣﯽﮐﺮد و ﻫﻢ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ را ﺑﻪ ﺑﺮوز واﮐـﻨﺶﻫـﺎي‬

‫ﺷﺪﯾﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺟﺮﯾﺘﺮ و ﻣﺼﻤﻢﺗﺮ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺳﺎدﺳﺎً‪ ،‬ﺳﻼﻃﯿﻦ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑـﻪﻃـﻮر ﻋﻤـﻮم و ﺳـﻠﻄﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿـﺪ ﺑـﺎﻻﺧﺺ از اﺑﺘـﺪا اﻧﺘﻬـﺎ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ارﻣﻨـﯽﻫـﺎ ﺳﯿﺎﺳـﺖ‬

‫ﺧﺼﻮﻣﺖآﻣﯿﺰي را ﻫﻤﻮاره اﺗﺨﺎذ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻠﻄﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ ﺗﺰ ﭘﺎن اﺳﻼﻣﯿﺴﻢ را ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮد ﺷﻌﺎر ﮐﺮده و ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ آن ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮزي ارﻣﻨﯽﻧﺸﯿﻦ را در ﺳﺮ ﺣﺪات روﺳﯿﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺤﺼﻮر و ﻣﺴﮑﻮن ﺳﺎزد‪ .‬ﻣﺘﻌﺎﻗـﺐ آن‪،‬‬

‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ اراﻣﻨﻪ در اﻃﺮاف و اﮐﻨﺎف ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﭘﻬﻨﺎور ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺷﺮوع ﺷﺪ‪ .‬اوﻟﯿﻦ ﮐﺸﺘﺎر در ﺳﺎل ‪ 1894‬در ﺷﻬﺮ و‬ ‫روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﮥ »ﺳﺎﻣﺴﻮن« ﺷﺮوع و ﻋﻤﻠﯽ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺳﺮﺑﺎزان و ژاﻧﺪارمﻫﺎي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ در اﻧﺪك ﻣـﺪﺗﯽ ‪ 40‬روﺳـﺘﺎي ارﻣﻨـﯽ را‬

‫ﻧﺎﺑﻮد و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ده ﻫﺰار ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮏ و زن و ﻣﺮد و ﮐﻮدك ارﻣﻨﯽ را از دم ﺗﯿﻎ ﮔﺬراﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﺎﺑﻪ اﯾـﻦ ﮐﺸـﺘﺎر در ﺳـﺎل‬ ‫‪ 1894‬در ﺷﻬﺮ اﺳﺘﺎﻣﺒﻮل ﺗﮑﺮار ﮔﺸﺖ و ﺳﭙﺲ در ﺳﺎﯾﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎي ارﻣﻨﯽﻧﺸﯿﻦ از ﻗﺒﯿﻞ ﻃﺮاﺑﻮزان‪ ،‬ارزاﻟﺮوم‪ ،‬ﻣﺮﻋﺶ‪ ،‬وان‬ ‫و دﯾﺎر ﺑﮑﺮ و‪ ...‬ﻧﯿﺰ اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺎﺑﻌﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﻔﺎقآوري ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﺪاﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت و ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺳﻮي ﺣﮑﺎم‬

‫ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﮐﻢ ﯾﺎ ﺑﯿﺶ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﯾﺎ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ‪ ،‬آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺪاً ﯾﺎ ﺳﻬﻮاً در اﯾـﻦ ﮐﺸـﺘﺎرﻫﺎ‬ ‫ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﮐﺎﻧﻮن اول ﺳﺎل ‪ ،1895‬در ﺷﻬﺮ »اورﻓﻪ« ﻣﻼﺳﻌﯿﺪ اﺣﻤﺪ ﮐﻪ ﺷﯿﺦ دراوﯾﺶ ﺑﻮده ﺑﺎ دﺳـﺖ‬

‫ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﺎﻗﻮ ﯾﮏ ارﻣﻨﯽ را ﺳﺮ ﺑﺮﯾﺪه اﺳﺖ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻓﺘﻮاي رﺳﻤﯽ و ﺷﺮﻋﯽ را ﺑﺮاي ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﺻﺎدر ﮐﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤـﯿﻦ‬ ‫‪17‬‬

‫ﺷﯿﺦ ﭼﻨﺪﯾﻦ روز ﻗﺒﻞ از ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺬﮐﻮر‪ ،‬رﺟﺎل ﻣﺘﻨﻔﺬ و ﻧﺎﻣﺪار ﺷﻬﺮ را ﺟﻤﻊ ﮐﺮده و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻦ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﻣﺠﺎز ﮐﺮده‬ ‫ﺑﻮد زﯾﺮا »ﺑﺮاي ﻗﺪرت و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺳﻠﻄﺎن ﮔﺮدن ﮐﺞ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫در ﺷﻬﺮ »وان« دو ﺑﺮادر ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﯿﺪ و ﻋﺒﺪاﻟﻐﻔﻮر ﻣﺸﺘﺮﮐﺎً ‪ 200‬ﻧﻔﺮ ارﻣﻨﯽ را ﮐﺸﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺷﻬﺮ ﺧﺮﭘﻮت ﻧﯿـﺰ ‪ 300‬ﻧﻔـﺮ‬

‫ارﻣﻨﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ دو ﺑﺮادر ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺣﺎﺟﯽ ﺑ‪‬ﮕﻮ‪ «‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ‪ 100‬ﻧﻔﺮ را ﮐﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﻧﺎﻧﻮا ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ‬ ‫ﭘﯿﺮوزي ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ‪ 97‬ﻧﻔﺮ ارﻣﻨﯽ را ﺑﮑﺸﺪ ﺳﺨﺖ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﺎﻟﯿﺪه اﺳﺖ و ﻗﻮل داده اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ رﻗﻢ را ﺑﻪ ‪ 100‬ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از‬

‫ﺧﺎنﻫﺎي ﮐُﺮد‪ ،‬ﻗﺎﻓﻠﻪﻫﺎي ارﻣﻨﯽ را از ژاﻧﺪارمﻫﺎ ﺧﺮﯾﺪه و ﺑﻌﺪ از ﻏﺎرت ﻣﺎل و داراﯾﯽ و ﺛﺮوت و ﺳﺎﻣﺎن آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﻗﺪام ﺑﻪ ﮐﺸﺘﻦ‬ ‫دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﯽ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮارد ﻣﺬﮐﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮد از ﺧﺮوار ﮐﺸﺘﺎر و اذﯾﺖ و آزار ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮐُﺮدﻫﺎ‪ .‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا و اﯾﻦ ﻓﺠﺎﯾﻊ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﺎﯾﺪ‬

‫از دﯾﺪﮔﺎﻫﯽ ﻋﻤﯿﻖ و ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺗﻌﻠﯿﻠﯽ ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﺎً اﯾﻦﮐﻪ زﻣﺎﻣـﺪاران وﻗـﺖ ﻋﺜﻤـﺎﻧﯽ ﮐﻮﺷـﺶ‬ ‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮔﻨﺎه ﺗﻤﺎم آن ﮐﺸﺘﺎرﻫﺎ را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﮐُﺮدﻫﺎ ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ و آن را ﺑﻪ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐُﺮدﻫـﺎ و ﺗﻌﺼـﺒﺎت ﻣـﺬﻫﺒﯽ آﻧـﺎن‬ ‫ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﺎ دارد اﻧﺪﮐﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ را ﺑﺤﺚ را ﻣﻮرد ﺗﺪﻗﯿﻖ و ﮐﻨﮑﺎش ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺗﻌﺼﺐآﻣﯿﺰ و ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ﮐُﺮدﻫﺎ‪ ،‬دو ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻤﺪه در ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدن ﮐُـﺮدان در‬

‫ﮐﺸﺘﺎر ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮري ﮐﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از ﮐُﺮدﻫﺎ ﺻﻠﻮات ﮔﻮﯾﺎن ارﻣﻨﯽﻫﺎ را ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﯾﺪﻧـﺪ‪ .‬وﻟـﯽ‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﮐُﺮدﻫﺎ و ﺗﺮكﻫﺎ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻠﺖﻫﺎ دﯾﮕﺮ ﻫﻢ داراي ﺗﻌﺼﺐ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻃﯽ‬

‫ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺎل ﻫﻢزﯾﺴﺘﯽ ﻗﺒﻞ از آن‪ ،‬ﻫﯿﭻﮔﺎه ﺣﻮادﺛﯽ آنﭼﻨﺎن ﺧﻮﻧﯿﻦ ﺑﯿﻦ ﮐُﺮد و ارﻣﻨﯽﻫﺎ و ﮐُﺮد و آﺳﻮريﻫﺎ ﺑﺮوز ﻧﮑﺮد؟‬

‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ روﯾﺪادﻫﺎﯾﯽ آنﭼﻨﺎﻧﯽ روي ﻧﺪاده اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اذﻋﺎن ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻋﺎﻟﯽﺗﺮﯾﻦ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ ﮐُﺮدﻫﺎ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن‬

‫ﮐﺮدﺳﺘﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‪» .‬ﻣﯿﺠﺪر‪.‬ك‪ .‬ﻣﺎﺳﻮن« در ﯾﮑﯽ ﺳﺨﻨﺮانﻫﺎي ﺧﻮد ﮐﻪ در ﺣﻀﻮر ﺟﻤﻊ ﺟﻐﺮاﻓﯽداﻧﺎن اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﯿﺎن داﺷﺖ‪،‬‬

‫درﺑﺎرة ﮐﺸﺘﺎر ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﭼﻨﯿﻦ اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﺷﺎﯾﺪ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﮐُﺮدﻫﺎ ﻣﺴﺌﻮل ﮐﺸﺘﺎرﻫﺎي ارﻣﻨﯿﺎن‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﮐﻤﺘﺮ ﮐﺴﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﻋﻈﯿﻤﯽ از ارﻣﻨﯽﻫﺎ‪ ،‬در ﺳﺎلﻫﺎي ﻗﺒﻞ از ﺟﻨﮓ ﺑﺎ وﺟﺪ و اﻓﺘﺨﺎر در ﮐﺮدﺳﺘﺎن ﻣﯽزﯾﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫»ق‪ .‬ﮔﺮدﻟﯿﻘﺴﮑﯽ« ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﺎﺑﯿﻦ ﮐُﺮدﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن و اراﻣﻨﮥ ﻣﺴﯿﺤﯽ ﻫﯿﭻﮔﺎه ﻧﻘﺶ و‬

‫ﺗﺄﺛﯿﺮي ﺑﺮ رواﺑﻄﺸﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺣﺘﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﮐُﺮدﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﻠﯿﺴـﺎﻫﺎ‬

‫ﻣﯽرﻓﺘﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﻣﻬﻢ و اﺻﻮﻟﯽ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺒ‪‬ﺐ اﺻﻠﯽ وﻗﺎﯾﻊ ﮐﺸﺘﺎر و دﻟﺨﺮاش اراﻣﻨﮥ ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ‬

‫ﮔﺮﭼﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻋﻮاﻣﻠﯽ از ﮐُﺮدﻫﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت و ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫از ﺳﻮي ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﺻﺎدر ﻣﯽﺷﺪ‪) .‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﺪارك و ﺷﻮاﻫﺪ زﯾﺎدي در دﺳﺖ اﺳﺖ(‪ .‬در ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر‬ ‫دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻔﺘﯽﻫﺎ و ﻣﻼﻫﺎ و روﺣﺎﻧﯽﻫﺎ و ﻣﺮدان دﯾﻨﯽ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﺮدم ﮐُﺮد را ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺸـﺘﻦ‬ ‫ﮐﺎﻓﺮﻫﺎ ﺗﺤﺮﯾﮏ و ﺗﺸﺠﯿﻊ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻧﺨﺴﺖ ﮐﺸﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺳﭙﺲ ﻏﺎرت اﻣﻮاﻟﺸﺎن«‪ .‬ﻣﺴﺌﻮﻻن دوﻟﺘـﯽ ﺷـﻬﺮ ارزروم‬ ‫‪18‬‬

‫آﺷﮑﺎرا ﻓﺮﯾﺎد ﺑﺮﻣﯽآوردﻧﺪ »ﻣﺴﯿﺤﯽ ﺑﮑﺸﯿﺪ و از ﻫﯿﭻ ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ«‪ .‬ﻣﻼﻫﺎ و دروﯾﺶﻫﺎي ﺷﻬﺮ »ﺳـﯿﻮاس« و »اورﻓـﻪ« ﺑـﻪ ﮔـﻮش‬ ‫ﻣﺮدم ﻋﺎﻣﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﮐﻪ »وﻇﯿﻔﮥ ﻫﺮ ﻓﺮزﻧﺪي از ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ارﻣﻨﯽﻫﺎ را ﺑﮑﺸﺪ«‪.‬‬

‫ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت و ﻓﺘﻮاﻫﺎ و ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎي دوﻟﺘﯽ و ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻣﺒﻠّﻐﯿﻦ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺪهاي در ﺳـﺮخﺷـﺪن دﺳـﺖ ﻋـﺪهاي از‬

‫ﮐُﺮدﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻮن ارﻣﻨﯽﻫﺎ ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﺎنﻃﻮري ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت و ﺗﻮﻃﺌﻪآﻓﺮﯾﻨﯽﻫﺎي ﺣﮑﺎم ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋـﻮاﻣﻠﯽ دﯾﮕـﺮ ﻧﯿـﺰ از ﻗﺒﯿـﻞ‬

‫ﺣﻤﺎﯾﺖ اروﭘﺎﯾﯿﺎن از ارﻣﻨﯽﻫﺎ‪ ،‬ادﻋﺎي ارﺿﯽ رﻫﺒﺮان اﺣﺰاب ارﻣﻨﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺎك ﮐُﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺳﻄﺢ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ آن‬ ‫دو ﻣﻠﺖ‪ ،‬ﻇﻠﻢ ﺧﺎنﻫﺎي ﮐُﺮد از دﻫﻘﺎﻧﺎن ارﻣﻨﯽ‪ ،‬وﺟﻮد راﺑﻄﮥ ﺳﻮد و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺑﯿﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداران ارﻣﻨﯽ و زﺣﻤـﺖﮐﺸـﺎن ﮐُـﺮد و‪...‬‬ ‫دﺳﺖاﻧﺪرﮐﺎر ﺑﺮوز ﺧﺸﻮﻧﺖﻫﺎي ﻓﻮق ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪19‬‬