11_

REVIEW NOVEMBER 2016

DELL NIEUWS, TECHNOLOGIE, ACHTERGROND.

HERSTEL

ULTRA SHARP UP2516D

MASTERCLASS

DOSSIER HERSTELGIDS

GIDS

MAAK JE EIGEN LICHTPLAN ALTIJD LICHT TIJDENS DE DONKERE WINTERDAGEN

GROEPSTEST

UNIEK BEWAAR E XEMPLAA

R

MULTIROOM-AUDIO GOEDKOOP OF DUUR ALTERNATIEF? WORKSHOP

JE DATA VERSLEUTELEN CERTIFICATEN: VEILIG EN HANDIG

HARDWARE MONITOREN BACK-UP JE SYSTEEM SNEL WEER AAN DE SLAG NA EEN CRASH

ACHTERGROND

RAM-GEHEUGEN DDR3 EN DDR4 UITGELEGD

W W W. P C M W E B . N L

PLUS: CPU & GPU / WEDEROPSTANDING VAN

NR 11 | NOVEMBER 2016 • € 6,25

USENET / WORD VOOR EXPERTS

PCM11_001_Cover_v3.indd 1

04/10/16 15:00

EEN ABONNEMENT DAT PRECIES BIJ JOUW WENSEN PAST!

PCM_Marketing Werf_spread.indd 2

04-10-16 15:25

Bij PCM kun je nu zélf bepalen hoe jij je abonnement wilt hebben. Betaal je liever in één keer voor het hele jaar, per halfjaar of doe je dit liever maandelijks? We hebben 3 abonnementsvormen. Kies zelf de voor jou ideale variant.

1

EEN JAAR LANG inclusief 12 edities van PCM gratis spec ial (€ 5,96 per editie) Voor maar t .w .v . € 9 ,95 50

€71,

2

EEN HALFJAAR LANG 6 edities van PCM Voor maar

€ 36,75

3

IEDERE MAAND een editie van PCM Voor maar

€ 6,25

(€ 6,13 per editie)

Meest f lex i b e le keuze (maandelijks opzegbaar)

GA NAAR WWW.PCMWEB.NL/ABONNEREN PCM_Marketing Werf_spread.indd 3

04-10-16 15:25

Naamloos-1 1

23-9-2016 16:26:29

VOORWOORD

NUMMER Nummer07 11 2015 2016

VOORWOORD NUMMER 11 2016

TESLA M

et bovengemiddelde interesse volgen we op de redactie al een tijdje de auto-industrie en in het bijzonder Tesla van Elon Musk. Het doet een poging de hele auto-industrie op

zijn kop te zetten en daar lijkt het met nieuwe technologieĂŤn aardig in te slagen. Interessant om te zien. Daarnaast kijken we graag naar mooie vierwielers die we niet kunnen betalen. Dan hebben we iets om over te dromen. Naast het uiterlijk is ook de auto-pilot van Tesla een speeltje waar onze fantasie van op hol slaat. Allemaal mooi. De laatste tijd is Tesla ook wat minder positief in het nieuws, met name als het gaat om de auto-pilot. Hoewel Tesla claimt dat het systeem vei-

WOUTER DIEMER

lig is, ligt elk ongeluk onder een vergrootglas. Afgelopen zomer crashte

Hoofdredacteur

een Tesla in Baarn. Bij dit ongeluk was het vermoeden dat de auto-pilot debet was aan de crash. Het duurde acht uur voordat het overleden

Facebook: www.facebook.com/pcmweb Twitter: @PCMnieuws E-mail: mail@pcmweb.nl

slachtoffer uiteindelijk met behulp van een technisch medewerker van Tesla uit de auto gehaald was. Alle technische systemen waren geblokkeerd. Enkele dagen later werd bekend dat het ongeluk niet veroorzaakt was door de auto-pilot, na onderzoek door Tesla. Hoe fantastisch de technologie van Tesla ook is, rondom dit incident moeten een aantal alarmbellen afgaan. Hoe kan het dat alleen een medewerker van Tesla in staat is om een slachtoffer te bevrijden en niet de hulpdiensten? Die vraag zal ongetwijfeld op tafel liggen. Maar hoe kan het dat Tesla zelf onderzoek kan doen naar het ongeluk en kan verklaren dat het probleem niet bij de auto-pilot lag? Dat is hetzelfde als de slager die zijn eigen vlees keurt. Het is natuurlijk niet in het belang van Tesla dat de auto-pilot onder vuur komt te liggen. Het bedrijf van Elon Musk zoekt de grenzen op met vaak fantastisch resultaat, maar in dit soort gevallen moeten overheden en veiligheidsdiensten bij de les blijven.

WOUTER DIEMER

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_005-005_Voorwoord (TS).indd 5

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

5

03/10/16 10:28

INHOUD NUMMER 11 2016

DOSSIER

HERSTELGIDS We bieden jou in deze PCM de complete herstelgids. Allereerst proberen we crashes zo veel mogelijk voor te zijn door de hardware goed in de gaten te houden en aan uitdagende tests te onderwerpen. Vervolgens gaan we aan de slag met back-ups. Geen leuke taak, maar het zorgt er wel voor dat je goed bent voorbereid op doemscenario’s. Tot slot hulp voor als het kwaad al geschied is. Hoe krijg je zo veel mogelijk gegevens terug van die kapotte schijf? En hoe ga je weer aan de slag? We nemen natuurlijk ook smartphones en tablets mee in deze herstelgids.

Vanaf pagina 18

IEDERE MAAND

6

8

Newsfeed

12

Texpeditie: AR

18

Dossier

118

Hardwarehoek

122

Colofon & Contact / NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_006-007_Inhoud (TS).indd 6

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:30

INHOUD

Nummer 11 2016

REVIEWS 65 Dell UltraSharp UP2516D 97 Medion Erazer X7849 98 The Battle Samsung T3 1TB versus SanDisk Extreme 900 960GB

Groepstest

MULTIROOM-AUDIO Pagina 52

Sonos zette ongeveer tien jaar geleden de markt op zijn kop met zijn multiroom-audiosysteem. Het heeft met z’n eenvoud en gebruiksgemak de massa bereikt. Inmiddels zijn er di-

Workshop

DATA VERSLEUTELEN Pagina 82

Mail verzenden, draadloos internetten, bestanden versturen … Allemaal acties die privacygevoelige gegevens bevatten waarvan je niet wilt dat die in verkeerde handen vallen. Goede

DOSSIER: HERSTELGIDS

encryptie geeft je de beste garanties en met behulp van digitale certificaten kan dat zonder al te veel gedoe.

18 Bewaak je pc 26 Back-ups voor alle apparaten 34 Snel aan de slag na een crash

verse fabrikanten met vergelijkbare producten. Hoe staat de markt ervoor? We testen zeven

GROEPSTEST

multiroom-audiosystemen.

52 Multiroom-audio

Workshop

AUTOMATISEER JE VERLICHTING Pagina 46

Een knop die onmiddellijk de juiste sfeerverlich-

ACHTERGROND 40 60 66 106

Heeft usenet nog toekomst? Videokaarten in de wetenschap Alles over geheugen Privacy Shield in de praktijk

VEILIGER NETWERK MET PFSENSE

PRAKTIJK

Je wilt je thuisnetwerk beter afschermen en

ting inschakelt als je tv-kijkt? Een lichtplan dat ‘s nachts je lampen uitschakelt? Verlichting is één van de interessantere dingen om te automatiseren in huis. En dat regel je met het opensourcepakket Domoticz op een Raspberry Pi.

Achtergrond

PRIVACY SHIELD IN DE PRAKTIJK Pagina 106

Zijn jouw gegevens veilig op Amerikaanse servers? Safe Harbor, een besluit waarin gegevensoverdracht met de VS werd geregeld, is inmiddels van tafel geveegd. Kunnen gegevens

46 Workshop: Automatiseer je verlichting 70 Software: Word de baas 76 Workshop: Firewall en gateway met pfSense 83 Workshop: Certificaten: handig en veilig(er) 90 Workshop: Bouw je eigen thuisserver (deel 2) 100 Workshop: VPN via DD-WRT 110 Workshop: Je eigen telefooncentrale

nog wel veilig naar Amerika worden verzonden? Tijd om in de gegevensstroom naar het land van de onbegrensde mogelijkheden te duiken.

Workshop

Pagina 76

beveiligen én je hebt nog ergens een oudere computer staan? Dat komt mooi uit, dan kun je met pfSense aan de slag. Dit is een ijzersterke firewall, die tevens als router, draadloos toegangspunt, DMZ, DHCP-, DNS- en VPN-server – én meer – kan fungeren.

Achtergrond

HEEFT USENET NOG TOEKOMST? Pagina 40

De nieuwsgroepen (usenet) staan vol films, series, muziek, software en e-books. Het down-

MINIWORKSHOPS

loaden hiervan is illegaal, maar toch kunnen honderdduizenden Nederlanders de verleiding dagelijks niet weerstaan. Hoe zit dit download-

105 Avast for Business opzetten 117 Pdf’s bewerken

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_006-007_Inhoud (TS).indd 7

netwerk technisch in elkaar en in hoeverre blijft usenet de komende jaren beschikbaar?

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

7

03/10/16 10:30

NEWSFEED NIEUWS & GADGETS O N D E R R E D A C T I E VA N : TIJS HOFMANS EN RANDOLF BOUWMA

Geen pc nodig met VR-bril Alcatel Veel fabrikanten komen met

aan een niet-nader-genoemde

een eigen VR-bril, maar een

octacore-processor, 3 GB RAM en

nieuwe van Alcatel is extra

32 GB interne opslagruimte, en ook

opmerkelijk. De draadloze Vision

de nodige sensoren. De bril bevat

werkt namelijk niet samen met

twee amoled-schermen van 3,8

een smartphone of pc. Alle

inch groot, met een resolutie van

componenten die nodig zijn

1080 x 1020 pixels per oog. Alcatel

om virtualreality-toepassingen

werkt voor VR-content samen met

mogelijk te maken, zijn in de

verscheidene makers van VR-came-

bril zelf verwerkt. Denk daarbij

ra’s, waaronder 360fly.

Nieuwe Kaspersky-suites bieden VPN aan De nieuwe security-suites van Kaspersky (de 2016-edities) zijn stan-

V10 X 2 = V20

daard voorzien van een VPN-functie. Binnen de software aangeduid als

LG heeft met de opvolger van

hoofdscherm is 5,7 inch groot,

Secure Connection. Dit zorgt ervoor

de V10 een primeur te pakken.

met een resolutie van 2560 x

dat al het internetverkeer via een

De V20 is namelijk de eerste

1440 pixels. Er is een Snapdra-

versleutelde verbinding wordt geleid.

smartphone die uit de winkel

gon 820-processor aanwezig,

Daarbij wordt ook het IP-adres ver-

meteen op Android 7.0 Nougat

in combinatie met 4 GB RAM

huld, en doet de feature dus dienst als

draait. Ook dit keer is gekozen

en 64 GB aan opslagruimte. De

VPN. Je kunt er gratis tot 200 MB per

voor een extra schermpje boven

accu heeft een capaciteit van

dag van gebruikmaken. Voor een vast

het reguliere display. Dit tweede

3200mAh en is snel op te laden

bedrag per maand of per jaar kun je er

scherm is nu helderder en het

via de usb-C-poort. Of het

ook voor kiezen deze limiet op te hef-

contrast is beter. Qua functiona-

toestel naar Nederland komt,

fen. Secure Connection maakt gebruik

liteit zijn er geen verschillen. Het

is nog even afwachten.

van de servers van Hotspot Shield en kan ook automatisch gestart worden

8

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_008-011_Newsfeed (JP).indd 8

zodra er verbinding wordt gemaakt

maakt deel uit van de Internet- en

met een openbare hotspot. De optie

Total Security Suites.

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 13:10

NEWSFEED

Nieuws en gadgets

PlayStation 4 Pro biedt 4K-gaming en HDR Sony brengt een nieuwe versie van de PlayStation 4 uit onder de naam PlayStation 4 Pro. Deze heeft als belangrijkste verbetering dat je in 4K erop kunt gamen, waarbij ook ondersteuning is voor een HDR-kleurenweergave (High Dynamic Range). De console heeft daarvoor een snellere videochip en een hogere kloksnelheid in huis, samen met een harde schijf van 1 TB. Spellen kunnen er mooier op uit zien en er soepeler op draaien, maar ontwikkelaars mogen geen games maken die enkel op de Pro te spelen zijn. Wie dus al een PlayStation 4 heeft staan, hoeft niet bang te zijn om bepaalde titels te missen. Met een firmware-update is de HDR-optie er ook voor oude modellen.

BlackBerry-apps op andere smartphones BlackBerry stelt op abonne-

voor betalen. Hub+ geeft in

mentsbasis zijn eigen apps

totaal toegang tot de volgende

beschikbaar voor andere

apps: Hub, Calendar, Password

Android-toestellen. Eerder wa-

Keeper, Contacts, Tasks, Device

ren deze alleen te gebruiken

Search, Notes en de BlackBerry

door BlackBerry-bezitters. Via

Launcher. De Hub, Calendar,

de Play Store kun je de ‘Services

Password Keeper en Launcher-

van BlackBerry Hub+’ instal-

apps zijn ook los te downloaden

leren. Vanaf dat moment kun

en gratis te gebruiken, maar

je de apps van BlackBerry 30

dan krijg je wel te maken met

dagen gratis proberen. Daarna

reclameboodschappen.

moet je er 0,79 cent per maand

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_008-011_Newsfeed (JP).indd 9

DIT ZIJN DE NIEUWE SSD’S VAN SAMSUNG Samsung brengt de 960 Pro- en

de SATA-interface. De 960 EVO is

960 EVO-SSD’s uit als opvolger van

de eerste schijf van het bedrijf met

de 950 Pro-generatie. Het gaat om

‘Intelligent TurboWrite’-technologie

twee NVMe M.2-SSD’s die gebruik-

aan boord, waarmee leessnelheden

maken van de 3D-NAND-techno-

tot 3200 MB/s gehaald worden en

logie. Het bedrijf mikt wederom

schrijfsnelheden tot 1900 MB/s. De

op de zakelijke en veeleisende

960 Pro moet 3500 MB/s lees- en

gebruiker. De schijven ondersteu-

2100 MB/s schrijfsnelheid kunnen

nen PCI Express 3.0 en maken

halen. Beide zijn verkrijgbaar met

gebruik van het NVMe-protocol,

een capaciteit van 512 GB, 1 TB of

dat ongeveer vijf keer sneller is dan

2 TB.

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

9

03/10/16 13:10

NEWSFEED Nieuws en gadgets

Drone van GoPro kiest luchtruim GoPro volgt de Hero 4-lijn op

zonder aparte behuizing en

met de Hero 5-actiecamera’s en

luisteren allebei naar stemcom-

verkoopt nu ook zijn eigen drone

mando’s. Beide kunnen 4K

onder de naam Karma. De Hero

opnemen. De Black heeft een

5 is er in twee varianten, de Hero

12megapixel-sensor, de Session

5 Black en de Hero 5 Session. De

een 10megapixel-sensor. Ze

Black-versie is de meest com-

zijn tevens onder GoPro’s eigen

plete camera en de enige met een

drone te hangen. Opvallend is

ingebouwd touchscreen. Zowel

dat deze quadcopter op te vou-

de Black als de Session hebben

wen is, zodat ‘ie makkelijk mee

dit keer optische beeldstabilisa-

te nemen is in de meegeleverde

tie meegekregen, zijn waterdicht

rugzak annex koffer.

Privécloud op te zetten met Nextcloud Box Dit is de NextCloud Box van Nextcloud, Canonical en WDLabs. Met

APPLE ZWAAIT 3,5MMJACK UIT MET IPHONE 7

deze hardwarekit

Meestal wordt er bij nieuwe

draadloze oordoppen, de AirPods.

zet je zelf je eigen

gadgets de nadruk gelegd op

De iPhone 7 is voorzien van een

private cloud op,

wat er zoal nieuw is, maar

A10 Fusion 4-Core processor en is

met de opensource-

de iPhone 7 en de grotere 7

daardoor weer een stukje sneller

software Nextcloud reeds

Plus vallen juist op omdat er

geworden. Dit keer is er geen

geïnstalleerd. Het pakket bestaat

iets ontbreekt – namelijk de

sprake meer van een 16GB-versie.

uit een Western Digital PiDrive-

traditionele koptelefoonaan-

Interne opslag start nu bij 32 GB.

schijf van 1 TB en een behuizing.

sluiting, de 3,5mm-jack. Muziek

Ook 128 of 256 GB is een optie.

Je voegt hier zelf een Raspberry Pi

luisteren gaat via bluetooth

De camera is dit keer uitgerust

2, 3 of vergelijkbaar minicompu-

een speciale versie van Ubuntu

óf via een verloopstekkertje,

met optische beeldstabilisatie en

tertje aan toe. De software laat je

voor het Internet of Things. Dit

dat overigens meegeleverd

een F1.8-lens, voor betere foto’s

bestanden onder je eigen controle

OS maakt de Nextcloud Box ook

wordt met het toestel. Daar-

bij weinig licht. Apples nieuwste is

opslaan, synchroniseren met al je

geschikt om als IoT-gateway

naast verkoopt Apple zelf ook

ook waterdicht.

apparaten en delen met anderen.

thuis te draaien.

De Nextcloud Box draait als besturingssysteem Snappy Ubuntu Core,

10

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_008-011_Newsfeed (JP).indd 10

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 13:11

NEWSFEED

Nieuws en gadgets

4G-internet als thuisabonnement T-Mobile komt met 4G-abonne-

4G-netwerk van T-Mobile.

menten voor thuisinternet. Dat

De maximale downloadsnelheid be-

moet huishoudens en onderne-

draagt 150 megabyte per seconde.

mingen aanspreken die geen (of

Keuze in de verschillende bundels

moeilijk) een vaste verbinding

heeft niets met deze snelheid te

kunnen krijgen, bijvoorbeeld in

maken, maar met een datalimiet:

buitengebieden. De draadloze

25 GB, 100 GB en 200 GB. Bij de

4G-router die daarbij hoort, plukt

laatste twee bundels kan ‘s nachts

zijn internet ‘uit de lucht’. Daarbij

overigens onbeperkt gedownload

wordt gebruikgemaakt van het

worden.

VR-rugzak in aantocht MSI is zijn virtualreality-rugzak VR

rugzaksystemen loopt de kabel van

One nog altijd aan het dooront-

de bril naar de pc namelijk achter

wikkelen. Een nieuwe versie van

het hoofd langs. Het eerste proto-

de draagbare computer is lichter

type van de VR One woog 4,5 kilo.

dan voorheen en weegt ook

Dat gewicht is nu teruggedrongen

minder dan concurrerende ap-

naar 3,6 kilo. Naast de aansluitingen

Het veelzijdige usb-C kan ook

HDMI-aansluiting. Ook versies met

paraten. De VR One is verzonnen

die nodig zijn voor een VR-bril is de

video- en audiosignalen door-

DisplayPort-, MHL- en Thunder-

om meer bewegingsvrijheid te

VR One onder meer uitgerust met

geven, maar televisies hebben

bolt-uiteindes zijn in de maak.

krijgen zodra je een Oculus Rift

een GTX 1070-videokaart en een

meestal geen usb-C-ingang.

De kabels maken gebruik van de

of HTC Vive draagt. Bij dergelijke

overgeklokte i7-processor.

Dus moet er een adapter aan te

HDMI 1.4b-standaard, in plaats

pas komen, wil je bijvoorbeeld

van het nieuwere HDMI 2.0b. Dat

de nieuwste MacBook aanslui-

is voldoende voor 4K op 30 fps, als

ten. Daar komt verandering in

ook voor 3D. Maar bijvoorbeeld

dankzij de komst van de usb-C-

niet voor HDR, 4K/60fps en de

naar-HDMI-kabel. Met aan de

21:9-beeldverhouding. Vanaf vol-

ene kant een usb-C-aansluiting

gend jaar liggen ze in de winkels.

EERSTE 1TB-GEHEUGENKAARTJE EEN FEIT Western Digital komt als eerste

gendragers. Kenmerken waaronder

met een SDXC-kaart met 1 terabyte

de lees- en schrijfsnelheden zijn

opslagruimte. De introductie van het

nog onbekend, omdat het kaartje

1TB-SDXC-kaartje vindt plaats zestien

nog niet te koop is. Vooralsnog

jaar na de aankondiging van het eerste

betreft het een prototype, waarvan

64MB-kaartje, destijds een astrono-

we ook de prijs nog niet weten.

USB-C NAAR TV ZONDER ADAPTER

en aan de andere kant een

misch hoge opslagruimte. Die was afkomstig van SanDisk, dat nu ook het 1TB-kaartje maakt. Western Digital nam SanDisk vorig jaar over, maar laat het bedrijf verder werken aan geheu-

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_008-011_Newsfeed (JP).indd 11

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

11

03/10/16 13:11

TEXPEDITIE Augmented reality

AUGMENTED REALITY: ANDERS DAN VIRTUAL REALITY

Een extra laagje over de werkelijkheid Virtual reality mag dan de laatste tijd volop in het nieuws zijn, maar er is een andere technologie die op dit moment in rap tempo belangrijker wordt: augmented reality. Bekende namen als HoloLens en Google Glass maken deze tegenhanger van VR steeds interessanter, maar let op: AR is niet zomaar een versimpelde versie van VR. TIJS HOFMANS

N

et als virtual reality is augmented reality niet hele-

Het verschil met virtual reality

maal nieuw. Het concept bestaat al jaren, maar dan

Augmented reality heeft veel weg van virtual reality, dat op dit

kun je om een model

vooral in sciencefiction of in een heel beperkte vorm

Met de HoloLens

moment een heel grote hype is. Er zijn veel overeenkomsten

van een auto heen

in het echt. De term ‘augmented reality’ stamt uit 1968, toen

in de technologieën, maar in de praktijk hebben ze ook veel

lopen.

een Amerikaanse onderzoeker Ivan Sutherland een eerste

verschillende toepassingen. Het grootste verschil tussen AR

HMD (Head Mounted Display) ontwierp dat een beeld kon

en VR is hoe de omliggende omgeving wordt gebruikt in het

weergeven voor de ogen van een gebruiker. Het beeld van

creëren van de nieuwe realiteit. Waar je bij virtual reality een

het ‘Zwaard van Damocles’, zoals dit HMD-systeem heette,

complete wereld opbouwt uit het niets, wordt bij augmented

werd gegenereerd door een enorme computer, waarmee de

reality juist de bestaande omgeving gebruikt, inclusief be-

bril verbonden was via een gigantische robotarm die aan het

staande obstakels zoals muren, tafels of ramen. Augmented

plafond hing. Dat was nodig omdat ‘head tracking’ voor een

reality kan een simpel filter op de camera-app van je telefoon

AR-apparaat belangrijk is, zodat je het ‘aangevulde’ beeld kunt

zijn, maar ook een grote helm op je hoofd waarbij een com-

weergeven op de plaats waar de gebruiker naar kijkt.

plexe combinatie van sensoren en camera’s een virtueel beeld

Later was het vooral het Amerikaanse leger dat de technologie verder ontwikkelde. Dat duurde nog wel lang: pas in

namaakt van de omgeving waarin je staat. Dat laatste doet bijvoorbeeld de HoloLens van Microsoft,

1992 werd het eerste AR-systeem echt professioneel inge-

maar ook de Vive van HTC (die over het algemeen wordt

zet. De luchtmacht ontwikkelde toen een systeem met een

gezien als VR-bril). De Vive maakt namelijk gebruik van ‘room

exoskelet en een HMD waarmee een soldaat virtueel door een

scaling’: twee camera’s in de hoek van de kamer maken een

gesimuleerde omgeving kon lopen.

beeld van de ruimte waar je bent. Je kunt vervolgens met de

12

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_012-016_Texpeditie (TS).indd 12

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:27

TEXPEDITIE Augmented reality

Omni consequam illique latur ate velesti quas esed exerspi.

Vive op je hoofd rondlopen door die ruimte, waarbij je zelfs met de afgesloten bril op je hoofd nog duidelijk ziet waar de muren en deuren zich bevinden. Met een speciale

HoloLens

app van IKEA kun je

klein vierkant vlak waarin alle modellen getoond worden die

Eén van de bekendste AR-brillen van dit moment is de

met een VR-bril zien

je oproept.

HoloLens. Microsoft kondigde dat apparaat tegelijk met

hoe je nieuwe keuken

Windows 10 aan, al is de bril nog steeds in ontwikkeling.

er straks uit komt te

sen dat het om een virtualreality-bril ging. Op dat moment

De HoloLens is een grote bril met twee plastic lenzen aan

zien.

was de ontwikkeling van de Oculus Rift en de HTC Vive nog

Toen de HoloLens werd aangekondigd, dachten veel men-

de voorkant. Daarover wordt een beeld geprojecteerd met

in volle gang en leek het erop dat virtual reality de volgende

twee kleine projectors. Dat betekent dat je naar de ‘echte

grote hype ging worden. Microsoft koos voor een andere aan-

wereld’ kunt kijken, maar daar ook andere beelden over-

pak. In plaats van een compleet nieuwe wereld te genereren,

heen kunt projecteren.

kan de HoloLens een bestaande ruimte aanvullen met virtuele

Dat gebeurt in het geval van de HoloLens allemaal lokaal.

avatars (voor in games) of 3D-modellen van een gebouw. Inte-

De bril heeft geen verbinding nodig met een laptop of

ressant zijn de camera’s en sensoren aan de voorkant van de

computer (al is dat wel mogelijk), maar rendert al het beeld

bril. Die maken zes keer per seconde een nieuw beeld van de

zelf. Daarvoor maakt de bril gebruik van een Intel Atom-

omgeving, om te scannen waar bijvoorbeeld de muren, tafels

chip (32 bit). Die methode heeft wel wat beperkingen. Zo is

of stoelen zijn. Dit maakt het mogelijk om een game te spelen

het beeld dat je voor ogen hebt beperkt: je ziet slechts een

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_012-016_Texpeditie (TS).indd 13

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

13

03/10/16 10:28

TEXPEDITIE Augmented reality

waarin een personage ergens op zit of tegenaan leunt. Dat is anders dan met VR, waarbij je eerst de hele bank moet genereren via de computer.

Techniek is klaar Net als virtual reality begint uitgebreide augmented reality nu eindelijk een beetje op te komen: de techno-

Layar: de eerste app Wie het over augmented reality heeft, kan niet om Layar heen. Layar was één van de eerste applicaties die AR bij het grote publiek bekendmaakte, al is de app uiteindelijk nooit een heel groot succes geworden. Layar is een app voor smartphones waarbij de camera wordt gebruikt om

Alle rekenkracht

logie is er eindelijk klaar voor. De technologie voor goede AR

augmented reality weer te geven. Dat gebeurt met laagjes

van de HoloLens zit

zit vooral in dure brillen zoals de eerdergenoemde HoloLens,

die je kunt downloaden, zodat je met dat zo’n laagje om je

in de behuizing van

maar ook in de Google Glass die een paar jaar geleden voor

heen kunt kijken om te zien waar er een pinautomaat in de

de bril.

reuring zorgde. In de eerste plaats is er een goede camera aan

buurt is (en hoe ver die is). Of achtergrondinformatie over

de voorkant van de bril nodig waarmee de ruimte in kaart kan

een standbeeld kunt tonen als je daar je telefoon op richt.

worden gebracht. Anno 2016 zijn cameralenzen zo goedkoop

Het uitbrengen van die app was een slimme zet: omdat

dat zelfs de goedkoopste smartphones een redelijke camera

steeds meer mensen een smartphone met zich meedroe-

hebben, maar een paar jaar geleden was dat nog lang niet

gen, werd AR steeds toegankelijker. Layar deed nog iets

het geval. Naast camera’s hebben veel brillen ook (infrarood-)

slims: het maakte een technologie die andere bedrijven

sensoren nodig waarmee een driedimensionaal beeld kan

konden gebruiken om zelf zulke laagjes te ontwikkelen. Zo

worden opgebouwd van een ruimte. Belangrijker dan de camera zelf is de rekenkracht die nodig

kon ING een laag uitbrengen met alle ING-geldautomaten in de buurt of een gemeente een laag met toeristische

is om een goede rendering te kunnen maken van een ruimte.

informatie over een stad.

Ook cpu’s dalen ieder jaar hard in prijs, maar zelfs de Wet van Moore heeft er nog niet voor gezorgd dat processors nu

Het probleem van Layar was dat het moeilijk bleek geld met de app te verdienen. Dat kwam deels doordat de camera’s

Via de informatie-

zonder meer geschikt zijn voor AR. Kijk naar de HoloLens, die

vier à vijf jaar geleden nog nét niet goed genoeg waren om

lagen van Layar zie

nog gebruikmaakt van een 32 bit Intel Atom-processor. Een

alles goed te kunnen zien. De telefoons hadden daarnaast

je extra informatie

dergelijke chip mag dan wel honderden keren krachtiger zijn

veel moeite de toen redelijk zware applicatie stabiel te

over bijvoorbeeld een

dan wat AR-ontwerper Sutherland voor ogen had, de Atom is

draaien. Inmiddels hoor je nog maar weinig van Layar.

monument.

nog niet krachtig genoeg om een constant 360graden-beeld te kunnen tonen. Met al die rekenkracht is ook een goede accu nodig en hoewel die ontwikkeling in smartphones de laatste jaren een beetje lijkt te zijn gestagneerd, is het goed te merken dat moderne technologie veel langer AR-beelden kan tonen. Google Glass en de HoloLens kunnen ‘slechts’ een paar uur gebruikt worden, al is die paar uur al een grote verbetering ten opzichte van een jaar of twintig geleden.

Google Glass Na Layar dook augmented reality opnieuw op in consumententechnologie met de Google Glass, de slimme bril die heel even populair werd. De Glass was bij de aankondiging in 2012 een gedoodverfd succes: techgigant Google gooide er miljoenen aan ontwikkeling tegenaan, het zou de toekomst worden van hoe we technologie gebruiken en Sergey Brin liep ieder uur van de dag met een vroeg prototype op zijn hoofd rond. Google

14

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_012-016_Texpeditie (TS).indd 14

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:28

TEXPEDITIE Augmented reality

in de demo’s te zien was, over je hele gezichtsveld, maar in een klein rechthoekig schermpje van een paar centimeter in de hoek van je blikveld.

Geen verkoopsucces Er was meer mis met Google Glass en de bril flopte uiteindelijk als consumentenproduct. De hardware was nog niet goed genoeg: de accu was binnen een paar uur leeg en het apparaat werd na een uur intensief gebruik bloedheet. Daarnaast waren het vooral de camera’s waar de meeste critici over vielen. De Glass had een camera aan de voorkant waarmee foto’s en video’s gemaakt konden worden en dat werd als groot privacyrisico gezien. Mensen die constant rondliepen met een camera die alles in hun gezichtsveld filmde en vastlegde, klonk als de plot van een dystopische sciencefictionfilm. Sterker nog: niet geheel toevallig was dat precies de plot van het boek ‘The Circle’ van Dave Eggers, over een groot techbedrijf dat duidelijk op (onder meer) Google gebaseerd was. Uiteindelijk bleek het met de privacyrisico’s wel mee te vallen, want wie heimelijk foto’s wilde maken van toevallige Glass leek niet te stoppen en het gadget vond dan ook gretig

Google Glass

passanten moest daarvoor hardop “OK Google” zeggen of

aftrek bij technologieliefhebbers, die niet minder dan 1500

maakt gebruik van

fysiek op een knop drukken. Toch was er voor Google op dat

euro betaalden voor een ontwikkelaarsversie van de bril.

de camera aan de

moment geen redden meer aan, de bril was te zwaar gestig-

voorkant van de bril

matiseerd. Google Glass werd uiteindelijk weer terug naar de

zo gewild maakten. In een aantal video’s was te zien hoe

om een beeld voor je

tekentafel gestuurd en bestaat nu vooral op papier binnen

een gewone gebruiker een gemiddelde dag beleefde: op

ogen te zetten.

Google. Ondanks het belabberde verkoopsucces was Google

Het waren deels de techdemo’s van de Glass die de bril

Glass één van de eerste hardwarematige techproducten die

straat was een navigatiepijl in beeld te zien, afspraken werden in zijn gezichtsveld getoond en hij kon zelfs in

De ‘viewfinder’ van

AR serieus op de kaart zette. Het gaf aan dat augmented rea-

realtime alle sociale netwerken over een bepaald per-

de Google Glass toont

lity veel makkelijker te realiseren is dan (goede) virtual reality

soon naar voren halen door gezichtsherkenning. Zo werd

informatie in een klein

en daar zag Google zeker in 2012 en 2013 goede kansen.

de Glass gepresenteerd. Nog vóór de eerste prototypes

schermpje in je ooghoek

werden geleverd leken de mogelijkheden eindeloos, maar

(en niet in het hele blik-

Pokémon GO

in de praktijk viel het gebruik van de Glass nogal tegen. De

veld zoals de demo’s het

Waar Google Glass nog vooral voor technologieliefhebbers en

‘viewfinder’ waarop de informatie te zien was zat niet, zoals

voorspiegelden).

nerds interessant was, drong augmented reality nooit echt tot de massa door. Tot afgelopen jaar, toen Pokémon GO plotseling dé hype van de zomer werd. De reboot van het razend populaire spelletje werd als smartphone-app uitgebracht en werd in mum van tijd miljoenen keren gedownload. Wat volgde was een vreemd tafereel waarbij jongeren plotseling de straat op moesten om een smartphonegame te spelen. Pokémon GO is een goed voorbeeld van ‘gemengde realiteit’: niet compleet augmented, ook niet virtueel, maar ook niet alleen maar een tweedimensionale smartphonegame. Het spelletje zelf speelt zich af op het scherm, maar om het überhaupt te kunnen spelen, moet je fysiek naar buiten, rondlopen over straat. De game werkt op basis van Google Maps met locatiegegevens, zodat je via gps kunt rondlopen door een buurt om daar Pokémon te vangen. Bovendien wordt de camera van de smartphone gebruikt om op stoepen of in parken een virtuele Pikachu of Magikarp weer te geven, vergelijkbaar met hoe Layar ook gebruikmaakt van ‘laagjes’ over je smartphonecamerabeeld.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_012-016_Texpeditie (TS).indd 15

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

15

03/10/16 10:28

TEXPEDITIE Augmented reality

Pokémon GO verloor na een paar weken zijn glans en wordt nu minder gebruikt, maar de game is een goede indicatie van hoe AR op toegankelijke wijze gebruikt kan worden bij spelletjes.

Praktische toepassingen Naast smartphonegames wordt er op dit moment nog hard gezocht naar praktischer toepassingen voor augmented reality. AR gaat niet groot worden met games, hoe populair dan ook. Het gaat ook niet populair worden via wearables of smartphones. De echte toepassingen voor een geavanceerde technologie als AR begint bij industrieën die er baat bij kunnen hebben. Dat is bijvoorbeeld te zien met de HoloLens van Microsoft. Die is vooral gericht op het bedrijfsleven, onder andere door zijn stevige prijskaartje van 3000 euro. En

Pokémon GO

terecht. Een architectenbureau kan veel doen met een

projecteert virtu-

goede AR-bril. Denk maar eens aan de ontwerper die

ele pokémon over de

een driedimensionaal model van een gebouw kan ma-

echte wereld heen.

ken, daar omheen kan lopen, kan in- en uitzoomen op kleine hoekjes of die als het ware dóór het gebouw heen

De HoloLens geeft

kan gaan. Of denk aan de medische student die de bril

gedetailleerde weer-

kan gebruiken om een model van een skelet te bekijken,

gaven van hoe een

met interactieve elementen om aan te tonen hoe bloed

complex apparaat er

luchtkastelen, maar huidige toepassingen waar Microsoft

stroomt of een specifiek orgaan werkt. Dat zijn geen

van binnen uitziet.

de HoloLens nu al voor inzet. Op het moment gaat het nog om beperkte demo’s, maar veel industrieën zijn al erg tevreden met de mogelijkheden van AR.

Professioneel of niet? De vraag is of je voor goede AR wel een dure bril nodig hebt. Layar liet namelijk al zien dat het met je telefooncamera ook heel goed mogelijk is om augmented reality te creëren. Dat gebeurt zelfs al op dit moment in goedkope VR-brillen. Neem de Cardboard van Google. Daar zit een groot gat in de voorkant, zodat de camera van je telefoon erdoorheen kan kijken. Dat kan ook met de wat duurdere brillen zoals de Gear VR. Op die manier kun je naar de ‘echte wereld’ kijken, terwijl je verder een grote, afgesloten VR-bril op hebt. Toegegeven, op dit moment kun je daar niet zo heel veel mee. Je kunt een geinig filtertje over dit beeld heen gooien, zodat je alles ziet zoals de Terminator, of een applicatie als Layar starten, zodat je kunt zien waar in de buurt een pinautomaat zit – niet dat je een VR-bril op straat zou dragen, maar het gaat om het idee. Net als virtual reality is ook augmented reality hard bezig aan een opmars. De twee technologieën hebben zowel overeenkomsten als verschillen. Inmiddels is de techniek ver genoeg om augmented reality interessant, relatief goedkoop en breed inzetbaar te maken. Aanvankelijk zullen vooral industrieën er veel baat bij hebben, maar als AR daar doorbreekt, kunnen we in de toekomst ook zelf aan de slag met dit soort aangepaste realiteit.

16

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_012-016_Texpeditie (TS).indd 16

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:28

Naamloos-1 1

22-9-2016 12:16:05

DOSSIER Herstelgids

BEWAAK JE PC Zorg dat je problemen voor bent Je hebt je laptop of een met zorg in elkaar gezette pc in gebruik genomen. Hoe zorg je er vervolgens voor dat alles blijft draaien? Wat zijn de kwetsbaarste onderdelen van de pc? En wat kun je doen om de hardware in de gaten te houden om zo ongeoorloofde crashes voor te zijn? G E R TJ A N G R O E N

D

vaak als eerste de geest geven. Bij een laptop is reparatie vaak lastiger en duurder. Er zijn wel een paar dingen die je kunt doen om de levensduur van je pc en laptop te verlengen (zie kader ‘Levensduur optimaliseren’). De economische levensduur was in het verleden korter

e technische levensduur van een pc ligt rond

dan de technische levensduur, veelal zo’n twee tot drie

de zes tot acht jaar. Bij laptops is dat wat kor-

jaar. Tegenwoordig kan een pc veel langer mee. Zo

ter, zo’n vier tot vijf jaar bij intensief gebruik,

lang als bijvoorbeeld de Harwell Dekatron, bijnaam The

vooral omdat ze meer te verduren krijgen (zoals vallen

Witch, is ook weer niet realistisch: de 2.500 kilo zware

Dekatron is

en stoten) en hun warmte minder goed kwijtraken. Ge-

computer is sinds 1951 actief en, na een restauratie in

de oudste

lukkig is een desktop-pc eenvoudig te repareren. Denk

2012, nu te bewonderen in een Brits museum.

werkende pc ter

aan bijvoorbeeld het vervangen van de voeding of het

wereld

plaatsen van een nieuwe harde schijf; onderdelen die

De Harwell

Beproef je nieuwe pc Bij een nieuwe pc of een gewijzigde configuratie, is het handig een zogenaamde ‘burn-in-test’ te doen. Alle onderdelen worden dan flink op de proef gesteld. Doorstaat je pc deze test, dan geeft dat je wat meer zekerheid dat hij ook in de dagelijkse praktijk goed zal werken. Programma’s waarmee je zo’n test kunt uitvoeren zijn bijvoorbeeld Prime95 (Windows, Linux en macOS), te vinden op www.mersenne.org, en BurnInTest van Passmark (Windows en Linux), te vinden op www. passmark.com. De Pro-versie van BurnInTest is wat uitgebreider en kun je dertig dagen gratis proberen. In het programma kun je verschillende tests starten, waaronder het overladen van de processor met instructies en het schrijven en daarna teruglezen met gegevenscontrole naar het geheugen en de harde schijf.

18

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_018-024_Dossier - Houd je hardware in de gaten (JP).indd 18

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:27

DOSSIER Herstelgids

peraturen. Daar is dit onderdeel namelijk erg gevoelig voor (zie kader ‘Condensatoren zeer temperatuurgevoelig’). In het verleden zijn er vaak problemen (en

Met Burn-

Een moderne

zelfs schandalen) met slechte condensatoren geweest

voeding van

die lek raakten of ontploften, veelal uit Taiwan. Het

Corsair, met

bekendste schandaal stamt uit 2002 toen een geheime

enkele stevige

formule voor condensatoren werd gestolen van een

condensatoren.

Via het menu Configuration kun je kiezen welke tests

InTest van

uitgevoerd moeten worden. In ditzelfde menu kun je

PassMark kun

de uit te voeren tests tot in detail aanpassen. Windows

je onderdelen

heeft overigens ook een ingebouwd programma om

van je pc op de

het geheugen te testen. In Windows 10 kun je daar

proef stellen.

rechtstreeks naartoe door te zoeken op Windows Geheugencontrole. De test zelf vereist het herstarten van je pc.

Levensduur optimaliseren Bij het samenstellen van je desktop-pc kun je al wat doen om de bedrijfszekerheid te vergroten. Bespaar niet op de voeding en kies een gerenommeerd merk, het is het gevoeligste onderdeel van een pc. Kies voor een moederbord met degelijke bouwkwaliteit waarin componenten van hoge kwaliteit zijn opgenomen. Als er iets stukgaat aan het moederbord, is dat vaak lastig te achterhalen. Gebruik een SSD in plaats van een harde schijf, zeker voor je opstartschijf. Een SSD is veel sneller en betrouwbaarder. Zorg voor een goede koeling en goede luchtstromen in je pc. Let op de garantietermijn van de onderdelen die je selecteert, dat

De testen die

zegt vaak meer over de levensduur dan bijvoorbeeld de MTBF.

BurnInTest moet uitvoeren, kun

Zet een desktop-pc liever niet op de vloer: hij verzamelt dan veel stof.

je tot in detail

Af en toe stofzuigen is raadzaam, ook (voorzichtig!) binnen in de pc.

aanpassen.

Voeding en moederbord

Bij een laptop heb je de bedrijfszekerheid wat minder in de hand. Zorg dat de laptop zijn warmte kwijt kan, ook voor de levensduur

De voeding van een pc geeft vaak als eerste de geest.

van de batterij. Zorg dat de openingen (zoals aan de onderkant en

Het moederbord is minder kwetsbaar, maar als het

achterkant) niet worden geblokkeerd.

stukgaat is dat wel lastiger te achterhalen. Vaak wordt

Plaats een SSD, naast genoemde voordelen verbruikt een SSD ook

het probleem eerst gezocht bij andere onderdelen. Een

minder energie en heb je minder warmteproductie.

defect is zowel bij een voeding als een moederbord

Voor een langere levensduur van de batterij moet je de laptop niet

vaak het gevolg van een gesneuvelde elektrolytische

continu op netstroom en volledig volgeladen laten werken. Het is

condensator, soms weer als gevolg van te hoge tem-

verstandig af en toe op de batterijstroom te werken.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_018-024_Dossier - Houd je hardware in de gaten (JP).indd 19

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

19

03/10/16 10:27

DOSSIER Herstelgids

Japans bedrijf en foutief werd overgenomen door een Taiwanese fabrikant. Talloze moederborden van gerenommeerde fabrikanten gaven in de jaren daarna de geest. Tegenwoordig ligt de kwaliteit gelukkig op een hoger niveau. Wel worden condensatoren van Japanse merken als Rubycon, Panasonic en Nichicon nog steeds als superieur gezien. Het gebruik daarvan wordt tevens als verkoopargument gebruikt bij de duurdere voedingen en moederborden.

Processor Het is handig om, vooral bij een nieuwe pc of gewijzigde configuratie, de beschikbare temperatuursensoren, maar ook voltages en ventilatorsnelheden in je pc in de gaten te houden. SpeedFan en het zeer overzichtelijke HWMonitor zijn daar handige programma’s voor. Ze weten veel meetgegevens te achterhalen, soms iets te

veel: in SpeedFan duiken soms onlogische metingen

SpeedFan

op die je kunt negeren. Let erop dat een processor veel

is handig voor

zelf regelt (zie volgende paragraaf). Je merkt pas dat de

het uitlezen van

koeling onvoldoende is als deze langere tijd zwaar op de

temperatuur-

proef wordt gesteld, bijvoorbeeld bij een zware game,

sensoren en voltages.

De levensduur van een elektrolytische condensator is sterk afhankelijk van de temperatuur.

Condensatoren zeer temperatuurgevoelig Elektrolytische condensatoren, ook wel elco’s genoemd, behoren tot de meest kwetsbare componenten in elektronische circuits. In een pc vindt je ze vooral in de voeding en op het moederbord. Ze dienen voor het afvlakken van de voedingsspanning. Door chemische processen ‘droogt’ de elco na verloop van tijd op. Een typische levensduur voor een elco van hoge kwaliteit is 6.000 uur bij een temperatuur van 105 graden Celcius, omgerekend slechts 250 dagen. Gelukkig leren scheikundige wetten ook dat, als vuistregel, de levensduur verdubbelt bij iedere 10 graden onder die berekende 105 graden Celcius. Bij een degelijk gebouwde en efficiënt werkende voeding blijft de temperatuur gelukkig beperkt, veelal zo’n 45 tot 55 graden. De elco in ons voorbeeld houdt het bij 55 graden zelfs 22

HWMonitor

jaar vol. Fabrikanten van voedingen weten dat natuurlijk ook: ze zullen

geeft zeer over-

zeker in goedkopere voedingen niet de duurste exemplaren kiezen. Een

zichtelijk details

goedkopere elco die is berekend op bijvoorbeeld 2.000 uur kan ook al

over tempera-

voldoen, al pakt de rekensom nadeliger uit. In de praktijk loont daarom

turen, voltages

de investering in een hoge kwaliteit voeding. De kans dat onbetrouw-

en processorbe-

bare componenten worden gebruikt, is dan veel kleiner.

lasting.

20

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_018-024_Dossier - Houd je hardware in de gaten (JP).indd 20

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:27

DOSSIER Herstelgids

Maximale temperatuur processor Voor schade aan de processor zelf of een kortere levensduur door hoge temperaturen hoef je niet heel bang te zijn. Moderne processors zijn berekend op hoge temperaturen tot meer dan 100 graden Celsius. In iedere moderne processor is bovendien een temperatuursensor ingebouwd. Als de temperatuur te hoog oploopt, maar ook als de processor weinig te doen heeft, wordt de frequentie automatisch teruggeschakeld. Loopt de temperatuur te ver op, dan schakelt de processor zichzelf helemaal uit en zal je pc herstarten. Bij welke temperatuur dat gebeurt, hangt

Core Temp geeft extra veel

af van de processor die je hebt. De waarde wordt in

informatie, zoals

de fabriek ingesteld en kun je eventueel terugvinden

de temperatuur

in de datasheets. Dankzij technologieën als Turbo

van alle cores en

Boost zal een processor ook, als er genoeg marge is

het verbruik.

in onder meer de temperatuur, juist een stuk harder gaan lopen. Daarom valt er heel wat extra’s uit een stress-test of benchmark. Daarom is het handig de tem-

goed gekoelde processor te halen. Wat is een zinvolle

peratuur langere tijd in de gaten te houden. Core Temp

bovengrens voor de temperatuur? Diverse bereke-

is daar ideaal voor. Het meet alleen je processor, maar

ningen op internet laten zien dat Intel-processors de

geeft wel veel uitgebreidere details. Bovendien kun je de

maximale prestatie blijven leveren, en dus ook Turbo

sor houdt het

temperatuur (in graden Celcius) evenals de processor-

Boost blijven gebruiken, zolang de temperatuur de 100

hoofd koel,

De proces-

belasting (in procenten) en snelheid (in GHz) permanent

graden Celcius niet overschrijdt. In de praktijk is het

zeker met een

lingen van Core

in de taakbalk weergeven en ook over langere tijd

verstandig om 80 tot 85 graden Celcius als bovengrens

stevige koeler

Temp kun je

bijhouden. Door de ‘Core Temp Remote Server’-plug-in

aan te houden.

van bijvoorbeeld

extra details

mee te installeren kun je de temperatuur ook nog vanaf

Cooler Master of

aan de taakbalk

andere pc’s in het netwerk in de gaten houden, en zelfs

Scythe.

toevoegen.

onderweg met de Android-app.

Via de instel-

Harde schijven De harde schijf is een kwetsbaar onderdeel en het doet altijd ‘pijn’ als deze er abrupt mee stopt. Wanneer dat zal gebeuren is vaak een raadsel. Er zijn exemplaren die na twintig jaar nog steeds trouw rondspinnen, maar de realiteit is dat veel exemplaren er na drie tot vijf jaar mee ophouden. Een enkele keer herken je de signalen, zoals tik- en krasgeluiden, trage toegangstijd of problemen bij het lezen van gegevens. Een erva-

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_018-024_Dossier - Houd je hardware in de gaten (JP).indd 21

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

21

03/10/16 10:27

DOSSIER Herstelgids

tuur en uitvalpercentage. Diverse programma’s, waaronder het genoemde SpeedFan, lezen de temperatuur uit via een statusveld van S.M.A.R.T. (Self-Monitoring, Analysis, and Reporting Technology). De ingebouwde technologie dient om problemen zo vroeg mogelijk te ontdekken. Helaas herkent het vooral mechanische fouten, niet of nauwelijks elektronische problemen. Volgens het onderzoek zou meer dan een derde van ringsdeskundige is het Amerikaanse bedrijf Backblaze,

alle gecrashte schijven geen waarschuwing vooraf

schijven zijn

dat zeker 25.000 harde schijven in gebruik heeft voor

hebben gegeven via S.M.A.R.T.. Maar als een melding

een kwetsbaar

online back-updiensten. Die draaien overigens 24 uur

komt, wil je die niet missen. Handige programma’s

onderdeel in

per dag en 7 dagen per week, wat natuurlijk niet is te

voor het uitlezen van S.M.A.R.T. zijn HD Tune Pro (dat

de pc.

vergelijken met een laptop of desktop-pc thuis. Op

vaak ook voor benchmarks wordt gebruikt) en Crystal-

basis van eigen onderzoek publiceert het bedrijf re-

DiskInfo. Dit laatste programma kan zelfs permanent

gelmatig betrouwbaarheidscijfers van bekende harde

actief blijven als je de opties Resident en Opstarten

Info kan per-

schijven. Het gebruikt een brede waaier van veelal

aanzet via het Functies-menu. Het waarschuwt dan

manent actief

voor consumenten gemaakte (3,5inch-)modellen. Vol-

bij problemen en kan diverse meetgegevens in een

zijn en bijtijds

gens het bedrijf doen deze exemplaren het niet slech-

grafiek presenteren.

waarschuwen.

Harde

CrystalDisk-

ter dan de op zakelijk gebruik gerichte harde schijven. Houd het blog van het bedrijf (www.backblaze.com/ blog) in de gaten voor de resultaten. Enkele jaren terug becijferde het al eens dat in de eerste 1,5 jaar een vrij groot aantal harde schijven uitvalt: 5,1 procent. De 1,5 jaar daarna (als de schijf tussen de 1,5 en 3 jaar oud is) valt juist een veel kleiner percentage uit: 1,4 procent per jaar. Na drie jaar neemt de uitval weer flink toe, namelijk 11,8 procent per jaar. Het goede nieuws, concludeert het bedrijf, is dat 80 procent na vier jaar nog steeds draait. HD Tune Pro laat de gezond-

Harde schijven bewaken?

heid van je

Voor harde schijven zou temperatuurbewaking minder

harde schijven

zinvol zijn volgens een onderzoeksrapport van Google.

zien.

Het stelt dat er geen direct verband is tussen tempera-

Back-ups en RAID Het kan niet vaak genoeg gezegd worden: maak regelmatig een back-up van belangrijke bestanden. Een crash valt nu eenmaal lastig te voorspellen. Zie hiervoor ook pagina’s 26 en 34. Ook een SSD kan crashen en als het gebeurt, is dat vaak zonder waarschuwingen en met grote gevolgen. Bij een harde schijf valt vaak nog wat te redden, bij een SSD is dat vrijwel ondenkbaar. Over de levensduur van SSD’s hoef je je gelukkig geen zorgen te maken (zie kader ‘Levensduur van de SSD?’). Het gebruik van RAID kan interessant zijn, zolang je bedenkt dat het geen back-up is: als je een bestand kwijt bent, dan ben je dat ook op bijvoorbeeld een ge-

22

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_018-024_Dossier - Houd je hardware in de gaten (JP).indd 22

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:27

DOSSIER Herstelgids

Met PowerChute kun je onder Windows de instellingen

Levensduur van de SSD?

van je UPS

De SSD staat wat technologie betreft eigenlijk nog een beetje in de kin-

beheren.

derschoenen. Vooral problemen met firmware staan vers in het geheugen. Een mooi voorbeeld is een bug in de Crucial M4, waar we ook zelf

schakelen op de ingebouwde batterij. De batterijtijd

mee te maken hebben gehad. De bug hield verband met het S.M.A.R.T.-

hangt af van het vermogen van het UPS-model en de

statusveld Power on Hours waarin wordt bijgehouden hoelang een SSD

apparaten die je op noodstroom laat werken. Is er

wordt gebruikt. Na exact 5184 uren (216 dagen) liep de SSD steeds na

genoeg batterijtijd dan kun je nog even doorwerken.

een uur vast. Met een firmware-update was het probleem te verhelpen.

Raakt de batterij leeg, dan kan je pc of NAS automa-

Het grootste probleem met SSD’s is het beperkte aantal schrijfacties dat

tisch worden afgesloten. Dat wordt via software gere-

op de chips kan worden uitgevoerd. Door slimme technieken, zoals een

geld, door de UPS met een usb-kabel aan te sluiten. In

betere spreiding van de data (wear-leveling genoemd), kan de levens-

Windows kun je het programma PowerChute instal-

duur vergroot worden. Verschillende duurtesten wijzen gelukkig uit dat

leren, dat gratis is in de Personal Edition. Bij een NAS

een SSD gemakkelijk 50 tot 100 jaar meegaat, zelfs bij zwaar gebruik.

kun je UPS inschakelen via het menu. Bij de apparaten

Wie wil kan met optimalisatietools als SSD Tweaker en SSD Life aan de

van Synology vind je deze optie via het Configuratie-

slag met de instellingen en ‘gezondheid’ van zijn SSD.

scherm, in het onderdeel Hardware en stroom.

Korte stroomonderbrekingen spiegelde harde schijf kwijt. Wel kan RAID ervoor zor-

Voor de meeste mensen zal het voldoende zijn als de

gen dat je door kunt blijven werken. Gebruik je RAID1

UPS korte stroomonderbrekingen kan opvangen die je

(mirroring) om twee (identieke) harde schijven te

zelf kunt oplossen, zoals een aardlekschakelaar in de

spiegelen en gebruik je dat RAID-volume als bootschijf

meterkast. De bredere stroomstoringen in de wijk of

en voor je besturingssysteem, dan kun je doorwerken

regio maken werken vaak toch vrijwel onmogelijk. Als

als één van de schijven stukgaat. Zo voorkom je ook

de storing langer duurt en de batterij raakt leeg, zorgt

heel wat herstelwerkzaamheden. Bij vrijwel alle moe-

de software op je pc ervoor dat het besturingssysteem

derborden behoort RAID tot de standaarduitrusting en

wordt afgesloten. Vooral voor mechanische harde

anders kun je met software-RAID ook nog veel doen.

schijven en SSD’s is dat belangrijk. In PowerChute kun

UPS

je, via Configuration / Runtime, aangeven dat de pc zo lang mogelijk aan moet blijven en pas moet worden

Je pc maar ook een netwerkschijf of NAS heeft baat bij

afgesloten als er nog maar vijf minuten batterijtijd over

een noodstroomvoorziening of UPS (Uninterruptable

is. Een tweede goede reden voor de aanschaf van een

Power Supply). Een UPS zorgt ervoor dat het apparaat

UPS is dat deze de pc beschermt tegen een te lage en

bij stroomuitval blijft werken door (naadloos) over te

hoge stroom. Bovendien is de hardware beschermd

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_018-024_Dossier - Houd je hardware in de gaten (JP).indd 23

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

23

03/10/16 10:27

DOSSIER Herstelgids

tegen elektrische ruis: bij te veel ruis wordt (tijdelijk)

er goede mogelijkheden om via software een server

overgeschakeld naar de batterij. Bij PowerChute kun

zonder dat soort voorzieningen te bewaken. Handige

je de gevoeligheid instellen onder Configuration /

programma’s voor de Linux-server zijn Munin en Mo-

Sensitivity.

nit. Munin geeft grafieken over vrijwel ieder aspect van

APC

Munin en

de server, terwijl Monit meer als een soort watchdog

Monit zijn

werkt. Het houdt de beschikbaarheid van services als

twee handige

APC is één van de bekendste merken als het gaat om

Apache, MySQL en Postfix in de gaten en onderneemt

programma's

UPS’en, en heeft een breed aanbod. We hebben goede

bij problemen actie om de service weer te herstellen.

om je server te

ervaringen met de APC Back-UPS ES 700VA (ongeveer

Ze vormen een mooie combinatie.

bewaken.

90 euro) die zo’n 420 watt vermogen biedt. Om het wattage te berekenen, kun je de VA-waarde vermenigvuldigen met een factor 0,6. Handig is dat deze UPS veel stopcontacten heeft. Vier hiervan blijven werken bij stroomuitval, daar sluit je je pc en bijvoorbeeld Een UPS

een monitor op aan. De andere vier werken alleen bij

beschermt je pc

gewone stroom. Je kunt drie daarvan eventueel als

tegen nadelige

master-slave gebruiken. De UPS zorgt er dan voor dat

gevolgen van

deze worden uitgeschakeld als je pc in slaapstand gaat.

stroomuitval,

Wel iets om op te letten is dat stroompieken ook via

spannings-

bijvoorbeeld een netwerkkabel je pc kunnen bereiken,

schommelingen

soms kun je dergelijke verbindingen ook beschermen

en ruis.

met een UPS.

Kleine reparaties uitvoeren De pc raakt zijn ‘modulaire’ karakter een beetje kwijt. Steeds meer onderdelen zijn geïntegreerd op het moederbord. Enkele insteekkaarten (zoals de grafische kaart) en de geheugenmodules kun je wel goed zelf vervangen door een vergelijkbaar exemplaar. Denk ook aan kleine reparaties als het vastzetten van losse connectoren of vervangen van slechte

Bewaak je server

24

kabels. Reparaties aan elektronische circuits zijn lastiger. Het vervangen van een elektrolytische condensator is eigenlijk één van de weinige

Heb je een eigen thuisserver gemaakt (zie ook de serie

reparaties die je zelf – gewapend met een soldeerbout en wat tin – zou

artikelen over dit onderwerp in PCM, met daarvan deel

kunnen proberen. Als zo’n condensator defect is, herken je dat meestal

2 op pagina 90) dan wil je deze natuurlijk graag bewa-

direct, hij staat dan vaak bol. Je moet wel een beetje avontuurlijk

ken. Op veel servermoederborden zitten chips voor

ingesteld zijn. Sleutelen in een computervoeding is minder aan te raden

beheer op afstand, ook wel Baseboard Management

en kan zelfs gevaarlijk zijn door de zeer hoge spanningen. Let er ook op

Controller (BMC) genoemd. Een bekende specificatie is

dat lading na het uitzetten nog minutenlang kan worden vastgehouden

IPMI. In veel gevallen kun je de server gewoon via een

door de zware condensatoren. Ga je een condensator vervangen, dan let

browser beheren met een willekeurige pc in het net-

je vooral op de waardes voor capaciteit en voltage, maar ook of het een

werk. Een nadeel van servermoederborden is dat ze

zogenaamde low-ESR-condensator moet zijn. Het heeft dan een lage

vaak een stuk duurder en complexer zijn. Gelukkig zijn

eigen weerstand, wat in bepaalde circuits belangrijk is.

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_018-024_Dossier - Houd je hardware in de gaten (JP).indd 24

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:27

BEST GETEST AUG 2016

Naamloos-1 1

20-9-2016 16:20:04

DOSSIER Herstelgids

BACK-UPS VOOR PC, SMARTPHONE EN TABLET Goed voorbereid op doemscenario’s Een back-up maken is geen leuke taak, maar toch komt er ooit een moment dat je spijt hebt dat je niet even de tijd hebt opgeofferd om alles voor je pc, smartphone en tablet goed op te zetten, zodat je zorgeloos door het leven kunt. JOCHEM DE GOEDE

I

n deze masterclass laten we je niet alleen zien hoe je een back-up maakt, maar ook hoe je nadenkt over een complete back-upstrategie. Een back-

upstrategie gaat verder dan simpelweg back-ups maken voor als er ooit iets fout gaat. We helpen je bij het maken van bestandback-ups, een systeemkopie en een externe back-up op een andere locatie, voor je pc,

26

smartphone en tablet, zodat je in alle gevallen zeker-

mogelijkheid heeft Windows 10 zelf een functie inge-

heid hebt.

bouwd: Windows Bestandsgeschiedenis. Je schakelt

Bestands-

Bestandsgeschiedenis in door Instellingen te openen.

geschiedenis

PC EN LAPTOP

Ga vervolgens naar Bijwerken en beveiliging en

schakel je een-

Losse bestanden back-uppen

Back-up. Je kunt een externe harde schijf aansluiten

voudig in vanuit

voor de back-up of eventueel kun je ook gebruikmaken

de instellingen.

Wanneer je een back-up maakt, zorg je ervoor dat je

van een netwerklocatie, bijvoorbeeld als je een gedeel-

je belangrijkste bestanden erin opneemt. Denk aan

de schijf hebt op je NAS. Klik op Een station toevoe-

persoonlijke bestanden zoals je dierbare foto’s, maar

gen en zoek naar de schijf. Als je een netwerklocatie

ook belangrijke bestanden zoals cv’s, brieven en werk-

gebruikt, klik dan op Alle netwerklocaties weergeven

of schoolgerelateerde documenten. Met een goede

en kies de schijf. Daarna worden automatisch back-ups

bestandsback-up ben je beschermd als je per ongeluk

gemaakt van je bestanden. Als je klikt op Meer opties

een bestand verwijdert dat je nog nodig hebt of als

kun je onder meer instellen hoe vaak een back-up

je een bestand overschrijft en de wijzigingen in dat

gemaakt moet worden. Dat gebeurt standaard elk uur,

document wilt kunnen terughalen. Voor die laatste

maar dat kan ook elk kwartier.

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_026-032_Dossier - Masterclass - Back-ups maken (JP).indd 26

Windows

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:25

DOSSIER Herstelgids

Ook stel je hier in hoelang back-ups behouden moeten

ledige systeemkopie van je Windows-installatie terug,

worden. Onderaan zie je welke mappen standaard zijn

zodat je direct weer door kunt. Windows zelf heeft hier

opgenomen in de back-up. Klik op Een map toevoe-

weliswaar een ingebouwde oplossing voor, namelijk

gen om een eigen map te kiezen die je graag wilt mee-

‘Windows Back-up maken en terugzetten (Windows 7)’.

nemen in de back-up. Klik op Nu een back-up maken

Probleem is echter dat deze tool niet meer onder-

om de back-upprocedure meteen te starten.

houden wordt en dat deze vaak niet goed werkt. Het

Bestanden herstellen Het is mogelijk om eenvoudig terug te gaan naar de vo-

is beter om te kiezen voor een ander programma, dat sneller en stabieler werkt. Een fijne oplossing die ook nog eens gratis is, is EaseUS Todo Backup Free. Je

rige versie door naar de betreffende map te bladeren

downloadt dit programma via www.tiny.cc/todoback.

in Windows Verkenner. Daarna klik je met de rechter-

Voer het gedownloade bestand uit, klik op OK / Next

Kies tijdens

muisknop in de map en kies je voor Eigenschappen.

/ Accept en klik daarna nog een aantal keer op Next.

de installatie van

Als de map zich in de back-up bevindt, zie je in het nu

Tijdens de installatie is het nodig om de standaardmap

EaseUS even de

verschenen venster een tabblad Vorige versies. Daar

voor back-ups te kiezen. Voor een systeemkopie is het

locatie van je

kun je een eerdere versie van je map openen en alle

sterk aanbevolen om een locatie op een andere harde

systeemkopieën,

bestanden en mappen in de back-up inzien. Heb je de

schijf te kiezen of om te kiezen voor een netwerkloca-

bij voorkeur

map in zijn geheel verwijderd of wil je alle bestanden

tie. Let op dat ook EaseUS soms extra software meele-

op een aparte

in de back-ups inzien, dan ga je naar Instellingen van

vert, weiger deze tijdens de installatie.

harde schijf.

Windows (Windows-toets+I) / Bijwerken en beveiliging / Back-up. Klik dan op Meer opties en scrol helemaal naar onderen. Daar kun je klikken op Bestanden terugzetten vanuit back-up.

Het herstellen van de bestanden is een fluitje van een cent,

Een systeemkopie is handig voor als je harde schijf de geest geeft.

door met de rechtermuisknop op een map te klikken zie je vorige versies van een

Systeemkopie maken

map of bestand.

Een systeemkopie Het eenvoudig back-uppen van individuele bestanden

Bij de eerste keer starten van EaseUS wordt om een licentiecode gevraagd. Klik op Later, want een licentiecode is niet nodig. Om een systeemback-up

is handig als je snel een bestand wilt terugzetten, maar

te maken, klik je bovenin op System Backup. In het

als je harde schijf stukgaat heb je hier niet zoveel aan.

nu geopende venster zie je de Windows-versie staan

Beter is het maken van een systeemkopie. Hierbij

met daaronder de bestemming bij Destination. Je

wordt een compleet back-up-image van je harde schijf

kunt bij Schedule: Off een schema voor de back-up

gemaakt, bit voor bit, zodat je een exacte kopie hebt

instellen. Daarmee kun je deze dagelijks, wekelijks of

van al je gegevens. In plaats van veel tijd te besteden

bijvoorbeeld maandelijks uitvoeren. Klik op Proceed

aan het oplossen van een probleem, zet je dan een vol-

om de back-up te starten. Indien je meerdere partities

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_026-032_Dossier - Masterclass - Back-ups maken (JP).indd 27

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

27

03/10/16 10:25

DOSSIER Herstelgids

Daarnaast is het een goed idee om een noodherstel-

Om een

Kies bij het

schijf te maken voor het geval dat je gehele harde

maken van een

schijf ermee ophoudt. Dan kun je eenvoudig ervan

herstelschijf

opstarten en op je nieuwe harde schijf je systeemkopie

voor WinPE, die

terugzetten. Deze maak je door te kiezen voor Tools

een stuk meer

/ Create emergency disk. Kies bij Boot disk type

drivers heeft en

voor Create WinPE emergency disk, kies naar welk

daardoor beter

apparaat je de schijf wilt maken en klik op Proceed om

werkt dan de

deze aan te maken.

Linux-omgeving.

of schijven hebt die je ook graag in de back-up wilt

systeemkopie te

meenemen, dan kun je beter gebruikmaken van Disk/

maken, kies je de

Partition Backup. Zorg ervoor dat je alle partities

bestemming en

van je systeemschijf selecteert, anders start de pc niet

klik je op Proceed

meer op na het herstellen. Als je bij het maken van de

om te starten.

back-up klikt op Backup options krijg je toegang tot de geavanceerdere mogelijkheden. Je kunt op het tabblad

Je kunt

Encryption een wachtwoord instellen voor de back-up,

instellen hoeveel

zodat de back-up versleuteld is. Ga ook nog even naar

back-ups uiterlijk

de Image-reserve strategy en vink de optie Enable

bewaard moeten

image reserve strategy aan. Kies voor I will preserve

Offsite back-up

worden, zodat

the last x backup(s) en vul daar bijvoorbeeld 3 in. Zo

Tot nu toe hebben we back-ups gemaakt van bestan-

beeld OneDrive

je niet er te veel

kun je eenvoudig terug naar een eerdere back-up als je

den en het systeem in zijn geheel. Deze back-ups

krijg je met een

ruimte aan

systeem crasht en heb je toch altijd een recente back-

hebben echter een ding gemeen: ze liggen thuis. Dat

Office 365-abon-

verspilt.

up klaarstaan.

is niet optimaal. Stel dat je huis afbrandt, dan ben je

nement 1 TB

dus al je data en persoonlijke bestanden kwijt. Het is

opslagruimte,

daarom een goed idee om nog een back-up op te zet-

meer dan

ten die ergens anders wordt opgeslagen, bijvoorbeeld

genoeg voor

in een clouddienst als Dropbox, OneDrive of Stack.

een externe

Met EncFSMP is het mogelijk om je bestanden in een

back-up.

Bij bijvoor-

Systeemkopie terugzetten Handig bij EaseUS Todo is de optie om de PreOS-omgeving aan te zetten. Als Windows niet meer wil starten door een softwarefout, kun je naar die PreOS-omgeving starten en je back-up terugzetten. Om deze omgeving aan te zetten, klik je op Tools / Enable PreOS.

28

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_026-032_Dossier - Masterclass - Back-ups maken (JP).indd 28

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:25

DOSSIER Herstelgids

versleutelde map in welke clouddienst dan ook op te slaan. Je downloadt EncFSMP via de link: www.tiny. cc/encfsmp. Klik op Download latest version of EncFSMP for your OS. Voer het gedownloade bestand uit en klik op OK / I Agree. Klik daarna op Next / Install om het programma te installeren. Zodra de installatie klaar is, start je EncFSMP vanaf het menu Start door ernaar te zoeken. Klik nu op de knop Create new EncFS. Er opent zich een nieuw venster. Voer bij Mount name een naam in voor je versleutelde map en bij EncFS Path de locatie van de map. Klik op Browse en blader naar de map van je clouddienst, bijvoorbeeld naar OneDrive. Maak daar een nieuwe, lege map aan voor EncFS en klik op Map selecteren. Voer daarna een

kenner als schijf te koppelen. Je ziet daarna bij de kolom

wachtwoord in bij Password en nogmaals bij Retype

Drive welke schijfletter je versleutelde map heeft. Let

maken koppel je

Password. Je kunt ervoor kiezen om je wachtwoord

dus op dat je bestanden kopieert naar die schijf en niet

je versleutelde

op de pc op te slaan door een vinkje te zetten bij Store

direct naar de map die je net koos bij EncFS Path. Alles

map door deze

password, maar wees je ervan bewust dat het wacht-

wat je naar de schijf kopieert, versleutelt en verplaatst

te selecteren

woord dan in tekst op je harde schijf staat. Voor ons is

EncFS automatisch naar de cloudmap. Om automatisch

en te klikken op

het alleen van belang dat de clouddienst er niet bij kan,

EncFS te mounten, maak je een nieuwe snelkoppeling.

Mount.

dus wij vinken deze optie aan. De overige instellingen

Daarvoor klik je met de rechtermuisknop in een wil-

kun je zo laten. Klik op OK om de nieuwe map aan te

lekeurige map en kies je voor Nieuw / Snelkoppeling.

maken en op te slaan.

Vul bij Locatie het volgende in: "C:\Program Files\

Na het aan-

EncFSMP\EncFSMP.exe" mount -m [Mountnaam] -p [Wachtwoord]. Vervang [Mountnaam] door de naam van de mount die je net invulde en doe hetzelfde bij wachtwoord. Je kunt het -p [Wachtwoord]-gedeelte eruit halen als je dat liever niet hebt, dan vraagt EncFSMP direct na het starten om je wachtwoord. Kopieer daarna deze snelkoppeling naar %AppData%\Microsoft\ Windows\Start Menu\Programs\Startup door dat pad letterlijk in Verkenner in te voeren.

FreeFileSync installeren De volgende stap is om automatisch bestanden naar je versleutelde map te kopiĂŤren. Daarvoor kun je bijvoorbeeld gebruikmaken van FreeFileSync, dat je downloadt vanaf www.freefilesync.org. Voer het gedownloade bestand uit en volg de installatiestappen. Let op Bij het aanmaken van een EncFSMP-map is het belangrijkste om een pad in je clouddienst

Let tijdens de

aan te maken en

installatie van

een wachtwoord

FreeFileSync al-

in te stellen.

leen even op de

EncFSMP mounten

extra software die wordt mee-

Klik nu op je net aangemaakte map in het hoofdvenster

geleverd en vink

en kies voor de optie Mount om deze in Windows Ver-

deze uit.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_026-032_Dossier - Masterclass - Back-ups maken (JP).indd 29

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

29

03/10/16 10:25

DOSSIER Herstelgids

Kies links voor de map die je gelijk wilt maken met de map rechts.

Het is een goed idee om nog een back-up te maken die ergens anders wordt opgeslagen. dat je bij een stap extra software krijgt aangeboden, in dit geval Norton Security, dus vink dat uit en klik daarna op Volgende. Start daarna het programma en klik bij Vergelijken eronder op Bladeren. Kies de map die je veilig naar de cloud wilt uploaden. Klik daarna

op een eenvoudig bereikbare locatie op. Om continu

rechts op Bladeren en blader naar de schijfletter waar

de mappen gelijk te houden, maak je een nieuwe

nieuwe snelkop-

EncFS aan gekoppeld is. Klik links naast Synchronise-

snelkoppeling aan met de locatie: "C:\Program Files\

peling te maken

ren op het pijltje en kies voor Spiegelen. Klik daarna

FreeFileSync\RealTimeSync.exe" "Pad naar *.ffs_

en deze in de

op Synchroniseren en dan op Start. In de kolommen

batch-bestand". Staat je batch-bestand bijvoorbeeld

map Startup

zie je alleen de bestanden die verschillen, dus deze zijn

op de C-schijf, dan vul je in: "C:\BatchRun.ffs.batch".

van Windows te

na synchronisatie leeg. Geen zorgen, je bestanden zijn

Klik op Volgende / Voltooien. Plaats deze snelkoppe-

zetten, worden

niet verdwenen.

ling in de map Startup van Windows, zoals bij EncFSMP.

je bestanden

Automatisch bestanden overzetten

automatisch

JE SMARTPHONE EN TABLET

versleuteld en

naar Bestand / Opslaan als batchverwerking. Kies

Contacten back-uppen

de cloud.

voor Negeren en vink de optie Geminimaliseerd

Het is erg eenvoudig om een back-up te maken van je

uitvoeren aan. Kies bij Na voltooiing voor Voortgang

contactpersonen. Vanuit Android kun je je contacten

dialoogvenster sluiten en vink Logbestand opslaan

exporteren door de app Contacten te openen. Open

uit. Klik op Opslaan als en sla het *.ffs_batch-bestand

het menu van de app door op de menuknop te tikken

Om automatisch je bestanden over te zetten, ga je

30

Door een

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_026-032_Dossier - Masterclass - Back-ups maken (JP).indd 30

geĂźpload naar

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:25

DOSSIER Herstelgids

of op de drie puntjes rechtsboven en kies voor Importeren/Exporteren. Tik op Exporteren naar VCF-bestand en kies een locatie om het bestand op te slaan. Ben je ingelogd met een Google-account, kies dan voor Google Drive,, zodat je er eenvoudig op andere apparaten bij kunt. Kies voor Mijn schijf en tik op Opslaan. Op je pc ga je naar https://drive.google.com, alwaar je het net geëxporteerde bestand terugziet. Download het door erop te dubbelklikken en te kiezen voor Downloaden.. Je hebt dan lokaal een kopie die je op allerlei diensten, waaronder Gmail, Outlook en iCloud Je contacten op Android kun

kunt importeren. Kies dan voor het vCard-formaat. Voor iOS maak je een back-up via iCloud. Ga naar de

je exporteren en

app Instellingen / iCloud.. Zorg dat je bent ingelogd

daarmee op an-

met een Apple ID en dat iCloud aan staat. Zet daarna

dere pc’s, smart-

de schakelaar om bij Contacten.. Om te controleren of

phones, tablets

de back-up is gelukt, ga je naar www.icloud.com en

of webservices

klik je op Contacten.. Als je al je contacten ziet, is alles

importeren.

in orde.

Voor iOS open je WhatsApp en ga je onderaan naar

WhatsApp is

Instellingen / Chats / Reservekopie. Tik op Autom.

eenvoudig op

reservekopie en kies hoe vaak je een back-up wilt ma-

zowel Android

ken. Tik op Maak nu reservekopie om nu direct een

als iPhone te

back-up te maken. Zorg ervoor dat je bent ingelogd in

back-uppen.

iCloud zodat je back-ups kunt maken. Google Foto’s

Foto’s back-uppen

maakt automa-

Om je foto’s van je smartphone of tablet te halen, kun

tisch back-ups

je het apparaat met een pc of Mac verbinden en dan

van je foto’s

je foto’s eraf halen. Bij Android en iOS koppel je je

naar de cloud.

smartphone of tablet met de pc als camera, waarna je

Dat is handig,

handmatig je foto’s eraf kan halen. Op Mac kun je met

want dan kun

Als je graag je WhatsApp-gesprekken wilt bewaren

de Photos-app je foto’s eraf halen en importeren. Een

je ze lokaal op

voor als je je telefoon verliest, dan ga je op Android

betere oplossing is om gebruik te maken van Google

je apparaat

naar het menu van WhatsApp en tik je op Instellingen

Foto’s. Met Google Foto’s krijg je onbeperkte opslag,

verwijderen.

/ Chats / Chat back-up. Tik dan op Back-up maken

mits je je foto’s in maximaal 16 megapixels opslaat. Na

naar Google Drive en kies hoe vaak die back-up ge-

het installeren van Google Foto’s worden je foto’s en

maakt moet worden. Die optie is alleen beschikbaar als

video’s automatisch geüpload naar de Google-cloud.

je bent ingelogd met een Google-account en in Google

Om back-ups aan te zetten, tik je op Instellingen /

Drive. Daarnaast moet er ook genoeg vrije ruimte

Back-up en synchronisatie. Zorg dat de schakelaar

beschikbaar zijn in je Drive, anders lukt de back-up na-

bij Back-up en synchronisatie aan staat. Je kunt je

tuurlijk niet. Tik op Back-up in WhatsApp om meteen

foto’s eenvoudig inzien op https://photos.google.

de back-up te starten en kies het betreffende Google-

com. Handig is dat je daarna de foto’s lokaal van je

account dat je voor de back-up wilt gebruiken. Als je de

apparaat kunt verwijderen, zodat je ruimte overhoudt.

back-up wilt herstellen op je nieuwe telefoon, zorg je

Hiervoor ga je naar Ruimte vrijmaken en tik je op

dat je bent ingelogd met hetzelfde Google-account als

de knop Ruimte vrijmaken. Je ziet hoeveel foto’s er

op je oude telefoon en ook hetzelfde telefoonnummer

lokaal verwijderd kunnen worden, omdat die al in de

gebruikt.

cloud staan.

WhatsApp-data opslaan

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_026-032_Dossier - Masterclass - Back-ups maken (JP).indd 31

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

31

03/10/16 10:25

DOSSIER Herstelgids

Toestel-backup Android Voor Android kun je back-ups maken naar je Googleaccount en deze opslaan in Google Drive. Hiervoor open je de app Instellingen en ga je naar het onderdeel Back-up maken en resetten bij Persoonlijk. De locatie van die optie kan per Android-versie en -toestel verschillen. Zorg ervoor dat de optie bij Back-up maken van mijn gegevens op Aan staat en dat bij Back-upaccount je eigen Google-account is geselecteerd. Dat zijn alle mogelijkheden van Google, die erg beperkt zijn omdat het lastig in te zien is wanneer de laatste back-up gemaakt is. Indien je een kopie van je smartphone of tablet op je pc wilt opslaan, is het nodig om de software van je telefoonfabrikant te gebruiken. Bijna elke fabrikant heeft hier wel software voor, Via iTunes sla

Toestel-backup iOS

hieronder vind je van de populairste fabrikanten hun back-uptool zodat je lokaal je back-ups kunt maken:

je je iOS-back-

Om te zorgen dat je iOS-apparaat goed geback-upt

Sony: www.tiny.cc/sonybu

ups lokaal op en

is, kun je twee kanten op: of je kunt iCloud gebruiken

Samsung: www.tiny.cc/sambuw (Windows) en

dat je bent

met wifi-syn-

voor je back-ups of je kunt dat doen met iTunes. iCloud

www.tiny.cc/sambui (Mac)

ingelogd met

chronisatie hoef

zal op veel iPhones en iPads standaard al ingeschakeld

LG: www.tiny.cc/lgbu

een Microsoft-

je je iPhone of

zijn. Je controleert of alles goed is ingeschakeld door

Huawei: www.tiny.cc/huabu

account om

iPad niet meer

naar de app Instellingen te gaan en dan naar iCloud.

aan te sluiten

Scrol wat naar onderen en ga dan naar Reservekopie.

Toestel-backup Windows 10 Mobile

met een usb-

Zorg dat daar Aan staat (door er eventueel op te tik-

Microsoft biedt met Windows 10 Mobile de optie om je

kabel.

ken en de schakelaar bij iCloud-reservekopie om te

back-ups op te slaan in OneDrive. Om deze functie in

zetten). Wil je liever iTunes gebruiken en je back-ups

te schakelen, open je de app Instellingen en ga je naar

dus lokaal opslaan en in beheer houden, dan sluit je

Bijwerken en beveiliging. Tik nu op Back-up en vink

te maken van

je iPhone aan met een usb-kabel op je computer. Dat

de opties aan om appgegevens naar OneDrive te back-

je Windows 10

hoeft maar één keer, daarna kan het via wifi. Ontgren-

uppen, evenals je de indeling van je startscherm, je

Mobile-apparaat

del je iPhone en tik op Vertrouw om de huidige pc

wachtwoorden, favorieten en andere systeeminstellin-

naar OneDrive,

te vertrouwen. Tik nu rechtsboven naast het actieve

gen. Als je klaar bent, ga je met de Startknop terug naar

schakel je deze

beeld LG’s tool

onderdeel op het tablet- of smartphonepictogram. Klik

het hoofdscherm en zijn je instellingen direct opgesla-

twee opties in.

is het mogelijk al

daarna op Maak nu reservekopie. Vink daaronder

gen. Je kunt

deze gegevens

de optie Synchroniseer deze iPhone met Wi-Fi aan,

je back-ups

lokaal op te

zodat je niet steeds je apparaat via usb hoeft te verbin-

beheren door

slaan.

den om een back-up te maken.

naar https://

Met bijvoor-

Zorg ervoor

je back-ups in OneDrive op te slaan. Om back-ups

onedrive.live. com te gaan en daarna te kiezen voor Apparaatbackups. Daar kun je eventueel back-ups verwijderen. Het is niet mogelijk om een backup van Windows 10 Mobile lokaal op je pc op te slaan.

32

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_026-032_Dossier - Masterclass - Back-ups maken (JP).indd 32

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:25

GA METEEN AAN DE SLAG!

Nu het buiten donkerder en kouder wordt, is het knutselseizoen weer aangebroken! Aanleiding voor eindredacteur Martijn Overman om een bijzonder pakket samen te stellen, waarmee je zelf leert programmeren. Voor deze aanbieding geldt: inclusief btw en exclusief verzendkosten, op = op. Deze aanbieding geldt zolang deze editie van PCM in de winkel ligt.

P

KNUTSELEN EN LEREN PROGRAMMEREN

rogrammeren heeft voor velen iets magisch, iets voor een selecte groep mensen die weet hoe wij producten het beste kunnen gebruiken en dat dan ook voor ons bepaalt. Maar er is iets aan het veranderen. Meer dan ooit zijn geïnteresseerden op een of andere manier bezig met code. Of het nu het bouwen van een website is, of het maken van slimme formules in Excel zoals dat in PCM regelmatig wordt gedaan. Of zoiets handigs als het maken van e-mailregels om de berichtenstroom in te dammen. Het is allemaal programmeren!

€ 49,-

€ 39,-

ARDUINO HET PAKKET BESTAAT UIT: Als redactie van jouw favoriete computerblad MET KORTINGCODE: • Projectboek • 25 praktische projecten schatten we in dat velen van jullie best een stap verder ARDUINOPCM • ± 200 componenten • Arduino zouden willen gaan, dus zijn we op zoek gegaan naar een Nano-compatibele microcomputer geschikt platform. Het is Arduino geworden, een betaalbare • Breadboard • Jumperdraden microcomputer die met eenvoudige instructies is te besturen en waar je direct andere hardware mee aan elkaar kunt koppelen. Dat kunnen luidsprekers, leds of motoren zijn, die je verbindt met drukknoppen, warmtesensoren of een microfoon. Met je eigen programma’s het gaat om het programmeren, dus dat doen we al vanaf de laat je de microcomputer reageren op z’n omgeving. eerste workshop. 25 WORKSHOPS Om je te helpen met de eerste voorzichtige stappen hebben we een boek samengesteld met daarin 25 leuke workshops waarin we uitleggen hoe je de Arduino kunt laten doen wat jij wilt. De nadruk ligt niet zozeer op de elektronica, maar op de code. We vertellen je precies hoe je de componenten aansluit, maar zullen je niet vermoeien met een elektronicacursus. Dat is beslist interessant, maar wat ons betreft wat minder passend bij PCM. Leren programmeren, hoe je techniek voor jou kunt laten werken en uiteindelijk hoe je zelf iets kunt maken wat je daadwerkelijk kunt gebruiken, zijn daarbij de leidraad. We zullen heel rustig beginnen met een paar eenvoudige circuits waarbij we toelichten wat een breadboard is en hoe het werkt, hoe je een led aansluit en hoe je de waarde van een weerstand afleest. Maar

EEN GREEP UIT DE PROJECTEN: • Knight Rider-scanner (met tune!) • Digitale bingomolen • Potplantmonitor • Mini-Hue (kleurrijke verlichting) • Ventilatorregeling

DIRECT AAN DE SLAG! Het boek wordt geleverd met een pakket van bijna 200 onderdelen om alle projecten direct te kunnen bouwen. De set bevat onder andere een Arduino Nano-compatibele microcomputer, een breadboard en draadjes om alle schakelingen zonder soldeerbout te kunnen maken. Sensoren voor warmte, licht en geluid, leds, een luidspreker en ventilator maken het een zeer gevarieerd geheel. We beginnen eenvoudig met een programmaatje dat een led laat knipperen. Wat verderop laten we een piëzo-luidsprekertje ‘Hallo Wereld’ seinen in morse. We maken onder andere een slimme timer voor trappenhuisverlichting, een schemerschakelaar, een lekkagemelder, een schakeling waarmee we met drie draaiknoppen alle kleuren uit een een rgb-led kunnen halen en bouwen uiteindelijk een digitale bingo-molen en een KnightRiderscanner die ook nog de bekende tune afspeelt! Elke workshop is voorzien van een indicatie van de moeilijkheidsgraad en de benodigde tijd. Laat die winter maar komen, wij vermaken ons wel de komende tijd .

GA SNEL NAAR WWW.HUBBIT.NL/ARDUINO

Hubbit Arduino PCM (JP).indd 58

29-09-16 15:18

DOSSIER Herstelgids

SNEL AAN DE SLAG NA EEN CRASH Voor als het onvermijdelijke gebeurt Zodra je pc gecrasht is, wil je zo snel mogelijk weer aan de slag. Welke stappen je dan het beste kunt ondernemen, zal lang niet iedereen weten, want zo vaak crasht je pc natuurlijk niet. Daarom geven we tekst en uitleg hoe je snel weer aan de slag kunt na een crash, ook als je vergeten bent een back-up te maken. JOCHEM DE GOEDE

Zorg

I

n deze masterclass helpen we je zo snel mogelijk je back-up weer terug te zetten. Heb je geen back-up, dan helpen we je met dataherstel. Bijvoorbeeld

voor als je Windows-installatie simpelweg stuk is of als

len we hoe je Android en iOS kunt herstellen, als je je smartphone of tablet niet meer kunt gebruiken.

De meeste UEFI-software is

ervoor dat je

je schijf de geest heeft gegeven. We beginnen eerst met

herstelmedia

de situatie als je wel een back-up hebt gemaakt volgens

hebt gemaakt,

de back-upgids eerder in dit nummer van PCM. Daarna

zodat je snel je

helpen we je je data terug te krijgen voor het geval dat

pc weer kunt

je geen back-up hebt en proberen we je bestanden te

Voorbereiding

terugzetten.

herstellen met Ubuntu of met Recuva. Ook behande-

Als je een back-up hebt gemaakt met EaseUS Todo

de usb-stick op

Back-up, dan is het terugzetten van de systeemkopie

te starten.

gebruiksvrien-

MET EEN BACK-UP

delijk: hier kun je het usb-icoon naar links slepen om vanaf

zo gebeurd. Dat is op de voorwaarde dat je voor de crash wel herstelmedia hebt gemaakt met EaseUS. Ben je dat vergeten, dan is de enige optie om een andere Windows-pc op te zoeken en die herstelmedia alsnog aan te maken. De stappen hoe je dat precies doet, staan beschreven in het artikel hiervoor. Zodra je succesvol de herstelmedia hebt aangemaakt, dan sluit je de usb-stick op de pc aan en start je vanaf deze stick op. Het kan zijn dat je even de UEFI of het BIOS van je pc moet configureren om te zorgen dat deze opstart vanaf usb. Een alternatief is om het opstartmenu van je pc te openen en de usb-stick uit de lijst met schijven te selecteren, zodat je er direct eenmalig vanaf kunt opstarten.

34

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCMPCM11_034-039_Dossier - Workshop - Herstellen na een crash (JP).indd 34

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:24

DOSSIER Herstelgids

de keuze te bevestigen en het herstellen te starten. Gebruik je een SSD? Vink dan onderaan de optie Optimize for SSD aan, zodat de schijfsectoren goed uitgelijnd worden en zodat je straks nog kunt opstarten vanaf de SSD.

Problemen met opstarten? Na het herstellen bestaat de kans dat je niet meer kunt opstarten vanaf je net herstelde schijf, omdat de back-upsoftware geen rekening kan houden met alle mogelijke pc-configuraties. Krijg je bijvoorbeeld de melding tijdens het opstarten dat Windows gerepareerd moet worden, dan kun je proberen opnieuw op te starten vanaf de EaseUS-herstelmedia. Ga dan naar Tools / Windows Shell Command. Typ vervolgens Klik op

Schijfkopie terugzetten

het commando cd X:\Windows\System 32 om de Windows-map van je huidige installatie actief te maken. Vervolgens typ je bcdedit, gevolgd door

Browse to

EaseUS heeft twee omgevingen: de Linux- en de

Recover om je

WinPE-omgeving. Over het algemeen raden we de

schijfkopiebe-

WinPE-omgeving aan. De stappen zijn vrijwel identiek

stand te kiezen

voor beide omgevingen, met als verschil dat je in de

en het herstel-

WinPE-omgeving veel meer opties tot je beschikking

len te starten.

hebt. Die omgeving gebruiken we dan ook als uitgangs-

gebruiken en opstartherstel te gebruiken, dat automa-

stel niet meer

punt. Zodra je vanaf de usb-stick opstart, wordt er een

tisch naar problemen zoekt en deze in veel gevallen

kan opstarten,

aantal bestanden geladen en na korte tijd verschijnt

automatisch kan oplossen. De complete lijst met pro-

kan het helpen

het EaseUS-logo. Het hoofdscherm verschijnt, waarna

blemen die soms kunnen voorkomen na herstel, vind

om bcdedit

je onderaan kunt kiezen voor Browse to recover.

je op deze pagina van EaseUS: www.tiny.cc/easprob.

opnieuw in te

bcdedit /set {default} osdevice boot bcdedit /set {defaut} device boot

bcdedit /set {default} detecthal 1

Een alternatief is om Windows-installatiemedia te

Vervolgens blader je naar de locatie van je back-up en

Als je na her-

stellen.

klik je op OK. Heb je een incrementele of differentiĂŤle back-up, zorg er dan voor dat je de nieuwste kiest. In de bestandsnaam van het back-upbestand is de datum Als je naar

opgenomen wanneer de back-up is gemaakt. Indien je

een SSD her-

een systeemback-up hebt gemaakt, zijn de partities om

stelt, vergeet

te herstellen al gekozen en hoef je alleen op Next te

dan niet Opti-

klikken. Vervolgens moet je aangeven waar de back-up

mize for SSD te

teruggezet moet worden. Selecteer de juiste schijf door

selecteren.

deze aan te vinken en klik op Proceed. Klik op OK om

Vink de optie Optimize for SSD aan, zodat de schijfsectoren goed uitgelijnd worden. Bestanden controleren Na het herstel is het een goed idee om te controleren of je Windows-installatie nog in orde is. Om de integriteit van je Windows-installatie te controleren, open je een Opdrachtprompt met Windows-toets+X en kies dan voor Opdrachtprompt (administrator). Je controleert vervolgens de integriteit van alle bestanden

WWW.PCMWEB.NL

PCMPCM11_034-039_Dossier - Workshop - Herstellen na een crash (JP).indd 35

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

35

03/10/16 10:24

DOSSIER Herstelgids

DATARECOVERY ZONDER BACK-UP Usb voorbereiden Als je Windows-installatie om wat voor reden dan ook gecrasht is, dan wil je bij de gegevens kunnen. De snelste oplossing hiervoor is om een usb-stick met Ubuntu te maken en dan proberen de schijf te mounten en je data te redden. Hiervoor is het nodig een opstartbare usb-stick te maken. Pak dus een usb-stick van minstens 2 GB en download de Ubuntu-iso van www.ubuntu.com/download/desktop. Wij maken gebruik van Ubuntu 16.04 LTS, omdat die stabiel is. met het commando sfc /scannow. Indien er fouten

Om de opstartbare usb-stick te maken, is het gebruik

zijn gevonden die niet hersteld kunnen worden, voer

van Rufus aan te raden, dat je vindt via https://

te Windows of

dan nog twee keer dit commando uit. Werkt dat

rufus.akeo.ie. Download hiervan de portable versie

malwareproble-

ook niet, dan kan het zijn dat DISM deze wel oplost.

en voer het gedownloade bestand uit. Klik onder-

men, controleer

Daarvoor gebruik je het commando Dism /Online

aan bij CreĂŤer een opstartbare disk met voor het

Na herstel vanwege defec-

je je Windowsinstallatie.

/Cleanup-Image /RestoreHealth. Is dat allemaal

schijficoon en blader naar het Ubuntu-iso-bestand.

in orde, controleer dan de schijf op fouten, door Win-

Zorg ervoor dat bij Apparaat je usb-stick is geselec-

dows Verkenner te openen, met de rechtermuisknop

teerd en bij Partitie-indeling is gekozen voor MBR

op de schijf te klikken en te kiezen voor Eigenschap-

partitie-indeling voor BIOS of UEFI. Klik op Start en

pen / Extra. Klik bij Foutcontrole op Controleren

daarna op Ja als een vraag wordt gesteld om Syslinux

en kies daarna voor Station scannen. Controleer

te downloaden. Schrijf het image in ISO-imagemodus

ten slotte of al je persoonlijke bestanden op de juiste

door op OK te klikken en klik ten slotte op OK om te

plekken aanwezig zijn en of je deze kunt openen. Is

bevestigen dat de schijf geleegd wordt, waarna Rufus

dat allemaal het geval, dan is alles in orde. Afhanke-

aan het werk gaat.

lijk van hoe oud je back-up is, vergeet niet Windows en andere belangrijke software te updaten, zodat je geen last krijgt van malware.

Schijf onzichtbaar? Als je een speciale schijfopstelling gebruikt zoals SCSI of RAID, dan kan het gebeuren dat de schijven niet in de herstelomgeving van EaseUS verschijnen. Als je de schijf in zijn geheel niet ziet, download dan de drivers van de fabrikant. Zet deze voor het gemak op de usb-stick van EaseUS, bijvoorbeeld in een mapje genaamd drivers. Zorg dat de driver is uitgepakt en dat je ten minste beschikt over het inf-bestand. In de EaseUSherstelomgeving blader je vervolgens naar Tools /Driver manager en blader naar de driver. Zorg ervoor dat als de WinPE-herstelmedia 64 bit is, de driver ook 64 bit is. Hetzelfde geldt voor 32 bit. Om te controleren hoeveel bit de herstelmedia is, klik je op Tools / Windows Shell Command. Zie je Program Files (x86), dan is het een 32bit-omgeving, anders 64 bit. Indien je een schijf hebt vervangen en je die schijf niet in EaseUS ziet, dan kan het nodig zijn om die nieuwe schijf te initialiseren. Daarvoor typ je in de Windows Shell Command van net het commando

Met Rufus

diskpart. Daarna typ je list disk. Kies de schijf aan de hand van de juiste

maak je eenvou-

grootte met het commando select disk x waarbij x overeenkomt met het

dig een opstart-

betreffende schijfnummer dat je in de lijst ziet. Typ create partition pri-

bare usb-stick

mary om de schijf te initialiseren, waarna je ernaar toe kunt herstellen.

voor Ubuntu.

36

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCMPCM11_034-039_Dossier - Workshop - Herstellen na een crash (JP).indd 36

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:24

DOSSIER Herstelgids

Als je de

Ubuntu starten

Om de locatie van je schijfimage te vinden, kun je de

Zodra de usb-stick klaar is, zet je de pc aan en start je er

externe schijf in Nautilus openen en bovenaan bij

vanaf op. Je kunt hiervoor dezelfde stappen gebruiken

XX GB Volume die knop naar de terminal slepen,

als bij de EaseUS-usb-stick, dus ga even het BIOS of de

waarna het pad automatisch ingevuld wordt. Typ er

UEFI in en zorg dat de pc als eerste probeert op te star-

daarna binnen de apostrofjes een bestandsnaam

ten vanaf de usb of open het bootmenu van je pc en

achter, bijvoorbeeld schijfimage, zodat het volledige

kies de usb-schijf uit de lijst. Wacht even totdat Ubuntu

pad bijvoorbeeld /media/jochem/eb1d/schijfimage

geladen is en kies dan voor Try Ubuntu without

wordt. Druk op Enter om het maken van de schijfkopie

installing en druk op Enter. In de hoofdomgeving

te starten. Krijg je tijdens het maken van de schijfkopie

van Ubuntu is het vervolgens nodig om Nautilus, de

een foutmelding, dan proberen we het met een retry-

verkenner van Ubuntu, te starten. Dat is het icoon met

count met het commando:

de bestandsmappen, het derde van boven links. Je kunt

sudo ddrescue --direct --max-retries=3

schijf met

Nautilus ook starten via de Ubuntu-knop, typ Files en

Nautilus kunt

druk op Enter. Links in de zijbalk van Nautilus zie je de

mounten, heb je

schijven in de computer. Als eerste kun je proberen om

geluk en kun je

op je Windows-schijf te klikken, waarna Ubuntu hem zal

er op die manier

proberen te mounten. Als dat lukt, dan heb je geluk en

Zodra je een schijfkopie hebt, installeer je foremost

de bestanden

kun je bestanden verplaatsen naar de externe harde

om de bestanden te proberen te herstellen met de

vanaf halen.

schijf door die aan te sluiten.

opdracht sudo apt install foremost. Je voert

[beschadigde schijf] [schijfimage] log.txt

Als dat ook niet lukt, voer je dit commando uit:

ddrescue --direct --retrim --max-retries=3 [beschadigde schijf] [schijfimage] log.txt

foremost in de terminal als volgt uit:

sudo foremost –i [locatie-schijfimage] –o

Met gddrescue maak je een

[locatie-voor-herstelde-bestanden]

schijfkopie om

sudo foremost –i /media/jochem/eb1d/

tegen verder

herstelde_bestanden

schijf.

Bij ons wordt het dan:

schijfimage –o /media/jochem/eb1d/

te beschermen falen van de

Bestanden terughalen Indien je schijf beschadigde sectoren heeft, is de beste optie om eerst een image, oftewel een schijfkopie, van de schijf te maken. Mocht de schijf dan nog verder beschadigd raken, dan heb je er een kopie van. Voordat je begint, zorg je ervoor dat je een (externe) schijf hebt met liefst meer ruimte dan de originele schijf, want we gaan deze in zijn geheel kopiëren. In Ubuntu open je de terminal door op de Ubuntu-knop te klikken, Terminal te typen en op Enter te drukken. Typ in de terminal

Indien je schijf beschadigde sectoren heeft, is de beste optie om een image van de schijf te maken.

sudo apt install gddrescue. Vervolgens probeer je het eerst met het commando:

sudo ddrescue --no-split [beschadigde schijf] [schijfimage] log.txt

Bestanden terughalen met Recuva Als je toegang hebt tot een andere Windows-pc waar-

De locatie van je beschadigde schijf vind je met

aan je de schijf kunt aansluiten, dan is het eenvoudiger

sudo fdisk –l. Zoek de schijf uit de lijst aan de hand

om Recuva op die pc te gebruiken om bestanden te

van de grootte, bijvoorbeeld /dev/sdb of /dev/sda.

WWW.PCMWEB.NL

PCMPCM11_034-039_Dossier - Workshop - Herstellen na een crash (JP).indd 37

herstellen. Je kunt eventueel een oude externe harde

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

37

03/10/16 10:24

DOSSIER Herstelgids

schijf of schijfdock gebruiken om de gecrashte schijf als

niet zichtbaar, dan kun je deze wizard overslaan door

externe schijf aan te koppelen (zie kader ‘Oude externe

op Cancel te klikken. Klik in het hoofdscherm rechts-

schijf over?’). Je downloadt de gratis versie van Recuva

boven op Switch to advanced mode. Linksboven zie

vanaf www.piriform.com/recuva. Voer het bestand

je de schijven, waar je ook schijven kunt selecteren die

uit, let op dat de installatie standaard CCleaner mee

geen schijfletter hebben. Kies de schijf en klik op Scan

wil installeren, dus klik op No thanks, I don’t need

om het zoeken te starten. Herstel je bestanden van

CCleaner in het blauw onderaan. Klik op Install om de

een andere gebruiker, dan kun je problemen krijgen

installatie te starten en klik op Run Recuva om direct

met de rechten van de bestanden. Zorg ervoor dat je

ceerde modus

te zoeken naar de bestanden. Je kunt de wizard gebrui-

bent aangemeld als beheerder (administrator) en klik

van Recuva kun

ken als de schijf nog herkend wordt door Windows.

met de rechtermuisknop op een map waartoe je toe-

je ook verbor-

Klik op Next en kies welke bestandstypen je wilt terug-

gang wilt krijgen. Kijk bij Eigenschappen / Beveiliging,

gen schijven

vinden. Klik opnieuw op Next en selecteer de schijf of

waar je jezelf eigenaar kunt maken van de bestanden.

selecteren.

de map waar je de bestanden uit wilt halen. Is je schijf

Het kan ook gemakkelijk met het gratis programma Ta-

In de geavan-

keOwnershipPro, dat je vindt op www.top-password. com/take-ownership-pro.html.

WINDOWS TERUGZETTEN Windows 10-installatiemedia verkrijgen Nu je de essentiële bestanden hebt hersteld, kun je Windows opnieuw gaan installeren. Je kunt de Windows 10iso downloaden via de link www.tiny.cc/win10down. Klik op Hulpprogramma nu downloaden, waarmee je eenvoudig een opstartbare usb-stick voor Windows 10 maakt. Voer het gedownloade bestand uit en sluit je usb-stick aan. Klik op Akkoord / Installatiemedia voor een andere pc maken en klik op Volgende. Selecteer de gewenste taal, versie en architectuur en klik op Volgende. Kies nu voor USB-flashstation om direct een opstartbare usb-stick te maken, klik op Volgende en kies de juiste usb-stick uit de lijst. Als je nu op Volgende

Om activa-

klikt, wordt Windows 10 gedownload en op de usb-stick

tieproblemen

Als je een oude externe harde schijf over hebt,

gezet. Sinds Windows 8 worden productsleutels bijna al-

te voorkomen,

Oude externe schijf over? kun je die gebruiken als behuizing voor de schijf

tijd in de UEFI opgeslagen. Je hoeft je dus geen zorgen te

is het belangrijk

waarvan je de data wilt afhalen. Dat scheelt weer

maken over activatie: zolang je de juiste Windows-editie

dat je hier de

gedoe om de gecrashte schijf in een andere pc te

kiest, Pro of Home, en deze installeert, wordt Windows

juiste opties

schroeven en aan te sluiten. Je schroeft simpel-

automatisch geactiveerd.

selecteert.

weg de behuizing van je externe schijf open, haalt de bestaande schijf eruit en plaatst de defecte schijf, die je vervolgens eenvoudig met usb aan kunt sluiten op je pc. Natuurlijk moeten de schijven wat betreft fysieke grootte wel overeenkomen. Zo’n grote schijf is vaak 3,5 inch breed, dus let daarop, maar dat zie je snel genoeg. Een alternatief is om een dock voor externe harde schijven te kopen. Die heb je al vanaf 25 tot 40 euro, zelfs met usb 3.0, met vaak ruimte voor zowel 2,5- als 3,5inch-schijven. Met bijvoorbeeld het Sharkoon-dock sluit je eenvoudig 2,5- en 3,5inch-schijven aan op je pc.

38

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCMPCM11_034-039_Dossier - Workshop - Herstellen na een crash (JP).indd 38

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:24

DOSSIER Herstelgids

lege schijf en klik je op Volgende. Windows maakt automatisch de juiste partities en zal deze automatisch correct formatteren. Klik op Volgende om het installeren te starten. Je kunt nu weggaan en over ongeveer tien minuten terugkomen, waarna de instelwizard van Windows verschijnt en je een account kunt aanmaken en in kunt loggen.

Sinds Windows 8 worden productsleutels bijna altijd in de UEFI opgeslagen. Bij het

Windows 10 installeren

GEGEVENS SMARTPHONE OF TABLET TERUGZETTEN

opnieuw

Het installeren van Windows 10 is eenvoudig. Start op

installeren van

vanaf de usb-stick zoals je deed met Ubuntu of EaseUS.

Windows klik

Zodra je ervan opstart, zie je het Windows-logo. Na

je op Ik heb

enige tijd verschijnt het hoofdscherm van de Windows-

geen product-

installatie, waar je de taal, indeling voor tijd en valuta

Android en iOS herstellen

code, waarna

en invoermethode kunt kiezen. Klik op Volgende / Nu

Als je je Android-smartphone of -tablet terug moet

Windows de

installeren. Wacht even totdat de setup is gestart.

zetten naar fabrieksinstellingen (na een crash, repa-

nieuw instellen

sleutel uit de

Windows vraagt om een productcode, maar je kunt

ratie of gewoon om hem grondig op te schonen) en je

van je iOS-

UEFI haalt.

hier gewoon op Ik heb geen productcode klikken, wat

de gegevens weer wilt terugzetten, dan hoef je alleen

apparaat heb

de installatie zelf ook aanraadt als je Windows opnieuw

maar in te loggen met je Google-account. Als je nu

je de optie om

installeert. Ga akkoord met de licentievoorwaarden en

op je toestel een back-up van Android hebt gemaakt,

een iCloud- of

klik op Volgende. Klik op Aangepast: alleen Windows

krijg je tijdens het opnieuw instellen de optie om data

iTunes-back-up

installeren (geavanceerd). Selecteer de schijf die je

uit die back-up op je telefoon terug te zetten. Je ziet

terug te zetten.

voor Windows wilt gebruiken uit de lijst en klik op Vol-

dan wanneer de back-up gemaakt

Als je Win-

gende. Let op! Als je Windows-installatie alleen bescha-

is en hoeveel apps er teruggezet

dows installeert

digd is en je daarom opnieuw installeert, formatteer de

zullen worden. Dit werkt óók als

over een oude

schijf dan níet! Op die manier verplaatst Windows de

je overstapt van een oud naar een

Windows-

oude bestanden naar de map C:\Windows.old en kun

nieuw toestel. Het herstellen van

installatie heen,

je daarna kiezen wat je nog wilt behouden en weg wilt

iOS gaat op eenzelfde manier als

formatteer de

gooien, dat geldt ook voor je persoonlijke bestanden.

bij Android. Je herstelt je telefoon

schijf dan niet.

Indien je een nieuwe schijf gebruikt, selecteer je deze

en logt in met het Apple ID waar-

Bij het op-

aan de cloudback-up is gekoppeld. Bij de installatiewizard krijg je vervolgens de optie om te herstellen vanuit een iCloud-back-up, indien van toepassing. Heb je lokaal een back-up gemaakt op je pc met iTunes, sluit dan je nieuwe iOSapparaat aan op je pc. Als je dat de eerste keer doet, dan krijg je in iTunes de optie om direct vanuit een back-up te herstellen, waarna al je apps en gegevens weer terug worden gezet en je snel weer aan de slag kunt met je smartphone of tablet.

WWW.PCMWEB.NL

PCMPCM11_034-039_Dossier - Workshop - Herstellen na een crash (JP).indd 39

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

39

03/10/16 10:24

ACHTERGROND Usenet

HEEFT USENET NOG TOEKOMST? Heksenjacht lijkt geopend

De nieuwsgroepen (usenet) staan vol met aantrekkelijke films, series, muziek, software en e-books. Het downloaden hiervan is natuurlijk illegaal, maar toch kunnen honderdduizenden Nederlanders de verleiding dagelijks niet weerstaan. Ook Stichting Brein richt zijn pijlen op deze dienst. Hoe zit dit downloadnetwerk technisch in elkaar en in hoeverre blijft usenet de komende jaren beschikbaar?

loze mediabestanden die dit platform rijk is. Dat

MAIKEL DIJKHUIZEN

de communicatie in het verleden via het UUCP-

H

is echter niet waar dit platform oorspronkelijk zijn bestaansrecht aan te danken heeft. Twee studenten van een particuliere universiteit uit de Amerikaanse staat Noord-Carolina wilden in 1979 een digitale discussieplaats oprichten voor het uitwisselen van tekstberichten. Opvallend is dat usenet daarmee feitelijk ouder is dan het huidige internet. Het is dan ook niet zo gek dat protocol verliep, waarbij de berichten middels modemverbindingen van de ene naar de

et gebruik van usenet (Unix User

Lange historie

Network) is al jarenlang omstreden,

Wie aan nieuwsgroepen (oftewel usenet) denkt,

maakte men gebruik van computers met het

maar tot nu toe is het Stichting Brein

denkt in eerste instantie alleen maar aan de tal-

Unix-besturingssysteem. Tegenwoordig gebeurt

andere computer werden gekopieerd. Hiervoor

en andere auteursrechtorganisaties niet gelukt om dit downloadnetwerk offline te krijgen. Toch wint de entertainmentindustrie langzaam maar zeker terrein. Zo zijn er de afgelopen jaren allerlei usenetfora gesloten, waarvan FTD met ruim vierhonderdduizend leden de bekendste is. Bovendien wissen usenetproviders op verzoek van voornamelijk Amerikaanse filmmaatschappijen populaire series en films van hun servers, waardoor de nieuwste titels niet meer makkelijk zijn te vinden. Stichting Brein zit uploaders van illegaal materiaal nadrukkelijker op de hielen. Zo weet deze auteursrechtwaakhond zelfs klantgegevens van usenetproviders te ontfutselen. Kortom, het lijkt vandaag de dag steeds riskanter om via usenet mediabestanden uit te wisselen. Toch gebeurt dat nog altijd massaal, maar voor hoelang nog?

FTD verloor in 2011 een rechtszaak van Stichting Brein, waardoor er een einde kwam aan deze populaire community.

40

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_040-045_Achtergrond - Usenet (JP).indd 40

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:23

ACHTERGROND Usenet

over een specifiek onderwerp eenvoudig waren terug te vinden. Anno 2016 is er op usenet nog altijd een hiërarchie aanwezig, zodat er onderscheid bestaat tussen de talloze nieuwsgroepen. Sinds de opkomst van snelle breedbandverbindingen kreeg usenet al snel een andere functie, namelijk het verspreiden van omvangrijke audio- en videobestanden. Uploaders omzeilen de technische beperkingen van usenet door een mediabestand op te splitsen in een enorme

Downloadretentie Hoewel nieuwsservers continu data met elkaar synchroniseren, zijn er evengoed verschillen in het aanbod. De reden hiervoor is dat de capaciteit van servers niet gelijk is. Sommige nieuwsservers zijn in staat om Bij een dienst als NewsXS kun je met een proefabonnement van twee weken kennis maken met usenet.

mediabestanden bijvoorbeeld duizend dagen vast te houden, maar er zijn ook servers die

de uitwisseling centraler via NNTP, waarbij een

een capaciteit hebben van ruim tweeduizend

beroep wordt gedaan op het TCP/IP-protocol.

Uitsluitend tekst

Internet maakt gebruik van hetzelfde netwerk-

Bijzonder is dat usenet technisch gezien eigenlijk

des te sneller verdwijnen de gegevens. Dit

protocol om gegevens uit te wisselen.

helemaal niet geschikt is voor de uitwisseling

verklaart grotendeels het prijsverschil tussen

van mediabestanden. De oprichters wilden

usenetproviders. Eweka en Giganews bieden

namelijk alleen maar een discussieforum over

op het moment van schrijven met respec-

Usenet bestaat uit een wereldwijde groep van

uiteenlopende onderwerpen starten. Hierbij was

tievelijk 2927 en 2367 dagen een prima

duizenden nieuwsservers die continu gege-

de hiërarchie erg belangrijk, zodat de berichten

downloadretentie.

Duizenden nieuwsservers

dagen. Hoe korter deze zogeheten retentie,

vens met elkaar synchroniseren. Wanneer een gebruiker een bestand naar zo’n server uploadt, is deze data automatisch ook op de overige servers beschikbaar. Je kunt het ’t beste vergelijken met een p2p-netwerk, waarbij gegevens tussen servers wordt gesynchroniseerd. Wanneer je pc met een nieuwsserver is verbonden, heb je dus in zekere zin toegang tot het volledige aanbod op usenet (zie kader Retentie). Als je verbinding met dit downloadnetwerk wilt maken, klop je hiervoor aan bij een usenetprovider. Voorheen verleenden internetproviders als extra dienst toegang tot een nieuwsserver, maar tegenwoordig zijn deze ‘gratis’ aanbieders schaars. Beter neem je daarom een abonnement bij een gespecialiseerde aanbieder. Het Nederlandse bedrijf Eweka geeft je voor een bedrag van 7,50 euro bijvoorbeeld dertig dagen onbeperkt toegang tot usenet. Andere bekende providers zijn onder meer Giganews, Hitnews en NewsXS.

De inhoud van een film op usenet bestaat meestal uit meerdere rar- en par-bestanden.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_040-045_Achtergrond - Usenet (JP).indd 41

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

41

03/10/16 10:23

ACHTERGROND Usenet

Binaire groepen Een nieuwsserver herbergt duizenden nieuwsgroepen waarin alle tekstbestanden te vinden zijn. Voor muziek- en filmliefhebbers zijn eigenlijk alleen de binaire groepen interessant, omdat hierin alle mediabestanden te vinden zijn. Binaire groepen herken je eenvoudig aan de structuur, aangezien ze altijd de toevoeging alt.binaries bevatten. Populaire nieuwsgroepen met interessante mediabestanden zijn bijvoorbeeld alt.binaries.movies, alt.binaries.boneless en alt.binaries.nl. Iedere commerciële usenetprovider geeft zijn klanten toegang tot tienduizenden binaire groepen.

Een article bestaat alleen maar uit tekstdata.

Via www.binsearch.info/groups.php bekijk je een overzicht van de populairste binaire groepen.

hoeveelheid tekstdata. Deze tekstbestandjes

dus grote bestanden uitwisselbaar dan waar-

zijn zogeheten articles. Door met een speciaal

voor de dienst eigenlijk is bedoeld. En dankzij de

programma (een newsreader) tijdens het down-

hoge downloadsnelheden en het enorme aan-

als www.nzbserver.com en Spotnet bestaan

loadproces alle articles weer samen te voegen,

bod is usenet samen met bittorrent al jarenlang

er ook nog andere manieren om aan nzb-be-

ontstaat er bijvoorbeeld een mp3-bestand van

een zeer populair downloadnetwerk.

standen te komen, namelijk door ze zelf aan te

een liedje of rar-archief van een film. Het down-

maken. Kijk hiervoor maar eens op websites als

loadprogramma rijgt de rar-bestanden van een

Nzb’tjes

film vervolgens aan elkaar en wordt het gehele

Door de gegevens van de nieuwsserver (host-

bestand uitgepakt, zodat je het videobestand

adres, poortnummer, gebruikersnaam en wacht-

Anonimiteit

kunt afspelen. Op deze manier zijn er via usenet

woord) aan een specifiek downloadprogramma

Het onrechtmatig publiceren (uploaden) van

toe te voegen, heeft je computer rechtstreeks

auteursrechtelijk beschermde bestanden,

toegang tot de nieuwsgroepen op usenet. Gratis

was altijd al verboden. Sinds 2014 is ook het

downloadprogramma’s hiervoor zijn onder

downloaden van films, series en muziek voor

Hersteldata

www.binsearch.info en www.nzbindex.nl.

andere GrabIt, SABnzbd en Spotnet. Het is zeer

eigen gebruik niet meer toegestaan. Aangezien

Een post van een film is doorgaans verdeeld

tijdrovend om de juiste data handmatig uit de

er op usenet nauwelijks rechtenvrije mediabe-

over meerdere rar-archieven van pakweg

nieuwsgroepen te vissen. Om die reden zijn er

standen in omloop zijn, is het gebruik van dit

50 of 100 MB. Vaak zijn er ook een paar

verschillende usenetfora in het leven geroepen

downloadnetwerk zeer omstreden. Niet voor

par-bestanden aanwezig, die helpen bij het

waarop gebruikers onderling nzb-bestanden van

niets investeren auteursrechtorganisaties zeer

herstellen van een beschadigd of incom-

films, series en muziekalbums uitwisselen. Dank-

veel geld in de bestrijding van usenet. Gebrui-

pleet archief. Bij het downloaden van grote

zij deze fora weet je dus precies welke media-

kers van dit downloadnetwerk hebben er om

hoeveelheden data ontstaan er weleens

bestanden er op usenet zijn gepost. Een nzb’tje

die reden veel belang bij om anoniem te blijven.

beschadigingen of ontbreken er bepaalde

bestaat uit een indexbestand met verwijzingen

Hiervoor zijn er diverse mogelijkheden. Via een

articles. Met hersteldata is het mogelijk om

naar de juiste articles op usenet. Door een

reguliere verbinding met usenet zien internet-

het mediabestand te repareren. Hiervoor

nzb-bestand van bijvoorbeeld een film aan een

en usenetproviders precies welke bestanden je

doet je newsreader zo nodig een beroep op

downloadprogramma toe te voegen, importeert

binnenhaalt. Dat is voor je persoonlijke veilig-

de meegeleverde par-bestanden.

de software automatisch alle gewenste articles

heid natuurlijk ongewenst en wie weet houden

uit de goede nieuwsgroep. Naast usenetfora

bepaalde organisaties wel een database bij met

42

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_040-045_Achtergrond - Usenet (JP).indd 42

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:23

ACHTERGROND Usenet

tussenkomst van de rechter alsnog gedwongen om naw-gegevens van twee overtreders af te staan. Stichting Brein wil met deze gegevens vermoedelijk een civiele rechtszaak starten of een schikking treffen, aangezien deze bewuste personen onrechtmatig e-books via usenet hebben verspreid. Het is zeer aannemelijk dat auteursrechtorganisaties, filmmaatschappijen en andere belanghebbenden in de toekomst via deze wijze vaker privégegevens van overtreders zullen opvragen. De vraag is in hoeverre deze ontwikkeling de doodsteek is voor usenet, aangezien het uploaden van beschermde bestanden steeds meer risico’s met zich meebrengt. Wanneer het aanbod namelijk grotendeels wegvalt, is er definitief een streep door dit downloadnetwerk te zetten, en dat is iets dat de film- en muziekmaatschappijen natuurlijk toejuichen.

Risico downloaders Vooralsnog richt Stichting Brein zich nog niet Met een programma als GrabIt vraag je eenvoudig de headers van een nieuwsgroep op, al is het efficiënter om films

op mensen die films, series en muziek vanaf usenet downloaden. De organisatie pakt vooral

via nzb-bestanden op te halen.

usenetfora en individuele uploaders aan. Toch al je downloadactiviteiten. Om die reden is het

len. Onlangs pakte een gerechtelijke uitspraak

is het niet ondenkbaar dat ook downloaders op

verstandig om usenetverkeer te versleutelen.

echter zeer in het voordeel uit van Stichting Brein.

termijn moeten vrezen voor een heksenjacht.

Nagenoeg alle usenetproviders ondersteunen

Deze uitspraak kan het toekomstperspectief van

Brein-directeur Tim Kuik meldde vorig jaar al

het gebruik van SSL-encryptie. Het download-

usenet als downloadnetwerk weleens voorgoed

eens in een radioprogramma dat gebruikers van

verkeer tussen de nieuwsserver en jouw pc is

veranderen. Daar waar usenet- en internetprovi-

illegale downloaddiensten in de toekomst moge-

daarmee versleuteld en onleesbaar voor derde

ders normaliter altijd de privacy van hun klanten

lijk schadeclaims tegemoet kunnen zien namens

partijen. Wie alleen SSL-encryptie onvoldoende

beschermen, werden Eweka en Usenetter na

rechthebbenden. In dit voorbeeld ging het ove-

vindt, voegt met een VPN-verbinding een extra beveiligingslaag toe. Omdat je IP-adres daarmee gecamoufleerd wordt, zien internetproviders niet wanneer je verbinding maakt met usenet. Sommige usenetproviders leveren bij bepaalde abonnementen een VPN-server, zoals Giganews.

Identiteit achterhalen De grootste uitdaging van Stichting Brein en andere belanghebbenden is om de identiteit van overtreders op een rechtmatige manier te achterhalen. Vanwege het grootschalige misbruik richt deze auteursrechtwaakhond zich met name op de aanbodzijde van usenet. Wie plaatst de bestanden online en geeft daar via spots op usenetfora ruchtbaarheid aan? Aangezien posters op usenet altijd een schuilnaam gebruiken, lijkt het lastig om de ware identiteit te achterhaGeef in het downloadprogramma aan als je via SSLencryptie wilt downloaden en stel een ander poortnummer (en eventueel host-adres) in.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_040-045_Achtergrond - Usenet (JP).indd 43

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

43

03/10/16 10:23

ACHTERGROND Usenet

Boete: 15.000 euro! Uploaders van beschermde bestanden nemen allerlei maatregelen om anoniem te blijven, al lukt dat niet altijd even goed. Onlangs kwam Stichting Brein naar eigen zeggen bij toeval een grootschalige uploader van zo’n 18.000 muziekbestanden op het spoor, waaronder werk van Eric Clapton, Madonna en Adèle. Deze man publiceerde onder de schuilnaam trein1600 spots met nzb-linkjes op Spotnet, waarmee bezoekers complete muziekalbums en discografieën konden ophalen uit de nieuwsgroepen. Uit de message-ID’s van de bestanden bleek dat de spotter ook de oorspronkelijke uploader was van de muziekbestanden. De onfortuinlijke poster kreeg een schikkingsvoorstel van maar liefst 15.000 euro op de deurmat en het verzoek om de activiteiten per direct te beëindigen. Werd er niet betaald, dan zou er een rechtszaak volgen. Er volgde overeenstemming over de schikking. Usenet kan als downloadnetwerk alleen maar bestaan, zolang gebruikers illegaal bestanden uploaden en hiervan spots publiceren op usenetfora.

geen adresgegevens af te geven. Maar dat is

gesteld voor eventuele financiële schade. Vooral

natuurlijk geen garantie dat de rechter in toe-

Amerikaanse televisie- en filmmaatschappijen

komstige zaken dezelfde beslissing neemt. Voor

maken gebruik van DMCA en sturen via auto-

diegenen die via een versleutelde verbinding downloaden, lijkt de pakkans overigens zeer gering. Hoewel met name uploaders van beschermde

Notice & takedown

bestanden veel risico lopen, is het aanbod op Spot-

Naast het actief jagen op usenetfora en indivi-

net nog altijd enorm.

duele uploaders heeft de filmindustrie nog een instrument in handen om illegaal aanbod in de nieuwsgroepen te bestrijden. Nagenoeg alle

rigens specifiek over de illegale streamingdienst

usenetproviders voeren namelijk een zogehe-

Popcorn Time, maar het illegaal gebruik van

ten DMCA-beleid (Digital Millenium Copyright

usenet is natuurlijk een soortgelijke overtreding.

Act). Kortgezegd is dit een Amerikaanse wet die

Nederlandse filmbedrijven lopen bovendien

het mogelijk maakt om een eigenaar van een

met het idee rond om illegale downloaders te

online-server (bijvoorbeeld een downloadsite of

‘verrassen’ met waarschuwingen, waarbij de

nieuwsserver) te dwingen om mediabestanden

overtreders tegen relatief kleine bedragen schik-

te verwijderen waarbij er sprake is van inbreuk

kingen kunnen treffen. Dergelijke filmbedrijven

op het auteursrecht. Dit gaat via zogeheten noti-

houden lijsten met IP-adressen bij. Hiervoor is

ce & takedown-verzoeken. Wanneer de eigenaar

er wel medewerking van internetproviders nodig

van de openbare server gehoor geeft aan het

om achter de corresponderende naw-gegevens

verzoek, kan diegene niet aansprakelijk worden

te komen. Vermoedelijk geven deze bedrijven alleen privégegevens onder gerechtelijke dwang af. Vooralsnog gaat de Nederlandse rechtspraak

Dutch FilmWorks is een bekende filmdistribiteur die

hierin niet mee, want internetprovider Ziggo

een lijst met IP-adressen van vermeende overtreders

hoefde van een vermeende usenetovertreder

bijhoudt.

44

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_040-045_Achtergrond - Usenet (JP).indd 44

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:23

ACHTERGROND Usenet

matische scripts op grote schaal verzoeken naar usenetproviders. Wanneer je bijvoorbeeld een aflevering van een populaire serie downloadt, bestaat de kans dat je een foutmelding krijgt. Voor het aanbod op usenet is het DMCA-beleid dus een belemmerende factor.

Doodsteek voor usenet? Auteursrechtorganisaties en diverse overheden proberen het gebruik van usenet onaantrekkelijker te maken. Eigenaars van usenetfora en individuele uploaders krijgen dreigbrieven en Amerikaanse content is soms geblokkeerd vanwege notice & takedown-verzoeken. Het aanbod slinkt langzaam maar zeker, omdat steeds minder uploaders het risico nemen om hun steentje aan het downloadnetwerk bij te dragen. Is dit het begin van het einde? Waarschijnlijk niet! Net zoals iedere andere vorm van illegaliteit, valt piraterij niet uit te wissen. Er zullen altijd mensen zijn die het risico nemen om films, series en muziek via usenet illegaal te verspreiden. En

De meeste usenetproviders hebben een online formulier of specifiek e-mailadres waarmee rechthebbenden notice & takedown-verzoeken kunnen indienen.

er zullen altijd mensen zijn die deze bestanden vervolgens weer downloaden, zeker omdat je

praktisch gezien is het neerhalen van usenet zo

dat anoniem kunt doen. Verder is het vanuit

goed als onmogelijk, want duizenden interna-

Spotnet

juridisch oogpunt zeer lastig om usenet offline

tionale servers verspreid over de hele wereld

Spotnet is het bekendste programma om

te krijgen, aangezien het platform nog steeds

synchroniseren de bestanden met elkaar.

mediabestanden op usenet te vinden ĂŠn

legaal gebruikt wordt als discussieforum. Ook

Legaal alternatief

te downloaden. Voor Stichting Brein is dat natuurlijk een doorn in het oog, maar het

Overigens denken we wel dat het gebruik van

is de auteursrechtwaakhond de afgelopen

usenet met de jaren iets minder wordt, zeker

jaren nog niet gelukt om het platform te

als het aanbod vanwege de actieve bestrijding

sluiten. Een belangrijke reden hiervoor is

blijft slinken. Er zal echter altijd een fanatieke

dat Spotnet een decentrale opzet kent. In

groep in usenet geĂŻnteresseerd blijven, zolang

tegenstelling tot eerdere initiatieven als

de filmindustrie niet met een passend antwoord

FTD heeft dit programma geen centrale da-

komt. Een betaalbaar platform met een actueel

tabase die op een enkele server staat. Wie

en compleet aanbod op verschillende appara-

Spotnet voor de eerste keer opent, impor-

ten lijkt ons de enige remedie tegen usenet en

teert de database namelijk rechtstreeks uit

andere illegale diensten. Liefhebbers van de

de nieuwsgroepen. Dankzij synchronisatie

nieuwste series en films worden nu namelijk

met meerdere internationale nieuwsservers

min of meer de illegaliteit in gedwongen, gezien

is het onmogelijk om hiervoor iemand aan-

het feit dat er nog steeds geen fatsoenlijk legaal

sprakelijk te stellen en bovendien bestaan

alternatief bestaat.

er meteen ook talloze kopieĂŤn. Verder is de ontwikkelaar van het programma anoniem en heeft het programma officieel geen vaste thuisbasis. Er zijn momenteel twee versies van Spotnet beschikbaar. Surf hiervoor eventueel naar www.spotnet.tk en www.spot-net.nl. Recente filmtitels zijn nog altijd eenvoudig via Spotnet te vinden.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_040-045_Achtergrond - Usenet (JP).indd 45

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

45

03/10/16 10:23

WORKSHOP Maak je eigen lichtplan

AUTOMATISEER JE VERLICHTING Slimme verlichting met Domoticz Verlichting is één van de interessantere dingen om te automatiseren in huis. Denk maar aan een knop die onmiddellijk de juiste sfeerverlichting inschakelt als je tv-kijkt, een lichtplan dat automatisch ‘s nachts je lampen uitschakelt of aanwezigheidssimulatie wanneer je op reis bent. In deze workshop automatiseren we onze verlichting met het opensourcepakket Domoticz op een Raspberry Pi. KO E N V E R V LO E S E M

A

ls je met domotica begint, is het automatiseren van je verlichting waarschijnlijk één van de eerste zaken die je wilt realiseren. Geluk-

kig is dat met de juiste software niet al te moeilijk. We werken daarvoor in deze workshop met Domoticz (www.domoticz.com), een opensourcepakket voor domotica. Het programma heeft een webinterface, waarmee je in een browser op je computer, smartphone of tablet je verlichting bestuurt.

Draadloze protocollen Een belangrijke keuze is met welke technologie je de verlichting aanstuurt. We kiezen voor draadloos, om-

46

die op een frequentie van 433,92 MHz werken. Een interessante eigenschap van Z-Wave is dat het

dat je in een bestaand huis moeilijk overal kabels kunt

een zogenoemd mesh network vormt: nodes (appara-

gaan trekken, tenzij je toevallig een grote renovatie

ten die via Z-Wave communiceren) sturen via andere

begint. En een domoticaprotocol zoals X10 dat over het

nodes signalen door om zo hun bereik te vergroten.

bestaande stroomnet in huis werkt, is al oud en werkt

Een andere interessante eigenschap van het protocol is

niet zo betrouwbaar. Al staat het je uiteraard vrij om

dat het bidirectioneel is: als je een opdracht verstuurt

het eens te proberen, want X10-schakelmodules zijn

om een lamp in te schakelen, krijg je terugkoppeling of

heel betaalbaar en ze worden ondersteund in Domo-

dat is gelukt. Het nadeel van Z-Wave is dat de appara-

ticz. In deze workshop focussen we ons op twee draad-

ten vrij duur zijn. Zelfs voor de eenvoudigste sensoren

loze domoticatechnologieën: Z-Wave en protocollen

of inbouwschakelaars betaal je al snel vijftig euro.

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_046-051_Workshop - Maak je eigen lichtplan (TS).indd 46

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 16:11

WORKSHOP Maak je eigen lichtplan

ergens waar het niet in de weg staat. Welk model van de Pi je als controller inzet, maakt vaak niet zoveel uit. De Raspberry Pi 3 is uiteraard het snelst en heeft ingebouwde wifi en bluetooth. Dankzij wifi heb je geen extra netwerkkabel meer nodig. En bluetooth maakt toepassingen zoals aanwezigheidsdetectie via het

Z-Wave-

Andere veelgebruikte technologieën werken op

producten zijn

een frequentie van 433,92 MHz. Tot deze familie van

niet van de

protocollen behoren producten van KlikAanKlikUit

goedkoopste,

(KAKU, in België Trust SmartHome, vroeger COCO)

maar bieden tal-

en ELRO, maar ook heel wat draadloze weerstations

loze voordelen.

zenden op deze frequentie uit. Deze producten zijn

De Raspberry

bluetoothsignaal van je smartphone mogelijk. Maar wij

Pi is met zijn

gebruiken zelf al twee jaar probleemloos een Rasp-

lage stroomver-

berry Pi van de eerste generatie met Domoticz. Dus als

bruik ideaal om

je nog een oud modelletje hebt liggen: zolang je huis

als domotica-

niet bomvol sensoren en lichtschakelaars staat, kan dit

controller te

oude model zijn taak zeker aan.

werken.

doorgaans wat goedkoper, omdat het om een minder geavanceerde technologie gaat: vanaf 15 euro vind je al inbouwschakelaars. Het nadeel is dat je geen ‘mesh networking’ hebt, het bereik is dus niet zo groot, zeker als het signaal door muren moet in een goed geïsoleerd huis. Bovendien ondersteunen deze protocollen geen bidirectionele communicatie en gaat het signaal onversleuteld door de lucht.

Benodigdheden: domoticacontroller Domoticz draait het best op een computer die continu is ingeschakeld, want de software moet dag en nacht je verlichting aansturen. We noemen die computer de

Benodigdheden: transceivers

controller. De Raspberry Pi met zijn lage stroomver-

Je Pi dient uiteraard ook te communiceren met je

bruik is daarvoor ideaal. Bovendien is het minicompu-

slimme verlichting, in ons geval via Z-Wave en 433,92

tertje klein en stil, en installeer je het dus eenvoudig

MHz. Dat doe je door er transceivers op aan te sluiten. Dat is overigens het voordeel van je eigen domoticacontroller bouwen: je voegt eenvoudig ondersteuning voor een extra protocol toe door er een extra transceiver op aan te sluiten. Fabrikanten Vision, Aeotec en Z-wave.me hebben allemaal een Z-Wave-transceiver in de vorm van een usb-dongel, die compatibel is met de Raspberry Pi. Specifiek voor de Raspberry Pi is er ook de RaZberry, die je op de GPIO-pinnen van het minicomputertje aan-

Inbouwscha-

sluit. Het voordeel van de usb-dongels is dat ze ook op

kelaars van

andere computers werken. Als je ooit je Raspberry Pi

KlikAanKlikUit

vervangt door een ander minicomputertje, is die usb-

zijn goedkope

dongel dus eenvoudig te hergebruiken. Voor Z-Wave

oplossingen om

werken we met de Z-Stick 2 van Aeotec.

je verlichting te automatiseren.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_046-051_Workshop - Maak je eigen lichtplan (TS).indd 47

Ook voor de protocollen op 433,92 MHz bestaan er diverse transceivers. Dat varieert van losse print-

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

47

30/09/16 16:11

WORKSHOP Maak je eigen lichtplan

plaatjes die je voor enkele euro’s koopt en op de GPIO-pinnen van je Pi aansluit en dan nog zelf moet programmeren, tot een professionele oplossing zoals de RFXtrx433E (zie kader). Deze RFXtrx433E sluit je aan via usb en ondersteunt talloze protocollen. Wij werken voor alle protocollen op 433,92 MHz met de RFXtrx433E.

Benodigdheden: lichtschakelaars Is je controller klaar, dan is het tijd om draadloze lichtschakelaars te kopen. Alles hangt ervan af hoeveel geld

op afstand in en uit te schakelen. Hetzelfde probleem

je er aan wilt uitgeven en wat je prioriteiten zijn. De

heb je als je een stekkermodule in het stopcontact

vervangt de

belangrijkste keuze is hier het protocol: Z-Wave-scha-

steekt en daarop een lamp met stekker aansluit, zoals

snoerschakelaar

kelaars zijn duurder dan die voor KlikAanKlikUit, maar

een staande lamp of bureaulamp. Heeft zo’n lamp een

van een lamp

ze zijn betrouwbaarder en koppelen aan je controller

snoerschakelaar, dan kun je die schakelaar ook ver-

en is dan zowel

terug of het in- of uitschakelen is gelukt.

vangen door de SwiidInter. Met deze (dure!) Z-Wave-

met de hand als

oplossing heb je dan één schakelaar om de lamp zowel

via Z-Wave te

met de hand als via Z-Wave te besturen.

besturen.

Daarnaast heb je nog de keuze uit verschillende vormen van de schakelaar. Voor je plafondverlichting is de meest flexibele oplossing een inbouwmodule die je achter je wandschakelaar installeert of een module

Benodigdheden: sensoren

die je volledige wandschakelaar vervangt. Er bestaan

Domoticz heeft uiteraard niet alleen de mogelijk-

ook schakelaars in de vorm van een fitting: je draait

heid om je verlichting te besturen, het is immers een

die in een standaard E27-fitting, draait de lamp erin en

volledig domoticapakket. Dat betekent dat het via

kunt de lamp daarna besturen. Of je koopt een ‘slimme

Z-Wave of 433,92 MHz ook allerlei typen sensoren

lamp’ met ingebouwde schakelaar. Die laatste twee op-

ondersteunt. In combinatie met verlichting zijn vooral

lossingen werken alleen als je de wandschakelaar van

bewegingssensoren, contactsensoren voor deur of

de lamp altijd ingeschakeld laat, anders is de lamp niet

raam en rookmelders interessant.

De SwiidInter

Een bewegingssensor is het klassieke voorbeeld voor het automatisch regelen van je verlichting. Je laat je

RFXtrx433E

verlichting in de gang boven bijvoorbeeld automatisch

Met bewe-

aan gaan als je ’s nachts op de gang loopt. Maar ook

gingssensoren

Als je met meerdere protocollen op 433,92 MHz werkt, is de

een contactsensor die je op de voordeur bevestigt,

laat je je verlich-

RFXtrx433E-transceiver van RFXCOM een nuttige aankoop. Het

biedt interessante mogelijkheden. Je kunt het licht in de

ting reageren

is geen goedkoop apparaatje (je betaalt er meer dan 100 euro

hal dan automatisch inschakelen als je ’s nachts terug-

op beweging in

voor, tegenover enkele euro’s voor een eenvoudige RF-trans-

keert en je voordeur opent, zodat

huis.

mitter die KlikAanKlikUit ondersteunt), maar je krijgt er veel

je niet meer in het donker (en

functionaliteit voor in de plaats. De RFXtrx433E sluit je een-

misschien wat beneveld van

voudig via usb aan, en het ondersteunt sensoren en actuatoren

de kroeg) naar de lichtknop

van talloze protocollen en werkt samen met diverse domoti-

hoeft te zoeken. Volg altijd

casystemen waaronder Domoticz. De maker Bert Weijenberg is

goed de handleiding van

overigens een Nederlander die snel reageert op supportvragen

de sensor bij de montage,

en actief is op het forum van Domoticz. En als je RTS-rolluik-

want de beweging wordt

motoren van Somfy hebt, is het een no-brainer: die werken op

optimaal gedetecteerd in

433,42 MHz (dus een halve MHz lager dan KlikAanKlikUit en

een specifieke zone. Tot

andere protocollen), maar worden met een extra zender

slot kun je ook slimme

ondersteund door de RFXtrx433E. Zo zijn ook

rookmelders je verlich-

je rolluiken via je domoticasysteem te

ting laten aansturen. In het geval van

besturen.

brand schakel je De RFXtrx433E ontcijfert talloze protocollen die op 433,92 MHz

dan automatisch de verlichting in het hele huis aan, zodat je sneller

werken.

het huis uit komt.

48

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_046-051_Workshop - Maak je eigen lichtplan (TS).indd 48

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 16:11

WORKSHOP Maak je eigen lichtplan

Domoticz kent heel wat instellingen om je domoticasysteem naar je

Domoticz installeren

hand te zetten.

Als je alle hardware klaar hebt, download dan het image van Domoticz (http://sourceforge.net/ projects/domoticz/files) voor de Raspberry Pi. Pak het uit en schrijf het met het meegeleverde programma Win32 Disk Imager naar een (micro)SD-kaart. Plaats die daarna in je Pi en start de minicomputer op. Volg de instructies in het bestand Readme.txt dat bij het image wordt meegeleverd.

aangesloten, dan is het tijd om die in Domoticz toe te

Z-Wave-

voegen. Klik op Instellingen / Hardware. Voor een

apparaten

Z-Wave usb-dongel kies je onderaan bij type Open-

moet je eerst

Zoek in de lijst met DHCP-leases van je router welk IP-

ZWave USB. Geef de hardware een naam en klik op

in het netwerk

adres je Raspberry Pi in je netwerk heeft gekregen. Surf

Toevoegen. Klik daarna op Instellingen / Log om

opnemen.

nu naar http://IPADRES:8080, met in plaats van IPADRES

eventuele foutmeldingen te bekijken. Voordat een

het juiste IP-adres ingevuld. Je krijgt de webinterface te

Z-Wave-apparaat te gebruiken is, dien je het in je Z-

Taal en locatie

zien waarmee je Domoticz aanstuurt. Die interface past zich automatisch aan het formaat van je scherm aan: op je smartphone krijg je een compactere weergave. We gaan later op de diverse tabbladen in, maar klik

Verlichting dimmen

eerst eens rechtsboven op Setup en dan op Settings.

We hebben het in deze workshop vooral over verlichting in- en uitscha-

Hier stel je in verschillende tabbladen het gedrag van

kelen, maar het is ook mogelijk om verlichting automatisch te dimmen.

Domoticz in. Verander allereerst de taal naar Dutch,

Dat is in allerlei situaties nuttig. Misschien wil je bijvoorbeeld ’s nachts

zodat je de interface in het Nederlands te zien krijgt.

het badkamerlicht automatisch laten aangaan als je naar het toilet

Voer daarna rechts van de taal je locatie in. Klik op de

moet, maar wil je dat gedimd doen zodat je niet verblind wordt en

link en voer dan je adres in, zodat Domoticz je lengte-

klaarwakker wordt van het felle licht. Of misschien wil je de verlichting

en breedtegraad opvraagt. Nu Domoticz je locatie weet,

in je woonkamer automatisch sfeervol dimmen wanneer je tv-kijkt?

berekent het dagelijks de tijdstippen van zonsopgang en

Uiteraard moet je dan wel met dimbare lampen werken, dus let daarop.

zonsondergang. Die zijn bruikbaar om het gedrag van je

Bovendien heb je dan geen schakelaar maar een dimmer nodig. De

schakelaars te configureren. Denk maar aan een lamp

meeste schakelaars voor Z-Wave of KlikAanKlikUit bestaan ook in een

die alleen ’s nachts op een bewegingssensor reageert.

dimmerversie. Die dimmen overigens niet alleen, maar schakelen ook

Klik tot slot rechtsboven op Apply Settings om de wijzi-

gewoon. Kies je voor inbouwmodules achter je wandschakelaars, houd er

gingen in je instellingen door te voeren.

dan rekening mee dat een dimmer alleen met een pulsschakelaar werkt.

Z-Wave-module toevoegen

Heb je nog drukschakelaars, vervang dan je wandschakelaars als je je lampen ook met de hand wilt dimmen.

Heb je een Z-Wave-transceiver op je Raspberry Pi

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_046-051_Workshop - Maak je eigen lichtplan (TS).indd 49

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

49

30/09/16 16:11

WORKSHOP Maak je eigen lichtplan

De mogelijkheden om een tijdschema op te stellen zijn heel flexibel.

Wave-netwerk op te nemen. Klik daarvoor op Instellin-

netwerk op te nemen. De instructies daarvoor staan

gen / Hardware en klik naast je Z-Wave-controller op

in de handleiding van de module. Doorgaans heeft het

Instellingen. Kies bovenaan in het uitklapmenu Node

toestel een klein knopje dat je moet indrukken. Is het

beheer voor Sensor opnemen. Je hebt nu twintig

opnemen gelukt, dan verschijnt het apparaat in de lijst

seconden de tijd om je schakelaar in het Z-Wave-

met nodes. Indien niet, kijk dan op de logpagina welke foutmelding je krijgt.

Mobiele apps

Licht aan en uit Is de schakelaar eenmaal in je Z-Wave-netwerk opge-

De webinterface van Domoticz is prima bruikbaar op een tablet of

nomen, klik dan op Instellingen en dan Apparaten.

smartphone. Maar misschien gaat je voorkeur uit naar een app. Voor iOS

Klik op het groene pijltje naast je nieuwe apparaat.

zijn er de apps Domotix en Pilot: Home Automation Control. De eerste is

Geef het een naam en klik op Apparaat toevoegen.

gratis; van de tweede bestaat een gratis versie, maar betaal je voor de

Ga nu naar het tabblad Schakelaars, waar je schake-

volledige functionaliteit. Voor Android hebben de ontwikkelaars van Do-

laar is toegevoegd. Klik bij de schakelaar op Aanpas-

moticz zelf een officiĂŤle app uitge-

sen. Wijzig het type schakelaar als je schakelaar als

bracht. Er is een gratis lightversie en

On/Off is toegevoegd, maar een dimmer is. Klik op

een premiumversie voor 3,62 euro.

Opslaan om je wijzigingen door te voeren. Ga daarna

Die laatste ondersteunt Android

terug naar Schakelaars en klik op de gloeilamp om de

Wear, widgets op je homescreen en

schakelaar in- of uit te schakelen of pas het dimniveau

geofencing. Met geofencing stuurt

aan met de schuifbalk.

je smartphone een signaal naar je

Wil je een schakelaar automatisch op basis van een

Domoticz-installatie als je binnen of

tijdschema aansturen, klik dan in het tabblad Scha-

buiten het bereik van je wifi-netwerk

kelaars bij de betreffende schakelaar op Timers. Vul

komt. Zo kun je automatisch je

daar in hoeveel minuten of uren voor of na zonsop-

lampen uitschakelen als je je huis

gang of zonsondergang of op welk tijdstip de schake-

verlaat. Ben je van de premiumfunc-

laar in- of uitgeschakeld moet worden. Je kunt ook de

tionaliteit alleen geĂŻnteresseerd in

weekdagen selecteren of zelfs een vaste datum. Ook

geofencing, kijk dan eens naar de

kan Domoticz willekeur aan het tijdstip toevoegen, wat

gratis Android-app GeoFence for

handig is voor een realistische aanwezigheidssimulatie.

Domoticz.

Klik na je keuze op Toevoegen. Een tijdschema tijdelijk inactiveren doe je door het te selecteren, Actief uit te

Dankzij de app van Domoticz bestuur je je verlichting met een mobiele interface.

vinken en op Aanpassen te klikken.

KlikAanKlikUit-sensor toevoegen Heb je de RFXtrx433E op een usb-poort van je Rasp-

50

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_046-051_Workshop - Maak je eigen lichtplan (TS).indd 50

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 16:11

WORKSHOP Maak je eigen lichtplan

berry Pi aangesloten, dan moet je die eerst ook aan

len met een timer, gebeurtenis of handmatig in de

Domoticz toevoegen. Klik daarvoor op Instellingen en

webinterface van Domoticz, maak dan een groep aan.

Hardware en kies als type RFXCOM - RFXtrx433 USB

Ga daarvoor naar het tabblad Groepen, klik rechtsbo-

433.92MHz Transceiver. Geef het apparaat een naam

ven op Groep toevoegen, geef de groep een naam,

en klik op Toevoegen. Klik daarna naast het nieuwe

kies als type Groep en klik op Groep toevoegen. Klik

apparaat op Modus instellen. Vink de protocollen aan

daarna op Aanpassen en voeg onderaan lampen toe.

die je nodig hebt (voor KAKU is dat doorgaans AC of

Met een groep bedien je dus meerdere schakelaars

ARC) en klik op Set Mode. In het tabblad Instellingen

tegelijk als één schakelaar. Ideaal om al je lichten met

/ Apparaten verschijnen de apparaten nu zodra je ze

één knop uit te schakelen voor je gaat slapen. Wil je

gebruikt (bijvoorbeeld door binnen het bereik van een

met één druk op een knop bepaalde lampen inscha-

bewegingssensor te komen). Klik op het groene pijltje

kelen en andere uitschakelen, dan heb je een ander

naast het apparaat en voeg het toe.

type groep nodig, namelijk een scène. Voeg een groep toe, maar kies dan als type Scène. Klik je daarna op Aanpassen, dan kun je niet alleen lampen toevoegen, maar ook het commando (aan, uit en het niveau van een dimmer) kiezen. Een ander verschil met een groep is dat een scène niet is in en uit te schakelen, je kunt ze alleen activeren. Een scène is dus ideaal om een bepaalde sfeer met je verlichting op te roepen als je tv gaat kijken.

Met gebeur-

Alleen in het donker

tenissen creëer

Als je nu enkele sensoren en lichtschakelaars hebt

je in Domoticz

geconfigureerd, wordt het tijd om die aan elkaar te

automatische

koppelen. Daarvoor configureren we in Domoticz

scenario’s zon-

gebeurtenissen. Ga in het menu Instellingen naar

der één letter

Meer opties / Gebeurtenissen. Hier maak je in een

programmeer-

interface met blokjes grafisch koppelingen tussen

code.

sensoren en schakelaars. Overigens werkt dat niet in Microsoft Edge of Internet Explorer. Met het gebeurtenissensysteem van Domoticz configureer je eenvoudig allerlei complexe scenario’s zonder dat je één letter programmeercode hoeft in te voeren. Stel dat

Ook Philips Hue-lampen zijn met Domoticz te besturen.

we een lamp in de badkamer automatisch 3 minuten

Philips Hue

lang tot 10 procent willen dimmen als er beweging

Heb je Philips Hue-lampen, dan zijn die eenvoudig met Domoticz te

op de gang is, maar alleen als het donker is en we

integreren. Klik op Instellingen / Hardware en kies bij type Philips

slapen. Sleep dan links onder Control een If-blokje

Hue Bridge. Geef je hardware en naam en vul bij Remote address het

naar het midden en onder Logic twee and-blokjes en

IP-adres van de Hue-bridge in. Het poortnummer is normaal 80. Laat

drie =-blokjes. Achter de Do van het If-blokje sleep je

de gebruikersnaam open en klik op de link-knop van de Hue-bridge. Klik

een Set-blokje. Onder Devices vind je je apparaten

dan in de webinterface van Domoticz op de knop Register on Bridge.

(sensoren en schakelaars). Voeg alle benodigde blok-

Als alles goed gaat, vult Domoticz de gebruikersnaam nu in. Klik dan op

jes toe en klik de blokjes aan elkaar. Geef de gebeur-

Toevoegen. Domoticz voegt nu al je Hue-lampen aan Instellingen /

tenis rechtsboven een naam en sla ze op. Vanaf nu

Apparaten toe. Selecteer ze en klik op het groene pijltje ernaast om ze

gebeurt zo’n hele serie handelingen automatisch bij

aan het tabblad Schakelaars toe te voegen. Je Hue-lampen zijn vanaf

het activeren van een ‘gebeurtenis’.

nu te besturen met Domoticz. Voor complexere zaken raadpleeg je beter

Meerdere tegelijk

de wikipagina van Domoticz over Philips Hue (www.domoticz.com/ wiki/Philips_Hue_Lights).

Wil je meerdere lampen tegelijk in- of uitschake-

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_046-051_Workshop - Maak je eigen lichtplan (TS).indd 51

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

51

30/09/16 16:11

GROEPSTEST Multiroom-audio

ALTIJD EN OVERAL,

ALLE MUZIEK

Test van zeven multiroom-audiosystemen Ongeveer tien jaar geleden heeft Sonos de markt op zijn kop gezet met zijn multiroom-audiosysteem. En dat terwijl het eigenlijk niet helemaal nieuw was. Toch is het wel Sonos die met z’n eenvoud en gebruiksgemak de massa heeft bereikt. Inmiddels zijn er diverse fabrikanten met vergelijkbare producten. Hoe de markt ervoor staat? We testen zeven systemen.

UPnP heeft als voordeel dat het niet nodig is een netwerkshare te koppelen. Je hebt direct toegang tot de muziek op de NAS. Het punt is echter dat je afhankelijk bent van

JAAP VEENSTRA

W

slechte mediaserver.

hoe snel de NAS is bij het inladen e kunnen er vrij kort

netwerkshare waarbij het strea-

zal dat voor jullie, onze lezers, geen

van de bibliotheek. Ook ben je

over zijn: Sonos heeft

mingapparaat zelf een bibliotheek

probleem zijn). Het voordeel is dat

afhankelijk van hoe goed de media-

de markt van multi-

opbouwt. Beide methoden hebben

de gebruikservaring losgekoppeld

server indexeert en hoe deze de

room-audio gemáákt. Het is de

voor- en nadelen. Het opgeven van

is van de NAS. Een trage NAS heeft

data doorstuurt naar de aangeslo-

eenvoud van bediening en instal-

een netwerkshare kan soms lastig

bijvoorbeeld geen invloed op de

ten streamingapparaten. Kortom:

latie geweest die de kopers over de

voor gebruikers die niet zoveel

snelheid van het streamingsys-

het kan prima werken of faliekant

streep heeft getrokken. En wellicht

kennis hebben van een netwerk (al

teem. Ook heb je geen last van een

fout gaan.

ook een beetje het ontwerp, het uiterlijk: geen grote blokken hout en metaal, maar schattige kubus-

Bluesound

Bose

HEOS

Pulse Mini: € 599,-

SoundTouch 10: € 229,-

HEOS 1: € 249,-

Pulse Flex: € 349,-

SoundTouch 20: € 399,-

HEOS 3: € 349,-

fabrikanten zijn bijgekomen. Denk

Pulse: € 699,-

SoundTouch 30: € 599,-

HEOS 5: € 449,-

aan het eigenwijze Raumfeld, HEOS

Pulse 2: € 799,-

Wave: € 799,-

HEOS 7: € 599,-

Duo: € 999,-

SoundTouch SA-5: € 499,-

HomeCinema: € 799,-

jes. Plus: het feit dat het draadloos is, dus geen gehannes met draden trekken en gaten boren. Nu zijn we ongeveer tien jaar verder en zien we dat er wat grote

van Denon, Yamaha, Bluesound (zelfde groep als NAD), Samsung en natuurlijk Bose. Kortom: het loont de moeite om goed te oriënteren voordat je blind voor iets kiest. Wij zetten voor jou de voor- en nadelen op een rijtje.

UPnP of niet? Er zijn grofweg twee manieren om

Pulse Sub: € 699,-

Go: € 99,-

Pulse Soundbar: € 1199,-

Link: € 399,-

Node 2: € 549,-

Amp: € 579,-

PowerNode 2: € 899,-

Drive: € 2699,-

Vault 2: € 1299,-

te streamen over een netwerk. UPnP/DLNA of via een directe

52

Legenda:

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_052-059_Groepstest - Multiroom Audio (TS).indd 52

= speaker

= home cinema

= componenten en versterkers

= combinatie

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:22

GROEPSTEST Multiroom-audio

Wattage en losse speakers een gemiddelde, terwijl het gaat

aan deze versterkte streamingap-

ingebouwde speaker beschikken

het geleverde vermogen gelijk

om hoe laag het laagste punt ligt.

paraten, dan krijg je het beste

bijna alle besproken systemen

moet zijn aan dat van de luid-

Daar kan een versterker namelijk

resultaat. Een goede hifi-zaak weet

ook over een streamingapparaat

spreker. Dat is niet het geval. Een

compleet onderuit gaan.

prima welke modellen een gemoe-

met ingebouwde versterker. Deze

luidspreker heeft een aanbevolen

Wij raden aan om een niet al

producten gaan wel een stap verder

vermogen. En hoewel dat een indi-

te lastige luidspreker te koppelen

dan de doorsnee-multiroom-

catie geeft van wat no-

producten en zijn specifiek bedoeld

dig is, is de aanstuur-

voor mensen met een bovengemid-

baarheid – rendement

delde interesse in goed geluid. Deze

en weerstandsgedrag

modellen hebben bijna zonder

– veel belangrijker. En

uitzondering een klasse-D verster-

met name het laatste

ker met een vermogen tussen de

wordt nooit goed ver-

50 en 100 watt en een impedantie

meld. Het genoemde

van 4 ohm. Dat is in veel gevallen

aantal ohm is altijd

Naast de bekende modellen met

Veel consumenten denken dat

delijk weerstandsgedrag hebben.

ruim voldoende om een behoorlijke luidspreker aan te sturen.

Welk systeem voor jou? De meeste winkels hebben meerdere systemen staan. Voordat je naar de winkel gaat, is het verstandig op een rijtje te zetten wat voor jou belangrijk is. Bedenk daarbij goed wat prioriteit heeft en wat minder belangrijk is. Daarna ga je in een winkel de systemen echt bekijken en beluisteren. Neem de tijd om een goede indruk te krijgen van de diverse producten en opties. En bekijk vooral de app goed. De app is immers een belangrijk onderdeel waar je keer op keer mee te maken hebt. Vind jij een app niet prettig werken, dan raden we het echt af het systeem aan te schaffen.

Raumfeld

Samsung

Sonos

Yamaha*

One S: € 249,-

R1: € 199,-

Play:1: € 229,-

MusicCast ISX-18D: € 349,-

One M: € 399,-

R3: € 299,-

Play:3: € 349,-

MusicCast WX-010: € 179,-

Stereo M: € 899,-

R5: € 399,-

Play:5: € 579,-

MusicCast WX-030: € 299,-

Stereo L: € 1499,-

R6: € 399,-

PlayBar: € 799,-

MusicCast ISX-80: € 449,-

Cube: € 499,-

R7: € 499,-

PlaySub: € 799,-

MusicCast NX-N500: € 799,-

Cinebar: € 1299,-

Boost: € 99,-

MusicCast YSP-1600: € 599,-

Sounddeck: € 999,-

Connect: € 399,-

MusicCast YSP-5600: € 1799,-

Connector2: € 149,-

Connect:amp: € 579,-

MusicCast WXA-50: € 579,-

Expand: € 69,-

MusicCast WXC-50: € 399,MusicCast Trio-Pack: € 1199,-

* Yamaha heeft meer dan 35 producten in zijn productlijn, we noemen slechts een deel.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_052-059_Groepstest - Multiroom Audio (TS).indd 53

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

53

03/10/16 10:22

GROEPSTEST Multiroom-audio

Raumfeld Raumfeld valt onder de Teufel-

streamingapparaten ondersteunen

groep. Teufel (speakers) en

high-res audio.

Raumfeld (streamingdeel)

BESTE

Sonos

Wij zijn erg gecharmeerd van de

hebben de krachten gebundeld

geluidsweergave. De Stereo L en

om de streamingmarkt beter te

M klinken gewoon goed, de One M

kunnen bedienen. Het product-

is één van onze favorieten als het

gamma is vrij uitgebreid en

gaat om alles-in-één-oplossingen.

anders dan anders. De Duitsers

De Cinebar kost wat tweaken met

gebruiken als basis een gewone

de subwoofer, maar ook die ver-

speaker en verwerken daar

rast. De installatie is een duidelijk

een versterker en streamingap-

tien-stappenplan. Het kan niet echt

paraat in. Het zijn dus meestal

fout gaan, maar vergt dus wel meer

geen kleine melkpakjes waar

stappen dan Sonos of bijvoorbeeld

toch veel bas uit moet komen.

Bluesound en HEOS. De app is

KOOP

De Raumfeld Stereo M en L zijn de

duidelijk, maar kan her en der nog

NOV 2016

twee grootste modellen. De L is een

wel verbeterd worden.

set met twee vloerstaanders, de M is een paar boekenplank-speakers.

Laten we beginnen met de be-

de geluidskwaliteit is niet meer

Geen kleine speakers, maar wel

Raumfeld

kendste: Sonos. Het assortiment

dan gemiddeld. We hebben in

een vol, groot geluid. Dan zijn er

http://nl.raumfeld.com

van Sonos is rechttoe-rechtaan. Er

deze test systemen gehoord die

nog de One M en de kleine variant

is een soundbar: de Playbar, deze

Sonos gewoonweg voorbijgaan

de One S: twee alles-in-één-spea-

speelt in principe in 3.0 (stereo met

op gebied van geluidskwaliteit.

kers. De Cube is een vreemde eend

een center-speaker), maar is uit te

Denk aan Raumfeld, HEOS

in de bijt: het is een design-setje

breiden met surround-speakers

en Bluesound. Ook ontbreekt

van twee speakertjes dat doet den-

(alle nieuwe modellen) en een

ondersteuning van high-res

ken aan een compacte versie van

• Klinkt erg degelijk

subwoofer (de Play:sub) om Dolby

audiobestanden en bluetooth,

de Stereo M. Voor aan de tv zijn er

• Prijs is scherp

5.1 weer te geven.

en missen we ingangen op de

de Cinebar en de Sounddeck.

• Gemakkelijke installatie

Score

Pluspunten

Ten slotte heeft Raumfeld nog

De speakerlijn bestaat uit de

apparaten. Met name digitale

Play:1, Play:3 en Play:5. Onlangs

ingangen mogen vandaag de

een los streamingapparaat, de

is de Play:5 compleet vernieuwd:

dag niet ontbreken. Behalve de

Connector 2. En de Expand: een

• Stereo L en M zijn fors

deze klinkt anders, beschikt over

Playbar heeft geen enkel Sonos-

controller-unit met een wifi-

• De app is wat druk

meer eigenschappen (aanraaktoet-

apparaat een digitale ingang.

toegangspunt erin. Alle Raumfeld-

sen en sensors om te bepalen hoe

Kortom: we missen flexibiliteit

hij staat) en oogt een stuk moder-

bij Sonos.

Minpunten

ner dan zijn voorganger. Ten slotte zijn er nog de Sonos Connect en de Connect:amp, twee

Sonos

streamingcomponenten zonder

www.sonos.com

speakers. Het verschil is dat de Connect:amp over een ingebouwde

Score

klasse-D versterker beschikt met twee keer 55 watt (4 ohm). De

Pluspunten

kracht van Sonos zit hem in de eenvoudige installatie, de onder-

• Heel fijne app

steuning van talloze streaming-

• Gemakkelijke installatie

diensten én de uitstekende app.

• Alle streamingdiensten zijn

We durven te stellen dat iedereen

ondersteund

Sonos-producten kan installeren en

Minpunten

de app kan bedienen. Het geheel voelt ontzettend intuïtief. Er is wel een punt van kritiek:

54

• Klankmatig is Sonos ingehaald • Connectiviteit is ondermaats

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_052-059_Groepstest - Multiroom Audio (TS).indd 54

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:22

GROEPSTEST Multiroom-audio

Bluesound Niet iedereen zal het merk

eenvoudig: de best mogelijke ge-

het bedrijf dat erachter zit.

luidskwaliteit brengen binnen het

Bluesound valt onder de groep

prijssegment. En dat is naar onze

waar bijvoorbeeld ook NAD

mening gelukt. Bluesound klinkt

en Lyngdorf in zitten. Kortom:

het best van alle geteste apparaten.

genoeg kennis en kunde op

Overigens is het ook het duurste

zowel analoog als digitaal vlak.

systeem binnen deze test, met een

Bluesound is in 2013 in de markt

vrij ruime marge. Maar ja: wie wat

gezet. Het merk kwam met een

moois wil …

serie wat vreemde, kubusvor-

HEOS

Het doel van Bluesound is

Bluesound kennen en ook niet

Over de app van Bluesound zijn

mige streamingapparaten. En

de meningen verdeeld. Sinds de

hoewel het geheel prima in el-

nieuwe versie zijn wel veel nuk-

kaar stak, sloeg het ontwerp niet

ken verdwenen. Echter: sommige

echt aan. Kortom: de tweede

zaken kunnen wat logischer en wat

HEOS is een submerk van Denon en

kwestie van de stekker erin en een

generatie is wat conventioneler

rustiger. Het menu met de bronnen

het heeft de productlijn van Sonos

paar stappen in de app volgen.

vormgegeven.

ziet er bijvoorbeeld vrij druk uit.

bijna letterlijk gekopieerd (op een

Het inregelen van de bibliotheek

paar nuances na). Er is een HEOS

is niet nodig, omdat HEOS met

Bluesound lijkt in zekere zin op

terug te komen naar een hoofd-

1, 3, 5 en een nog wat grotere:

UPnP werkt. Feit is wel: je bent

Sonos. Er is een aantal speakers

scherm. Dat went wel, maar is toch

de HEOS 7. Dan is er de Link die

afhankelijk van hoe goed de NAS

(Pulse Flex, Pulse Mini, Pulse-

niet heel handig.

enkel kan streamen en de Amp

alles indexeert, hoe snel deze is en

Bar en Pulse) en een drietal

voor wie een alles-in-één-oplossing

hoe deze de data doorstuurt naar

streamingapparaten zonder

met versterker zoekt. Zoek je een

de HEOS. De app zelf is een beetje

ingebouwde speakers (de Node,

Bluesound

soundbar, dan kun je voor de HEOS

een verhaal apart. Vooral het kop-

de PowerNode (2x 60 watt) en

www.bluesound.com/nl

HomeCinema gaan. Voor custom in-

pelen van diverse zones verloopt

de Vault). Bij de generatie twee

stall is er de HEOS Drive, een strea-

niet heel intuïtief. Dat gaat met

hoort er officieel nog een ‘2’ ach-

mingapparaat met versterker voor

‘drag and drop’, maar welke zone

ter de typenummers. Behalve bij

maximaal vier zones. Binnenkort

is nu master? Daarnaast vinden we

de Flex en de Pulse Mini, omdat

komt er ook een HEOS AV-receiver.

het vervelend dat we een account

die al nieuw zijn.

Wat HEOS goed doet, is zorgen

moeten aanmaken om alle functies

Het productgamma van

Als we helemaal compleet wil-

Ook kost het soms te veel tikjes om

Score

Pluspunten • Klinkt erg goed

len zijn, komen er nog modules

• Doorgroeimogelijkheden

aan in- en uitgangen. Elke nieuwe

bij: de BluOS-modules. Die kun

• Prima app

generatie HEOS heeft bijvoorbeeld

je plaatsen in NAD-versterkers

dat de gebruiker geen tekort heeft

te kunnen gebruiken.

die daar mee overweg kunnen.

bluetooth. En de Link en Amp beschikken ook over digitale en ana-

HEOS

Tevens is er nog de M50.2 strea-

loge ingangen. Wel zo handig voor

www.denon-hifi.nl/nl/heos

mer van de NAD Master Series.

Minpunten • Prijs kan drempel zijn

wie andere zaken wil koppelen. Op gebied van geluid doet HEOS het

Score

naar onze mening net beter dan Sonos. Met name de Link en Amp (2x 100 watt) spelen toch een slag

Pluspunten

mooier en krachtiger dan Sonos. Tel

• Klinkt lekker

daar meerdere verbindingsmoge-

• Degelijk assortiment

lijkheden bij op en in feite zet HEOS

• Connectiviteit

BESTE BEST GETEST KOOP NOV 2016

een beter product neer. De installatie is een fluitje van een cent, ook draadloos. Het is een

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_052-059_Groepstest - Multiroom Audio (TS).indd 55

Minpunten • App kan beter

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

55

03/10/16 13:12

GROEPSTEST Multiroom-audio

Bose

Samsung

Bose is één van de bekendste

Echter, daar houden de voor-

audiomerken ter wereld. Het merk

delen van het Bose-systeem wel

De huidige productlijn van

is doorgebroken met geluids-

op. Allereerst moeten we verplicht

Samsung is niet Samsungs eerste

onderdrukking en natuurlijk de

registreren voordat we het systeem

poging op de multiroom-audio-

beroemde witte ‘melkpakjes’.

kunnen gebruiken. Daar houden

markt. Een tijd terug heeft het de

Uiteraard is Bose niet in de jaren 90

we niet van. Ten slotte klinkt het

M-lijn gehad. Een complete misluk-

blijven hangen. Ook dit merk heeft

geheel gewoon niet goed. De 10

king, omdat het systeem niet goed

een multiroom-audiosysteem, de

komt zeer kaal over, de 20 mist

klonk én vol met bugs zat. Nu dus

SoundTouch. Het systeem bestaat

finesse en de 30 is weer te vol en

een nieuwe poging en eerlijk is

uit een aantal speakers, de Sound-

wat lomp van klank. De Wave en de

eerlijk: het is heel degelijk! De lijn

Touch SA-5-versterker en de Wave

SA-5-versterker hebben we niet in

bestaat uit een vijftal streaming-

SoundTouch IV (een soort draad-

handen gehad.

speakers: R1, R3, R5, R6 en R7.

loze receiver). Bose geeft nooit specificaties vrij

Waar de 4 en 2 zijn gebleven, is ons een raadsel. Het zal wel met

over de producten. We hebben dus

Bose

Sonos te maken hebben die de

zelf moeten uitvogelen of het sys-

www.bose.nl

Play:1, 3 en 5 in het gamma heeft.

teem high-res audio ondersteunt, wat voor wifi-technologie Bose

Alle speakers zijn omnidirec-

Score

tioneel en het geluid gaat alle

gebruikt en wat voor versterkers

kanten op. De R1, R3 en R5 ogen

erin zitten. We zien dat Bose de

gelijk aan elkaar. De R6 en R7 zijn

SoundTouch 10, 20 en 30 voorzien

iets anders vormgegeven: meer

heeft van 2,4 GHz wifi-N. De Wave

• Afstandsbediening

eivormig. Het ziet er zeker netjes

heeft nog wifi-G, wat niet handig

• Knoppen op de apparaten

uit. Samsung heeft ervoor gekozen

is, want het kan in theorie het hele

alleen een draadloze koppeling

draadloze netwerk vertragen. Ge-

aan te bieden. Een beetje jammer,

lukkig zit er ook een ethernet-poort

• Klinkt matig

want als je wifi niet in orde is, kan

op, waardoor wifi niet gebruikt

• Prijs

dat voor problemen zorgen en dan

hoeft te worden. De focus van Bose

• Registratie in de app noodzakelijk

wil je een netwerkkabel kunnen

ligt op bedieningsgemak. De app is klinken. Pas bij een stereo-paar

bijvoorbeeld zeer helder in opzet.

begint het wat substantiëler te

En de bediening op de apparaten

fluitje van een cent. De app vindt

klinken. Deze Samsungs hebben

zit logisch in elkaar.

zonder moeite de speakers en na

daar veel minder last van.

aansluiten. De installatie is gelukkig een

Pluspunten

Minpunten

het invoeren van het wachtwoord kunnen we afspelen. Via UPnP vinden we direct onze mediaservers.

Samsung

Het navigeren door de app gaat vrij

www.samsung.com/nl

prettig en intuïtief. We kunnen alles gewoon vinden. Al is het wel alle-

Score

maal heel erg kleurrijk, wat afleidt. Een stereopaar maken kan met

Pluspunten

elke speaker, wat wel grappig is, maar het is audiotechnisch niet he-

• Klinkt prettig

lemaal verantwoord: het geeft een

• Flexibel te koppelen

scheel klank- en stereobeeld. De

• Oogt leuk

weergave is heel prettig, mede van-

Minpunten

wege het omnidirectionele karakter van deze luidsprekers. Het punt

• App is wel erg kleurrijk

met normale speakers is name-

• Externe adapters

lijk dat ze in ‘mono’ vaak wat kaal

• Alleen draadloos

56

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_052-059_Groepstest - Multiroom Audio (TS).indd 56

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:22

GROEPSTEST Multiroom-audio

Yamaha Niet veel mensen zullen weten dat Yamaha als eerste op de markt is gekomen met een multiroomsysteem via een netwerk (met een draadloze optie). Destijds – in 2003 – was het bedrijf gewoonweg te vroeg. Maar nu moet de markt er wel klaar voor zijn. Yamaha MusicCast is een beetje een geval apart. We hebben het in feite over een netwerkstreamingmodule die overal

Conclusie

ingebouwd kan worden. Dus of

De zeven systemen die we heb-

het nu in een kleine alles-in-één-

ben getest, hebben alle zeven een

speaker is of een hypergeavan-

andere insteek. Soms zelfs een

ceerde, high-end av-receiver: dat

compleet andere doelgroep. Sonos

maakt niet uit. Met dat in het

gaat voor gemak en niet zozeer

achterhoofd zul je begrijpen dat

voor optimale geluidskwaliteit, dat

het nagenoeg onmogelijk is de

ken: ruimtes hebben allemaal een

Yamaha

is meer waar Bluesound mee bezig

productlijn van Yamaha’s Music-

foto. En die kun je ook zelf kiezen.

http://nl.yamaha.com

is. En bijvoorbeeld Yamaha gaat

Cast uiteen te zetten. We hebben

Koppelen gaat een beetje anders

het dus even gehouden bij het

dan anders: wij tikten meestal op

Trio-Pack, een pakket dat bestaat

de zone om deze vervolgens te

uit de YSP-1600-soundbar, de

koppelen, maar het werkt door

WX-030-speaker en de ISX-80 (een

op het koppelteken te tikken en

soort wandklok met ingebouwde

dan zones te kiezen. Dat is even

• Zeer veel keuze

de Duitse manier aan: een degelijke

speaker).

wennen.

• Mooie app

speaker als basis en daarin wordt

• Goede installatie

een streamingapparaat ingebouwd.

De installatie van Yamaha

Een mooie extra van MusicCast

voor een gigantisch ecosysteem

Score

waarbij de consument heel veel keuze heeft. HEOS gaat weer voor een betaalbaar systeem dat prima

Pluspunten

klinkt. Raumfeld pakt het volgens

verloopt heel eenvoudig. Na het

is dat het zowel UPnP- als AirPlay-

installeren van de app kun je de

bronnen ziet en kan weergeven.

luidprekers zoeken en opnemen in

Tevens is het mogelijk om via

• Grote adapter bij ISX-80

doorslaggevend is. Onze tip: ga zelf

het systeem. Zelfs het draadloze

bluetooth te verbinden en deze

• Ondersteunt nog niet heel veel

daadwerkelijk wat verschillende

deel verloopt zonder problemen

stream door te zetten naar andere

of complexe handelingen. Het is

speakers. Een beetje vergelijkbaar

gewoon een kwestie van op de

met het Omni ReStream-idee van

connect-knop drukken. Wel een

Harman.

Kortom: voor iedereen wel wat wils.

Minpunten

diensten

Het is aan om jou te bepalen wat

systemen beluisteren.

Alles aan de wifi?

Dan de geluidskwaliteit. Daar

Nagenoeg alle systemen die we hebben getest beschikken over wifi. Nu is

geen ethernetaansluiting en dat

valt veel over te zeggen, omdat er

het natuurlijk heerlijk om geen kabels te hoeven trekken, maar besef dat

kan toch voor problemen zorgen.

zo ontzettend veel producten zijn.

een draadloos systeem lang niet altijd over de stabiliteit en bandbreedte

Ook beschikt deze luidspreker

Wat we over het Trio-Pack kunnen

beschikt die nodig is om goed te kunnen streamen. Daarnaast is het

over een behoorlijk forse adapter.

zeggen is, dat de soundbar en ISX-

verstandig om vaste apparaten in een netwerk aan een kabel te koppelen.

Zie die maar even weg te werken.

80 prima klinken. De WX-030-spea-

Niet alleen voor de bedrijfszekerheid, maar ook om het draadloze netwerk

De app is trouwens opvallend

ker doet een beetje uit balans aan.

vrij te houden voor apparaten die het nodig hebben. Zo blijft de wifi snel

punt van aandacht: de ISX-80 heeft

goed. Het is heel visueel ingesto-

en de stream stabiel.

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_052-059_Groepstest - Multiroom Audio (TS).indd 57

57

03/10/16 10:22

GROEPSTEST Multiroom-audio

Systeem

BlueSound

BESTE BEST GETEST KOOP NOV 2016

HEOS

Raumfeld

Oordeel Speakerprijs vanaf

€ 599,-

€ 249,-

€ 399,-

Aantal producten (ca.)

10

9

9

Eigen systeem

UPnP

UPnP

Losse versterker Soundbar Protocol Bekabeld ethernet Wifi

, behalve Vault

Bluetooth

, nieuwe versies

Eigen app High-res audio

, nieuwe versies

Stereo-pairing AirPlay Account nodig?

Optie

Maximale bibliotheek (tracks) Preset-toetsen

> 100.000 (afhankelijk van metadata en Niet vermeld / afhankelijk van NAS cover-art)

200.000 tracks, meer met Expand

, Pulse Flex

Ondersteunde diensten

Calm Radio, Deezer, Juke, Murfie, Napster, Qobuz, Tidal, Rhapsody, Slacker, Spotify, TuneIn, Winp, Radio Paradise

Spotify, Tidal, Deezer, TuneIn, Soundcloud, Napster

Spotify, Napster, Soundcloud, Tidal, Google Cast, TuneIn

Apps De app is erg belangrijk bij een multiroom-audiosysteem! Het is namelijk de manier waarop je je muziek bedient. Vind jij de app van een systeem niet prettig werken, dan raden we je aan naar een ander

De Bluesound-app is overzichtelijk

multiroom-systeem te kijken.

en werkt snel en betrouwbaar.

58

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_052-059_Groepstest - Multiroom Audio (TS).indd 58

Heos werkt met een prima app. Pairen is soms minder intuïtief

De app van Raumfeld is stabiel, maar wel een tikkie druk.

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:22

GROEPSTEST Multiroom-audio

Sonos

Yamaha

Samsung

Bose

€ 229,-

€ 299,-

€ 199,-

€ 229,-

8

> 35

5

5

Eigen systeem

UPnP

UPnP

UPnP

BESTE KOOP

NOV 2016

, blijft altijd aan , vaak wel

Niet altijd

Niet altijd

65.000

Niet vermeld / afhankelijk van NAS

Niet vermeld / afhankelijk van NAS

Niet vermeld / afhankelijk van NAS

Nagenoeg alles

Spotify, Napster, Juke

TuneIn, Spotify, Deezer, 7Digital, 8Tracks, Juke, Murfie, Napster, Qobuz, Tidal

Spotify, Deezer, Internetradio

Het is een voorbeeld voor de rest: Sonos zet echt de standaard.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_052-059_Groepstest - Multiroom Audio (TS).indd 59

Opvallend veel rust bij de app van Yamaha.

Heel veel kleur bij de app van Samsung!

Bose gebruikt grote lettertypes. Jammer dat registratie verplicht is.

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

59

03/10/16 10:22

ACHTERGROND Grafische kaarten in de wetenschap

VIDEOKAARTEN IN DE WETENSCHAP Gpu als krachtig rekenwonder

Spelletjes en DNA-onderzoek hebben meer met elkaar gemeen dan 3D-modelleren je in een spel met een slagschip over een je zou verwachten. Beide toepassingen zijn afhankelijk van een snelle Als virtuele zee vaart, bestaat alles geheel uit een grafische kaart waarvan de krachtigste varianten meer dan 3800 verzameling van deze punten en vlakken. Het aantal punten dat tijdens het modelleren van cores bevatten die de mooiste spelwerelden op beeld toveren. Die het schip wordt gebruikt, heeft invloed op de vele rekenkernen zijn ook uitermate geschikt voor bijvoorbeeld DNA- hoeveelheid details die je van het schip ziet. Om onderzoek. Waarom hebben grafische kaarten de normale processors dan een brandslang er rood en beschadigd uit te laten zien en op het dek van het schip een met een beperkt aantal cores (meestal vier), dan nog niet verstoten? houten vloer te kunnen zien liggen, worden over alle vlakken afbeeldingen gelegd. Vergelijkbaar

M A A R T E N PAT E R

D

met een autodeur die je met een heel grote at spellen er ieder jaar realistischer

nen kunnen er 3D-werelden worden gecreĂŤerd

sticker beplakt. Bij het bewegen van het schip

uitzien, is vooral te danken aan het

met gedetailleerde en grote weidse vlaktes om

worden alle punten opnieuw berekend, wat in

voortdurend krachtiger worden van

in te verdwalen. Om deze werelden te kunnen

de huidige spellen al snel kan oplopen tot zestig

grafische kaarten. Fabrikanten ontwikkelen

zien, bestaat elke 3D-wereld uit punten die

keer per seconde. Om al deze berekeningen zo

steeds snellere en veelzijdigere grafische proces-

gecombineerd vlakken vormen en daardoor als

snel uit te kunnen voeren, wordt er van zoveel

sors die tegelijkertijd gebruikmaken van meer

herkenbare objecten op het scherm komen.

mogelijk cores van een gpu gebruikgemaakt. Bij de meest recente grafische kaarten worden

en sneller geheugen. Door de hoge snelheid waarmee de grafisch processor (gpu) kan reke-

60

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_060-064_Achtergrond - CPU vs GPU (TS).indd 60

De recent uitgekomen grafische kaart GTX 1080 van NVIDIA.

al processors gebruikt met ruim 3800 cores

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 11:46

ACHTERGROND Grafische kaarten in de wetenschap

van de snelheid. De wachttijd voor het benaderen van dit geheugen kan daardoor oplopen tot honderden processor-kloktikken. Processorfabrikanten lossen dit op door in de cpu zelf snel cachegeheugen aan te bieden, waardoor er nog maar vier processorkloktikken nodig zijn om een berekening te voorzien van gegevens. Omdat dat cachegeheugen kostbaar is en er niet oneindig ruimte beschikbaar is binnen de chip, maken weinig geraadpleegde gegevens ruimte voor gegevens die vaker nodig zijn. Deze weinig geraadpleegde gegevens moeten dan wel, wan-

Een schip uitgewerkt in vlakken als een 3D-model.

neer ze opnieuw geraadpleegd worden, weer uit het tragere intern geheugen worden gehaald. (rekenkernen) aan boord, wat veel berekeningen

uitgevoerd. Door voor rekenintensieve pro-

De groeiende hoeveelheid cachegeheugen van

tegelijkertijd mogelijk maakt, om zo ontzettend

gramma’s meerdere threads te starten, kunnen

moderne processors verkleint de kans dat een

veel detail in de 3D-werelden aan te brengen.

de threads op een cpu met meerdere cores

waarde niet meer in de cache past: een belang-

Doordat de gpu steeds krachtiger wordt, is

verdeeld worden over de beschikbare cores.

rijke reden waarom computers sneller worden.

het interessant geworden om ook ándere reken-

Hiermee voorkomt de applicatie dat het zelf

Programma’s hebben daardoor vaker direct toe-

intensieve applicaties gebruik te laten maken

bevroren op het scherm staat en verhoogt het

gang tot gegevens uit het cachegeheugen wat de

van de gpu. Door middel van ‘General-Purpose

de snelheid waarmee gerekend wordt.

algehele prestatie van de computer vergroot.

GPU) is het mogelijk om software te schrijven

Kostbare snelheid dichtbij

Alternatieve architectuur voor de gpu

die op de gpu wordt uitgevoerd. Taken die van

De gegevens waarmee gerekend wordt, staan

Een gpu heeft net als de cpu de beschikking

origine op de cpu uitgerekend werden, zijn nu

opgeslagen in het interne geheugen van de

over cachegeheugen en kan ook berekeningen

met aanzienlijke tijdswinst door de gpu uit te

computer. Dit is relatief traag geheugen doordat

op meerdere cores uitvoeren. Toch kan de gpu

voeren. Je zou in eerste instantie denken dat de

het buiten de cpu geplaatst is. Daarnaast is er

niet zomaar de cpu vervangen en kan bestaande

hoeveelheid cores hiervoor verantwoordelijk is.

tijdens het productieproces gebruikgemaakt

software niet zomaar op de gpu uitgevoerd wor-

Het verschil in snelheid wordt echter voorna-

van zeer verfijnde technieken, die het mogelijk

den. Om niet afhankelijk te zijn van het interne

melijk veroorzaakt door de sterk afwijkende

maken om op een kleine oppervlakte zeer veel

geheugen van de computer heeft de grafische

architectuur tussen beide processors.

geheugen te creëren, wat wel ten koste gaat

kaart beschikking over eigen geheugen. Er zijn

computing on Graphics Processing Units’ (GP-

Cpu als manusje van alles Van oorsprong heeft de cpu de taak om berekeningen uit te voeren, evenals om alle componenten binnen de computer en de aangesloten randapparatuur aan te sturen. Om de verschillende taken in goede banen te leiden, heeft de cpu onder andere de mogelijkheid om bepaalde taken tijdelijk in de wacht te zetten en andere taken voorrang te geven. Denk hierbij aan het registreren van een toetsaanslag of het uitvoeren van een berekening met prioriteit. Deze eigenschap zorgt ervoor dat meerdere programma’s naast elkaar op de computer kunnen draaien. Ieder programma, in de vorm van een thread, krijgt om de beurt wat rekentijd en kan zo de benodigde berekeningen uitvoeren. Threads zorgen voor een afgebakende omgeving waarbinnen de programmacode wordt De vier cores op een cpu zijn door de grote complexiteit goed zichtbaar.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_060-064_Achtergrond - CPU vs GPU (TS).indd 61

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

61

03/10/16 11:46

ACHTERGROND Grafische kaarten in de wetenschap

VIP-behandeling voor spellen Bij het uitgeven van een nieuw spel is er veel aandacht besteed aan de uitstekende prestatie op de meest recente grafische kaarten. Toch blijft het onmogelijk om alvast te anticiperen op toekomstige nieuwe grafische kaarten. Doordat de unieke samenstelling van het geheugen, het aantal cores en andere onderdelen op de grafische kaart zo veel invloed hebben op de prestatie, is het soms nodig om bij nieuwe hardware driverupdates vrij te geven voor specifieke applicaties of spellen. Door de manier waarop data worden samengesteld en er door programmacode ingespeeld wordt op de hardware, kan het herschrijven van een deel van de code veel effect hebben. Dit is dan ook de reden dat je bij nieuwe hardware soms spel-specifieke driverupdates of updates van het spel zelf ziet verschijnen. Er wordt dan precies ingespeeld op hoe het spel de nieuwe hardware gebruikt, wat voor flinke snelheidswinst kan zorgen.

beeld op een zo eenvoudig mogelijke manier uit te leggen. We zouden het pauzeren en wachten kunnen vergelijken met het lunchen aan picknicktafels op een groot grasveld. Stel je een grasveld voor met 50 picknicktafels en Een gpu met 2048 cores, zeer krachtig maar een stuk eenvoudiger dan een cpu.

met aan de rand van het veld een groot buffet. Elke picknicktafel heeft 4 plekken die elk

vier verschillende soorten geheugen op de

moeten worden. Een techniek die ook in de cpu

één core op de gpu representeren. De gasten

grafische kaart aanwezig. De bekendste wordt

toegepast wordt, maar bij de gpu veel snel-

stellen de threads voor en worden per 8 aan

altijd gebruikt om mee te adverteren en is het

ler voorkomt door de veel kleinere cache. Om

elke tafel toegewezen. Erg gastvrij is dat niet,

grootste maar tevens traagste geheugen. Op

hiervoor een oplossing te kunnen bieden, is de

er staan dus altijd 4 gasten naast de tafel te

de gpu zelf zijn de drie overige typen geheugen

architectuur van de grafische processor zo inge-

wachten op een vrije plek aan de picknicktafel.

geplaatst. Er is lokaal en gedeeld geheugen

richt dat wanneer er te lang op geheugen moet

Het bord dat iedereen bij zich draagt, stelt het

waar de cores toegang tot hebben. Per core is

worden gewacht, de thread tijdelijk uit de core

cachegeheugen voor en het buffet staat voor

er een zeer kleine hoeveelheid cache aanwezig,

gehaald kan worden. Zo kan een andere thread

het algemene geheugen van de grafische kaart.

ongeveer 10 KB, een stuk kleiner dan de ruim 2

in de core worden gezet, waarmee het verlies

Om het eten vanaf het buffet te laten brengen,

MB waarmee de meest recente cpu’s uitgerust

van snelheid bij het wachten op geheugen ver-

staat er naast elke picknicktafel een ober die op

worden.

laagd wordt. Om dit in goede banen te kunnen

aanvraag heen en weer loopt.

Wanneer waardes uit het geheugen nodig

leiden, worden alle threads gesynchroniseerd.

Als voorgerecht neemt iedere gast een

zijn, worden deze uit het algemene geheugen

Ze voeren daardoor altijd exact dezelfde regel

broodje met boter. De eerste 4 personen die

gehaald en in het snel toegankelijke cachege-

programmacode uit. Het is dus niet mogelijk dat

aan tafel komen zitten, vragen allemaal de ober

heugen geplaatst. De gpu is zo slim om bij elke

een thread alvast de volgende som berekent en

om een heel brood, waarna ze direct ruilen

opvraging eerst te kijken of de waarde nog in de

daarmee vooruitloopt op andere threads.

met de staande gasten die de ober dan ook om

cache aanwezig is. Doordat de cache per core

brood vragen. Zodra de ober terug is met het

klein is, zullen weinig gebruikte waardes snel uit

Rekenen aan de picknicktafel

de cache komen te vervallen. Bij een volgend

De manier waarop threads worden gepauzeerd

vanaf snijden. Als ze daarmee klaar zijn, gebeurt

gebruik zal dan eerst de waarde opnieuw uit

en wachten op het geheugen, is behoorlijk

er iets interessants. Ze vragen de ober om boter

het lokale of algemene geheugen gehaald

abstract en we proberen het met een voor-

en in plaats dat ze nu op de ober gaan zitten

62

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_060-064_Achtergrond - CPU vs GPU (TS).indd 62

brood kunnen de 4 gasten die zitten er een plak

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 11:46

ACHTERGROND Grafische kaarten in de wetenschap

gasten die het fijne snijvlak moeten gebruiken beginnen met snijden. Daarna kan de rest pas verder met het gebruiken van het grove snijvlak. Dit kan ervoor zorgen dat er veel gasten staan te wachten op de gasten die het brood met harde korst aan het snijden zijn. Dit worden ‘branching issues’ genoemd. Branching issues zijn potentieel vertragend en dienen zo veel mogelijk te worden vermeden. In zo’n situatie is het mogelijk dat er 6 gasten aan tafel het fijne snijvlak moeten gebruiken en de overige 2 het grove snijvlak. Daardoor moeten er 3 snijrondes gebruikt worden in plaats van 2. Het kan dan lonen om vooraf alle soorten brood te ordenen, zodat elke tafel zo veel mogelijk dezelfde broodsoort opgediend krijgt. Hiervoor is dus veel kennis nodig van zowel de data als de manier waarop data worden verwerkt en dit invloed heeft op het gebruik van de grafische kaart.

Een antieke taal met een twist Voor het schrijven van GPGPU-code wordt De picknicktafel als metafoor voor een grafisch processor. De ober stelt het wachten op trager geheugen voor. Het brood snijden en boter smeren blijkt een onverwacht complex algoritme voor de gpu.

gebruikgemaakt van CUDA of OpenCL. NVIDIA is de ontwikkelaar van CUDA en werkt alleen op NVIDIA-kaarten. Het opensource-project

wachten, ruilen ze weer van plek met de staande

OpenCL is platform-onafhankelijk en werkt op

gasten. Die kunnen dan ook aan het snijden van hun brood beginnen. Ondertussen komt de ober terug met de boter voor de nog staande gasten. Als de zittende gasten het brood gesneden hebben, vragen zij nu ook om boter en wisselen ze van plek met de staande gasten. Als die zitten, kunnen ze direct hun brood beginnen te smeren, de boter was immers al tussentijds door de ober gehaald. Op deze manier wordt de tafel altijd optimaal benut, op elke plek is er altijd iemand aan het werk. Een programmeur heeft dus de taak om zo optimaal mogelijke code te schrijven, waardoor er een juiste balans ontstaat tussen rekenen en het ophalen van geheugen.

Om de beurt Om software te kunnen schrijven, werken programmeurs veel met ‘als, dan, anders’-constructies. Om terug te keren naar onze metafoor van de picknicktafel: als het brood dat op het bord ligt een harde korst heeft, dan wordt een

Door het verschil in brood-

mes met een fijn snijvlak gebruikt, anders wordt

soorten zijn er al 3 snijrondes

een mes met een grof snijvlak gehanteerd.

nodig in plaats van 2. Het kan

Omdat iedere gast aan tafel altijd exact dezelfde

dan lonen om vooraf alle soorten

instructie uitvoert als de rest, zullen eerst de

brood te ordenen.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_060-064_Achtergrond - CPU vs GPU (TS).indd 63

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

63

03/10/16 11:46

ACHTERGROND Grafische kaarten in de wetenschap

DNA-onderzoek heeft ook veel baat bij het inzetten van de gpu

zowel NVIDIA-, AMD- als Intel-processoren. Beide implementaties zijn een dialect van de programmeertaal C, maar wijken onderling sterk af als het gaat om het aansturen van de gpu. Het is dan ook niet mogelijk om zomaar een stukje bestaande C-code met GPGPU uit te voeren. Niet alleen dient de programmeur een nieuw dialect aan te leren, het gebruik van geheugen met een gpu verschilt ook flink met die van de cpu. Op het moment dat code op een cpu uitgevoerd wordt, kan het eenvoudig nieuwe delen geheugen reserveren en deze ook direct gebruiken. Een algoritme kan daardoor actief inspelen op het soort data dat het te verwerken krijgt. Bij een gpu heeft de code alleen beschikking over vooraf gereserveerd geheugen. Voordat een berekening start,

Strijden voor erkenning

software bloedbaansimulaties berekend, zoekt

moet het dus al bekend zijn hoeveel geheugen er

Een grafische kaart wordt kortom niet alleen

men naar buitenaardse radiosignalen met het

precies nodig is. Dit vergt van de programmeur

maar gebruikt voor spelletjes. Veel programma’s

SETI-project en vindt er onderzoek plaats naar

wederom meer kennis over de data en het pro-

voeren weinig en sterk van elkaar verschillende

het uitvoeren van DNA-analyses voor nieuwe

bleem dat opgelost moet worden, om zo alsnog

soorten berekeningen uit. Ze maken daarvoor

behandelmethodes. Het zal inmiddels duidelijk

een goed werkend algoritme te bouwen.

gebruik van de cpu en benutten het cachegeheu-

zijn dat de grafische kaart tot véél meer in staat

gen van de processor optimaal. Er zijn ook mo-

is dan alleen het er zo realistisch mogelijk uit te

menten waarop bekende programma’s als Excel,

laten zien van spellen. Je zou daarom wel kunnen

Spotify of Photoshop veel wiskundige berekenin-

stellen dat de naam ‘grafische kaart’ hooguit nog

Doordat de grootte van het cachegeheugen

gen moeten uitvoeren in een zo kort mogelijke

als marketingterm correct is. Wellicht wordt het

per thread zeer klein is, moet de program-

tijd. Daarvoor wordt bij deze acties gebruikge-

langzamerhand tijd om de benaming ‘grafisch’ te

meur hiermee rekening houden bij het schrij-

maakt van GPGPU, zoals Photoshop doet bij het

laten varen en de nieuwe krachtpatser wat meer

ven van de code. Indien er meer cachege-

toepassen van een blur-filter. Ook wordt GPGPU

eer aan te doen?

heugen voor de code nodig is dan de gpu per

steeds meer toegepast in de wetenschappelijke

thread kan bieden, krijgt elke core de ruimte

wereld, zoals bij het uitvoeren van analyses op

van een andere core toegewezen. Het kan

grote verzamelingen data. Zo worden er met

Vergeten sneller dan onthouden?

Buitenaardse radiosignalen worden opvangen voor onderzoek door het SETI-project met behulp van GPGPU.

dan voorkomen dat er maar twee personen aan de picknicktafel uit ons voorbeeld kunnen zitten omdat die dubbele plekken innemen. Doordat de thread geen gebruik kan maken van de tweede core en daardoor niet alle cores tegelijkertijd gebruikt kunnen worden, zal de prestatie drastisch zakken. Er kan daarom al veel prestatiewinst behaald worden door een algoritme op een slimme manier aan te passen waardoor het minder geheugen nodig heeft. Een mogelijkheid is bijvoorbeeld om een som elke keer opnieuw uit te rekenen in plaats van de uitkomst in de cache te plaatsen. Dit kan resulteren in een netto hogere snelheid doordat het steeds opnieuw berekenen in totaal minder tijd in beslag neemt ten opzichte van de situatie waarin ineens het aantal te gebruiken cores halveert.

64

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_060-064_Achtergrond - CPU vs GPU (TS).indd 64

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 11:46

REVIEW

Dell UltraSharp UP2516D

ADOBERGB VOOR EEN PRIK Dell UltraSharp UP2516D Ben je serieus met fotobewerking in de weer, dan kun je niet om een monitor heen die de AdobeRGB-kleurruimte kan weergeven. Doorgaans zijn die flink aan de prijs, maar de Dell UltraSharp UP2516D is niet alleen betaalbaar, hij blijkt ook nog heel wat meer te bieden dan een groot kleurbereik. D AV I D VA N D A N T Z I G

S

tandaard zijn monitoren

voorzien van twee HDMI-ingangen,

de CIE2000 norm lager dan 3, wat

Dell UltraSharp UP2516D

ingesteld op de sRGB-

alsmede een standaard- en een

inhoudt dat deze met het blote oog

www.dell.com

kleurruimte, waar de meeste

mini-DisplayPort-aansluiting. Ook

niet tot nauwelijks waarneembaar

Straatprijs: € 369,-

software mee kan omgaan. De

een DP-doorlus is aanwezig. Dell

is. Wil je nóg beter, dan biedt de

betere beeldschermen zijn echt hier-

heeft het scherm voorzien van

kalibratiemogelijkheid uitkomst.

voor gekalibreerd, maar ze kunnen

een usb3.0-hub. De hoge resolutie

Ook in andere testdisciplines pres-

geen kleuren weergeven die buiten

betekent ruim 70 procent meer

teert de UP2516D uitstekend. De

het relatief beperkte sRGB-bereik

werkruimte ten opzichte van Full

kijkhoeken zijn zeer groot, de kleur-

vallen. Voor een zogeheten ‘wide

HD. Op deze diagonaal zorgt het

temperatuur is mooi neutraal, zelfs

• Uitstekende beeldkwaliteit

gamut’-beeldscherm is een backlight

voor relatief kleine beeldelementen,

de responstijden zijn ruimschoots

• Zeer complete functionaliteit

nodig dat een breder spectrum kan

maar er is prima mee te werken.

voldoende voor een spelletje.

• Hardware-kalibratie mogelijk

monitoren doorgaans vrij duur. De

Gekalibreerd

Vlekje op het blazoen

Dell UP2516D, die de grote Adobe-

Dell levert de UP2516D gekalibreerd

Toch zijn er wel wat kanttekeningen:

RGB-kleurruimte ondersteunt, is

vanuit de fabriek, maar het scherm

de maximale helderheid is met iets

echter zonder veel moeite voor ruim

ondersteunt ook hardware-kalibra-

meer dan 200 cd/m² niet heel hoog,

Conclusie

minder dan 400 euro verkrijgbaar.

tie met behulp van een colorimeter

waardoor een kap vermoedelijk een

De Dell UltraSharp UP2516D is een

Op moment van schrijven zagen

of spectrofotometer. Dat betekent

goed idee is bij het werken in helver-

scherm waarvan je een paar jaar

we hem zelfs voor 325 euro in de

dat je niet alleen standaardkalibra-

lichte ruimtes. De enige echte vlek

geleden niet had gedacht dat je

prijslijst bij een grote webshop.

tie van het videosignaal kunt doen,

op het blazoen is de uniformiteit

hem ooit zou kunnen betalen. Voor

maar ook gebruik kunt maken van

van de verlichting, die is met name

fotografieliefhebbers met een klein

weergeven en dat maakt dit type

WQHD

Score

Pluspunten

Minpunten • Helderheidsuniformiteit van zwart

de interne LUT van het scherm

bij zwart matig. Dat betekent dat je

budget is het de perfecte keuze.

De prijs is extra opmerkelijk omdat

voor een optimale afstelling. Dit is

in donkere ruimtes bij hoge helder-

Zelfs als je hem zelden in AdobeRGB

de lijst met specificaties van deze

echt een high-end mogelijkheid die

heid van het scherm bij donkere

zou gebruiken, zouden we hem in

monitor, los van de kleurruimte,

we eigenlijk nooit in deze prijs-

beelden clouding en/of backlight

overweging geven: de trend naar

prettig uitgebreid is. Zo heeft het

klasse aantreffen. We hebben het

bleeding kunt ervaren. Ook ligt het

grotere kleurruimtes is al gezet bij

2560 x 1440 pixels (WQHD) op het

scherm uitgebreid getest in zowel

energieverbruik wat hoger dan bij

de softwareontwikkelaars, en een

25 inch grote IPS-paneel, dat is be-

de standaardweergave, sRGB- en

een ‘standaard’ monitor, maar dat is

monitor koop je doorgaans voor een

vestigd op een fraaie ergonomische,

AdobeRGB-modus. In alle modi

gezien de resolutie en de kleurruim-

langere periode. Met deze Dell ben

in hoogte verstelbare voet. Het is

is de kleurafwijking op basis van

te zeer goed te verantwoorden.

je dus op de toekomst voorbereid.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_065-065_Review - Dell UltraSharp UP2516D (JP)(TS).indd 65

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

65

03/10/16 10:17

ACHTERGROND RAM

ALLES WAT JE WILT WETEN OVER GEHEUGEN DDR3 en DDR4 uitgelegd De markt voor geheugen is enorm, maar niet altijd even overzichtelijk. Want wat is het verschil tussen DDR3 en DDR4? Wat moet je aanschaffen voor een laptop? Hoeveel geheugen heb je nodig en hoe snel zou het moeten zijn? Hier lees je daar alles over. FA R Z I N PA R H A M

A

ls we spreken over ‘het geheugen’ van

Voor videokaarten

een computer, dan hebben we het ui-

is er een veel snellere

teraard over Random Access Memory,

minder zuinige vorm van ge-

oftewel RAM. Dit geheugen is supersnel, maar

heugen, namelijk GDDR5, maar

wel vluchtig. In tegenstelling tot harde schijven

dat valt buiten de focus van dit

blijft de inhoud alleen bewaard zolang er span-

artikel.

ning staat op de modules. Net als alle andere

en

onderdelen van een computer, heeft RAM een

DDR4

lange evolutie doorgemaakt. De dominante

DDR4 werd voor het eerst toegepast bij

vorm van geheugen is nu DDR-SDRAM. DDR

de introductie van het high-end Haswell-

kan twee keer per klokslag data overzetten,

E-platform in 2014. Het mainstream

waardoor het effectief op een twee keer zo

Skylake-platform dat het jaar daarop volgde,

hoge snelheid werkt. Inmiddels zitten we op de

bood er eveneens ondersteuning voor. DDR4

vierde generatie DDR-geheugen (DDR4), waarbij

werkt op aanzienlijk hogere kloksnelheden dan

de kloksnelheden aanzienlijk zijn opgeschroefd.

DDR3, maar wel op een lager voltage. Dit bete-

Naast dat het geheugen sneller is geworden, is

kent minder stroomverbruik en dus een hogere

de bandbreedte van het geheugen vermeerderd

prestatie per watt. Nu maakt dit voor gewone

door het gebruiken van parallelle aansturing.

desktopgebruikers niet zoveel uit, aangezien

Tegenwoordig ondersteunt vrijwel elk systeem

geheugen erg weinig stroom verbruikt, maar

dual-channel, waarbij de bandbreedte wordt

voor laptops en servers kan dit erg belangrijk

Primaire eigenschappen

verdubbeld door het gebruik van twee kanalen.

zijn. DDR4 is niet compatibel met DDR3. Het

Geheugen heeft enkele primaire eigenschap-

Het high-end-platform van Intel ondersteunt

aantal pinnetjes en de vorm van de modules

pen. De meest in het oog springende hiervan is

zelfs quad-channel, waardoor de bandbreedte

verschillen. Alleen de nieuwste processors kun-

de kloksnelheid, die bepaalt hoeveel data per

van het geheugen vier keer zo hoog wordt.

nen overweg met DDR4.

seconde overgezet kan worden.

66

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_066-069_Achtergrond - RAM-geheugen (JP).indd 66

DDR4 (links) heeft meer pinnetjes dan DDR3 (rechts) en is daarom niet compatibel met DDR3-DIMM-banken.

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:43

ACHTERGROND RAM

In de ASRock B150 Combo is zowel DDR3 als DDR4 geheugen te gebruiken, maar uiteraard niet tegelijkertijd.

Hoeveelheid geheugen Naast de snelheid is ook de hoeveelheid geheugen in je systeem van belang. Windows 10 vereist minimaal 2 GB geheugen, maar voor optimaal gebruik van de computer heb je veel meer nodig. Bij een tekort aan geheugen zul je bijvoorbeeld veel minder programma’s (inclusief browservensters) tegelijkertijd kunnen gebruiken en zal Windows een deel van de veel langzamere harde schijf of SSD gebruiken als ‘virtueel geheugen’. Voor systemen die alleen maar zijn bedoeld voor tekstverwerken en internetten met weinig browservensters is 4 GB daarom misschien voldoende. Een beetje fanatiekere pcgebruiker heeft al 8 GB nodig en wil je echt veilig zitten, dan is 16 GB aan te raden. Meer dan dat heeft niet bijster veel nut, tenzij je een echte high-end-gebruiker bent die bijvoorbeeld tien foto’s tegelijkertijd wil bewerken in Photoshop.

Daarnaast heb je ook zogenaamde timings, die

Snelheid

aangeven met hoeveel vertraging de modules

Hoeveel profijt de gemiddelde gebruiker zal

ma’s nemen de laatste tijd ook niet meer echt

bepaalde taken kunnen uitvoeren. Hierbij heb je

hebben van de hogere snelheid is een tweede

toe, dus om voorbereid te zijn op de toekomst

uiteraard liever lagere timings dan hogere. Een

vraag, deels omdat het geheugen allang niet

is het ook niet noodzakelijk om extreem veel

voorbeeld van timings is 13-13-13-31-2T. In de

meer de bottleneck voor een snelle computer

geheugen te hebben.

regel is er een correlatie tussen de timings en

is. DDR3-snelheden waren al meer dan genoeg

de geheugensnelheid: hoe hoger je geheugen-

voor vrijwel alle toepassingen. Er zijn echter ook

kloksnelheid, des te hoger de timings. Dit pakt

bepaalde taken waarvoor een hogere geheugen-

lang niet altijd voordelig uit, aangezien sommige

snelheid wel verschil maakt. Het encoderen van

programma’s meer profiteren van lagere timings

video’s en het uitpakken van gecomprimeerde

dan van een hogere kloksnelheid.

bestanden gaat sneller, hoewel het verschil niet

Een andere belangrijke eigenschap is het

enorm is. Overigens moeten we hierbij opmerken

voltage. Sommige modules kunnen op een

dat de meeste RAR-bestanden op internet zonder

extra laag voltage werken. Voor het stroom-

compressie zijn ingepakt. Daarnaast suggereren

verbruik maakt het vrijwel niets uit, maar het

recente tests dat game-prestaties er ook positief

is soms nodig voor bepaalde platforms. De

door beïnvloed kunnen worden, maar voorals-

Skylake-processors hebben bijvoorbeeld een

nog is dit alleen in vrij onrealistische scenario’s

geheugencontroller die zowel DDR3 als DDR4

gebleken. De GTX 1080 wordt bijvoorbeeld iets

aankan. Wil je Skylake combineren met een

sneller in Full HD, maar voor die resolutie koop je

DDR3-moederbord, dan wordt officiële onder-

een kaart van dat kaliber uiteraard niet.

steuning alleen geboden voor het zogenaamde

Welke kloksnelheid wil je graag hebben om

DDR3L: DDR3 met een lager voltage. Overigens

echt van de snelheid te profiteren? DDR4 begint

hebben wij probleemloos ‘gewoon’ DDR3-

bij 2133 MHz, maar 2400 MHz is bijna net zo

geheugen gebruikt in combinatie met Skylake,

goedkoop. Je betaalt iets meer voor 2666 MHz.

maar naar verluidt zou dit de processor kunnen

Afhankelijk van het budget en het doel van de

beschadigen. Tenzij je al DDR3-geheugen hebt

computer zijn 2400 MHz en 2666 MHz keuzes

dat je wilt hergebruiken, is het daarom beter om

met een goede prijs-kwaliteitverhouding. Uiter-

het zekere voor het onzekere te nemen en in dit

aard kun je sneller geheugen nemen als dit

geval voor DDR3L te kiezen.

nauwelijks duurder is.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_066-069_Achtergrond - RAM-geheugen (JP).indd 67

De geheugeneisen van Windows en program-

De nieuwe Skylake-generatie processors heeft een geheugencontroller voor zowel DDR3(L) als DDR4.

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

67

03/10/16 10:43

ACHTERGROND RAM

Aandachtspunten koop

Laptopgeheugen

Over het geheel genomen is het dus maar de

Voor laptops heb je een geheugen met een

waardoor je het uiteraard niet kunt uitbreiden.

vraag of je daadwerkelijk profijt zult hebben

aparte ‘form factor’ nodig, namelijk SO-DIMM.

Het is dus zaak om dit van tevoren te controle-

van sneller geheugen. Er zijn echter nog andere

Dit geheugen is technisch grotendeels gelijk aan

ren, zodat je niet met onbruikbare geheugen-

punten waar je op moet letten bij het aanschaf-

DIMM (de form factor van ‘gewoon’ geheugen),

modules zit opgescheept. Bijzonder interessant

fen van geheugen. Het aantal modules dat je

dus alle andere in dit artikel besproken punten

is dat sommige fabrikanten een feature hebben

nodig hebt is van primair belang. Om te kunnen

gelden ook hiervoor. Wel wijkt SO-DIMM af qua

geïmplementeerd die dual-channel zelfs met

profiteren van dual- of quad-channel, heb je

hoogte, breedte en het aantal pinnetjes. Van-

twee modules met een verschillende capaciteit

geheugenmodules met dezelfde capaciteit nodig

zelfsprekend kan je in een laptop daarom ook

mogelijk maakt. Er is echter geen enkele manier

in een veelvoud van het aantal channels dat het

geen gewoon geheugen gebruiken. De meeste

om van tevoren te achterhalen of dit het geval

platform ondersteunt. Voor dual-channel wil je

laptops, zeker in het goedkopere segment,

is. Het is dus beter om bij het upgraden een

dus twee of vier modules, voor quad-channel

komen met een droevige hoeveelheid geheu-

module met exact dezelfde capaciteit te nemen.

vier of acht. Het is ook aan te raden om hiervoor

gen. Daarnaast hebben ze vaak een enkele

hetzelfde type geheugenmodule te gebruiken,

module, waardoor je niet kunt profiteren van

en het liefst identieke modules. Fabrikanten bie-

de hogere bandbreedte die dual-channel biedt.

den ‘kits’ aan met geheugenmodules die identiek

In de meeste gevallen kun je een laptop

zijn en daarom op dat vlak gegarandeerd geen

openschroeven en er meer geheugen

problemen veroorzaken. Voor een mainstream

in plaatsen, hoewel je ook hier uiter-

Skylake- of AMD-systeem met dual-channel-on-

aard rekening moet houden met de-

dersteuning moet je een gewone kit nemen met

zelfde zaken als bij pc-geheugen. Je kunt

twee modules, en voor een high-end Haswell-E-

overigens de freeware CPU-Z gebruiken om

systeem met quad-channel-ondersteuning moet

de details van het reeds aanwezige geheugen

je een quadkit hebben met vier modules. Het is

te achterhalen.

aan te raden om niet meer geheugenmodules

Bij sommige goedkopere of juist duurdere

in het systeem te plaatsen dan noodzakelijk, om

dunne laptops, waaronder Apple-producten, is

kleinere ‘form factor’ met minder pinnetjes dan een

de kans op problemen te minimaliseren, en om

het geheugen op het moederbord gesoldeerd,

normale geheugenmodule.

SO-DIMM-geheugen voor in een laptop heeft een

toekomstige upgrade-mogelijkheden open te houden. Een ander belangrijk punt is de hoogte van

Overige zaken

de geheugenmodules. Heb je een relatief brede

Een aantal andere zaken waarop fabrikanten

mooi, dus voor een windowed behuizing zou

cpu-koeler, dan kan deze uitstrekken tot boven

zichzelf proberen te onderscheiden, blijken in

je wellicht modules met heatsink willen nemen

je DIMM-bank (waar je geheugenmodules in

de praktijk niet zo heel erg veel uit te maken.

voor esthetische doeleinden. Ook de levens-

plaatst). Het is dan wel zo handig als deze niet zo

Een goed voorbeeld hiervan is de aanwezigheid

duur is niet echt een kwestie. Tegenwoordig

hoog zijn dat ze je cpu-koeler blokkeren. Hiervoor

van heatsinks op de geheugenchips. Dit maakt

gaan geheugenmodules bij correct gebruik

brengen fabrikanten speciale ‘LP-modules’ (low-

sowieso niets uit als je het geheugen op de

vrijwel nooit kapot, wat trouwens ook de reden

profile) uit die dit moeten voorkomen. Tot slot is

standaardsnelheid gaat draaien (zelfs zonder

is dat sommige fabrikanten er nu levenslange

de prijs natuurlijk een belangrijk aandachtspunt

heatsink moet hij immers goed werken op de

garantie op geven. Dit betekent overigens

bij de aankoop van geheugen. Zeker als je het

gespecificeerde snelheid), maar ook bij het

niet dat modules niet kapot te krijgen zijn,

systeem niet gebruikt voor doeleinden waarvoor

overklokken zien we dat er modellen zonder

maar daarvoor zul je met het voltage moeten

sneller geheugen daadwerkelijk iets uitmaakt,

heatsink zijn die je uitstekend kunt overklok-

knoeien in het BIOS.

moet prijs een zwaarwegende factor zijn.

ken. Een bijkomend voordeel is dat geheugen-

Low-profile-modules zijn minder hoog en zijn handig bij een grotere koeling.

68

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_066-069_Achtergrond - RAM-geheugen (JP).indd 68

modules zonder heatsink sowieso ‘low profile’

Probleemoplossing

zijn en dat ze daarom niet in de weg zullen

Om problemen te voorkomen, zijn er nog ande-

zitten van een grote cpu-koeler. Niet iedereen

re zaken waar je op moet letten. Allereerst is het

vindt ‘kale’ geheugenmodules trouwens even

bij het samenstellen van het systeem belangrijk

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:43

ACHTERGROND RAM

om de geheugenmodules in de DIMM-banken te plaatsen die volgens de moederbordfabrikanten de voorkeur hebben. Dit kun je vinden in de handleiding (altijd online te vinden als je hem niet meer hebt). Als je vier geheugenmodules hebt, plaats er dan eerst twee in de daarvoor bedoelde banken en stel ze op de juiste manier in. Dit kan handmatig of door XMP in te schakelen. Plaats vervolgens de andere modules in het systeem. In het overgrote deel van de gevallen zal dit direct goed werken. Zo niet, plaats dan een enkele geheugenmodule in de bank die de handleiding daarvoor aanwijst. Krijg je het systeem nog steeds niet aan de praat, verwissel de module dan met de andere en bekijk of het dan wel werkt. Als er een module is waarmee het systeem niet wil opstarten, dan ligt dit hoogstwaarschijnlijk aan die module. Werkt het systeem echter met geen enkele module, dan is er sprake van een kapot moederbord of zijn de geheugenmodules niet compatibel met het moederbord.

Wil jij GRATIS de nieuwste tech-producten en -diensten testen, zoals digitale camera’s, tablets, routers en software?

In de handleidingen van moederborden staat trouwens vaak een lijst met ondersteunde geheugenmodules. Dit is een goede richtlijn, maar geen onfeilbare. Er zijn namelijk zo veel geheugenmodules dat deze lijsten allesbehalve uitputtend zijn. Fabrikanten van geheugenmodules veranderen soms de chips, waardoor het voorkomt dat een officieel ondersteunde lijn van geheugenmodules toch niet blijkt te werken. Overigens komt het niet zelden voor dat fabrikanten werkende moederborden teruggestuurd krijgen die door de koper defect werden verondersteld, omdat ze niet werkten met bepaald geheugen. Wees er eerst zeker van dat het

Maak een account aan op www.techpanel.nl en test mee! Met een GRATIS account op TechPanel.nl kun je onder andere: • zien welke product- of software-testen eraan komen; • je aanmelden voor deze TechPanels; • reviews over producten lezen van andere testers; • reageren op de TechPanels; • deelnemen aan onderzoeken; • je eigen profiel beheren; • deelnemen aan winacties.

probleem daadwerkelijk aan het moederbord ligt voordat je hem terugstuurt, want dit kan je eventueel op kosten jagen.

Conclusie Geheugen is één van de essentiële elementen

AANMELDEN KAN VIA: WWW.TECHPANEL.NL/REGISTREREN

van een pc. Het afgelopen decennium is de snelheid hiervan dusdanig verbeterd dat het nu in slechts een zeer beperkt aantal gevallen de bottleneck voor prestaties vormt. Vrijwel alle gebruikers zullen meer baat hebben bij meer

TechPanel is een samenwerking van:

geheugen dan bij sneller geheugen, omdat dat daadwerkelijk een praktisch voordeel heeft. Niettemin wordt sneller geheugen alsmaar goedkoper en daarmee ook aantrekkelijker, want het kan in ieder geval geen kwaad.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_066-069_Achtergrond - RAM-geheugen (JP).indd 69

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

69

03/10/16 10:43

SOFTWARE Word de baas

WORD DE BAAS Verborgen functies uit Microsofts tekstverwerker Koning, keizer, admiraal, Word kennen we allemaal. Maar hoe goed ken jij Word eigenlijk? Tekstopmaak, alinea’s, pagina’s invoegen, je hebt er waarschijnlijk geen enkele moeite mee, maar je kunt veel meer met Word dan dat. In dit eerste deel van een cursusreeks over Office laten we je handige functies van Word zien, aangevuld met handige extraatjes. MARTIN GIJZEMIJTER

handige functies

W

en we gebruiken

lang niet alles gebruiken dat Word te bieden heeft.

ze lang niet al-

Daarom lichten wij de handigste functies (die voor de

moet indrukken in Word voordat je een document

lemaal.

meeste mensen zinvol zijn) voor je uit.

mag bewerken. Dat lijkt willekeurig te gebeuren, maar

trouwenscen-

dat is niet het geval. Wanneer je een document opent

trum kun je de

in Word dat door een ander is gemaakt, dan krijg je

irritante (maar

hier een melding van (dus ook voor documenten die

wel nuttige)

je downloadt). Die waarschuwing is belangrijk, omdat

waarschuwingen

documenten van anderen scripts kunnen bevatten die

uitschakelen.

Word zit barstensvol

ord zit zo ongelooflijk veel handige functies, dat we een compleet tijdschrift nodig zouden hebben om alles te bespreken.

Dat zou een tikje overkill zijn, want je zult in je leven In het Ver-

schadelijk kunnen zijn voor je computer. Als je nooit documenten van vreemden downloadt of opent, dan kun je die melding uitschakelen. Je doet dit door in Word te klikken op Bestand / Opties / Vertrouwenscentrum / Instellingen voor het vertrouwenscentrum. Bij Beveiligde weergave kun je aangeven wat je standaard wilt vertrouwen. Verwijder eventueel alle vinkjes.

Leesbaarheidsstatistieken Dat Word je kan helpen om typfouten en spelfouten uit de tekst te vissen, hoeven we je vast niet meer

Waarschuwingen in Word Het is je vast weleens overkomen dat je een knop

70

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_070-074_Software - Word voor experts (JP).indd 70

te vertellen. Maar door de jaren heen heeft Office een flinke ontwikkeling doorgemaakt en Word kijkt inmiddels niet meer alleen naar correcte spelling,

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 16:46

SOFTWARE Word de baas

Zijn je teksten eigenlijk wel lekker leesbaar? Bekijk het met de leesstatistieken.

maar ook naar de tekst als geheel. Althans, Word kan

Hoofdletters converteren

nog steeds niet aangeven of een tekst goed in elkaar

Op school heb je geleerd dat je een zin begint met een

steekt – het programma kan immers niet lezen – maar

hoofdletter en eindigt met een punt. Soms denk je dat

wel hoe een bepaalde tekst is opgebouwd. Om zo’n

dit alleen op jouw school werd onderwezen, omdat je

‘rapport’ van Word te krijgen klik je op Bestand / Op-

weleens documenten krijgt van anderen die het niet

ties. In het tabblad Controleren vind je nu een aantal

zo nauw nemen met het gebruik van hoofdletters en

opties. Vink de optie Leesbaarheidsstatistieken

interpunctie. Als dat met één of twee zinnen het geval

weergeven aan. Klaar met je document? Voer dan

is, dan heb je dat zo aangepast. Maar als het gaat om

een spellingscontrole uit (zoals je uiteraard altijd doet

een groot document, dan kan dit vele uren van je tijd in

na het maken van een document). Naast de gegevens

beslag nemen. Zonde, want dat is helemaal niet nodig,

die je doorgaans ziet, zie je nu ook een pop-up met

Word kan het namelijk voor je doen. Hiervoor selecteer

de leesbaarheidsstatistieken van het document. Je

je de tekst waarin hoofdletters en kleine letters incon-

ziet hoeveel woorden je zinnen gemiddeld hebben,

sistent gebruikt worden. Klik vervolgens op het tabblad

hoeveel zinnen er in een alinea staan enzovoort. Aan

Start, in het subvak Lettertype op het pictogram

de hand van de geldende vuistregels voor teksten,

met de letters Aa. Je kunt nu precies aangeven hoe je

Is het gebruik

kun je je tekst dus prima analyseren en aanpassen

wilt dat de zin wordt opgemaakt. Je kunt bijvoorbeeld

van hoofdletters

waar nodig.

klikken op Zoals in een zin., om de taalregels toe te

een zooitje? Ver-

passen (hoofdletter aan het begin van een zin, punt

spil niet je tijd

aan het einde). Andere opties zijn alles veranderen in

met handmatige

een hoofdletter of juist in kleine letters, ieder eerste

correcties, laat

Wanneer je een document opslaat in Word, dan krijg je daar meestal

woord met een hoofdletter enzovoort. Je snapt: dit is

Word het voor

geen melding van. Maar heel af en toe zul je de melding krijgen dat het

veel efficiënter dan met de hand.

je doen.

Terugwaartse compatibiliteit document zal worden opgeslagen in de meest recente indeling en dat dit kan betekenen dat er bepaalde functies verloren gaan. Dat klinkt vrij ernstig en misschien twijfel je daardoor of je het document niet beter op kunt slaan in een oudere indeling. In de meeste gevallen zal dat niet nodig zijn. Het enige dat er gebeurt, is dat Word detecteert dat het document is gemaakt in een andere versie van Word dan de versie waarmee jij werkt (het komt dus vrijwel alleen voor bij documenten van een ander of een oud document van jezelf). Je hoeft je geen zorgen te maken dat het document compleet instort, tenzij het document is gemaakt in de nieuwste versie van Office en er gebruikgemaakt is van nieuwe functies, en jij het probeert op te slaan in Office 2003.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_070-074_Software - Word voor experts (JP).indd 71

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

71

30/09/16 16:46

SOFTWARE Word de baas

Macro’s opnemen Het gebruik van macro’s in Word is allesbehalve nieuw, maar er wordt in het algemeen nog steeds nauwelijks gebruik van gemaakt door mensen die niet professioneel met Word werken. Zonde, want ook macro’s kunnen het verschil maken tussen een dag lang saaie handelingen uitvoeren of die handelingen geautomatiseerd door Word laten doen. Even kort door de bocht gezegd is een macro een set handelingen. Wanneer je een macro ‘opneemt’ voer je simpelweg de handelingen uit die je wilt automatiseren en Word kijkt dan precies wat je doet zodat het later precies hetzelfde kan doen. Om een macro op te nemen, schakel je het tabblad Ontwikkelaars in via Bestand / Opties / Lint aanpassen en in het rechterdeelvenster een vinkje te plaatsen bij Ontwikkelaars. In het tabblad Ontwikkelaars dat nu is verschenen, klik je op Macro opnemen. Geef je macro een naam en koppel hem aan een

passen wat je niet bevalt. Geef je stijl een naam en sla

Je hoeft je

toetscombinatie of wijs er een knop aan toe. Voer nu

hem op. Je kunt voortaan nu met één druk op de knop

niet te houden

precies uit wat je wilt automatiseren (bijvoorbeeld het

tekst vormgeven zoals jij dat mooi vindt.

aan de stijlen

Door een

zoeken en vervangen van bepaalde woorden/zinnen of

macro op te

het omzetten van hoofdletters zoals we eerder hebben

De kracht van de liniaal

nemen, maak

besproken). Zodra je klaar bent, druk je op Opname

De liniaal is typisch zo’n onderdeel in Word dat we elke

woon zelf eentje

je handmatige

stoppen. Je macro is nu gemaakt en je kunt hem op

keer zien als we werken met het programma, maar

maken.

handelingen

ieder willekeurig moment toepassen met de knop die

waarmee we eigenlijk nooit iets doen. Dat komt vooral

automatisch.

je hebt gemaakt of de toegewezen toetscombinatie.

omdat er van alles verspringt zodra je met de liniaal

van Word, je kunt er ook ge-

aan de slag gaat en dat kan nogal verwarrend zijn. Niet nodig, het is allemaal niet zo ingewikkeld. Het grijze gedeelte van de liniaal is je documentmarge, oftewel hoe ver de inhoud in het document van de rand van het document staat. In theorie kun je de rand van die marge verslepen, maar dat is lastig als de driehoekjes er nog voor zitten. Dus makkelijker is wellicht om te

Zelf een stijl maken De stijlen in Word zijn een fantastische manier om een

Dingen

dubbelklikken op het grijze gedeelte van de liniaal, om

verspringen

vervolgens de marges te bepalen in het venster dat

niet ‘zomaar’ in

verschijnt. Die marge geldt voor álle tekst. Wil je alleen

Word. Leer de

een specifieke alinea aanpassen, plaats dan de cursor

liniaal begrijpen

aan het begin van de alinea die je wilt aanpassen. Op

en je begrijpt

de scheidingslijn van het grijze en witte gedeelte van

waarom tekst

de liniaal zie je twee driehoekjes met daaronder een

doet wat het

rechthoekje. Samen lijkt het op een zandloper. De

doet.

document snel van een fraaie opmaak te voorzien. Maar wist je dat je je helemaal niet hoeft te houden aan de stijlen die Word voor je heeft gedefinieerd? Je kunt heel eenvoudig zelf een stijl maken. Klik op het tabblad Start en vervolgens op het kleine vierkantje rechtsonder in het vak Stijlen. In het venster dat verschijnt klik je linksonder op het pictogram Nieuwe stijl. Je kunt je stijl nu helemaal zelf definiëren (denk hierbij aan lettertype, lettertypegrootte, regelafstand enzovoort). Je kunt tijd besparen door je stijl te baseren op een bestaande stijl die je best mooi vindt, maar nét niet mooi genoeg. Dan hoef je alleen nog aan te

72

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_070-074_Software - Word voor experts (JP).indd 72

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 16:46

SOFTWARE Word de baas

Met behulp van Bronnen beheren kun je eenvoudig al je bronnen beheren en invoegen in je Worddocument

werking is kinderlijk eenvoudig: versleep je het recht-

houden van die bronnen en citaten’. Dat is het zeker,

hoekje, dan schuift de gehele alinea mee. Versleep je

maar daarvoor heeft Word wel een hulpje: een func-

het bovenste driehoekje, dan schuift de eerste regel

tie genaamd Bronnen beheren. Kort gezegd is het

mee, maar de rest blijft staan. Versleep je het onder-

een soort database waarin je álle bronnen die je in

ste driehoekje, dan blijft de eerste regel staan, maar

je document gebruikt op een centrale plek toevoegt,

schuift de rest van de alinea mee. Nu je dit weet, heb

zodat je ze her en der in het document kunt laten te-

je dus ook nooit meer ruzie met regels die op verschil-

rugkomen. Het handige hiervan is dat als je later iets

lende afstanden inspringen.

aanpast in je bron, dit automatisch op alle plekken in

Wat is Bronnen beheren?

je document wordt aangepast en je dus niet allerlei inconsistenties krijgt. Om bronnen toe te voegen, klik

Wellicht heb je weleens ergens een scriptie gelezen

je in het tabblad Verwijzingen op Bronnen beheren

en gedacht: ‘Jeetje, dat is ook een gedoe met het bij-

en op Nieuw in het venster dat verschijnt. Je kunt nu kiezen om wat voor bron het gaat (een boek, rapport

Screenshots nemen in Word

enzovoort) waarna je de bijbehorende informatie invult en de bron opslaat. Je kunt nu rechtstreeks een

Hoewel het toevoegen van afbeeldingen aan een Word-document

bron invoegen door te klikken op Citaat invoegen,

redelijk eenvoudig is, kan het bij een groot document toch behoorlijk

maar je kunt ook een lijst genereren van al je bron-

wat werk zijn. Stel dat je een uitleg over iets dat je op je computer aan

nen aan het eind van je document door te klikken

het doen bent maakt en je daar screenshots aan wilt toevoegen. Dan

op Bibliografie en vervolgens de gewenste stijl te

moet je dus eerst met een programma je screenshot maken, om dat

kiezen.

vervolgens binnen Word te uploaden via Invoegen / Afbeeldingen. Best omslachtig als je dat honderd keer moet doen. Gelukkig kan het

Inhoudsopgaven naar je hand zetten

eenvoudiger, want er is gewoon een functionaliteit voor het maken van

Als we toch aan het genereren zijn, doen we er

screenshots ingebouwd in Word. Om vanuit Word een screenshot te ma-

direct ook maar even een inhoudsopgave bij. We

ken, klik je op het tabblad Invoegen en vervolgens op Schermopname.

gaan ervan uit dat je weet hoe je een inhoudsopgave

Wat interessant is, is dat je een overzicht krijgt van de vensters/pro-

moet genereren. Is dat niet een geval, een ultrakorte

gramma’s die je open hebt staan. Klik je op zo’n venster in het overzicht,

uitleg: alle (tussen)kopjes in een document die je een

dan wordt er direct een screenshot toegevoegd, superefficiënt. Wil je

bepaalde stijl toekent: (Kop 1 bijvoorbeeld), worden

iets meer controle hebben en bijvoorbeeld een uitsnede van een bepaald

verzameld in een inhoudsopgave wanneer je klikt

venster hebben, dan klik je op Invoegen / Schermopname en vervol-

op tabblad Verwijzingen / Inhoudsopgave. Je kunt

gens nogmaals op Schermopname onderin. Word zal worden gemini-

daar kiezen uit verschillende stijlen, maar wat niet

maliseerd en je muisaanwijzer verandert in een richtkruis, waarmee je

iedereen zich realiseert is dat je vrij bent om ook van

precies kunt bepalen wat je wilt vastleggen door er een kader omheen te

de inhoudsopgave het uiterlijk volledig naar je hand

slepen. De inhoud van je selectiekader zal direct worden ingevoegd in je

te zetten. In plaats van te kiezen voor een vooraf ge-

Word-document zodra je de muisknop loslaat.

definieerde stijl wanneer je klikt op Inhoudsopgave, kun je ook klikken op Aangepaste inhoudsopgave.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_070-074_Software - Word voor experts (JP).indd 73

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

73

30/09/16 16:46

SOFTWARE Word de baas

Je hebt veel meer mogelijkheden met inhoudsopgaven dan alleen genereren: je kunt ze volledig naar je hand zetten.

Er verschijnt dan een venster waarin je allerlei zaken

maken. Je hoeft dit blokje maar één keer in te voegen,

aan kunt passen. Zo kun je aangeven dat je geen

daarna kun je het gewoon onder elkaar kopiëren en

puntjes wilt tussen de kop en de paginanummering,

plakken. Klik op het vakje zelf om het vinkje/kruisje

of dat je helemaal geen paginanummers wilt, maar

(afhankelijk van de stijl) in te voegen.

hyperlinks. Ook kun je aangeven hoeveel niveaus de inhoudsopgave moet bevatten (dus kop, subkop, subsubkop etc.). Daarnaast kun je een specifiek lettertype toekennen aan je inhoudsopgave en – binnen het kader van je eigen aanpassingen – een vooraf gedefinieerde stijl toekennen.

To-dolijst maken Heb je ooit weleens geprobeerd om een to-dolijst te maken in Word? Zo ja, dan heb je al vrij snel ontdekt dat daar helemaal geen pasklare functie voor aanwezig is. Althans, niet in de basisweergave. De functie is er namelijk wel, maar daarvoor moet je eerst het tabEen taken-

blad Ontwikkelaars inschakelen (dat hebben we bij

lijstje maken in

Macro’s opnemen al gedaan). Binnen het tabblad Ont-

Voetnoten

Word? Het kan,

wikkelaars zie je een pictogram van een vierkantje

Tot slot nog een functie die goud waard is: de voet-

is een ideale

het zit alleen

met een vinkje. Klik hierop om het Inhoudbesturings-

noot. Soms vereist iets dat je in een tekst schrijft wat

manier om nog

een beetje

element voor selectievakje in te voegen, oftewel

meer toelichting, maar is het niet gepast om dat in

wat extra

verstopt.

een keuzevakje dat je nodig hebt om een takenlijst te

de tekst zelf te doen. In dat geval kun je een voetnoot

informatie te

gebruiken. Dit houdt in dat er onderaan de pagina een

verschaffen

regeltje wordt toegevoegd met een cijfer daarvoor.

zonder de

Datzelfde cijfer komt terug in de tekst op de plek waar

lopende tekst te

je de voetnoot invoegt, zodat het duidelijk is waar-

verstoren.

Een voetnoot

aan de voetnoot gerelateerd is. Om een voetnoot toe te voegen, klik je op het tabblad Verwijzingen / Voetnoot invoegen. De cursor verspringt nu naar het einde van de pagina en je kunt je voetnoot direct typen. Je kunt overigens meerdere voetnoten toevoegen op een pagina. Interessant is dat je voetnoten ook kunt combineren met bijvoorbeeld de functie Bronnen beheren, zodat je onderaan de pagina een bron kunt vermelden.

74

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_070-074_Software - Word voor experts (JP).indd 74

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 16:46

WORKSHOP Firewall en gateway opzetten met pfSense

MAAK JE NETWERK VEILIGER

pfSense als firewall, router, gateway en meer Je wilt je thuisnetwerk beter afschermen en beveiligen én je hebt nog ergens een oudere computer staan? Dat komt mooi uit, want dat is een ideale combinatie om met pfSense aan de slag te gaan. pfSense is namelijk een ijzersterke firewall, die tevens als router, draadloos toegangspunt, DMZ, DHCP-, DNS- en VPN-server – én meer – kan fungeren. TO O N VA N D A E L E

J

e NAT-router zorgt weliswaar al voor enige afscherming van je netwerk en natuurlijk heb je

Voorbereiding

ook een softwarematige firewall (al is het die van

Op het moment van schrijven is pfSense 2.3.2 de

kleine greep uit

Windows) draaien op je pc’s en/of laptops. Maar als

meest recente versie, en meteen ook één van de

de modules die

enthousiast computeraar heb je toch graag meer flexi-

laatste die nog de 32bits-architectuur zal ondersteu-

zich netjes in

biliteit en regel je alles het liefst zoveel mogelijk zelf.

nen. Op www.pfsense.org/products kun je alvast

pfSense laten

pfSense is een uitstekende oplossing, vooral omdat het

terecht voor heel wat apparaten met een ingebouwde

integreren.

een opensource-project is, wat inhoudt dat iedereen

versie van pfSense, maar in deze workshop kiezen we

de broncode kan inspecteren en er dus minder kans is

voor de gratis community-editie van pfSense, die we

op achterdeurtjes.

op een wat oudere computer gaan installeren. Voor

Het pfSense-project is gestart in 2004 en intussen

je hiermee zelf aan de slag gaat, controleer eerst of je

uitgegroeid tot erg populair pakket voor netwerkbevei-

eigen hardware aan de systeemeisen voldoet (www.

liging. Het begon als een afsplitsing van m0n0wall, een

pfsense.org/hardware/#requirements), maar met

embedded firewall-distributie op basis van freeBSD. De

bescheiden aanbevelingen als een 1GHz-cpu, 1 GB

‘core business’ van pfSense draait ook nog steeds om

RAM en 1 GB schijfruimte kan dat haast niet anders. In

‘firewalling’ (de letters ‘pf’ staan trouwens voor packet

dit hele verhaal spelen de netwerkadapters natuurlijk

filtering). De functionaliteit van het pakket is gaande-

ook een cruciale rol en de makers zelf adviseren net-

weg uitgebreid, zoals je kunt lezen op www.pfsense.

werkadapters van Intel, hoewel dat niet noodzakelijk is.

org/about-pfsense/features.html en bovendien is de

76

Je vindt de meest recente community-editie op

tool met een pakketbeheerder uitgerust waarmee je

www.pfsense.org/download, waar je het gewenste

moeiteloos allerlei externe modules kunt toevoegen.

image via de uitklapmenu’s selecteert. Wij kozen hier

Kortom, een complete beveiligingsoplossing voor het

Install, AMD64 (64-bit), Frankfurt als mirrorsite en

netwerk van zowat elke PCM-lezer!

dan de versie met memstick in de bestandsnaam.

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_076-082_Workshop - Pfsense (TS).indd 76

Slechts een

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:17

WORKSHOP Firewall en gateway opzetten met pfSense

Je moet het

dutch.iso.acc.kbd of be.iso.acc.kbd. De opties Video

image-bestand

Fonts en Screenmap mag je normaliter ongemoeid

eerst naar een

laten. Bevestig met Accept these Settings. Vervolgens

opstartmedium

krijg je de keuze tussen Quick/Easy Install en Custom

wegschrijven.

Install. Deze laatste is met name interessant wanneer je meerdere schijven of partities hebt. In ons geval mag pfSense onze (enige) schijf compleet in beslag nemen en dus kiezen we voor Quick/Easy Install. Nog een stap verder kies je voor Standard Kernel (en dus niet embedded). Uiteindelijk rond je de installatie af met een herstart van het systeem.

Maar je kunt ook kiezen voor een cd-image, kijk voor de details van wat de bestandsnamen inhouden onder het kopje Filename Guide op de downloadpagina. Ons downloadbestand, iets meer dan 300 MB groot, was een gz-archief dat zich snel liet uitpakken met een gratis tool als 7-Zip (www.7-zip.org). Het resulterende imgbestand schrijf je naar je usb-stick (2 GB volstaat) met een gratis programma als Rufus (https://rufus.akeo. ie, zie ook pagina 36) of Imageusb (www.osforensics. com/tools/write-usb-images.html). Selecteer in deze tool de juiste usb-stick, selecteer de optie Write image

Netwerkconfiguratie

to USB drive en bevestig met de knop Write.

Na de herstart beland je in het hoofdmenu van

menu van pf-

pfSense waarin je zeventien keuzemogelijkheden ziet.

Sense: in eerste

Installatie

Het hoofd-

Bovenaan verschijnt een overzicht van je netwerkinter-

instantie komt

Stop je opstartmedium (cd/dvd of usb-stick) in je –

faces, waar we gelijk mee aan de slag gaan via de optie

het erop aan je

oude – pc en start het toestel van dat medium op.

1) Assign interfaces. Op de vraag of je al VLAN’s wilt

netwerkinterfa-

Mogelijk moet je hiervoor het bootmenu van je sys-

creëren, antwoord je (voor nu) met nee.

ces in de pas te

teem oproepen of desnoods de bootvolgorde aanpas-

Onze eigen test-pc heeft meerdere netwerkadapters:

sen in het BIOS. Als alles goed is, verschijnt even later

drie ethernetadapters van 1 Gbit (waarvan één op het

het installatiemenu van pfSense, waar je de eerste

moederbord en twee PCI-E-adapters) en één draadloze

latiemenu van

optie (Boot Multi User) selecteert. Een venster verder

adapter. We zijn namelijk nogal ambitieus: naast een

pfSense (norma-

zet je met de I-toets de installer in gang. Controleer

WAN- en LAN-verbinding willen we ook nog een DMZ

liter kies je voor

vervolgens via Change Keymap of de toetsenbordin-

(demilitarized zone) en een accesspoint opzetten.

optie 1).

deling correct staat ingesteld, dat is bijvoorbeeld

Het instal-

krijgen.

Wanneer je een aantal (identieke) netwerkadapters in je systeem hebt zitten, kan het lastig zijn om die uit elkaar te houden. De makkelijkste manier is wellicht nog de volgende: haal alle kabels uit de netwerkadapters, behalve de kabel die je systeem met je modem verbindt. Zodra de melding verschijnt Enter the WAN-interface name […], druk je op de A-toets om automatische detectie van je netwerkadapter te activeren. Je merkt dan vanzelf welke interface beschikbaar komt en je kunt de connectie de gewenste naam meegeven (WAN, in dit geval). Herhaal dit voor de overige netwerkadapters, die wij in ons voorbeeld respectievelijk LAN, DMZ en WLAN hebben genoemd. Met de Enter-toets sluit je de configuratie af en krijg

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_076-082_Workshop - Pfsense (TS).indd 77

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

77

03/10/16 10:17

WORKSHOP Firewall en gateway opzetten met pfSense

DHCP-server van pfSense wijst de andere systemen automatisch een IP-adres toe (standaard begint de DHCP-pool met 192.168.1.100). Mocht een aangesloten pc toch geen IP-adres krijgen toebedeeld, dan moet je wellicht de DHCP-service op de pfSense-machine herstarten. Dat gaat het snelst je weer het overzicht van de toegekende interfaces te

als volgt: kies in het hoofdmenu van pfSense voor

we (in dit sta-

zien. Je LAN-interface krijgt het adres 192.168.1.1 mee.

optie 12) PHP shell en voer het commando playback

dium) voor wat

Na je bevestiging wordt de configuratie opgeslagen en

restartdhcp uit.

ze zijn.

kom je terug in het hoofdmenu.

VLAN’s laten

DHCP

Configuratiewizard Op je client-systeem ga je vervolgens met een browser

De verdere configuratie van pfSense kun je via de ge-

naar het adres https://192.168.1.1. Het aanmeldven-

bruiksvriendelijke webinterface afhandelen. Het enige

ster verschijnt waar je (aanvankelijk) admin als inlog-

dat je nodig hebt is het LAN-IP-adres van het systeem

naam en pfsense als wachtwoord invult. Het pfSense-

waarop je pfSense hebt geïnstalleerd. We gaan ervan

dashboard verschijnt en via de Next-knop start je een

uit dat je de netwerkkabel van de LAN-interface op een

configuratiewizard op (je bereikt die ook via System

switch hebt aangesloten en dat je andere systemen

/ Setup wizard). Druk een paar keer op Next tot je

ook met die switch verbonden hebt. De ingebouwde

het scherm ziet waar je een geschikte hostname en domain kunt invullen, samen wordt dat de FQDN (de ‘Fully Qualified Domain Name’) van je pfSense-firewall. We gaan ervan uit dat de DNS-servers (via DHCP) automatisch door je internetprovider worden doorgegeven, zorg dan wel dat er een vinkje staat bij Allow DNS servers to be overridden by DHCP/PPP on WAN. Desnoods gebruik je publieke DNS-servers als die van OpenDNS of (desnoods die) van Google. In het volgende scherm is de NTP-server (Network Time Protocol) al ingevuld: je moet alleen nog even de juiste tijdzone aanduiden (bijvoorbeeld Europe/Amsterdam). Nog een stap verder krijg je nog de gelegenheid de WAN- en LAN-interfaces te wijzigen, maar we gaan er hier van uit dat die al naar wens staan ingesteld. In het volgende venster wijzig je het wachtwoord voor je

De tijdserver

admin-login. Maak er een sterk wachtwoord van, want

staat al ingevuld,

langs deze weg bereik je onder meer de webinterface

alleen nog even

en de SSH-services. Ten slotte kom je uit bij de knop

de juiste tijd-

Reload en verschijnt de tekst Click here to continue

zone selecteren.

Er staat op internet een ruime hoeveelheid documentatie en instructievideo’s over pfSense.

Hulp en ondersteuning In dit artikel zijn we met de community-editie van pfSense aan de slag gegaan. Uitgebreide online documentatie vind je via https://doc. pfsense.org/index.php/Category:Howto en op het zeer actieve forum (https://forum.pfsense.org). Verder vind je honderden instructiefilmpjes op onder meer YouTube. Wil je toegang tot nog meer nuttige bronnen, zoals video’s van de ontwikkelaars en een digitaal boek, en handige extra’s (onder meer een back-upservice voor maximaal 10 hosts), dan kun je voor 99 dollar per jaar (ca. 88 euro) altijd nog ‘gold member’ worden via https://portal. pfsense.org/members/signup/gold.

78

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_076-082_Workshop - Pfsense (TS).indd 78

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:17

WORKSHOP Firewall en gateway opzetten met pfSense

opgelost: pfSense activeert de DHCP-server standaard alleen voor de LAN-interface, maar niet voor de extra netwerkadapters. Dat moet je zelf regelen. We nemen onze DMZ als voorbeeld. Open het menu Services / DHCP-server. Open het tabblad DMZ (of het tabblad met de naam van jouw eigen optionele interface). Plaats een vinkje bij Enable DHCP server on […] interface, waarna je bij Range het gewenste distributiebereik invult (bij een subnet van bijvoorbeeld 192.168.2.0/24 kun je iets instellen als From: 192.168.2.100 To: 192.168.2.200). Bevestig je instellingen met de knop Save, onder aan de pagina. Rest nog het andere probleem: het doorsturen van data door de interface. Je hebt wellicht al door dat de ingebouwde firewall hier een stokje voor steekt.

Het dashboard van een pas geïnstal-

to pfSense web Configurator (zoals pfSense het dashboard noemt). Alvast goed om weten: je kunt op elk moment de

leerde pfSense,

pfSense-configuratie back-uppen (en terugzetten).

rechts: de vier

Dat gaat via het menu Diagnostics, waar je Backup &

netwerkinter-

Restore kiest. Stel Backup area bij voorkeur in op All

Firewall

faces.

en druk op de knop Download configuration as XML.

Open hiervoor het menu Firewall en kies Rules. Op

genoemde

het tabblad LAN zie je dat pfSense zelf al wat regels

‘stateful packet

Meerdere interfaces

De zo-

heeft gecreëerd voor de LAN-interface, maar op de

filtering’-firewall

Heb je net als wij meerdere netwerkinterfaces inge-

tabbladen van de extra interfaces is dat niet het geval

volgt nauwkeu-

schakeld op je pfSense-machine (in ons geval dus

en moet je dat dus zelf doen. Voor onze DMZ-interface,

rig de ingestelde

WLAN en DMZ), dan loop je meteen tegen enkele pro-

op het tabblad DMZ, creëren we een regel die in eerste

regels.

nele interface

blemen aan. Wanneer je een toestel op één van die in-

instantie alle verkeer toelaat, maar beperken we die

moet je zelf de

terfaces aansluit, krijgen die geen IP-adres toebedeeld

vervolgens met een regel die alle verkeer vanaf de

DHCP-service

(en wordt er dus ook geen data naar doorgestuurd).

DMZ naar het LAN blokkeert of negeert. Dat geeft een

Bij de optio-

activeren.

Het eerste probleem – geen IP-adres – is snel

aardig idee hoe je met de firewall van pfSense moet omspringen. Klik op groene Add-knop en vul (iets als) het volgende op de configuratiepagina in: Action – Pass, Interface – DMZ, Address Family – IPv4+IPv6, Protocol – Any, Source – Any, Destination – Any. Vul een geschikte beschrijving bij Description in en bewaar met Save: je eerste regel is toegevoegd. De tweede regel wordt een beperkingsregel: klik opnieuw op de groene Add-knop. Let erop dat je de eerste Add-knop (links) aanklikt, met de naam Add rule to the top of the list en het pijltje omhoog: de beperkingsregel komt dan bovenaan de lijst te staan. Dat is belangrijk omdat pfSense de firewallregels in volgorde van boven naar beneden afwerkt. Desnoods kun je de regelvolgorde ook naderhand aanpassen door zo’n regel naar de gewenste locatie te verslepen.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_076-082_Workshop - Pfsense (TS).indd 79

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

79

03/10/16 10:17

WORKSHOP Firewall en gateway opzetten met pfSense

Onze tweede regel komt er net als de eerste uit te

mee overweg kan. Geef de SSID een geschikte naam

zien, met twee belangrijke verschillen: Action stel je

en sla je configuratie op. Als alles goed werkt, dan

Als je net-

in op Reject en Destination (alleen) op LAN net. Je

activeer je bij voorkeur ook de optie Enable WPA met

werkadapter

DMZ-interface werkt nu zo dat alleen verkeer naar je

een sterke WPA Pre-Shared Key (WPA2 met AES als

het toelaat,

LAN verboden blijft. Je kunt nu in principe veilig één

het even kan). Vergeet niet je wijzigingen op te slaan.

laat die zich

of andere (publiek toegankelijke) server aan je DMZ-

Een koppeling met een RADIUS-server behoort ook

interface hangen.

Accesspoint

als een heus

tot de mogelijkheden, maar dat valt buiten de focus

accesspoint

van dit artikel.

configureren.

Heb je net als wij ook een draadloze netwerkadapter toegevoegd, dan stel je daarvoor DHCP en de gewenste firewallregels op dezelfde manier als hierboven in. Om die interface als accesspoint te laten fungeren, moet je nog wat configureren via het menu Interfaces / WLAN (of de naam van jouw draadloze interface). Hier stel je Channel in op auto of je kiest zelf een kanaal (bijvoorbeeld 11 b/g – 6). Mode stel je in op Access Point, vooropgesteld dat jouw wifi-adapter daar-

Portforwarding en DDNS pfSense fungeert ook als NAT-router. Handig, maar wat lastig als je niet over een DMZ beschikt en je een

Desnoods

server draait die ook van buitenaf bereikbaar moet

maak je met

zijn. Dan kan portforwarding een uitweg zijn. Ga naar

behulp van port-

het menu Firewall en kies NAT / Port forward. Druk

forwarding een

op het groene Add-knopje en voeg de gewenste regel

interne server

In dit artikel bespreken we lang niet álle mogelijkheden van pfSense.

toe. Stel, je hebt op een systeem binnen je netwerk

bereikbaar van

Een functie we toch nog willen noemen is de ‘captive portal’, die erg

een webserver draaien op poort 8000, dan maak je

buitenaf.

Een captive portal ken je vast wel van de internettoegang bij een hotel.

Captive portal nuttig kan zijn wanneer je (of jouw vereniging?) geregeld gasten over de vloer krijgt. Zo’n captive portal is een webpagina die een gebruiker automatisch te zien krijgt zodra hij het internet op wil. Op zo’n pagina kun je bijvoorbeeld huisregels kwijt, maar je kunt die ook als een inlogpagina inrichten: alleen wie zich correct aanmeldt, krijgt internettoegang. In een notendop zet je een captive portal als volgt op: ga in pfSense naar Services / Captive Portal. Druk op het knopje Add en plaats een vinkje bij Enable Captive Portal. Kies de interface waarvoor je die functie wilt activeren, bijvoorbeeld je WLAN-interface. Vul de gewenste opties in, zoal het maximum aantal gelijktijdige verbindingen of de Idle timeout (in minuten). Eventueel stel je ook de Authentication method in, dat kan bijvoorbeeld Local User Manager zijn. Plaats je hier tevens een vinkje bij Allow only users/groups with Captive portal login privilege set, dan krijgen alleen de gebruikers toegang die je dat privilege (via System / User Manager) hebt toegekend. Onder aan de configuratiepagina kun je zelf de gewenste html-pagina uploaden die de gebruikers te zien krijgen.

80

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_076-082_Workshop - Pfsense (TS).indd 80

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:17

WORKSHOP Firewall en gateway opzetten met pfSense

pfSense ondersteunt een indrukwekkend aantal DDNSservices.

deze instellingen: Interface – WAN, Protocol – TCP, Destination – WAN address, Destination Port Range from Port other / 8000 To port other / 8000. Bij Redirect target IP vul je het interne IP-adres van je

Controleer de status van je services (en herstart ze desnoods even).

webserver in (bijvoorbeeld 192.168.1.101) en Redirect

Diagnose

target Port geef je Other / 8000 mee. Nog even een

Wanneer je pfSense gebruikt, wil je natuurlijk wel inzicht in wat er al-

geschikte beschrijving invullen en opslaan.

lemaal gebeurt. Daar heeft het pakket heel wat tools voor, die over-

Blijft natuurlijk het probleem dat je het externe

wegend te vinden zijn in de menu’s Status en Diagnostics. Zo zie je bij

(WAN) IP-adres van je router moet kennen om van

Status / Traffic Graph het dataverbruik en bandbreedte van de diverse

buitenaf via portforwarding bij je webserver te komen.

clients op de verschillende netwerkinterfaces, in realtime. Via Diag-

Vooral wanneer je provider een dynamisch IP-adres

nostics / Packet Capture is het mogelijk op de gewenste interface een

toekent, is dat lastig. Gelukkig biedt pfSense dynami-

pakketsniffer te initiëren die alle opgevangen datapakketjes in kaart

sche DNS. Je vindt deze functie via het menu Service

brengt. En mocht je pfSense-machine ooit aan een herstart toe zijn,

/ Dynamic DNS. pfSense ondersteunt een flink aantal

je vindt de Reboot-optie ook in dit Diagnostics-menu. Maar wellicht

(ook gratis) DDNS-providers. Het is een kwestie van de

volstaat de herstart van één van je actieve services: dat kan vanuit het

gewenste interface kiezen (in ons voorbeeld: WAN) en

menu Status / Services.

de accountgegevens van de DDNS-provider invullen. pfSense zorgt voor de rest en je hoeft je niet langer zorgen te maken over een wisselend IP-adres.

VPN-wizard

tificate authority’ te creëren en druk op Next. Je wordt ook gevraagd een servercertificaat te creëren door een aantal (overigens vrij willekeurige) gegevens in te

Voor wie een veilige versleutelde VPN-verbinding wil

vullen. In het volgende venster moet je de OpenVPN-

gebruiken: pfSense ondersteunt de drie bekendste

service configureren. Belangrijk zijn alvast IPv4 Tunnel

VPN-protocollen: IPsec, LPT2 en OpenVPN. Wij kiezen

Network en Local Network. Voor het eerste kies je

het robuuste OpenVPN. Dat is iets lastiger te configure-

een netwerk dat je nog nergens gebruikt, bijvoorbeeld

ren, de wizard van pfSense helpt ons. Open het menu

10.0.0.0/24. Voor het lokale netwerk verwijs je naar

VPN / OpenVPN. Ga naar het tabblad Wizards, laat

de LAN-interface (standaard is dat 192.168.1.0/24).

Type of server ingesteld op Local User Access en be-

Wil je dat alle verkeer via de VPN-tunnel gaat zodra

vestig met Next. Vul de velden in om een nieuwe ‘cer-

een gebruiker connectie heeft gemaakt met je VPN-

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_076-082_Workshop - Pfsense (TS).indd 81

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

81

03/10/16 10:17

WORKSHOP Firewall en gateway opzetten met pfSense

Voorlopig slechts één extra pakket geïnstalleerd.

Pakketmanager Nu moet je nog de nodige configuratiebestanden voor de VPN-connectie aan de gebruikers bezorgen. Dat gaat het makkelijkste via het OpenVPN Client Export Package, dat je de configuratie voor diverse platformen (iOS, Android, Windows, macOS) laat exporteren. We kunnen je gelijk laten zien hoe eenvoudig je een externe module in pfSense geïnstalleerd krijgt (zie ook kader ‘Toppakketten’). Let goed op

server, plaats in de rubriek Redirect Gateway dan een

Open het menu System en kies Package Manager.

de tunnelinstel-

vinkje bij Force all client generated traffic through

Ga naar het tabblad Available packages en zoek naar

lingen bij de

the tunnel. Tenzij je specifieke redenen hebt, laat je

OpenVPN Export Client Package. Klik achtereenvol-

configuratie van

Interface, Protocol en Local Port ingesteld op de

gens op Install en Confirm. Even later is de module

je OpenVPN-

standaardwaarden, respectievelijk WAN, UDP en 1194.

beschikbaar in het menu VPN / OpenVPN, op het tab-

server.

In het volgende venster geef je je toestemming om de

blad Client Export. Selecteer de juiste Remote Access

nodige firewallregels automatisch voor je aan te ma-

Server (de andere opties staan normaliter goed) en

ken, waarna je de wizard kunt voltooien. Wanneer je

scrol naar beneden. Hier vind je per gebruiker namelijk

de firewallregels checkt, zul je merken dat de Open-

de nodige exportpakketten, die ze vervolgens in hun

VPN-wizard inderdaad regels heeft toegevoegd, zowel

eigen VPN-clients kunnen importeren zodat ze een

op het tabblad WAN als op het tabblad OpenVN.

verbinding met jouw OpenVPN-server kunnen maken.

Bij aanvang van de wizard heb je dus gekozen voor Local User Access. Dat houdt wel in dat je nog gebruikers moet creëren die via de VPN mogen verbinden.

Toppakketten

Dat doe je via het menu System / User Manager. Druk

pfSense laat zich makkelijk uitbreiden met enkele tientallen extra

OpenVPN-

op het knopje Add, vul een naam en wachtwoord in en

pakketten, dankzij een eenvoudig te bedienen pakketmanager.

gebruiker moet

plaats een vinkje bij Click to create a user certificate,

Hieronder noemen we enkele van onze eigen favorieten.

je in een eigen

waarna je naar de gewenste CA verwijst. Vul dezelfde

AutoConfigBackup: zorgt voor automatische en versleutelde back-ups

certificaat voor-

gebruikersnaam in bij Descriptive name en bevestig

van je pfSense-configuratie naar de cloud (helaas alleen voor gold-

zien.

met Save. De gebruiker is toegevoegd.

members).

Voor elke

Cron: een tooltje dat je allerlei commando’s op gezette tijden laat uitvoeren. Freeradius2: een gratis implementatie van het RADIUS-protocol (ondersteunt onder meer MySQL, LDAP en Kerberos), zorgt voor authenticatie, autorisatie en accounting naar je netwerk toe. Nmap: een tool om de veiligheid van je netwerk te testen (op exploits en aanverwanten). Snort: opensource-tool die zorgt voor netwerkintrusie-preventie en -detectie. Squid: populaire webproxy die met whitelists en blacklistst werkt. LightSquid: een analysetool voor Squid-logs.

82

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_076-082_Workshop - Pfsense (TS).indd 82

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 10:17

WORKSHOP Digitale certificaten

VERSTUUR JE DATA VERSLEUTELD! Digitale certificaten: handig en veilig(er) Mail verzenden, draadloos internetten, bestanden versturen en informatie uitwisselen via je webbrowser … Allemaal acties die privacygevoelige data kunnen bevatten waarvan je liefst niet wilt dat die in verkeerde handen terechtkomen. Stevige encryptie geeft je nog altijd de beste garanties en met behulp van digitale certificaten kan dat zonder al teveel gedoe (althans: nadat je alles hebt geconfigureerd).

bare programmacode en dataopslag. We leggen eerst

TO O N VA N D A E L E

ter overigens Caesarcijfer genoemd. Hierbij werd elke

J

uit wat je onder zo’n digitaal certificaat moet verstaan en gaan dan dieper in op een aantal toepassingen.

Asymmetrische encryptie Kort door de bocht is een digitaal certificaat weinig meer dan een document dat een instantie (zoals een persoon of bedrijf) koppelt aan een specifieke publieke sleutel. Om dat te begrijpen moet je eerst iets weten over symmetrische en asymmetrische encryptie. Naar verluidt zou Julius Caesar al symmetrische encryptie hebben gebruikt om ‘veilig’ te communiceren met zijn veldheren. Dat gebeurde met een simpele rotatie – laEen handige

letter van de boodschap vervangen door een vooraf

schijf voor wie

afgesproken verschuiving of rotatie. Bij een rotatie

eenvoudige

e verstuurt dagelijks gegevens via kanalen: e-

van 5 bijvoorbeeld werd de letter A vervangen door de

substitutie-en-

mail, browsers, FTP enzovoort. Wanneer je die

letter F, de letter B door de G, de letter Z door de E, …;

cryptie door

onversleuteld het internet op stuurt, dan heb

telkens vijf letters verder in het alfabet dus. Echt veilig

rotatie veilig

je geen enkele garantie dat die niet heimelijk door

kun je zo’n versleuteling niet noemen: het volstaat de

genoeg vindt.

derden worden opgevist. Dat kunnen hackers zijn (al

encryptiesleutel te kennen om de boodschap te

dan niet in opdracht van één of ander misdaadsyndi-

kunnen decrypteren. Anders gezegd:

caat), maar sinds Snowden weten we dat ook over-

de decryptiesleutel [Dn(x)=(x-5)

heidsinstanties zich op grote schaal aan die praktijken

mod 26] kan makkelijk worden

schuldig maken. Voor communicatie als e-mail en

afgeleid uit de encryptiesleu-

bestandsoverdracht via FTP zou je privacygevoelige

tel [En(x)=(x+5) mod 26].

gegevens eventueel eerst lokaal kunnen versleutelen,

Een veiliger oplossing is

maar los van de vraag hoe je de (decryptie)sleutel op

daarom wat men noemt

een veilige manier bij de bedoelde ontvanger krijgt,

asymmetrische encryptie,

werkt dat niet bepaald praktisch. En wat doe je dan

waarbij de ene sleutel

met de informatie die je op allerlei websites, zoals van

niet (zomaar) uit de

sociale media, invult?

andere sleutel kan worden

Digitale certificaten, ook wel digitale ID’s genoemd,

afgeleid. Complexe wiskun-

bieden een oplossing voor dergelijke problemen en ze

dige algoritmen, mede op

worden dan ook volop ingezet in allerlei vormen van

basis van priemgetallen, liggen

communicatie: e-mail, FTP, HTTP en bij VPN, uitvoer-

daaraan ten grondslag. In elk ge-

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_083-089_Workshop - Certificaten (TS).indd 83

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

83

30/09/16 16:19

WORKSHOP Digitale certificaten

val zorgt deze eigenschap ervoor dat je één van beide sleutels zonder veiligheidsrisico openbaar mag maken. Die sleutel noemen we dan ook de publieke sleutel. De andere, de private of persoonlijke sleutel houd je angstvallig geheim. Een erkende certificeringsinstantie oftewel certificatie-autoriteit (CA), zoals GlobalSign, Thawte en VeriSign, hoort dan garanties te bieden dat zo’n publieke sleutel werkelijk hoort bij de instantie die

webserver en client beveiligen. TLS zorgt ervoor dat

het eigenaarschap claimt.

een website via HTTPS op poort 443 (in plaats van het

rijke stap in de

onversleutelde HTTP via poort 80) bereikbaar wordt.

domeinvalidatie

In je browser herken je zo’n connectie dan aan het

met Let’s En-

hangslotje in het adresveld (dat met https:// begint).

crypt: bewijzen

Wil je je eigen website met HTTPS beveiligen, dan heb

dat jij de

Webverkeer SSL-certificaten

Een belang-

je een digitaal certificaat nodig. Dat wordt in dit geval

eigenaar van het

Eén van de belangrijkste toepassingen voor digitale

een SSL-certificaat genoemd; naar SSL (Secure Sockets

domein bent.

certificaten is browserverkeer. Browsers kunnen

Layer), zeg maar de voorloper van TLS. Voor zo’n SSL-

namelijk met behulp van het encryptie-protocol TLS

certificaat kun je bij tal van commerciële aanbieders

(Transport Layer Security) de communicatie tussen

terecht, met prijzen vanaf circa 10 euro per jaar. Zoek maar eens op ‘buy ssl certificate’. Wanneer je zo’n certificaat aanvraagt voor je eigen domein, dan moet je

Types SSL-certificaten

bij zo’n certificatie-autoriteit uiteraard wel kunnen aantonen dat jij de rechtmatige bezitter van dat domein

De gratis certificaten die je via Let’s Encrypt kunt krijgen zijn van het DV-

bent. Afhankelijk van het gekozen type SSL-certificaat

type, DV staat voor Domain Validation (ook wel DomainSSL-certificaat

moet je daarvoor verschillende validatieniveaus door-

genoemd). Het is de eenvoudigste en goedkoopste manier om aan een

lopen (zie kader Types SSL-certificaten).

certificaat te komen. Immers, de administratieve rompslomp blijft beperkt tot een snelle controle van het eigenaarschap van het domein

Gratis certificaten

waarvoor een certificaat wordt aangevraagd. Bij een EV-certificaat

Er zijn ook CA’s die gratis SSL-certificaten verstrek-

(Extended Validation) zal de CA de identiteit van de aanvrager uitvoe-

ken, waaronder StartSSL (www.startssl.com) en

riger controleren en ook grondiger nagaan of hij inderdaad beheerder

Let’s Encrypt (https://letsencrypt.org). Die tweede is

van het betreffende domein is. Wat betreft de eigenlijke encryptie

ontstaan uit initiatief van verschillende grote internet-

zijn er geen verschillen tussen beide types. Zo’n EV-certificaat wordt

spelers, waaronder Cisco, Facebook en Mozilla. Op dit

vooral aangevraagd door (plichtsbewuste) eigenaren van webwin-

moment maakt immers nog een heel kleine minder-

kels. De meeste browsers honoreren zo’n EV-certificaat met een extra

heid van de webservers gebruik van HTTPS, en als dat

groen balkje voor de

gebruikt wordt, dan vaak voor slechts een deel van de

adresregel: vergelijk

site, zoals inlogpagina’s of winkelwagentjes. Via Let’s

bijvoorbeeld www.

Encrypt hoopt men het gebruik van HTTPS sneller van

bol.com (EV) met

de grond te krijgen. Ook langs andere wegen wordt

www.kabeltje.com

geprobeerd HTTPS vlugger door te voeren. Zo zouden

(DV). Klik je bijvoor-

HTTPS-sites een betere beoordeling door zoekma-

beeld in Chrome op

chine Google krijgen, al is nog totaal onduidelijk hoe

het groene balkje van

meetbaar dat is.

bol.com en kies je

Let’s Encrypt is niet alleen gratis, ook het hele proces

vervolgens Details

van het aanvragen tot het installeren en configureren

/ View Certificate,

van een digitaal certificaat is sterk vereenvoudigd.

dan verneem je dat

Het aanvragen van zo’n certificaat gaat geheel zonder

het inderdaad om

menselijke tussenkomst aan de kant van de certifica-

een EV-certificaat

tie-autoriteit. Allereerst installeer je een client die via

gaat.

het speciale ACME-protocol (Automated Certificate Management Environment) bij de servers van Let’s

Bol.com werkt met een

Encrypt een nieuw certificaat aanvraagt. Je kunt uit

EV SSL-certificaat en dat

verschillende clients kiezen: zie https://letsencrypt.

schept extra vertrouwen.

org/docs/client-options.

84

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_083-089_Workshop - Certificaten (TS).indd 84

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 16:19

WORKSHOP Digitale certificaten

De server stuurt daarop een opdracht door die moet bewijzen dat jij inderdaad de eigenaar van het betreffende domein bent. Dat kan een DNS-record zijn dat je voor je domein moet aanmaken of een bestand dat je via een url binnen je domein bereikbaar moet maken. Wanneer dat is geverifieerd, kun je het certificaat ophalen en verder installeren, configureren en (standaard om de drie maanden) vernieuwen. Met name voor Apache2 verloopt ook de configuratie nagenoeg geheel geautomatiseerd: zie ook www. tiny.cc/sslap2.

Rootcertificaat In theorie kan iedereen een certificatie-autoriteit opzetten en (ook aan derden) certificaten verstrekken. De vraag is in hoeverre zo’n onbekende CA wel

Door een

Fiddler wil een rootcertificaat installeren om de alerte browser te sussen.

bonafide is en browsers tonen dan ook terecht een

Man in the middle

foutmelding over beveiligingsproblemen wanneer een

Versleuteld HTTPS-verkeer is met behulp van een man-in-the-middle-

eindgebruiker een verbinding met zo’n HTTPS-site wil

aanval-aanval toch te onderscheppen. We tonen in een notendop hoe

opzetten. SSL-certificaten worden namelijk verleend

je dat doet met de gratis webdebugging proxy Fiddler (www.telerik.

via een rootcertificaat van een CA en dit certificaat

com/fiddler). Installeer de tool en start die op. Surf vervolgens naar

moet op de computer van de eindgebruiker geïnstal-

(bijvoorbeeld) https://www.google.com en houd het Fiddler-venster

leerd zijn wil de browser de certificatie-autoriteit

in de gaten: je krijgt hier alleen Tunnel to www.google.com:443 te

erkennen en het afgeleverde certificaat vertrouwen.

zien. Dat gaan we dus veranderen: open het menu Options en kies

De rootcertificaten van de bekendste CA’s zijn daarom

Telerik Fiddler Options. Open het tabblad HTTPS en plaats een vinkje

standaard voorgeïnstalleerd in je besturingssysteem

bij Decrypt HTTPS traffic. Op de vraag of je het rootcertificaat dat Fid-

en/of browser.

dler nu genereert door Windows wil laten vertrouwen, antwoord je met

In Windows kun je via het commando certmgr.msc

ja. Wanneer je nu naar een HTTPS-site surft, zie je wél het bijhorende

foute systeem-

nagaan welke rootcertificaten zijn geïnstalleerd. In

tijd denkt de

Chrome doe je dat via Instellingen / Geavanceerde

browser (hier:

instellingen weergeven / Certificaten beheren, en

Firefox) dat er

in Firefox via Opties / Geavanceerd / Certificaten

certificaten kunt verwijderen of laten wantrouwen. De

bij Facebook

/ Certificaten bekijken. En voor wie wil experimen-

Chinese certificatie-autoriteit CNNIC is hiervoor wel-

iets niet goed is

teren: via de link www.tiny.cc/browsertrust lees je

licht een geschikt proefobject (zie ook de paragraaf

geconfigureerd.

hoe je in verschillende browsers en platformen root-

‘Misbruik’).

webverkeer, onversleuteld!

Wil je op een snelle en eenvoudige manier nagaan hoe je browser reageert op een dubieus SSLcertificaat, zet dan de systeemklok van je computer even een paar tientallen jaren terug in de tijd. Surf vervolgens naar een site als www.facebook.com, die via HSTS (HTTP Strict Transport Security) uitsluitend HTTPS-verbindingen accepteert. Afhankelijk van je browser krijg je nu andere reacties te zien: Internet Explorer en Edge gaan vrolijk verder, Firefox heeft het over een foute configuratie aan de kant van Facebook en weigert een connectie. Chrome is iets slimmer en merkt dat de systeemtijd incorrect is waardoor de geldigheidsdatum van het certificaat niet meer klopt.

Misbruik Het doel van digitale certificaten, zoals de SSLcertificaten voor webservers, is om het webverkeer veiliger te laten verlopen (want versleuteld). In

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_083-089_Workshop - Certificaten (TS).indd 85

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

85

30/09/16 16:19

WORKSHOP Digitale certificaten

Eindgebruiker Eindgebruiker

HTTPS-webserver HTTPS-webserver

Een man-inthe-middle-aanval: iemand doet zich voor als een beveiligde HTTPS-server

Aanvaller Aanvaller

van een andere partij.

beginsel juichen we het gebruik van zulke certificaten alleen maar toe. Toch betekent dit niet dat je nu altijd compleet veilig bent. Hackers zijn er namelijk al vaker in geslaagd in te breken bij certificatie-autoriteiten waarna ze de bijhorende private sleutels konden buitmaken. Die kunnen ze vervolgens gebruiken om zelf certificaten voor domeinen uit te geven of om malafide programmacode mee te ondertekenen. Een bekend slachtoffer enkele jaren terug is het Nederlandse bedrijf DigiNotar. Verder zijn er ook CA’s die hun zaakjes niet helemaal op orde hebben en bijvoorbeeld te laks zijn in

Nuttige plug-ins

hun controles, of een te zwakke versleuteling gebrui-

Heel wat populaire sites als Facebook, LinkedIn en Google zorgen er met

ken. Zo heeft Google Chrome een tijd geleden de

HSTS (HTTP Strict Transport Security) voor dat je browser zich altijd via

Chinese certificatie-autoriteit CNNIC uit zijn lijst met

HTTPS met die server zal (proberen te) verbinden. Dat is echter lang niet

vertrouwde rootcertificeringinstanties geschrapt.

bij alle websites het geval, ook al voorzien die wel in een HTTPS-con-

Ook een man-in-the-middle-aanval (MITM) kan

86

DV-certificaat? PassSec+ is nog niet helemaal tevreden.

nectie. Met behulp van de gratis plug-in HTTPS Everywhere, beschikbaar

het systeem ondermijnen. Dat kan bijvoorbeeld met

voor Firefox, Chrome en Opera, kun je dat forceren zodat je verbinding,

behulp van malware die zich naar je browser toe

waar mogelijk, automatisch via HTTPS verloopt.

voordoet als een beveiligde webserver en omgekeerd,

Een andere plug-in, PassSec+, gaat nog een stapje verder: die waar-

weliswaar nadat de malware een vals rootcertificaat

schuwt je wanneer je accountgegevens invult op een niet-versleutelde

heeft geïnstalleerd. Normaal gesproken toont je

inlogpagina. Het wachtwoordveld krijgt dan een rode rand. Een gele

browser dan een waarschuwing … maar die wordt

rand verschijnt op HTTPS-pagina’s met een standaard DV-certificaat.

door argeloze gebruikers vaak nonchalant weggeklikt.

Pas wanneer je via I have checked the information hebt aangegeven

Je kunt zo’n MITM-opzet makkelijk zelf uitproberen

dat je de url hebt gecontroleerd, kleurt de rand groen. Jammer genoeg

met behulp van een webdebugger als Fiddler (zie

is deze plug-in momenteel alleen beschikbaar voor Firefox (https://

kader ‘Man in the middle’).

addons.mozilla.org/nl/firefox/addon/passsec).

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_083-089_Workshop - Certificaten (TS).indd 86

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 16:19

WORKSHOP Digitale certificaten

E-mail Digitale handtekening Ook e-mail is een zeer populaire toepassing voor asymmetrische encryptie en digitale certificaten. Stel, je wilt een bericht versleutelen zodat alleen de bedoelde ontvanger het kan ontsleutelen. Dat doe je dan door je bericht te versleutelen met de publieke sleutel van die ontvanger. Immers, alleen hij kan dat bericht dan ontsleutelen met de bijhorende private sleutel die veilig op zijn computer is opgeslagen. Natuurlijk blijft dan nog het probleem dat de ontvanger zekerheid moet hebben

geldig blijft (www.globalsign.com/en/personalsign/

Gpg4win:

dat jij – en niet iemand anders – hem dat versleutelde

trial). Dit PersonalSign Digital ID kun je dan gebruiken

digitale certifi-

bericht heeft toegestuurd. Een e-mailadres is name-

om te e-mailen, maar ook om Microsoft Office-docu-

caten creëren

lijk snel gespooft en zijn publieke sleutel is voor bijna

menten mee te ondertekenen. Bij Comodo blijft zo’n

zonder centrale

iedereen beschikbaar. Een zogenoemde ‘digitale hand-

gratis certificaat zelfs (minstens) een jaar geldig (zie

CA, maar via een

tekening’ lost ook dat probleem op. Het komt erop neer

volgende paragraaf).

persoonlijk ‘web

dat jouw e-mailprogramma het originele bericht door

Er zijn ook andere oplossingen, zoals Gpg4win

een hash-algoritme haalt. Dat algoritme creëert een

(www.gpg4win.org) waarmee je je mailverkeer ver-

unieke, verkorte versie van je bericht, een zogenoemde

sleutelt op basis van een stevige end-to-end-encryptie

digest. Vervolgens versleutel je deze digest met je

met OpenPGP 2048 bit. Hierbij dien je dan wel zelf je

eigen, private sleutel. Deze digest wordt nu, samen

digitale certificaat te creëren, bijvoorbeeld met behulp

met je publieke sleutel en het versleutelde bericht naar

van de meegeleverde certificaatsbeheerder Kleopa-

de ontvanger gestuurd. Die ontsleutelt het ontvangen

tra. De ontvanger van zo’n versleuteld bericht voegt

bericht met zijn private sleutel en berekent eveneens

dan jouw certificaat toe aan de lijst met vertrouwde

het digest. De digitale handtekening zal hij dan met

certificaten (ook dat kan vanuit Kleopatra, via Import

jouw publieke sleutel ontsleutelen om jouw digest te

Certificates / Certify Certificate).

verkrijgen. Wanneer beide digests identiek blijken, dan kan hij er zeker van zijn dat het bericht onderweg niet

Comodo-mailcertificaat

is aangepast en dat het werkelijk van jou afkomstig is

We leggen kort uit hoe je aan de slag gaat met

(mede gezien jouw publieke sleutel door een certifica-

een gratis digitaal certificaat van Comodo. Surf

tie-autoriteit aan jouw identiteit is gekoppeld).

naar www.comodo.com/home/email-security/ free-email-certificate.php en klik op Sign Up Now.

E-mailcertificaten

We raden je aan dat met Internet Explorer te doen

Er zijn verschillende manieren om een e-mailcertificaat

(ook nog aanwezig in Windows 10), omdat andere

te verkrijgen. Om te beginnen kun je daarvoor bij

browsers zich nukkiger opstellen. Vervolgens vul je

zowat alle certificatie-autoriteiten aankloppen. In de

de gevraagde informatie in. Houd er wel rekening

meeste gevallen is dat niet gratis, maar bij GlobalSign

mee dat het e-mailadres dat je hier invult, meteen het

kun je een proefcertificaat aanvragen dat dertig dagen

e-mailadres is dat je wilt gebruiken voor het versturen

Zender Wanneer

E-mail

of trust’.

Ontvanger

E-mail

E-mail

beide digests

nieuwe hash

identiek blijken, dan kan de ontvanger er zeker van zijn dat het bericht onderweg niet is

hash

hash private sleutel zender

publieke sleutel zender

aangepast.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_083-089_Workshop - Certificaten (TS).indd 87

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

87

30/09/16 16:19

WORKSHOP Digitale certificaten

van versleutelde en ondertekende berichten. Dit is tegelijk ook de enige ‘garantie’ die Comodo met dit gratis certificaat biedt: het wordt alleen maar gekoppeld aan dit adres, andere controles zijn dus niet ingebouwd. Je dient tevens een Revocation Password in te vullen: dat is nodig als je je certificaat ooit wilt intrekken. Als je geen nieuwsbrieven wilt ontvangen, verwijder je hier het vinkje bij Opt in. Ga akkoord met de voorwaarden en druk op Next. Bevestig de vraag of je toestemming geeft om deze bewerkingen uit te voeren. Een paar minuten later verschijnt een bevestigingsmail in je mailbox, samen met een url en een wachtwoord. Surf (opnieuw met Internet Explorer) naar deze pagina en vul je e-mailadres evenals het wachtwoord uit de e-mail in. Geef desgevraagd je toestemming om deze bewerkingen te laten uitvoeren. Als het goed is, verschijnt even later de melding ‘Successful’: het digitale certificaat met je private sleutel is geïnstalleerd.

Back-up certificaat

Het is

Je doet er goed aan dit certificaat mét je private

verstandig zo

sleutel zo snel mogelijk te back-uppen. Dat kan in

snel mogelijk je

Windows via het commando certmgr.msc. Hier open

certificaat en je

je de categorie Persoonlijk / Certificaten. Klik het

private sleutel te

geselecteerde COMODO-certificaat met de rechter-

back-uppen.

muisknop aan en kies Alle taken / Exporteren. Druk op Volgende, selecteer de optie Ja, de persoonlijke sleutel exporteren, druk nogmaals op Volgende, laat de optie Personal Information Exchange – PKCS nr. 12 (.PFX) geselecteerd en klik op Volgende. Geef een wachtwoord op en bewaar het bestand op een veilige locatie. Loopt er naderhand iets fout dan kun je dat langs dezelfde weg ook weer importeren.

Ondertekenen en versleutelen Een digitaal ondertekend document kan niet ongemerkt gewijzigd worden.

Office-documenten

Alles is nu klaar om je e-mails te ondertekenen en ook te versleutelen. We doen dat aan de hand van Microsoft Outlook (2016), maar het kan ook met de meeste

Heb je ook zelf een gratis COMODO-certificaat aangevraagd, dan heb je

andere e-mailclients. (Voor zover we weten zijn er geen

wellicht gelezen dat je het ook kunt gebruiken om Office-documenten

webmaildiensten die het digitaal ondertekenen van

te ondertekenen. We tonen hoe je dat doet (in Word 2016). Open een

e-mails zonder meer ondersteunen.)

(reeds opgeslagen) document. Ga naar het menu Bestand en kies Info

Start Outlook op, open het menu Bestand en kies

/ Document beveiligen / Een digitale handtekening toevoegen. Kies

Opties. Ga naar de categorie Vertrouwenscentrum

het gewenste Toezeggingstype (bijvoorbeeld: Heeft dit document

en klik op Instellingen voor het Vertrouwenscen-

gemaakt en goedgekeurd), vul eventueel ook de andere informatie

trum. Vervolgens open je de categorie E-mailbevei-

in en druk op de knop Wijzigen om aan te geven dat je het COMODO-

liging en druk je op de knop Instellingen. Bij Hand-

certificaat wilt gebruiken. Bevestig met Ondertekenen en OK. In het

tekeningcertificaat klik je op Kiezen en bevestig je

Info-menu verschijnt nu het item Handtekeningen weergeven: langs

dat je het COMODO-certificaat wilt gebruiken. Idem

deze weg kan altijd nog informatie over het certificaat worden opge-

dito voor het Versleutelingscertificaat (als dat niet

vraagd. Wanneer iemand het document in het geniep aanpast, dan zal

automatisch is gebeurd). Geef een naam aan je beveili-

de digitale handtekening niet langer geldig blijken.

gingsinstellingen en rond af met OK (3x).

88

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_083-089_Workshop - Certificaten (TS).indd 88

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 16:19

WORKSHOP Digitale certificaten

Om een mail digitaal te ondertekenen, klik je op de knop Nieuwe mail en open je op het lint het tabblad Opties. In het deel getiteld Machtiging tref je onder meer de optie Ondertekenen aan. Selecteer deze optie en verstuur een testbericht naar jezelf. Bij het ontvangen bericht staat een rood zegelicoontje: klikt de ontvanger dit aan dan krijgt hij meer informatie en weet hij dat er onderweg niet met het bericht werd geknoeid en dat het van jouw e-mailadres afkomstig is. Het is ook mogelijk berichten te versleutelen. Daarvoor heb je wel de publieke sleutel van de beoogde ontvanger nodig. Dat hoeft niet lastig te zijn,

Maak Outlook

mits je van die persoon al eens een ondertekende

stellen en via het Opties-menu de knop Versleutelen

mail ontvangen hebt: immers, dat bericht bevat dan

in te drukken. Let wel, dat lukt alleen als zowel de

zegel staat voor

automatisch ook zijn digitale certificaat met zijn

verzender (jij dus) als de ontvanger over een digitaal

een (correct)

publieke sleutel. Wel moet je die persoon (inclusief

certificaat beschikken.

ondertekende

een kopie van dat certificaat) in je contactpersonen

duidelijk met

opnemen. Klik hiervoor met de rechtermuisknop

welk certificaat

op de naam van de persoon in het Van-veld en kies

je mail wilt on-

Toevoegen aan Outlook-contactpersonen. Vul de

dertekenen en

gewenste gegevens in en bewaar de contactpersoon.

versleutelen.

Nu hoef je maar een bericht naar die persoon op te

Het rode

mail in Outlook.

Zes persoonlijke certificaten: één voor EFS, één van COMODO en vier van webdebugger Fiddler.

VPN, FTP & EFS Er zijn nog heel wat andere toepassingen die met digitale certificaten op basis van asymmetrische encryptie werken. Er is bijvoorbeeld VPN, met het robuuste OpenVPN-protocol. In het artikel rond pfSense (zie pagina 76) hebben we uitgelegd hoe je hiervoor zelf een CA creëerde en een digitaal certificaat genereerde. Maak je regelmatig gebruik van het FTP-protocol om bestanden uit te wisselen, dan moet je er misschien eens aan denken het veiligere FTPSprotocol te gebruiken. Dat kan bijvoorbeeld met de gratis FileZilla FTP Server (https://filezilla-project.org/download.php?type=server), waar je de functie FTP over TLS support (FTPS) kunt activeren en de bijhorende certificaatbestanden kunt creëren. Ook goed om weten: de wat duurdere Windows-edities (meestal de Pro-versies en zakelijke versies) bevatten een ingebouwd versleutelingsmechanisme voor data (EFS, Encrypting File System). Data versleutelen is niet moeilijker dan het eigenschappenvenster van een map te openen, de knop Geavanceerd in te drukken op het tabblad Algemeen en een vinkje te plaatsen bij Inhoud versleutelen om gegevens te beveiligen. Dat verloopt dus allemaal vrij transparant naar de (legitieme) gebruiker toe, maar onderliggend creëert Windows hiervoor wel degelijk ook een digitaal certificaat. Dat vind je terug via certmgr.msc, in de categorie Persoonlijk / Certificaten.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_083-089_Workshop - Certificaten (TS).indd 89

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

89

30/09/16 16:19

WORKSHOP Bouw je eigen thuisserver

BOUW JE EIGEN THUISSERVER Deel 2: het besturingssysteem Heb je na het lezen met de hulp van het eerste deel van deze serie (zie PCM 10/2016) de hardware voor je server op orde, dan kun je nu van start met de installatie van een besturingssysteem. We behandelen drie populaire besturingssystemen voor servers: Ubuntu Server, FreeNAS en OpenMediaVault. Ook de installatie in een virtuele omgeving komt aan bod met de hulp van VirtualBox. G E R TJ A N G R O E N

I

n het eerste deel van deze serie kon je lezen over de hardware voor een thuisserver. In dit vervolg behandelen we de installatie van drie populaire

besturingssystemen: de server-editie van Ubuntu, OpenMediaVault en FreeNAS. Dit drietal loopt overigens sterk uiteen. Kies je voor Ubuntu, dan vraagt de installatie en configuratie wat meer aandacht. Veel gaat via de opdrachtprompt, al kun je naderhand het

geconfigureerde Linux-distributie, www.turnkeylinux.

beheer vaak wel weer grotendeels afhandelen via

org). Gelukkig kun je de besturingssystemen prima

diaVault (zie

een browser, door in te loggen vanaf een pc in het

uitproberen als virtuele machine op je eigen pc. Dat

screenshot) en

netwerk. OpenMediaVault en FreeNAS zijn anders

helpt je ook als je (nog) geen server hebt.

FreeNAS zijn

opgezet. Direct na de installatie beschik je al over veel

direct na de

mogelijkheden, zeker als het gaat om netwerkopslag,

Testomgeving in een virtuele machine

en een gebruikersinterface voor beheer staat ook al

Een virtuele machine geeft je alle vrijheid om bestu-

een browser te

beschikbaar via een browser. Door plug-ins te instal-

ringssystemen uit te proberen op je eigen pc, binnen

beheren.

leren voeg je eventuele extra’s toe, zoals een down-

je bestaande besturingssysteem (zoals Windows). Het

loadserver of mediaserver.

staat het gewone gebruik van je pc niet in de weg. Een

Een keuze maken welke serverversie je gaat gebrui-

90

OpenMe-

populair gratis programma om virtuele machines te

ken kan lastig zijn, zeker als je ook nog alternatieven

maken is VirtualBox van Oracle (www.virtualbox.org).

overweegt, zoals NAS4Free (www.nas4free.org),

Een server kan daarin op de achtergrond draaien. De

EasyNAS (www.easynas.org) of TurnKey Linux (vooraf

processorcapaciteit wordt gedeeld, maar het geheugen

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_090-096_Workshop - Bouw je eigen thuisserver (deel 2)(TS).indd 90

installatie via

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 16:49

WORKSHOP Bouw je eigen thuisserver

wordt wel volledig gebruikt door de virtuele machine.

het beheer daarvan ook grotendeels via een browser

Zorg dus dat er genoeg overblijft voor andere virtuele

afhandelen. Met Webmin kun je overigens ook talloze

machines en toepassingen naast VirtualBox. Verder

andere onderdelen van je server beheren. Zo kun je

wordt uiteraard schijfruimte op je pc gebruikt. Een

met iets minder kennis van Linux toe en hoef je minder

harde schijf in VirtualBox is standaard dynamisch en

vaak naar de opdrachtprompt uit te wijken.

neemt niet meer ruimte in dan nodig voor de bestanden. Voordat je een virtuele machine aanmaakt, is het handig een standaardmap te kiezen voor dergelijke bestanden. Dat kun je doen onder Bestand / Voorkeuren / Algemeen. Een handige mogelijkheid van VirtualBox is dat je eenvoudig snapshots kunt maken: daarmee wordt de volledige status vastgelegd en kun je op een later moment daarnaar terugkeren en zo gemaakte veranderingen ongedaan maken (zoals een mislukte installatie). Ook als je een fysieke server hebt, is het daarom handig een virtuele server te gebruiken voor experimenten. Je hoeft je natuurlijk niet tot één virtuele server te beperken: je kunt er zo veel maken als je wilt en zelfs klonen (kopieën) maken. Alle besturingssystemen die in dit artikel aan bod komen kun je in VirtualBox installeren (zie ook ‘Installatie in VirtualBox’ op pagina 96).

Netwerkopslag

Andere voorzieningen

De client-

Voor extra mogelijkheden kun je OpenMediaVault en

server-multime-

FreeNAS via een systeem van plug-ins uitbreiden met

diatoepassing

De voornaamste reden om voor OpenMediaVault of

bijvoorbeeld multimediaservices als Plex en Emby of

Plex brengt

FreeNAS te kiezen, zijn de erg uitgebreide mogelijkhe-

een downloadserver voor torrents, al ben je voor die

muziek, video’s

den voor netwerkopslag. Je kunt er een professionele

laatste wel iets beperkter in je keuzes. Een handmatige

en foto’s naar al

NAS mee opzetten, met verschillende RAID-configu-

installatie in Ubuntu is voor dergelijke services uiter-

je apparaten in

raties, uitgebreide bestandsservices en back-upvoor-

aard ook mogelijk en soms, zoals bij Plex, zelfs eenvou-

huis.

zieningen. FreeNAS is nog meer dan OpenMediaVault

diger. In het derde deel van deze serie in PCM 12/2016

gericht op professionals en maakt bijvoorbeeld

gaan we dieper in op bovengenoemde mogelijkheden.

standaard gebruik van het moderne bestandssysteem

Het gebruik als webserver, denk aan het hosten van

ZFS (zie kader ‘ZFS en Btrfs’). Bij OpenMediaVault

websites, databases en e-mail, komt in het vierde deel

ISPConfig is

Webmin kun je

is Btrfs optioneel te gebruiken. Met Ubuntu kun je

(PCM 01/2017) aan bod. Ook andere webgerelateerde

een uitgebreid

netwerkopslag

voor netwerkopslag natuurlijk ook alle kanten op,

toepassingen zoals WebDAV en ownCloud/Nextcloud

configuratie-

in Ubuntu via

al is de configuratie wat meer werk. Daarentegen is

komen in dat nummer aan bod. Vooral voor gebruik

scherm voor het

een browser

een eenvoudige netwerkshare met Samba in enkele

als webserver zijn OpenMediaVault en FreeNAS niet

beheren van

beheren.

stappen gemaakt en kun je desgewenst met Webmin

echt geschikt. Ubuntu is dan een veel betere optie.

een webserver.

Met

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_090-096_Workshop - Bouw je eigen thuisserver (deel 2)(TS).indd 91

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

91

30/09/16 16:49

WORKSHOP Bouw je eigen thuisserver

Zeker in combinatie met een configuratiescherm als

Met Rufus

ISPConfig: daarmee kun je alles comfortabel via een

kun je handig

browser beheren.

een usb-stick prepareren als

Installatiemedium voorbereiden

installatieme-

De installatie van de serverbesturingssystemen is

dium.

betrekkelijk eenvoudig. Het installatiebestand (.iso) kun je gewoon downloaden. Neem als je de keuze hebt de 64bit-versie, te herkennen aan de toevoeging amd64 of x64. Voor FreeNAS is dat zelfs de enige optie. Je kunt het iso-bestand direct gebruiken voor installatie in VirtualBox. Voor installatie op een fysieke server prepareer je een usb-stick, cd of dvd als installatiemedium. Branden kan met het Windows-hulpprogramma: klik

Het Windowshulpprogramma helpt bij het voorbereiden van een cd of dvd.

rechts op het iso-bestand en kies de optie Schijfko-

ZFS en Btrfs

piebestand branden. Een usb-stick (minimaal 1 GB) is

Wie veel wensen heeft als het gaat om de opslag van bestanden én daar

vaak handiger, je spaart ook een (verder overbodige)

hoge eisen aan stelt, zal vast ook al eens van bitrot hebben gehoord.

cd/dvd-speler uit. Om een opstartbare (‘bootable’)

Daarmee wordt bedoeld dat bestanden worden aangetast door degra-

usb-stick te maken gebruik je Rufus, Universal USB

datie van opslagmedia. Ook harde schijven kunnen daar last van heb-

Installer of UNetbootin. Vooral Rufus (https://rufus.

ben. Met de huidige bestandssystemen blijven fouten helaas vaak on-

akeo.ie) is een aanrader. Selecteer na het starten van

opgemerkt. Je merkt het pas bij het openen van bestanden, bijvoorbeeld

dit programma onder Apparaat de usb-stick. Klik dan

kleine afwijkingen op foto’s. Moderne bestandssystemen zoals ZFS en

op het cd-romicoontje en selecteer het iso-bestand.

Btrfs zijn goed in staat om bitrot te herkennen en zijn daarmee een stuk

Je kunt de standaardinstellingen accepteren. Klik op

robuuster. Er zijn meerdere extra foutcontroles ingebouwd. In de meeste

Ja als er extra downloads nodig zijn en accepteer de

gevallen worden foute gegevens niet alleen herkend, maar ook gewoon

(aanbevolen) ISO image modus.

hersteld. Bedrijven gebruiken deze bestandssystemen al heel lang. Dankzij de opensource-gemeenschap komen ZFS en Btrfs nu ook binnen

Bestemming

bereik van de consument. Steeds meer recente Linux-distributies bieden

Van de drie besturingssystemen die in dit artikel aan

ze als optie. Om optimaal te profiteren van de extra data-integriteit

bod komen, kun je alleen FreeNAS eventueel op een

van deze moderne bestandssystemen is het verstandig ECC-geheugen

usb-stick installeren. Zo spaar je mooi een SATA-

te gebruiken. Zonder ECC-geheugen kan immers al in het geheugen een

poort uit voor een harde schijf. Kies bij voorkeur een

datafout ontstaan. Je hebt er dan niet veel aan als die foute gegevens

betrouwbare usb-stick van 8 GB of groter. Gebruik je

vervolgens ‘foutloos’ worden weggeschreven. Dit voordeel van ECC-ge-

als installatiemedium óók een usb-flashdrive, zorg er

heugen geldt overigens ook als je een ander bestandssysteem gebruikt,

dan voor dat je de correcte usb-stick als bestemming

zoals het traditionele ext4.

voor de FreeNAS-installatie kiest! Bij de andere bestu-

92

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_090-096_Workshop - Bouw je eigen thuisserver (deel 2)(TS).indd 92

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 16:49

WORKSHOP Bouw je eigen thuisserver

ringssystemen wordt de installatie op een usb-stick afgeraden, omdat ze daarvoor niet zijn geoptimaliseerd. We geven zelf vaak de voorkeur aan een SSD als opstartschijf, waar het besturingssysteem en de software op komt te staan. Bij Ubuntu zou je een wat ruimer exemplaar kunnen kiezen. Bij OpenMediaVault en FreeNAS is een ruimer exemplaar zonde: deze besturingssystemen gebruiken die bootschijf volledig voor zichzelf en gaan ervan uit dat je aparte schijven voor de data gaat gebruiken. De configuratie van de extra schijven handel je pas na de installatie af, via de gebruikersinterface. Bij Ubuntu kun je er natuurlijk ook voor kiezen de bootschijf klein te houden en aparte schijven te gebruiken voor de data. Zo omzeil je meteen de opstartproblemen die soms optreden bij grote harde schijven.

Start installatie

Gebruiker maken

Het maken

Tijdens de installatie wordt gevraagd een gebruiker

van partities

Start je server op om de installatie te beginnen. Daarbij

aan te maken. Daarmee wordt niet de root-gebruiker

kun je eventueel

moet je zo nodig booten vanaf het gemaakte instal-

bedoeld (dat is in de Linux-wereld een gebruiker die

volledig aan

latiemedium, bijvoorbeeld de usb-stick. Dat gaat vaak

volledige rechten heeft). Het is de gebruiker waar-

Ubuntu over-

via de functietoets F8 of F12. Bij het opstarten van

mee je na de installatie kunt inloggen. Dat doe je om

laten.

de pc kun je de juiste toets meestal op het scherm

veiligheidsredenen niet met de root-gebruiker. Kies als

aflezen. De installatie van Ubuntu is redelijk rechttoe-

Full name bijvoorbeeld Administrator, als gebruikers-

rechtaan. Het is handig de Engelse taal te kiezen. De

naam administrator en voer het gewenste wacht-

meeste termen zijn namelijk ook in het Engels en als

woord in. Ook een aandachtspunt is het inrichten van

je Nederlands kiest kom je nog veel onvertaalde (of

de harde schijf. We geven voor het gemak meestal de

onlogisch vertaalde) onderdelen tegen. Bovendien is

voorkeur aan de methode Guided – use entire disk

het makkelijker bij het zoeken naar hulp op internet.

and set up LVM. Je kunt eventueel handmatig de

Kies Nederland als je locatie met de voorgestelde lo-

partities aanmaken. Bij de keuze voor automatische

Ubuntu ook

kale instellingen en sla de automatisch detectie van het

updates is het verstandig om in ieder geval veilig-

in de Neder-

toetsenbord over. Voor Nederland is een Amerikaanse

heidsupdates automatisch te laten installeren. Je hebt

je automatisch

landse taal kunt

toetsenbord gebruikelijk, English (US), met de indeling

dan zelf de controle over de andere (en minder ur-

laten installeren,

installeren, heeft

international with dead keys. Bij de invoer van een

gente) updates. Verder wordt gevraagd welke software

desgewenst

Engels vaak de

hostname kun je eigenlijk alles invullen. We accepteren

je wilt installeren. Naast de al aangevinkte standaard

alleen veilig-

voorkeur.

de voorgestelde naam ubuntu.

systeem-utilities voeg je het liefst ook OpenSSH-server

heidsupdates.

Hoewel je

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_090-096_Workshop - Bouw je eigen thuisserver (deel 2)(TS).indd 93

Updates kun

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

93

30/09/16 16:49

WORKSHOP Bouw je eigen thuisserver

toe. Dat geeft je de mogelijkheid om na de installatie Bij de

via SSH in te loggen vanaf een andere pc, bijvoorbeeld

installatie kun je

met de software PuTTY (www.putty.org). Je kunt de

aangeven welke

server dan beheren via de opdrachtprompt. Dat is

extra pakketten

eigenlijk alles: andere extra’s kun je installeren als ze

geïnstalleerd

nodig zijn, waarbij meteen de laatste versie van inter-

moeten worden.

net wordt opgehaald.

is binnen jouw thuisnetwerk. Zorg er liefst ook voor dat

Het is handig

het buiten het ‘uitdeelbereik’ van de DHCP-server van je

eerst een vast

router ligt. Er zijn zogenoemde root-rechten nodig om

IP-adres toe te

deze en hierna genoemde bewerkingen te doen. Met

kennen aan de

het commando sudo -s krijg je die extra rechten. Ver-

server.

volgens bewerk je het bestand /etc/network/interfaces

met het commando nano /etc/network/interfaces. Nano is een teksteditor die voor beginners wat eenvou-

Verdere stappen

Na het inlog-

diger is dan het traditionele vi. Feitelijk vervang je nu dhcp door static (de naam van de interface, in onze af-

Na de installatie kun je inloggen met de tijdens de in-

beelding enp0s3, kan overigens afwijken) en voeg je de

stallatie aangemaakte gebruikersnaam (administrator)

netwerkdetails toe zoals in de afbeelding. Met Ctrl+O

en het wachtwoord. Dat kan eventueel via SSH, maar

kun je het bestand opslaan, met Ctrl+X verlaat je de

het is handig om eerst een vast IP-adres toe te kennen

editor. Na een herstart (met het commando reboot 0)

aan de server. Standaard wordt namelijk DHCP ge-

is het nieuwe IP-adres actief, dat kun je met ifconfig

controleren. Je kunt vanaf nu alles op afstand uitvoeren

gen kun je, via

bruikt, met als gevolg dat bij iedere herstart van de ser-

de opdracht-

ver het IP-adres zou kunnen wijzigen. Je wilt een server

door in te loggen via SSH (bijvoorbeeld met PuTTY). Een

prompt, de

altijd onder hetzelfde IP-adres kunnen bereiken, zeker

nuttige stap is het bijwerken van de software. Daar-

server verder

als de server op afstand of zonder monitor draait. Als

voor werk je eerst de zogenaamde repositories bij met

beheren.

IP-adres moet je uiteraard een adres kiezen dat geldig

de opdracht apt-get update. Die repositories zijn de locaties waar Ubuntu software kan downloaden.

Daarna kun je met de opdracht apt-get upgrade de software bijwerken. In het deel 3 gaan we dieper in op de configuratie en het gebruik van Ubuntu.

OpenMediaVault De installatie van OpenMediaVault lijkt op die van Ubuntu. Dat komt omdat het net als Ubuntu de distributie Debian als basis heeft. Er worden weinig vragen gesteld, de standaardinstellingen kun je accepteren. Er wordt gevraagd naar een wachtwoord voor de root-gebruiker, al dient die alleen voor gebruik van de console. Nadat OpenMediaVault is gestart, zie je op het scherm welk IP-adres is toegekend. Op dat IP-adres kun je inloggen met een browser voor de verdere configuratie met de gebruikersnaam admin en het (standaard) wachtwoord openmediavault dat je later uiteraard zelf

94

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_090-096_Workshop - Bouw je eigen thuisserver (deel 2)(TS).indd 94

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 16:49

WORKSHOP Bouw je eigen thuisserver

Het aanpassen van de netwerkinstellingen

OpenMediaVault voor de Raspberry Pi

in OpenMedia-

OpenMediaVault is beschikbaar voor de Raspberry Pi. Je kunt er een

Vault.

voordelige en energiezuinige NAS mee maken die dankzij de mooie interface van OpenMediaVault ook nog prettig te beheren is. Stel je moet wijzigen. Net als voor Ubuntu is het handig eerst

veel eisen aan netwerkopslag, dan is de Raspberry Pi vermoedelijk niet

een vast IP-adres in te stellen. Log daarvoor in met de

de eerste keuze. De usb-interface voor harde schijven is daarvoor een

browser, ga via het menu naar Network en dan naar

te grote beperking en de ethernetpoort is beperkt tot 10/100 Mbit/s.

het tabblad Interfaces. Klik op de bewuste interface en

Gigabit-ethernet biedt het computertje nog steeds niet. OpenMedia-

kies dan Edit. In het venster selecteer je bij IPv4 onder

Vault is natuurlijk wel nog steeds een interessante optie. Zo kun je via

Method de optie Static. Voer het gewenste IP-adres in

rsync bijvoorbeeld een back-up wegzetten naar de usb-schijf. De wat

samen met de netmask en gateway. Klik op Save ge-

lagere snelheid is dan vaak geen groot bezwaar. Dankzij de vele plug-ins

volg door Apply, en vergeet niet om daarna je browser

die voor OpenMediaVault te vinden zijn, kun je bovendien zonder al te

naar het nieuwe IP-adres te wijzen. De server kan nu

grote inspanningen nog veel meer uit je Raspberry Pi halen.

een plekje elders krijgen. De verdere configuratie komt in het volgende deel van deze serie aan bod en loopt volledig via de browser.

FreeNAS

Verder zijn er geen handelingen nodig. Na een succesvolle installatie zie je in de console een menu met wat extra opties. Zo kun je bijvoorbeeld een back-up maken

De installatie van FreeNAS is erg eenvoudig. Je kiest

of instellingen aanpassen, zoals de netwerkinstellingen.

adres instellen

voornamelijk op welke schijf je de software wilt instal-

Je kunt eventueel ook al direct inloggen via een browser

in FreeNAS.

leren en er wordt om een root-wachtwoord gevraagd.

op het weergegeven IP-adres, met gebruikersnaam

Een vast IP-

root en je wachtwoord. Er start een wizard waarin je al enkele instellingen kunt aanpassen, hoewel vrij beperkt: we adviseren deze over te slaan. Het is wel handig om direct na de installatie een vast IP-adres aan de server toe te kennen. Dat kan via de browser, maar het gaat net wat simpeler met optie 1 in de console (Configure Network Interfaces). In de afbeelding stellen we als voorbeeld 10.0.0.150 in voor IPv4 met netmask 255.255.255.0. Kies uiteraard een voor jouw situatie geldig IP-adres. De configuratie van FreeNAS gaat verder volledig via een browser. In het deel 3 van deze serie gaan we daar dieper op in. Denk aan het maken van volumes en gegevenssets, bestanden delen in het netwerk en de installatie en het gebruik van plug-ins.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_090-096_Workshop - Bouw je eigen thuisserver (deel 2)(TS).indd 95

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

95

30/09/16 16:49

WORKSHOP Bouw je eigen thuisserver

Voeg een SATA-opslagcontroller toe in VirtualBox en daarna één of meerdere harde schijven.

Naam je fysieke ethernetadapter (bijvoorbeeld van Intel). Voor de daadwerkelijke installatie heb je genoeg aan het gedownloade iso-bestand. Ga weer naar Instellingen / Opslag en klik in het venster Opslagstructuur op het optische station dat standaard is aangemaakt. Klik dan rechts,

nieuwe virtuele

Installatie in VirtualBox

machine in Vir-

In VirtualBox kun je met de knop Nieuw een virtuele

het iso-bestand selecteren. Klik op OK om de instellingen op

tualBox.

machine toevoegen. Geef het een herkenbare naam op en

te slaan en start de virtuele machine met de knop Starten.

kies bij Type voor Linux (als je Ubuntu of OpenMediaVault

De cd-rom staat hoger in de opstartvolgorde, de installatie

gebruikt) of BSD (als je FreeNAS gaat installeren). Bij

zal daarom direct starten. Als de installatie is afgerond,

Versie kies je Ubuntu (64-bit) (Ubuntu), Debian (64-bit)

verwijder je het installatiebestand. Ga daarvoor in het ven-

(OpenMediaVault) of FreeBSD (64-bit) (FreeNAS). Via de

ster waarin de virtuele machine draait naar het menu en kies

wizard stel je vervolgens de geheugengrootte in (bijvoor-

Apparaten / Optische stations. Selecteer nu Schijf van

beeld 1 GB) en kun je alvast een harde schijf toevoegen. Je

virtueel station verwijderen. Via het menu Machine kun je

kunt op ieder moment nog aanpassingen maken.

met de optie Resetten het vers geïnstalleerde besturings-

werkt als

Voor OpenMediaVault en FreeNAS is het verstandig één of

systeem starten. De overige stappen zijn gelijk aan die in de

virtuele server in

meerdere extra harde schijven toe te voegen. De besturings-

rest van dit artikel vanaf Start installatie.

VirtualBox.

Maak een

onder Attributen, op het cd-romicoontje en selecteer de optie Kies een virtuele optische schijfbestand. Nu kun je

FreeNAS

systemen gaan immers uit van aparte schijven voor de data. Selecteer daarvoor in VirtualBox links de virtuele machine en klik op Instellingen. Ga daarna naar Opslag. Als in het venster Opslagstructuur nog geen SATA-opslagcontroller wordt getoond, voeg je die eerst toe. Klik daarvoor op het tweede plusteken onder het venster Opslagstructuur. Klik vervolgens in het venster op de regel Controller: SATA. Door in deze regel op het tweede plusteken te klikken, kun je een harde schijf toevoegen. Selecteer daarna de keuzeoptie Maak een nieuwe schijf aan, daarmee wordt een nieuw, leeg bestand aangemaakt voor deze tweede harde schijf. Om netwerkproblemen te voorkomen, is het overigens ook handig om de Netwerk bridge adapter te kiezen. Die vind je in het onderdeel Netwerk, bij Gekoppeld aan. Selecteer bij

96

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_090-096_Workshop - Bouw je eigen thuisserver (deel 2)(TS).indd 96

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 16:49

REVIEW

Medion Erazer X7849

MOBIEL GAMEN OP HET HOOGSTE NIVEAU Medion Erazer X7849 NVIDIA heeft deze zomer de nieuwe 10-serie grafische processors gepresenteerd. Inmiddels zijn er ook mobiele varianten. Medion leverde met de Erazer X7849 de eerste laptop met een mobiele GTX 1070 aan op de redactie. F R A N K E V E R A A R DT

D

eze Medion Erazer X7849

of 128 GB / 1 TB. Het prijsverschil

heeft wat weg van een

tussen de twee is maar klein. De

hoekig racemonster. Het

keuze voor de duurste is wat ons

is een laptop met een wat sinister

betreft makkelijk. Ideaal, met de

het verschil al snel 40 procent. Het

Medion Erazer X7849

uiterlijk. Zwart en voorzien van

grootste opslagmogelijkheden kun

is dus een grafisch talent, maar de

www.medion.nl

blauwe verlichting. Het is direct dui-

je al je data moeiteloos meenemen

accuwerktijd valt behoorlijk tegen.

Prijs: € 2199,- (256 GB / 1,5 TB),

delijk dat we hier niet met een al-

en hoef je dus niet aan de slag met

Zelfs bij rustig werken halen we net

€ 2099,- (128 GB / 1 TB)

ledaags apparaat te maken hebben.

externe schijven of sticks.

aan drie uur. Je kunt dus eigenlijk

Het zorgt voor hetzelfde gevoel dat

niet zonder de adapter op pad.

Score

je krijgt wanneer er een matzwarte

3,5 kilo

Mercedes AMG komt voorrijden.

Het is zeker geen klein apparaat.

voorstellen dat als je deze machine

Hij weegt zo’n 3,5 kilo en is aan de

toch hebt, je hem niet alleen voor

achterkant ruim 4 centimeter dik.

gamen, maar ook voor werk of

• Krachtige grafische prestaties

Het uiterlijk doet deze machine eer

Je zou het een sjouwbare computer

studie zou willen gebruiken.

• HDD en SSD

aan. Behalve dat er een supersnelle

kunnen noemen. Aan de andere

grafische kaart aan boord is, heeft

kant: dit neem je stukken makkelij-

Werkplek

Medion ook de rest van de confi-

ker mee naar een LAN-party dan je

De werkplek van de Medion is

guratie veel aandacht gegeven. Zo

gewone desktop.

dik in orde. Opvallend is de fijne

treffen we een snelle quadcore Intel

We zijn natuurlijk het meest be-

afwerking met soft-touch materiaal.

• Glanzend scherm

Core i7 aan en 16 GB aan geheu-

nieuwd naar de prestaties van de

Daarmee wordt de Duitse degelijk-

• Alleen usb-C-aansluitingen

gen. Verder is ons testtoestel voor-

nieuwe GTX 1070. Daar worden we

heid een beetje benadrukt. Ook

zien van een 512GB-SSD en een

niet teleurgesteld. We vergelijken

het toetsenbord kan ons bekoren.

harde schijf van maar liefst 2 TB.

hem met de Medion Erazer X7843

Het heeft een fijne aanslag en

lichting. Helaas was ons testexem-

Helaas worden de modellen die je

die uitgerust was met de vorige

is daardoor prima geschikt voor

plaar niet voorzien van de hiervoor

in de winkel gaat aantreffen van an-

topper, oftewel de GTX 980M. In

meer professionele toepassingen

benodigde software, waardoor we

dere opslagconfiguraties voorzien.

Full HD is de nieuweling al snel 20

dan alleen gamen. Het keyboard is

er niet grondig mee hebben kunnen

Je krijgt de keuze uit 256 GB / 1,5 TB

procent sneller en in Ultra HD is

voorzien van RGB-achtergrondver-

experimenteren.

Krachtige configuratie

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_097-097_Review - Medion Erazer X7849 (JP)(TS).indd 97

Jammer, want we kunnen het ons

Pluspunten

• Snelle quadcore Core i7 • Fijn toetsenbord

Minpunten

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

97

03/10/16 10:12

THE BAT TLE Samsung versus SanDisk

SAMSUNG T3 1TB VS. SANDISK EXTREME 900 960GB Naast usb-sticks is er nog een andere vorm van snelle externe opslag, namelijk externe SSD’s. Externe SSD’s zijn stukken sneller en beschikbaar in grotere capaciteiten, maar hebben wel het nadeel dat ze fysiek groter zijn en een kabel nodig hebben. In dit artikel zetten we de 1TB-producten van Samsung en SanDisk tegenover elkaar. Farzin Parham

Samsung T3 1TB De Samsung T3 is een serie van kleine en lichte

de enige meegeleverde kabel aan de kant van

bruik van een efficiëntere codering. Dankzij zijn

externe SSD’s. Het is duidelijk dat het primaire

de pc ‘gewoon’ Type-A is.

usb3.1-interface is de SanDisk (als we afgaan op

doel was om deze apparaten zo draagbaar mo-

De T3 is er in vier varianten: met 250 GB, 500

de benchmark) stukken sneller dan de Samsung.

gelijk te maken. Hoewel de usb 3.1-bus gemeen-

GB, 1 TB en 2 TB. Hiervan is de 250GB-versie het

Door zijn hogere sequentiële snelheid is hij voor-

goed was op nieuwere platforms toen deze SSD

minst gunstig geprijsd als het aankomt op prijs

al geschikt voor het overzetten van grote be-

werd uitgebracht, koos Samsung ervoor om

per gigabyte. De andere drie zijn in dat opzicht

standen en het maken van back-ups. Omdat de

in de T3 het ‘gewone’ usb 3.0 te gebruiken. Dit

vergelijkbaar. De T3 1TB kost gemiddeld 408

SanDisk groter en zwaarder is dan de Samsung,

betekent dat hij nauwelijks sneller is dan zijn

euro, waarmee hij niet bijzonder duur is voor

is hij minder makkelijk mee te nemen.

voorganger de T1, aangezien die al dicht bij het

een externe SSD met deze capaciteit.

Vanzelfsprekend beschikt de Extreme 900 over een usb-C-aansluiting, waarvoor er twee pc-

maximum van de usb3.0-bus zat. Hoewel usb

kabels worden meegeleverd: een usb-A-naar-C,

moment kunt kiezen.

SanDisk Extreme 900 960GB

Het grote voordeel van de T3 is dat hij makkelijk

De SanDisk Extreme 900 is een apparaat

De Extreme 900 is er in drie varianten: met 480

mee te nemen is omdat hij zo klein is. Hoewel

van een heel andere orde. Hij is niet bepaald

GB, 960 GB en 1,92 TB. Stuk voor stuk zijn deze

de T3 stukken groter is dan een usb-stick, is hij

draagbaar te noemen: hij is even zwaar als een

duurder dan de vergelijkbare T3’s. Door de

in vergelijking met een externe 2,5inch-harde

fikse smartphone en dubbel zo dik. Wel is het

gemiddeld iets lagere capaciteit van de Extreme-

schijf lekker compact is. En hoewel hij niet zo

revolutionair in een ander opzicht: de Extreme

varianten is de prijs per gigabyte wat minder

snel is als de SanDisk, is zijn snelheid nog altijd

900 is namelijk de eerste externe SSD met

gunstig. Voor de 960GB-versie betaal je zo’n 512

veel hoger dan die van de snelste usb-sticks die

ondersteuning voor de nieuwe usb3.1-bus. De

euro, flink meer dan de Samsung T3 1 TB. Ook is

je kunt kopen.

bandbreedte hiervan is 10 gigabit per seconde,

de prijs per gigabyte hiermee hoger dan de wat

Interessant genoeg is de SSD uitgerust met de

een verdubbeling ten opzichte van usb 3.0.

snellere en de meeste relatief grote (256GB-)

nieuwe, omkeerbare Type-C-aansluiting, terwijl

Daarnaast is er minder overhead door het ge-

usb-sticks.

3.0 met praktische snelheden van rond de 450 MByte/s al behoorlijk snel is, is de T3 daarom niet de allersnelste externe SSD die je op dit

98

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_098-099_The Battle (TS).indd 98

en een usb-C-naar-C. Hierdoor is het mogelijk om de SSD met beide soorten usb3.1-poorten te gebruiken.

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 17:04

THE BAT TLE

Samsung versus SanDisk

Specificaties

Samsung

Sandisk

Gemiddelde prijs

€ 407,90

€ 508,18

Gemiddelde prijs per gigabyte

€ 0,41

€ 0,53

Usb-interface

Usb 3.0 (3.1 Gen 1)

Usb 3.1 (3.1 Gen 2)

Lengte usb-kabel

48 cm

15,5 cm

Conclusie

De twee producten in deze test zijn fundamenteel verschillend, waardoor er geen ondubbel-

Power-led / activity-led

/

/

Opgegeven capaciteit

1000 GB

960 GB

Gemeten capaciteit

931 GB

894 GB

Afmeting - Breedte

5,78 cm

8,60 cm

Afmeting - Diepte

7,49 cm

13,02 cm

Afmeting - Hoogte

1,38 cm

1,73 cm

Gewicht

50 gram

165 gram

900 960GB de betere keuze. Houd er wel reke-

1000x 5 MB bestand lezen (402)

266,4 MByte/s

303,8 MByte/s

voor maximale snelheid, en dat de SanDisk

1000x 5 MB bestand schrijven (402)

269,4 MByte/s

356,6 MByte/s

50 GB bestand lezen (402)

357,1 MByte/s

592,1 MByte/s

50 GB bestand schrijven (402)

347,5 MByte/s

558,6 MByte/s

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_098-099_The Battle (TS).indd 99

zinnige winnaar aan te wijzen is. Wij geven zelf de voorkeur aan de SanDisk, omdat hij met zijn snelle usb3.1-bus innovatiever is, maar voor beide producten valt wel iets te zeggen. De beste keuze hangt af van het gebruiksdoel. Wil je een bijzonder compact, licht en draagbaar apparaat, dan doe je er goed aan om de Samsung T3 1TB aan te schaffen. Is snelheid echter belangrijker, dan is de SanDisk Extreme ning mee dat hij een usb3.1-interface vereist duurder is. Heb je het geld ervoor over en zit het je niet dwars dat hij groter en zwaarder is, dan schaf je met de SanDisk in elk geval het snelste externe opslagapparaat aan dat nu verkrijgbaar is.

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

99

30/09/16 17:04

WORKSHOP Uitgebreide VPN-instellingen voor DD-WRT

ALTIJD ANONIEM ONLINE

Een VPN opzetten via je router met DD-WRT, deel 2 Als veiligheid en privacy belangrijk voor je zijn, kun je overwegen om al het internetverkeer over het netwerk van een VPN-provider te sluizen. Veel meer dan een router met DD-WRT heb je daar niet voor nodig. We laten zien hoe je dit instelt voor Private Internet Access (PIA), een populaire VPN-provider, maar voor andere providers werkt het op nagenoeg dezelfde manier. G E R TJ A N G R O E N

I

mooier is het om de VPN-client op je router te activeren, zodat al het internetverkeer vanaf je thuisnetwerk automatisch over het netwerk van de VPN-provider verloopt. Al heeft het wel een paar nadelen, zoals een lagere snelheid (zie kader).

Private Internet Access Een ingebouwde VPN-client is bij consumentenrouters niet heel gebruikelijk. Gelukkig is het bij DD-WRT een standaard-feature. In deze workshop laten we zien hoe je de router met DD-WRT instelt voor het verbinden met Private Internet Access (PIA). Deze bekende VPN-provider ondersteunt de drie belangrijke protocollen: Open-

n het vorige nummer van PCM heb je kunnen

VPN, PPTP en L2TP/IPSec. We geven de voorkeur aan

lezen over de speciale routerfirmware DD-WRT.

OpenVPN. PIA staat het gebruik van een router als VPN-

De firmware is voor veel routers beschikbaar en

geeft je veel professionele features. Een daarvan is het gebruik van je router als VPN-server of -client. Het

100

gebruik als VPN-server is een bekende toepassing. Op

Lage snelheid bij gebruik VPN?

vrij veel routers is dat bovendien een standaardfea-

Al het internetverkeer over het netwerk van de VPN-provider sluizen?

ture. Het geeft je de mogelijkheid om van buitenaf,

Daar zitten natuurlijk wat haken en ogen aan. Het grootste nadeel is dat

bijvoorbeeld vanaf je vakantieadres, in te loggen op

je een veel lagere snelheid kunt ervaren. Dat komt deels omdat het ver-

je thuisnetwerk. Een VPN-client geeft weer andere

sleutelen van het internetverkeer voor de nodige overhead zorgt, al lever

leuke mogelijkheden. Zo kun je de netwerken op twee

je over het algemeen maar zo’n 10 procent aan bandbreedte in. Meestal

locaties aan elkaar verbinden, of veilig surfen via het

is de verbinding zelf een stuk trager. Veel invloed heeft de locatie van de

netwerk van een VPN-provider. Dat kan dan direct met

VPN-server die je gebruikt. Dat kan zelfs per land verschillen: de meeste

alle apparaten op je thuisnetwerk, zodat je privacy is

providers hebben diverse locaties in de Verenigde Staten. Tegelijkertijd

beschermd en zodat je bijvoorbeeld (video)diensten

vraagt ook het versleutelen van het internetverkeer natuurlijk wat van de

kunt gebruiken in het buitenland. Het instellen van een

router. Hoewel je DD-WRT ook op relatief oude routers kunt installeren,

VPN-client op je pc of smartphone is niet lastig, maar

zijn ze niet altijd krachtig genoeg om veel verbindingen via de VPN-client

je moet dit wel voor ieder apparaat apart doen. Bij

af te handelen. Met de toch vrij actuele Linksys WRT1900AC die we in

sommige apparaten, zoals een smart-tv of streaming-

deze workshop hebben gebruikt, halen we zelfs al een veel lagere snel-

stick, kan dat wel lastiger zijn, of zelfs onmogelijk. Veel

heid dan met de VPN-software van diezelfde provider onder Windows.

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_100-104_Workshop - DD-WRT en VPN (TS).indd 100

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 13:13

WORKSHOP Uitgebreide VPN-instellingen voor DD-WRT

client toe en je mag torrents downloaden. Het bedrijf

DNS-instellingen

heeft servers in 24 landen (waaronder Nederland). Dat

Tenzij je het al eens hebt aangepast, maakt een router

zijn er wel minder dan enkele andere grote aanbieders,

standaard gebruik van de DNS-servers van je inter-

maar de servers staan wel in belangrijke landen als je

netprovider. Het is handiger en veiliger om publieke

graag regioblokkades omzeilt, waaronder natuurlijk

DNS-servers te gebruiken, bijvoorbeeld Google DNS,

de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Het

OpenDNS, Level 3 of een combinatie. In de praktijk zijn

abonnement kost 6,95 dollar per maand (ca. 6,50 euro).

deze DNS-servers vaak sneller en betrouwbaarder dan

Bij een jaarabonnement (39,95 dollar per jaar (ca. 35,80

die van de internetprovider zelf. Om de DNS-servers te

euro)) ligt dat al een stuk lager (3,33 dollar per maand

wijzigen ga je naar Setup / Basic Setup. Blader naar

(ca. 3 euro)). Je kunt betalen met onder meer een cre-

het gedeelte Network Setup. We gebruiken hier als

ditcard, PayPal, iDeal of bitcoin. Behalve bij iDeal moet

voorbeeld de IP-adressen van Google DNS, die gemak-

je opletten dat je, als je wilt stoppen, op tijd je abonne-

kelijk zijn te onthouden: 8.8.8.8 en 8.8.4.4. Vul het

ment opzegt. Bedenk ook of je graag anoniem blijft bij

eerste adres in bij Static DNS 1 en het andere bij Static

het betalen voor de dienst, daar leent vooral bitcoin zich

DNS 2. Klik daarna op Save. Zorg dat Use DNSMasq for

goed voor. Er geldt overigens een niet-goed-geld-terug-

DHCP, Use DNSMasq for DNS en DHCP-Authoritative

termijn van zeven dagen. Na je betaling ontvang je een

zijn aangevinkt. Het is voor de certificaten die je gaat

gebruikersnaam en wachtwoord. Die gegevens heb je

gebruiken verstandig als je router op de juiste tijd is

uiteraard nodig bij de configuratie in DD-WRT.

ingesteld. Kies daarom bij het kopje Time Settings de

Back-up maken

correcte tijdzone (Europe/Amsterdam). Vul bij Server IP/Name de waarde 1.pool.ntp.org in, via die server

Voor de configuratie van je router met DD-WRT blader

kan de correcte tijd worden opgehaald. Druk dan op

je naar het ‘gateway’-adres waar de router is te vinden.

Save en Apply Settings. DNSMasq werkt onder andere

Standaard is dat http://192.168.1.1. Log in met je

als lokale DNS-server. Ga naar Services / Services

gebruikersnaam en wachtwoord. Om de VPN-client te

voor extra opties voor DNSMasq. Zorg dat de volgende

activeren gaan we in verschillende onderdelen en-

opties op Enabled staan: DNSMasq, Local DNS en No

kele aanpassingen maken. Je kunt de aanpassingen

DNS Rebind. Klik daarna op Save en Apply Settings.

altijd weer (handmatig) ongedaan maken, maar het is natuurlijk veel handiger om een back-up achter de hand

Met DD-WRT

DNSMasq

te hebben. Als je zowel voor als na het instellen van de

zorgt onder an-

VPN-client een back-up maakt, kun je bovendien gemak-

dere voor lokale

kelijker wisselen tussen de verschillende configuraties.

DNS-server.

kun je eenvou-

Voor het maken van een back-up ga je naar naar Ad-

dig een back-up

ministration / Backup. Druk op de knop Backup om

van je instel-

het back-upbestand genaamd nvrambak.bin op je pc te

lingen maken en

bewaren. Geef het een herkenbare naam. Via hetzelfde

terugzetten.

scherm in DD-WRT kun je een back-up terugzetten.

IPv6 uitschakelen De meeste VPN-providers ondersteunen geen IPv6, en PIA is daarop geen uitzondering. Vanuit het oogpunt van veiligheid en privacy is het te begrijpen dat IPv6 wordt vermeden. Zo is het IPv6-adres soms gebaseerd op het MAC-adres van de hardware (hoewel moderne besturingssystemen dat zelf niet meer doen). Ook verschijnen er regelmatig berichten over het lekken van internetverkeer via IPv6. De VPN-client van veel VPN-

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_100-104_Workshop - DD-WRT en VPN (TS).indd 101

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

101

30/09/16 17:03

WORKSHOP Uitgebreide VPN-instellingen voor DD-WRT

Op http://.ipv6-test. com kun je controleren of IPv6-verkeer correct wordt tegengehouden.

providers handelt alleen het IPv4-verkeer af, het IPv6verkeer gaat soms buiten die tunnel om. Het is onverstandig om IPv6 op je pc uit te schakelen. Windows leunt er bijvoorbeeld sterk op binnen je thuisnetwerk. Voor je verbinding naar buiten kan het voorlopig geen kwaad om, in DD-WRT, IPv6 uit te zetten. Dat is ook de standaard instelling. Je kunt het nagaan via Setup / IPv6. Vergeet niet om na wijzigingen op Save gevolgd door Apply Settings te drukken. Om te controleren of IPv6-verkeer mogelijk is vanaf je internetverbinding kun je http://ip6.nl of http://ipv6-test.com bezoeken.

Activeer de VPN

Server IP/Name: nl.privateinternetaccess.com Port: 1198

Tunnel Device: TUN

Tunnel Protocol: UDP

Encryption Cipher: AES-128 CBC Hash Algorithm: SHA1

User Pass Authentication: Enable Username: gebruikersnaam Password: wachtwoord TLS Cipher: None

LZO Compression: Yes NAT: Enable

Instellingen voor OpenVPN.

De eerste stap is het activeren van de VPN-client en het maken van de instellingen die voor PIA nodig zijn. Hiervoor ga je naar Services / VPN. Onder het kopje OpenVPN Client kies je bij Start OpenVPN Client voor Enable. Er verschijnen daarna extra opties. Klik bij Advanced Options op Enable waarna nog meer opties verschijnen. Bedenk welke server je wilt gaan gebruiken. Als voorbeeld gebruiken we hier de Nederlandse server op nl.privateinternetaccess.com. Naast bescherming van je privacy levert het je ook een goede doorvoersnelheid op. Om regioblokkades te omzeilen, kies je natuurlijk een server in dat land zelf. Op www.privateinternetaccess.com/pages/ network vind je alle locaties. Je kunt de server altijd later wisselen zonder gevolgen voor de andere instellingen. Vul nu, voor PIA, de instellingen in zoals hierna aangegeven. Controleer het eventueel bij de provider, er kunnen soms wijzigingen zijn (bijvoorbeeld het poortnummer).

102

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_100-104_Workshop - DD-WRT en VPN (TS).indd 102

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 17:03

WORKSHOP Uitgebreide VPN-instellingen voor DD-WRT

In het invoerveld Additional Config voeg je nog de volgende regels toe: persist-key persist-tun tls-client

remote-cert-tls server

Alle VPN-providers gebruiken een zekere mate

van beveiliging via onder meer certificaten. Bij PIA is dit relatief eenvoudig. Je hebt het beveiligingscertificaat nodig dat je kunt ophalen via www. privateinternetaccess.com/openvpn/ca.rsa.2048. crt. Klik rechts op dat bestand, kies Openen met en kies Kladblok of een andere teksteditor. Zorg dat er geen regels worden afgebroken. Selecteer alle tekst met Ctrl+A en kopieer de volledige tekst (inclusief

Verbinding controleren

de regels die het begin en einde van het certificaat

Om te controleren of de verbinding via de OpenVPN

laat zien dat we

aanduiden) naar het klembord met Ctrl+C. Ga nu

Client correct is opgezet ga je naar Status / Open-

nu via een Ame-

terug naar DD-WRT, zet de cursor in CA Cert door in

VPN. Onder het kopje State zie je achter Client als

rikaans netwerk

dat veld te klikken en druk op Ctrl+V om de volledige

alles goed is een melding dat met succes verbinding is

zijn verbonden.

inhoud van het klembord in het veld te plakken. Klik

gemaakt. Op http://ipv6-test.com kun je zien dat je

dan op Save gevolgd door Apply Settings. Nu is de

nu voor de buitenwereld een ander IP-adres hebt, met

VPN-verbinding als alles goed is al actief.

als locatie een server in het land dat je hebt gekozen.

Andere providers

Een IP-check

Probeer het door bijvoorbeeld in plaats van Nederland te kiezen voor us-west.privateinternetaccess.com.

Bij andere providers kunnen de instellingen iets afwijken. Dat geldt dan hoofdzakelijk voor de instellingen van de OpenVPN Client. Zo moet je bij AirVPN bijvoorbeeld via de browser, nadat je bent ingelogd in je account, de Config Generator gebruiken om persoonlijke configuratiebestanden te maken. Dat zijn vier bestanden (CA Cert, Public Client Cert, Private Client Key en TLS Auth Key). Veel providers gaan er verder standaard vanuit dat je 256bit-AES-encryptie wilt gebruiken. Bij PIA is dat overigens optioneel ook prima mogelijk (zie kader ‘Sterkere encryptie?’). Denk eraan dat het ook weer wat meer van je router vraagt. De vraag is natuurlijk of AES-256 echt een betere bescherming biedt. Daar zijn de meningen sterk over verdeeld.

Sterkere encryptie? De instructies van PIA gaan ervan uit dat je gebruik gaat maken van 128bit-AES-encryptie. Met een paar aanpassingen kun je ook een sterkere encryptie gebruiken van 256 bit. Zorg dat eerst de verbinding via 128 bit werkt, zodat je andere foute instellingen kunt uitsluiten. Verander nu het

Oplossingen bij problemen

poortnummer naar 1197. In het veld Encryption Cipher kies je AES-256

Loop je tegen problemen aan, dan kun je via Status /

ding met PIA via

CBC. Je hebt ook een ander certificaat nodig. Daarvoor kun je een zip-be-

OpenVPN vaak wel de nodige foutmeldingen achter-

de OpenVPN

stand bij PIA downloaden (www.privateinternetaccess.com/openvpn/

halen. Maar soms geeft dit niet de informatie die je

Client is gelukt.

openvpn-strong.zip) waarin een groot aantal certificaten is opgenomen.

zoekt. Zit er bijvoorbeeld een foutje in je wachtwoord

Zoek hierin het bestand ca.rsa.4096.crt op en kopieer de inhoud van dat

(en dat is snel gemaakt!) dan zie je dat hier niet terug,

bestand in het veld CA Cert in de VPN-configuratie van DD-WRT.

terwijl de logbestanden wel duidelijk een auth_failed-

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_100-104_Workshop - DD-WRT en VPN (TS).indd 103

De verbin-

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

103

30/09/16 17:03

WORKSHOP Uitgebreide VPN-instellingen voor DD-WRT

bericht laten zien. PIA geeft overigens goede en snelle ondersteuning bij problemen, maar ze zullen je wel om de instellingen van OpenVPN én logbestanden vragen. Het is handig als je zelf al zoveel mogelijk logbestanden kunt achterhalen en bekijken. Ga daarvoor naar Services / Services en zet onder het kopje System Log de optie Syslogd op Enable. Klik daarna op Save en Apply Settings. Ga nu naar de configuratie van OpenVPN (onder Services / VPN) en voeg onderstaande regel aan het veld Additional Config toe, uiteraard weer gevolgd door Save en Apply Settings. Met de parameter verb 5 geef je aan dat OpenVPN meer gegevens moet loggen dan normaal.

Je kunt eventueel via Telnet of SSH inloggen om logbestanden te bekijken of commando’s te geven. DD-WRT biedt daarvoor zelf ook een mogelijkheid. Dat gaat net wat comfortabeler. Je kunt gewoon dezelfde gebruikersinterface gebruiken door te bladeren naar Administration / Commands. Met het commando ps | grep openvpn kun je zien of het proces OpenVPN is gestart.

Om het logbestand te bekijken kun je één van de

Uitgebreidere mogelijkheden

Met Policy

onderstaande commando’s gebruiken. Hierin kun je

Door dieper in de configuratie te duiken, kun je DD-

based Routing

op zoek naar (soms cryptische) foutmeldingen. Een

WRT aanpassen zodat het beter op jouw specifieke

kun je bijvoor-

zoekopdracht bij Google geeft vaak meer duidelijk-

situatie aansluit. Sommige gebruikers willen bijvoor-

beeld je hele

heid, zeker als het over OpenVPN gaat: er zijn heel veel

beeld een kill-switch die ervoor zorgt dat de inter-

gastnetwerk in

bedrijven die dit protocol gebruiken voor hun netwerk-

netverbinding wordt uitgezet op het moment dat de

gebruik laten

logfuncties kun

verbindingen.

VPN-verbinding uitvalt. In de huidige situatie zal het

maken van de

je via de brow-

tail -f /var/log/messages

internetverkeer namelijk gewoon weer zijn (oor-

VPN.

Dankzij de

ser op zoek naar

cat /var/log/messages | grep openvpn

fouten.

spronkelijke) weg via je internetprovider zoeken. Ook kun je ervoor kiezen om alleen enkele specifieke IPadressen via de VPN (of juist daarbuiten) te routeren. Er zijn verschillende scripts te vinden op internet die daarbij helpen. De makkelijkste optie zit al ingebakken in DD-WRT: in het veld Policy based Routing, onderdeel van de OpenVPN Client-configuratie, kun je aangeven voor welke IP-adressen het verkeer door de VPN-tunnel moet lopen. Dat werkt in de praktijk een stuk eenvoudiger. Zodra je hier minimaal één IP-adres invult, bijvoorbeeld 192.168.1.100, zal alleen het verkeer van de ingevulde IP-adressen (1 per regel) over de VPN-tunnel lopen. In het eerdere artikel in PCM heb je kunnen lezen over het maken van een apart gastnetwerk voor wifi naast het privénetwerk voor wifi. Je zou dat ook hier handig kunnen gebruiken. Zo kun je in één keer het hele gastnetwerk gebruik laten maken van de VPN door het adres 192.168.2.0/24 in te voeren onder Policy based Routing. Dit type adres wordt ook wel CIDR (Classless Inter-Domain Routing) genoemd en is een korte notatie voor alle adressen van 192.168.2.0 t/m 192.168.2.255. Iedereen die via het gastnetwerk verbindt, zal dus op de VPN komen.

104

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_100-104_Workshop - DD-WRT en VPN (TS).indd 104

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 17:03

MINIWORKSHOP Antivirus

AVAST FOR BUSINESS OPZETTEN Op het werk wil je goed beschermd zijn tegen malware. Er zijn veel betaalde oplossingen, maar voor het mkb wil je vaak toch iets eenvoudigs dat ook goedkoop is. Avast for Business biedt uitkomst. JOCHEM DE GOEDE

H

et Tsjechische antivirusbedrijf Avast, bekend van zijn gratis software, biedt ook gratis software voor zakelijke gebruikers aan. Je krijgt

dan de mogelijkheid om pc’s en Macs te beveiligen en kunt deze beheren met een centrale console waarop je beveiligingsincidenten kunt inzien en scans kunt starten. Natuurlijk heeft de gratis versie niet alle functies van de betaalde, zo is het niet mogelijk om servers te beveiligen. De verschillen tussen de gratis en betaalde versies vind je op www.avast.com/nl-nl/avast-for-business. De betaalde versie kost vanaf 42,54 euro per jaar. Je meldt je aan bij Avast for Business via de link

Installatie en configuratie

Vanuit de

Voer het gedownloade bestand uit, zodat de installatie-

console kun

www.tiny.cc/avbus. Maak hier een account aan en log

wizard wordt gestart. Je kunt eventueel op Aanpassen

je niet alleen

in. Eenmaal aangemeld, kom je op de hoofdpagina van

klikken om bepaalde onderdelen niet mee te installeren

een scan

de zakelijke Avast. Om nu een apparaat toe te voegen

en om het installatiepad te wijzigen. Klik op Installeren

starten, maar

en via de console in de gaten te houden, klik je op Add

om de installatie te starten en wacht even totdat dat

bijvoorbeeld

New Device. Vervolgens kies je voor Windows of ma-

proces voltooid is. De installatie vindt daarna plaats op

ook een bericht

cOS. Bij Advanced settings kun je bovendien kiezen

de achtergrond. Je vindt nu rechtsonder het pictogram

versturen of

tussen een online- of offline-installer. Klik op Down-

van Avast en kunt daar na enige tijd op klikken om

de pc uitzetten

load om het programma binnen te halen. Bovenaan

het hoofdvenster te openen, maar daar hoef je door

of opnieuw

kun je er ook voor kiezen om een downloadlinkje naar

de centrale console eigenlijk niet te komen. Eenmaal

opstarten.

je collega’s te mailen, door op de knop Send download

terug in de console ga je naar Network / Devices om

link via email te klikken.

te zien op welke apparaten Avast is geïnstalleerd. Het is nodig handmatig een apparaat te activeren. Klik dus op Activate / Activate bij een apparaat. Daarna kun je op de knop Create a task klikken om voor dat apparaat een taak te starten. Je hebt de keuze uit het scannen

De installatie

van een apparaat, het sturen van een bericht naar een

is met een druk

collega, het bijwerken van Avast of het uitzetten of

op de knop

herstarten van de pc (bijvoorbeeld handig na het instal-

gestart, als je op

leren van belangrijke updates). Enig minpunt is dat in de

Aanpassen klikt,

gratis versie niets ingepland of herhaald kan worden:

kun je nog het

dat is een premiumfunctie. Wel handig zijn notificaties,

een en ander

die standaard via e-mail verstuurd worden. Onmisbaar

configureren.

in een zakelijke omgeving met meerdere pc’s.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_105-105_Miniworkshop - Avast for Business opzetten (JP).indd 105

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

105

30/09/16 17:00

ACHTERGROND Privacy Shield

VERSCHEPEN VAN GEGEVENS NAAR AMERIKA Massasurveillance

Er komt steeds meer informatie naar voren

over de manier waarop de Verenigde Staten

Safe Harbor en het Privacy Shield in de praktijk

omgaan met gegevens van Europese burgers.

Grote kans dat je weleens gebruik hebt gemaakt van Dropbox, Gmail of Microsoft Outlook. Het is de vraag of je gegevens wel veilig zijn op Amerikaanse servers. Uit de onthullingen van Edward Snowden blijkt dat inlichtingendiensten uit de Verenigde Staten jarenlang konden grasduinen in persoonsgegevens uit Europa. Het Europese Hof van Justitie heeft daarom Safe Harbor, een besluit waarin gegevensoverdracht met de VS werd geregeld, van tafel geveegd. Kunnen gegevens nu wel veilig naar Amerika worden verzonden? Tijd om in de gegevensstroom naar het land van de onbegrensde mogelijkheden te duiken.

tisch gegevens van internetdiensten opslaan

Sinds de aanslagen van 11 september 2001 kunnen inlichtingendiensten gemakkelijker gegevens opvragen bij Amerikaanse bedrijven als Skype en Facebook. Daarnaast kan de NSA via het geheime programma PRISM systemaen analyseren. Dit betekent dat het Europese grondrecht op gegevensbescherming op grote schaal wordt geschonden. Op dit moment ligt er ook eens een wijziging van ‘rule 41’ op de plank in de VS. Deze wijziging maakt het mogelijk dat de diensten buiten de landgrenzen van de VS mogen hacken. Het is belangrijk dat vanuit de EU voldoende maatregelen worden getroffen om Europese burgers te beschermen tegen deze Amerikaanse praktijken.

S U Z A N N E H A R T H O LT

O

ngeveer 90 procent van de Neder-

waarbij wordt beoordeeld of de privacy niet

landers zit elke dag op internet. Een

onnodig zwaar wordt geschonden, is juist heel

groot deel daarvan maakt gebruik van

bepalend in Europa. Zo werd in 2014 de Euro-

populaire Amerikaanse internetdiensten. Wat

pese bewaarplicht voor telecom- en internetge-

je als internetter niet direct merkt, is dat er op

gevens ongeldig verklaard, omdat de massale

privacygebied een enorme kloof bestaat tussen

opslag van gegevens buitenproportioneel was.

Europa en de VS. In Europa is gegevensbescher-

Ondanks het grote verschil in het niveau van

ming een fundamenteel recht, terwijl dit in de

gegevensbescherming, maakt de gemiddelde

VS niet meer is dan een consumentenrecht.

Nederlander nog vaak gebruik van producten en

Dit komt doordat er in Amerika meer waarde

diensten uit de VS.

gehecht wordt aan de vrijheid van meningsuigeen onafhankelijke privacytoezichthouder zoals

Privacywet beperkt gegevensstroom naar VS

de Autoriteit Persoonsgegevens in Nederland.

Om de privacy van burgers te beschermen,

Ook is het opvallend dat de zogeheten ‘propor-

maakt de Europese privacywetgeving het lastig

tionaliteitstoets’ niet duidelijk is opgenomen in

voor internetbedrijven uit de VS om zaken te

de Amerikaanse privacywetgeving. Deze toets,

doen in Europa. Persoonsgegevens mogen alleen

ting en economische belangen. Zo is er in de VS

106

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_106-109_Achtergrond - Safe Harbor (TS).indd 106

Slides uit een presentatie van de NSA waarin PRISM wordt uitgelegd.

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 17:00

ACHTERGROND Privacy Shield

De ‘Guide to the EU - US Privacy Shield’ moet burgers meer duidelijkheid geven over hun rechten.

voldoende worden beschermd. De minister van Veiligheid en Justitie zegt dat het Privacy Shield een stap vooruit is. Zo zou de burger wiens gegevens worden verscheept, meer zeggenschap krijgen over zijn gegevens. Er kan nu ook een Amerikaanse Ombudsman worden ingeschakeld om klachten over de inlichtingendiensten in behandeling te nemen als het om het Privacy

Baanbrekende uitspraak De rechtszaak die privacyactivist Max Schrems tegen Facebook heeft aangespannen, zorgt voor veel opschudding in privacyland. Volgens Schrems heeft Facebook Ierland niet het recht persoonsgegevens zomaar door te geven aan worden doorgevoerd naar de VS als ze daar

doorvoeren naar de VS. In dat geval wordt er

de moedermaatschappij in de VS. Persoonsge-

goed worden beschermd. Aangezien de VS het

namelijk van uitgegaan dat gegevens op een

gevens zijn daar niet veilig voor de inlichtin-

beschermingsniveau van een derdewereldland

goede manier worden beschermd. Maar uit

gen- en veiligheidsdiensten. Volgens Schrems

heeft, is doorgifte zonder enige controle van

de praktijk is gebleken dat er weinig controle

schieten de EU en de Amerikaanse wet- en

Europese privacytoezichthouders niet toege-

was op de bescherming van gegevens die via

regelgeving in de praktijk tekort als het om

staan. Dit is voor veel organisaties een groot

Safe Harbor werden doorgevoerd. Het Hof van

de bescherming van persoonsgegevens gaat.

probleem: de EU en de VS zijn elkaars belangrijk-

Justitie van de EU greep recent in tijdens de

Daarom maakt hij ook bezwaar tegen het

ste handelspartners en gegevensoverdracht is

rechtszaak die Max Schrems had aangespan-

feit dat zelfs privacytoezichthouders werden

essentieel als het om handel gaat. De priva-

nen. Safe Harbor werd tijdens deze rechtszaak

gebonden aan het Safe Harbor-akkoord.

cywet laat daarom verschillende opties open

door het Hof getorpedeerd omdat het dankzij

Hierdoor was er namelijk geen ruimte voor

voor bedrijven om alsnog gegevens uit de EU

Edward Snowden duidelijk was geworden dat

de toezichthouders om Safe Harbor zelf te

te verschepen. Deze doorvoer van persoonsge-

de privacy van Europese burgers onvoldoende

toetsen. Het Hof van Justitie stelde Schrems

gevens is alleen toegestaan als een bedrijf kan

werd beschermd. Dankzij het wegvallen van Safe

in het gelijk op dit punt: Safe Harbor werd dan

garanderen dat gegevens voldoende worden

Harbor viel voor veel bedrijven de wettelijke

ook ongeldig verklaard. In haar baanbrekende

beschermd. Er moet worden bewezen dat er

grondslag om gegevens naar de VS te mogen

uitspraak stelde het Hof dat Safe Harbor de

sprake is van een ‘adequaat beschermingsni-

versturen ook weg. Dit veroorzaakte veel paniek

Europese burger niet goed genoeg kon be-

veau’ voor gegevens. Zo kunnen bedrijven onder

bij bedrijven. De Europese Commissie wilde zo

schermen tegen de aantasting van het grond-

andere gebruikmaken van het Privacy Shield (de

snel mogelijk de rust laten terugkeren in het

recht op eerbiediging van het privéleven. Het

vervanger van Safe Harbor), Binding Corporate

bedrijfsleven. De onderhandelingen die al aan

is opvallend dat de VS op dit moment graag

Rules en modelcontracten als grondslag voor

de gang waren voor een nieuw verdrag raakten

willen aanhaken als onpartijdige adviseur bij

gegevensoverdracht.

in een stroomversnelling. De VS hadden opeens

de zaak Schrems om het surveillancesysteem

Safe Harbor strandt bij het Hof

geen voorkeursbehandeling meer, maar moes-

te kunnen

ten net als andere landen gebruikmaken van

verdedigen.

Recent is Safe Harbor onder vuur komen te

alternatieve manieren om gegevensoverdracht

liggen. Safe Harbor is ontstaan uit de onder-

met de EU te realiseren.

handelingen tussen de EU en VS en is een

In 2015 heeft

heeft uitgebracht. Het moest een brug slaan op

Maakt het Privacy Shield zijn naam waar?

het gebied van informatie-uitwisseling met als

Nu Safe Harbor het heeft begeven, is alle hoop

privacyprijs, de

doel het stimuleren van de trans-Atlantische

gevestigd op het nieuwe Privacy Shield. Dit is de

Felipe Rodri-

handel. Wanneer er wordt voldaan aan de Safe

vervanger van Safe Harbor die ervoor zou moe-

guez Award,

Harbor-voorwaarden mogen bedrijven gegevens

ten zorgen dat gegevens van EU-burgers wel

gewonnen.

besluit dat de Europese Commissie in 2000

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_106-109_Achtergrond - Safe Harbor (TS).indd 107

Max Schrems de positieve

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

107

30/09/16 17:00

ACHTERGROND Privacy Shield

“They tried to put ten layers of lipstick on a pig, but I doubt the Court and the DPAs now suddenly want to cuddle it. The Court has required the European Commission and the US government to go an extra kilometre – the ‘privacy shield’ is an aggregation of a couple extra inches. There are obviously some minor improvements, but this is far from what the Court required for an

verloopt erg traag. Zo duurt het gemiddeld een jaar voordat er een oordeel kan worden geveld over opgestelde BCR’s. Dit komt doordat niet één maar meerdere privacytoezichthouders in Europa de BCR’s moeten goedkeuren.

Modelcontracten Een andere manier om de doorgifte van persoonsgegevens naar de VS goed te laten

‘adequacy decision’. Even if they try to cover this in a major PR

verlopen, is het gebruik van modelcontracten.

exercise, this does unfortunately not seem like a stable solution”.

door de Europese Commissie. Bedrijven mogen

Dit zijn contacten die vooraf zijn goedgekeurd

Uitspraak Max Schrems over Privacy Shield Shield gaat. Verder heeft de Europese Com-

Binding Corporate Rules

missie een document opgesteld, ‘Guide to the

Naast het Privacy Shield kunnen bedrijven ook

Geen Amerikaan? Geen bescherming!

EU - US Privacy Shield’ (te downloaden via de

andere opties aangrijpen om gegevensover-

In de EU wordt iedereen gelijk behandeld als

url www.tiny.cc/guideps), dat burgers meer

dracht tussen de EU en VS mogelijk te maken.

het op privacy aankomt. Dit in tegenstelling

duidelijkheid moet geven over hun rechten. Een

Zo kunnen ze Binding Corporate Rules (BCR’s)

tot de VS. De Privacy Act beschermt vooral

belangrijk onderdeel is ook de toezegging die de

opstellen waarmee kan worden bewezen dat

ingezetenen uit de VS en niet de onderda-

VS moeten doen aan de Europese Commissie

gegevens veilig zijn buiten de EU. BCR’s zijn

nen uit de EU. Juncker, de voorzitter van de

dat geen sprake zal zijn van ongerichte mas-

regels die bedrijven intern moeten doorvoeren

Europese Commissie heeft gesteld dat de VS

sasurveillance in de doorgevoerde gegevens uit

om persoonsgegevens organisatiebreed te

moeten kunnen verzekeren dat EU-burgers

de EU. De Europese Commissie is, net als de mi-

beschermen. Als alle vestigingen van een be-

dezelfde rechten hebben ongeacht het feit

nister, tevreden over het Privacy Shield en stelt

paalde organisatie de BCR’s gebruiken, kunnen

dat ze niet op Amerikaans grondgebied

het maximale te hebben gedaan voor de privacy

gegevens in principe veilig naar een eigen vesti-

wonen. Alleen zijn deze garanties op papier

van burgers uit de EU. Eurocommissaris Jourová

ging buiten de EU worden doorgezonden. Vaak

volgens de critici niet genoeg: er zijn in de VS

gaf dan ook aan dat de Commissie geen nieuwe

maken internationale bedrijven en multinatio-

nog steeds geen wetten doorgevoerd om de

wetgeving in de VS kan afdwingen en dat ze het

nals gebruik van dergelijke regels. Voordat BCR’s

privacy van EU-burgers beter te beschermen.

maximale heeft gedaan als het om de totstand-

worden gebruikt, moeten Europese toezicht-

koming van het Privacy Shield gaat.

houders controleren of de BCR’s voldoen aan

Veel kritiek op Privacy Shield

de privacywetgeving. De goedkeuring van BCR’s

Edward Snowden wordt afgebeeld tijdens een Anti-PRISM-demonstratie.

Naast de positieve geluiden is er ook veel kritiek op het Privacy Shield. Zo worden de vergaande bevoegdheden van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten van de VS niet direct aan banden gelegd. Volgens Max Schrems is het Privacy Shield een kleine verbetering op Safe Harbor, maar biedt deze net als Safe Harbor onvoldoende privacybescherming. De Europese privacytoezichthouders hebben nog geen oordeel geveld over het Privacy Shield. Ze hebben aangegeven te wachten met de handhaving van het Privacy Shield tot de nieuwe en verplichte jaarlijkse evaluatie van het Privacy Shield plaatsvindt. Ondertussen zijn er al 200 aanvragen voor het Privacy Shield in behandeling genomen bij Departement van Handel van de VS. Bedrijven zoals Microsoft maken al gebruik van het Privacy Shield als grondslag voor het doorzenden van gegevens naar Amerika.

108

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_106-109_Achtergrond - Safe Harbor (TS).indd 108

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 17:00

ACHTERGROND Privacy Shield

De toezichthouders zonder tanden

Op dit moment is er veel te doen over de

andere gegevensregimes. China en Rusland

Afgelopen jaren hebben de privacytoe-

uitwisseling van passagiersgegevens in het

zijn ook omstreden wat privacy betreft. Toch

zichthouders zich opvallend terughoudend

kader van terrorismebestrijding. Maar als

valt er in het bijzonder iets te zeggen over de

opgesteld als het gaat om de internationale

gegevensuitwisseling noodzakelijk is om een

ingrijpende manier waarop de VS met per-

gegevensoverdracht naar de VS. Dit kwam

overeenkomst uit te voeren, wat het geval is als

soonsgegevens omgaan. Zo wordt er ondanks

doordat zij niet de bevoegdheid hadden om

een vliegticket wordt gereserveerd, dan mogen

de kritiek vanuit Europa in het geheim verder

Safe Harbor, een besluit van de Europese

gegevens ook worden doorgezonden naar de

gewerkt aan een zogenaamde Umbrella Agree-

Commissie, in twijfel te trekken. Dit is veran-

VS. Gegevensuitwisseling is ook toegestaan als

ment. Dit is een verdrag dat de toegang tot

derd door de komst van het Privacy Shield.

het algemeen belang of het vitaal belang van

de gegevensstromen tussen de EU en de VS

Nationale toezichthoudende instanties zoals

iemand heel zwaar wegen, bijvoorbeeld als

verder moet regelen in het kader van terro-

de Autoriteit Persoonsgegevens mogen

iemand moet worden geïnformeerd over een

rismebestrijding en strafrechtelijk onderzoek.

nu ook onderzoek doen naar gegevens-

rechtszaak of als een burger uit de EU in een

Het is te hopen dat er bij het opstellen van dit

overdracht naar landen buiten de EU. Naar

Amerikaans ziekenhuis terechtkomt. Verder

nieuwe verdrag meer rekening wordt gehou-

verwachting zullen de toezichthouders de

mag doorgifte plaatsvinden op grond van een

den met gegevensbescherming. Het recht op

Europese modelcontracten en Binding Cor-

bij wet ingesteld register, zoals het handelsre-

een persoonlijke levenssfeer is niet voor niets

porate Rules (BCR’s) op termijn ook onder de

gister of faillissementsregister.

een grondrecht.

loep nemen.

Wat moeten bedrijven nu doen? Om te voldoen aan de privacywetgeving,

modelcontracten niet aanpassen of aanvullen,

kunnen Nederlandse bedrijven het best de

als ze dat wel doen moeten ze apart een vergun-

gegevensstro-

ning aanvragen bij de privacytoezichthouder.

men binnen hun

De Europese Commissie heeft op dit moment

organisatie in kaart

drie soorten modelcontracten goedgekeurd die

brengen. Het is

op de website van de Commissie staan gepubli-

belangrijk om een

ceerd. Modelcontracten zijn bewerkelijker dan

beeld te hebben

het Privacy Shield, maar zijn wel veiliger om te

van de persoonsge-

gebruiken voor bedrijven omdat het Privacy

gevens die worden

Shield nu op losse schroeven lijkt te staan.

verwerkt. Vervol-

Andere alternatieven voor gegevensoverdracht

Tijdens de protesten tegen TTIP werd het verdrag met een Trojaans Paard vergeleken.

gens kan worden vastgesteld of de gegevens wel of

Als je als bedrijf eenmalig of op een kleine schaal

niet worden over-

gegevens wilt doorsturen naar de VS, hoef je

gedragen naar een

het Privacy Shield, BCR’s of modelcontracten

land buiten de EU.

niet per se te gebruiken. Je kunt simpelweg

Als persoonsgege-

gebruikmaken van een wettelijke uitzondering

vens buiten de EU

of een vergunning aanvragen bij de minister

worden verwerkt door bewerkers, is het ver-

TTIP

van Veiligheid en Justitie. De Wet bescherming

standig gebruik te maken van de modelclausu-

Er wordt nu stevig onderhandeld over

persoonsgegevens kent verschillende uitzonde-

les voor bewerkers die de Europese Commissie

het Transatlantic Trade and Investment

ringen die gegevensoverdracht op kleine schaal

heeft vastgesteld en goedgekeurd. Bedrijven

Partnership (TTIP). Dit is een verdrag dat

mogelijk maken. Zo mag je, als je daarvoor

moeten vooral nagaan of ze de verwerking

de handelsbetrekkingen moet versterken

ondubbelzinnige toestemming hebt verkregen,

van persoonsgegevens niet liever willen laten

tussen de VS en EU. Het Europees Parlement

persoonsgegevens naar de VS doorzenden. In

plaatsvinden in de EU. Op die manier lopen

heeft opgemerkt dat gegevensuitwisseling

het geval van toestemming is het belangrijk dat

bedrijven namelijk geen risico als het Hof van

moet plaatsvinden met inachtneming van de

betrokkenen wel goed worden geïnformeerd

Justitie weer een grond voor gegevensdoorgifte

fundamentele rechten, waar ook het recht op

over de gegevensoverdracht. Daarnaast mag

naar de VS wegvaagt.

gegevensbescherming onder valt. Als TTIP

je met een vergunning van de minister van

wordt doorgevoerd, betekent dit dat de EU

Veiligheid en Justitie ook gegevens verschepen.

Pijlen alleen op Amerika gericht

Hiervoor moet je een aanvraag indienen bij de

Op dit moment is er veel kritiek op de manier

afbreuk kan doen aan het privacyrecht in

Autoriteit Persoonsgegevens waarna de minister

waarop in de Verenigde Staten wordt om-

Europa. De EU zal haar niveau voor gege-

uiteindelijk besluit of de vergunning zal worden

gegaan met persoonsgegevens uit Europa.

vensbescherming namelijk moeten verlagen

verstrekt.

Hierdoor is er relatief weinig aandacht voor

om met de VS een deal te kunnen sluiten.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_106-109_Achtergrond - Safe Harbor (TS).indd 109

en VS elkaar tegemoet moeten komen, wat

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

109

30/09/16 17:00

WORKSHOP Telefooncentrale

JE EIGEN TELEFOONCENTRALE Bouw je eigen VoIP-systeem

De telefooncentrale is de afgelopen jaren flink veranderd. Gewone telefoonlijnen en telefoontoestellen komen er bijna niet meer aan te pas door de overgang naar VoIP. Bovendien kun je een telefooncentrale nu volledig met software opbouwen. Een wat oudere pc of voordelige Raspberry Pi heeft voldoende capaciteit om het telefoonverkeer in huis of binnen kleine bedrijven af te handelen. We laten zien hoe je met componenten als CentOS, Asterisk en FreePBX zelf een zeer veelzijdige telefooncentrale bouwt. G E R TJ A N G R O E N

110

H

is Hosted VoIP (zie kader). Maar het is natuurlijk veel leuker om zelf een telefooncentrale bouwen. Heel lastig is het niet. Functies waaraan je kunt denken zijn

De AVM

een keuzemenu om bellers met de juiste afdeling door

Fritz!Box 7490

te verbinden, wachtrijen met een welkomstboodschap,

werkt als minite-

conferentiegesprekken en het ontvangen van voice-

lefooncentrale

mailberichten en faxmailberichten per e-mail.

voor VoIP.

et aantal vaste telefoonlijnen neemt nog

Hosted VoIP

steeds niet af, ook al bellen we meer via

Wil je liever niet zelf een telefooncentrale bouwen, dan is een uitgebreid

mobiele telefoons. Het soort aansluiting is

VoIP-account, vaak aangeboden onder de noemer Hosted VoIP, ook een

wel veranderd: de meeste huishoudens zijn al over op

goede mogelijkheid. Meestal beschik je daarmee standaard over functies

VoIP, waarbij de belfunctionaliteit is ingebouwd in de

als voicemail, wachtrijen, doorverbinden met ruggenspraak, gespreks-

router, zoals een Experia Box van KPN of de Fritz!Box

doorschakeling en belgroepen. Ook een keuzemenu voor bellers behoort

van AVM, die onder meer door XS4ALL wordt aangebo-

meestal tot de mogelijkheden. Wil je kunnen bellen vanuit Outlook,

den. Vooral de Fritz!Box is erg compleet en kan goed

gesprekken opnemen of een bel-me-nu-knop op je website? Ook dit is

als minitelefooncentrale dienen, met mogelijkheden

bij veel providers mogelijk. Per gebruiker kun je uitgaan van ongeveer

als intern bellen, doorverbinden en doorschakelen.

10 euro per maand. Dat loopt op als je meer extra’s wenst. Je profiteert

Je kunt bij deze router ook intern met VoIP-toestellen

vaak van gunstige tarieven voor uitgaande gesprekken en de onderlinge

werken, zoals een softphone op je smartphone of een

gesprekken zijn, ook naar meerdere locaties of vestigingen, vrijwel altijd

IP-telefoon. Wil je meer telefoonfuncties gebruiken of

gratis. Enkele bekende providers zijn XeloQ (www.xeloq.com), Voyz

graag experimenteren met de talloze extra mogelijk-

(www.voys.nl), CallvoipTelefonie (www.callvoiptelefonie.nl) en

heden van VoIP? Een eenvoudige en voordelige instap

Fieber (www.fieber.nl).

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_110-116_Workshop - Je eigen telefooncentrale (JP).indd 110

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 16:58

WORKSHOP Telefooncentrale

Software voor je telefooncentrale

Eisen aan de hardware

Het bouwen van je eigen telefooncentrale is niet lastig.

Aan de hardware voor je telefooncentrale worden geen hoge eisen

Aan de pc of server worden geen hoge eisen gesteld,

gesteld. Asterisk heeft al genoeg aan een singlecore-processor van

zelfs een Raspberry Pi is toereikend (zie kader ‘Eisen

700 MHz en 512 MB werkgeheugen. Een oude pc of server volstaat. Ook

aan de hardware’). Als besturingssysteem is Linux

een eenvoudige instapserver zoals de HP ProLiant MicroServer Gen 8

het gebruikelijkst, vooral CentOS is populair. Daar

(ongeveer 200 euro) is meer dan krachtig genoeg, of een mini-pc zoals

bovenop draait de communicatiesoftware. Meestal is

een Intel NUC. Bij een kleiner budget is de Raspberry Pi 3 (ongeveer 45

dat Asterisk, dat eigenlijk maar één concurrent heeft:

euro) het overwegen waard. Door de ARM-architectuur van de Pi ben je

FreeSwitch, dat onder meer in de FusionPBX-software

wel minder flexibel in je softwarekeuzes, al zijn ook voor dit apparaat

(www.fusionpbx.com) wordt gebruikt. Je kunt

kant-en-klare distributies beschikbaar, zoals RasPBX dat je prima voor

FusionPBX uitproberen door het onder Debian 8 te

deze workshop kunt gebruiken.

installeren. Wij geven de voorkeur aan Asterisk, gezien de goede ondersteuning, dus gaan daarmee verder aan de slag. Dankzij de gebruikersinterface FreePBX

13. Als je een Raspberry Pi voor je telefooncentrale wilt

kun je de configuratie en het beheer van Asterisk via

gebruiken met RasPBX als distributie, dan zijn de stap-

een browser afhandelen. Er zijn diverse kant-en-klare

pen in dit artikel hetzelfde, op de installatieprocedure

distributies om de combinatie van CentOS, Asterisk

na. Let er wel op dat RasPBX standaard nog versie 11

en FreePBX in één handeling te installeren. Bekende

van Asterisk gebruikt, al kun je dit in enkele handelin-

voorbeelden zijn FreePBX Distro (www.freepbx.

gen upgraden naar versie 13. Heb je nog geen pc of

org), AsteriskNOW (www.asterisk.org) en Elastix

server, maar wil je de telefooncentrale graag uitprobe-

(www.elastix.org). Voor de Raspberry Pi is er RasPBX

ren? Dan kun je de installatie ook prima in VirtualBox

(www.raspberry-asterisk.org), dat alleen verschilt

uitvoeren (zie kader ‘Installatie in VirtualBox’).

in het besturingssysteem: Raspbian (Debian voor de Raspberry Pi) in plaats van CentOS.

Onze keuze Elastix leek vooraf een interessante optie, omdat het vanaf versie 4.0 op het nieuwere CentOS 7.0 draait. Elastix bevat, naast FreePBX, bovendien een eigen Elastix 4.0

moderne gebruikersinterface en vele extra’s. Helaas is

heeft een

de FreePBX-interface gedateerd terwijl je daar, onder

moderne

meer voor de configuratie van de telefooncentrale,

eigen interface,

vaak op moet teruggrijpen binnen Elastix. Daarom ge-

maar aan de

ven we de voorkeur aan FreePBX Distro, dat bovendien

achterkant een

veel actiever wordt ontwikkeld. Het bevat de laatste

oude FreePBX-

stabiele versie 13 van FreePBX. Bij de installatie heb je

installatie.

nog de keuze tussen Asterisk 11 en 13. Wij kozen versie

De Cisco SPA504G is een populaire IP-telefoon.

Jouw zelfbouw-telefooncentrale De telefooncentrale die we in deze workshop gaan bouwen, bestaat volledig uit software. Je kunt dus geen ‘gewone’ telefoontoestellen aansluiten. Wil je dat graag, dan zijn daar natuurlijk wel mogelijkheden voor. Zo bestaan er VoIP-adapters waarmee een ‘ouderwetse’ analoge telefoon voor VoIP ingezet kan worden. De meeste mensen zullen genoeg apparaten in huis hebben om een VoIP-gesprek mee op te zetten. Denk aan een app op je smartphone of tablet, een programma op de pc of een IP-telefoon (zoals de Cisco SPA504G).

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_110-116_Workshop - Je eigen telefooncentrale (JP).indd 111

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

111

30/09/16 16:58

WORKSHOP Telefooncentrale

de gebruikersinterface van FreePBX in de browser klaar op het aangegeven IP-adres.

Eerste stappen Als je met een browser vanaf een willekeurige pc in het netwerk het IP-adres van de FreePBX-installatie bezoekt, vraagt FreePBX de eerste keer om een gebruikersnaam in te voeren en een wachtwoord aan te maken. Ook kun je je e-mailadres hier invoeren. Kies vervolgens FreePBX Administration en log in met je zojuist gemaakte account (dit is automatisch ingevuld). Er wordt gevraagd of je de server wilt activeren. Dat is nodig als je commerciële modules wilt aanschaffen. We slaan dat over door voor Skip te kiezen. Vervolgens kun je een In het instal-

Begin de installatie

aantal betaalde extra’s kiezen. Ook dit slaan we over door onderaan op Complete te drukken. In de volgende

latiescherm kun

We beginnen met het downloaden van het installatie-

stap kun je eventueel de firewall aanzetten. Omdat de

je kiezen tussen

bestand (64 bit) van FreePBX Distro (www.freepbx.org/

server achter een router/firewall zit op een niet-publiek

Asterisk 13 en

downloads). Om FreePBX op je pc te installeren, maak

IP-adres, activeren we deze in dit geval niet.

11.

je een installatiemedium, bijvoorbeeld een dvd of usbstick. Windows heeft (vanaf versie 8) een hulpprogramma om het iso-bestand op een dvd te branden. Die optie zie je door rechts op het iso-bestand te klikken. Om een opstartbare (‘bootable’) usb-stick te maken, kun je een programma als Rufus (https://rufus.akeo.ie, zie ook pagina 36) of UNetbootin (https://unetbootin. github.io) gebruiken. Start de pc vervolgens vanaf het installatiemedium. Nu verschijnt het installatiescherm van FreePBX. Hierin kun je kiezen of je Asterisk 13 of 11 wilt installeren. We kiezen Asterisk 13 (Full Install). In het volgende scherm is het verstandig al meteen een vast IP-adres in te stellen door in het venster bij IPv4 te kiezen voor Manual Configuration. Zo weet je zeker dat de telefooncentrale altijd via hetzelfde IP-adres beschikbaar is in je netwerk. Vervolgens dien je de juiste tijdzone te selecteren en moet je een wachtwoord

De configuratie van FreePBX Distro in VirtualBox onder Windows.

Eventueel

voor de root-gebruiker invoeren. Na enige tijd zal de

Installatie in VirtualBox

kun je direct een

internetverbinding worden gecontroleerd en worden

Wil je FreePBX uitproberen, dan kun je dit als virtuele machine op je

vast IP-adres

de FreePBX-modules geüpdatet. Na zo’n vijf minuten

eigen pc installeren met VirtualBox. Start de software en kies vervolgens

instellen.

verschijnt het inlogscherm op de console en staat ook

Nieuw om een nieuwe virtuele machine te maken. Kies een naam, selecteer Linux met als versie Red Hat (64-bit). Doorloop de wizard waarin je voor het werkgeheugen voor bijvoorbeeld 1 GB kiest en een harde schijf van 32 GB toevoegt. De standaardopties kun je verder accepteren. Na het doorlopen van de wizard klik je in het linkervenster op virtuele machine en daarna op Instellingen. Het is verstandig om via Netwerk te kiezen voor Netwerk bridge adapter in plaats van NAT. Dit is zelfs cruciaal als je de virtuele machine een uniek IP-adres in je netwerk wilt geven. Ga vervolgens naar het onderdeel Opslag en klik in het venster Opslagstructuur op het cd-rom-icoontje. Klik nu rechts onder Attributen op het cd-rom-icoontje en selecteer de optie Kies een virtuele optische schijfbestand. Blader vervolgens naar het gedownloade isobestand. Bewaar de instellingen en klik op Starten om de installatie te starten. De verdere stappen zijn gelijk aan die in dit artikel.

112

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_110-116_Workshop - Je eigen telefooncentrale (JP).indd 112

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 16:58

WORKSHOP Telefooncentrale

Het eerste

Toestellen toevoegen

Extensions testen

Vergeet niet

Iedere extension kun je zien als een intern VoIP-

in het overzicht

scherm van

Voor iedere softphone of IP-telefoon die je in FreePBX

account. Om de werking te controleren, is het handig

op Apply Config

FreePBX direct

gaat gebruiken, maak je een zogenaamde extension

twee softphones te configureren, elk met een eigen

te drukken.

na het starten.

aan. De extension is tevens de gebruikersnaam en –

extension. Dat kunnen bijvoorbeeld twee verschil-

in combinatie met het wachtwoord – het VoIP-account

lende programma’s op de pc zijn, zoals Zoiper

(of eigenlijk SIP-account) dat je gebruikt om de soft-

(www.zoiper.com) en 3CXPhone (www.3cx.com),

phone of IP-telefoon aan te melden bij de telefoon-

maar je kunt ook een smartphone of tablet erbij ge-

centrale. Het is meteen het interne nummer, zodat

bruiken, als die tenminste via wifi is verbonden met het

je van toestel naar toestel kunt bellen. Ga in FreePBX

netwerk waar ook de telefooncentrale mee is verbon-

naar Applications / Extensions en druk op Add

den! Vooral de Android-app van Zoiper is een aanrader.

Extension en dan Add PJSIP Extension. Bij het veld

Let er bij de configuratie op dat je als host (soms ook

User Extension voer je bijvoorbeeld 701 in voor de

server of domain genoemd) het IP-adres van FreePBX

eerste extension. Gebruik dezelfde naam bij Display

invoert. Als gebruikersnaam voer je de User Extension

Name of kies een beschrijvende naam, bijvoorbeeld Kantoor. Bij Secret voer je het gewenste wachtwoord

Voor iedere

Toevoegen

in. Op het tabblad Other moet je bij User Password

van het account

ook een wachtwoord invoeren, hoewel we dit onder-

in 3CXPhone.

deel (iSymphony) hier verder niet gebruiken. Voeg op

softphone of

dezelfde manier de andere gewenste extensions toe

IP-telefoon

waarbij je gewoon door kunt nummeren (bijvoorbeeld

voeg je een

702 en 703). Ben je klaar, vergeet dan niet op Submit

zogenaamde

en daarna rechtsboven op de rode knop Apply Con-

extension toe.

fig te klikken!

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_110-116_Workshop - Je eigen telefooncentrale (JP).indd 113

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

113

30/09/16 16:58

WORKSHOP Telefooncentrale

Op het tabblad General voer je bij Trunk Name een beschrijvende naam in (bijvoorbeeld CheapConnect). Bij Outbound CallerID geef je het telefoonnummer op dat je voor uitgaande gesprekken wilt gebruiken in het juiste formaat, bijvoorbeeld +31201234567 voor het telefoonnummer 020-1234567. Ga nu naar het tabblad sip Settings. Settings Hier dien je bij de tabbladen Outgoing en Incoming de instellingen van je SIP-provider in te vullen. Op het tabblad Outgoing vul je opnieuw de Trunk Name in en de peer-details, die afhankelijk zijn van jouw provider (zie abeelding 2 op de rechterpagina voor een voorbeeld). Je vervangt de username uiteraard door de username van je eigen SIP-trunk (die begint bij CheapConnect meestal met 777) en voert bij secret het wachtwoord daarvan in. Klik daarna op

CheapConnect is een voordelige VoIP-provider.

VoIP-account via CheapConnect in (bijvoorbeeld 701 of 702). Dat is ook het interne

Bij VoIP-provider CheapConnect ((www.cheapconnect.net) kun je

scherm van de

nummer voor deze telefoon. Voer ook het wachtwoord

voordelig met VoIP aan de slag gaan, namelijk met een prepaid VoIP-

app 3CXPhone

in dat je voor die extension hebt gekozen. In 3CXPhone

account. Het account, dat is gekoppeld aan een telefoonnummer, kost

kun je zien dat

kun je bij de velden accountnaam, Caller ID, Extensi-

8,95 euro per jaar en werkt met beltegoed. Als het saldo te laag wordt,

het account

on en ID gewoon de User Extension invoeren. Probeer

kun je het beltegoed aanvullen met een betaling via iDEAL. Wie niet veel

beschikbaar is.

de werking uit door na het configureren van minimaal

uitbelt, kan heel lang vooruit met een paar tientjes beltegoed. De ver-

twee apparaten te bellen van toestel naar toestel.

lenging van het abonnement na een jaar kun je ook vanuit je beltegoed

In het hoofd-

Verbinden met SIP-trunk

114

betalen. Het is voor de aanvraag handig om eerst een gebruikersaccount te maken. Log daarin in met dit account. Nu kun je een VoIP-account be-

Om gesprekken te kunnen ontvangen, hebben we

stellen. Kies in het menu voor Bestel product en selecteer de optie Pre-

voor de workshop twee VoIP-accounts met Neder-

paid VoIP-account met nieuw Nederlands nummer. In de volgende

lands telefoonnummer aangevraagd bij CheapCon-

stap kun je het gewenste netnummer kiezen of een regio-onafhankelijk

nect (zie kader). Je kunt overigens ook met één num-

085-nummer. Vervolgens kun je uit tien voorkeursnummers een mooi

mer volstaan. We hebben de twee VoIP-accounts zo

nummer kiezen. Het nummer is direct na de aanvraag actief. Standaard

ingesteld dat inkomende gesprekken op een SIP-trunk

is het geconfigureerd voor spraak. Je kunt er via je account, door het ac-

(dat verbindt analoge telefonielijnen met VoIP-lijnen)

counttype te wijzigen, ook voor kiezen dit telefoonnummer op een zoge-

worden afgeleverd. Die SIP-trunk gaan we nu eerst

naamde SIP-trunk af te leveren. Dat is een apart (gratis) account dat je

koppelen aan de telefooncentrale. Ga daarvoor naar

kunt gebruiken voor de configuratie van de trunk in je telefooncentrale.

Connectivity en vervolgens Trunks. Klik nu op Add

Je kunt uiteraard meer dan één telefoonnummer op die SIP-trunk laten

Trunk en kies de optie Add SIP (chan_sip) Trunk.

afleveren en al die nummers door de telefooncentrale laten verwerken.

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_110-116_Workshop - Je eigen telefooncentrale (JP).indd 114

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 16:58

WORKSHOP Telefooncentrale

zoals CheapConnect Uitgaand. Bij Trunk Sequence for Matched Routes kies je de aangemaakte SIP-trunk, in ons geval CheapConnect. Ga nu naar het tabblad Dial Patterns. In het veld match pattern vul je een

Met een Out-

punt in (.). Dit is een wildcard die ervoor zorgt dat alle

bound Route

uitgaande gesprekken over deze trunk gaan. Druk op

zorg je dat je

het plusteken om de regel toe te voegen. Klik op Sub-

kunt uitbellen

mit en daarna op Apply Config.

via je SIP-trunk.

1

2

Inkomende verbindingen

3

Via Dial

Als de SIP-trunk goed is ingesteld, komen gesprekken

Patterns kun je

naar de aan de SIP-trunk gekoppelde nummers binnen

nauwkeuriger

bij de telefooncentrale. De telefooncentrale weet alleen

aangeven hoe

nog niet wat het er mee moet doen. Samen met het

gesprekken

1. Algemene

Incoming en voer de velden in, bijvoorbeeld (voor

gesprek worden ook een DID en CallerID meegegeven.

gerouteerd

instellingen voor

CheapConnect) zoals in afbeelding 3. Heb je een an-

Aan de DID (Direct Inward Dialing) is te zien welk van

moeten worden.

de SIP-trunk.

dere provider dan zullen deze velden afwijken!

jouw nummers is gebeld, de CallerID is het nummer

2. Instellingen

van de beller. Voor die gegevens kun je regels instel-

voor Outgoing bij

Uitgaande verbindingen

CheapConnect.

Om uit te kunnen bellen via de SIP-trunk moet je een

extension wordt afgeleverd. Dit doe je via zogenaamde

3. Instellingen

zogenaamde Outbound Route instellen. Klik op Con-

Inbound Routes. Ga naar Connectivity / Inbound

voor Incoming bij

nectivity / Outbound Routes / Add Outbound Route.

Routes / Add Inbound Route. Bij DID Number voer

CheapConnect.

Bij Route Name geef je een beschrijvende naam op

je ĂŠĂŠn van de telefoonnummers in aan de SIP-trunk is

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_110-116_Workshop - Je eigen telefooncentrale (JP).indd 115

len, zodat het gesprek bijvoorbeeld op een bepaalde

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

115

30/09/16 16:58

WORKSHOP Telefooncentrale

gekoppeld. Als voorbeeld nemen we 31201234567. Het

Route bij Set Destination te kiezen voor IVR, met de

veld CallerID Number laten we leeg, hiermee kun je

zojuist aangemaakte IVR.

eventueel de route laten afhangen van wie er belt. Kies onderaan bij Set Destination in de lijst de optie Exten-

Verder

sions en de extension, zoals 701. Hiermee geef je aan

Je hebt nu de basis van je telefooncentrale. Nu kun je

welk toestel het gesprek moet ontvangen. Wil je testen

zelf verder aan de slag, want er is nog veel mogelijk.

of het werkt? Dan kun je ook de optie Terminate Call

Bijvoorbeeld betere Dial Patterns voor uitgaande verbin-

kiezen gevolgd door Put caller on hold forever. Er

dingen, wachtrijen voor meerdere gesprekken en wel-

klinkt dan een wachtmuziekje als je het nummer belt.

licht ook het doorsturen van voicemail per e-mail. Met

Klik weer op Submit en Apply Config.

onder meer de wiki van FreePBX (http://wiki.freepbx. org) kom je vast verder. Ook zijn er heel veel aanvullende modules beschikbaar om de functionaliteit uit te breiden. In FreePBX Distro zijn er al heel veel actief. Ga je de telefooncentrale in de praktijk gebruiken, denk dan ook na over beveiliging. Je wilt niet dat anderen toegang tot de telefooncentrale krijgen en bijvoorbeeld gratis kunnen bellen. Het gebruik van de telefooncentrale in een thuisnetwerk op een lokaal IP-adres is overigens al veiliger dan op een publiek IP-adres. Het is bovendien zelden nodig om poorten door te sturen vanaf de router naar je telefooncentrale. Alleen als je tegen problemen aanloopt met bijvoorbeeld SIP-registraties of bij het bellen, kan het zinvol zijn dit na te gaan.

Voor je

Keuzemenu

keuzemenu kun

Een leuke functie om mee te experimenteren, is het

je er gekozen

keuzemenu, IVR (Interactive Voice Response) genoemd.

nummer instel-

De beller krijgt een menu met keuzes te horen en

len wat er moet

kan via de toetsen van zijn telefoon één van de opties

gebeuren.

kiezen. Afhankelijk van de keuze worden ze bijvoorbeeld naar een bepaalde extension doorverbonden. Je kent dit soort keuzemenu’s vast wel van de grotere bedrijven. Hiervoor moet je eerst een welkomstboodschap maken via Admin / System Recordings / Add Recording. Voer een beschrijvende naam in, bijvoorbeeld Welkomstboodschap. Je kunt één van de bestaande opnames (via Add System Recording) kiezen of een geluidsbestand (in wav-formaat) uploaden. Het inspreken van een opname via een van de extensions

116

Door een belgroep te maken kun je gesprekken op alle telefoons (extensions) ontvangen.

is ook mogelijk. Voer daarvoor in het veld Record Over

Belgroep

Extension een extension in (bijvoorbeeld 701) en klik

In de praktijk zal het vaak voorkomen dat meerdere telefoons (exten-

op Call. Neem het gesprek aan, spreek de boodschap

sions) moeten overgaan bij een inkomend gesprek. Dat is eenvoudig te

in en hang vervolgens op. Voer nu een naam in en klik

regelen door een belgroep te maken. Daarvoor kies je in het menu de

op Save. Nu ga je naar Applications en vervolgens

optie Applications / Ring Groups / Add Ring Group. Bij Ring-Group

IVR. Klik op Add IVR. Geef een naam op bij IVR Name,

Number voer je een nummer in, bijvoorbeeld 600. Geef de groep een

bijvoorbeeld Welkom, en selecteer bij Announce-

naam bij Group Description (bijvoorbeeld Alle telefoons) en voer

ment de welkomstboodschap. Onderaan, bij IVR

bij Extension List de extensions in van de telefoons voor deze groep

Entries, kun je voor iedere toets aangeven wat er moet

(één per regel), in ons voorbeeld 701 t/m 704. Bij Ring Strategy kies

gebeuren. Als test hebben we drie verschillende acties

je ringall zodat alle telefoons direct overgaan. Het is handig de tijd bij

ingesteld voor de toetsen 1, 2 en 3. Om het keuzeme-

Ring Time wat ruimer te stellen dan 20 seconden. Onderaan dien je nog

nu actief te maken, hoef je alleen nog voor de Inbound

aan te geven wat er moet gebeuren als er niet wordt opgenomen.

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_110-116_Workshop - Je eigen telefooncentrale (JP).indd 116

WWW.PCMWEB.NL

30/09/16 16:58

MINIWORKSHOP Pdf-documenten

PDF’S BEWERKEN MET PDF SHAPER Soms wil je twee pdf’s samenvoegen of een pdf om- Pdf’s converteren het hoofdscherm van PDF Shaper heb je links de zetten naar een afbeelding of naar een tekstbestand. Op verschillende opties van het programma. Bij DocuEen licentie op Adobe-pdf-software kost al gauw menten heb je verschillende converteeropties. Zo kun je pdf naar een txt- of rtf-document omzetten. Kies een paar honderd euro, PDF Shaper doet het gratis. bijvoorbeeld voor PDF naar TXT. Er opent een nieuw

JOCHEM DE GOEDE

H

venster. Hier kun je klikken op Toevoegen om een document dat je wilt converteren toe te voegen. Handig

et programma PDF Shaper geeft je de moge-

is dat je gewoon meerdere documenten in één keer

lijkheid om pdf-documenten op te splitsen of

kunt toevoegen. Ben je klaar met toevoegen, klik dan

juist samen te voegen. Daarnaast kun je pdf’s

op Uitvoeren om het converteren te starten en kies de

converteren, waarbij veel bestandsformaten onder-

map waar je de uitvoerbestanden wilt hebben. Klik op

steund worden. Je kunt converteren van doc/docx en

Map selecteren om het converteren te beginnen. Het

van afbeelding naar pdf, en van pdf naar txt en rtf voor

resultaat ziet er in onze test goed uit.

tekstdocumenten en jpg voor afbeeldingen. Het fijne is dat het programma voor persoonlijk gebruik geheel gratis is. Je downloadt het van www.pdfshaper.com/ download.html. Klik bij PDF Shaper Free op Download. Voer daarna het installatiebestand uit en klik bij de taalkeuze op OK. Klik op Volgende, ga akkoord met de licentieovereenkomst en klik nog een aantal keer op Volgende. Let op dat je tijdens de installatie een aanbieding kunt krijgen van een extra gratis programHandig is dat

ma: klik daarvoor op Click here to customize the

je in één keer

installation en vink het programma uit, waarna je de

meerdere pdf’s

installatie kunt starten. Klik achteraf op Voltooien om

kunt omzetten.

het programma direct te openen.

Pdf’s splitsen

Je kunt de pdf

Op de pagina Inhoud is het mogelijk om pdf’s samen te

in een aantal

voegen of te splitsen en om tekst of afbeeldingen van

bestanden op-

een pdf te exporteren of zelfs te verwijderen. Om een

splitsen of per

pdf-bestand te splitsen, klik je op de betreffende optie.

x-aantal pagina’s

Er opent een nieuw venster, voeg je pdf toe op dezelfde

opdelen.

manier als bij het converteren. Ga nu naar het tabblad Opties om daar te kiezen hoe de pdf gesplitst moet worden. Je kunt op twee manieren splitsen: je kunt het aantal bestanden kiezen waarin de pdf verdeeld moet worden. Kies je hier voor bijvoorbeeld 2, dan wordt de pdf in het midden gesplitst. Je kunt ook het aantal pagina’s kiezen, door de optie Splitsen naar aantal pagina’s te selecteren. Als je dan bijvoorbeeld 10 kiest, worden steeds 10 pagina’s van de pdf in een apart bestand geplaatst. Klik op Uitvoeren om het splitsen te starten.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_117-117_Miniworkshop - Pdf's bewerken met PDF Shaper (JP).indd 117

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

117

30/09/16 16:58

HARDWAREHOEK ZO K I ES J E D E B EST E P C- KAST

De kast is soms net zo belangrijk als de inhoud Inmiddels zijn bijna alle soorten componenten weleens voorbij gekomen in de Hardwarehoek. Daarbij hebben we het eigenlijk altijd over het innerlijk van je pc, maar nooit over de buitenkant. Toch is de kast soms net zo belangrijk, die bepaalt immers welke onderdelen je er in kunt steken en of je in de toekomst nog kunt uitbreiden. Daarom helpen we je deze maand bij de keuze van de ideale computerkast. BAST I A A N V R O EG O P

118

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_118-121_Hardwarehoek (RvS).indd 118

DÂ

e keuze van de juiste kast

SSD-schijven zijn vaak wat kleiner,

is net zozeer afhankelijk

met een formaat van 2,5 inch. De

van jouw smaak, als van

meeste moderne pc-kasten hebben

wat je er mee wilt doen. Heb je een

daar vaak een aantal kleinere sleu-

stevige game-pc met meerdere

ven voor, maar je kunt ook een spe-

videokaarten en flink wat opslag,

ciale houder gebruiken om je SSD in

dan zul je een fikse kast nodig

een 3,5inch-sleuf te schroeven. Het

hebben om daar alles in kwijt te

gebruik van de juiste montagesleuf

kunnen. In dat geval heb je een

is echt van essentieel belang: het

kast nodig waarin je een groter

zorgt dat onderdelen in de kast niet

moederbord kunt schroeven, met

gaan klapperen of rondvliegen, wat

genoeg sleuven om extra appara-

tot hardwareschade kan leiden. Je

tuur in te bevestigen. De hoeveel-

wil niet dat je SSD in de ventilator

heid schijfsleuven bepaalt hoeveel

van je videokaart vliegt.

opslagmedia je kunt aansluiten.

Dus: kijk hoe groot je moe-

Het gaat daarbij om harde schijven,

derbord is en hoeveel schijven,

maar ook om bijvoorbeeld een blu-

optische stations, SSD’s en hoeveel

ray- of dvd-speler. Voor deze grote,

uitbreidingskaarten er in je compu-

wat loggere apparatuur heeft een

ter zitten. Daar baseer je de grootte

kast sleuven van 5,25 en 3,5 inch.

en vorm van je pc-kast op. Heb je

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 13:14

TWEAKERS .NET ALSOF JE 700.000 TECHNISCHE NEEFJES HEBT 0006_230x300 Naamloos-1 1 Specials Magazine 4.indd 3

12-05-16 15:56 23-9-2016 15:37:29

HARDWAREHOEK De beste tips en trucs

Een slim ingerichte kast heeft amper een kabelwirwar, waardoor hij beter koel blijft.

een dikke game-pc? Dan heb je het meeste aan een fikse kast met veel uitbreidingsruimte. Een simpele werkcomputer heeft daarentegen genoeg aan een compacte behuizing, omdat hij slechts de meest basale onderdelen bevat. Daarmee is het voor de hand liggende uit de weg geruimd en kunnen we ons richten op de belangrijke nuances bij de aanschaf van een pc-kast. Er zijn namelijk een hoop kleine details om rekening mee te houden.

Kasten met kabelmanagement Pc-bouwers weten het als geen ander: een zelfgebouwde pc ziet er van binnen soms uit als kluwen vreemdgekleurde spaghetti. Vanaf de voeding lopen er gigantisch veel kabels door de computerkast, die stuk voor stuk in de stroomvretende onderdelen van de machine geplugd moeten worden. Het levert een chaotische uitstraling in je kast op en het zorgt ook nog eens voor

bel doorheen leiden, zodat je hem

ters die veel rekenkracht moeten

ventilatiegaten plaatsen zodat hij

concrete nadelen. Al die kabels

aan de achterkant kunt vastmaken

gebruiken of bijvoorbeeld worden

wat stiller is of dergelijke platen

kunnen immers de luchtstroom

tussen speciale lussen gemaakt van

overgeklokt, hebben veel aan dit

juist weghouden zodat hij beter

blokkeren, waardoor de processor,

klittenband. Zo kun je de kabel de

soort doorluchtingssystemen. Het

wordt gekoeld. Dat geeft je de vrij-

videokaart en andere onderdelen

juiste kant op leiden, zodat hij door

koelerbedrijf Fractal Design maakt

heid om de kast meer naar eigen

minder goed worden gekoeld, de pc

een andere rubberen ingang het

meerdere kasten die van veel extra

smaak aan te passen.

harder gaat blazen en in de meest

juiste onderdeel kan bereiken. Het

ventilatoren voorzien zijn.

extreme gevallen zelfs slechter

zorgt ervoor dat alleen de beno-

presteert.

digde kabeldelen het moederbord

Hoewel er genoeg manieren zijn

Waterkoeling Naast de ventilatoren in je pc

en de andere hardware bereiken,

om die kabels in een willekeurige

terwijl de rest probleemloos aan de

kast zo goed mogelijk weg te wer-

zijkant van de behuizing verborgen

ken, kun je hier bij de aanschaf van

zit.

de juiste behuizing goed rekening

Een goede pc-kast is enigszins modulair. Je kunt platen voor de

Neem de ruimte Nog ĂŠĂŠn kleine tip: benut de

ben, omdat ze allebei aardig wat

ruimte in je behuizing (voor

warmte kunnen genereren. Als ze

Een moderne kast is meer dan een

zover mogelijk) en probeer

te dicht op elkaar gepropt zijn,

manieren om de kabelwirwar tot

simpele behuizing voor je onderde-

onderdelen zo ver mogelijk

blijven ze niet koel. Combineer je

een minimum te beperken. Corsair

len. Hij zit vaak vol met ventilatoren,

uit elkaar te houden binnen

gezond verstand, kabelmanage-

heeft bijvoorbeeld veel kasten met

die de koelers op je processor en

de kast. Een videokaart en

ment en koelingsopties goed en je

rubberen ingangen aan de zijkanten

videokaarten bijstaan om de kast

voeding wil je bijvoorbeeld

hebt al snel een zo koel mogelijke

van onderdelen. Hier kun je de ka-

goed door te laten luchten. Compu-

niet vlak bij elkaar heb-

computerkast.

mee houden. Meerdere fabrikan-

Ventilatoren

ten bieden inmiddels handige

120

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

PCM11_118-121_Hardwarehoek (RvS).indd 120

WWW.PCMWEB.NL

03/10/16 13:14

HARDWAREHOEK De beste tips en trucs

is er nog iets om te overwegen:

Eén ding nog om extra rekening

waterkoeling. Deze koelmethode is

mee te houden: omdat de schijf-

nog niet zo vanzelfsprekend. In de

sleuven van deze kasten soms op

meeste behuizingen zit standaard

andere plekken zitten, kun je geen

al een bevestiging voor gewone

blu-ray- of dvd-speler installeren in

ventilatoren, maar voor waterkoe-

zo’n kast. Die moet immers aan de

ling moet je een extra vrij plekje

voorkant zitten. Fabrikanten houden

in je pc-kast zien te vinden. Wil je

nagenoeg geen rekening met het

goed gebruik maken van water-

gebruik van dergelijke spelers: aan

koeling, dan ben je doorgaans

de voorkant zit geen enkele opening

aangewezen op een kast waar-

meer waardoor een optisch station

van de schijfsleuven op minder

geopend zou kunnen worden. Voor

vanzelfsprekende plekken zitten.

velen van jullie is dat geen bezwaar,

Het eerder genoemde Fractal

want wees nou eerlijk … wanneer

Design plaatst sinds een paar jaar

heb je voor het laatst een dvd’tje in

de sleuven voor interne schijven

je pc gebruikt?

achter het moederbord, waar zich ook het kabelmanagement bevindt.

Het frontpaneel

Het zorgt dat de voorkant van de

Tot slot is er nog het frontpaneel

computerkast in feite helemaal leeg

van de computer, de kant die

is, waardoor je er makkelijk een

je het meeste zult zien. Hierop

waterkoelingssysteem kunt plaat-

vind je meestal de aan-uitknop,

sen. Als je een krachtige gaming-pc

resetknop en soms nog wat extra

usb-apparatuur? Dan komt een

Er zijn op Aliexpress.com een paar

bouwt, dan is het verstandig om re-

aansluitingen. Die aansluitingen

kast met wat extra usb-poorten

onofficiële alternatieven voor

kening te houden met ruimte voor

zijn iets om rekening mee te

goed van pas. Wil je je koptelefoon

andere moederborden die je voor

waterkoeling. Je weet immers maar

houden, want ze bepalen hoeveel

aansluiten, controleer dan of er

zo’n 30 euro kunt aanschaffen, al

nooit wanneer je naar een nieuw

randapparatuur je snel op je com-

een audiopoort voorop zit.

kunnen we de werking daarvan

soort koelsysteem wilt upgraden.

puter kunt aansluiten. Heb je veel

Steek een ASUS ROG Front Base Dual-Bay in de pc en je hebt ineens een informatiescherm voorop de computer.

Schijfsleuven

niet garanderen. Ook andere hardwarefabrikan-

We hadden er het eerder dit

ten verkopen dergelijke uitbrei-

artikel al over: sommige kasten

dingen met extra usb-poorten of

zijn voorzien van schijfsleuven aan

sleuven voor SD-kaarten, zodat je

de voorkant, waardoor er bijvoor-

meer apparatuur in één keer op

beeld een blu-rayspeler geplaatst

je computer kunt aansluiten. Mis

kan worden. Maar ook al is daar

je onderdelen op je kast, dan is dit

steeds minder vraag naar (omdat

met zo’n handige ‘drive bay’-gadget

we steeds meer met usb-sticks

vrij simpel op te lossen. Op de-

en online opslag doen), wuif die

zelfde manier zet je een volume-

schuifsleuven aan de voorkant

regelaar op je pc, wat hem ideaal

niet meteen weg. Je kunt hier ook

maakt als een mediacentrum. Er

andere dingen in monteren: ASUS

zijn zelfs grappige analoge oplos-

verkoopt bijvoorbeeld al een tijdje

singen. Fabrikant Cosmos heeft

de ASUS ROG Front Base Dual-Bay.

bijvoorbeeld een laatje dat precies

Heb je een ondersteund moeder-

in een 5,25inch-schijfsleuf past.

bord, dan kun je dit apparaatje in

Zo kun je kabels en andere kleine

een sleuf schroeven. Je computer

rommeltjes opbergen in je kast. Is

krijgt hiermee een klein schermpje

dat niet gek genoeg? Voor een paar

aan de voorkant waarop je de tech-

tientjes kun je zelfs een sigaret-

nische prestaties van de pc afleest.

tenaansteker of bekerhouder voor de schijfsleuf bestellen. Al kun je die oude dvd-speler natuurlijk ook

De Fractal Design Define S heeft geen schijfsleu-

voor dat laatste gebruiken.

ven, waardoor je genoeg plek hebt voor waterkoeling.

WWW.PCMWEB.NL

PCM11_118-121_Hardwarehoek (RvS).indd 121

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

121

03/10/16 13:14

LEZERSSERVICE

ABONNEMENTEN PCM verschijnt 12 maal per jaar. Een jaarabonnement kost € 71,50 (inclusief gratis special t.w.v. € 9,95). Een los nummer kost € 6,25. Voor verzending buiten Nederland worden extra kosten gerekend. Je hebt de keuze uit verschillende abonnementen:

PCM WEBSITE ELKE DAG: nieuws, reviews, workshops, tips en koopwijzers. Bezoek ons op www.pcmweb.nl

PCM NIEUWSBRIEF ELKE DAG: de gratis PCM-nieuwsbrief met nieuwe hard- en software, nieuws, workshops en discussies. Aanmelden via www.pcmweb.nl/nieuwsbrief

Abonnementsvormen

Prijs per jaar*

Prijs per periode* Aantal edities

Prijs per editie

Betaling per

Jaarabonnement

€ 71,50

€ 71,50

12

€ 5,96

Jaar

Halfjaarabonnement

€ 73,50

€ 36,75

6

€ 6,13

Half jaar

Maandabonnement

€ 75,-

€ 6,25

1

€ 6,25

Maand

* Deze prijzen gelden bij automatische incasso. Voor het toezenden van een acceptgirokaart wordt € 2,50 extra in rekening gebracht Equrion Services B.V. verzorgt de financiele afhandeling voor Reshift Digital B.V. Een nieuw abonnement wordt gestart met de eerst mogelijke editie voor een bepaalde duur. Na de eerste abonnementsperiode wordt het abonnement stilzwijgend voortgezet voor onbepaalde tijd en betaal je de reguliere abonnementsprijs. Vanaf dat moment is het abonnement opzegbaar met inachtneming van een opzegtermijn van 1 maand. Abonneren? www.pcmweb.nl/abonneren

OPZEGGEN

PCM FACEBOOK ELKE DAG: de meest interessante nieuwtjes, foto's, prijsvragen en discussies over PCM op onze Facebook-pagina. Surf naar www.facebook.com/pcmweb

Na de omzetting voor onbepaalde duur, kan op ieder moment, per wettelijk voorgeschreven termijn van één maand, worden opgezegd. Je opzegging ontvangen wij bij voorkeur telefonisch. Je kunt de klantenservice bereiken op werkdagen van 10:00 tot 14:00 uur via +31 (0)23 - 536 44 01.

VERHUIZING, BEZORGKLACHTEN EN VRAGEN Ga hiervoor naar www.mijnreshift.nl, de digitale klantenservice van Reshift Digital. Nadat je je hebt geregistreerd, kun je voortaan inloggen met je e-mailadres en wachtwoord. Schrijven kan naar Reshift Digital B.V. ter attentie van Klantenservice, Richard Holkade 8, 2033 PZ Haarlem. Equrion Services B.V. verzorgt de financiële afhandeling van abonnementen voor Reshift Digital B.V.

PERSOONSGEGEVENS Wij nemen je gegevens, zoals naam, adres en telefoonnummer op in een gegevensbestand. De verwerking van je gegevens is aangemeld bij het College Bescherming Persoonsgegevens in Den Haag door Reshift Digital B.V., de verantwoordelijke voor je gegevens. De gegevens worden gebruikt voor de uitvoering van met jou gesloten overeenkomsten, zoals de abonnementenadministratie. Daarnaast kunnen wij je gegevens gebruiken om je op de hoogte te houden van interessante informatie en/of aanbiedingen. Jouw gegevens kunnen aan door ons zorgvuldig geselecteerde partijen ter beschikking worden gesteld. De gegevens kunnen, samen met hun informatie over jou, worden geanalyseerd om de aanbiedingen en/of informatie zoveel mogelijk op je interesses af te stemmen. Je kunt bij het opgeven van je gegevens bezwaar maken tegen beschikbaarheidstelling van je gegevens aan derden. Ook kun je je eigen gegevens opvragen en verzoeken ze te corrigeren of te verwijderen. Stuur hiertoe een kaartje aan Reshift Digital t.a.v. Klantenservice, Richard Holkade 8, 2033 PZ Haarlem.

COLOFON Personal Computer Magazine (PCM) is een uitgave van Reshift Digital B.V., Richard Holkade 8, 2033 PZ Haarlem. Tel. +31 (0)23 - 543 00 00, e-mail: mail@pcmweb.nl (niet voor persberichten) Website: www.pcmweb.nl Persberichten naar: press@pcmweb.nl

REDACTIE

PCM TWITTER ELKE DAG: het laatste nieuws op IT-gebied. Hardware, software,

HOOFDREDACTEUR: Wouter Diemer EINDREDACTIE: Martijn Overman, José Pauty, Theske Slijkerman en René van Stekelenborg REDACTIE: Jeroen Boer, Mark Gamble, Tijs Hofmans en Joris Peterse MEDEWERKERS: Randolf Bouwma, Toon van Daele, David van Dantzig, Maikel Dijkhuizen, Frank Everaardt, Martin Gijzemijter, Jochem de Goede, Gertjan Groen, Suzanne Hartholt, Maarten Pater, Farzin Parham, Jaap Veenstra, Koen Vervloesem en Bastiaan Vroegop VORMGEVING: LEFT Graphic Design

internet, trends en ontwikkelingen hou je bij met de Twitter-

UITGEVER EN EDITORIAL DIRECTOR: Remco de Graaf

feed op www.twitter.com/pcmnieuws

ADVERTENTIE-EXPLOITATIE EN MARKETING ACCOUNTMANAGERS: Marco Roubos en Raymond Ullers MARKETING: Leontien Boere, Joep Preijde, Marjolein Sturk (marketing@reshift.nl) ONLINE SALES: online@reshift.nl TRAFFIC: Marco Verhoog (mverhoog@reshift.nl)

DRUK & DISTRIBUTIE DRUK: Senefelder, Doetinchem DISTRIBUTIE: Betapress (Nederland) / Imapress (België)

PARTNER Wanneer je boven een artikel het Partner-logo ziet staan, is dit artikel niet gemaakt door de redactie van PCM, maar door de Partner-redactie van Reshift Digital. Dit redactieteam opereert apart van de reguliere redactie. Zowel de onderwerpkeuze als de inhoud van artikelen met dit logo komen tot stand in overleg met commerciële partners. Reshift Digital vindt het belangrijk dat deze artikelen als zodanig herkenbaar voor je zijn.

DISCLAIMER Hoewel uiterste zorg is besteed aan PCM, aanvaardt de redactie noch de uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in het blad, online of enig andere digitale versie van PCM.

AUTEURSRECHTEN ©2016 by Reshift Digital, Haarlem. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit deze uitgave is alleen toegestaan na voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

122

Colofon 11 (JP).indd 122

/ NR. 11 - NOVEMBER 2016

WWW.PCMWEB.NL

29-09-16 14:39

We vieren 20 Jaar bekroonde beeldkwaliteit! De 7601 serie is door EISA uitgeroepen tot Beste Koop Large Screen TV van Europa 2016-2017. De 65 inch Philips Android TV™ in de 7601 serie biedt 4K Ultra HD met Micro Dimming Premium, HDR premium, krachtige geluidsprestaties en driezijdig Ambilight in een aantrekkelijk, ultradun Europees design. Indrukwekkend en bekroond!

www.philips.nl/tv

13411-TPV-Adv Naamloos-1 1 Eisa 7601 PCM 230x300.indd 1

26-08-16 11:08 6-9-2016 15:01:16

Naamloos-1 1

23-9-2016 15:36:24