ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺳﻮم ،ﭘﺎﻳﻴﺰ 1392 ﺻﺺ 49-83
ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب در اﻓﻖ ﺳﺎل1404 دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺨﺘﺎري ﻫﺸﻲ∗ـ اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ،داﻧﺸﮕﺎه اﺻﻔﻬﺎن ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ1391/12/12 :
ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش1392/3/7 :
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ﭼﻜﻴﺪه ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ در ﺟﻬﺎن و اﻓﺰاﻳﺶ روزاﻓﺰون ﻣﺼﺮف ،ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪن آب ﺑـﻪ ﻋﺮﺻـﺔ رﻗﺎﺑـﺖ ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺪه و آب اﻳﻔﺎﮔﺮ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ در ﺷﻜﻞدﻫﻲ ﺑﻪ رواﺑـﻂ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ -ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻣﻴـﺎن ﮔﺮوﻫﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ﻛﻤﺒﻮد آب ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺎ ارزﺷﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ در زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮ ،ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻌﺎش ﺑﺴﻴﺎري از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮﻳﮋه در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﻚ ﺟﻬﺎن ﺷـﺪه و ﻧﻴـﺎز روزاﻓـﺰون ﺑـﻪ آب ،ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺼﺮف ،آﻟﻮدﮔﻲ ،از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ ﺑﺸﺮ را ﺑﻪﺳﻮي ﺑﺤﺮان ﺟﻬﺎﻧﻲ آب ﺳﻮق داده اﺳﺖ .ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﮕﻬﺎي آﻳﻨﺪه و ﺧﺸﻮﻧﺖﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﻤﺪﺗﺎً از ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻧﺎﺷﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺸﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑﻮد ،ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ» :ﺑﺤﺮان آب در دﻧﻴﺎ ﻳﻚ ﺑﺤﺮان ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻧـﻪ ﺑﺤـﺮان ﻛﻤﻴﺎﺑﻲ آب« .در ﺳﺎل 1995ﻧﺎﻳﺐ رﺋﻴﺲ ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ اﻋﻼم داﺷﺖ ﻛﻪ »ﺟﻨﮕﻬﺎي آﻳﻨﺪه ﺑﺮ ﺳﺮ آب ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد، ﻧﻪ ﻧﻔﺖ« .ﺷﺎﺧﻪاي از ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻧﻘﺶ آب در رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻣﻘﻴﺎﺳـﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣﻲﭘﺮدازد ،ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد .اﻳﺮان ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺸﻚ و ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ ﺟﻬـﺎن در ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ،از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺤﺮان آب ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ و اﻳـﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻳﻜـﻲ از اﺻـﻠﻲﺗـﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻣﺤﺪود ﻛﻨﻨﺪه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺸﻮر در دﻫﻪﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲرود و ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﻜﻼت ﺑﺎﻟﻘﻮه و ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﺗـﻮﺟﻬﻲ را ﺑﺮاي ﻛﺸﻮر ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ .ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ -ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ و ﺑﺎ ﺷـﻴﻮه ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧـﻪاي، ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان را ﺑﻮﻳﮋه از ﺟﻨﺒﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻧﻮاﺣﻲ ﺑﺤﺮاﻧﻲ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در اﻓـﻖ ﺳـﺎل 1404و ﺳﻨﺪ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ،ﺑﺮاﺳﺎس »ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻨﺶ آب« ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ. ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روﻧﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺪاوم ﻣﺼـﺮف
E-mail: h.mokhtari@geo.ui.ac.ir
∗
50
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺳﻮم ،ﭘﺎﻳﻴﺰ 1392
_________________________
ﺳﺮاﻧﻪ آب در ﻛﺸﻮر ،ﺳﺮاﻧﺔ آب ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺣﺪود 1800ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣـﺎل ﻧﺰدﻳـﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ »آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺤﺮان« ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻤﺘﺮ از 1700ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و در ﺣـﺎل ﺣﺎﺿـﺮ ﺗﻌـﺪاد 11اﺳـﺘﺎن ﻛﺸـﻮر در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ .در ﺳﺎل 1404ﻧﻴﺰ ﺳﺮاﻧﻪ آب ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه ﻛﺸﻮر ﺑﻪ 1530ﻣﺘﺮﻣﻜﻌـﺐ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ و ﺗﻌﺪاد 13اﺳﺘﺎن در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺤﺮان آب ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ و در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن وﺿﻌﻴﺖ اﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان ﺑﺎ ﺳﺮاﻧﻪ 100ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﻪﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺪﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. واژهﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي :ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ،ﺑﺤﺮان آب ،ﺳﺎل ،1404ﺳﻨﺪ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ،اﻳﺮان.
-1ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي آب در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ رﺷﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ و ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن ،ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻫﻤﭽﻮن ارﺗﻘﺎء ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ،ﮔﺴﺘﺮش ﺷﻬﺮ ﻧﺸﻴﻨﻲ ،ﮔﺴﺘﺮش ﺻﻨﺎﻳﻊ، ﻛﺸﺎورزي و ...اﺳﺖ در ﺣﺎل اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺖ .ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﻣﺼﺮف آب در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ در 300 ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ 35ﺑﺮاﺑﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻧﻴﻤﻲ از آن اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻌﺪ از 1950ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ) (Dolateyar & Gray, 2000: 6و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي آب در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺣﺪود 3/2 درﺻﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ) .(Kathleen & Shelly, 2000: 108اﻣﺮوزه ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻣﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻛﻤﺒﻮد آب در ﺳﻄﺢ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ،آﻣﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﺗﺸﺪﻳﺪ اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ در دﻫﻪﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .ﻛﻤﻴﺎﺑﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ،ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن ﺑﻮﻳﮋه ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﻚ را ﺑﻪ اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت و ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ وا داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از آﺑﻬﺎي ﻓﺴﻴﻠﻲ ،ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻛﺮدن آﺑﻬﺎي ﺷﻮر ،اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻮﺿﻪ ﺑﻪ ﺣﻮﺿﻪ آب، ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻣﺼﺮف و ...اﺷﺎره ﻛﺮد .ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ 71درﺻﺪ از ﺳﻄﺢ ﻛﺮة زﻣﻴﻦ از آب ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ،وﻟﻲ ﺗﻨﻬﺎ 2/6درﺻﺪ آﺑﻬﺎي ﻛﺮه زﻣﻴﻦ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﻗﺎﺑﻞ ﺷﺮب اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺪود دو ﺳﻮم اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺰ ﺑﻪﺻﻮرت ﻳﺨﭽﺎﻟﻬﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﻗﻄﺒﻬﺎي ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻳﺨﭽﺎﻟﻬﺎي ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﻗﺮار دارد .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺪون ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آﺑﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻳﺨﭽﺎﻟﻬﺎ، ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺪود 86ﺻﺪم درﺻﺪ آﺑﻬﺎي ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده اﻧﺴﺎن اﺳﺖ) Mokhtari and
.(Ghaderi, 2008: 37ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﻴﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺳﺎﻻﻧﻪ در ﺟﻬﺎن ﺣﺪود 860ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ اﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺑﺎرش در ﺟﻬﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ آﺑﻬﺎي ﺷﻴﺮﻳﻦ در
__________________________
ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب در اﻓﻖ ﺳﺎل 51 1404
ﺟﻬﺎن ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ 40درﺻﺪ از ﺧﺸﻜﻴﻬﺎي زﻣﻴﻦ ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ و ﺧﺸﻚ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﺗﻨﻬﺎ 2درﺻﺪ از آﺑﻬﺎي ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺟﻬﺎن را در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ. اﻳﺮان ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ در ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺧﺸﻚ و ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ ﺟﻬﺎن ﻗﺮار دارد و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ آن ﺣﺪود 240ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﻮم ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ اﻳﺮان ﺣﺪود 1/2درﺻﺪ ﺳﻄﺢ ﺧﺸﻜﻴﻬﺎي زﻣﻴﻦ و 1درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن را داراﺳﺖ وﻟﻲ ﺗﻨﻬﺎ 36ﺻﺪم درﺻﺪ ﺑﺎرﺷﻬﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ .در دﻫﻪ 1330ﺷﻤﺴﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﺮاﻧﻪ آب ﻛﺸﻮر ﺑﻴﺶ از 8000ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ در ﺳﺎل ﺑﻮده وﻟﻲ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﻳﻦ رﻗﻢ ﺑﻪ ﺣﺪود 1800 ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺸﻮر از ﻣﺮز 80ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﻋﺒﻮر ﻧﻤﺎﻳﺪ، ﺳﺮاﻧﻪ آب ﻛﺸﻮر ﺑﻪ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺤﺮان ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻤﺘﺮ از 1700ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ .ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ از ﻧﻈﺮ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ،ﺑﺤﺮان آب در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻳﻚ ﺑﺤﺮان ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد و ﭼﺎﻟﺸﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي را در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﻠﻒ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد، ﻟﺬا ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺿﻤﻦ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ در ﻣﻘﻴﺎﺳﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ،ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﻛﺸﻮر را از ﻧﻈﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه ،در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﺳﺎل 1404ﻛﻪ ﺳﺎل اﻓﻖ ﺳﻨﺪ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ.
-2روش ﺗﺤﻘﻴﻖ روش ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ از ﻧﻮع ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ -ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﻮده و ﺟﻤﻊآوري اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﺠﺮﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻃﻼﻋﺎت ﮔﺮدآوري ﺷﺪه ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روﺷﻬﺎي آﻣﺎري و ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﺗﻚﻣﺘﻐﻴﺮه ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ،درﺻﺪ و ﺳﺮاﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻃﻼﻋﺎت و دادهﻫﺎي ﺑﻪﻛﺎر رﻓﺘﻪ در ﻣﺘﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ از ﻧﺮماﻓﺰار ،Excelو ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻓﻀﺎﻳﻲ دادهﻫﺎ از ﻧﺮماﻓﺰار ARC GIS 9.3اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ.
52
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺳﻮم ،ﭘﺎﻳﻴﺰ 1392
_________________________
-3ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي -3-1ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ﻋﺪم ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻣﺮزﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻣﺮزﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺣﻮﺿﻪﻫﺎي آﺑﺮﻳﺰ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻴﺶ از 40درﺻﺪ از ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻮﺿﻪﻫﺎي آﺑﺮﻳﺰ آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻦ دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻛﺸﻮر ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ) (Safaee, 2005: 16و 50ﺗﺎ 65درﺻﺪ از وﺳﻌﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻗﺎرهﻫﺎ را ﺣﻮﺿﻪﻫﺎي آﺑﺮﻳﺰ ﻣﺸﺘﺮك ﺗﺸﻜﻴﻞ داده اﺳﺖ) .(Lazerwits, 1994: 3ﻧﻮع ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻴﺎن ﻣﻠﺘﻬﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺤﻠﻲ در ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺸﺘﺮك آﺑﻲ ،ﻃﻴﻒ ﮔﺴﺘﺮدهاي از ﺳﺎزﮔﺎري و ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺎ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري و ﺟﻨﮓ را در ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد .ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روﻧﺪ اﻓﺰاﻳﺸﻲ ﻣﺼﺮف آب در ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻓﺮادﺳﺖ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ ،ﻣﺸﺎﺟﺮات ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ﻣﻴﺎن ﺟﻮاﻣﻊ و ﻣﻠﺘﻬﺎي ﺳﺎﻛﻦ در ﻓﺮادﺳﺖ و ﻓﺮودﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻧﻴﺰ در ﺣﺎل اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺖ و ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ،ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ را ﺳﺪه ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ و ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ درﮔﻴﺮيﻫﺎ و ﺟﻨﮕﻬﺎي ﻣﺤﻠﻲ ،ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﻤﺒﻮد آب ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد) Kavianirad,
.(2005: 338-339در ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ 1831ﻣﻮرد ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آب در ﺟﻬﺎن رخ داده اﺳﺖ ﻛﻪ 37ﻣﻮرد آن ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﺟﻨﮓ ﻳﺎ اﻧﻔﺠﺎر ﺳﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ) Hamshahri
.(Newspaper, 2001: 1ﻃﺒﻖ ﮔﺰارش ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ در 15درﺻﺪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻧﻴﺎ ﺑﻴﺶ از 50درﺻﺪ آب رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻗﺒﻞ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦدﺳﺘﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد) .(Bancroft, 2001: 12ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ آﺑﻬﺎي ﻣﺮزي ﻣﺸﺘﺮك از ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ و اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻴﺶ از 38000ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﻳﺎ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن و ﺣﺪود 300ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﺪوﻳﻦ و ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ) Ardakanian, 2005:
.(3ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﺘﻦ ﺑﻴﺶ از 2000ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻨﺪﻫﺎﻳﻲ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آب وﺟﻮد دارد. در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﺤﻞ ﺗﺒﺎدل ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺤﻮر ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻬﻢ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺴﺐ اﻣﺘﻴﺎزﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺟﻨﮕﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﻮﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ) Hafeznia and Nikbakht,
.(2002: 47-48ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻛﻤﺒﻮد آب و ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺪرﻳﺠﻲ آن در اﺛﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺼﺮف ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه ﻛﻪ
__________________________
ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب در اﻓﻖ ﺳﺎل 53 1404
آب ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲﺗﺮي در ﺷﻜﻞدﻫﻲ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﺳﻴﺎﺳﻲ -اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻠﺘﻬﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي ﺑﻮﻳﮋه در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﻚ ﺟﻬﺎن اﻳﻔﺎ ﻛﻨﺪ .اﻣﺮوزه آب ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜﻲ ﺗﺠﻠﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و ﺑﺮ رواﺑﻂ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد .اﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﻢ داراي ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﻫﻤﻜﺎري ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻧﻈﻴﺮ ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ رودﺧﺎﻧﻪ داﻧﻮب و ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ درﻳﺎي ﺳﻴﺎه ﺷﺪه و ﻫﻢ داراي ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ و ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﻣﺜﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺷﺒﻪ ﻗﺎره ﻫﻨﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .در ﻣﺪل اراﺋﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﺘﺮ ﻫﺎﮔﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺪان اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻛﻪ 12ﻋﺎﻣﻞ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ را ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻨﺶ و ﻣﺸﺎﺟﺮه ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻣﻲداﻧﺪ 6 ،ﻋﺎﻣﻞ )از ﺷﻤﺎره 1ﺗﺎ 5و ( 12ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻨﺸﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از -1 :ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻋﺒﻮر ﻛﺸﻮر ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻣﺤﺼﻮر در ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮاي دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ آﺑﻬﺎي آزاد از ﻛﺸﻮر ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ -2 ،اﺧﺘﻼف ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻂ ﺗﻘﺴﻴﻢ آب -3 ،ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺴﻴﺮ رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﺮزي -4 ،اﺧﺘﻼف ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ درﻳﺎﭼﻪ ﻣﺸﺘﺮك -5 ،رﺑﻮدن آب در ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻠﻴﺎي رود -6 ،ﺑﺎروي ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ اﺑﺮﻫﺎ).(Hagget, 2000: 372 ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺑﻪﺻﻮرت ﻳﻜﻲ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ در ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ در آﻣﺪه اﺳﺖ و ﺷﺎﺧﻪاي از ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻲﭘﺮدازد ،ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد .ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ از ﺟﻤﻠﻪ زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻘﺶ آب در رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﻴﺎﺳﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲﭘﺮازد. ﻣﻌﻤﻮﻻً در روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ درﺑﺎره ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ﺑﺮ روي ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ درﮔﻴﺮي و ﻫﻤﻜﺎري، ﺑﺎزﻳﮕﺮي دوﻟﺘﻬﺎ و ﺣﻀﻮر در ﺣﻮﺿﻪﻫﺎي آﺑﺮﻳﺰ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد .اﻣﺎ ﻣﻴﺴﻨﻴﺮ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻮد از ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ آن را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻤﻨﺪ)ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ( رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن دوﻟﺘﻬﺎ ،ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻓﺮادوﻟﺘﻲ درﺑﺎره اﺳﺘﻔﺎده اﻧﺤﺼﺎري از آﺑﻬﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻲداﻧﺪ .اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﺮ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد -1 :ﺑﺮرﺳﻲ ارﺗﺒﺎط ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن ﺑﺎزﻳﮕﺮان دوﻟﺘﻲ و ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ؛ -2ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺑﺎزﻳﮕﺮان و ﻧﻬﺎدﻫﺎي درون و ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻮرﻫﺎ؛ -3ﺗﻼش در ﺟﻬﺖ اﺳﺘﻔﺎده اﻧﺤﺼﺎري از آب؛ -4اﻋﻤﺎل ﺣﺎﻛﻤﻴﺘﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺮ روي رودﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻠﻲ دارﻧﺪ و ﻫﻢ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ) Abdi,
.(2008: 109-110ﺣﺎﻓﻆﻧﻴﺎ ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻘﺶ آب در ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت و ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت
54
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺳﻮم ،ﭘﺎﻳﻴﺰ 1392
_________________________
اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﻠﺘﻬﺎ و دوﻟﺘﻬﺎ ﻣﻲداﻧﺪ اﻋﻢ از آﻧﻜﻪ در داﺧﻞ ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﻳﺎ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ و داراي اﺑﻌﺎد ﻓﺮاﻛﺸﻮري ،ﻣﻨﻄﻘﻪاي ،ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ).(Hafeznia, 2006: 102 ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آب ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ ﺣﺪاﻗﻞ از دو ﺟﻬﺖ دﺷﻮار اﺳﺖ :اول اﻳﻨﻜﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﺻﺮﻳﺢ و ﻗﺎﻃﻊ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﺗﻘﺴﻴﻢ آب ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ ذيﻧﻔﻊ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻳﻚ ﺳﻮم رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻫﻤﭽﻮن داﻧﻮب در اروﭘﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺎص ﻣﺤﻠﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﻫﻠﺴﻴﻨﻜﻲ در ﺳﺎل 1966م ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎي از رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﺳﺖ ،ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺸﻮري در داﺧﻞ ﻣﺮزﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺣﻖ اﺳﺘﻔﺎده از آﺑﻬﺎي ﺣﻮﺿﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را دارد .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﺪم ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ و ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺎﻧﻊ از ﺣﺼﻮل ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮد .دوم اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از آب ﺟﺰو ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎي ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜﻲ 1ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴﻬﺎ ﺑﻪراﺣﺘﻲ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،دﻳﺮ ﭘﺎ ﺑﻮده و ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻳﻚ ارزش ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ آب اﺳﺖ و ارزﺷﻬﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺰ ﺟﺰو ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﻲ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺰﻧﻨﺪ .ﻣﻨﺎزﻋﻪ و رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ آب ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻣﻘﻴﺎﺳﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻄﺮح ﺷﺪن ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ در ﻣﻘﻴﺎﺳﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻮرد اﺷﺎره ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد:
اﻟﻒ :ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ در ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺤﻠﻲ ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ در اﻳﻦ ﻣﻘﻴﺎس ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﺑﺮ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﺗﻨﺶﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ اﺛﺮ آن در ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﻛﺸﻮر ﻳﺎ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ رخ دﻫﺪ ﻣﻲﭘﺮدازد .در ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺿﻌﻒ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ،رﻗﺎﺑﺖ
-1ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد ﺑﺤﺮان ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜﻲ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب اﺻﻮل و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ،ﺗﺄﻟﻴﻒ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪرﺿـﺎ ﺣـﺎﻓﻆﻧﻴـﺎ، اﻧﺘﺸﺎرات ﭘﺎﭘﻠﻲ ،ﺻﺺ 130 -126ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد.
__________________________
ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب در اﻓﻖ ﺳﺎل 55 1404
ﺷﺪﻳﺪي ﻣﻴﺎن ﮔﺮوﻫﻬﺎي داﺧﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام داراي ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻋﻼﻳﻖ ﺧﺎص ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ).(Alizadeh, 2004: 27
ب :ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ در ﻣﻘﻴﺎس ﻣﻠﻲ اﻳﻦ ﻣﻘﻴﺎس از ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ات ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻲ و ﺗﻨﺸﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ- اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎي آﺑﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ و دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي دوﻟﺘﻲ در ﺧﺼﻮص ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب در داﺧﻞ ﻛﺸﻮر ﻣﺜﻞ اﺣﺪاث ﺳﺪﻫﺎ و اﻧﺘﻘﺎل آب از ﺣﻮﺿﻪ اي ﺑﻪ ﺣﻮﺿﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﭘﺮدازد) (Mokhtari and Ghaderi, 2008: 42ﺣﻜﻮﻣﺖ و دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي دوﻟﺘﻲ در ﺗﻨﻈﻴﻢ و اﺟﺮاي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎ و ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب در داﺧﻞ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻧﻘﺶ اﺻﻠﻲ را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارﻧﺪ .ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ داراي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب در ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ) آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ،ﻛﺸﺎورزي و ﺻﻨﻌﺖ ( اﺳﺖ و ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺗﺄﺳﻴﺴ ﺎﺗﻲ ﺟﻬﺖ ذﺧﻴﺮه ﺳﺎزي ،آب رﺳﺎﻧﻲ ،ﺗﺼﻔﻴﻪ آب ،ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از وﻗﻮع ﺳﻴﻞ و ﻛﻨﺘﺮل ﺳﻴ ﻼب ﻫﺎ ، ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﻔﺎﻇﺖ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣ ﺆﺳﺴﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ .در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎ ، ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﭼﺎرﭼﻮب ﻫﺎ ي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﻲ روي اوﻟﻮﻳﺖ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻃﻲ ﻣﺮاﺣﻞ اداري اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت را ﺑﻪ اﺟﺮا درآوردﻧﺪ ) .( Hosseinpour Motlagh, 2008ﻛﺸﻤﻜﺸﻬﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ آب ﻣﻲ ﺗﻮاﻧ ﺪ ﮔﺮوه ﻫﺎ و ﻳﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻮﺟﻮد در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر و ﺳﺮزﻣﻴﻦ را رو در روي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ و ﻣﻮﺟﺒﺎت آﺷﻮب و ﺟﻨﮕﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ داﺧﻠﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ .ﺑ ﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ،ﻛﺸﺎورزاﻧﻲ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﺧﺸﻚ را آﺑﻴﺎري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻮﻧﻴﻜﺲ و ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻟﻮس آﻧﺠﻠﺲ وارد درﮔﻴﺮي ﺷﺪﻧﺪ ).( Ghasemi, 2009
ج :ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ در ﻣﻘﻴﺎس ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻣﺮوزه ﺑﻴﺸﺘﺮ در اﻳﻦ ﻣﻘﻴﺎس ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻛﺸﻮر ﻫﺎ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در ﺧﺼﻮص ﺗﻮزﻳﻊ ،ﻛﻨﺘﺮل و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻣﻲ ﭘﺮدازد ،اﻳﻦ
56
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺳﻮم ،ﭘﺎﻳﻴﺰ 1392
_________________________
ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻨﺶ و ﻫﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﮔﺮدد . ﺑﺮﺧﻲ راﺑﻄﻪ آب و ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي را ﺑﻴﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ آب را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ) .( Asgari, 2002: 497ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ راﺑﻄﻪ آب و ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ،ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ ﻣﻤﺘﺪ در دو ﺳﻮي ﻣﺮز ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﻋﻤﺪه ﺗﺮﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ ﻣﺮزي درﺑﺎره ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺣﻮﺿﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ .ﻋﻤﺪه ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺤﺜﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻘﺴﻴﻢ آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ و اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻣﺸﺘﺮك ﺟﻬﺖ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ ،ﻳﺎ ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲ ﮔﺮدد و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان از درﮔﻴﺮي اﺟﺘﻨﺎب ﻛﺮد و در ﺟﻬﺖ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ دﺳﺖ ). ( Hosseinpour Motlagh, 2008
د :ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ در ﻣﻘﻴﺎس ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻣﻘﻴﺎس از ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ درﮔﻴﺮ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺬاﻛﺮات و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻛﻼن در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴﻬﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ در ﻣﻮرد آب و ﻓﺮﻣﻮﻟﻪ ﻛﺮدن ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ در اﻳﻦ ﺧ ﺼﻮص اﺳﺖ .ﻣﺜﻞ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ » آب و ﻃﺒﻴﻌﺖ « ﻛﻪ در ﺳﺎل 1992در دوﺑﻠﻴﻦ ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ و ﺷﻮراي ﺟﻬﺎﻧﻲ آب ) .( Mollinga, 2001: 735در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ آب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻣﻬﻢ در ﻛﺎﻧﻮن ﺑﺤﺚ ﻫﺎ و ﻣﺬاﻛﺮات ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﻘﺮﻳﺒ ﺎ ً ﻫﻴﭻ ﻧﺸﺴﺖ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﻪ در آن آﻳﻨﺪه ﺟﻬﺎن در ﻫﺰاره ﺳﻮم ﻣﻴﻼدي ﻣﻄﺮح ﺑﺎﺷﺪ ،را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺳﺮاغ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ در آن آب و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻜﻲ از اﺻﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ و ﻋﻨﺎﺻﺮ در دﺳﺘﻮر ﻛﺎر ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻛﺮوي آب ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺤﺚ ﻫﺎ و ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري ﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻣ ﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﺗﺪوﻳﻦ ﺣﻘﻮق و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺟﻬﺖ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎ
__________________________
ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب در اﻓﻖ ﺳﺎل 57 1404
ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﺠﺎد ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ،ﺑﺮاي ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ ﻣﺸﺘﺮك و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺑﺮوز ﻛﺸﻤﻜﺶ و ﻧﺰاع ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ آ ب اﺳﺖ ) Hosseinpour Motlagh,
. ( 2008
-3-2رﺷﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ و ﻣﺼﺮف آب ﻣﻘﺪار ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس اﻧﺴﺎن در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎل ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده و ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﻲ آن از ﺑﺎرﺷﻬﺎ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺰان آن را ﺣﺪود 40اﻟﻲ 47ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺣﺪوﺳﻂ اﻳﻦ دو رﻗﻢ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ،ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﻣﻴﺰان را 43.500ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ در ﺳﺎل در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ) .(Gleick,2000ﻣﺼﺮف آب ﺟﻬﺎن ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻧﻴﺎزﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﻳﻚ ﺟﻤﻌﻴﺖ در ﺣﺎل رﺷﺪ و دوم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ارﺗﻘﺎء ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ،ﻫﻤﻮاره در ﺣﺎل اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺖ .ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت آﻣﺎري در ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺼﺮف روزاﻧﻪ آب ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻧﻔﺮ ،ﺣﺪود 300ﻟﻴﺘﺮ اﺳﺖ ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺮف ﻧﻬﺎن آب ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻧﻔﺮ ،ﺣﺪود 6000ﻟﻴﺘﺮ در روز و از ﻗﺮار زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ :آﺑﻴﺎري ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎ و ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ 2600ﻟﻴﺘﺮ؛ ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻧﺮژي 2400 ﻟﻴﺘﺮ؛
ﻣﻨﺎﺑﻊ
و
ﻣﻌﺎدن
700
ﻟﻴﺘﺮ
و
اﻣﻮر
ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ
و
ﺧﺪﻣﺎت
34
ﻟﻴﺘﺮ).(www.ngdir.ir/GeoportalInfo/PSubjectInfoDetail.asp?PId=467&index=8 در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺳﺮاﻧﻪ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﺗﺠﺪﻳﺪﭘﺬﻳﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ رو ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﮔﺬارد، ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ در ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن از 2.5ﻣﻴﻠﻴﺎرد در ﺳﺎل 1950ﺑﻪ 6 ﻣﻴﻠﻴﺎرد در ﺳﺎل ،2000ﺳﺮاﻧﻪ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ از ﺣﺪود 17000ﻣﺘﺮﻣﻌﻜﺐ ﺑﻪ ﺣﺪود 7150ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺗﻨﺰل ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ) .(Boberg, 2005: 15ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﺷﻤﺎره 1و 2راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ و ﻛﺎﻫﺶ ﺳﺮاﻧﻪ آب در ﺟﻬﺎن را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ.
58
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺳﻮم ،ﭘﺎﻳﻴﺰ 1392
_________________________
Illustrated by: the Author
ﻣﺪل ﺷﻤﺎره 1ﻧﻴﺰ ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﺌﻮرﻳﻚ ﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎي آب در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ و دﻳﮕﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻨﺶ و درﮔﻴﺮي ﺑﻴﻦ ﺑﺎزﻳﮕﺮان در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲﺷﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ. ﻣﺪل ﺷﻤﺎره :1ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺗﻨﺶزاي ﺑﺎزﻳﮕﺮان وﺟﻮد دوﮔﺎﻧﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ
ﺷﻬﺮ ﻧﺸﻴﻨﻲ
ﺑﺎزﻳﮕﺮاﻧﻲ ﺑﺎ
از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻧﻈﺎم
اﻓﺰاﻳﺶ
رﻓﺘﺎرﻫﺎي
اﺷﺘﺮاﻛﻲ ﻣﻮﺟﻮد و
ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ
ﺗﻨﺶزا
اﻓﺰاﻳﺶ رﻗﺎﺑﺖ
آب
ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺸﺎورزي
ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺷﺪن
ﺿﻌﻒ ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ
Swain, 2004: 20
رﺷﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ
__________________________
ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب در اﻓﻖ ﺳﺎل 59 1404
-3-3آب ،ﺗﻮﺳﻌﻪ و اﻣﻨﻴﺖ آب ﺟﻮﻫﺮ ﺣﻴﺎت و ﻣﺎﻳﻪ آﺑﺎداﻧﻲ و ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ اﺳﺎﺳﻲ در ﺣﻴﺎت و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي- اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﺖ .اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺨﻮﺑﻲ در آﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ »وﺟﻌﻠﻨﺎ ﻣﻦ اﻟﻤﺎء ﻛﻞ ﺷﻲء ﺣﻲ« آﺷﻜﺎر اﺳﺖ) .(Holly Quran, Anbia: 30آب از ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ در ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺔ ﺧﻮد اﻣﻨﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد .ﻫﻴﭻ ﻛﺸﻮري ﺑﺪون ﺑﺮﺧﻮرداري از آب ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺛﺒﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ،اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ .در ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻘﺎط دﻧﻴﺎ ﭼﻪ در ﻣﻘﻴﺎس ﻣﺤﻠﻲ ،ﻣﻠﻲ و ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ دﺳﺖ اﻧﺪازي ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺳﺮﻳﻌﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﺧﺸﻢ ﻣﺮدم و دوﻟﺘﻬﺎﺳﺖ .اﺧﺘﻼل در آب ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ اﺧﺘﻼل در ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻛﺸﺎورزي و ﺗﻬﺪﻳﺪ اﻣﻨﻴﺖ ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﺸﻮر ،اﺧﺘﻼل در اﻣﻮر ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮق و ، ...ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻴﻜﺎري در ﻧﺘﻴﺠﺔ اﺧﺘﻼل در ﻛﺸﺎورزي و ﺻﻨﻌﺖ و اﺧﺘﻼل در ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﺳﻼﻣﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ آب ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺧﺘﻼﻟﻲ در ﻣﻴﺰان آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰان در ﻛﻴﻔﻴﺖ و ﻛﻤﻴﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺳﻮء ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ .ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻓﺎﺋﻮ در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﻲ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ 70درﺻﺪ ﺑﺮاي ﻛﺸﺎورزي 20درﺻﺪ ﺑﺮاي ﺻﻨﻌﺖ و 10درﺻﺪ ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف ﺧﺎﻧﮕﻲ اﺳﺖ) . (FAO, 2003aﺟﺪول ﺷﻤﺎره 1 ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﻴﺰان آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ.
60
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺳﻮم ،ﭘﺎﻳﻴﺰ 1392
_________________________
ﺟﺪول ﺷﻤﺎره :1ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﻴﺰان آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺟﻬﺎن ﻣﺤﺼﻮل/
آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز/
ﻣﺤﺼﻮل/
آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز/
ﻣﺤﺼﻮل/
آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز/
ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم
ﻟﻴﺘﺮ
ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم
ﻟﻴﺘﺮ
ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم
ﻟﻴﺘﺮ
ﻗﻬﻮه
20800
ﭘﻨﻴﺮ
4914
ﺷﻜﺮ
1500
ﭼﺮم ﮔﺎوي
16656
ﭘﻮدر ﺷﻴﺮ
4602
ﮔﻨﺪم
1334
ﮔﻮﺷﺖ ﮔﺎو
15497
ﺣﺒﻮﺑﺎت
4055
ﻧﺎن
1333
ﻻﺳﺘﻴﻚ ﻃﺒﻴﻌﻲ
13058
ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺰ
4043
ﻣﺮﻛﺒﺎت
1000
ﺗﻲﺷﺮت
10880
ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ
3918
ﺷﻴﺮ
990
ﭘﺎرﭼﻪ ﺟﻴﻦ
10850
داﻧﻪ ﭘﻨﺒﻪ
3644
ﻣﻴﻮه
962
ﺑﺮگ ﭼﺎي
9205
ﺑﺮﻧﺞ
3419
ذرت
909
آﺟﻴﻞ
9063
ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ
3340
ﻣﻮز
900
ﭘﻨﺒﻪ
8400
2364
ﺳﺒﺰي
322
6143
ﺳﻮﻳﺎ
1789
ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ
100
5553
ﻏﻼت
1644
ﻓﻮﻻد
39
ﮔﻮﺷﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻛﺮه
داﻧﻪﻫﺎي روﻏﻨﻲ
Sources:(Kirby and et al, 2003) & (FAO, 2003b) & www.lenntech.com/water-food-agriculture.htm )& (Mekonnen and Hoekstra, 2010
از دﻳﺪﮔﺎه ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ داﺷﺘﻦ آب ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ ﻗﺪرت اﺳﺖ و ﻛﻢآﺑﻲ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻴﻠﻲ ﺟﺪي و اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻠﺘﻬﺎ اﺛﺮ ﮔﺬار ﺑﻮده و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه در ﺿﻌﻒ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﻲ ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖﻫﺎي ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻌﻀﻞ ﻛﻢآﺑﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ آب ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ .ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖ آوردن اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ،ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻛﺸﻤﻜﺶ داﺷﺘﻪ و اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ رﺧﺪاد ﺟﻨﮓﻫﺎ ﻛﻤﻚ ﻛﺮده اﺳﺖ .در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻫﻤﭽﻮن وﺳﺘﻴﻨﮓ اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮ ،ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮي ﺟﻨﮓ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻮده اﺳﺖ) .(Asgari, 2002: 197ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻨﺸﻬﺎ و رﻗﺎﺑﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪوﺟﻮد ﺑﻴﺎﻳﺪ ،ﻧﺒﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻏﺎﻓﻞ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺳﻄﻮح ﻓﺮو ﻣﻠﻲ و ﻣﺤﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻴﻦ ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ ﺳﺮ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب، ﺗﻨﺸﻬﺎ و درﮔﻴﺮيﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪوﻗﻮع ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺳﻮء ﺑﺮ اﻣﻨﻴﺖ داﺧﻠﻲ ﻛﺸﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ
__________________________
ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب در اﻓﻖ ﺳﺎل 61 1404
ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ در اﻳﺮان در ﺷﻬﺮ آﺑﺎدان در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل آب ﻛﺎرون ﺑﻪ ﻓﻼت ﻣﺮﻛﺰي در ﺳﺎل 1379 ﺑﻪوﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اواﻳﻞ اﺳﻔﻨﺪﻣﺎه 1391ﻛﺸﺎورزان ﺷﺮق اﺻﻔﻬﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ و ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت اﻧﺘﻘﺎل آب زاﻳﻨﺪه رود ﺑﻪ ﻳﺰد ،اﻋﺘﺮاض ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ.
-3-4ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻛﻤﺒﻮد آب ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻄﻠﻖ آب ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ .راﻳﺞﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻤﺒﻮد آب ،ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از اﻳﻦ دو روﻳﻜﺮد اﺻﻠﻲ زﻳﺮ ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺗﻘﺎﺿﺎي آب در آﻳﻨﺪه اﺳﺖ. اﻟﻒ :ﺳﺮاﻧﻪ آب در دﺳﺘﺮس؛ ب :ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻴﺰان ﺑﺮداﺷﺖ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار آب ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه.
-3-4-1ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻨﺶ آب اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺎﻧﻢ ﻣﺎﻟﻴﻦ ﻓﺎﻟﻜﻦ ﻣﺎرك ﻫﻴﺪروﻟﻮگ ﺳﻮﺋﺪي اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﺴﺒﺖ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه را ﺑﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺸﻮر در 4ﺣﺎﻟﺖ زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﺮوع ﻛﻢآﺑﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺳﺮاﻧﻪ 1700ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ در ﺳﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. اﻟﻒ :ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺳﺮاﻧﻪ آب ﺑﺎﻻﺗﺮ از 1700ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ،دﭼﺎر ﻛﻢ آﺑﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ. ب :ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺳﺮاﻧﻪ آب ﺑﻴﻦ 17000ﺗﺎ 1000ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ،دﭼﺎر ﺗﻨﺶ ﻳﺎ ﻓﺸﺎر ﻛﻤﺒﻮد آب ﻫﺴﺘﻨﺪ. ج :ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺳﺮاﻧﻪ آب ﺑﻴﻦ 1000ﺗﺎ 500ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ،دﭼﺎر ﻛﻤﺒﻮد ﻣﺰﻣﻦ آب ﻫﺴﺘﻨﺪ. د :ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺳﺮاﻧﻪ آب ﻛﻤﺘﺮ از 500ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ،دﭼﺎر ﻛﻢ آﺑﻲ ﻣﻄﻠﻖ ﻳﺎ ﺑﺤﺮان ﺟﺪي آب ﻫﺴﺘﻨﺪ ).(Falkenmark and Widstrand, 1989
-3-4-2ﺷﺎﺧﺺ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ )ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺗﺠﺪﻳﺬﭘﺬﻳﺮ( ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﻴﺰان درﺻﺪ ﺑﺮداﺷﺖ از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺗﺠﺪﻳﺬﻳﺮ در ﻫﺮﻛﺸﻮر را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺷﺎﺧﺺ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﺤﺮان آب ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ .ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺬﻛﻮر ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻴﺰان ﺑﺮداﺷﺖ آب ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻛﻤﺘﺮ از 10درﺻﺪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﺪون ﺑﺤﺮان آب ،ﺑﻴﻦ 20-10درﺻﺪ ﺑﺤﺮان ﻛﻢ آب؛ ﺑﻴﻦ 30-20درﺻﺪ ﺑﺤﺮان ﻣﺘﻮﺳﻂ آب ،ﺑﻴﻦ 40و 80درﺻﺪ ﺑﺤﺮان زﻳﺎد آب و ﺑﺎﻻﺗﺮ از 80 درﺻﺪ ﺑﺎﺷﺪ ،دﭼﺎر ﺑﺤﺮان ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻳﺪ آب اﺳﺖ).(Alcamo and & Rösch, 2000
62
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺳﻮم ،ﭘﺎﻳﻴﺰ 1392
_________________________
-3-4-3ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب ،در ﺳﺎل ،1950ﺗﻌﺪاد 12ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﺣﺪود 20ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺑﺎ ﻛﻤﺒﻮد آب ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ .اﻳﻦ رﻗﻢ در ﺳﺎل 1990ﺑﻪ 26ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻴﺖ 300ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮد در ﺳﺎل 2050ﺗﻌﺪاد 65ﻛﺸﻮر ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ 7 ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻧﻔﺮ ﺑﺎ ﻛﻤﺒﻮد آب ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﻧﺪ .ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻴﺶ از 70درﺻﺪ ﺟﺮﻳﺎن آب رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر رﻓﻊ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻛﺸﺎورزي ،ﺻﻨﻌﺖ و ﻣﺼﺎرف ﺧﺎﻧﮕﻲ ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﻮد ،آن ﻛﺸﻮر دﭼﺎر »ﻛﻤﺒﻮد ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ آب« اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎزده و ﺑﻬﺮهوري ﻣﻤﻜﻦ در ﻣﺼﺮف آب ،ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎﻳﺸﺎن آب ﻛﺎﻓﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ) .(Molden, 2007ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ داراي ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻓﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻴﺰان ﺑﺮداﺷﺖ آب رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر رﻓﻊ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻛﺸﺎورزي ،ﺻﻨﻌﺖ و ﻣﺼﺎرف ﺧﺎﻧﮕﻲ ﻛﻤﺘﺮ از 25درﺻﺪ ﺑﺎﺷﺪ ،وﻟﻲ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺣﺪاث ﺳﺪ و ﺻﺮف ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،دﭼﺎر »ﻛﻤﺒﻮد اﻗﺘﺼﺎدي آب« ﻫﺴﺘﻨﺪ).(Seckler et al, 1998
-4ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ -4-1ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻬﺎي اﻳﺮان اﻳﺮان ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺻﺤﺮاﻳﻲ ﺟﻬﺎن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ دور از درﻳﺎﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﻫﻮاﻳﻲ ،داراي آب و ﻫﻮاي ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺧﺸﻚ و ﺑﺮّي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻧﺰوﻻت ﺟﻮي ﻛﺸﻮر از ﺣﺪود 250 -240 ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ )ﻳﻚ ﺳﻮم ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ( ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﺮود و اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻛﻢ ﻧﻴﺰ ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﻫﻤﮕﻨﻲ دارد ،ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﻓﻘﻂ %1از ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻛﺸﻮر ﺑﺎرﺷﻲ ﺑﻴﺶ از 1000ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ دارد ،در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ %28از ﺳﻄﺢ ﻛﺸﻮر ،ﺑﺎرش ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﻛﻤﺘﺮ از 100ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ دارد و ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﻘﺪار ﺑﺎرش در 96 درﺻﺪ از ﺳﻄﺢ ﻛﺸﻮر از 200ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ .از ﻧﻈﺮ ﺗﻮزﻳﻊ زﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺑﺎرﺷﻬﺎ ﻓﺼﻠﻲ ﺑﻮده و در ﻓﺼﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ آب وﺟﻮد دارد ،ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﺎرش ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد .ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ اﻳﺮان ﺣﺪود 1/2درﺻﺪ ﺳﻄﺢ ﺧﺸﻜﻴﻬﺎي ﺟﻬﺎن را ﺑﻪﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده وﻟﻲ ﺗﻨﻬﺎ 36 ﺻﺪم درﺻﺪ ﺑﺎرﺷﻬﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﺑﺮآوردﻫﺎ رﻗﻤﻲ ﺣﺪود 400ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮ
__________________________
ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب در اﻓﻖ ﺳﺎل 63 1404
ﻣﻜﻌﺐ اﺳﺖ و 310ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ آن در ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ 870ﻫﺰار ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ از ﺣﻮﺿﻪﻫﺎي آﺑﺨﻴﺰ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ و 90ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﻧﻴﺰ در ﺳﻄﺢ 778ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﻣﻨﺎﻃﻖ دﺷﺘﻲ ﻣﻲﺑﺎرد) .(Movahed Danesh, 1994: 358ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺑﺎرش و ﺗﺒﺨﻴﺮ آﺑﻲ در اﻳﺮان، در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه اﻳﺮان ﺳﺎﻻﻧﻪ 137.5ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺪود 34درﺻﺪ ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎرﺷﻬﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ اﺳﺖ) .(Gleick, 2000در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻇﺮﻓﻴﺖ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺳﺎﻻﻧﻪ آب ﻛﺸﻮر ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺣﺪود 74ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﻘﺪار 69/5ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ )ﺣﺪود 94درﺻﺪ( در ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزي 3/5 ،ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ )ﺣﺪود 4/7درﺻﺪ( در ﺑﺨﺶ ﺷﺮب و ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ )1/3درﺻﺪ( در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد) .(www.Roshangari.net/as/dsﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺎﻫﻤﮕﻦ زﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺎرش در ﻛﺸﻮر ،ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺎرش ﻧﻴﺰ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻤﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﻣﺸﻜﻼت ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻈﺮ ﺑﺤﺮان آب ﻣﻲﺷﻮد .ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ در ﺟﺪول ﺷﻤﺎره 2ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ،در ﻃﻲ دﻫﻪ 1380ﺷﻤﺴﻲ ﻣﻴﺰان ﺑﺎرش ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻛﺸﻮر از 301 ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ در 1383ﺑﻪ 99ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ در ﺳﺎل ،1384ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻮم ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺟﺪول ﺷﻤﺎره :2ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻣﻘﺪار ﺑﺎرش ﺳﺎﻻﻧﻪ در اﻳﺮان ﺳﺎل
ﻣﻴﺰان ﺑﺎرش
ﺳﺎل
)ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ(
ﻣﻴﺰان ﺑﺎرش )ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ(
1380
195
1386
137
1381
232
1387
113
1382
254
1388
249
1383
301
1389
201
1384
99
1390
205
1385
147
ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت
245
Source: Statistical Center of Iran
-4-2ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب ﻛﺸﻮر ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻨﺶ آب در ﺳﺎل 1390 ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺎﻧﻢ ﻣﺎﻟﻴﻦ ﻓﺎﻟﻜﻦ ﻣﺎرك،
64
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺳﻮم ،ﭘﺎﻳﻴﺰ 1392
_________________________
اﻃﻼﻋﺎت ﭘﺎﻳﻪ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﻴﺰان ﺑﺎرش درازﻣﺪت ،ﻣﺴﺎﺣﺖ و ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻫﺮ ﭘﻬﻨﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻻزم اﺳﺖ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت دﻳﮕﺮ ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ،ﻟﺬا اﻃﻼﻋﺎت اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻛﺸﻮر در ﺟﺪول ﺷﻤﺎره 3آورده ﺷﺪه اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﻔﺎوت در ﻣﻴﺰان ﺑﺎرش ﺳﺎﻻﻧﻪ اﺳﺘﺎنﻫﺎ اﺳﺎس ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي در ﺑﺮﺧﻮرداري از آب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و وﺳﻌﺖ اﺳﺘﺎنﻫﺎ و ﺗﻌﺪاد ﺟﻤﻌﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻘﺪار ﺳﺮاﻧﻪ آب ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ .ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺟﺪول ﺷﻤﺎره 3ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ 42 ﺳﺎﻟﻪ ﺣﺠﻢ ﺑﺎرش ﻛﺸﻮر ﺣﺪود 404ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺣﺪود 137.5ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ )ﺣﺪود 34درﺻﺪ( ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﺪه و ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان آﺑﻬﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه در دﺳﺘﺮس ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺪار آب ﻧﻴﺰ ﺑﻪﺻﻮرت ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ در ﻓﻀﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻛﺸﻮر ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻛﺸﻮر از ﻧﻈﺮ درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﺳﺘﺎن از ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر و درﺻﺪ ﺑﺮﺧﻮرداري اﺳﺘﺎن از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه ﻛﻞ ﻛﺸﻮر ،ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در 11اﺳﺘﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ ،آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻏﺮﺑﻲ ،اردﺑﻴﻞ ،اﺻﻔﻬﺎن ،ﺗﻬﺮان ،ﺧﺮاﺳﺎن رﺿﻮي ،ﺧﻮزﺳﺘﺎن ،ﻗﺰوﻳﻦ ،ﻗﻢ، ﻣﺮﻛﺰي و ﻫﻤﺪان درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ از درﺻﺪ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺗﺠﺪﻳﺪﺷﻮﻧﺪه ﻛﺸﻮر ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﻓﺸﺎر ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاﺳﺎس ﺟﺪول ﺷﻤﺎره 3در ﺳﺎل 1390ﺳﺮاﻧﻪ آب ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه ﻛﺸﻮر 1830ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺤﺮان ﻳﻌﻨﻲ 1700ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺸﻮر از ﻣﺮز 80ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﻋﺒﻮر ﻧﻤﺎﻳﺪ ،اﻳﻦ رﻗﻢ ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮ از 1700ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ.
__________________________
ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب در اﻓﻖ ﺳﺎل 65 1404
ﺟﺪول ﺷﻤﺎره :3اﻃﻼﻋﺎت آﻣﺎري اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻛﺸﻮر ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺑﺎرش ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت )ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ(
ﻣﺴﺎﺣﺖ )ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ(
ﺟﻤﻌﻴﺖ 1390
درﺻﺪ از ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺸﻮر
ﺣﺠﻢ ﺑﺎرش )ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ 42 ﺳﺎﻟﻪ( ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ
ﺣﺠﻢ آب ﺗﺠﺪﻳﺪﺷﻮﻧﺪه )ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ(
درﺻﺪ از ﺣﺠﻢ آب ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه ﻛﺸﻮر
درﺻﺪ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺑﺎ ﭼﺎﻫﻬﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻞ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺣﺠﻢ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺎ ﭼﺎﻫﻬﺎي ﻋﻤﻴﻖ)ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ( ﺣﺠﻢ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ )ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ(
ﺳﺮاﻧﻪ آب)ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ( ﺳﺎل 1390
ﻧﺮخ رﺷﺪﺟﻤﻌﻴﺖ 90-85
ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺳﺎل 1404
245 ﻛﻞ ﻛﺸﻮر 258 آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ 359 آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻏﺮﺑﻲ 330 اردﺑﻴﻞ 163 اﺻﻔﻬﺎن 433 اﻳﻼم 297 ﺑﻮﺷﻬﺮ 1 289 ﺗﻬﺮان ﭼﻬﺎرﻣﺤﺎل و ﺑﺨﺘﻴﺎري 661 133 ﺧﺮاﺳﺎن ﺟﻨﻮﺑﻲ 195 ﺧﺮاﺳﺎن رﺿﻮي 309 ﺧﺮاﺳﺎن ﺷﻤﺎﻟﻲ 335 ﺧﻮزﺳﺘﺎن 314 زﻧﺠﺎن 146 ﺳﻤﻨﺎن ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن 109 306 ﻓﺎرس 335 ﻗﺰوﻳﻦ 134 ﻗﻢ 454 ﻛﺮدﺳﺘﺎن 124 ﻛﺮﻣﺎن 456 ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه ﻛﻬﮕﻴﻠﻮﻳﻪ و ﺑﻮﻳﺮاﺣﻤﺪ 540 471 ﮔﻠﺴﺘﺎن 1003 ﮔﻴﻼن 456 ﻟﺮﺳﺘﺎن 756 ﻣﺎزﻧﺪران 222 ﻣﺮﻛﺰي 166 ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن 339 ﻫﻤﺪان 245 ﻳﺰد
1,648,195 45,650 37,411 17,800 107,029 20,133 22,743 18,814 16,332 95,385 118,854 28,434 64,055 21,773 97,491 181,758 122,608 15,567 11,526 29,137 180,726 24,998 15,504 20,367 14,042 28,294 23,842 29,127 70,697 19,368 129,285
75,149,669 3,724,620 3,080,576 1,248,488 4,879,312 557,599 1,032,949 14,595,904 895,263 662,534 5,994,402 867,727 4,531,720 1,015,734 631,218 2,534,327 4,596,658 1,201,565 1,151,672 1,493,645 2,938,988 1,945,227 658,629 1,777,014 2,480,874 1,754,243 3,073,943 1,413,959 1,578,183 1,758,268 1,074,428
100 5.0 4.1 1.7 6.5 0.7 1.4 19.4 1.2 0.9 8.0 1.2 6.0 1.4 0.8 3.4 6.1 1.6 1.5 2.0 3.9 2.6 0.9 2.4 3.3 2.3 4.1 1.9 2.1 2.3 1.4
137.5 404.4 4.0 11.8 4.6 13.4 2.0 5.9 5.9 17.5 3.0 8.7 2.3 6.8 1.8 5.4 3.7 10.8 4.3 12.7 7.9 23.2 3.0 8.8 7.3 21.5 2.3 6.8 4.8 14.2 6.7 19.7 12.8 37.5 1.8 5.2 0.5 1.5 4.5 13.2 7.6 22.4 3.9 11.4 2.8 8.4 3.3 9.6 4.8 14.1 4.4 12.9 6.1 18.0 2.2 6.5 4.0 11.7 2.2 6.6 3.7 10.8
100 2.9 3.3 1.5 4.3 2.2 1.7 1.3 2.7 3.1 5.7 2.2 5.3 1.7 3.5 4.9 9.3 1.3 0.4 3.3 5.5 2.8 2.1 2.4 3.5 3.2 4.5 1.6 2.9 1.6 2.7
70.5 1.3 1.9 0.4 6.3 0.3 0.5 4.1 3.8 1.1 6.4 1.0 1.4 1.3 1.0 1.5 9.2 2.3 0.9 1.3 6.8 2.4 1.7 1.0 1.0 2.4 1.6 3.1 1.5 2.1 1.3
34.4 0.7 0.9 0.2 2.1 0.2 0.1 2.8 0.5 0.8 5.5 0.4 0.9 0.7 0.7 0.3 3.4 1.6 0.5 0.4 4.3 0.7 0.1 0.5 0.3 0.6 0.5 1.4 0.7 1.5 0.9
48.8 50.1 50.1 41.2 34.0 64.8 25.8 68.5 14.3 71.1 85.9 44.5 63.3 57.3 70.3 20.9 37.0 71.3 60.1 30.1 63.6 28.3 7.7 49.2 27.7 23.4 29.6 45.8 48.0 73.5 72.4
ﺳﺮاﻧﻪ آب)ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ( ﺳﺎل 1404
اﺳﺘﺎن
1830 1076 1481 1598 1217 5320 2227 127 4104 6511 1314 3449 1611 2292 7645 2646 2774 1478 456 3015 2593 1995 4324 1834 1931 2502 1995 1558 2527 1272 3424
1.29 0.7 1.4 0.33 1.37 0.43 3.11 1.69 0.86 0.81 1.4 1.35 1.17 1.04 1.37 1.05 1.17 1 1.93 0.73 2.07 0.69 0.76 1.9 0.62 0.44 1.02 0.91 2.37 0.64 1.63
89,880,629 4,085,993 3,743,409 1,307,229 5,900,102 592,050 1,586,057 18,456,799 1,008,731 741,495 7,277,993 1,046,502 5,335,615 1,173,790 763,533 2,932,113 5,409,837 1,381,330 1,504,888 1,654,220 3,917,026 2,142,116 731,833 2,314,045 2,706,736 1,864,315 3,541,276 1,605,438 2,191,051 1,921,904 1,348,003
1530 981 1219 1526 1006 5011 1450 100 3642 5818 1082 2860 1368 1983 6320 2287 2357 1286 349 2722 1945 1811 3892 1408 1770 2354 1732 1372 1820 1163 2729
2
Source: Statistical Center of Iran and the Author's calculations
-1اﻃﻼﻋﺎت آﻣﺎري اﺳﺘﺎن اﻟﺒﺮز ﺟﺰو اﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. -2در ﺟﺪول ﺷﻤﺎره 3دادهﻫﺎي ﺳﺘﻮﻧﻬﺎي ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺑﺎرش ،ﻣﺴﺎﺣﺖ ،ﺟﻤﻌﻴﺖ ،1390ﺣﺠﻢ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ و ﺣﺠﻢ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺎ ﭼﺎﻫﻬﺎي ﻋﻤﻴﻖ از ﻣﺮﻛﺰ آﻣﺎر اﻳﺮان اﺧﺬ ﺷﺪه وﻟﻲ دادهﻫﺎي ﺑﻘﻴﻪ ﺳﺘﻮﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.
66
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺳﻮم ،ﭘﺎﻳﻴﺰ 1392
_________________________
در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺳﺮاﻧﻪ آب ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه 11اﺳﺘﺎن ﻓﻮقاﻟﺬﻛﺮ از 1700ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺑﻴﻦ دو اﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان و ﻗﻢ ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﺳﺮاﻧﻪ آب ﻛﻤﺘﺮ از 500ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺤﺮان ﺟﺪي آب ﻗﺮار دارﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ در ﺟﺪول ﺷﻤﺎره 2و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره 1ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻛﺸﻮر در ﻃﻴﻒ ﻣﺎﺑﻴﻦ 500ﺗﺎ 1000ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﺰﻣﻦ آب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ 9 ،اﺳﺘﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ ،آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻏﺮﺑﻲ ،اردﺑﻴﻞ ،اﺻﻔﻬﺎن ،ﺧﺮاﺳﺎن رﺿﻮي، ﺧﻮزﺳﺘﺎن ،ﻣﺮﻛﺰي ،ﻗﺰوﻳﻦ و ﻫﻤﺪان در ﻃﻴﻒ ﻣﺎﺑﻴﻦ 1000ﺗﺎ 1700ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻗﺮار داﺷﺘﻦ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻤﺒﻮد آب اﺳﺖ 19 ،اﺳﺘﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺰ در وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ از آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﺮوع ﺑﺤﺮان ﻗﺮار دارﻧﺪ .ﺳﻄﺢﺑﻨﺪي اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻛﺸﻮر ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻨﺶ آب در ﺳﺎل 1390در ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره 1آورده ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره :1ﺳﻄﻮح ﺑﺤﺮان آب ﻛﺸﻮر در ﺳﺎل 1390ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻨﺶ آب
Illustrated by: the Author
__________________________
ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب در اﻓﻖ ﺳﺎل 67 1404
-4-3ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب ﻛﺸﻮر ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻨﺶ آب در ﺳﺎل 1404 ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺸﻮر و اﺳﺘﺎنﻫﺎ در ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎي 1385-90ﺗﻌﺪاد ﺟﻤﻌﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺳﺎل 1404ﻛﻪ ﺳﺎل اﻓﻖ ﺳﻨﺪ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،در ﺟﺪول ﺷﻤﺎره 3ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد اﺳﺘﺎن اردﺑﻴﻞ ﺑﺎ ﻧﺮخ رﺷﺪ 0.33 درﺻﺪ داراي ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان و اﺳﺘﺎن ﺑﻮﺷﻬﺮ ﺑﺎ ﻧﺮخ رﺷﺪ 3.11درﺻﺪ ﺣﺎﺋﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ .در ﻣﺠﻤﻮع ﻧﺮخ رﺷﺪ 12اﺳﺘﺎن از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻛﺸﻮري ﺑﺎﻻﺗﺮ و 18اﺳﺘﺎن ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ اﺳﺖ .در اﻓﻖ ﺳﺎل 1404ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺸﻮر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ 90ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺳﺮاﻧﻪ آب ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه ﻛﺸﻮر ﺑﻪ 1530ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪن از آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺤﺮان اﺳﺖ .در ﺳﺎل ﻣﺬﻛﻮر در ﻣﺠﻤﻮع 13اﺳﺘﺎن ﻛﺸﻮر در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺤﺮان آب ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﻴﺎن اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﺗﻬﺮان و ﻗﻢ ﺑﻪﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ ﺳﺮاﻧﻪ 100و 349ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ در وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺤﺮان ﺟﺪي ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ ،اﺳﺘﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻃﻴﻒ 500-1000ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﺰﻣﻦ آب ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ .اﺳﺘﺎنﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻏﺮﺑﻲ ،اردﺑﻴﻞ ،اﺻﻔﻬﺎن ،ﺧﺮاﺳﺎن رﺿﻮي ،ﺧﻮزﺳﺘﺎن، ﻣﺮﻛﺰي ،ﻗﺰوﻳﻦ ،ﻫﻤﺪان ،ﺑﻮﺷﻬﺮ و ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻗﺮار داﺷﺘﻦ در ﺑﻴﻦ ﻃﻴﻒ 1000-1700در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻤﺒﻮد آب و 17اﺳﺘﺎن ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻻﺗﺮ از آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﺮوع ﺑﺤﺮان ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ .ﺳﻄﺢﺑﻨﺪي ﺑﺤﺮان آب ﻛﺸﻮر ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻨﺶ آب در ﺳﺎل 1404در ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره 2آورده ﺷﺪه اﺳﺖ.
68
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺳﻮم ،ﭘﺎﻳﻴﺰ 1392
_________________________
ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره :2ﺳﻄﻮح ﺑﺤﺮان آب ﻛﺸﻮر در ﺳﺎل 1404ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻨﺶ آب
Illustrated by: the Author
-4-4ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب ﻛﺸﻮر از ﻧﻈﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺗﺠﺪﻳﺬﭘﺬﻳﺮ در ﺳﺎل 1390 درﺻﺪ ﺑﺮداﺷﺖ آب ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺗﺠﺪﻳﺪﭘﺬﻳﺮ )ﺷﺎﺧﺺ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ(
__________________________
ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب در اﻓﻖ ﺳﺎل 69 1404
ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺤﺮان آب اﺳﺖ .ﺑﺮداﺷﺖ آب ﺗﻮﺳﻂ ﭼﺎﻫﻬﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﭘﺎﻳﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺳﻄﺢ آﺑﻬﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ در اﺛﺮ ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﻲروﻳﻪ آب اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﭼﺎﻫﻬﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ و ﻧﻴﻤﻪ ﻋﻤﻴﻖ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻴﺴﺖ .ﻫﺮ ﭼﻪ درﺻﺪ ﺑﺮداﺷﺖ آب ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﭼﺎﻫﻬﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻮد ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﻪ ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ ﺷﺪن ﺑﺤﺮان آب اﺳﺖ .ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺪول ﺷﻤﺎره 3ﻣﻴﺰان ﺗﺨﻠﻴﻪ آبﻫﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﭼﺎﻫﻬﺎي ﻋﻤﻴﻖ در ﻛﺸﻮر 48درﺻﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺤﺮان زﻳﺎد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .از ﻧﻈﺮ اﺳﺘﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﺎن ﻛﻬﮕﻴﻠﻮﻳﻪ و ﺑﻮﻳﺮاﺣﻤﺪ ﺑﺎ 7.7درﺻﺪ ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﭼﺎﻫﻬﺎي ﻋﻤﻴﻖ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺪون ﺑﺤﺮان ﻗﺮار دارد ،اﺳﺘﺎن ﭼﻬﺎرﻣﺤﺎل و ﺑﺤﺘﻴﺎري ﻧﻴﺰ ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻃﻴﻒ 10اﻟﻲ 20درﺻﺪ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺤﺮان ﻛﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .ﮔﻴﻼن و ﻣﺎزﻧﺪران ﺑﺎ ﻗﺮار داﺷﺘﻦ در ﻃﻴﻒ 20اﻟﻲ 40درﺻﺪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺤﺮان ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻗﺮار دارﻧﺪ 18 .اﺳﺘﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ، آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻏﺮﺑﻲ ،اردﺑﻴﻞ ،زﻧﺠﺎن ،ﻗﺰوﻳﻦ ،ﻫﻤﺪان ،ﺗﻬﺮان ،ﻗﻢ ،ﻣﺮﻛﺰي ،اﻳﻼم ،ﺧﻮزﺳﺘﺎن ،ﺳﻤﻨﺎن، ﮔﻠﺴﺘﺎن ،ﺧﺮاﺳﺎن ﺷﻤﺎﻟﻲ ،ﺧﺮاﺳﺎن ﺟﻨﻮﺑﻲ ،ﻛﺮﻣﺎن ،ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن و ﻳﺰد ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻃﻴﻒ 40اﻟﻲ 80درﺻﺪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺤﺮان زﻳﺎد ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ .اﺳﺘﺎن ﺧﺮاﺳﺎن رﺿﻮي ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﺮار داﺷﺘﻦ در ﻃﻴﻒ ﺑﺎﻻﺗﺮ از 80درﺻﺪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺤﺮان ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻳﺪ ﻗﺮار دارد .ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺳﻄﺢﺑﻨﺪي اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻛﺸﻮر ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ درﺻﺪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه در ﺳﺎل 1390در ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره 3آورده ﺷﺪه اﺳﺖ.
70
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺳﻮم ،ﭘﺎﻳﻴﺰ 1392
_________________________
ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره :3ﺳﻄﺢﺑﻨﺪي اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻛﺸﻮر ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ درﺻﺪ ﺑﺮداﺷﺖ آب ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه در ﺳﺎل 1390
Illustrated by: the Author
-4-5اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻮﺿﻪ ﺑﻪ ﺣﻮﺿﻪ آب در ﻛﺸﻮر اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻮﺿﻪ ﺑﻪ ﺣﻮﺿﻪ آب ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺮداﺷﺖ ،اﻧﺤﺮاف ،ﻳﺎ ﭘﻤﭙﺎژ آب ﺳﻄﺤﻲ ﻳﻚ رودﺧﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺑﺮداﺷﺖ آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ از ﻧﻘﻄﻪاي در ﻳﻚ ﺣﻮﺿﻪ و ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺗﻤﺎم ﻳﺎ ﺑﺨﺸﻲ از آن در ﺣﻮﺿﻪاي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ) ،(Myszewski, 2003اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻮﺿﻪ ﺑﻪ ﺣﻮﺿﻪ آب ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﺻﻮل و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي
__________________________
ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب در اﻓﻖ ﺳﺎل 71 1404
زﻳﺎدي ﻫﻢ در ﻣﺒﺪأ و ﻫﻢ در ﻣﻘﺼﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد .ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از :ﻣﻘﺪار آب ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮداﺷﺖ؛ ﺣﻔﻆ ﻣﺼﺎرف ﻓﻌﻠﻲ؛ ﺣﻔﻆ ﻛﻔﻴﺖ آب در ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻢآﺑﻲ؛ ﺑﺮرﺳﻲ اﻣﻜﺎن اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ؛ ﺗﻘﺎﺿﺎي آب در ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻌﻠﻲ و آﻳﻨﺪه ﻫﺮ دو ﺣﻮﺿﻪ؛ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﻌﻠﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ آب در ﺣﻮﺿﻪ ﻣﻘﺼﺪ؛ اﺛﺮات اﻗﺘﺼﺎدي اﻧﺘﻘﺎل در ﺣﻮﺿﻪ ﻣﺒﺪأ؛ ﻣﺼﺎرف ﺿﺮوري ﺣﻮﺿﻪ ﻣﻘﺼﺪ؛ اﻣﻜﺎن ﺣﻔﻆ )ذﺧﻴﺮه( ﺑﻴﺸﺘﺮ آب در ﺻﻮرت اﻧﺘﻘﺎل؛ ﻃﻮل ﺧﻂ اﻧﺘﻘﺎل؛ ﻧﻈﺮات ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺤﻠﻲ ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﻧﺘﻘﺎل؛ ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻣﻨﻔﻲ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺮ آﺑﺰﻳﺎن ،ﺣﻴﺎت وﺣﺶ ،ﻣﻨﺎﻇﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ،و ﺗﻔﺮﺟﮕﺎﻫﻬﺎ؛ ﻛﻔﺎﻳﺖ آب ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﻫﺮ دو ﺣﻮﺿﻪ؛ اﺛﺮات ﻛﻠﻲ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺮ ﺣﻮﺿﻪ ﻣﺒﺪأ و اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﺣﻮﺿﻪ ﺿﺮورت دارد؟) .(Amini and Ghaderi Bayeh, 2012: 3از ﻧﻈﺮ ﻳﻮﻧﺴﻜﻮ )ﺳﺎزﻣﺎن آﻣﻮزﺷﻲ ،ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ( در ﺻﻮرت رﻋﺎﻳﺖ ﺷﺮاﻳﻂ و ﺿﻮاﺑﻂ زﻳﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻮﺿﻪ ﺑﻪ ﺣﻮﺿﻪ آب ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ -1 :ﺣﻮﺿﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻼً ﺟﺪي و ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎ ﻛﺴﺮي آب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ روﺑﺮو ﺑﻮده و ﺗﻤﺎم ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ آب آن ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﺘﻲ اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺼﺮف آب ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ -2ﺗﻮﺳﻌﻪ آﻳﻨﺪه ﺣﻮﺿﻪ ﻣﺒﺪأ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻛﻤﺒﻮد آب واﻗﻊ ﺷﻮد؛ -3ارزﻳﺎﺑﻲ ﺟﺎﻣﻊ اﺛﺮات زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﻋﺪم ﺗﻘﺎﺑﻞ در ﺣﻮﺿﻪ ﻣﺒﺪأ و ﻣﻘﺼﺪ را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ؛ -4ارزﻳﺎﺑﻲ ﺟﺎﻣﻊ اﺛﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ -ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﻋﺪم ﺗﻘﺎﺑﻞ در ﺣﻮﺿﻪ ﻣﺒﺪأ و ﻣﻘﺼﺪ را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ؛ -5ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﺎﻟﺺ از اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪاي ﺑﻴﻦ ﺣﻮﺿﻪﻫﺎي ﻣﺒﺪأ و ﻣﻘﺼﺪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد ) .(UNESCO, 1999: 229ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻓﻮق ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻮﺿﻪ ﺑﻪ ﺣﻮﺿﻪ آب ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪي را ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﻧﺪارد ،ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺗﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻓﻮق رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮﻧﺪ آﺛﺎر و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ. در ﺟﺪول ﺷﻤﺎره 4ﺑﺮﺧﻲ از آﺛﺎر و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻮﺿﻪ ﺑﻪ ﺣﻮﺿﻪ آب از ﺳﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻮد اﺷﺎره ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ.
72
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺳﻮم ،ﭘﺎﻳﻴﺰ 1392
_________________________
ﺟﺪول ﺷﻤﺎره :4ﺑﺮﺧﻲ از آﺛﺎر و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻮﺿﻪ ﺑﻪ ﺣﻮﺿﻪ آب آﺛﺎر اﻗﺘﺼﺎدي
زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ
آﺛﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ
-ﻓﺸﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ آﺑﻬﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ؛
-اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻨﺶﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و رواﻧﻲ؛
-ﺗﺨﺮﻳﺐ زﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺣﻴﺎت وﺣﺶ؛
-ﻛﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ ﻛﺸﺖ و ﻏﻴﺮ
-اﻓﺰاﻳﺶ درﮔﻴﺮي ﺑﻴﻦﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن؛
-ﺗﺨﺮﻳﺐ ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ؛
-اﻓﺰاﻳﺶ درﮔﻴﺮيﻫﺎ و آﺷﻔﺘﮕﻲﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ،
-ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺣﻴﻮاﻧﻲ؛
اﻗﺘﺼﺎدي ﺷﺪ ﻛﺸﺎورزي ﺧﺴﺎرت ﺑﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي؛ -ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮق آﺑﻲ
ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ؛
ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮﺧﻲ از اراﺿﻲ ﻣﺎﻧﺪاﺑﻲ وﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ ذرات رﻳﺰ؛
اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﻘﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻣﻬﺎﺟﺮت؛ -اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺳﻮء
-ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ آب.
ﻇﻦﻫﺎ.
ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﺸﻜﻲ اﻗﻠﻴﻢ ﺑﺨﺶ ﻣﺮﻛﺰ ﻛﺸﻮر ،اﻧﺘﻘﺎل آب از ﺣﻮﺿﻪﻫﺎي ﻏﺮب ،ﺟﻨﻮب ﻏﺮب و ﺷﻤﺎل ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻓﻼت ﻣﺮﻛﺰي اﻳﺮان از دﻳﺮﺑﺎز ﻣﻮردﺗﻮﺟﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان اﻣﻮر آب ﺑﻮده اﺳﺖ .ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﻜﺮ اﺣﺪاث ﺗﻮﻧﻞ ﻛﻮﻫﺮﻧﮓ در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺣﺘﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﺎﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ .در زﻣﺎن ﺻﻔﻮﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ در زﻣﻴﻨﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺸﻲ از آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻃﺎﻟﻘﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻗﺰوﻳﻦ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺣﻮﺿﻪﻫﺎي آﺑﻲ ﻏﺮب و ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ ﻛﺸﻮر ﺳﺎﻻﻧﻪ 4ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ آب ﻣﺎزاد دارﻧﺪ) Power Ministry of Iran, 2005:
(31ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﻼت ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮد .در اﻳﻦ ﺣﻮﺿﻪ ﺣﺪود 30ﻃﺮح ﻋﻤﺮاﻧﻲ در دﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻳﺎ اﺟﺮاﺳﺖ ﻛﻪ در ﺻﻮرت اﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺣﺪود 75ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ آب ذﺧﻴﺮه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺑﻴﺶ از دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺎزﻫﺎي آﺑﻲ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي اﻳﻦ ﻣﺤﺪوده اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﻛﺸﻮر ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮد .ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره 4ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻃﺮحﻫﺎي اﺟﺮا ﺷﺪه و در دﺳﺖ اﺟﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻮﺿﻪ ﺑﻪ ﺣﻮﺿﻪ آب در ﻛﺸﻮر را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ.
__________________________
ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب در اﻓﻖ ﺳﺎل 73 1404
ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره :4ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻃﺮحﻫﺎي اﺟﺮا ﺷﺪه و در دﺳﺖ اﺟﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻮﺿﻪ ﺑﻪ ﺣﻮﺿﻪ آب در ﻛﺸﻮر ﺷﻤﺎره
ﻧﺎم ﻃﺮح )ﻣﺮﺣﻠﻪ(
)ﻣﻴﻠﻴﻮنﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ(
1
ﻣﺎرﺑﺮ )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ(
300
2
ﭼﺸﻤﻪﺳﺎرﻫﺎي ﻗﻄﺰي )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ(
5-10
3
اﻧﺘﻘﺎل آب از دز ﺑﻪ ﻗﻤﺮود )ﺳﺎﺧﺖ(
120
4
ﺗﻮﻧﻞ ﺧﺪﻧﮕﺴﺘﺎن )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ(
70
5
اﻧﺘﻘﺎل آب ﺳﻮﻟﻜﺎن ﺑﻪ رﻓﺴﻨﺠﺎن )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ(
200
6
اﻧﺘﻘﺎل آب ﺑﻪ ﻓﻼت ﻣﺮﻛﺰي )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ(
1100
7
ﮔﻮﻛﺎن )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ(
220
8
ﺳﺪ ﻣﺨﺰﻧﻲ ﺗﻨﮕﻪ ﺳﺮخ )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ(
330
9
اﻧﺘﻘﺎل آب زاب ﺑﻪ درﻳﺎﭼﻪ اروﻣﻴﻪ )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ(
500
10
ﺳﺪ ﺗﺎﻟﻮار )ﺳﺎﺧﺖ(
85
11
ﺳﺪ ﻣﺨﺰﻧﻲ ﭼﻤﺸﻴﺮ )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ(
55
12
Power Ministry of Iran, 2005: 31
ﺣﺠﻢ آب اﻧﺘﻘـﺎﻟﻲ
آﺑﺮﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺳﻤﻨﺎن از ﭼﺸﻤﻪ روزﺑﻪ
12
)ﺳﺎﺧﺖ(
13
ﺳﺪ ﻃﺎﻟﻘﺎن )ﺳﺎﺧﺖ(
420
14
ﺳﺪ ﻛﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ )ﺳﺎﺧﺖ(
65
15
ﺗﻮﻧﻞ ﺳﻮم ﻛﻮﻫﺮﻧﮓ )ﺳﺎﺧﺖ(
268
16
ﭼﺸﻤﻪ ﻟﻨﮕﺎن )در دﺳﺖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري(
120
17
ﺳﺪ ﻻر )در دﺳﺖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري(
180
18
ﺗﻮﻧﻞ اول ﻛﻮﻫﺮﻧﮓ )در دﺳﺖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري(
297
19
ﺗﻮﻧﻞ دوم ﻛﻮﻫﺮﻧﮓ )در دﺳﺖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري(
246
-4-6ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺪن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آب در ﻛﺸﻮر در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ اﺧﺒﺎر زﻳﺎدي در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آب از ﻧﻈﺮ ﻛﻤﺒﻮد ﻳﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ آب در ﺷﺒﻜﻪ ﺷﻬﺮي و واﻛﻨﺸﻬﺎي ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ؛ ﺗﺠﺎوز ﺣﻮزهﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺣﻮزهﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ در اﺛﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ آﻧﻬﺎ؛ اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻮﺿﻪ ﺑﻪ ﺣﻮﺿﻪ آب؛ ﺗﻨﺸﻬﺎي ﻣﺤﻠﻲ در ﺧﺼﻮص اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ ﺑﻮﻳﮋه ﺑﻴﻦ ﻛﺸﺎورزان و ﺣﺘﻲ واﻛﻨﺸﻬﺎﻳﻲ در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺧﺸﻚ ﺷﺪن رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ،ﺗﺎﻻﺑﻬﺎ و درﻳﺎﭼﻪﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد .ﺑﺮﺧﻲ از دﻻﻳﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺼﺮف زﻳﺎد ،ﻋﺪم ﺗﻘﺎرن ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲﻫﺎ در ﻛﺸﻮر ،رﺷﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ
74
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺳﻮم ،ﭘﺎﻳﻴﺰ 1392
_________________________
ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن و ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار داﻧﺴﺖ .ﺑﺎﻧﻚ ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﮔﺰارش ﺳﺎل 2007ﺧﻮد ﻛﺎﻫﺶ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ داﺧﻠﻲ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ در اﻳﺮان را 6/3ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ و ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از 90درﺻﺪ اﻳﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﺑﺎ ﻛﺸﺎورزي ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ .ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﮔﺰارش ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ داﺧﻠﻲ در ﺟﻬﺎن در ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي 1987ﺗﺎ 2002ﺣﺪود 9درﺻﺪ ﺑﻮده ،وﻟﻲ اﻳﻦ رﻗﻢ ﺑﺮاي اﻳﺮان 56/7درﺻﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ .اﻳﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﺑﺮاي اﻳﺮان در ﻃﻲ ﻣﺪت ﻳﺎد ﺷﺪه 8/6ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﮕﻠﻴﺲ 3/3 ،ﺑﺮاﺑﺮ آﻣﺮﻳﻜﺎ و 2/7ﺑﺮاﺑﺮ ژاﭘﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ .ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﺑﺮآورد ،ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ اﻳﺮان 5/5ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺛﺮﺗﻤﻨﺪ 8/9 ،ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺎ درآﻣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ و 3/7ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻓﻘﻴﺮ اﺳﺖ) World
.(Bank, 2007ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻮﺿﻪ ﺑﻪ ﺣﻮﺿﻪ آب در ﻣﻮاردي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻤﺒﻮدﻫﺎي آﺑﻲ را ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﻳﺪ ،وﻟﻲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺪون ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻮاﻧﺐ ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد ،ﺧﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺸﻜﻞ دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺤﺮان آب اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻏﺘﺸﺎش ،آﺷﻮب و ﺑﺤﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ .اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻮﺿﻪ ﺑﻪ ﺣﻮﺿﻪ آب در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺣﻞ ﺑﺤﺮان آب ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺣﻮﺿﻪاي ﻛﻪ آب از آن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻣﺸﻜﻼت آﺑﻲ ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻣﻘﺪار آب و ﻫﻢ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﭼﺮا ﻛﻪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦﺻﻮرت اﺣﺴﺎس ﺗﺒﻌﻴﺾ و ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲ در ﺑﻴﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﺣﻮﺿﻪاي ﻛﻪ آب از آن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه اﻳﺠﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮور ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺤﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺪه و ﻛﺸﻤﻜﺶ و درﮔﻴﺮي ﺑﻴﻦ ﺟﻮاﻣﻊ را ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻮد .ﺷﻜﻞ ﺷﻤﺎره 1ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺪن ﻣﻮﺿﻮع آب و آﺳﻴﺐ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ را از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺎﻫﺶ ﺣﺠﻢ آب ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ. آﺳﻴﺐ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ
اﺣﺴﺎس ﺗﺒﻌﻴﺾ اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺣﺲ واﮔﺮاﻳﻲ -ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ
ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ
ﻛﺎﻫﺶ ﺣﺠﻢ آب
اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻮﺿﻪ ﺑﻪ ﺣﻮﺿﻪ آب ﻳﺎ اﻳﺠﺎد ﺑﻲروﻳﻪ ﺳﺪ
ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ
ﺷﻜﻞ ﺷﻤﺎره :1ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺪن ﻣﻮﺿﻮع آب و آﺳﻴﺐ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ
در ﺳﺎل 1379در ﺷﻬﺮ آﺑﺎدان اﻋﺘﺮاﺿﺎﺗﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل آﺑﻬﺎي ﺧﻮزﺳﺘﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ .در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﺑﺎ ﺷﺪت ﻛﻤﺘﺮ و ﺑﻪ ﺗﻨﺎوب ﻧﻤﻮد ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ .در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد اﺳﺘﺎن ﺧﻮزﺳﺘﺎن داراي ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺎدي آب
__________________________
ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب در اﻓﻖ ﺳﺎل 75 1404
ﻣﺎزاد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺪر ﻣﻲرود ،ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ اﺳﺘﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ آب اﺿﺎﻓﻲ در اﻳﻦ اﺳﺘﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد ،ﺑﻠﻜﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ زﻣﻴﻨﻬﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي را زﻳﺮ ﻛﺸﺖ ﺑﺒﺮﻧﺪ ،ﻛﻤﺒﻮد آب در اﺳﺘﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ آﺷﻜﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ .ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻇﻬﺎرات ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ اﺳﺘﺎن ﺧﻮزﺳﺘﺎن ،آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل آب از اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺷﺮب ﻣﺸﻜﻠﻲ ﻧﺪارﻧﺪ وﻟﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻣﻮاردي اﻧﺘﻘﺎل آب اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﻛﺸﺎورزي در ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزده ﻛﺸﺎورزي در ﻛﺠﺎي اﻳﺮان ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﺷﺖ ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰ ﺧﻮزﺳﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ آب ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر آن ﻫﻢ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد؟ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ آﺑﻬﺎي اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺸﺎورزي در ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺘﺎن ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد .از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﺤﺚ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب ﺷﺮب و ﻋﺪم ﺗﻮزﻳﻊ ﻋﺎدﻻﻧﻪ آن در ﺑﻴﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎي اﺳﺘﺎن ﺧﻮزﺳﺘﺎن ،ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ واﻛﻨﺶ ﻣﺮدم ﻣﻲﮔﺮدد .ﻣﺮدم اﻳﻦ اﺳﺘﺎن در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن آب ﺷﺮب را ﺑﺎ ﮔﺎﻟﻦﻫﺎي 20ﻟﻴﺘﺮي ﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد آب ﻟﻮﻟﻪﻛﺸﻲ ﺑﺮاي اﺳﺘﺤﻤﺎم ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ،ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﺑﻬﺎي اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻧﻘﺎط دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮر ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد. در ﺷﻬﺮﻳﻮر ﻣﺎه 1390ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺘﺎن ﺧﻮزﺳﺘﺎن در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل آﺑﻬﺎي اﺳﺘﺎن ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻛﺮدﻧﺪ .اﻋﺘﺮاض ﻛﺸﺎورزان ﺷﺮق اﺻﻔﻬﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل آب از زاﻳﻨﺪهرود ﺑﻪ اﺳﺘﺎن ﻳﺰد ،در اواﻳﻞ اﺳﻔﻨﺪ ﺳﺎل 1391ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺪن ﻣﻮﺿﻮع آب ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﻟﻮﻟﻪ اﻧﺘﻘﺎل آب ﺑﻪ ﻳﺰد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺑﺮﺧﻲ از ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺟﻴﺮهﺑﻨﺪي آب در ﺷﻬﺮ ﻳﺰد ﺷﺪ .ﺗﺼﺎوﻳﺮ 1ﺗﺎ 6اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻛﺸﺎورزان ﺷﺮق اﺻﻔﻬﺎن و ﺟﻴﺮهﺑﻨﺪي آب در ﻳﺰد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ .اﻋﺘﺮاﺿﺎﺗﻲ ﻛﻪ در اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ و ﻏﺮﺑﻲ در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺧﺸﻚ ﺷﺪن درﻳﺎﭼﻪ اروﻣﻴﻪ در اﺛﺮ اﻳﺠﺎد ﺑﻲروﻳﻪ ﺳﺪ ﺑﺮ روي رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي وارده ﺑﻪ اﻳﻦ درﻳﺎﭼﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻧﻮﻋﻲ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺪن ﻣﺴﺌﻠﻪ آب در اﻳﺮان از اﺑﻌﺎد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ.
76
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺳﻮم ،ﭘﺎﻳﻴﺰ 1392
ﺗﺼﻮﻳﺮ :1ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻟﻮﻟﻪ اﻧﺘﻘﺎل آب ﺑﻪ ﻳﺰد
_________________________
ﺗﺼﻮﻳﺮ :2اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل آب زاﻳﻨﺪه رود ﺑﻪ ﻳﺰد ﺗﺼﻮﻳﺮ :3ﻗﻄﺎر ﻛﺮدن ﻛﻤﺒﺎﻳﻦﻫﺎ ﺑﺮاي اﻋﺘﺮاض
ﺗﺼﻮﻳﺮ :4ﻗﻄﺎر ﻛﺮدن ﺗﺮاﻛﺘﻮرﻫﺎ ﺑﺮاي اﻋﺘﺮاض
ﺗﺼﻮﻳﺮ :5ﺟﻴﺮهﺑﻨﺪي آب در ﻳﺰد
ﺗﺼﻮﻳﺮ :6ﺟﻴﺮهﺑﻨﺪي آب در ﻳﺰد
-5ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺸﺎء آب ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺎرﺷﻬﺎﺳﺖ ،ﻣﺤﺪوﻳﺖ ﺑﺎرﺷﻬﺎي اﻳﺮان ﻛﻪ ﺣﺪود ﻳﻚ ﺳﻮم ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر ﺑﻪﻃﻮر ذاﺗﻲ دﭼﺎر ﻛﻢآﺑﻲ ﺷﻮد ،ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ رﻳﺎﺿﻲ، ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﻲ و وﺳﻌﺖ زﻳﺎد ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﻣﻜﺎﻧﻲ ،زﻣﺎﻧﻲ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎرﺷﻬﺎي ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺷﻮد و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺎرش ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻮم ﻛﺎﻫﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧﻴﺰ ،ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻛﺸﻮر را ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ .از ﺣﺪود 404ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﺑﺎرش ﺳﺎﻻﻧﻪ در ﻛﺸﻮر ،ﺗﻨﻬﺎ 137.5ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺑﻮده و در دﺳﺘﺮس ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺑﻪﺻﻮرت ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺒﻲ در ﻛﺸﻮر
__________________________
ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب در اﻓﻖ ﺳﺎل 77 1404
ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭘﺎﻳﻪ اﺻﻠﻲ ﻛﻤﺒﻮد ﻳﺎ ﻋﺪم ﻛﻤﺒﻮد آب در ﻛﺸﻮر اﺳﺖ و از اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺰ ﺧﺎرج اﺳﺖ .ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮ ﻣﺆﺛﺮ در ﺑﺮوز ﻛﻤﺒﻮد آب ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي در اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺴﺎن ﺑﻮده و ﻣﻨﺸﺄ اﻧﺴﺎﻧﻲ دارد ،ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮاﻗﻊ ﺗﺠﻤﻊ زﻳﺎد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد در آن ﻓﻀﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ .ﺑﺮ اﺳﺎس اﻃﻼﻋﺎت ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ ،در 11اﺳﺘﺎن درﺻﺪ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻛﻞ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه ﻛﺸﻮر از درﺻﺪ ﺑﺮﺧﻮرداري ﺟﻤﻌﻴﺖ آن اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ از ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮوز ﻳﺎ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺑﺤﺮان آب ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺖ .ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان ﺑﺎ وﺟﻮد درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻦ 19/4درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺸﻮر ،ﺗﻨﻬﺎ 1/3 درﺻﺪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه ﻛﺸﻮر را در اﺧﺘﻴﺎر دارد و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺑﺤﺮان آب در وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻳﺪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد .دوﻣﻴﻦ اﺳﺘﺎن ﺑﺤﺮاﻧﻲ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ،اﺳﺘﺎن ﻗﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ دارا ﺑﻮدن 1/5درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺸﻮر ،ﺗﻨﻬﺎ 0/4درﺻﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه را در اﺧﺘﻴﺎر دارد .اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي وﺳﻴﻊ و ﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﻣﺜﻞ ﺳﻤﻨﺎن ،ﻳﺰد ،ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن و ﺧﺮاﺳﺎن ﺟﻨﻮﺑﻲ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ در وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻬﺘﺮي ﻗﺮار دارﻧﺪ ،ﭼﺮا ﻛﻪ وﺳﻌﺖ زﻳﺎد آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺟﺬب ﺑﺎرش ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ وﻗﻮع ﺑﺎرش در ﺳﻄﺢ ﺑﺴﻴﺎر وﺳﻴﻊ و اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ اﻳﻦ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب را ﻣﻀﺎﻋﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺿﻌﻒ ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺎﻧﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﻴﻨﻪ از ﺣﺠﻢ ﺑﺎرﺷﻬﺎي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﻫﻢ در ﺳﺎل 1390و ﻫﻢ ﺳﺎل 1404داراي ﺳﺮاﻧﻪ آب ﺑﺎﻻﺗﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻨﻮز ﺑﺎ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺤﺮان ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻳﺎدي دارﻧﺪ ،وﻟﻲ در ﻋﻤﻞ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﻜﻼت آﺑﻲ اﻳﻦ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ زﻳﺎد اﺳﺖ .در ﺳﺎل 1390ﺳﺮاﻧﻪ آب ﻛﻞ ﻛﺸﻮر 1830ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺤﺮان ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ .در ﺑﻴﻦ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺳﺮاﻧﻪ آب ﺑﺎ 7645ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﺘﺎن ﺳﻤﻨﺎن و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺳﺮاﻧﻪ ﺑﺎ 127ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان اﺳﺖ .در ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﺳﺮاﻧﻪ آب اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﭘﺮﺑﺎران و ﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻛﻬﮕﻴﻠﻮﻳﻪ و ﺑﻮﻳﺮاﺣﻤﺪ ،ﭼﻬﺎرﻣﺤﺎل و ﺑﺨﺘﻴﺎري ،ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﻳﻼم و ...از ﻳﻚ ﻃﺮف و اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي وﺳﻴﻊ ،ﻛﻢﺑﺎران و ﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ،ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﺎﻳﺮ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺮاﻧﻪ آب اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﭘﺮﺟﻤﻌﻴﺖ ،ﻣﻬﺎﺟﺮﭘﺬﻳﺮ و
78
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺳﻮم ،ﭘﺎﻳﻴﺰ 1392
_________________________
ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺻﻨﻌﺘﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ اﺳﺖ و اﻳﻦ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻤﺒﻮد آب ﻗﺮار دارﻧﺪ .وﺿﻌﻴﺖ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺗﻬﺮان ﻗﻢ از اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺎد ﺑﻮده و در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺤﺮان ﺟﺪي ﻗﺮار دارﻧﺪ. ﺑﺮاﺳﺎس اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺪول ﺷﻤﺎره 3در اﻓﻖ ﺳﺎل 1404ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ 90ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﻛﺎﻫﺶ ﺳﺮاﻧﻪ آب ﻛﺸﻮر ﺑﻪ 1530ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ و ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﺸﻮر در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻤﺒﻮد آب ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﺤﺮان آب در اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد .در اﻳﻦ ﺳﺎل 13 ،اﺳﺘﺎن ﻛﺸﻮر ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﺮاﺣﻠﻲ از ﺑﺤﺮان آب ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ را اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺗﻬﺮان و ﻗﻢ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ،ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﻪ آب اﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان ﺑﻪ 100و اﺳﺘﺎن ﻗﻢ ﺑﻪ 349 ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻟﺰوم ﭘﻴﮕﻴﺮي ﺟﺪي ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب و آﻣﻮزش ﻋﻤﻮﻣﻲ را از ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻗﺒﻞ ﮔﻮﺷﺰد ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺮخ رﺷﺪ 1/69درﺻﺪي ﺟﻤﻌﻴﺖ اﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ 4ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺗﺎ اﻓﻖ ﺳﺎل 1404ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ،اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﻪﻧﺤﻮي ﺑﺘﻮان ﻣﺸﻜﻞ ﺗﺄﻣﻴﻦ آب اﺳﺘﺎن و ﺑﻮﻳﮋه ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان را رﻓﻊ ﻛﺮد ،ﻣﺸﻜﻞ دﻓﻊ ﻓﺎﺿﻼب ﻛﻪ ﺣﺠﻢ آن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد از ﻣﻌﻀﻼت اﺻﻠﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .در ﺳﺎل 1404 اﺳﺘﺎن ﺳﻤﻨﺎن ﺑﺎ 6320ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺳﺮاﻧﻪ آب ﻛﺸﻮر را ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ .در اﻳﻦ ﺳﺎل در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎل 1390دو اﺳﺘﺎن ﮔﻠﺴﺘﺎن و ﺑﻮﺷﻬﺮ از آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺤﺮان آب ﻋﺒﻮر ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺟﻤﻊ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻤﺒﻮد آب ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﭘﻴﻮﺳﺖ و اﺳﺘﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎل 1390وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺪﺗﺮي ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻤﺒﻮد آب ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﺰﻣﻦ آب ﺳﻘﻮط ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد. اﺳﺘﻔﺎده از ﭼﺎﻫﻬﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺖ آب ﻳﻜﻲ از ﻣﻼﻛﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه وﺟﻮد درﺟﺎﺗﻲ از ﺑﺤﺮان آب اﺳﺖ .ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ درﺟﻪ ﺑﺤﺮان آب از اﻳﻦ ﻣﻼك اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس آن ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻴﺰان ﺑﺮداﺷﺖ از آﺑﻬﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﭼﺎﻫﻬﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰان آن ﻓﻀﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ از ﻧﻈﺮ ﺑﺤﺮان آب وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺪﺗﺮي ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ .ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻴﺰان ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر در ﺳﺎل 1390ﺗﻮﺳﻂ ﭼﺎﻫﻬﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﺣﺪود 48درﺻﺪ اﺳﺖ ،ﻟﺬا ﻛﺸﻮر در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺤﺮان زﻳﺎد ﻗﺮار دارد .ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﻴﻦ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻛﺸﻮر از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺎ ﻣﻴﺰان
__________________________
ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب در اﻓﻖ ﺳﺎل 79 1404
ﺑﺎرش اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ارﺗﺒﺎط دارد ،ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻴﺰان ﺑﺎرش اﺳﺘﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻣﻴﺰان ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﭼﺎﻫﻬﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد .ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﻣﻴﺰان ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﭼﺎﻫﻬﺎي ﻋﻤﻴﻖ وﺟﻮد زﻣﻴﻨﻬﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻛﺸﺎورزي و ﻣﺴﻄﺢ ﻛﺎﻓﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﭼﺮا ﻛﻪ در ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﺤﺪودﻳﺖ زﻣﻴﻦ زﻳﺎد اﺳﺖ .ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﺎن ﻛﺸﻮر ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس درﺻﺪ ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﭼﺎه ﻋﻤﻴﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮﻧﺪه در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﻗﺮار ﻧﺪارد ،اﺳﺘﺎن ﻛﻬﮕﻴﻠﻮﻳﻪ و ﺑﻮﻳﺮاﺣﻤﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﻮدن اﺳﺘﺎن و ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻛﺸﺎورزي ارﺗﺒﺎط دارد. در ﻣﻮرد اﺳﺘﺎن ﭼﻬﺎرﻣﺤﺎل و ﺑﺨﺘﻴﺎري ﻧﻴﺰ ﻛﻪ آن ﻫﻢ ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺤﺮان ﻛﻢ آب ﻗﺮار دارد ،اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺻﺪق ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ اﺳﺘﺎن ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻘﻴﻪ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ در درﺟﺎﺗﻲ از ﺑﺤﺮان ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﻲروﻳﻪ ﺑﺎ ﭼﺎﻫﻬﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﮔﺮﻓﺘﺎرﻧﺪ و اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺿﺮورت ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺪي ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ و ﺗﺪوﻳﻦ راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺗﻌﻤﻴﻖ ﺑﺤﺮان را آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺳﺎزد .اﺳﺘﺎن ﺧﺮاﺳﺎن رﺿﻮي از اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ در وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺤﺮان ﺷﺪﻳﺪ ﻗﺮار دارد و ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﺷﺪت اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮداﺷﺖ از آﺑﻬﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ در ﺑﻌﻀﻲ از دﺷﺘﻬﺎي اﻳﻦ اﺳﺘﺎن زﻣﻴﻦ دﭼﺎر ﻓﺮوﻧﺸﺴﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻳﻜﻲ از راهﺣﻠﻬﺎي ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﺧﺼﻮص رﻓﻊ ﻳﺎ ﺗﺨﻔﻴﻒ ﺑﺤﺮان آب ،اﻧﺘﻘﺎل آب از ﺣﻮﺿﻪﻫﺎي داراي ﻣﺎزاد آب ﺑﻪ ﺣﻮﺿﻪﻫﺎي داراي ﻛﻤﺒﻮد آب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻬﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه و در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ ﺣﺪود 30ﻃﺮح از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﺟﺮا ﺷﺪه ﻳﺎ در دﺳﺖ اﺟﺮاﺳﺖ .ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮع و ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ روزاﻓﺰون اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ راهﺣﻞ ،ﻻزم اﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺎﻣﻌﻲ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ﺗﺎ اﻳﻦ ﻃﺮحﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﺒﻌﺎت ﺳﻮء را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ .در ﻛﻨﺎر ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻬﺎي ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ،ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮوز ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺸﺄ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻣﻲﺗﻮان در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ آب و ﺗﻮﺳﻌﻪاي ﺣﻮﺿﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آب از آﻧﺠﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ،داﻧﺴﺖ .در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﮔﻬﮕﺎﻫﻲ اﻋﺘﺮاﺿﺎﺗﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً از وﺟﻮد اﺣﺴﺎس ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻣﻨﺸﺎء ﻣﻲﮔﻴﺮد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺘﻘﺎل آب ﺑﻪﺻﻮرت ﭘﺎﻳﺪار ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد ،ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار و ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﺎﻛﻦ در ﺣﻮﺿﻪﻫﺎي داراي ﻣﺎزاد آب ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺎﻓﻲ ﺷﻮد .وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﺟﻨﺒﻪ از
80
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺳﻮم ،ﭘﺎﻳﻴﺰ 1392
_________________________
ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺤﺮان آب ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ،اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ» :ﺑﺤﺮان آب در دﻧﻴﺎ ﻳﻚ ﺑﺤﺮان ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺤﺮان ﻛﻤﻴﺎﺑﻲ آب« ﺑﻴﺸﺘﺮ درك ﻣﻲﺷﻮد .ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﻛﻪ از ﻫﺮ ﺷﺎﺧﺼﻲ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ درﺟﻪ ﺑﺤﺮان آب ﻛﺸﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ ،ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﺪي دﭼﺎر ﺑﺤﺮان اﺳﺖ ،ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺿﺮورت ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آب در اﺑﻌﺎد و ﺳﻄﻮح ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺣﺴﺎس ﻣﻲﺷﻮد.
-7ﻗﺪرداﻧﻲ ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﺮ ﺧﻮد ﻻزم ﻣﻲداﻧﺪ از ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﭘﮋوﻫﺸﻲ داﻧﺸﮕﺎه اﺻﻔﻬﺎن ﻛﻪ زﻣﻴﻨـﻪ اﻧﺠـﺎم ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ ،ﺗﺸﻜﺮ و ﻗﺪرداﻧﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ.
81 1404 ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب در اﻓﻖ ﺳﺎل
__________________________
References 1. Holly Quran, Anbia. 2. Abdi, Ataallah (2008); the impact of Hydropolitics on the approach transformation of trans-regional powers. Defense strategy Quarterly, Vol. 6, No. 20[in Persian]. 3. Alcamo, J., Hernrichs, T. & Rösch, T (2000); World Water in 2025: Global Modelling and Scenario Analysis for the World Water Commission on Water. 4. Alizadeh, Jafar (2004); Hydropolitics of Helmand and its impact on political relations between Iran and Afghanistan. M.A thesis in Political Geography, Tarbiat Modares University [in Persian]. 5. Amini, Ata and Ghaderi Bayeh, Mohammad (2012); Measures, impacts and challenges of inter basin water transfer towards integrated management of water resources. National Conference on inter basin water transfer (Challenges and Opportunities), Shahre Kord, Iran [in Persian]. 6. Ardakanian, Reza (2005); concern for two decades. Special Issue on water management, Iran Newspaper on Mordad 17th 1384[in Persian]. 7. Asgari, Mahmood (2002); New ratio of water sources on the national security. Strategic Studies Quarterly, No. 16[in Persian]. 8. Bancroft, Timothy (2001); Water shortage led to war, Pravda Publishers. 9. Boberg, Jill (2005); Liquid Assets; How Demographic Changes and Water Management Policies Affect Freshwater Resources, the RAND Corporation. Pittsburgh. 10.Braden, Kathleen & Shelly. M Fred (2000); Engaging Geopolitics, Prentice Hall, London. 11.Dolateyar, Mostafa & Gray, Tim (2000); Water Politics in the Middle East, London, Macmillan Press. 12.Falkenmark, M. & Widstrand, C. (1989); Population and water resources: A delicate balance. Population Bulletin 47(3) 1–35. 13.FAO (2003a); “General Summary Asia: Water Withdrawal,” AQUASTAT: FAO’s Information System on Water and Agriculture, Online at http://www.fao.org/ag/agl/aglw/aquastat/regions/asia/index4.stm as of April 6, 2005. 14.FAO (2003b); Agriculture, food and water – a contribution to the World Water Development Report. 15.Ghasemi, Samira (2009); Water, the blue gold of the 21st century, available at: http://anthropology.ir/node/1869[in Persian]. 16.Gleick, Peter H, 2000, World’s Water 2000–2001: The Biennial Report on Freshwater Resources, Washington, D.C.: Island Press.
_________________________
1392 ﭘﺎﻳﻴﺰ، ﺷﻤﺎره ﺳﻮم،ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ ـ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ
82
17.Hafeznia, Mohammadreza (2006); Principles and concepts of Geopolitics. Mashhad: Papoli Publications [in Persian]. 18. Hafeznia, Mohammadreza and Nikbakht, Mehdi (2002); Water and socio political tensions; Case study: Ghonabad, Geographical Research Quarterly, Vol. 17, No. 65-66[in Persian]. 19.Hagget, Peter (2000); Geogaphy a Modern Synthesis, Translated to Persian by: Shapur Gudarzinejad, SAMT Publications [in Persian]. 20.Hamshahri Newspaper (2001); 1380/11/8[in Persian]. 21.Hosseinpour Motlagh, Mehdi (2008); Water wars in the Third Millennium; Role of water on the political relations of countries. Kargozaran Newspaper, Khordad 11th 1387[in Persian]. 22.Kavianirad, Morad (2005); Hydropolitical relations between Iran and Afghanistan. Strategic Studies Quarterly, Vol. 8, No. 2[in Persian]. 23.Kirby Roy M.; Bartram Jamie; Carr Richard (2003); Water in food production and processing: quantity and quality concerns. Food control, vol. 14, no5, pp. 283-299. 24.Lazerwitz, D.J (1994); the flow of international water law: The international law commission's law of the non-navigational uses of international watercourses. Indiana Journal of Global Studies, volume 1, pp. 1-16. 25.Mekonnen, M.M. and Hoekstra, A.Y (2010); The green, blue and grey water footprint of farm animals and animal products, Value of Water Research Report Series No. 48, UNESCO-IHE, Delft, the Netherlands, www.waterfootprint.org/Reports/Report-48-WaterFootprint-AnimalProductsVol1.pdf . 26.Mokhtari, Hossein and Ghaderi, Mostafa (2008); Hydropolitics in the Middle East in 2025 Case Study: the Basins of Tigris, Euphrates, Jordan & Nile Rivers. Geopolitics Quarterly, Vol. 4, No. 1[in Persian]. 27.Molden, David. A Comprehensive Assessment of Water Management in Agriculture. Internatinoal Water Management Institute, Colombo, Sri Lanka: IWMI, 2007. 28.Mollinga, P.P (2001); Water and politics, rational choice and south Indian canal irrigation, futures, No33. 29.Movahed Danesh, Aliasghar (1994); Surface water hydrology of Iran. SAMT Publications [in Persian]. 30.Myszewski M (2003); “Interbasin Water Transfer Policy In Georgia: Recommendations For Change From The Joint Comprehensive Water Plan Study Committee” Proceedings of the 2003 Georgia Water Resources Conference, held April 23-24, 2003, at the University of Georgia. Kathryn J. Hatcher, editor, Institute of Ecology, The University of Georgia, Athens, Georgia. 31.Power Ministry of Iran (2005); to compensate deterministic of the nature. Special Issue on water management [in Persian].
83 1404 ﻫﻴﺪروﭘﻠﻴﺘﻴﻚ اﻳﺮان؛ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺑﺤﺮان آب در اﻓﻖ ﺳﺎل
__________________________
32.Safaee, Lotfallah (2004); Attitude assessment of socio political reflections on water transfer From Karoun basin. M.A thesis in Political Geography, Tarbiat Modares University [in Persian]. 33.Seckler, David, David Molden, and Randolph Barker (1998); Water Scarcity in the Twenty-First Century. Water Brief 1, International Water Management Institute, Colombo, Sri Lanka: IWMI. 34.Statistical Center of Iran, year books in different years [in Persian]. 35.Swain, Ashok (2004); Managing Water Conflict: Asia, Africa, and the Middle East, Routledge. 36.UNESCO Paris(1999); 25-27 April 1999. IHP-V Technical Documents in Hydrology.Document No. 28. 37.World Bank (2007); World Development Indicator. 38.www.Iranhydrology.com. 39.www.lenntech.com/water-food-agriculture.htm. 40.www.ngdir.ir/GeoportalInfo/PSubjectInfoDetail.asp?PId=467&index=8. 41.www.Roshangari.net/as/ds.