9__

REVIEW SEPTEMBER 2016

POWER NIEUWS, TECHNOLOGIE, ACHTERGROND.

KIJK ALLES VAN

ROUTER

LINKSYS EA9500

DOSSIER AAN HET WERK

NETFLIX GEEN REGIOBLOKKADE

MEER VIA VPN/VPS KOOPJESJACHT! SUPER MINI-PC’S SCOOR GOEDKOPE HARDWARE

SUPERCOMPUTER! WORKSHOP

POWERBANKS & USB-LADERS

VOOR ELK APPARAAT GROEPSTEST

HACKS VOOR

6 PRO-

CONTROLE

VERVANGERS VOOR JE LAPTOP OP DE TESTBANK

ANDROID W W W. P C M W E B . N L

OVER JE TOESTEL

TABLETS

NR 09 | SEPTEMBER 2016 • € 6,25

IN ELKE KAMER EEN KLEINE

PLUS: LINUX OP JE SMARTPHONE / BETAALBAAR JE HUIS BEVEILIGEN

PCM09_001_Cover_v2.indd 1

02/08/16 10:02

EEN ABONNEMENT DAT PRECIES BIJ JOUW WENSEN PAST!

PCM_Marketing Werf_spread.indd 6

11-08-16 13:08

Bij PCM kun je nu zélf bepalen hoe jij je abonnement wilt hebben. Betaal je liever in één keer voor het hele jaar, per halfjaar of doe je dit liever maandelijks? We hebben 3 abonnementsvormen. Kies zelf de voor jou ideale variant.

1

EEN JAAR LANG inclusief 12 edities van PCM gratis spec ial (€ 5,96 per editie) Voor maar t .w .v . € 9 ,95 50

€71,

2

EEN HALFJAAR LANG 6 edities van PCM Voor maar

€ 36,75

3

IEDERE MAAND een editie van PCM Voor maar

€ 6,25

(€ 6,13 per editie)

Meest f lex i b e le keuze (maandelijks opzegbaar)

GA NAAR WWW.PCMWEB.NL/ABONNEREN PCM_Marketing Werf_spread.indd 7

11-08-16 13:08

Naamloos-3 1

2-8-2016 9:42:52

VOORWOORD

NUMMER Nummer07 09 2015 2016

VOORWOORD NUMMER 09 2016

DE DUIVEL TE VRIEND HOUDEN

D

e afgelopen maanden kwam Netflix regelmatig negatief in het nieuws. Zo werd het aanbod minder uitgebreid, met name in de VS. Daarnaast is de nieuwe oorlog tegen gebruikers die een VPN-dienst gebruiken om

het bredere aanbod van de streaming videodienst in andere landen te bekijken een enorm pr-drama. Ik heb met Netflix te doen. Natuurlijk kan het Netflix zelf niets schelen dat je een VPN gebruikt. Je bent een betalende klant die zelfs nog wat extra betaalt om Netflix te kijken via een VPN. Ik vermoed dat de grote filmmaatschappijen Netflix voor hun karretje spannen. De filmmaatschappijen die

JORIS PETERSE

terugverlangen naar de gouden jaren waarin zij precies bepaalden wat en wanneer

Redacteur software & apps

jij kon kijken. Naar mijn idee is die houding van de filmmaatschappijen de grote drijfveer voor Netflix om zoveel eigen series en films te produceren. En met zo’n

Facebook: www.facebook.com/pcmweb Twitter: @PCMnieuws E-mail: mail@pcmweb.nl

kijkers-onvriendelijke houding gaan veel kijkers liever weer illegaal kijken. Zelf zeg ik de piraterij liever gedag … net als mijn kabel-tv-abonnement, waar anderen ook bepaalden wat ik mag kijken (tussen de reclames door). Ik wil gráág betalen voor wat ik kijk, zoals het hoort, maar dan moet het wél legaal aangeboden worden. Maar, ondanks de stellige overtuiging van piraterijbestrijders, is veel van wat ik wil kijken in mijn regio helemaal niet legaal beschikbaar. Onlangs bracht Netflix zijn tegenvallende kwartaalcijfers uit. Dat verminderde aanbod en die VPN-oorlog moeten een aandeel hebben gehad in dat resultaat. Maar de marketingafdeling schreef in een brief aan de aandeelhouders een hele tirade over hoe de recente prijsverhoging de schuld van de teleurstellende resultaten is (www.tiny.cc/netflixshare). Tot de holle term ‘grandfathering’ werd het gespind. Het arme Netflix zit tussen twee vuren: enerzijds een consument die graag betaalt voor beter aanbod en anderzijds de rechthebbenden bij wie ze films afnemen. Beide partijen moeten te vriend gehouden worden, waardoor er alleen maar slachtoffers zijn. De kijker, die nog steeds aangewezen is op piraterij. De rechthebbenden, die hun oude denkwijze niet laten varen en daarmee inkomsten mislopen. En Netflix zelf … die een marketingafdeling overuren moet laten draaien om recht te praten wat krom is.

JORIS PETERSE joris@pcmweb.nl P.S. Toch aan de slag met een VPN om Netflix-blokkades te omzeilen? Zie pagina 46.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_005-005_Voorwoord (TS).indd 5

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

5

02/08/16 09:23

INHOUD NUMMER 09 2016

DOSSIER

WEER AAN HET WERK Vlak na de zomer gaat iedereen weer aan het werk. Dé gelegenheid om kritisch te kijken naar je apparatuur. Wellicht zoek je een mooie mini-pc voor erbij (p26) of wil je juist je eigen super-pc: een echt workstation met zware specificaties (p38). Ben je ondernemer of fanatieke bijklusser? Bouw je eigen boekhoudserver met een Raspberry Pi (p32). We laten ook zien waar je voordelig afgeprijsde of tweedehands hardware vindt (p22). Maar we beginnen met krachtige powerbanks en usb-laders, handig voor thuis en onderweg!

Vanaf pagina 16 IEDERE MAAND

6

8

Newsfeed

12

Texpeditie: Blockchain

16

Dossier

88

Linux-nieuws

118

Hardwarehoek

122

Colofon & Contact / NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_006-007_Inhoud (JP).indd 6

WWW.PCMWEB.NL

11/08/16 12:56

INHOUD

Nummer 09 2016

REVIEWS 51 60 70 90 104

Workshop

BEKIJK HET VOLLEDIGE NETFLIX-AANBOD Pagina 46

In de VS bevat Netflix een veel groter aanbod aan films en series dan bij ons. Het gebruik van een VPN-server in de VS is dan ook een populair trucje om hier hetzelfde aanbod te krijgen. Helaas is Netflix gestart met het blokkeren van

Linksys EA9500 NVIDIA GeForce GTX 1080 DSM 6.0 Bash op Windows 10 The Battle Samsung 950 Pro vs OCZ RD400 106 Hands-on: Athom Homey

Workshop

BEWAKINGSNETWERK Pagina 78

Dankzij de veelzijdigheid van een NAS en de brede verkrijgbaarheid van goede IP-camera’s, kost een stabiel bewakingsnetwerk tegenwoordig relatief weinig. Een voordeel, want het is altijd fijn als je op afstand een oogje in het zeil

DOSSIER: WEER AAN HET WERK 16 22 26 32 38

kunt houden om je privébezit te beschermen. Wat heb je nodig voor een centraal beveiligingssysteem en hoe beheer je alles?

Superpowerbanks en usb-laders Koopjesjacht goedkope hardware Mini-pc’s Bouw je eigen boekhoudserver Workstations

dergelijke omwegen. Een eigen OpenVPN-server installeren biedt mogelijk uitkomst.

Groepstest

GROEPSTEST 52 Pro-tablets

6 PRO-TABLETS

ACHTERGROND

Pagina 52

Een tablet heb je toch alleen maar voor de fun? Tegenwoordig is dat echt wel anders, want er komen steeds meer tablets op de markt die bedoeld zijn om mee te werken. Hoe serieus

72 92 108 114

Microsoft Edge Meerdere accesspoints Internetknooppunten Het recht om vergeten te worden

Achtergrond

MEER ACCESSPOINTS Pagina 92

Wifi wordt dankzij 802.11ac steeds sneller. De snelste ac-routers worden inmiddels op de markt gezet onder de marketingterm AC5300.

kun je dat nemen? PCM ging aan de slag met

Snelheid is leuk, maar in de praktijk is dekking

een zestal verschillende modellen.

eigenlijk nog belangrijker. Doorgaans zal het

Tools

PRODUCTIEVER MET 20 GRATIS TOOLS Pagina 62

Je hebt het vast weleens meegemaakt: pas na een hele tijd dringt het tot je door dat je iets met

PRAKTIJK 46 Workshop: Netflix kijken via VPN & VPS 62 20 gratis productiviteitstools 74 Workshop: Linux op je Android-toestel 78 Workshop: Bewakingsnetwerk bouwen 96 Workshop: Hacks voor Android

de juiste aanpak veel efficiënter had kunnen doen. De freewaretooltjes uit dit artikel kunnen

MINIWORKSHOPS

je helpen zulke frustraties te vermijden. Elk op hun manier maken ze je werk makkelijker en helpen ze zo tijd te besparen.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_006-007_Inhoud (JP).indd 7

vervangen van een oude router door een nieuw snel exemplaar voor je dekking niet zoveel doen. Worden die dekkingsproblemen ooit opgelost?

Achtergrond

HOE WERKT HET VERGEETRECHT? Pagina 114

Een uitspraak van het Hof van Justitie bevestigt het recht van iedere Europese burger om online vergeten te worden. Alleen gaat dit in tegen de

85 86 87 103

EFS-certificaten back-uppen KeePass op het web met KeeWeb Tips voor W10-verjaardagupdate Synchroniseren met GoodSync

techniek van het internet, dat nooit iets echt vergeet. Het vergeetrecht kan ook censuur in de hand werken. Hoe werkt het recht om vergeten te worden in de praktijk? Tijd voor duiding.

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

7

11/08/16 12:56

NEWSFEED NIEUWS & GADGETS

Acer komt met zakelijke Windows 10-laptop Acer brengt in september een

te gebruiken zit er echter niet in.

nieuwe notebook op de markt

De TravelMate X349 is straks te

met Windows 10, de TravelMate

koop in verschillende versies, met

X349. Deze is gericht op zakelijke

keuze uit zesde generatie Intel

gebruikers, en is daarbij erg slank

Core-processoren, maximaal 8

en licht. De laptop is 18 millimeter

GB DDR4-geheugen en een SSD

dik, weegt 1,53 kg en bevat een

van 512 GB. Er is onder meer een

14 inch IPS-scherm met Full-HD-

vingerafdrukscanner en een usb-

resolutie. Dit display is helemaal

C-aansluiting aanwezig. Volgens

achterover te buiten, zodat hij

Acer houdt de accu het tot tien

plat op tafel gelegd kan worden.

uur lang vol. Prijzen beginnen bij

Dubbelvouwen om hem als tablet

799 euro.

CONTINUUM-TELEFOON HP ELITE X3 NAAR NEDERLAND Half juli kwam HP met de Elite X3.

hem als computer te gebruiken. In

Deze smartphone draait op Windows

het dockingstation zit ook een aantal

10 en richt zich vooral op zakelijke

aansluitpoorten zoals usb en HDMI om

gebruikers. De telefoon gaat 863 euro

muizen, toetsenborden en meer beeld-

kosten en is ook voor consumenten te

schermen aan te sluiten. Het dock

koop (hoewel HP eerder aangaf dat

moet voor 108 euro bij de telefoon

het apparaat alleen voor bedrijven te

worden gekocht. De telefoon draait

koop was). Dat HP zich wel op de za-

op de mobiele versie van Windows 10,

kelijke gebruiker richt, is vooral te zien

en heeft HP’s eigen ‘Workspace’-soft-

aan de integratie van Continuum, de functie in Windows 10 waarmee het mobiele besturingssysteem via den naar een hybride desktop-

is. Die moeten overigens wel betalen

dockingstation waarmee je de telefoon kunt verbinden met een beeldscherm om

PCM09_008-011_Newsfeed (JP).indd 8

x86-programma’s draaien, wat vooral voor zakelijke gebruikers interessant

De Elite X3 werkt met een

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

kunnen gebruikers via een emulator

een dock omgebouwd kan worsysteem.

8

ware voorgeïnstalleerd. Daarmee

voor de dienst. De Elite X3 werd eerder dit jaar geïntroduceerd tijdens de MWC-beurs. Het toestel heeft een 2K-scherm van 6 inch en draait op een Snapdragon 820-processor.

WWW.PCMWEB.NL

01/08/16 12:01

NEWSFEED

Nieuws en gadgets

Ransomware-tool van politie en bedrijven De politie gaat samenwerken met

sleutels beschikbaar waarmee

bedrijven als Kaspersky en Intel

ransomware wordt ontsleuteld,

Security om een kant-en-klare ran-

zodat mensen daar gratis gebruik

somware-tool uit te brengen. Op

van kunnen maken. Daarbij mer-

www.nomoreransom.org kunnen

ken de opsporingsdiensten wel op

slachtoffers van gijzelsoftware mak-

dat de dienst niet perfect is: in veel

kelijk hun bestanden ontsleutelen

gevallen is de sleutel niet zomaar

wanneer zij getroffen worden door bij-

beschikbaar en kun je je bestanden

voorbeeld TeslaCrypt. De politie zegt

alsnog niet ontgrendelen. In ieder

dat zij niet alleen kan opboksen tegen

geval wordt sterk afgeraden om

de groeiende dreiging van ransom-

de criminelen te betalen, omdat

ware en dat het daarvoor de hulp van

je daarmee criminaliteit onder-

gespecialiseerde bedrijven inschakelt.

steunt, en de kans alsnog klein is

Intel en Kaspersky stellen gevonden

dat je je bestanden terugkrijgt.

NINTENDO BRENGT NOSTALGISCHE NES IN HET KLEIN UIT Nintendo brengt zijn eerste

is zo klein dat ie in je handpalm

console dit jaar opnieuw uit als

past. Enkele games die er onder-

Nintendo Classic Mini. Via HDMI

deel van uitmaken zijn de Super

sluit je het spelcomputertje

Mario Bros-games, verscheidene

aan op moderne televisies. De

Donkey Kong-, Zelda- en Castle-

console speelt alleen de dertig

vania-titels, alsook Mega Man 2,

games af die al op het apparaat

Pac-Man en vele andere. Ook in

geĂŻnstalleerd staan. Je kunt er

de doos: een bijbehorende NES-

dus niet je oude NES-cartridges

controller. De Nintendo Classic Mini

in kwijt. Dat zou ook helemaal

komt in november uit en kost dan

niet passen, want de kleine NES

59,99 dollar.

SNELSTE DRONE OOIT Op dronegebied zijn er een aantal

gebruikt zijn eigen besturings-

gevestigde namen, waaronder

systeem, Teal OS. De makers

DJI en Parrot. Nieuwkomer Teal

hopen dat hier veel apps voor

debuteert met een drone die als

gebouwd worden en rusten

snelste consumentendrone van

de drone standaard uit met

het moment staat aangeschreven.

drie applicaties: voor vliegen,

De drone haalt namelijk een maxi-

volgen en racen. De drone kan

male snelheid van 113 km/u. Ter

nog niet uit zichzelf obstakels

vergelijking: de Phantom 4 van DJI

ontwijken. Dat moet een toe-

haalt maximaal 72 km/u. Daarbij

komstige update wel mogelijk

blijft de Teal-drone in de lucht met

maken. Naar verwachting

windstoten tot 65 km/u. Het on-

worden de eerste Teal-drones

bemande vliegtuig draait op een

eind 2016 geleverd. De prijs:

krachtige Tegra X1-processor en

1299 dollar.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_008-011_Newsfeed (JP).indd 9

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

9

01/08/16 12:01

NEWSFEED Nieuws en gadgets

ASUS’ nieuwe Chromebook heeft verrassend veel ruimte ASUS lanceert aan het eind van

inch groot Full-HD-scherm en 4 GB

deze zomer een Chromebook met

RAM. De Chromebook draait op een

opvallend veel opslagruimte. Waar

Intel Celeron N3160-processor. Ook

16 GB zo’n beetje de norm is met

een HDMI- en usb3.0-poort zijn aan-

hier en daar wat 32GB-modellen,

wezig. ASUS verkoopt de notebook

heeft de C301SA 64 GB. Het bedrijf

voor 299 dollar. Europese prijzen

kiest daar vermoedelijk voor omdat

zijn nog niet bekend.

de Play Store later dit jaar beschikbaar komt voor Chromebooks, met alle bijbehorende apps van dien. De notebook heeft echter geen touchscreen – wat het bedienen van dergelijke applicaties toch wat makkelijker zou maken. Wat de C301SA echter wel heeft, is een 13,3

OPVOLGER VAN MICROSDKAARTJES UIT Samsung brengt een aantal UFS-

telefoon net zo snel maken als het

geheugenkaarten uit, de opvolger

interne geheugen. In de toekomst

van microSD. Die zijn vergelijkbaar

moeten er meer apparaten worden

met het interne geheugen van

uitgerust met UFS-geheugenslots.

smartphones, zijn tot wel vijf keer

op dit moment in veel apparaten

Dubieuze klantenservice bij ransomware

zitten. UFS ziet er grotendeels

Ransomware-criminelen worden

en bitcoins’, waardoor ze vaak niet

hetzelfde uit als microSD, maar

steeds professioneler. Uit on-

betalen ‘omdat ze het risico niet pre-

heeft een iets andere aansluiting.

derzoek van beveiligingsbedrijf

cies snappen’. Gijzelnemers hebben

Onder andere de verbindingspinne-

F-Secure (en dit vinden wij een

er natuurlijk baat bij om bestanden

tjes zijn anders, maar ook de vorm

buitengewoon zorgwekkende

te laten ontsleutelen, want daarmee

wijkt net wat af. UFS wordt op dit

ontwikkeling) blijkt dat makers

zijn ze zogenaamd betrouwbaar,

moment vooral gebruikt als intern

van gijzelsoftware steeds vaker

waardoor de kans groter is dat toe-

opslaggeheugen van smartphones.

een klantenservice-pagina heb-

komstige slachtoffers betalen. Erg

Dat is in sommige toestellen uit te

ben waarbij slachtoffers stap

zorgwekkend, want er zullen veel

breiden met microSD, maar dat is

voor stap wordt verteld wat ran-

mensen zijn die online zoeken naar

wel trager dan UFS. Door straks

somware en bitcoins zijn, en waar

wat te doen bij ransomware, en dit

externe UFS-kaartjes uit te brengen,

precies wordt beschreven hoe je

soort stappenplannen dus volgen.

kun je het externe geheugen van je

moet betalen om je bestanden

De politie raadt af dat je betaalt

terug te krijgen. Volgens deze

voor ransomware en wij staan hier

pagina’s weten veel slachtoffers

volledig achter!

zo snel als bestaande kaarten. UFS-geheugen is de opvolger van microSD, de kleine kaartjes die

namelijk ‘te weinig over encryptie

10

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_008-011_Newsfeed (JP).indd 10

WWW.PCMWEB.NL

01/08/16 12:01

NEWSFEED

Nieuws en gadgets

Downloadsite Kickass Torrents offline

WINDOWS 10 ALS ABONNEMENT VOOR ZAKELIJKE MARKT Windows 10 komt als abonne-

van respectievelijk circa 100 of

mentsvorm beschikbaar voor

200 euro. Aan zakelijke gebruikers

Enterprise-gebruikers. ‘Vanaf

wil het bedrijf nu dus ook een

de herfst’ kunnen zij in ieder

abonnement gaan aanbieden.

geval in Amerika een abonne-

Die doelgroep betaalt nu ook al

ment nemen voor 7 dollar per

vaker dan gemiddeld voor een

maand om deze bedrijfsvariant

abonnement op Office 365 of de

van het besturingssysteem te

cloudserver-dienst Azure. Moge-

gebruiken. Daarmee bevestigt

lijk gaat het om een eerste proef

Microsoft dat er inderdaad een

waarbij het bedrijf wil kijken of een

dergelijk verdienmodel voor

abonnement ook kan aanslaan

het besturingssysteem komt.

bij ‘gewone’ gebruikers. Microsoft

Microsoft maakte al eerder

is al langer op zoek naar alterna-

bekend dat gebruikers voor de

tieve verdienmodellen, waarvan

Home- en Professional-licentie

de abonnementen op Office het

eenmalig een bedrag betalen

populairst zijn.

De populaire downloadsite Kic-

is, lijkt echter niet veroorzaakt te

kass Torrents (KAT) is offline

zijn door het OM zelf. Waarschijnlijk

gehaald. Het Amerikaanse Open-

hebben de overige beheerders dat

baar Ministerie heeft de oprichter

zelf gedaan als voorzorgsmaatregel.

van de website opgepakt en

De servers zijn bijvoorbeeld niet in

heeft zeven van de domeinnamen

beslag genomen, en Kickass Torrents

van KAT in beslag genomen. De

heeft nog veel meer domeinnamen

reden laat zich raden: de website

in bezit die wel werken. Kickass Tor-

hostte miljoenen auteursrech-

rents werd vooral groot nadat The

telijk beschermde bestanden en

Pirate Bay eind 2014 offline werd ge-

maakte het mogelijk die snel te

haald. Inmiddels is de website groter

downloaden. Dat de site offline

dan het beruchte Pirate Bay.

Consumentenschijf van 10 TB Een harde schijf van een terabyte

bijzonder snel is. De schijf draait

was vijf jaar geleden nog amper

op 7.200 rpm en heeft maar liefst

denkbaar, maar met de opkomst

256 MB cache-geheugen. Hij kan

van 4K-video is het helemaal niet

een overdrachtssnelheid van 220

gek meer om nóg meer ruimte te

MB/s halen. De schijf richt zich op

willen. Dat vindt Seagate ook, dat

consumenten, al betaal je er wel

daarom een harde schijf uitbrengt

de hoofdprijs voor. De adviesprijs

met niet minder dan 10 terabyte

ligt op 535 dollar, zo’n 480 euro.

aan opslagruimte. De Seagate

Het is nog niet bekend wanneer

Barracuda Pro is een harde schijf

de schijf uitkomt en wat die in

die niet alleen nogal wat opslag-

Europa gaat kosten.

ruimte heeft, maar ook nog eens

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_008-011_Newsfeed (JP).indd 11

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

11

01/08/16 12:01

TEXPEDITIE De blockchain-revolutie

POWER TO THE NERDS! De blockchain-revolutie

Zorgt de blockchain voor een revolutie die vergelijkbaar is met de opkomst van internet? Blockchain-fans zijn er heilig van overtuigd. Zij schrijven tal van veelbelovende eigenschappen toe aan het systeem waarmee je allerhande transacties veel goedkoper en transparanter kunt vastleggen. MAARTEN REIJNDERS

E

en tijdlang was de blockchain een ondergeschoven kindje in de hype die ontstond rond de Bitcoin. Terwijl de spectaculaire stijging van de cryptomunt tot enthou-

siaste krantenkoppen en opgewonden discussies leidde, bleef de aandacht voor de achterliggende datastructuur aanvankelijk behoorlijk beperkt. De afgelopen twee jaar kwam daar verandering in. Ironisch genoeg had dat alles te maken met de ineenstorting van de waarde van de Bitcoin. De virtuele munt was dan misschien (nog) niet zo’n groot succes, de achterliggende blockchaintechnologie was volgens vriend en vijand wel een enorme belofte.

Wat is het precies?

Het revolutionaire van de blockchain is dat dergelijke trans-

Het basisidee van een blockchain is dat het een database is

acties en eigendomsgegevens decentraal in een database

van transacties, te vergelijken met een grootboek, kasboek

worden opgeslagen. Dat maakt een blockchain-grootboek

of register. Op zichzelf niets bijzonders: in het dagelijks leven

transparant en toegankelijk. Omdat de blockchain, net zoals

hebben we direct en indirect te maken met tal van databases

internet, van iedereen en niemand is, hoef je niet meer aan

waarin transacties worden opgeslagen. Banken houden in

te kloppen bij een centrale instantie om vast te stellen dat de-

grootboeken bij wie naar wie geld overmaakt. Verenigingen

gene die jou iets wil verkopen ook daadwerkelijk de eigenaar

noteren in kasboeken wie er al contributie heeft betaald en

van dat bezit is. Iedereen die meedoet aan een blockchain

waaraan die bijdragen worden besteed. In het Kadaster wordt

krijgt hetzelfde overzicht met informatie, waarmee op elk

geregistreerd wie de eigenaar van een pand is en of er wel-

moment valt te verifiĂŤren wie de zeggenschap heeft over een

licht een hypotheek op een huis rust.

bepaald bezit.

12

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_012-015_Texpeditie (JP).indd 12

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:44

TEXPEDITIE De blockchain-revolutie

Vanwege het grote aantal kopieën van de blockchain is het extreem moeilijk om de informatie in het grootboek te vervalsen. In het geval van de Bitcoin heeft bijvoorbeeld elke full node (dit zijn centrale punten binnen het blockchain-netwerk die voortdurend met elkaar in contact staan) een kopie van de blockchain (op dit moment ongeveer 75.000 MB groot). Een full node heeft daarmee een overzicht van elke transactie die ooit heeft plaatsgevonden en alle nieuwe transacties. Elke full node controleert bovendien of een transactie wel aan alle voorwaarden voldoet. Wordt een Bitcoin bijvoorbeeld niet twee keer uitgegeven?

Geldpers aanzetten Dankzij het decentrale karakter en de ingebouwde beveiliging is de blockchain een concept dat bij veel mensen tot

Banken hebben

Protest

de verbeelding spreekt. In navolging van de blockchain

erg veel interesse in

Sommige deskundigen vragen zich af of de combinatie block-

voor de Bitcoin zijn er daarom nu tal van blockchains voor

de blockchain-tech-

chain en banken überhaupt wel mogelijk is. De Bitcoin en de

andere toepassingen. De blockchain wordt vanzelfspre-

nologie.

blockchain zijn immers in het leven geroepen als een vorm

kend gebruikt bij alle andere cryptocurrencies die in navol-

van protest tegen de gevestigde financiële orde: de mysteri-

ging van de Bitcoin het levenslicht hebben gezien.

euze Bitcoin-bedenker Natoshi Sakamoto wilde in de eerste

Maar dat je op elk moment kunt vaststellen wie de

plaats een alternatief bieden voor de centrale banken, die

eigenaar van iets is, biedt ook buiten de wereld van virtuele

naar eigen goeddunken de geldpers kunnen aanzetten, en als

munten eindeloos veel mogelijkheden. Het grootste en-

alternatief voor de gewone banken, die allerlei transactiekos-

thousiasme voor dergelijke toepassingen lijkt er voorals-

ten rekenen.

nog te bestaan in de wereld van de haute finance. Van ING tot Deutsche Bank en van Goldman Sachs tot BNP Paribas: iedere zichzelf respecterende bank toont belangstelling

Zo werkt een blockchain

voor de technologie. Eerder dit jaar bootsten grote spelers als JPMorgan Chase, Citigroup en Credit Suisse een maandlang de han-

1

del in zogeheten credit default swaps na via de blockchain.

2 A

De handel in dergelijke faillissementsverzekeringen is nu nog een bureaucratische rompslomp. Transacties in

3

dergelijke financiële producten moeten aan tal van partijen worden doorgegeven. De koper, de verkoper, de betrokken banken en de centrale boekhouder van Wall Street moeten allemaal in kennis worden gesteld. Door gebruik te maken van een blockchain is het mogelijk deze bureaucratie geheel of op zijn minst gedeeltelijk te elimineren. Dankzij

4

de blockchain heeft iedereen immers hetzelfde overzicht

B

6

5

van welke transacties er hebben plaatsgevonden. Het is niet langer nodig om verschillende grootboeken op gezette tijden naast elkaar te leggen. De decentrale verificatie van eigendom via een blockchain kan allerhande andere grootboeken overbodig maken. De economische voordelen daarvan voor de financiële sector kunnen groot zijn. Analisten van Autonomous

1. A wil geld overmaken naar B.

4. De nodes keuren de transactie goed of af.

Research becijferden dat gebruik van blockchains voor

2. De informatie over de transactie (een

5. Als de transactie wordt goedgekeurd,

het bijhouden van transacties een jaarlijkse besparing van

block) wordt gedeeld met alle full nodes in

kan het block worden toegevoegd aan het

zestien miljard dollar kan opleveren. Desondanks gaat het

het netwerk.

register (de chain) waarin alle transacties

vermoedelijk nog jaren duren voordat financiële instel-

3. De nodes controleren de transactie. Is

staan vermeld.

lingen de blockchain daadwerkelijk op grote schaal gaan

degene die het geld wil overmaken daad-

6. Het geld wordt overgemaakt van

inzetten voor het registreren van transacties.

werkelijk de eigenaar?

A naar B.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_012-015_Texpeditie (JP).indd 13

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

13

02/08/16 09:26

TEXPEDITIE De blockchain-revolutie

Via een blockchain-achtig systeem zou bijvoorbeeld kunnen worden bijgehouden wie welke aandelen bezit. Wie in aandelen wil handelen, hoeft dan niet meer een beleggingsrekening te openen, maar kan direct aandelen kopen van en verkopen aan andere aandelenhandelaars. Dankzij de decentrale blockchain kan immers iedereen direct vaststellen dat een andere persoon de gewenste aandelen bezit. Een derde partij die je vertrouwt – lees: een financiële instelling als een bank – is dankzij de blockchain niet meer nodig. De econoom Saifedean Ammous oordeelde in een column voor de site American Banker in februari van dit jaar dan ook spijkerhard over alle banken die de blockchain nu omarmen. “Je kunt net zo goed een paard uitrusten met een motor en dat dan technologische innovatie noemen,” schreef hij. “Maar die benadering zorgt er alleen maar voor dat het paard trager wordt. Er wordt geen enkel probleem mee opgelost.”

Zonne-energie delen met de buurman Niet alleen in arme landen (zie kader), ook in de westerse wereld kunnen blockchains mensen de mogelijkheid bieden

De Peruviaanse

Verkrachtingen voorkomen met de blockchain

om intermediairs te omzeilen en om meer zeggenschap

econoom Hernando

Wellicht dat we voor de echte blockchain-innovaties heel ergens

te krijgen over hun bezit. Een praktisch voorbeeld is het

de Soto (bron: Wiki-

anders moeten gaan kijken. In Honduras bijvoorbeeld, waar nu

gebruik van zonne-energie. Als je geen zonnepanelen hebt,

pedia).

een test met de blockchain plaatsvindt om vast te leggen wie

maar toch graag wilt gebruikmaken van duurzame energie,

welk stuk grond bezit. Dat is bepaald geen overbodige luxe in het

ben je nu nog aangewezen op een tussenpersoon: een ener-

straatarme, Centraal-Amerikaanse land. In het verleden werd er

giebedrijf dat die groene elektriciteit elders opwekt.

geregeld fraude gepleegd met het register waarin het grondbezit werd

Wat nu als je de zonne-energie direct kunt afnemen van je

bijgehouden. Ambtenaren logden in op de database en zorgden ervoor

buurman die wel zonnepanelen op het dak heeft liggen? In

dat ze zonder te betalen de eigenaar werden van een fijne lap grond

New York gebruiken twee buren – eentje met zonnepanelen,

met uitzicht over zee.

en eentje zonder – sinds april een blockchain-systeem om af

Dergelijke fraude is fnuikend voor het vertrouwen dat mensen in

te rekenen. Zo bezien biedt de blockchain enorme perspec-

de centrale registratie van landbezit hebben. De daarmee gepaard

tieven, nu we in toenemende mate overgaan op decentrale

gaande onzekerheid over wie de rechtmatige eigenaar is, leidt ertoe

energieopwekking.

dat investeerders terughoudend zijn om leningen te verstrekken voor

De buren in New York maken gebruik van de Ether-

bijvoorbeeld mijn- of landbouw. Elk moment kan er immers iemand

blockchain, een variatie op de oorspronkelijke Bitcoin-

opduiken die claimt dat de ontwikkelde grond zijn land is.

blockchain die ook zogeheten slimme contracten mogelijk

Onduidelijkheid over eigendomsrechten is een probleem dat veel

maakt. (In het vorige nummer van PCM zijn we al uitgebreid

mensen in arme landen parten speelt. Volgens Hernando de Soto, een

op de Ether en het Ethereum-netwerk ingegaan.) Derge-

econoom die gespecialiseerd is in de informele economie die zich aan

lijke slimme contracten hebben ook de interesse van de

het zicht van overheden onttrekt, zouden miljoenen mensen zich aan

entertainmentindustrie, die al jaren met lede ogen aanziet

de armoede kunnen ontworstelen als ze dankzij blockchains onomsto-

hoe muziek, films en boeken gratis via internet worden

telijk zouden kunnen bewijzen dat zij de eigenaar zijn van een stukje

verspreid.

grond of een huis.

Dankzij de blockchain kan het ‘bezit’ van bepaalde content

Behalve economische voordelen zou het duidelijk in kaart bren-

in kaart worden gebracht. In het geval van muziek leg je zo

gen van eigendomsrechten ook grote sociale vooruitgang kunnen

bijvoorbeeld vast wie de tekstschrijver, componist, zanger,

brengen, meent De Soto. In zijn vaderland Peru heeft de bevolking

toetsenist en producent van een nummer zijn. Wordt dat

in de sloppenwijken bijvoorbeeld geen toegang tot stromend water.

stuk gekopieerd of afgespeeld, dan maakt de muziekcon-

Omdat nergens is vastgelegd wie de eigenaar is van welk huisje in een

sument vervolgens via het aan de track gekoppelde slimme

sloppenwijk, neemt het waterleidingbedrijf niet de moeite om er water

contract automatisch een klein beetje geld over, dat dan

naartoe te pompen: het is immers volstrekt onduidelijk naar wie de

weer netjes kan worden verdeeld over alle betrokken

rekening moet worden gestuurd. Het gevolg is dat mensen moeten

makers.

gebruikmaken van sanitaire voorzieningen buitenshuis. De meeste

De te betalen gebruiksrechten worden vervolgens bepaald aan de hand van verschillende licenties. Zo zal een ad-

14

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_012-015_Texpeditie (JP).indd 14

verkrachtingen in sloppenwijken vinden plaats als vrouwen ‘s nachts naar de wc gaan.

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:44

TEXPEDITIE De blockchain-revolutie

cryptovaluta, maar dat is bepaald nog niet het geval voor pak ‘m beet het registreren van muziekrechten. Bij de Bitcoin is het vaststellen van het eigendom van een munt en de instandhouding van de transactiedatabase een complex en intensief proces dat de nodige rekenkracht en energie kost. Die beperkingen rechtvaardigen de vraag of de blockchain écht een werkbaar alternatief is voor veel van de huidige registers. Waarom zou een handbalclub overstappen op een blockchain om de contributie bij te houden als het huidige kasboek ook prima werkt? Of de technologie de macht van traditionele intermediairs zoals de banken daadwerkelijk kan breken, moet de toekomst uitwijzen. Op tal van tussenpersonen valt het nodige aan te Als Blockchain

verteerder die het nummer voor een commercial wil gebruiken

merken, maar zij hebben vaak wel ruim de tijd gehad om

een kans krijgt in de

een ander bedrag betalen dan een kroegbaas die het nummer

vertrouwen op te bouwen. Dat verklaart onder meer waarom

muziekindustrie, staat

in zijn café wil afspelen, net zoals een consument die het num-

we ons geld zelfs na de economische crisis van 2008 nog altijd

het bestaansrecht van

mer via een streaming-dienst beluistert niet hetzelfde betaalt

liever bij een bank stallen dan in een oude sok onder ons bed

streaming-diensten

als iemand die een kopie van het nummer wil downloaden.

bewaren – zelfs als we op dat spaargeld nauwelijks of geen

zoals Spotify op de tocht.

Power to the people

dat mensen erin hebben. Vergelijk het met de zelfrijdende auto.

vinden, dan biedt dat opnieuw mogelijkheden om intermedi-

Er kunnen nog zoveel onderzoeken zijn die aantonen dat zelf-

airs, zoals de platenlabels en muziekdiensten als Spotify en

rijdende auto’s minder ongelukken veroorzaken dan mensen

Apple Music, buitenspel te zetten. De muzikant en de luiste-

van vlees en bloed, maar het is nogal wat om de macht over het

raar hebben al die tussenpersonen straks allemaal niet meer

stuur letterlijk uit handen te geven. Een vergelijkbaar probleem

nodig om zaken met elkaar te doen.

zal zich voordoen bij blockchain-implementaties. Er is nogal wat koudwatervrees te overwinnen. Durven we het echt aan om

chain-enthousiastelingen aanspreekt. Voor hen betekent de

onze informatie op die manier op te slaan via een decentraal

blockchain een verdere vervolmaking van de internetrevolutie,

systeem? Denken we echt dat onze gegevens daar veilig zijn?

die eerder al de macht ondergroef van allerhande traditionele autoriteiten. Zij dromen van een wereld waarin de block-

Ingezakte koers

chain helpt om weer meer zeggenschap te krijgen over onze

Net zoals een bericht over een dodelijk ongeval met een

persoonlijke levenssfeer. In plaats van al onze vriendschap-

zelfsturende Tesla critici in hun overtuiging sterkt dat je maar

pen, relaties en vakantiefoto’s op te slaan bij een commercieel

beter zelf kunt blijven rijden, zo ondermijnt elk verhaal over

sociaal netwerk als Facebook zouden we er immers ook voor

fraude, diefstal of andere onoorbare praktijken met Bitcoins

kunnen kiezen om al deze informatie via een decentraal geor-

of Ether het vertrouwen van het brede publiek in de onderlig-

ganiseerd sociaal netwerk te bewaren.

gende blockchain-technologie.

Zoals internet en Wikipedia allerlei kennis vrij en gratis

Het is niet voor niets dat de koersen van de Bitcoin en de

toegankelijk hebben gemaakt, zo zal de blockchain straks voor

Ether flink daalden na grote ‘diefstallen’. Toen in februari 2014

een revolutie zorgen bij het doen van transacties en het regis-

aan het licht kwam dat een groot deel van de Bitcoins die de

treren en opvragen van eigendomsrechten, is de niet geheel

Bitcoin-exchange Mt. Gox in beheer had, was verdwenen,

onterechte hoop van blockchain-aficionado’s. Stel je bijvoor-

zakte de koers van de munt binnen een paar uur met acht

beeld eens voor dat we straks tegen een fractie van de huidige

procent. Dat is echter nog niets in vergelijking met de koersval

kosten kunnen gebruikmaken van de databases die nu nog

die de Ether in juni van dit jaar meemaakte toen een slecht

in handen zijn van logge bureaucratieën zoals de Kamer van

opgesteld ‘slim’ contract ervoor zorgde dat er 3,4 miljoen

Koophandel en het Kadaster?

Ethers (marktwaarde op dat moment: een slordige tachtig mil-

Willen we de blockchain wel vertrouwen?

PCM09_012-015_Texpeditie (JP).indd 15

Het succes van de blockchain valt of staat met het vertrouwen

Mocht het gebruik van een muziek-blockchain breed ingang

Het is die belofte van ‘power to the people’ die veel block-

WWW.PCMWEB.NL

rente ontvangen.

joen dollar) weglekten uit de grootste Ethereum-organisatie. De koers van de Ether daalde met een derde. Dat de ‘diefstal’

De hoogdravende idealen van blockchain-enthousiastelingen

geheel volgens de binnen het systeem geldende regels ver-

klinken mooi. Maar hoe haalbaar zijn ze? De meeste blockchain-

liep, maakte de zaak extra pijnlijk. Ook bij blockchains geldt:

toepassingen zitten vooralsnog op zijn best in de experimentele

vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Voor we massaal

fase. In veel gevallen zijn ze nog niet veel meer dan een idee.

betalen voor muziek via de Ether-blockchain, zal er dus nog

De blockchain heeft zich bewezen voor de Bitcoin en andere

wel het één en ander moeten gebeuren.

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

15

31/07/16 14:44

KOOPGIDS Superladers

KRACHTIG OPLADEN Draagbare powerbanks en multipoort usb-laders Als je onderweg meerdere smartphones en tablets tegelijk wilt laden, voldoet een gewone powerbank met één of twee poorten niet. Dan heb je een extra krachtig exemplaar nodig, met meerdere laadpoorten en andere snufjes, zoals de mogelijkheid om apparaten extra snel op te laden. Eenmaal thuis loop je dan tegen het probleem aan als iedereen in huis tegelijk aan het opladen slaat, dat er soms gevochten wordt voor het laatste vrije stopcontact. Dit probleem verhelp je met een multipoort usb-lader, liefst eentje die intelligent genoeg is om elk apparaat van de juiste hoeveelheid ampères te voorzien. PCM gaat op zoek naar super-powerbanks en usb-laders met extra veel poortjes. J OZ E F S C H I L D E R M A N S

Powerbanks

efficiëntie, ouderdom, stroomkracht, interne

Smartphones en tablets worden altijd maar

configuratie van de powerbank en uiteraard van

krachtiger. Dat geldt helaas niet voor hun inge-

de behoeften en mogelijkheden van de op te

bouwde batterijen. Die gaan bij intensief gebruik

laden apparatuur zelf.

nauwelijks een dag lang mee. Gelukkig kun je

Hoe hoger de mAh-waarde, hoe meer capaciteit.

laden, want 90% van 10.000 is 9.000. Helaas, in werkelijkheid halen weinig powerbanks negentig

de batterij onderweg bijladen met een power-

Efficiëntie

bank, in essentie een draagbare externe batterij

Kijk in de eerste plaats naar de capaciteit van

geleden voor PCM vijftien powerbanks testten,

met één of meer laadpoorten. De meeste

de powerbank. Die wordt uitgedrukt in milli-

kwamen we niet verder dan een gemiddelde

powerbanks hebben usb-laadpoorten, maar de

ampère per uur, afgekort tot mAh. Hoe hoger

efficiëntie van 63%. Andere testers spreken van

allerkrachtigste versies hebben verschillende

dat getal, hoe krachtiger de powerbank. Een

een gemiddelde efficiëntie van 70%. In ons voor-

laadpoorten, ook voor laptops. Vaak hebben ze

exemplaar met een capaciteit van 10.000 mAh

beeld kun je de iPhone 6 dan 3,87 keer opladen

andere snufjes, zoals een 230V-inverter (in es-

kan de 1.810mAh-batterij van een iPhone 6

met een powerbank van 10.000 mAh. Batterijen

sentie een gewoon stopcontact) en de mogelijk-

bijvoorbeeld 5,5 keer laden. Althans, in theorie.

verslijten echter. Hoe vaker je een powerbank

heid om zichzelf en/of een aangesloten apparaat

Want dan zou die powerbank honderd procent

oplaadt, hoe meer capaciteit die verliest. Tot je

sneller op te laden. Dat zijn de soorten waarop

efficiënt moeten zijn. Allerlei factoren, zoals

hem helemaal niet meer kunt opladen, iets wat

we ons in dit artikel concentreren.

de kwaliteit van de ingebouwde batterijcellen,

afhankelijk van de kwaliteit van de gebruikte

elektronische onderdelen en intelligentie van

batterijcellen al na 300 tot 500 laadbeurten het

is? Negeer de claims op de verpakking over

de ingebouwde laadchip, zorgen ervoor dat een

geval is, met uitschieters tot 1.000 laadbeurten.

hoeveel keren de powerbank een smartphone

powerbank nooit honderd procent efficiënt is.

Een 10.000mAh-powerbank met een efficiëntie

Hoe weet je hoe krachtig een powerbank

of tablet kan laden, bijvoorbeeld ‘5x power-

Sommige fabrikanten claimen dat hun power-

procent efficiëntie. Toen wij ruim een jaar

van zeventig procent zal onze iPhone 6 maar 1,9

bank’. Dat is nietszeggend, want de effectieve

banks negentig procent efficiënt zijn. Dan zou je

keer kunnen opladen als bijvoorbeeld na een

kracht hangt van allerlei factoren af: capaciteit,

de iPhone 6 in ons voorbeeld 4,9 keer kunnen

jaar de helft van de originele capaciteit rest.

16

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_016-021_Koopgids - Superpowerbanks en -laders (JP).indd 16

WWW.PCMWEB.NL

01/08/16 12:47

KOOPGIDS Superladers

Laptop als powerbank Als je een powerbank oplaadt via de microusb-poort van een pc of laptop gebeurt dit veel trager dan met een externe usb-adapter of met de meegeleverde externe adapter, want een dergelijke poort heeft maar een

Snelheid Behalve capaciteit en efficiëntie is ook ‘snelheid’

vermogen van 0,5A voor usb 2.0, 0,90A Deze powerbank heeft twee laadpoorten, met respectievelijk een maximaal vermogen van 1A en 2,1A.

(in feite vermogen) van belang, zowel de snelheid

voor usb 3.0 en tussen 1A en 3A voor usb 3.1. Recente computers hebben vaak een speciale usb-laadpoort. Die poort levert niet méér

waarmee een powerbank zichzelf oplaadt als die

speciale circuits die automatisch de laadbehoefte

vermogen, maar laadt in tegenstelling tot de

waarmee die aangesloten apparaten oplaadt.

van de aangesloten apparaten proberen te de-

gewone usb-poorten wél op wanneer de com-

Hoe hoger de capaciteit van een powerbank,

tecteren. Misschien ‘vraagt’ de aangesloten tablet

puter uitgeschakeld is. Je herkent ze aan de

hoe langer het opladen kan duren. Via usb kan

effectief maar 2,1A? Dan kan de powerbank

bliksemschicht naast het universele usb-logo.

het opladen van een flinke powerbank méér dan

de overgebleven 0,3A van zijn 2,4A-laadpoort

Bij sommige laptops zoals die van Dell kun je

een etmaal duren (zie ook paragraaf ‘Powerbank

verdelen over de twee 1A-poorten, waardoor de

in het BIOS instellen dat de usb-laadpoort een

opladen’). We bekijken eerst de snelheid van het

daarop aangesloten apparaten al naar gelang

aangesloten apparaat ook laadt wanneer de

opladen van de aangesloten apparatuur. Daarvoor

hun behoefte een beetje sneller zullen laden.

laptop niet in het stopcontact steekt. Vaak is

geldt: hoe meer ampère (A) een powerbank levert,

Recente versies van de usb-standaard hebben

deze USB PowerShare-technologie in het BIOS

hoe hoger het uitgangsvermogen is en hoe sneller

overigens een power delivery-protocol waarmee

uitgeschakeld. Schakel je het in, dan doet je

het de aangesloten apparatuur kan laden. Die A-

informatie over de laadbehoefte uitgewisseld

laptop voortaan dienst als een gigantische

waarde vind je meestal in kleine lettertjes terug op

kan worden via de stroomdraad. Op die manier

powerbank. Via het BIOS kun je soms door

de verpakking of in de productbeschrijving. Niet

kan het apparaat aan de aangesloten lader of po-

middel van een percentage configureren

alleen de totale hoeveelheid ampère die een po-

werbank laten weten hoeveel stroom het nodig

hoeveel stroom het aangesloten apparaat

werbank levert is van belang (bijvoorbeeld 3,1A),

heeft. Apparatuur die dit protocol ondersteunt,

maximaal uit de laptopbatterij mag zuigen.

maar ook de ampère per poort. Die verschilt vaak

herken je aan een speciaal usb-logo in de vorm

Zet je dit percentage bijvoorbeeld op 25%,

naargelang de poort, bijvoorbeeld één laadpoort

van een batterij.

dan stopt de laptop met het laden van het

van maximaal 2,4A en twee van maximaal 1A.

Vermogensvraag

Powerbank opladen

aangesloten apparaat zodra zijn eigen batterij voor driekwart leeg is. Ook op de laptops van

Het vermogen van de eigen oplaadpoort van de

andere fabrikanten zoals Acer, HP en Toshiba

Een aangesloten apparaat zal nooit méér ver-

powerbank bepaalt hoe snel die zichzelf oplaadt.

tref je deze speciale usb-laadpoorten aan,

mogen vragen dan het aankan. Het heeft dus

Kijk dus ook naar de hoeveelheid ampère van

maar met een andere naam, zoals USB Sleep

geen nut om een smartphone die maximaal 1A

de invoerpoort van de powerbank. Hoe hoger

and Charge. En/of met een verschillend logo

nodig heeft aan te sluiten op een laadpoort van

die is, hoe sneller de powerbank zelf oplaadt.

(zoals een batterij) of zelfs een andere kleur

2,4A. Maar het kan ook geen kwaad: de smart-

Je moet dan wel een externe stroomadapter

(vaak rood of geel).

phone zal maar 1A ‘vragen’. Tablets of grotere

met een minstens even hoge stroomwaarde

smartphones slurpen meer stroom en laden wel

gebruiken. Doorsnee powerbanks laden meestal

sneller op via de 2,4A-poort.

op via micro-usb en worden geleverd zonder

Het totale uitgangsvermogen is van belang als

usb-lader. Krachtigere exemplaren worden met

je veel apparaten tegelijk wilt opladen. Sluit je op

hun eigen externe lader geleverd, al kun je ze

een powerbank met drie laadpoorten drie mo-

daarnaast soms ook nog laden met een micro-

biele apparaten aan, dan is het de vraag hoe snel

usb-lader, maar dat duurt dan wel veel langer.

die opgeladen zullen worden. Herinner je immers

Handig is het als een powerbank ‘passthrough

dat onze powerbank in totaal 3,1A kan leveren.

charging’ ondersteunt: aangesloten apparatuur

Maar als je één tablet en twee gewone smartpho-

laadt dan op zonder dat dit het opladen van

nes aansluit, dan hebben die in feite gezamenlijk

de powerbank zélf vertraagt. Je kunt dergelijke

4,4A nodig om alle drie even snel te laden. Het

powerbanks thuis permanent in een stopcontact

usb-laadpoort (bliksemschicht-pictogram). Deze

hangt dan van de ingebouwde intelligentie van

steken. Een veiligheidscircuit zorgt ervoor dat de

laadt ook wanneer de laptop uitgeschakeld is en

de powerbank af hoe snel bijvoorbeeld de tablet

powerbank zichzelf niet overlaadt. Je mobieltjes

functioneert verder ook als eSATA-aansluiting.

laadt: krijgt die de volle 2,4A en moet één mo-

kun je dan naar behoefte via de powerbank

bieltje ‘wachten’? Of wordt de 3,1A gelijk verdeeld

opladen. Zo heb je geen extra stroomadapter

over de drie laadpoorten en laadt onze tablet dus

nodig. Bovendien is de powerbank altijd volledig

trager op? Vaak zijn powerbanks uitgerust met

opgeladen wanneer je de hort op gaat.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_016-021_Koopgids - Superpowerbanks en -laders (JP).indd 17

USB PowerShare-configuratie in het BIOS van een Dell-laptop. De middelste poort op deze Dell XPS 15z is een

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

17

01/08/16 12:47

KOOPGIDS Superladers

Goal Zero Sherpa 100 Power Pack www.tiny.cc/sherpa100 Prijs: vanaf € 300,Gewicht: 864 gram De Lithium-ion-cellen in de Sherpa 100 leveren maximaal 19.600 mAh en zijn met behulp van de meegeleverde voeding in drie uur opgeladen. De twee usb-laadpoorten leveren maximaal 2,1A. De beide dc-laadpoorten (direct current

Goal Zero Sherpa 100 Power Pack.

oftewel gelijkstroom) leveren respectievelijk 10A op 12V en 6A op 19V. De laptop-conversiekabel met connectoren voor ASUS, Dell, HP, IBM, Lenovo, Panasonic, Sony en Toshiba wordt niet

A-Solar Xtorm AL390

standaard meegeleverd en kost 16 euro extra.

www.tiny.cc/al390

Optioneel kun je een 230V-inverter kopen die

Prijs: vanaf € 136,-

je op de zijkant van deze powerbank vastklikt

Gewicht: 638 gram

en dan werkt als standaard stopcontact voor

De A-Solar Xtorm AL390 Laptop Powerbank kan

apparatuur tot maximaal 100 watt. Deze Goal

twee usb-apparaten op 5V en één ac-apparaat

Zero Sherpa Inverter kost 70 euro. Dezelfde in-

(alternating current oftewel wisselstroom) op

verter past ook op de kleinere, technisch verder

230V opladen. De ingebouwde Lithium-ion-bat-

identieke Sherpa 50 (11.600 mAh, 540 gram,

terijcellen leveren een maximale capaciteit van

200 euro), maar levert daar maximaal 75 watt.

18.000 mAh. In plaats van adapters voor

Andere opties zijn een doorluskabel (10 euro)

verschillende laptops heeft deze

waarmee je twee Sherpa Power Packs intern op

powerbank een ingebouwde

elkaar aansluit voor een verdubbeling van de ca-

inverter en gewoon stopcontact

paciteit, en een universele usb-adapter (20 euro)

waarin je elke laptopvoeding of

met aansluitingen voor Apple 30 pin, micro-usb,

andere elektrisch apparaat tot

Nokia, LG, PSP, Samsung en een vrouwelijke

maximaal 65 watt kunt pluggen.

usb-poort. De eveneens optionele 12V-auto-

De twee usb-apparaten worden tegelijk

lader kost 15 euro en laadt het powerpack in

met maximaal 2,4A geladen. De AL390 laadt

vier uur op. Goal Zero heeft ook oplaadbare

zichzelf in vier uur helemaal op. Een kleine ven-

usb-speakers en usb-ledlampen die je op deze

tilator zorgt ervoor dat de AL390 niet te warm

powerpack kunt aansluiten.

wordt wanneer je een ac-apparaat inplugt.

18

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_016-021_Koopgids - Superpowerbanks en -laders (JP).indd 18

A-Solar Xtorm AL390.

WWW.PCMWEB.NL

01/08/16 12:47

KOOPGIDS Superladers

LifePower A2 www.lifepower.be Prijs: € 299,Gewicht: 800 gram De LifePower A2 laadt zowel 5V usb- als 230V

LifePower A2.

ac-apparatuur en dit met een capaciteit tot 25.595 mAh. De usb-aansluiting levert 3A. In het ingebouwde stopcontact kun je elektrische apparaten tot 100 watt pluggen. Dat is zelfs voldoende voor bijvoorbeeld een gitaarversterker. De A2 laadt zichzelf met de meegeleverde lader in drie uur tijd op via een normaal stopcontact. Hij heeft ook een micro-usb-invoer van 2,1A: dan duurt het laden tot twintig uur, afhankelijk van de kracht van de usb-lader. Ondanks zijn hoge capaciteit mag je deze externe batterij gewoon meenemen in het vliegtuig. IATA- en FAA-regulering laten immers batterijen tot 100 Wh (wattuur) toe en de A2 valt daar met zijn 94,7

Anker PowerCore.

Wh net onder. LifePower heeft een vergelijkbaar kleiner model (A2 S, 20.800 mAh, 200 euro) en groter model (A2 L, 27.000 mAh, 330 euro).

Anker PowerCore+ 26800 www.anker.com/products/B1372111 Prijs: vanaf € 75,Gewicht: 590 gram Ter afwisseling van alle eerdergenoemde powerbanks met extra stopcontacten hier ook een eenvoudiger en dus goedkoper model: de Anker PowerCore+ 26800 (26.800 mAh). Hij heeft ‘slechts’ drie usb-poorten, maar daarvan is er één wel een snelladende Qualcomm Quick Charge 2.0-poort. De twee andere poorten zijn evengoed nog slim genoeg om te zorgen dat ze je apparatuur snel mogelijk op te laden met maximaal 2,4A per stuk. Vergeleken met de andere vier super-powerbanks is deze nog lichtgewicht. Anker heeft ook nog andere, goedkopere modellen met minder capaciteit.

Powertraveller Powergorilla.

Powertraveller Powergorilla

Lithium-polymeer-batterijcellen leveren naar-

power tracking. De usb-poort laadt wel met

www.tiny.cc/powergorilla

gelang het voltage 15.540 mAh in 5V-modus tot

maar 1A. Voor laptops is dit 1,5 à 3A, naargelang

Prijs: vanaf € 200,-

3.240 mAh in 24V-modus. Een usb-apparaat kun

het voltage. De Powergorilla is zelf in zeven uur

Gewicht: 631 gram

je tegelijk met een dc-apparaat laden, met een

helemaal opgeladen. Dat kan ook in de auto,

De Powergorilla laadt apparaten van 5V (via

totale capaciteit van maximaal 21.000 mAh. De

de benodigde kabel zit in de verpakking. De

usb) tot 24V (via dc). Negen usb-connectoren en

Powergorilla verdeelt de benodigde capaciteit

kleinere, maar verder vergelijkbare Minigorilla

vijftien dc-aansluitingen voor laptops worden

automatisch over de aangesloten apparaten

weegt 265 gram, heeft een capaciteit van 6.600

meegeleverd. De zes ingebouwde 3.500mAh

dankzij een technologie genaamd maximum

mAh en kost 120 euro.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_016-021_Koopgids - Superpowerbanks en -laders (JP).indd 19

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

19

01/08/16 12:47

KOOPGIDS Superladers

Multipoort usb-laders Ook al hebben recente laptops en pc’s soms een speciale usb-laadpoort (zie ook kader ‘Laptop als powerbank’), het laden gaat meestal niet sneller dan bij de gewone usb-poorten. Het verschil is enkel dat je zo’n laadpoort ook kunt gebruiken terwijl de laptop of pc uitgeschakeld is. Tech-apparatuur opladen via de usb-poorten van een computer doe je daarom alleen in noodgevallen, want het gaat traag. Een iPhone 6 wordt geleverd met een 1A lader. Laad je de iPhone 6 op via een usb2.0-poort van 0,5A, dan gebeurt het laden de helft trager. Via een usb3.0-poort van 0,90A gebeurt het tien procent trager. Alleen als je pc een nieuwere usb3.1-poort van 1 tot 3A heeft, gebeurt het laden even snel of zelfs sneller dan met de door Apple standaard meegeleverde stroomadapter. Laad je een tablet via een usb2.0-poort, dan gaat dit maar liefst vier à vijf keer trager dan met de meegeleverde stroomadapter. Is je apparaat normaal in twee uur opgeladen, dan duurt dit via een gewone usb-poort tot tien uur! Als het even kan, gebruik je dus de meegeleverde of apart bijgekochte usb-stroomadapter

Inbouwstopcontact van Cablexpert met dubbele usb-lader. Het 2.1A-label is ietwat misleidend, want het is het

om een tech-apparaat op te laden.

maximum voor beide poorten samen.

Inbouwstopcontacten

1,5A. Dat is eigenlijk te weinig om de nieuwste

poorten die maar aan drie van die poorten het

Usb is zowat de standaard geworden voor het

apparatuur snel genoeg te laden. Kies dus voor

maximale vermogen levert. Vuistregel is dat de

laden van tech-apparatuur. Probleem is dat

inbouwstopcontacten met een usb-poort van

lader voldoende krachtig moet zijn om aan elke

iedereen in huis zijn smartphone, tablet of an-

minimaal 2,1A. Reken op een prijs van 23 tot 50

poort 2,4 tot 3A te leveren. Een 5V usb-lader

der tech-apparaat wil laden, vaak op hetzelfde

euro per inbouwstopcontact met twee tot vier

met tien poorten moet dan in totaal 24 tot 30A

moment. Dan blijkt er al gauw een tekort aan

usb-poorten.

kunnen leveren, ofwel 120 tot 150 watt (want

stopcontacten. Je zou dit kunnen oplossen

V x A = W). Heb je apparatuur in huis met één

door één of meer stopcontacten te vervangen

Multipoort

door versies met usb-poorten. Leveranciers

Multipoort usb-laders die je gewoon in een

ASUS BoostMaster, Motorola Droid Turbo,

van elektrisch materiaal zoals Busch-Jaeger, Gi-

willekeurig stopcontact steekt ogen misschien

HTC Rapid Charger 2.0, Samsung Fast Charge,

gatek, Jung, Maxxter en Niko hebben allemaal

minder mooi dan een usb-wandcontactdoos,

Qualcomm Quick Charge 2.0/3.0 of Oppo Vooc

inbouwstopcontacten met usb die een einde

maar ze zijn praktischer en meestal ook

Flash Charge, dan kan het interessant zijn

maken aan de berg opladers die in huis rond-

goedkoper dan een inbouwoplossing. Daar-

een lader te kiezen met één of meer van die

slingeren. Vaak zitten de usb-poorten rond of

naast kun je een multipoort usb-lader gewoon

speciale snellaadpoorten. Je verliest er niets

naast het normale stopcontact. Ga je voor deze

meenemen naar je werk of op vakantie. Houd

mee, want je kunt met een dergelijke poort ook

optie, houd dan wel rekening met de kracht

bij je keuze niet alleen rekening met het aantal

een gewoon usb-apparaat laden, weliswaar op

van de ingebouwde usb-poorten. Inbouwstop-

laadpoorten, maar ook met het totale ver-

normale laadsnelheid.

contacten leveren via usb vaak niet meer dan

mogen. Je hebt weinig aan een lader met tien

20

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_016-021_Koopgids - Superpowerbanks en -laders (JP).indd 20

van de vele usb-snellaadtechnologieën zoals

WWW.PCMWEB.NL

01/08/16 12:47

KOOPGIDS Superladers

Rock Rocket RWC0202 Desktop Charger 8A www.tiny.cc/rock8a Prijs: € 35,De Rock Rocket is een product van een ons verder onbekende Chinese fabrikant dat je zowel online als in de winkel vaak aantreft. Deze lader met een afneembaar voetje is verkrijgbaar in verschillende kleuren. Het kleine apparaatje laadt zes apparaten op met een stoomsterkte van 1 tot 2,4A. Het totale vermogen is 8A ofwel 40W. De twee bovenste poorten detecteren automatisch of je een Apple- of Android-appa-

Anker PowerPort.

raat aansluit. De andere poorten zijn specifiek geconfigureerd voor Android of Apple.

Anker 60W PowerPort 6 USB Charger

laden met maximaal 2,4A per stuk. Van Anker

www.tiny.cc/powerport

is er ook een PowerPort 10, maar die is even

Prijs: vanaf € 45,-

krachtig als de versie met zes poorten en kan

De compacte Anker PowerPort laadt zes usb-

dus niet alle tien aangesloten apparaten tegelijk

apparaten op met een totaal vermogen van 12A

voorzien van maximaal 2,4A. Die tienpoortversie

ofwel 60W. Elke poort is dankzij PowerIQ- en

kost trouwens hetzelfde als de zespoortvariant.

Voltage Boost-technologie slim genoeg om het

Verkrijgbaar in zwart en wit.

aangesloten apparaat zo snel mogelijk op te

A-Solar Xtorm XPD11 Cube Usb Power Hub 8A www.tiny.cc/xpd11 Prijs: vanaf € 36,De erg compacte Xtorm Cube laadt vijf apparaten op met een stoomsterkte van 1 tot 2,4A voor elke poort. Het totale vermogen is 8A ofwel 40W. Zijn ene Qualcomm QuickCharge2-poort herken je aan het groene pictogram.

Rock Rocket Desktop Charger. König CS100UW001WH usb-lader.

König CS100UW001WH zesvoudige usb-lader 10A www.tiny.cc/konig10a Prijs: vanaf € 32,Deze kleine zesvoudige usb-lader van König heeft een totaal uitgangsvermogen van 50 watt. Via SmartID-technologie detecteert deze multipoort usb-lader automatisch de stroom die elk aangesloten apparaat nodig heeft. Twee poorA-Solar Xtorm XPD11 Cube.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_016-021_Koopgids - Superpowerbanks en -laders (JP).indd 21

ten leveren maximaal 2,4A, één poort maximaal 2,1A en drie poorten elk maximaal 1A.

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

21

01/08/16 12:48

KOOPGIDS Hardware voor een prikkie

KOOPJESJAGEN Hardware voor een prikkie

Vlak na de zomer gaat iedereen weer aan het werk. Dé gelegenheid om ook even kritisch te kijken naar je laptop, pc en andere apparatuur. Wij laten jou zien waar je met een paar slimme trucs voordelig afgeprijsde of tweedehands hardware kunt vinden. H A N S N I E P OT H

B

Checklist Bij het kopen van gereviseerde of tweedehands producten moet je op een paar dingen letten. Is het product door de fabrikant nagekeken en gereviseerd? Zijn er gebruikssporen of het is zo goed als

en je op zoek naar goede hardware en

zijn het oorspronkelijk dure modellen met hoge

nieuw? Zijn er foto’s van het daadwerkelijke

wil je er toch niet te veel aan uitgeven?

specificaties. Daardoor zijn ze in een tweede

product?

Dan loont het de moeite je buiten de ge-

leven ook nog goed te gebruiken.

baande paden te begeven. Er zijn tal van kleine

Wij verwachten bij de term ‘refurbished’ dat

Worden de specificaties duidelijk genoemd? Hoe lang is er garantie en waar krijg je

bedrijfjes die winkeldochters en restpartijen

het product uitvoerig is nagekeken, schoonge-

aanbieden of computers die uit een faillisse-

maakt en eventueel geüpgraded, alvorens het

mentsboedel zijn opgekocht. Die producten zijn

de verkoop ingaat. Doordat de term refurbished

vaak prima bruikbaar voor een tweede ronde.

beter klinkt dan tweedehands of opgeknapt,

We bespreken in deze koopgids eerst wat alge-

schermen veel bedrijven – naar onze mening

mene tips en maken daarna een rondje langs

onterecht – met deze term. Het is daarom als

verschillende websites om te kijken wat voor

potentiele koper belangrijk om niet blind af te

België), zodat het recht op retour van toepas-

moois er zoal te halen valt. We noemen daarbij

gaan op woorden als ‘refurbished’ en ‘gerevi-

sing is (en je niet te maken krijgt met invoer-

diverse voorbeelden. Die zijn als jij dit blad in

seerd’. Zoek op de betreffende site uit wat hier

rechten)?

handen hebt waarschijnlijk al verdwenen, maar

precies mee bedoeld wordt.

de voorraad wordt voortdurend aangevuld. Ze dienen als illustratie voor welke producten je

Recht op retour

voor welke prijzen kunt verwachten.

Ben je wat huiverig om tweedehands of gerevi-

precies garantie op? Worden er accessoires meegeleverd? (bijvoorbeeld voeding/lader en kabels) Hoe groot is het prijsverschil met een nieuw product? Is de webshop gevestigd in Nederland (of

Staat concreet beschreven hoe je gebruik kunt maken van het recht op retour?

seerde producten aan te schaffen? Een belang-

Deel 1: Tips

rijke troef van de consument is het recht op

Gereviseerd

mijn van veertien dagen en dat geldt ook voor

retour indien de aankoop online wordt gedaan. De Wet Koop op Afstand biedt een bedenkter-

Zogenaamde refurbished of gereviseerde lap-

refurbished producten. Je kunt dus een product

tops en desktops zijn een handel op zich. Zo zijn

bestellen en het weer terugsturen als het om

refurbished computers vaak zakelijke computers

wat voor reden dan ook niet bevalt. Opgaaf van

van HP of Dell die door een onderneming zijn

reden is daarbij niet nodig. Dus als de gebruiks-

afgeschreven. Ze worden door gespecialiseerde

sporen ernstiger zijn dan verwacht of als het

bedrijfjes opgekocht, nagekeken en gereviseerd.

apparaat niet naar wens functioneert, kun je

Daarbij wordt de harde schijf compleet gewist

het terugsturen. Ruilen is soms ook een optie,

en van nieuwe software voorzien en onderdelen

neem in dat geval contact op met de webshop.

die niet meer naar behoren werken of te oud

De kosten voor het terugsturen zijn meestal wel

manier waarop de staat beschreven wordt, zoals

zijn, worden gerepareerd of vervangen. Vaak

voor de koper.

hier bij CoolBlue.

22

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_022-025_Koopgids - Goedkope hardware (JP).indd 22

Vaak is er meer informatie te vinden over de

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:47

KOOPGIDS Hardware voor een prikkie

genomvang, type processor, schermgrootte en type harde schijf) kunt zoeken naar een model van je gading. In de sectie ‘Nieuw in doos’ vind je ongebruikte computers die met 20 tot 25 procent korting worden aangeboden. Op het moment van schrijven werd bijvoorbeeld een HP Probook 655 G1 afgeprijsd van 549,99 naar 399,99 euro. Het aanbod van deze site bestaat voor het merendeel echter uit refurbished laptops. Er is constant een redelijk groot aanbod van tientallen laptops, uiteenlopend van een echt oude instapper (Lenovo ThinkPad T410 uit 2010) voor zo’n 150 euro, tot een recentere ultrabook (Lenovo ThinkPad T440S) voor 700 euro. De Je kunt je product altijd binnen veertien dagen retour-

specificaties van elk exemplaar zijn goed aange-

neren als je niet tevreden bent over de staat waarin je het

geven, waarbij je ook ziet hoeveel apparaten er

ontvangt.

van dit type beschikbaar zijn. Het grootste deel van het aanbod is niet al te gedateerd. Asbas

Deel 2: Refurbished computers

heeft veel laptops met Core i5 van de tweede

Asbas Computers

een (grotere) SSD, meer geheugen of langere

www.asbascomputers.nl

generatie (Sandy Bridge) en derde generatie (Ivy Bridge), met minstens 4 GB DDR3 en een harde schijf van 250 GB. Tegen een meerprijs kun je de aangeboden laptops uitbreiden met bijvoorbeeld garantie (die is standaard één jaar).

Bij HartmanDirect is een zéér uitgebreide filtering van de zoekresultaten mogelijk.

HartmanDirect www.hartmandirect.nl

Asbas Computers noemt zich ‘De Laptop Specialist’ en verkoopt zowel nieuwe als refurbished

De gebruikte laptops op Asbas Computers zijn na-

laptops en desktop-pc’s. Asbas heeft een fraaie

gekeken. Tegen een meerprijs kun je laptops vaak gelijk

desktop-pc’s, laptops en monitoren. De moni-

site waar je met filters (voor prijs, merk, geheu-

upgraden.

toren zijn vooral 19inch-varianten. De meeste

Bij HartmanDirect vonden we refurbished

desktops komen van Dell of HP en hebben een Core2Duo-processor en 4 GB intern geheugen. Op het moment van schrijven kost het goedkoopste model 139 euro (Core2Duo, 3 GB DDR2, 80 GB HDD), en het duurste 369 euro (Core i5, 4 GB DDR3, 120 GB SSD + 500 GB HDD, 6 uitbreidingsslots). Je kunt bij bestelling de onderdelen niet laten upgraden. Het aanbod is erg uiteenlopend, over het algemeen niet duur, maar vrij gedateerd en bijna nooit nieuwer dan een tweede generatie Sandy Bridge. Bijzonder is wel dat we bij HartmanDirect ook een Xeon-werkstation vonden; de Fujitsu Celsius M740. Met Xeon-cpu, een NVIDIA Quadro NVS 290 als videokaart, een nieuwe harde schijf van 500 GB en maar liefst elf usb2.0poorten. Voor de liefhebber. Het aanbod laptops is een stuk kleiner en ook wat gedateerd. Op de website is met filters een snelle keuze maken uit de desktops en laptops. De meeste modellen worden geleverd met Windows 7 Pro of Home en een jaar carry-in garantie. Je aankoop wordt gratis verzonden.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_022-025_Koopgids - Goedkope hardware (JP).indd 23

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

23

31/07/16 14:47

KOOPGIDS Hardware voor een prikkie

Laptops4all

gestuurd naar de fabrikant omdat het apparaat

lijk; veel laptops komen in meerdere segmenten

www.laptops4all.nl

niet naar wens was of met een beschadiging is

terug. De collectie bestaat vrijwel geheel uit HP

Laptops4all heeft een uitgebreid aanbod. We

gearriveerd. De eventuele problemen worden

Elitebooks en Dell Latitude-modellen. Het zijn vrij-

vinden er nieuwe en gebruikte laptops, desktops,

door de fabrikant hersteld en het apparaat komt

wel allemaal tweede generatie Intel Core i3, i5 en

tablets, monitoren en Apple-producten. We

beschikbaar als Renew of Factory Refurbished.

i7’s met een geheugenomvang van 2 tot 8 GB en

focussen even op de laptops en desktops.

Er zitten leuke acties tussen, wij vonden een Acer

een traditionele harde schijf van 80 tot 400 GB.

Aspire E1 met Core i5-4200U-cpu, 4 GB DDR3 en

De prijzen lopen uiteen van 99 tot 399 euro.

Het nieuwe aanbod is vrij beperkt, met op

Bij de desktops vinden we leuke deals, maar

het moment van schrijven in totaal 7 modellen.

500 GB harde schijf voor 400 euro (nieuw 659

Laptops4all richt zich dan ook voornamelijk op

euro). De ‘Koopjeshoek’ en de ‘Studenten laptop’

ook erg oude ‘meuk’. Zo stond er een HP DX2000

refurbished producten. De gebruikte laptops zijn

zijn selecties op prijs en draagbaarheid. Laptops-

Tower, met Pentium 4-processor, 2 GB RAM, 80

refurbished, al heten ze niet zo. Ze komen van

4all geeft 12 maanden carry-in garantie.

GB HDD en een DVD-station voor 20 euro! Voor

grote bedrijven waar ze na drie jaar zijn afge-

de wat meer eisende gebruiker is de sectie Core

schreven. Ze worden grondig gereinigd en krijgen

ReMarkt

een nieuwe Windows-licentie. De laptops komen

www.remarkt.nl

8200 Core i3/i5-modellen met 4 of 8 GB DDR3-

van Toshiba, HP, Dell, Lenovo en Fujitsu. Je kunt

ReMarkt is de nieuwe site van Usedpc4sale

RAM. Voor een HP Elite i5-2500 met 8 GB RAM

de selectie beperken met filters voor bijvoorbeeld

(www.usedpc4sale.nl). De oude site bestaat

en een harde schijf van 2 TB betaal je 265 euro

het schermformaat en de -resolutie, harde schijf

ook nog en heeft hetzelfde aanbod, maar oogt

(exclusief besturingssysteem).

en processor. Elk artikel gaat vergezeld van een

minder fraai. ReMarkt biedt laptops, computers

beschrijving en uitgebreide specificaties. Bij onze

en monitoren aan. Een groot nadeel is dat er

type computer, nog enkele extra opties. Je kunt

test bleken verreweg de meeste laptops tweede

geen filters zijn en dat je dus lastiger kunt zoeken.

bijvoorbeeld bij een desktop gelijk een moni-

en derde generatie Core i5-modellen, in prijs vari-

Er is een basisindeling (bij laptops op segment, bij

tor en toetsenbord/muis mee bestellen. Het

erend van 279 euro voor een Dell Latitude E6320

desktops op processor), maar je kunt bijvoor-

besturingssysteem is in alle prijzen op de website

tot een flinke 1099 euro voor de Dell Precision

beeld niet alleen de computers met minimaal 4

niet meegerekend, standaard wordt de schijf ge-

M6700. Dat is een 17inch-laptop voor het zware

GB werkgeheugen zien.

formatteerd geleverd. Je kunt Windows 7 Home

i3/i5/i7 interessanter. Hier vind je veel HP Elite

Bij het bestellen krijg je, afhankelijk van het

(18,15 euro), Pro (27,78 euro) of Windows 8 (30,25

grafische werk met een gewicht van 4,1 kg, een

Bij de laptops wordt een indeling gemaakt

SSD van 120 GB en harde schijf van 500 GB, 16

op laag, middel en hoog segment, maar wat de

euro) laten installeren. De garantie is standaard

GB DDR3 en een AMD FirePro M6000. Volgens

gedachte achter die indeling is wordt niet duide-

erg kort (90 dagen), je kunt deze voor 18,15 euro verlengen tot een jaar.

Laptops4all kostte deze voorheen 5200 euro. Bij elk tweedehands model biedt Laptops4all nog de optie er voor een meerprijs extra geheugen, een

Deel 3: Andere hardware

grotere harddisk of een SSD in te laten zetten. De meeste laptops worden geleverd met Windows 7 Pro en het LibreOffice-pakket. Zonder besturingssysteem gaat er 19,95 euro van de prijs af.

Monitoren

Interessant is ook de categorie ‘Renew’. Hierin vind je vrij nieuwe computers die zijn terug-

Zoals we in de rondgang al zagen, heeft bijna elke outlet ook monitors uit het refurbished circuit. Dit zijn, net als bij de laptops en desktops, niet de modernste monitors. De meeste hebben een TFT-scherm en zijn 19 inch of kleiner. De monitor mist meestal een HDMI-aansluiting en heeft naar de huidige maatstaven een lage resolutie. De allergoedkoopste met alleen een VGAaansluiting vind je al voor twintig euro, maar voor bedragen van 59 tot 99 euro kun je ook een mooie 22inch-LCD-monitor met DVI vinden. Kies gelijk voor een upgrade bij aankoop van een computer.

Soms is een monitor aangeduid met B-grade, wat inhoudt dat de monitor vanwege enkele dode pixels is teruggestuurd. Je vindt ze met flinke korting, maar je moet genoegen nemen

Ook bij Laptops4all kun je uit-

24

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_022-025_Koopgids - Goedkope hardware (JP).indd 24

met een enkele zwarte of witte pixel. Nieuw-in-

gebreid filteren, het aanbod heeft

doos-monitors worden niet vaak aangeboden en

best goede specificaties.

zijn meestal oude winkeldochters.

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:47

KOOPGIDS Hardware voor een prikkie

Op zoek naar een goedkope kleurenlaser? Die vind je ook in het gereviseerde circuit.

Printers

Voor HP-printers kun je ook terecht bij www.

Apple biedt zelf gereviseerde en grondig geteste

Ook printers zijn refurbished te vinden. Omdat

hp-printer.eu. Deze webshop biedt kwalitatief

ze uit het bedrijfsleven komen, zijn het meestal

goede refurbished zwart-wit- en kleuren-laser-

laserprinters. Het biedt jou de kans om een

jets en richt zich op ZZP’ers en MKB-organisaties.

op hun website voor gereviseerde apparaten, al

echte laserprinter voor een fractie van de ori-

De printers zijn volledig nagekeken, gereinigd,

moeten we zeggen dat dit in het buitenland veel

ginele prijs op de kop te tikken. Zo vonden we

daar waar nodig gerepareerd en minimaal 50

vaker het geval is. De buitenlandse sites van on-

bij www.goedkoopsteprinter.nl een Lexmark

procent goedkoper dan nieuw. Prijzen worden

der andere Canon, Samsung en ASUS hebben op

E260DN met usb- en netwerkaansluiting en

bepaald op basis van specificaties, tellerstanden

hun site een speciale afdeling met gereviseerde

functie voor dubbelzijdig afdrukken voor on-

en status-supplies (dat wil zeggen het gebruik

producten. De fabrikant heeft de producten dan

geveer 85 euro (oorspronkelijk zo’n 250 euro).

van de cartridges, transfer- en fuserkits).

zelf (uitvoerig) getest en waar nodig van nieuwe

We vinden naast monochrome lasers ook

producten aan.

onderdelen voorzien. Bij Apple vind je ook in

kleurenlasers en multifunctionals van HP en

Smartphones en tablets

Ricoh. Goedkoopsteprinter.nl zegt de machines

Ook van smartphones en tablets vind je online

volledig schoon te maken, alle klantspecifieke

goedkope gereviseerde exemplaren. Hierbij is

zaken te verwijderen en compleet af te leveren.

de mate van beschadiging wisselend. Sommige

Tot slot

Je moet het doen met de nog aanwezige toner,

tweedehandsjes worden refurbished genoemd

In onze ronde langs het gereviseerde computer-

maar hoeveel dat is wordt slechts een enkele

maar zijn kwalitatief niet zo best. Andere pro-

aanbod is ons opgevallen dat het aanbod

keer opgegeven. De Goedkoopsteprinter geeft

ducten zijn juist zo goed als nieuw. Veel van de

uiteenlopend is. Er zijn relatief veel vrij goedkope

drie maanden garantie op printers, met een

gereviseerde smartphones zijn topmodellen van

modellen met een Core2Duo-processor of een

maximum van 10.000 afdrukken. De verzend-

minimaal één generatie terug, zoals de Samsung

Dual Core van de eerste generatie te vinden.

kosten zijn best hoog, namelijk 35 euro.

Galaxy S6 of LG G3. Een flink deel van de refur-

Soms hebben de apparaten niet meer dan 2 GB

bished smartphones en tablets zijn Apple-appa-

geheugen en kleine harde schijf van 80 GB. Wij

raten. Daarvoor zijn er diverse gespecialiseerde

zouden deze apparaten niet zo snel meer kopen.

webshops, die vaak ook gereviseerde Macs en

De modellen met Core i3/i5-cpu van tweede en

MacBooks verkopen.

derde generatie zijn duurder maar wat beter, en

Tweedehands Ook via andere tweedehands-kanalen zoals

Nederland diverse deals via www.apple.com/ nl/shop/browse/home/specialdeals.

Marktplaats kun je erg goedkope computers

Voor de grote populariteit van tweedehands

ze beschikken wel over 4 GB DDR3-geheugen,

vinden. Haar houd er rekening mee dat je bij

Apple-apparatuur is een simpele verklaring. In

een grotere harde schijf, een HDMI-uitgang en

de aankoop bij particulieren geen retour-

tegenstelling tot veel andere producten, staan

802.11n-wifi voor de laptop. We zien gelukkig

recht hebt. Haal het liefste het apparaat dus

de prijzen gedurende het hele jaar vast, omdat

ook diverse systemen met SSD’s terug, of de mo-

af in plaats van het te laten verzenden, en

Apple winkels verbiedt om met de marge te

gelijkheid deze gelijk te laten plaatsen. Desktops

vraag vooraf of je de computer ter plekke

spelen. Die regels gelden niet voor producten

en laptops met een vierde generatie Haswell-

even kunt testen. Shop je via eBay.nl, houd er

die niet als ‘nieuw’ verkocht worden, laat staan

processor en HD graphics 4000 of beter zijn min-

dan rekening mee dat je bij bestelling uit het

tweedehands. Bovendien zijn de nieuwprijzen

der goed te vinden, omdat deze apparaten door

buitenland met invoerrechten te maken kunt

best fors, dus is het tweedehands/gereviseerde

het bedrijfsleven vaak nog zijn afgeschreven.

krijgen. Op www.invoercalculator.nl kun je de

aanbod aantrekkelijk.

De portalsite www.refurbishedelektronica.nl

precieze kosten berekenen. Invoerkosten kun je op eBay.nl voorkomen door in de filters Alleen

Fabrikanten-aanbod

Nederland in te stellen.

Ook fabrikanten zelf hebben soms een ‘hoekje’

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_022-025_Koopgids - Goedkope hardware (JP).indd 25

biedt links naar voorgenoemde sites en enkele andere hier niet besproken bedrijven met een refurbish-tak als SES en Conrad.

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

25

31/07/16 14:47

ACHTERGROND Mini-pc’s

VEELZIJDIGE

MINI-PC’S

Kant-en-klaar of zelf bouwen? Ze zijn breed inzetbaar: de kleine mini-pc’s die je ook wel vindt onder termen als thin-client of NUC. Erg populair is het gebruik als stille HTPC of mediaserver voor in de huiskamer. Maar je kunt ook denken aan een hobby-pc voor de zolderkamer of compacte server, zoals een zelfbouw-NAS. Een ethernetkabel of wifi maakt er zó een netwerk-pc van. Wat zijn je opties als je zoekt naar een pc voor het netwerk?

Gebruik je een mini-pc als HTPC of als kleine server, dan is het niet zo aantrekkelijk een muis en volledig toetsenbord aan te sluiten. Wil je wel af en toe tekst invoeren of heb je muisbediening nodig, dan is een draadloos mini-toetsenbord een handige uitbreiding. Een mooi voorbeeld is de Rii mini i8 of de verbeterde i8+ (www.riitek.com).

G E R TJ A N G R O E N

E

Minitoetsenbord

Deze combinatie van mini-toetsenbord en muis is

r worden jaar op jaar minder desktop-

Mini’s en insteekcomputers

pc’s verkocht. Steeds meer mensen

Wat ons betreft gaat er maar weinig boven het

dongel steek je in de usb-poort van je pc. Daarna

geven de voorkeur aan een notebook.

gemak dat een pc biedt. Dat geldt uiteraard net

kun je draadloos werken met het mini-toetsen-

Ook een tablet zal voor sommige mensen al

zo goed voor bedrijven, die wel steeds meer

bordje. Behalve een pc kunnen ook bijvoorbeeld

voldoende kunnen zijn. Het zou zelfs kunnen dat

gebruik maken van virtuele desktops, waarbij de

Android-apparaten en de PlayStation 3, Xbox en

je smartphone in de toekomst de pc vervangt:

pc bijna een domme terminal is. Het einde van

Raspberry Pi met het toetsenbord overweg. Via

dat dit mogelijk is laat Microsoft nu al zien met

de pc laat in ieder geval nog wel even op zich

het bijgeleverde kabeltje laad je de ingebouwde

zijn Display Dock. Via een klein apparaatje sluit

wachten. Zeker als je ziet wat er op het gebied

batterij op. Bij de i8+ kun je datzelfde kabeltje

je een Windows-smartphone aan op een extern

van mini-pc’s gebeurt. Illustratief is het groei-

gebruiken als verlengkabel om de mini-dongel op

scherm. Via de usb-poort sluit je toetsenbord

ende aantal pc-sticks waarmee een willekeurig

een plek met beter bereik te plaatsen.

en muis aan. Dat kan ook een mini-toetsenbord

scherm (met HDMI) een pc wordt. Steeds meer

zijn, die voor een HTPC overigens ook erg goed

fabrikanten springen in deze markt van ‘insteek-

van pas komt (zie kader ‘Mini-toetsenbord’). De

computers’ nadat Intel het goede voorbeeld

apps op de smartphone, zoals Office en Outlook,

heeft gegeven met de Intel Compute Stick.

worden automatisch opgeschaald naar het

De mini-pc’s profiteren verder van een flinke

grote scherm. De Lumia 950 en 950 XL zijn als

vervangingsmarkt: wie nog een oude ‘gammele’

nauwelijks groter dan een mensenhand. De mini-

eerste toestellen voor het Display Dock geschikt gemaakt. Wie één van deze toestellen koopt, krijgt het Display Dock (ter waarde van 99 euro) er op het moment zelfs gratis bij.

26

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_000-000_Achtergrond - Mini-pc's.indd (TS).indd 26

De Rii mini i8 en i8+ zijn comfortabele mini-toetsenborden voor onder meer HTPC’s en smart-tv’s.

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:55

ACHTERGROND Mini-pc’s

desktop-pc heeft staan, kan zeker de aanschaf van een mini overwegen. Ook bedrijven die hun desktops virtualiseren (zie kader ‘Virtuele desktop’) hebben geen grote zware pc meer nodig. Het aanbod van mini-pc’s is erg groot én groeiende. Steeds meer fabrikanten brengen ze op de markt. Specialisten als Shuttle en ZOTAC hebben al een naam opgebouwd, maar ook partijen als ASUS, Gigabyte, Intel, ASRock en Acer zijn al aangehaakt.

Notebooks De mini-pc dankt zijn opmars grotendeels aan notebooks: er wordt meestal dezelfde technologie gebruikt. Zo kom je vrijwel altijd een notebookprocessor in de mini-pc’s tegen, te herkennen aan achtervoegsels als -U en -Y. Die blijven wat prestatie betreft overigens vaak flink achter bij desktop-processors. Een ‘low power’ Core i5 mag je daarom niet vergelijken met een Core i5 uit een desktop. Staar je overigens niet blind op marketingtermen als Core i7 of Celeron: het zijn tegenwoordig vrij vage aanknopingspunten.

Prijs

De processorfamilie, het aantal kernen (bij de

Voor zo’n 250 euro heb je al een leuke mini-pc,

mini-pc’s meestal dualcore) en de klokfrequentie

maar dan zit je meestal wel opscheept met een

geven meer duidelijkheid.

vrij trage processor. Aan de onderkant van de

Passieve koeling

De Display Dock maakt een pc van de Lumia 950 of 950 XL.

Ultra Low Power-variant (U-serie) van de Intel Core i7 van de vierde generatie.

markt vind je bijvoorbeeld een dualcore Intel Celeron N3000 op 1,04 GHz (PassMark bench-

De notebookvarianten van processors zijn

mark-score: 891). Als je een leuke pc zoekt om

natuurlijk een stuk zuiniger en hebben minder

te internetten kun je beter verder kijken: het

koeling nodig dan desktop-processors. Er zijn

bezoeken van complexe websites kan al proble-

zelfs enkele passief gekoelde mini-pc’s op de

men geven. Maar voor een HTPC is zo’n systeem

markt. Nog een stapje terug qua prestaties zijn

wel weer vrij luxe.

de processors uit bijvoorbeeld de Atom-serie (Celeron N- en Z-processors). Sommige processors in mini-pc’s zijn opgebouwd als SoC oftewel

De Intel Compute Stick is een complete pc op een stick.

system-on-a-chip. Ze zijn eigenlijk ontwikkeld

Virtuele desktop

voor met name tablets, maar duiken ook steeds

Het is zeker binnen bedrijven steeds minder

vaker in mini-pc’s op. Ook in pc-sticks zit zo’n

gangbaar dat werknemers over een eigen pc

SoC. Intel maakt ze zelf ook, zoals de Bay Trail-

met eigen besturingssysteem, programma’s

serie en opvolgers, en geeft ze graag namen als

en bestanden beschikken. Virtualisatie is

Celeron en Pentium.

aan de orde van de dag: de desktops van alle gebruikers worden vanaf een centrale server gepresenteerd. De server kan in het bedrijf zelf staan, maar ook in een datacenter. Voor toegang tot je desktop kun je een sterk uitgekleed systeem gebruiken. Er is zelfs een bijna computerloze variant mogelijk: een chip, ingebouwd in bijvoorbeeld de monitor, kan het werk voor zijn rekening nemen. Via software kun je ook onderweg vanaf je laptop of thuis vanaf je eigen pc toegang krijgen. Dat maakt dit soort systemen ook ideaal voor thuiswerkers.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_000-000_Achtergrond - Mini-pc's.indd (TS).indd 27

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

27

31/07/16 14:55

ACHTERGROND Mini-pc’s

De op Broadwell-architectuur gebaseerde Core i7-5557U op 3,1 GHz (PassMark benchmark-score: 4931) die onder meer in een NUC van Intel opduikt, biedt daarentegen juist weer behoorlijk hoge prestaties, hoger dan voor gewone Office-toepassingen nodig is. Voor videobewerking is dit overigens weer het minimum. Wie een snelle mini-pc zoekt die ook voor games nog voldoende presteert, zal het ook niet voor minder willen doen, en misschien zelfs wel een mini-pc met de nieuwere Skylake-architectuur zoeken. Maar pas op: de miniaturisatie heeft

Diablo 3 geven haperingen, tenzij je de kwaliteit

duidelijk zijn prijs. Een ‘gewone’ desktop is dan

terugschroeft. De mini-pc heeft wat dat betreft

meestal goedkoper. Ga je zelf een kleine pc in

dezelfde beperkingen als de meeste laptops.

baar. Dat zorgt er helaas ook vaak voor dat het

elkaar zetten met een Mini-ITX-moederbord, dan

Voor het gewone werk is dat geen bezwaar en

(meestal enige) M.2- of mini-PCIe-slot al bezet is

loop je ook tegen behoorlijke meerprijzen aan.

ook videoweergave voor een HTPC is geen pro-

door dit wifi-kaartje. Een voordeel is dat je een

bleem: veel mini-pc’s kunnen gemakkelijk 4K op

upgrade kunt overwegen, mocht de snelheid

60 Hz aan. Een ander nadeel van geïntegreerde

tegenvallen. Vrijwel alle mini-pc’s ondersteunen

Processors hebben er de afgelopen jaren veel

video is dat je vastzit aan de geboden aanslui-

overigens al de laatste standaard, 802.11ac, de

taken bij gekregen. Geïntegreerde video is een

tingen, tegenwoordig meestal HDMI en Mini

opvolger van 802.11n. Deze standaard geeft

goed voorbeeld. Het is tegenwoordig meer regel

DisplayPort. Daar moet je dan wel net mee uit

een hogere snelheid dan zijn voorganger. Om

dan uitzondering dat hier gebruik van wordt

de voeten kunnen. De flexibele hardware-aan-

hiervan te profiteren moet jouw router die

gemaakt. Een gemiddelde gebruiker heeft echt

sluiting Thunderbolt 3 (zie kader) kan gelukkig

standaard uiteraard ook ondersteunen, anders

geen aparte videokaart meer nodig. Maar voor

wel veel connectiviteitsproblemen oplossen.

valt de verbinding terug naar 802.11n of zelfs

Geïntegreerde video

videobewerking en zeker voor games ligt dat

Mini-PCIe-adapter van Intel voor Wireless AC.

802.11b/g. Enkele mini-pc’s gaan niet verder

anders. Zelfs een actuele processor (zoals de

Netwerk

eerdergenoemde Core i7-557U met het relatief

Een ethernetpoort met gigabit-ethernet behoort

geschikt te maken voor wifi is een ontvanger

snelle Intel HD Graphics 6100) heeft het lastig

bij mini-pc’s meestal tot de standaarduitrusting.

voor de usb-poort. Meestal zijn usb-poorten

met games. Zelfs wat oudere games zoals

Maar ook wifi is op bijna alle modellen beschik-

ruimschoots voorhanden.

dan 802.11n. Een voordelige optie om je mini-pc

Thunderbolt 3 Thunderbolt 3, de flexibele hardware-aansluiting die in 2015 op Computex nieuw leven werd ingeblazen, zou op termijn de oplossing kunnen zijn om veel tekortkomingen van laptops en zeker ook mini-pc’s op te lossen. Het is een poort op basis van usb type-C die onder meer DisplayPort, usb en PCI Express ondersteunt. Er zijn enorme snelheden tot 40 Gbit/s haalbaar, zeker over korte afstanden. Nu al bevatten veel recente high-end laptops een Thunderbolt3-poort en ook enkele mini-pc’s zijn hier al mee uitgerust. Via Thunderbolt 3 kun je talloze apparaten aansluiten. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk een externe videokaart aan te sluiten op je laptop zodat je de nieuwste games met de beste instellingen kunt spelen. De videokaart (PCI Express) plaats je dan in een behuizing zoals de Razer Core of ASUS ROG XG Station 2 (zie ook PCM 8/2016, pagina 27). Die bieden ook meteen extra aansluitingen, namelijk vier usb3.0-poorten en gigabit-ethernet. Dell biedt met het Thunderbolt Dock (ongeveer 360 euro) een interessant dockingstation nieuwe stijl aan. Hier kun je drie schermen in Full HD of twee schermen met 4K-resolutie op aansluiten. Ook bevat het drie usb3.0-poorten, twee usb2.0-poorten en een gigabit-ethernet-poort. Voor ‘gewone’ desktop-pc’s is Thunderbolt 3 overigens veel minder interessant: die systemen zijn al flexibel op andere manieren uit te breiden. Veel van de genoemde producten met Thunderbolt 3 zijn sinds kort beschikbaar of komen in de loop van dit jaar op de markt.

28

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_000-000_Achtergrond - Mini-pc's.indd (TS).indd 28

De Razer Core is een behuizing voor videokaarten die gebruikmaakt van Thunderbolt 3.

WWW.PCMWEB.NL

02/08/16 09:25

ACHTERGROND Mini-pc’s

Zolderkamer

Kant-en-klare systemen

Het gebruik van een mini-pc op zolder, waar

Er zijn volop kant-en-klare mini-pc’s te koop,

vaak geen ethernetkabel ligt en het wifi-netwerk

meestal niet veel groter dan 12 bij 12 centime-

misschien wel net buiten bereik is, kan een

ter en zo’n 3 tot 5 centimeter hoog. Zo’n pc kan

uitdaging vormen. Is het aanleggen van een

daardoor vrijwel overal worden weggestopt.

ethernetkabel lastig, dan kun je als alternatief

Ideaal dus voor een HTPC of mediacenter. De

een powerline-kit overwegen. De internetver-

Intel NUC (Next Unit of Computing) heeft model

binding loopt dan deels via je elektriciteitsnet.

gestaan voor de meeste mini-pc’s. Daardoor

Eventueel zou je het probleem kunnen oplossen

vind je in de behuizing meestal een compact

met repeaters die het wifi-signaal versterken.

moederbordje van nauwelijks 10 bij 10 centime-

Kies bij voorkeur een dualband-repeater die

ter met vast-gesoldeerde processor. Dit formaat

zowel de 2,4GHz- als 5GHz-band kan versterken.

staat bekend onder de naam Ultra Small Form

Een mooiere oplossing dan een repeater is het

Factor (USFF). Bij de Intel NUC moet je over het

maken van extra wifi-toegangspunten, door

algemeen nog zelf geheugen en opslag (zoals

bijvoorbeeld een bestaande router met wifi als

een SSD) toevoegen en een besturingssysteem

bridge in te stellen. Die router wordt dan via een

installeren. Daarom worden deze systemen ook

ethernetkabel met de router in de meterkast

wel barebones genoemd.

verbonden. Geef je die extra router dezelfde

De meeste andere mini-pc’s worden wel als

netwerknaam (SSID) dan kun je in principe

compleet systeem geleverd, al leveren enkele

‘roamen’. Je mini-pc, maar ook bijvoorbeeld de

fabrikanten ze desgewenst ook als barebone af.

smartphones en tablets die worden gebruikt,

De meeste modellen hebben 4 GB geheugen.

zullen dan het sterkste netwerk kiezen. De

Af en toe kom je nog 2 GB tegen, wat eigenlijk

meeste apparaten doen dat moeiteloos. In goed

niet meer van deze tijd is. Een upgrade naar 4 of

geïsoleerde (nieuwbouw)woningen ontkom je er

8 GB is vrijwel altijd mogelijk. Let er wel op dat

meestal niet aan om extra toegangspunten te

doorgaans maar plek is voor twee modules.

maken, liefst één op iedere verdieping.

Alle mini-pc’s hebben gemeen dat ze erg

De opvallende Acer Revo One kan ook als kleine NAS worden ingezet.

zuinig zijn. Ook onder zware belasting blijft het Een Powerline-kit kan helpen om netwerktoegang op zolder te krijgen.

energieverbruik doorgaans ruim onder de 50

de 25 watt en de zuinigste modellen komen

watt. De meeste mini-pc’s blijven zelfs onder

niet eens tot 10 watt. Vooral de processor heeft invloed op het totale energieverbruik van het systeem. Een SSD in plaats van een gewone harde schijf zal ook nog wat besparen.

Acer en Shuttle Een opvallende verschijning is de Acer Revo One die slechts 15 bij 11 centimeter groot is. Sinds kort is de i6102 verkrijgbaar met Windows 10 Home, voor ongeveer 500 euro. Het bevat een Intel Core i5-5200U processor (dualcore), 4 GB geheugen en een 128 GB SSD. Aardig detail is dat je, als je de behuizing omhoog schuift, een extra 2,5inch-schijf kunt plaatsen. Zo kun je snel veel extra capaciteit toevoegen zodat de mini-pc bijvoorbeeld als kleine NAS kan dienen. Een fabrikant die al veel langer actief is in dit segment is Shuttle, dat met de XPC nano een interessante serie mini-pc’s op de markt heeft gebracht, zoals de NC01U5 met een volume van slechts 0,6 liter. De mini-pc biedt evengoed plaats aan een 2,5inch-SSD of harde schijf. Hij is in vier varianten leverbaar, onder meer met de Intel Core i5-5200U die we ook in de Revo One zien.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_000-000_Achtergrond - Mini-pc's.indd (TS).indd 29

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

29

31/07/16 14:55

ACHTERGROND Mini-pc’s

om temperaturen binnen de perken te houden. Verder mikt de fabrikant op liefhebbers van virtual reality: de pc heeft genoeg rekenkracht om games in VR-brillen vloeiend weer te geven. Het apparaat heeft twee gigabit-ethernetpoorten en wifi volgens 802.11ac-standaard. De prijs komt te liggen rond de 1500 euro. Bij dat soort bedragen wordt zelfbouw ook weer interessant, al levert – dat zelfs als je voor Mini-ITX kiest – lang niet zo’n compact systeem op.

De XPC nano NC01U5 heeft een volume van slechts 0,6 liter.

Skylake-architectuur Hoewel veel mini-pc’s een Intel-processor van de vierde (Haswell) of vijfde (Broadwell) generatie bevatten, zien we ook al verschillende mini-pc’s met Skylake, de zesde generatie. Zo levert Intel zelf de NUC6i7KYK met daarin de Core i76770HQ. Als netwerkvoorzieningen biedt het gigabit-ethernet en wifi volgens 802.11ac. De NUC, die de naam Skull Canyon heeft gekregen, is wel een stukje groter dan gebruikelijk. Ook de prijs ligt op een stevig niveau: de barebone kost zo’n 650 euro. Voeg je daar 8 GB aan werkgeheugen (DDR4) en opslag aan toe, zoals een 128 GB SSD, dan mag je meer dan 1000 euro afrekenen. De NUC is overigens ook één van de eerste mini-

ZOTAC

pc’s met Thunderbolt3-aansluiting. Intel richt

ZOTAC gaat nog een stap

zich hiermee nadrukkelijk op gamers. Gigabyte

verder met de ZBox Magnus EN980,

gelooft ook in de mogelijkheden van de NUC en

die behalve een processor van de Skylake-

heeft al verschillende mini-pc’s uitgebracht in dit

generatie ook de (notebookuitvoering van de)

formaat onder de naam Brix. Het heeft zelfs een

GeForce GTX 980 bevat, een grafische chip die

breder assortiment dan Intel zelf.

qua prestaties niet onder doet voor zijn popu-

Apple

laire desktop-broertje. Volgens het bedrijf is het

Apple zit qua prestaties helaas nog lang niet op

de krachtigste mini-pc op de markt. Via HDMI en

het niveau van de Skylake-architectuur, ook al

DisplayPort kun je tot vier schermen aansluiten.

bedient het met zijn Mac Mini wel al jaren een

Opvallend is dat waterkoeling wordt gebruikt

trouwe schare fans. De stijlvolle minicomputer

Intels nieuwste NUC bevat een Skylake-processor én Thunderbolt 3.

De ZOTAC ZBox Magnus EN980 biedt rappe gameplay.

is de goedkoopste Mac die je kunt kopen en dus een mooie instap voor mensen die macOS willen gaan gebruiken. Er zijn ook mensen die het apparaat als mediacenter gebruiken, al is de Apple TV 4 daarvoor een interessantere optie, mede dankzij de nieuwe App Store voor Apple TV. Ook wat gebruiksgemak betreft. Wat overblijft is misschien wel een te kleine doelgroep voor Apple om er serieus in te blijven investeren. Dat doen ze ook niet echt. Aan de buitenkant ziet het kastje er al jaren nagenoeg hetzelfde uit. Aan de binnenkant heeft het wel

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_000-000_Achtergrond - Mini-pc's.indd (TS).indd 30

31/07/16 14:55

ACHTERGROND Mini-pc’s

zijn immers geïntegreerd op het moederbord, waaronder geluid en netwerk, waardoor de extra uitbreidingsloten van ATX meestal niet nodig zijn. Micro-ATX geeft je nog steeds de mogelijkheid een aparte videokaart te plaatsen. De behuizing mag ook meteen een slag kleiner, zeker als je aan één of twee schijven voldoende hebt en voor de massa-opslag op bijvoorbeeld een NAS of externe usb-schijf vertrouwt. Maar je hebt dan zelfs met de kleinste behuizing nog steeds een vrij forse desktop-pc. Wie echt een slag wil maken komt als snel bij Mini-ITX uit. Mini-ITX moederborden zijn 17 bij 17 centimeter groot. Het hele systeem is daarmee automatisch een stuk groter dan de ultrakleine minipc’s, maar je bent veel flexibeler. Zo bieden de meeste Mini-ITX-moederborden een socket waar de zesde generatie Skylake-processors (socket 1151) van Intel in past. Er zijn ook modellen met vast-gesoldeerde processor, al zijn die meestal alleen voor basistaken geschikt. De moederborden bieden verder meestal plaats voor twee geheugenmodules waarmee je, bij DDR4, evengoed tot 32 GB geheugen kunt komen. De echte meerwaarde ten opzichte van mini-pc’s is het uitbreidingsslot voor een videokaart (PCI Express x16). Zorg dan wel voor een bijpassende behuizing: in de kleinste behuizingen is daar De Mac Mini kreeg in 2014 z’n laatste update.

Zelfbouw

geen plek voor.

Ben je een fanatieke gamer of heb je specifieke regelmatig de nodige upgrades gehad. De laatste upgrade van de Mac Mini is

wensen, dan zet je vermoedelijk graag zelf een systeem in elkaar. Wie echt alles uit de kast wil

inmiddels al weer bijna twee jaar geleden, in

halen, zal voor het ATX-formaat kiezen, al kun-

november 2014. Vorig jaar werd geen nieuwe

nen de meeste mensen wel met het microATX-

Mac Mini gelanceerd en ook dit jaar blijft het

formaat uit de voeten. Steeds meer onderdelen

Het is passen en meten, maar ook met Mini-ITX ben je behoorlijk flexibel.

vooralsnog stil. Al zou Apple in oktober met een upgrade kunnen komen. Als we de huidige uitvoering van de mini-pc met de andere producten vergelijken loopt Apple een beetje achter de feiten aan. Wat netwerkvoorzieningen betreft is het wel bij de tijd: de 2014-uitvoering bevat gigabit-ethernet en wifi volgens 802.11ac-standaard. Maar terwijl Apple in zijn laptops en desktops al de Skylake-processor gebruikt, moet de Mac Mini het nog met processors van de Haswell-generatie doen. Een stap naar minimaal de Skylake-architectuur met sneller geheugen lijkt een logische, net als een nieuw (kleiner) ontwerp en een aparte grafische chipset om ‘VR-ready’ te zijn. Al lijkt de kans groter dat Apple het ook gewoon houdt bij geïntegreerde video.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_000-000_Achtergrond - Mini-pc's.indd (TS).indd 31

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

31

31/07/16 14:55

WORKSHOP Boekhoudserver

JE EIGEN BOEKHOUDSERVER

Houd je volledige ZZP-administratie bij op een Raspberry Pi Ben je ondernemer of gewoon een fanatieke bijklusser, dan heb je vast een map gevuld met allerlei facturen en andere administratie in je kast staan. Je moet immers bijhouden hoeveel je hebt verdiend of betaald voor de zaak. Soms is dat een hectische klus die meer gedoe dan plezier oplevert.

maak je vanuit je server offertes aan of stel je ‘produc-

BASTIAAN VROEGOP

jij toegang hebt tot je financiële gegevens.

G

diensten nou eigenlijk kosten. Omdat de boekhoudsoftware op een webserver staat, kun je er vanaf ieder apparaat met een internetverbinding bij. Zo heb je niet alleen toegang tot je laatste facturen vanaf je thuiscomputer, maar ook bijvoorbeeld vanuit de trein of op de camping in Zuid-Frankrijk. Alles wordt met een wachtwoord beveiligd, waardoor alleen Er zijn bedrijven die een kant-en-klaar-versie van zo’n boekhoudwebsite bieden, zoals het Nederlandse

oed nieuws: jij als PCM-lezer hebt gelukkig de

Moneybird (www.moneybird.nl). Je betaalt een maan-

technische kennis om een slim boekhoudsys-

delijks tarief en krijgt dan je eigen subdomein op de

teem op je computer te draaien, dat ook nog

servers van deze dienst, waarop je kunt inloggen. We

eens vanaf alle apparaten toegankelijk is. We leggen

zouden PCM echter niet zijn als we niet probeerden

in dit artikel uit hoe je dat voor elkaar krijgt en welke

om zelf zoiets in onze knutselkamer te bouwen. Want

hardware daarvoor het handigst is.

waarom zou je een vast bedrag per maand betalen als

Wat gaan we doen? We gaan een heuse boekhoudserver bouwen. Dit is

32

ten’ samen, zodat een klant in één overzicht ziet wat je

je met wat handigheid een apparaat bouwt dat je de rest van je leven gratis kunt gebruiken? De bouw van onze eigen boekhoudserver bestaat uit

een extern toegankelijke webserver met daarop een

twee stappen. Eerst moeten we onze eigen webserver

website, waar je met een paar kliks facturen kunt ver-

in elkaar knutselen, waarna we daarop de juiste soft-

sturen naar bestaande of nieuwe klanten. Daarnaast

ware installeren en configureren.

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_032-037_Workshop - Boekhoud-pc (JP).indd 32

WWW.PCMWEB.NL

02/08/16 09:28

eind

WORKSHOP Boekhoudserver

De Rasp-

Je eigen server in huis

berry Pi 3 is

Voordat je een webserver kunt instellen, moet je na-

de handigste

tuurlijk wel een apparaat in huis hebben om die server

webserver voor

op te draaien. Daar kun je een gewone pc voor gebrui-

kleinschalig

ken, maar vermoedelijk is jouw machine gebouwd om

gebruik.

meer dan alleen een simpele server te draaien. Die pc verbruikt dus veel stroom als je hem continu aan laat staan – zonde voor zo’n simpele server. Een losse, minder krachtige pc die puur als webserver dient is daarom een stuk handiger.

een SD-kaart bij kopen, waardoor je tussen de 70 en

Download

100 euro uitkomt. Een Raspberry Pi 2 werkt ook, maar

het laatste

server-pc: een krachtige processor en veel RAM zorgen

de 3 heeft een ingebouwde wifi-module, waardoor je

image van

ervoor dat hij flink wat webverkeer aankan, zonder

hem overal in huis kunt verstoppen.

Raspbian van de

Je kunt flink investeren in de bouw van je eigen

dat de website ooit al te traag wordt. Leuk als je naast

website.

het draaien van je boekhoudserver nog allerlei andere

Voorbereiding

plannen hebt, maar wij richten ons nu alleen op het

De Raspberry Pi-webserver zal draaien op Raspbian,

maken van een machientje voor je eigen administratie.

een aangepaste versie van het Linux-besturingssys-

En die boekhoud-pc wordt hoogstwaarschijnlijk alleen

teem. Je steekt de gekochte microSD-kaart in een pc,

door jou bezocht – of hooguit nog door een paar werk-

downloadt het meest recente image van Raspbian op

nemers of collega’s. Je hebt daarom helemaal geen

www.raspberrypi.org/downloads/raspbian en zet ‘m

krachtig bakbeest nodig voor je boekhouding.

op de kaart. Hiervoor kun je het beste een programma

Wat ons betreft heb je aan een simpele Raspberry

zoals Win32DiskImager gebruiken, dat je kunt down-

Pi genoeg. Daar kun je prima het besturingssysteem

loaden op https://sourceforge.net/projects/win-

op installeren dat je nodig hebt om een webserver

32diskimager. Vervolgens steek je het microSD-kaartje

te draaien, en hij is sterk genoeg om al jouw web-

in de Pi en sluit je daar een muis en toetsenbord op

bezoekjes snel genoeg te verwerken. Een Raspberry

aan, zodat je het besturingssysteem kunt instellen.

Pi 3 kost slechts zo’n 40 euro, dus je bent al voor een

Heb je eenmaal de desktopomgeving van Raspbian

klein bedrag klaar. Wij zouden er wel nog een goede

bereikt, dan moet je de terminal starten om je server

behuizing, heatsinks, zelfstandige oplaadadapter en

in te stellen. Vanuit daar tik je sudo raspi-config.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_032-037_Workshop - Boekhoud-pc (JP).indd 33

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

33

02/08/16 09:28

WORKSHOP Boekhoudserver

Hier pas je

Je gaat op dit apparaatje je boekhouding bijhouden,

Druk op ‘No’

dus een beetje extra veiligheid kan geen kwaad. Ga naar

en je besturings-

de optie Change password in het configuratiescherm

systeem hoeft

en voer een uniek wachtwoord in, zodat de Pi niet lan-

niet helemaal op

ger zijn standaardwachtwoord gebruikt. Mocht het stan-

te starten. Ideaal

daard wachtwoord worden gevraagd: dit is raspberry.

voor een server.

Er opent een instellingenscherm, waarbij je naar

alle instellin-

boot_behaviour navigeert en voor No kiest. De Pi zal

gen aan van

na een reboot niet langer de desktopomgeving laden,

de Pi, zodat ie

maar alleen in de terminal starten. Hierdoor verbruikt

helemaal klaar is

hij minder processorkracht voor de grafische interface

voor serverge-

die je toch niet nodig hebt. Start nog niet meteen opnieuw op, want vanuit het

bruik.

instellingenscherm moet je ook nog even gaan naar memory_split. Daar kies je voor de optie die de meeste MB’s stopt in RAM en de minste in de VideoCore. Je Pi zal hierdoor zo min mogelijk processorkracht aan videokracht verlenen en alles richten op systeemprocessen die de server gebruikt. Dit is logisch, aangezien je hem alleen maar vanuit de terminal gaat bedienen.

SSH In deze gids bedienen we de webserver vooral met een aangesloten toetsenbord, maar je kunt de minicomputer ook extern vanaf een andere pc of laptop besturen. Door SSH op de Pi te activeren, is het namelijk mogelijk om vanaf iedere computer op het netwerk te verbinden. Je bedient dan de command-line van de Raspberry Pi vanuit speciale software op een ander apparaat. Op Windows doe je dat vanuit het gratis programmaatje PuTTY, dat gewoon kunt downloaden op www.putty.org. Zit je op een Mac, dan bevat de officiële Terminal-app een SSH-functie. Je kunt SSH op de Pi

HTML, PHP en MySQL

activeren in Raspi-config,

Je bent er nu helemaal klaar voor om je Pi in een vol-

de server zo

waar de optie ssh staat.

waardige server te veranderen. Begin door sudo bash

min mogelijk

in te tikken, zodat niet ieder commando voorgegaan

geheugen aan

enable aanklikken en je

hoeft te worden door het woord sudo. Dit commando

grafische acties

bent klaar. Door in PuTTY

werkt overigens na een tijdje inactiviteit of na een her-

toewijst.

of de Mac-terminal met

start niet meer, maar voor een serie commando’s is het

het IP-adres van de Pi te

handig. Vervolgens tik je de volgende vier commando’s

verbinden en je inlog-info

in om alle benodigde pakketten te installeren:

Het is een kwestie van

in te voeren, kun je de server bedienen alsof je toetsenbord hier rechtstreeks mee verbonden is. Met PuTTY op Windows kun je extern met je server verbinden.

34

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_032-037_Workshop - Boekhoud-pc (JP).indd 34

Zorg dat

apt-get install apache2 apache2-doc apache2-utils

apt-get install libapache2-mod-php5 php5 php-pear php5-xcache

apt-get install php5-mysql

apt-get install mysql-server mysql-client

WWW.PCMWEB.NL

02/08/16 09:28

WORKSHOP Boekhoudserver

Daarmee installeer je de software voor respectievelijk

/etc/phpmyadmin/apache.conf in. Hierdoor is

basiswebpagina’s, PHP-pagina’s, de verbinding met een

PhpMyAdmin met Apache verbonden. Met het com-

MySQL-database en de daadwerkelijke software voor

mando /etc/init.d/apache2 restart herstart je

die data. Je hebt alle vier nodig om een server te draaien met alle functionaliteit voor onze boekhoudserver. Volg tijdens de installatie van al deze pakketten de mogelijke stappen die je krijgt voorgeschoteld. Moet je een wachtwoord verzinnen, onthoud deze dan goed. Deze zul je

Apache, waarna je het IP-adres van de Pi (zie kader) gevolgd door /phpmyadmin/ invoert (bijvoorbeeld

192.168.1.113/phpmyadmin/) om je MySQL-server te beheren. Hier maak je een database die je later bij

de installatie van de boekhoudserver moet gebruiken.

vaker nodig hebben bij het instellen van je server. Voer in de terminal sudo chown -R pi /var/www

in, zodat je volledig bezit hebt van de webservermap

IP-adres vinden

(werkt het sudo bash-commando nog, dan kun je

Snel weten wat het IP-adres van je Raspberry Pi is? Tik dan de opdracht

sudo dus weglaten, voor de volledigheid gebruiken we

sudo ip addr show in de terminal om daar achter te komen.

hem in het vervolg wel weer). Vervolgens installeer je vsftpd met het commando sudo apt-get install vsftpd. Je hebt dan de benodigde software om je

IP-adres

server via een ftp-programma te bereiken. Met het

Je server is te bereiken vanaf het IP-adres van je Rasp-

commando sudo nano /etc/vsftpd.conf wijzig

berry Pi. Door dit adres (zie kader) in je browser te tik-

enable=YES in anonymous_enable=NO, zodat

Al zul je daar op dit moment alleen een pagina zien die

je de instellingen hiervoor. Verander anonymous_

ken, kun je bij de websites die hierop worden gehost.

anonieme gebruikers niet zomaar toegang hebben.

bevestigt dat de installatie geslaagd is.

Verwijder het #-teken voor local_enable=YES en

Om het makkelijker te maken de server te bereiken, is

write_enable=YES. Voeg onderaan het commando

het handig om de Pi een vast IP-adres te geven. Dit doe

force_dot_files=YES toe. Druk op Ctrl+X om het

je vanuit de DHCP-optie van je internetrouter. Zoek daar

bestand af te sluiten en druk op Y om je wijzigingen

het huidige MAC-adres op van je Pi en kopieer dit. Geef

te bewaren. Met sudo service vsftpd restart

vervolgens aan dat dit adres altijd een bepaald IP-adres

herstart je het ftp-programma.

Heb je alles draaiend, dan kun je de Pi resetten om hem als server te laten functioneren. Na deze reboot moet je in de terminal nog wel één keer het

van je router toegewezen moet krijgen. Dit zorgt ervoor dat je niet telkens een nieuw IP-adres hebt als de Pi of de router opnieuw opgestart moet worden. Het interne IP-adres dat je nu hebt, werkt alleen

commando sudo apt-get install phpmyadmin

als je thuis bent. Wil je buiten je netwerk ook bij de

intikken. Hiermee installeer je de software waarmee je

boekhoudserver? Dan heb je een extern IP-adres

de MySQL-server kunt bedienen, zodat je de juiste con-

nodig. Daar kom je achter met het commando curl

figuratie voor de installatie van de boekhoudserver op orde hebt. Tik sudo nano /etc/apache2/apache2. conf in de terminal en ga naar de onderkant van het geopende document. Daar voer je de regel Include

icanhazip.com in de terminal. Houd er wel rekening mee dat je in de router het interne IP-adres van de Pi

open moet stellen, zodat dit apparaat vrij met externe internetgebruikers kan verbinden. Heb je geen zin in

In je routerinstellingen geef je aan welke apparaten een vast IP mogen hebben.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_032-037_Workshop - Boekhoud-pc (JP).indd 35

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

35

02/08/16 09:28

WORKSHOP Boekhoudserver

IP-gehossel, dan kun je altijd een domeinnaam kopen

index.php/setup, waarbij je uiteraard het begin van de

en koppelen aan je externe IP-adres, zodat je boek-

url vervangt door het daadwerkelijke IP-adres van de Pi.

houdserver op een ‘echt’ domein te bereiken is. Al is

Je ziet een speciale installatiewebsite, waarop je ook een

voor ons doel een IP-adres zo slecht nog niet – de kans

e-mailadres en wachtwoord voor je eigen account moet

dat iemand hier per ongeluk op terechtkomt is immers

invullen. Zorg dat dit een uniek wachtwoord is dat je

een stuk kleiner. Je wilt niet dat iemand jouw website

nergens anders gebruikt, je beveiligt hiermee je bedrijfs-

zoekt en ineens weet waar je factuurinformatie staat.

informatie, dus voorzichtigheid is belangrijk.

Je hebt nu een eigen webserver draaien op een

Tijdens de installatie zul je ook een MySQL-database

Raspberry Pi, die overal ter wereld met het juiste IP-

moeten invoeren, die heb je als het goed is eerder in

adres bereikt kan worden. We zijn er bijna: nu moeten

deze workshop aangemaakt in MyPhpAdmin. Voer de

we alleen nog maar de boekhoudsoftware op deze ser-

informatie in die je toen hebt gekozen. Deze database

ver installeren, zodat er ook daadwerkelijk een website

is de plek waar je factuurinformatie daadwerkelijk in

te vinden is op het adres.

terechtkomt, terwijl op de ftp-server alleen de basisbe-

InvoicePlane

standen voor InvoicePlane staan. Is de installatie eenmaal afgerond, dan kun je in de

Er zijn meerdere boekhoudprogramma’s die je op een

terminal van je webserver wat aanpassingen maken.

server kunt installeren, waarvan we er in het kader

Met de opdracht sudo nano var/www/application/

‘Alternatieven’ op de laatste pagina ook een aantal noemen. Voor deze workshop gebruiken we InvoicePlane. Daar zitten een paar redenen achter. Ten eerste is InvoicePlane opensource, waardoor iedere ontwikkelaar de code kan pakken om er eigen iteraties aan toe te voegen. Dit opensource-karakter zorgt er ook voor

config/config.php open je een configuratiebestand, waarin je de code:

$config['index_page'] = 'index.php';

moet vervangen door:

$config['index_page'] = '' ;

Duik via ftp in je server en hernoem het bestand

dat InvoicePlane gratis te downloaden is. Denk echter

htaccess naar .htaccess. Zo voorkom je dat iemand

niet dat onze keuze enkel door gierigheid wordt be-

later nog eens InvoicePlane kan installeren, waardoor

invloed, want InvoicePlane is ook gewoon ontzettend

jouw configuratie in theorie gewist zou worden.

krachtige en flexibele software, met de mogelijkheid om zo’n beetje iedere variabele aan te passen. De installatie van InvoicePlane stelt niet heel erg veel voor. Je downloadt de meest recente versie naar een computer via https://invoiceplane.com/downloads, waarna je het zip-bestand uitpakt en via een ftp-

Heb je InvoicePlane in een andere map dan de hoofdmap van je server gezet? Dan zul je het bestand htaccess moeten bewerken. Daarin moet je onderaan de coderegel RewriteBase /sub-directory

InvoicePlane is opensource

toevoegen, waarbij je sub-directory vervangt door de

en gratis te

mapnaam waar InvoicePlane in geplaatst is.

downloaden.

programma uploadt naar je Raspberry Pi-webserver. Je logt in met de ftp-software door het IP-adres van je Pi in te voeren, samen met de gebruikersnaam Pi en het door jou eerder ingestelde wachtwoord.

Installatie Staat alles eenmaal op je server, dan kun je de installatie vervolgen in een browser. Daar bezoek je [IP-adres]/

Op je eigen domein Heb je hostingruimte bij een bedrijf? Dan kun je daar ook de boekhoudsoftware op draaien. Je kunt de bestanden hiervoor via een ftpserver uploaden naar bijvoorbeeld een mapje ‘boekhouden’, zodat je boekhoudsoftware te vinden is op www.jouwdomein.nl/boekhouden. Of

De juiste instellingen

je kiest een wat minder voor de hand liggende mapnaam – dan is de kans

Je hebt InvoicePlane als het goed is nu helemaal

immers minder groot dat internetcriminelen de locatie van je administra-

draaiend en kunt de boekhoudserver vanaf je IP-adres

tieve hoekje op het internet kunnen raden.

openen. Daarmee ben je er echter nog niet. Log in met

Dit is niet de goedkoopste optie, webhosting kost immers altijd geld, maar

het door jou gemaakte account en ga naar de optie

als je al een plekje hebt voor bijvoorbeeld een eigen website, betaal je hier

Settings, zodat je de nodige instellingen kunt invoeren.

toch al voor.

Daar moet je onder andere de Nederlandse belasting-

36

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_032-037_Workshop - Boekhoud-pc (JP).indd 36

WWW.PCMWEB.NL

02/08/16 09:28

WORKSHOP Boekhoudserver

percentages invoeren, zodat InvoicePlane weet hoe je

je de database waarin InvoicePlane geïnstalleerd staat

facturen berekend moeten worden. Er zijn nog flink wat

ergens naartoe exporteert. Versleutel dit exportbe-

basisinstellingen die stuk voor stuk handig zijn om langs

stand, zodat je hem ook zonder superveel zorgen op

te lopen, zoals je gebruikte valuta, hoe ver achter de

een usb-stick of bij een clouddienst zoals Dropbox

komma het programma mag terugrekenen en hoeveel

kunt bewaren. Door data te versleutelen, voorkom je

facturen je in één keer wilt zien. Misschien wel het be-

dat iemand je database-back-up kan lezen, zelfs als je

langrijkst is het instellen van je e-mail. Vanuit deze optie

account op een clouddienst wordt gehackt en iemand

kun je templates schrijven: vooraf getikte e-mails die au-

bij de bestanden kan.

tomatisch bij facturen of offertes worden meegestuurd. Deze mails slaan op nieuwe facturen, maar je kunt ook alvast herinneringsmails schrijven. Die verstuur je vervol-

Alternatieven

gens met een enkele klik, mocht dat nodig zijn.

Wij gebruiken in dit artikel InvoicePlane, maar er zijn nog genoeg andere alter-

Ben je alle instellingen afgegaan, dan is het slechts nog

natieven die je ook kunt uitproberen. Een greep uit boekhoudserversoftware.

een kwestie van cliënten toevoegen onder de Clients-

Moneybird (www.moneybird.nl) is een krachtig alternatief, waarbij je als

optie. Voer de namen en adressen van opdrachtgevers

gebruiker helaas weinig controle krijgt. Je kunt Moneybird namelijk alleen

toe, zodat je ze bij het maken van een factuur vrij mak-

bij de makers hosten, waardoor je boekhouddata bij iemand anders worden

kelijk kunt invoeren. Het maken van een factuur doe je

bewaard. Daarnaast is het gebruik van deze boekhouddienst relatief duur: 10

vanuit Invoices. Loop alle in te vullen opties langs om

euro per maand, of zelfs 25 euro als je overmatig veel transacties hebt.

hem af te maken, waarna je hem met de verzendknop

FusionInvoice (www.fusioninvoice.com) is een wat mooiere variant op In-

naar de persoon in kwestie stuurt. De factuur zal als

voicePlane. De simpele linkteksten worden vervangen door mooie, gekleurde

pdf-bestand naar de klant worden verstuurd. Door een

vlakken, waardoor de gehele serversoftware er als een kekke app uitziet. Je

factuur een deadline te geven, zal InvoicePlane automa-

kunt FusionInvoice ook op een eigen server installeren, maar gratis is dat niet.

tisch bijhouden of ie op tijd wordt betaald. Je moet zelf in

Je zult het pakket moeten kopen voor eenmalig 60 dollar (ca. 54 euro).

de gaten houden of er geld op je bankrekening binnen-

SimpleInvoices (www.simpleinvoices.org) is wat simpeler dan InvoicePlane,

komt, zodat je bij Payments de betaling als gemaakt

maar kan ook gewoon gratis worden geïnstalleerd. Dit is tevens een fijn

factuur in

kunt registreren. Op deze manier heb je een overzicht

alternatief als je geen zin hebt in complexe handelingen, want SimpleInvoices

InvoicePlane

van welke betalingen je nog moet ontvangen en welke

heeft ook een gewone Windows-app. Dit is ook een opensource-app, waar-

er uit.

opdrachtgevers nog tijd hebben om geld over te maken.

door iedereen aan de code kan meewerken.

Zo ziet een

Duet (www.duetapp.com) is een wat breder programma dan de hierboven besproken software, omdat je hiermee volledige projecten kunt managen. Naast je facturen heb je dus ook ruimte voor to-dolijsten en andere werkgerelateerde informatie. Handig, maar het is meteen ook de duurste software in onze lijst. Je betaalt voor Duet eenmalig 79 dollar, of 199 dollar als je met een team van maximaal vijf mensen werkt. Economizzer (www.economizzer.org) biedt een manier om ook je eigen financiën bij te houden, maar heeft geen factuuroptie. Dit is dus handige software om naast een boekhoudserver te draaien, zodat je volledige financiële administratie op één plek draait.

Tip: denk aan je back-ups! Als je een beetje bedachtzaam met je server omgaat, zal hij het jarenlang kunnen volhouden, maar er bestaat altijd een kans dat hij op een dag crasht. Heb je geen back-up gemaakt, dan ben je al je factuurinformatie in één klap kwijt. Het is daarom aan te raden om je boekhouddata eens in de zoveel tijd ergens lokaal op te slaan op bijvoorbeeld een usb-stick. Gelukkig heb je een back-up zo gemaakt. Je hoeft immers alleen maar in te loggen bij MyPhpAdmin, waarna

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_032-037_Workshop - Boekhoud-pc (JP).indd 37

FusionInvoice is een wat mooier alternatief op InvoicePlane.

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

37

02/08/16 09:28

ACHTERGROND Workstations

WORKSTATIONS Raspaarden onder de computers

Van terminals voor mainframes ontwikkelden workstations zich tot pc’s of laptops die gewoon Windows draaien, maar dan met extreme processorkracht, véél geheugen en superieure grafische kaarten. Deze raspaarden onder de computers heb je nodig voor het bewerken van 4K-video en hoge resolutie audio, software- en gamesontwikkeling, digitaal ontwerpen, digitaal modelleren - of gewoon omdat je de trotse bezitter wilt zijn van de grootste, snelste en meest stabiele pc in je wijde omgeving. J OZ E F S C H I L D E R M A N S

E

en workstation of werkstation was lang

Niet twee computers nodig

geleden een domme terminal aangesloten

Een workstation kan trouwens perfect als ‘ge-

op een mainframe. Later werd het een

wone’ pc dienen. Je kunt ermee e-mailen, surfen,

erg krachtige personal computer met gespeciali-

chatten, gamen en tekstverwerken. Daarnaast

seerde hardware (zoals een RISC-processor, wat

kun je er ook gespecialiseerde software mee

staat voor: reduced instruction set computing)

draaien die vaak het uiterste van een computer

die één of andere vorm van Linux draaide. Dat

vergt. Denk aan software voor (4K-)video- en

soort werkstations zijn er nog altijd, bijvoorbeeld

audiobewerking, CAD/CAM (computer aided

in de medische wereld. Maar tegenwoordig

design/manufacturing), financiële software,

verstaan we onder een werkstation toch vooral

medische software, programmeersoftware en

een Windows-desktop-pc of -laptop met zeer

virtualreality-software. Je hebt dus niet twee

krachtige x86-64-gebaseerde hardware die bij

computers nodig als je voor je werk of hobby

uitstek geschikt is voor intensieve computertoe-

een krachtig werkstation nodig hebt. Eén is

passingen.

voldoende. Die zal dan wel (heel) wat duurder

sneller dan bij een gewone pc. We beginnen met

zijn dan een gewone pc. Wil je ook onderweg

de processors.

Technisch en qua uiterlijk verschillen ze ei-

De E7, in juni geïntroduceerd, is de krachtigste Intel Xeon-processor tot nu toe.

genlijk weinig van een standaard-pc of -laptop.

krachtige computertoepassingen gebruiken, dan

Bij een (mobiel) werkstation is alles net iets

zijn er de mobiele werkstations. Maar ook die

Processors

krachtiger, groter, zwaarder en duurder dan bij

verschillen weinig van een gewone laptop, al zijn

Zowel Intel als AMD heeft processors in het

een doorsnee laptop of desktop-pc. Maar om

ze logischerwijze wel wat groter en zwaarder.

productaanbod die speciaal zijn bedoeld voor

het te kunnen gebruiken hoef je geen speciale

Werkstations onderscheiden zich bovenal

werkstations. Bij Intel is dit de Xeon Processor-

cursus te volgen, zoals vroeger wel vaak het ge-

op vier gebieden van doorsneecomputers:

reeks en in mindere mate de Core i7 vPro-reeks;

val was. Als je een Windows-pc kunt bedienen,

processors, werkgeheugen, grafische kaarten en

bij AMD is het de Opteron-reeks. Duurdere

dan kun je ook overweg met een Windows-

opslag. Daarnaast zijn er vaak ook nog verschil-

werkstations gebruiken vaak diverse krachtige

workstation.

len wat betreft aansluitingen: meestal méér en

processors. Door bijvoorbeeld twee Intel Xeon

38

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_038-044_Achtergrond - Workstations (JP).indd 38

WWW.PCMWEB.NL

01/08/16 12:13

ACHTERGROND Workstations

Welke hardware heb ik nodig? De Intel Workstation Configurator (www.tiny.

raadt Intel je een workstation aan met minimaal

cc/intelconfig) geeft je een idee wat je aan

een Intel Xeon E3-1200-processor met vier kernen

hardware nodig hebt voor specifieke intensieve

en geïntegreerde Intel HD Graphics P4600-video-

computertaken. Deze (Engelstalige) webge-

chip, 8 GB werkgeheugen en SSD-opslag.

baseerde wizard laat je eerst een ‘workflow’

Voor een ‘geavanceerd 2D & 3D ontwerp met

kiezen: 2D & 3D basisontwerp, geavanceerd 2D

complexe simulatie’ raadt de wizard je een work-

& 3D ontwerp en basissimulatie of geavanceerd

station aan met Intel Xeon E5-2600-processor

ontwerp en simulatie (rendering). Bij elke stap

met zes kernen, 32 GB RAM, een middenklasse

vraagt deze wizard je hoe complex de taak is die je wilt uitvoeren (weinig, gewoon of complexer, al dan niet met bijbehorende computersimulatie). In

videokaart (AMD FirePro V5900 of NVIDIA Quadro Op zoek naar de ideale configuratie voor je werkstation? Zoek hulp bij de Intel Configurator.

een hulpscherm krijg je voorbeelden van wat dit

K2000) en SSD-opslag. Fabrikanten van werkstations zoals Dell (www.tiny.cc/dellconfig) en Lenovo (www.tiny.cc/lenovoconfig) hebben hun

betekent. Bijvoorbeeld een ‘meer complexe 2D &

met honderd à tweehonderd unieke componenten

eigen wizards die je helpen om de ideale configura-

3D basisontwerptaak’ bevat honderd elementen

en vijf à tien ontwerptekeningen. Voor deze taak

tie te kiezen.

Deze digital audio workstation (DAW) Steinberg Cubase-software werkt het efficiëntst op een werkstation met diverse monitoren waarop je tal van vensters tegelijk kunt bekijken.

E5-cpu’s te combineren, bouw je een werksta-

toepassingen niet noodzakelijkerwijze verbe-

maar ook het besturingssysteem en de gebruik-

tion met maximaal 44 processorkernen en 88

teren. Alleen software die er specifiek gebruik

te applicatiesoftware dat extra werkgeheugen

threads. Dat is momenteel zowat het maximum

van maakt, haalt voordeel uit een multicore-

kunnen gebruiken. Dat betekent sowieso dat

voor een x86-64-werkstation, al komt Intel rond

werkstation. Bij de keuze van een werkstation

een werkstation de 64bit-versie van Windows

het moment dat je dit leest met Xeon E7’s die tot

is allereerst de intensieve computertaak die je

moet draaien. Alle 64bit-versies van Windows 10

24 cores hebben (de E7-8890 v4), waarmee fa-

ermee wilt uitvoeren belangrijk. Dat bepaalt

kunnen overweg met maximaal 2 TB werkge-

brikanten dus een multicore-werkstation van 48

welke hardware je minimaal nodig hebt (zie ook

heugen. Enige uitzondering is de Home-editie,

processorkernen en 96 threads kunnen bouwen.

het kader ‘Welke hardware heb ik nodig?’).

die beperkt is tot een toch nog altijd erg ruime

Eén zo’n processor kost wel bijna zevenduizend

128 GB. Windows 7 ondersteunt maximaal 192

euro! Heb je nog meer eisen, dan kom je vlug

Werkgeheugen

in het helemaal onbetaalbare territorium van

Hoe méér RAM, hoe beter. Dat is de regel voor

in de Starter-editie. Windows is dus in elk geval

high-performance (super)computers of hpc’s.

intensieve computertoepassingen. Een 4K-video

niet de knelpunt voor het werkgeheugen. Dat is

Een multicore Xeon E5-gebaseerd Windows-

of ingewikkeld CAD-model renderen, een grote

evenmin het geval voor Intels Xeon-processors

werkstation kost je zelfs in een verder minimale

applicatie compileren of een substantieel raw-

die tot 1,5 TB RAM ondersteunen. Maar er

configuratie met maar één aparte videokaart

fotobestand bewerken gaat veel sneller als alle

bestaan nog geen moederborden die dergelijke

minstens 12.000 euro!

benodigde bestanden volledig of grotendeels in

hoeveelheden RAM aankunnen, als zoiets al be-

RAM kunnen worden geladen.

taalbaar zou zijn. Een multicore x86-64-werksta-

Houd er wel rekening mee dat diverse cpu-kernen de prestaties in games of gewone

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_038-044_Achtergrond - Workstations (JP).indd 39

Uiteraard moeten niet alleen de hardware,

GB RAM in de Professional-editie en slechts 2 GB

tion kun je vandaag de dag in theorie maximaal

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

39

01/08/16 12:13

ACHTERGROND Workstations

voorzien van 1 TB RAM. Om praktische redenen is dat dan het beste DDR4-geheugen, zowel omwille van de hogere prestaties als het lagere energieverbruik en daaruit voortvloeiende kleinere warmteproductie. Bij grote hoeveelheden RAM neemt de kans op kleine foutjes bij geheugenbewerkingen toe. Dat kun je vermijden met duurder ECC-RAM (Error-Correcting Code). Dat is stabieler en vermijdt moeilijk te detecteren, maar voor kritische applicaties faliekante ‘single-bit errors’. Xeon- en Opteron-cpu’s ondersteunen hardwarematig de extra foutcorrecties die voor ECC-RAM nodig zijn. Daardoor werkt dit veiligere type geheugen in de praktijk even snel als ‘gewone’ RAM. RAM blijft evenwel duur. Als je je werkstation bijvoorbeeld wilt voorzien van 128 GB DDR43000 RAM (momenteel het snelste type RAM), dan kost je dat tussen de 850 en 1100 euro voor een zogenoemde octo-kit met acht geheugenmodules van elk 16 GB.

Vier DDR4-2400 Crucial Ballistix Sport LT-geheugenmodules van elk 8 GB met een metalen cover voor een betere hitteverspreiding.

Grafische kaarten

werkstations en die zijn gecertificeerd voor tal van applicaties: FirePro bij AMD en Quadro bij

Aan de gpu in een werkstation worden heel andere eisen gesteld dan aan die in een

NVIDIA. De keuze is erg uitgebreid en in echte

gaming- of gewone pc (zie ook kader ‘Waarom

high-end werkstations worden soms diverse van

een gaming-pc geen werkstation is’). Een goede

deze gespecialiseerde gpu’s gecombineerd. Het huidige topmodel in de NVIDIA Quadro-

ondersteuning voor de grafische OpenGL-API is bijvoorbeeld essentieel, want veel gespecia-

reeks, de M6000, heeft 24 GB videogeheugen

liseerde software is daarop gebaseerd, eerder

(VRAM) en 3072 parallelle grafische kernen.

dan op de DirectX-API die belangrijk is voor

Deze kaart verbruikt zomaar eventjes 250

games en gewone computertoepassingen. De

watt en heeft twee PCI Express-sleuven nodig.

mogelijkheid om intensieve grafische taken pa-

Deze kaart kan tegelijkertijd vier 4K-monitoren

rallel uit te voeren is belangrijker dan een hoge

aansturen. Het topmodel in de AMD FireProreeks, de W9100, is zelfs verkrijgbaar met 32 GB

kloksnelheid. Certificatie door de softwarefabrikant van de werkstation-applicatie die je gaat gebruiken,

De AMD FirePro W9100 heeft 32 GB GDDR5-VRAM met ECC-foutcorrectie.

VRAM, heeft 2816 parallelle grafische kernen en verbruikt 275 watt. Deze grafische kaart neemt eveneens twee PCI-E-sleuven in beslag en kan

is een ander aspect. Op die manier mag je er zeker van zijn dat je werkstation probleemloos

gebruikte processor. Maar meestal heb je een

tegelijkertijd zes 4K-monitoren aansturen. Deze

functioneert met bijvoorbeeld AutoCAD of Avid.

aparte grafische kaart nodig. De twee nog over-

top grafische kaarten kosten vijf- à zevendui-

Bij de goedkopere werkstations volstaat vaak

blijvende fabrikanten daarvan hebben allebei

zend euro per stuk, al naargelang de leverancier

de Intel- of AMD-gpu die is geïntegreerd in de

gpu’s die speciaal zijn bedoeld voor gebruik in

en de configuratie.

De NVIDIA Quadro-familie.

40

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_038-044_Achtergrond - Workstations (JP).indd 40

WWW.PCMWEB.NL

01/08/16 12:14

ACHTERGROND Workstations

Waarom een gaming-pc geen werkstation is

Ook op een OpenGL-werkstation kun je gamen, bijvoorbeeld met FTL: Faster Than Light.

Gaming-pc’s kosten vaak evenveel als of méér

heel andere 3D-programmabibliotheek of API,

worden aangeroepen door grafische API’s. Een

dan een stevig werkstation. Tussen beide soorten

namelijk Microsofts Direct3D, een onderdeel van

grafische kaart die erg goed presteert met DirectX,

high-end computers bestaan er grote overeenkom-

DirectX. Ontwerp- en renderingsoftware gebruikt

is vaak minder snel met OpenGL en omgekeerd.

sten. Allebei zijn ze uitgerust met stevige proces-

meestal OpenGL, oorspronkelijk ontwikkeld door

Ontwerpsoftware haalt extra voordeel uit meer-

sors, véél geheugen, krachtige grafische kaarten

het bedrijf Silicon Graphics, maar uitgegroeid tot

dere cpu-kernen die parallelle taken met hoge

en snelle opslag. Toch is een gaming-pc geen

een open grafische API die op verschillende compu-

nauwkeurigheid uitvoeren, terwijl een game beter

werkstation.

terplatformen draait.

presteert met een zo hoog mogelijke kloksnel-

Bij het spelen van games zijn hoge grafische frame-

Processors hebben ingebouwde machinecode of

heid. Dat er tijdens het spelen van een game een

rates en hoge kloksnelheden het allerbelangrijkst,

instructies die door programmabibliotheken of

enkele keer een paar pixels verkeerd staan in het

wat ten koste gaat van stabiliteit en nauwkeurig-

API’s worden gebruikt om routineuze berekeningen

spelbeeld, is minder erg dan dat diezelfde pixels

heid. Een werkstation moet in korte tijd mas-

snel uit te voeren. Op die manier hoeft een pro-

ontbreken in een CAD-ontwerp dat straks fysiek

sieve hoeveelheden data verwerken of complexe

grammeur niet voor elk wissewasje eigen code te

moet worden uitgevoerd of dat er enkele noten

grafische ontwerpen renderen, en wel foutloos. Een

schrijven en kan hij gewoon via een API een stukje

ontbreken in een DAW-mix voor een song die de

afwijking van een millimeter in een CAD-ontwerp

machinecode aanroepen uit de instructieset van de

tophonderd ambieert.

kan grote gevolgen hebben.

processor.

Overigens kun je op een werkstation ook gewoon

Games zijn trouwens meestal gebaseerd op een

Ook de gpu’s hebben dergelijke instructiesets, die

gamen als je dat wilt.

Opslag

versies met een langere opgegeven levens-

matige back-ups naar een tweede schijf of een

Ook voor opslag geldt: hoe sneller, hoe beter.

duur. Het verwerken van grote hoeveelheden

extern back-upsysteem essentieel zijn, spreekt

In de duurdere systemen worden geen gewone

gegevens belast schijven immers bovenmatig,

voor zich.

SATA 3-SSD’s gebruikt, maar nog snellere types

waardoor ze sneller kapotgaan. Een eenvoudige

zoals NVME-SSD’s (waarbij NVME staat voor

manier om kapotte schijven snel te vervangen

Aansluitingen

non-volatile memory host controller interface

(hot-swapping), is daarom een andere belang-

Bij ontwerp-, rendering- en audio/videobe-

express). Vaak zijn het de duurdere Enterprise-

rijke eigenschap van een werkstation. Dat regel-

werkingssoftware gebruik je meestal diverse

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_038-044_Achtergrond - Workstations (JP).indd 41

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

41

01/08/16 12:14

ACHTERGROND Workstations

6X DESKTOPWORKSTATIONS

Deze HGST Ultrastar SN100-’schijf’ steek je in een vrije PCI-E-sleuf en biedt 3,2T B NVME-SSD-opslagruimte met een maximale sequentiële leessnelheid van 3000 Mbit/s en schrijfsnelheid van 1600 Mbit/s.

vensters en takenbalken. Het is handig dat je

data-uitwisseling kunnen worden gebruikt,

die over verschillende monitoren kunt verde-

maar ook om bijvoorbeeld monitoren of net-

len. Een werkstation ondersteunt daarom altijd

werken aan te sluiten. Bovendien kun je alles

een multi-monitoropstelling. Ondersteuning

doorlussen (daisy chaining), zodat de interfa-

voor drie monitoren is het minimum, maar

cepoort op de monitor dezelfde functionaliteit

op duurdere werkstations kun je soms tot zes

biedt als die op de computer.

4K-monitoren tegelijkertijd aansluiten. Grote

Vooral Thunderbolt 3 heeft voldoende band-

hoeveelheden complexe data uitwisselen kan

breedte om met één kabel alles tegelijk te kun-

lang duren, zelfs over een relatief snelle usb3.0-

nen aansluiten: diverse monitoren, netwerken

poort. Daarom hebben werkstations vaak snel-

en externe geheugens. Bovendien kun je er ook

lere interfaces, zoals Intel Thunderbolt 3 (40

apparatuur mee opladen of van stroom voor-

Gbit/s) en usb 3.1 Gen 2 (10 Gbit/s). Een extra

zien (tot 100 watt). Eén Thunderbolt3-poort kan

Fujitsu

voordeel van deze interfaces is dat ze diverse

zo tot zes apparaten doorlussen.

Fujitsu heeft een zevental modellen in zijn

protocollen ondersteunen en niet alleen voor

Fujitsu Celsius R940power.

Workstation Celsius-reeks, met ook twee rack-modellen. Het compacte basismodel Celsius J550, met prijzen vanaf duizend euro, kun je naar keuze voorzien van Intel Core i7of Xeon E3-cpu’s, met maximaal 64 GB DDR4 ECC-RAM, een waaier aan opslagsystemen van gewone harde schijven tot PCI-E-SSD’s en een uitgebreide keuze aan AMD FirePro- en NVIDIA Quadro-gpu’s. Het niet veel grotere topmodel, de Celsius R940power met een startprijs van om en nabij de 2400 euro, komt met evenveel opties, maar heeft krachtigere Xeon E5-cpu’s en DDR4 ECC-RAM dat je dankzij zestien sleuven tot 1 TB kunt uitbreiden. Dit model is optioneel verkrijgbaar met de krachtigste OpenGL-gpu’s van het moment, naar keuze NVIDIA Quadro M6000 met 12 GB VRAM of AMD FirePro W9100 met 16 GB VRAM. De prijs loopt dan

Thunderbolt 3 biedt voldoende bandbreedte om als universele interface te dienen (bron: Ars Technica).

42

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_038-044_Achtergrond - Workstations (JP).indd 42

snel erg hoog op.

WWW.PCMWEB.NL

01/08/16 12:14

ACHTERGROND Workstations

ASUS De ESC Serie, vormgegeven als een klassieke zwarte computertoren met hotswappable schijfbaaien, bevat verschillende modellen in een barebone-uitvoering die je zelf aanvult met gpu’s, opslag et cetera. Prijzen beginnen bij duizend euro. De ESC2000 G2 heeft bijvoorbeeld twee Intel Xeon E5-2600-cpu’s, met maximaal 64 GB DDR3 ECC-RAM. De ESC1000 en ESC2000 Personal SuperComputers bieden eveneens

Binnenkant van de Apple Mac Pro.

plaats aan twee Intel Xeon-cpu’s, maar je hebt

Apple

daarbij de keuze tussen quad- en zes-core-

De Mac Pro is een vijf kilo zware en 25 centi-

versies, met maximaal 24 GB DDR3 ECC-RAM

meter hoge, zwarte cilinder met Intel Xeon E5,

en drie à vier gelijktijdige gpu’s, al naar gelang

DDR3 ECC-RAM, twee AMD FirePro-gpu’s en

het model. Volledig uitgebouwd kunnen deze

aansluiting voor maximaal drie 5K- of zes Thunderbolt-beeldschermen. De quadcore-instapper

ASUS ESC2000 G2.

in deze reeks kost met 12 GB RAM en tweemaal

HP

AMD FirePro D300 met elk 2 GB VRAM 3499

HP heeft een reeks van een vijftal Desktop

euro. Het zes-core-topmodel met 16 GB RAM

Workstations, startend met de Z230 (vanaf

en tweemaal FirePro D500 met elk 3 GB VRAM

negenhonderd euro) en oplopend tot de Z840

start bij 4649 euro. Breid je dit uit met alle opties

(vanaf 2399 euro). Allemaal hebben ze het klas-

(twaalf-core, 64 GB RAM, 1 TB PCI-E-flashopslag,

sieke zwarte computertoren-design, maar de

FirePro D700 met elk 6GB VRAM), dan betaal je

Z230 is daarnaast ook verkrijgbaar in een zeer

meer dan elfduizend euro.

compacte small form factor (SFF)-versie. Deze

systemen tot vijftienduizend euro kosten.

instapper heeft naar keuze Intel Core i7- of Xeon E3-cpu’s, maximaal 32 GB DDR3L-ECC-RAM en AMD FirePro W2100 of NVIDIA Quadro K420/ K620 gpu’s. Optioneel kun je een Thunderbolt2poort toevoegen, maar dan verlies je wel één van de vier aanwezige PCI-E-sleuven. De 21 kilo wegende topper Z840 kan twee Xeon E5-cpu’s aan, dus 44 cores in één pc. Er is keuze tussen een uitgebreid aanbod 2D- en 3D-gpu’s van zowel AMD als NVIDIA. Een volledig uitgebouwde Z840 kost tienduizenden euro’s.

Dell Precision 7910.

Dell Dell verkoopt drie series Precision-werkstations:

Lenovo P700.

3000 Series, 5000 Series en 7000 Series. Alle drie

Lenovo

zijn ze verkrijgbaar in compacte torenvorm; de

De ThinkStation-serie werkstations van Lenovo

duurste serie bestaat ook in rack-versie voor

bestaat uit verschillende torenmodellen met

in datacentra. De goedkope 3000 Series begint

single en dual Intel Xeon E3- en E5-cpu’s; enkele,

bij achthonderd euro en is gebouwd rond Intel

dubbele en driedubbele NVIDIA Quadro-gpu’s;

Core i3/i5-cpu’s. Intel Xeon-cpu’s zijn er vanaf de

tussen de vier en zestien DDR4-geheugensleuven

5000 Series en hoger, met een prijskaartje dat

en tot veertien schijfbaaien. Je stelt de systemen

begint bij 1100 euro. Het 2800 euro kostende

zelf samen naar gelang de behoefte, waarbij de

topmodel, de 5810, heeft een tien-core cpu,

prijzen starten bij zevenhonderd euro voor de

16 GB DDR4 ECC-RAM, 256 GB SATA 3 SSD en

basisversie van de P310 Tower en oplopen tot

NVIDIA Quadro K2200-gpu met 4 GB VRAM.

veel meer dan 1600 euro, de startprijs van het

Dells krachtigste werkstation, de Precision

topmodel ThinkStation P900 Tower Workstation.

Tower 7910, is verkrijgbaar met quad-, zes- of

Bouw je dit topmodel uit met tweemaal Xeon

tien-core Intel Xeon-cpu’s, maximaal 64 GB

E5-2699, 64 GB DDR4 ECC-RAM, twee NVIDIA

DDR4 ECC-RAM, klassieke harde schijf van 2 TB, en NVIDIA Quadro K2200-gpu met 4 GB VRAM.

Quadro M6000’s met elk 12 GB VRAM en 512 GB PCI-E-SSD, dan betaal je ruim dertigduizend euro!

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_038-044_Achtergrond - Workstations (JP).indd 43

HP Z840.

Dat kost je bijna zesduizend euro.

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

43

01/08/16 12:14

ACHTERGROND Workstations

Vier mobiele werkstations uit de Dell Precision-familie.

4X MOBIELE WORKSTATIONS Fujitsu Fujitsu heeft twee mobiele werkstations: de Celsius H730 en de Celsius H760. De Celsius H730 kun je uitrusten met Intel Core i5/i7-

Dell

processors, tot 32 GB DDR3-RAM, SATA3-SSD’s

De mobiele werkstations van Dell heten naar

en NVIDIA Quadro K510M, K1100M of K2100M

gelang de diagonaal van de gebruikte schermen

mobiele gpu’s. Prijzen starten bij 1785 euro en

Precision 15 of 17 en hebben dezelfde reeks-

lopen op tot 2692 euro. De Celsius H760 heeft

nummers als de torens. Deze krachtige laptops

naar keuze Intel Core i5/i7- of Xeon E3-cpu’s, tot

zijn voorzien van Intel Core i5/i7- of Xeon E3-

64 GB DDR3 RAM, NVME-SSD’s, NVIDIA Quadro

cpu’s, aangevuld met 8 tot 32 GB DDR4 RAM

M600M, M100M of M200M mobiele gpu’s, 2K- of

en AMD FirePro W5130M-, W7170M- of NVIDIA

4K-schermen en een Thunderbolt3-poort. Het duurste model kost 3356 euro.

Quadro Mx000M-gpu’s met 2 à 8 GB VRAM, een Fujitsu Celsius H730 Mobile Workstation.

optionele Thunderbolt3-poort, naar keuze 2K of 4K lcd-schermen en gewone harde schijven of NVME-SSD’s. Het goedkoopste model, Precision 15 3000 (3510), kost duizend euro. Een Precision 17 7000 (7710) met alles erop en eraan (Xeon E5, 32GB ECC DDR4 RAM, Quadro M5000M, 1 TB NVME-SSD, Thunderbolt, 4K-scherm) kost vijfduizend euro. Dankzij een speciaal koelmechanisme bewaren deze krachtige laptops ook tijdens intensieve computertaken hun ‘cool’.

Drie mobiele werkstations uit de HP ZBook-familie.

HP

Lenovo

ZBooks heten de mobiele werkstations van HP en

Lenovo heeft vier mobiele werkstations:

het uitgebreide aanbod bestaat uit vijf configu-

ThinkPad P50s, P50, P70 en de slanke en lichte

reerbare modellen, van de ZBook 17 tot de dun-

P40 Yoga met 360 graden kantelbaar aanraak-

ne en lichte, maar niettemin erg krachtige ZBook

scherm. De P50s en P40 Yoga hebben Intel Core

Workstation Ultrabook. Ze gebruiken allemaal

i7-cpu’s, met een extra NVIDIA Quadro-gpu voor

Intel Core i5/i7- of Xeon E3-cpu’s en AMD FirePro-

de P50s. Het geheugen van deze laatste kan

of NVIDIA Quadro-gpu’s. Van sommige modellen

tot 32 GB worden uitgebreid, bij de Yoga is dit

kun je het geheugen uitbreiden tot 64 GB DDR4

beperkt tot 16 GB. De P50 en P70 zijn voorzien

ECC-RAM, de VRAM tot 8 GB en de opslagruimte

van Intel Xeon E3-cpu’s, tot 64 GB DDR4 RAM

tot 1 TB NVME-SDD. Optioneel zijn 2K- en 4K-

(naar keuze met ECC), NVIDIA Quadro ‘Maxwell’-

schermen verkrijgbaar. De zwaardere systemen

gpu’s met 4 of 8 GB VRAM, tot 1 TB NVME-SSD’s

hebben dubbele Thunderbolt3-poorten. Prijzen

en een Thunderbolt3-poort. Prijzen starten bij

starten bij 1200 euro voor de ZBook Ultrabook en

duizend euro voor de basisversie van de P50s

lopen op tot meer dan 6500 euro voor de krach-

en lopen op tot meer dan 4500 euro voor de

tigste versie van de HP ZBook 17 G2.

ThinkPad P70.

44

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_038-044_Achtergrond - Workstations (JP).indd 44

Het scherm van de Lenovo ThinkPad P50 Mobile Workstation kun je volledig uitklappen.

WWW.PCMWEB.NL

01/08/16 12:14

WORKSHOP Netflix kijken via VPN

HET VOLLEDIGE AANBOD VAN NETFLIX BEKIJKEN Hoe omzeil je regioblokkades met je eigen OpenVPN-server?

In de VS bevat Netflix een veel groter aanbod aan films en series dan bij ons. Het gebruik van een VPN-server in de VS is dan ook een populair trucje je om hier hetzelfde aanbod te krijgen. Helaas is Netflix gestart met het blokkeren van dergelijke omwegen. Een eigen OpenVPN-server installeren biedt mogelijk uitkomst. F I L I P V E R V LO E S E M

H

oewel Netflix in steeds meer landen beschik-

locatie kennen om te bepalen welke content je te zien

baar is, verschilt het aanbod sterk van land

krijgt. Daarvoor kijkt Netflix naar het IP-adres waarmee

site Geo IP Tool

tot land. Netflix moet immers voor elk land

je verbindt met de Netflix-servers. Alle IP-adressen zijn

kun je de exacte

afzonderlijke licentiedeals sluiten voor de content die

namelijk gegroepeerd in grotere blokken die elk tot een

geografische

het wil streamen. Het afsluiten van dergelijke deals is

bepaald land behoren. De lijst van IP-adressen en bijbe-

locatie van een

een behoorlijk tijdrovend proces. Dat merk je vooral in

horende locaties vind je in de GeoIP-database, bijvoor-

IP-adres achter-

landen waar Netflix nog niet erg lang beschikbaar is,

beeld te doorzoeken via de link https://geoiptool.com.

halen.

zoals Nederland en BelgiĂŤ. Doordat er minder deals zijn

46

afgesloten dan in bijvoorbeeld de VS, is het aanbod heel

VPN

wat beperkter. Evengoed betalen we hier evenveel voor

Helaas voor Netflix bevindt een gebruiker zich niet per

een Netflix-abonnement als Amerikaanse consumen-

se op dezelfde locatie als het IP-adres waarmee hij

ten. In Nederland en BelgiĂŤ krijg je dus minder waar

surft. Het is immers perfect mogelijk om een browser

voor je geld! Het duurde dan ook niet lang voor enkele

in Nederland te configureren met een proxyserver in

slimmeriken een methode vonden om die zogenaamde

de VS. Al het verkeer van die browser verloopt dan via

regioblokkades te omzeilen. Netflix moet immers jouw

een tussenliggende server in de VS.

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_046-050_Workshop - Netflix via VPN (TS).indd 46

Via de web-

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 13:50

eind

WORKSHOP Netflix kijken via VPN

Voor Netflix lijkt het dus alsof de gebruiker zich in de VS bevindt en dus krijgt hij toegang tot het volledige aanbod. Dat is precies wat heel wat mensen al jaren doen via een VPN-provider in de VS. Dergelijke VPNdiensten zijn best goedkoop (vanaf 35 euro per jaar) én gemakkelijk in te stellen op je pc. Je hoeft dus geen techneut te zijn om de regels van Netflix te omzeilen. Het einde lijkt echter in zicht voor bovenstaande truc. Netflix is dit jaar immers begonnen met het blokkeren van IP-adressen van bekende VPN-providers. De kans is dus groot dat je via een commerciële VPN-provider niet meer op Netflix terecht kunt. Maar er is nog een andere oplossing: je eigen VPN-server opzetten. Daarvoor huur je een VPS (Virtual Private Server), zeg maar een virtuele machine in een datacenter. Op die

RAM, 20 GB schijfruimte en minstens enkele honderden

VPS installeer je een minimale Linux-omgeving, waarop

gigabytes aan netwerkverkeer. Voor onze doeleinden

Linux-installatie

je VPN-software installeert. Technisch verschilt dit wei-

volstaat dit ruimschoots. Mocht je VPS-provider tóch

is erg efficiënt:

nig van wat de commerciële VPN-providers doen. Maar

geblokkeerd worden door Netflix, dan zeg je meteen je

1075 MB

omdat het heel wat kleinschaliger is, blijf je mogelijk

abonnement op en ben slechts enkele euro’s kwijt.

schijfruimte en

onder de radar van Netflix. Lees wel eerst even het kader ‘Disclaimer’.

Je eigen server

Een minimale

slechts 41 MB

Installatie VPS

RAM in gebruik

De meeste VPS-providers hanteren een erg vergelijkba-

na het booten!

re installatieprocedure. In het controlepaneel kies je de

Een proxyserver hosten vergt erg weinig resources. De

gewenste Linux-distributie, waarna een custom image

enige twee vereisten zijn:

wordt klaargezet. Over het algemeen zijn dit erg mini-

A. een IP-adres in de VS (of een ander land waarvan je

male images met enkel de hoogst noodzakelijke tools.

de content wilt zien) en B. voldoende bandbreedte om

Zo draait er geen overbodige software in jouw VPS, wat

Gebruik

video te streamen. Helaas kun je niet meer de eerste

zowel de snelheid als de veiligheid ten goede komt! De

Putty om vanaf

beste VPS-provider kiezen voor jouw Netflix-proxyser-

installatie duurt hooguit enkele minuten. Kies wel bij

Windows in te

ver. De grote en bekende spelers zijn intussen allemaal

voorkeur een Linux-distributie die nog minstens 5 jaar

loggen op je

geblokkeerd door Netflix. Je kiest dus het best een

beveiligingsupdates krijgt, zoals Ubuntu 16.04 LTS (Long

Linux-VPS.

kleinere VPS-provider: zo heb je meer kans om onder de radar te blijven. Concrete aanbevelingen doen we hier niet. Tegen de tijd dat jij dit leest, kan de situatie immers volledig veranderd zijn! Het is dus even gokken om een geschikte provider te vinden, tenzij je erg recente aanbevelingen vindt op internet. Gelukkig hoeft een VPS niet duur te zijn. Instapmodellen vind je vanaf 5 dollar per maand. Voor die prijs krijg je meestal 512 MB

Disclaimer Opgelet: de hier beschreven techniek biedt geen garantie op succes! Naast VPN-providers lijkt Netflix sinds kort ook een groot aantal VPSproviders te blokkeren. Een eigen VPN-server is dan wel enkel weggelegd voor techneuten, toch zijn we duidelijk niet de eersten met dat idee. Bovendien is het onmogelijk om te voorspellen wat Netflix in de toekomst zal doen. Het is dus goed mogelijk dat jouw eigen VPN-server enkele maanden prima werkt en daarna plots geblokkeerd wordt door Netflix. Lees ook steeds de gebruikersvoorwaarden van Netflix na voordat je beslist een VPN-server op te zetten. De redactie is niet verantwoordelijk voor mogelijke overtredingen van Netflix’ gebruikersvoorwaarden!

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_046-050_Workshop - Netflix via VPN (TS).indd 47

47

31/07/16 13:50

WORKSHOP Netflix kijken via VPN

Term Support) of CentOS 7.2. Zo hoef je niet meteen

De aanduiding filip in het commando is onze gebrui-

elk jaar een volledige distributie-upgrade uit te voeren.

kersnaam, vul daar je zelfgekozen gebruikersnaam in.

Voor dit artikel installeerden we Ubuntu 16.04 LTS.

2. Open via het startmenu van Windows het tooltje

Na de installatie krijg je het IP-adres en het root-

klik op de knop Generate om een nieuw public/private

je vanaf een Linux-client met het ssh-commando of

keypair aan te maken. Vul vervolgens een wachtwoord

via PuTTY onder Windows. Heb je PuTTY nog niet

(passphrase) in om die sleutel te beveiligen en kies

geïnstalleerd, download dan het .msi-bestand van

één voor één de knoppen Save public key en Save

http://putty.org. Start PuTTY en vul het IP-adres van

private key.

jouw VPS in onder Host Name, vul een naam in voor

3. Open vervolgens een tweede PuTTY-venster, selec-

de sessie onder Saved Sessions en klik vervolgens op

teer de bewaarde sessie en klik op Load. Vervolgens ga

Save en Open. Accepteer de server key fingerprint –

je naar Connection / SSH / Auth in het linker deelven-

dit hoeft enkel de eerste keer – en vul de juiste inlogge-

ster en selecteer je de eerder bewaarde private key

gevens in. In het vervolg hoef je enkel te dubbelklikken

(.ppk-bestand) met de Browse-knop. Onder Connec-

op de bewaarde sessie om de connectie te openen. Bij

tion / Data / Auto-login username vul je de eerder

de eerste keer inloggen vraagt het systeem gelijk aan

aangemaakte gebruikersnaam in. Ga daarna terug

je om het root-wachtwoord te veranderen.

Beveiliging

naar het Session-venster en klik op Save en Open om in te loggen met de nieuwe gebruiker. Je krijgt dan de foutmelding: “Server refused our key”, dus log in met je

De VPS installeren is relatief eenvoudig, maar we zijn

wachtwoord.

nog niet helemaal klaar. Een VPS is bereikbaar via in-

4. Kopieer na het inloggen de public key uit PuTTYgen

ternet en zal al snel de aandacht trekken van malafide

naar het authorized_keys-bestand (in PuTTY plak je

personen. Het is misschien niet eenvoudig om in een

tekst met een rechtermuisklik) met de volgende com-

Linux-systeem in te breken (zeker niet als er nauwelijks

mando’s:

services draaien), maar een betere beveiliging kan

mkdir .ssh

nooit kwaad. We geven je enkele tips om scriptkiddies buiten te houden. Beveilig je

PuTTYgen (werd samen met PuTTY geïnstalleerd) en

wachtwoord van je server. Inloggen op je server doe

1. Maak eerst een gewone gebruiker aan en gebruik

chmod 700 .ssh

nano .ssh/authorized_keys

5. Open nogmaals een nieuwe PuTTY-sessie en contro-

VPS met public/

het root-account enkel voor beheertaken.

leer of je kan inloggen zonder je wachtwoord (je moet

private key-

useradd -m filip -s /bin/bash

nu de key passphrase invoeren). Switch nadien naar de

authenticatie.

passwd filip

root-user met het su-commando su -.

6. Lukt dat probleemloos, pas dan volgende opties aan in /etc/ssh/sshd_config: PermitRootLogin no en PasswordAuthentica-

tion no, gevolgd door het commando service sshd reload.

7. Vanaf nu is het onmogelijk om rechtstreeks als root of zonder public key op je server in te loggen, dus dat is behoorlijk veilig! Tot slot stellen we nog enkele firewall-regels in: ufw default deny incoming

ufw default allow outgoing ufw allow ssh ufw enable

Op die manier is enkel de ssh-server beschikbaar

vanaf internet. Mocht je nadien extra services installeren, dan hoef je niet bang te zijn dat die meteen open staan voor het hele internet!

OpenVPN Access Server OpenVPN vind je standaard in elke Linux-distributie terug. Het correct configureren van een OpenVPN-server is echter voer voor specialisten. Voor dit artikel gaat

48

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_046-050_Workshop - Netflix via VPN (TS).indd 48

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 13:50

WORKSHOP Netflix kijken via VPN

onze voorkeur dan ook uit naar OpenVPN Access Server.

Installatiepakketten voor Ubuntu en CentOS vind

Dat is een alles-in-een-package, gebaseerd op (een iets

je op www.tiny.cc/oasinstall. Wij downloadden

oudere versie van) OpenVPN met een gebruiksvriende-

het pakket voor Ubuntu 14.x, dat ook prima in 16.04

lijke webinterface. De enige beperking is dat de gratis

werkt. Na de installatie stel je een wachtwoord in voor

versie slechts twee gelijktijdige logins ondersteunt. Wil je

de OpenVPN-gebruiker en open je tijdelijk de firewall

meerdere gebruikers tegelijkertijd toegang geven tot je

naar de webinterface vanaf jouw publieke IP-adres

VPN-server? Dan moet je ofwel een licentie kopen voor

(dit vraag je eenvoudig op via het eerder genoemde

den en instal-

OpenVPN Access Server (96 dollar per jaar voor 10 ge-

https://geoiptool.com):

leren OpenVPN

bruikers) ofwel overstappen naar het OpenVPN-pakket van je distributie. Je mist dan wel de handige webinter-

ufw allow from <jouw IP-adres> to any port

Access Server op onze VPS.

face en de eenvoudige client-configuratie.

We downloa-

943

Configuratie Surf vervolgens naar https://<IP-adres van jouw VPS>:943/admin, klik de certificaatwaarschuwing weg en log in met de OpenVPN-gebruiker en het eerder ingestelde wachtwoord. Aanvaard de EULA (de gebruikersovereenkomst) en doorloop even de verschillende configuratiemogelijkheden via de navigatiebalk links. We beperken ons hier tot de belangrijkste instellingen: 1. Selecteer TLS 1.2 in plaats van 1.0 onder SSL Settings om je server minder kwetsbaar te maken. 2. Beschikt je VPS over meerdere IP-adressen, selecteer dan het juiste adres onder Server Network Settings. 3. Onder VPN Settings definieer je het netwerk waarbinnen OpenVPN IP-adressen mag uitdelen. Standaard is dit een /20-netwerk, wat overkill is voor thuisgebruik. Zelf verkiezen we hier een netwerk zoals bijvoorbeeld 192.168.x.0/24, met 254 IP-adressen. Op de positie x kies je uiteraard een ander getal dan je bestaande LAN (bijvoorbeeld 10, terwijl je LAN 0 of 1 heeft)!

Alternatieven

4. Vink onder User Permissions de optie Require user permissions record for VPN access aan. Ver-

Netflix is niet de enige aanbieder van online streaming voor films en

volgens voeg je een record toe voor elke gebruiker die

series. Zowel in Nederlands als België bestaan er verschillende alterna-

je toegang wilt geven. Vergeet ook niet om eerst een

tieven. Om te beginnen bieden internetproviders soms een vergelijkbare

systeemgebruiker aan te maken en het wachtwoord

dienst aan als uitbreiding van hun aanbod digitale tv. Die service is niet

in te stellen!

beschikbaar voor abonnees met enkel een internetaansluiting en dus

5. Klik bij de laatste wijziging op Update running ser-

ongeschikt als alternatief voor het klassieke tv-abonnement. Daar-

ver of gebruik het commando service openvpnas

naast zijn er heel wat andere aanbieders van films en/of series, zoals Videoland Unlimited, Pathé Thuis of Movie Max Online. Het aanbod

restart om de wijzigingen toe te passen.

6. Tot slot openen we nog twee extra poorten in de

varieert erg: vooral films of tv-series, eerder gericht op Nederlandse

firewall: TCP-poort 443 en UDP-poort 1194:

producties of net niet, vooral oudere producties of de laatste nieuwe

ufw allow proto tcp to any port 443

releases, enzovoorts. Het loont dus om het aanbod van de verschillende providers even te vergelijken alvorens een abonnement af te sluiten.

ufw allow proto udp to any port 1194

Clients gebruiken één van beide poorten om een

Niet iedereen hanteert trouwens Netflix’ abonnementsformule met een

VPN-verbinding te openen. UDP-verbindingen zijn

vaste maandelijkse prijs. Ook de formule met een variabele prijs per film

sneller dan TCP-verbindingen, maar werken mogelijk

is erg populair. Die is weliswaar duurder als je elke week een film wilt

niet achter firewalls (zoals in een bedrijfsomgeving).

streamen, maar het aanbod is meestal veel recenter. Op www.pcmweb.

TCP-poort 443 wordt daarentegen bijna nooit geblok-

nl/review/groepstest-tien-netflix-alternatieven.html lees je een

keerd door firewalls, aangezien dit de poort is voor

uitgebreide vergelijking van 10 Netflix-alternatieven.

regulier HTTPS-verkeer.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_046-050_Workshop - Netflix via VPN (TS).indd 49

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

49

31/07/16 13:51

WORKSHOP Netflix kijken via VPN

OpenVPN Access Serverswebinterface toont wie er met je VPN verbonden is.

VPN-clients De benodigde software en configuratiebestanden

enkel voor jouw thuisadres). Op Android-smartphones is de procedure

voor de clients download je rechtstreeks van je VPN-

vergelijkbaar. Download de OpenConnect-

server. Die interface draait ook op poort 943 en is

app in de Play Store en kies de optie Import

momenteel dus enkel bereikbaar voor clients in je

/ Import Access Server Profile uit het

thuisnetwerk. Open volgende url in je browser om je

menu. Vul vervolgens het IP-adres in van je

eerste VPN-client in te stellen https://<IP-adres van

VPN-server, samen met je gebruikersnaam

jouw VPS>:943. Log in met je gebruikersnaam en

en wachtwoord. Na het importeren van de configuratie

VPN Connect

wachtwoord, en download en installeer de OpenVPN

en het servercertificaat vul je nogmaals je wachtwoord

(voor Android

Connect-software voor het juiste platform (Windows,

in om de VPN-verbinding te openen. Controleer nadien

en iOS) surf

Mac of Linux). Open vervolgens OpenVPN Connect

even via de browser of je effectief via je VPS surft en

je ook op je

en log nogmaals in met je inloggegevens. Je hoeft

open daarna de Netflix-app. De OpenConnect-app is

smartphone via

hier verder niets te configureren. Een icoontje in het

overigens ook beschikbaar voor iOS, maar niet voor

jouw VPS.

systeemvak duidt aan dat je verbonden bent met je

Windows Phone.

VPN-server. In de admin-webinterface verschijnt jouw pc ook onder Current Users. Surf in je browser naar

In de praktijk

https://geoiptool.com en je zult zien dat je via het

Vanaf nu verloopt je verbinding met de Netflix-servers

IP-adres van je VPN-server surft. Heb je je clients een-

via een Amerikaans IP-adres. Je merkt dit onmiddel-

maal ingesteld, dan kun je de toegang tot poort 943

lijk wanneer je Netflix’ catalogus doorzoekt: die is veel

eventueel weer dichtschroeven via de firewall. Vind je

uitgebreider dan vroeger. Nu snappen we ook waarom

de admin- en client-interfaces daarentegen erg handig,

Netflix vaak namen van films of series aanvulde in onze

zet dan poort 943 open voor alle IP-adressen (en niet

zoekopdrachten die nadien geen hits opleverden. Dat

Met Open-

waren gewoon allemaal titels die wél in de catalogus zaten, maar niet beschikbaar waren voor Nederland of België! Dergelijke titels verschijnen nu wel netjes in het overzicht. Maar opgelet: dit betekent nog niet dat je ook

Blokkeert

effectief het volledige aanbod kunt bekijken! Wordt je

Netflix jouw

VPS-provider door Netflix geblokkeerd, dan krijg je pas

VPS-provider,

een foutmelding te zien zodra je begint te streamen.

dan krijg je deze

Loop je tegen die foutmelding aan, dan is er maar één

foutmelding te

oplossing: op zoek gaan naar een andere VPS-provider.

zien.

De OpenVPN Access Server biedt clients aan voor verschillende platformen.

50

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_046-050_Workshop - Netflix via VPN (TS).indd 50

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 13:51

REVIEW

Linksys EA9500

INDRUKWEKKENDE OVERKILL Linksys EA9500 Met zijn acht antennes en forse behuizing is de Linksys EA9500 MAX-STREAM AC5400 MU-MIMO Gigabit Wi-Fi-router een imposante verschijning. De EA9500 is een AC5400-router voorzien van drie wifi-radio’s en MU-MIMO. Is hiermee de forse prijs van 449 euro gerechtvaardigd?

Linksys EA9500

verdieping hoger halen we op de

www.linksys.nl

5GHz-band nog 125 Mbit/s, terwijl

Prijs: € 449,-

de 2,4GHz-band op 88 Mbit/s blijft steken. Een verdieping lager halen

Score

we via de 5GHz-band 85 Mbit/s, en wordt via het 2,4GHz-netwerk een nette 114 Mbit/s gehaald. Hiermee

JEROEN BOER

D

de 2,4GHz-band 152 Mbit/s. Een

Pluspunten

is de dekking op de 2,4GHz-band

• Goede prestaties

e EA9500 is een AC5400-

meer apparaten tegelijkertijd voluit

vergeleken met andere routers

• Twee 5GHz-radio’s

router (AC5300 is hetzelf-

gebruiken, al wordt MU-MIMO ook

uitstekend, terwijl de dekking op de

• Acht ethernetpoorten

de) met twee 5GHz-radio’s

nog nauwelijks ondersteund.

5GHz-band achterblijft. Dat laatste

en ondersteuning voor MU-MIMO.

De Linksys-webinterface is zeer toe-

is niet erg, de 5GHz-band draait

Opvallend zijn de acht ethernet-

gankelijk en er is ook een overzich-

om snelheid en heeft vooral nut

• Smart Connect-bandsturing werkt

poorten, al komen die doorgaans

telijke app. Helaas missen we som-

op dezelfde verdieping. De 5GHz-

niet altijd goed

van pas in de meterkast, waar je een

mige geavanceerde opties. Zo kun

radio’s vormen één netwerk waarbij

• Duur

router juist níet wilt plaatsen. De

je de zendsterkte niet aanpassen en

apparaten verdeeld worden voor de

• Interface mist opties

EA9500 ondersteunt geen link-ag-

is er geen VPN-server. Wel wordt in

beste prestaties. Na het verbinden

gregation, VLAN wordt wel onder-

combinatie met de RE7000-extender

van een tweede laptop, bleek dit niet

steund. Het marketinggetal AC5400

draadloos roamen via 802.11k/r

altijd goed te werken. Beide laptops

wilt gebruiken, dan zal een goed-

slaat op de totale theoretische

ondersteund.

werden met dezelfde radio verbon-

kopere AC3200-router nu net zo

den, wat een duidelijke invloed op

goed werken. Heb je maar één of

bandbreedte. Alle drie de radio’s

Minpunten

ondersteunen vier datastromen

Prestaties

de verbindingssnelheid heeft. Als we

twee ac-clients, dan voldoet zelfs

die dankzij Broadcoms NitroQAM-

Bedraad wordt 925 Mbit/s gehaald,

twee losse 5GHz-netwerken configu-

een nog goedkopere AC1900-router

modulatie zorgen voor een snelheid

terwijl de WAN-LAN-snelheid 870

reren kunnen we beide laptops via

nog prima. Gaat het je om een snel

van 2166 Mbit/s per 5GHz-radio en

Mbit/s bedraagt. De usb3.0-aanslui-

hun ‘eigen’ netwerk wel tegelijkertijd

netwerk in heel je huis, dan biedt

1000 Mbit/s voor de 2,4GHz-radio.

ting is met een leessnelheid van 45

op een hogere snelheid gebruiken.

de dure EA9500 geen voordelen ten

NitroQAM wordt echter nauwelijks

Mbyte/s en een schrijfsnelheid van

De EA9500 vraagt minimaal 20 watt

opzichte van een goedkoop AC1900-

ondersteund waarmee de maxi-

37 Mbyte/s gezien de hoge prijs van

aan energie en dat is fors.

exemplaar. Nog steeds geldt dat

male snelheid voor een 5GHz-radio

de router niet heel indrukwekkend.

1733 Mbit/s wordt. Laptops hebben

Het draadloze netwerk hebben we

Conclusie

doorgaans twee of drie antennes

in de praktijk getest met een laptop

Linksys’ EA9500 is zonder twijfel

dig hebt. Kortom: de Linksys EA9500

waarmee de maximale theoretische

met drie datastromen. Op dezelfde

één van krachtigste routers de

is alleen interessant voor een heel

snelheid op 867 Mbit/s of 1300

verdieping als de router zijn de

markt. Het is alleen de vraag of je

specifieke groep gebruikers die nu

Mbit/s blijft steken. Wel kun je dank-

prestaties uitstekend. We halen op

al die kracht echt nodig hebt. Heb

al veel ac-apparatuur tegelijkertijd

zij de tweede radio en MU-MIMO

de 5GHz-band 619 Mbit/s en op

je een paar ac-clients die je tegelijk

voluit wil gebruiken.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_051-051_Review - Linksys EA9500 (TS).indd 51

je voor een volledig dekkend snel netwerk meerdere accesspoints no-

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

51

31/07/16 14:33

GROEPSTEST Pro-tablets

HET SERIEUZE TABLETWERK Zes pro-tablets vergeleken Een tablet heb je toch alleen maar voor de fun? Tegenwoordig is dat echt wel anders, want er komen steeds meer tablets op de markt die bedoeld zijn om mee te werken. Hoe serieus kun je dat nemen? PCM ging aan de slag met een zestal verschillende modellen. F R A N K E V E R A A R DT

D

e tablet zou het einde betekenen van de lap-

Serieuze software

top, dat vertelden vele

Toch kun je ook op tablets steeds

marktonderzoekers vlak nadat de

meer serieuze zaken doen. Nu zelfs

hype rond de iPad van Apple was

Microsoft Office voor de mobiele

begonnen. Hoe anders is het geble-

besturingssystemen iOS en Android

ken. Inmiddels zakt de markt voor

beschikbaar is, is het argument dat

tablets – evenals die van desktop-

er geen serieuze software beschik-

computers en laptops – langzaam

baar is niet zo heel erg houdbaar

maar zeker in. In menig huishou-

meer. Wel is er een behoorlijk ver-

den slingeren tegenwoordig wel

schil tussen de mobiele versies en

één of meer tablets. Een écht

de ‘echte’ Windows-versies, waar-

alternatief voor de laptop is het tot

door je als professional niet altijd

op heden nog steeds niet. Hoewel

helemaal uit de voeten kunt met

is net als andere tablets lekker

je veel kunt doen met een tablet,

de programma’s voor de draagbare

draagbaar (laag gewicht, compact

kun je met een laptop nog steeds

besturingssystemen.

formaat), maar kan ook profiteren

meer doen, en zijn daar vaak ook

En dat is dan weer wat een tablet

Intel Core M-processors zijn gemaakt voor mobiele apparaten.

van de uitgebreide software met

ingewikkelde toeren wilt uithalen

betere en completere programma’s

met Windows enorm interessant

alle denkbare mogelijkheden. Of

met Word, Excel, Outlook of Po-

voor beschikbaar.

kan maken. Een Windows-tablet

je nu Photoshop wilt draaien of

werPoint … op dat vlak hoef je niet

52

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_052-059_Groepstest - PRO tablets (JP).indd 52

WWW.PCMWEB.NL

01/08/16 12:11

GROEPSTEST Pro-tablets

tablet ook echt op een professionele doelgroep gericht is.

Een echte pro? Microsoft was de eerste die een tablet op de markt bracht die echt gericht was op professionele gebruikers: de Microsoft Surface Pro. Aan dat idee moest iedereen wennen. In de eerste plaats de kopers en in de tweede plaats de concurrentie. Hoewel Microsoft het natuurlijk in de markt zette als uniek product, was het in de eerste plaats een laptop met een afneembaar toetsenbord. Dat toetsenbordmatje was overigens geen onverdeeld genoegen om mee te werken. Vooral op schoot was het onhandig, en dat is in de praktijk toch vaak een plaats waar je met een tablet gaat zitten (werken). De nieuwere generaties zetten het matje een beetje omhoog onder een hoek, en dat is Excel voor de iPad heeft veel mogelijkheden, maar toch echt ook nog veel beperkingen ten opzichte van de desktopversie voor Windows.

het gebruik van zware software, al wordt het wel een beetje genivel-

comfortabeler. Inmiddels is iedereen wel aan

leerd doordat er eigenlijk altijd een

het idee gewend en zijn er meer

SSD is ingebouwd.

pro-tablets op de markt. Surface-

in te boeten ten opzichte van een

ook daar zien we een wereld van

computer. Waar Microsoft bij Win-

verschil. In de Windows-wereld

De tablets met de mobiele

dows 8 nog onderscheid maakte

zie je de techniek terug die ook

besturingssystemen stoelen op

Pro op de proppen. En ook an-

tussen een tablet-versie en een

in laptops wordt toegepast. Denk

de techniek die ook wordt toege-

dere fabrikanten gingen mee in de

computer-versie, is dat bij Windows

hierbij aan de populaire Intel

past in smartphones. We vinden

trend. Opvallend is dat Samsung –

10 gelijkgetrokken, waardoor je op

Core-processors. Deze bieden over

hier vooral de vlotte en zuinige

die toch vooral Android-apparaten

iedere Windows10-tablet alle func-

het algemeen prima prestaties en

ARM-gebaseerde chips terug, soms

maakt – met een Windows-tablet

tionaliteit hebt. Het verschil met

zijn ook geschikt voor het zwaar-

op wat hogere snelheden dan in

kwam. Ook de fabrikanten HP en

Android- en iOS-tablets is wel dat

dere werk. Naast de Intel Core

telefoons. Toch presteren deze ta-

Lenovo kwamen met pro-tablets,

een Windows-tablet vaak eigenlijk

i5- of i7-processors vind je ook veel

blets behoorlijk goed, mede omdat

die voorzien zijn van de gemakken

een laptop is waarvan het toetsen-

Windows-tablets die uitgerust zijn

iOS en Android stukken minder log

die je ook van een zakelijke laptop

bord los te maken is. De geweldige

met een Intel Core M-chip. Dat is

zijn dan Windows. Ook is vaak de

verwacht. Denk hierbij onder ande-

en vaak leuke touch-apps voor ta-

een variant van de Intel Core-pro-

accuwerktijd dik in orde. We nemen

re aan de toevoeging van Intel vPro

blets die je bij iOS en Android vindt,

cessor die op een heel laag wattage

Android-tablets niet deze test mee

waarmee het apparaat eenvoudig

zijn nauwelijks beschikbaar voor

is getuned. Daardoor werken deze

omdat ze als professioneel (zake-

door een IT-afdeling op afstand

Windows. Op dit vlak zijn tablets

vaak op een heel lage klokfrequen-

lijk) werkstation niet geschikt zijn,

gemanaged kan worden. Deze ap-

met een mobiel besturingssysteem

tie, gecombineerd met een hoge

omdat Android vaak niet goed kop-

paraten bieden ook mogelijkheden

en met Windows eigenlijk niet goed

turbo. Een voorbeeld is de recente

pelt met zakelijke omgevingen. We

om hardwarematig beheerd te

met elkaar te vergelijken.

Intel Core m3-6Y30, die op 900

zien dan ook amper fabrikanten die

worden, je kunt ze dus openmaken

MHz werkt en naar een turbo van

met professionele Android-tablets

om bijvoorbeeld even snel de SSD

Wereld van verschil

criticaster Apple kwam met de iPad

maar liefst 2,2 GHz kan klokken.

op de markt komen. Voor de Apple

te vervangen. Een Surface Pro en

Dat gaat ook op voor het techni-

Dat klinkt niet heel erg krachtig en

iPad Pro, die draait op iOS, maken

iPad Pro zijn zo gesloten als een

sche aspecten van de apparaten;

dat is het ook niet. Dat merk je bij

we een uitzondering omdat deze

oester.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_052-059_Groepstest - PRO tablets (JP).indd 53

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

53

01/08/16 12:11

GROEPSTEST Pro-tablets

Apple iPad Pro www.apple.nl Prijs: 9,7 inch € 1.199,-

Apple iPad Pro

(256GB-versie met 4G) 12,9 inch € 1.429,-

De Apple iPad Pro is in twee

wel wat handigheid in krijgen. Als

met prima prestaties. Dat maakt

uitvoeringen verkrijgbaar. Het

we kijken naar het formaat, dan

het ook met zwaardere apps een

oorspronkelijke model heeft een

heeft de kleinere versie wat ons

prettig apparaat om mee te wer-

afmeting van 12,9 inch en biedt

betreft de voorkeur. Deze is mak-

ken. De populariteit van het plat-

een resolutie van 2732 x 2048

kelijker mee te nemen en ligt fijner

form zorgt ervoor dat het aanbod

pixels. Dat zorgt voor een uiter-

in de hand. Hoewel we in deze test

van apps goed is, maar deze apps

mate strak plaatje. De grote iPad

ook tablets hebben van 12 en 12,3

zijn lang niet altijd zo compleet als

• 9,7inch-versie laag gewicht

Pro komt in de praktijk een beetje

inch, komt 12,9 inch écht net een

de Windows-versies van diezelfde

• Lange accuwerktijd

over als een bijzonder dienblad.

stukje te groot over.

software. Ben je erg gehecht aan

Naast deze grote variant is er

Eveneens optioneel is de Apple

de desktop-programma’s op Win-

ook de 9,7inch-versie. Dat is de

Pencil: een digitale pen waarmee

dows, dan is het soms vervelend

opvolger van de iPad Air en deze

je kunt tekenen en schrijven op het

om met de iOS-versie te werken.

weegt slechts 437 gram, tegen 723

scherm. Helaas valt de integratie

Een voorbeeld is dat de iOS-versie

gram voor de reuzeversie. Beide

van de pen in de software nog best

van Word de spellingscontrole van

kunnen gecombineerd worden

tegen. Wat ons betreft is de Pencil

Apple gebruikt, en dat merk je in

met een toetsenbordmatje, dat

alleen een goede toevoeging als je

de praktijk duidelijk.

overigens niet standaard wordt

artistiek aan de slag wilt.

meegeleverd. Het typen met dat

Voor wie graag ook in zijn privé-

(256GB-versie met 4G)

Score

Pluspunten

Minpunten • De zakelijke apps bieden vaak minder dan de desktopversie • 12,9inch-versie onhandig groot

de iPad Pro ook letterlijk van zich laten horen. De accuwerktijd is

tijd met het apparaat wil spelen,

ook dik in orde. Bij het afspelen

kan prima uit de voeten met de

van een mp4-videobestand houdt

toetsenbord is niet erg prettig. Je

Apps

gebruikt het toetsenbordmatje ook

Voor de techniek heeft Apple ge-

iPad Pro. Er zijn enorm veel leuke

de 12,9inch-versie het ruim 14 uur

als standaard voor de tablet, om

bruikgemaakt van de A9X-proces-

apps beschikbaar en dankzij de

vol, de kleinere variant doet het

de vouw goed te leggen moet je er

sor uit eigen huis: een 64bit-chip

vier ingebouwde speakers kan

een uurtje minder.

54

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_052-059_Groepstest - PRO tablets (JP).indd 54

WWW.PCMWEB.NL

01/08/16 12:12

GROEPSTEST Pro-tablets

HP Elite x2 1012 Het is misschien één van de tablets

Technisch

was voorzien van 4G, inclusief HP

variant met standaard 256 GB en

waar we de afgelopen tijd het

Ons testmodel was voorzien van

Mobile Connect waarmee je 200

zonder 4G aan boord. Wil je een

meest naar uit hebben gekeken.

het topmodel van de Intel Core M-

MB data per maand krijgt in 15

versie met SSD van 512 GB én 4G

Eindelijk is de x2 1012 een profes-

reeks. De m7-6Y75 met vPro, deze

landen, gedurende drie jaar. Voor

dan ben je 500 euro extra kwijt.

sionele tablet uit de stal van HP.

is net wat vlotter van de m3-6Y30

het aansluiten van randapparatuur

Hij valt binnen de Elite-lijn waar

uit de geteste Samsung en Dell,

biedt hij een usb3.0-aansluiting,

ook de luxe zakelijke laptops van

maar ook geen racemonster. Voor-

microSD en een thunderbolt3-

HP Elite x2 1012

het merk worden gepositioneerd.

deel is wel dat HP dit model passief

aansluiting in de vorm van usb-C.

www.hp.nl

Het testmodel dat we ter beschik-

kan koelen en hij dus totaal geen

Op deze manier kun je via één

Prijs: € 1.659,- (met SATA-SSD,

king kregen, was een bijzondere

geluid maakt, wat goed past bij de

kabeltje een dock aansluiten,

zonder 4G)

uitvoering, voorzien van een aantal

tablet-ervaring. Verder had ons

waarmee je bijvoorbeeld twee

extra’s die normaal bij de bestel-

testmodel 8 GB werkgeheugen en

monitor-aansluitingen, zes usb3.0-

ling geconfigureerd worden door

een SSD van 256 GB. De standaard

aansluitingen en gigabit-ethernet

een HP Partner. Op het eerste oog

SATA-SSD was ingeruild voor een

hebt. Draadloos docken is ook

heeft HP bij deze tablet duidelijk

vlotter NVMe-model. Ondanks de

mogelijk als de tablet voorzien is

inspiratie opgedaan bij de Surface,

zuinige processor zijn we niet on-

van de optionele WiGig wifi-kaart.

• Fijn toetsenbord

maar in plaats van een grote plaat

der de indruk van de accuwerktijd.

Een ander pluspunt is dat de tablet

• Thunderbolt 3

aan de achterkant heeft de HP

Dat is 7,5 uur als je rustige Office-

relatief eenvoudig open te maken

een slank frame waarmee je de

taken uitvoert.

is, bijvoorbeeld om de schijf te

tablet voor je neer kunt zetten. Het

Score

Pluspunten

Minpunten

vervangen. Helaas heb je wel zuig-

• Hardwarematig te beheren

napjes nodig om het scherm los te

• Accuwerktijd valt tegen

totaalgewicht inclusief toetsenbord

Thunderbolt

is 1,13 kilo en dat maakt het geen

De aansluitmogelijkheden zijn

halen. Voor de prijs in de tabel zijn

lichtgewicht. Hij is voorzien van

prima voor elkaar. Ons testmodel

we uitgegaan van de prijs van een

een 12 inch groot scherm, met de opmerkelijke resolutie van 1920 x 1280 pixels, wat een vreemde verhouding is. Het toetsenbord dat HP standaard meelevert, lijkt sterk op dat wat het merk ook bij zijn laptops gebruikt en dat betekent een behoorlijk groot tikcomfort. Ook is de onderplaat een heel stuk

BEST GETEST SEP 2016

steviger dan wat je bij bijvoorbeeld de Microsoft Surface Pro ziet en dat maakt het ook fijner om mee te werken op schoot. HP levert ook een HP Active Pen mee: een pen op basis van de technologie van Wacom. In de praktijk kost het helaas af en toe wat tijd voordat hij reageert op de schrijfbewegingen en dat is jammer. In een zakelijke omgeving zal ook de ingebouwde vingerafdrukscanner gewaardeerd worden.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_052-059_Groepstest - PRO tablets (JP).indd 55

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

55

01/08/16 12:12

GROEPSTEST

Lenovo Thinkpad X1 Tablet

Pro-tablets

www.lenovo.com

Prijs: € 1.929,-

Lenovo ThinkPad X1 Tablet Welke kleur zal een tablet binnen

biedt Mini DisplayPort, usb 3.0 en

het ThinkPad-programma van

een usb-C-aansluiting die usb3.0-

Lenovo hebben? Dat kan maar

snelheid biedt.

één kleur zijn: zwart natuurlijk. Hij heeft een 12inch-scherm met een

Zelf uitbreiden

resolutie van 2160 x 1440 pixels en

Ons testmodel wordt aangedreven

dat levert een lekker scherp plaatje

door een Core m7-6Y75, het rapste

op. Net als de Surface maakt de

model met vPro aan boord uit het

ThinkPad gebruik van een flinke

Core M-programma. Net als de

plaat om te kunnen staan. Om die

andere modellen met Core M heeft

te kunnen gebruiken, moet je even

ook de Lenovo als voordeel dat

een vergrendeling loshalen, dat is

hij helemaal stil is en er dus geen

even wennen.

fan is ingebouwd. Je kunt bij deze

Eén van de sterke punten van

Score

Pluspunten • Heel fijn toetsenbord • Hoge resolutie (2160 x 1440) • Versleutelde cloudopslag • Uitbreidingsmodules

Minpunten • Geen uitgebreide docking-mogelijkheden • Duur

Lenovo ThinkPad kiezen voor een

de ThinkPad-laptops van Lenovo

variant die uitgerust is met een mo-

is het toetsenbord. Dat voordeel is

gelijkheid om via WiGig te docken.

speciale modules. Zo kun je hem

ook doorgezet in deze tablet. Het

De werktijd op de accu valt heel erg

voorzien van twee extra usb3.0-

is het beste toetsenbord van de

tegen, ruim 6,5 uur als je het rustig

aansluitingen via de Producti-

geteste modellen, al is het comfort

aan doet. Je kunt hem niet docken

vity Module (161 euro), de tablet

de video’s op www.lenovoservice-

nog niet op het niveau van een echt

zoals bij de HP en Surface uit deze

uitbreiden met een projector (394

training.com kun je hem eenvoudig

laptoptoetsenbord. De aansluitmo-

test wel kan, dat is jammer.

euro) of een Intel RealSense-came-

uit elkaar halen. Je kunt ook kiezen

ra. Daarnaast kun je hem eenvou-

voor een model waarin mobiel

dig managen, en aan de hand van

internet (4G) is ingebouwd.

gelijkheden zijn ook wat beperkter dan bij een laptop. De ThinkPad X1

Een bijzonderheid is de mogelijkheid om hem te combineren met

Microsoft Surface Pro 4 De enige tablet in deze test die

in OneNote. Een toetsenbord levert

voorzien is van een échte Intel

Microsoft standaard niet mee, die

Core-processor is de Surface Pro

moet je los aanschaffen. Dat toet-

4. Je kunt hem krijgen met een

senbord is met stof bekleed en is

aantal verschillende modellen. De

in deze nieuwste (vierde) generatie

instapper heeft een Core m3 aan

een stuk prettiger in de omgang

boord, de meest luxe versie krijgt

geworden dan de vorige editie.

een Core i7 mee. Ons testmodel

De toetsen zijn een tikje groter en

was uitgerust met een Intel Core i5-

voorzien van verlichting. Het toet-

processor. De meest luxe varianten

senbord veert nog behoorlijk mee

hebben 16 GB en een 512 GB SSD.

en is in de praktijk een stuk minder

De mogelijkheid om ook voor een

prettig dan de toetsenborden van

snelle processor te gaan, maakt

de HP en Lenovo uit deze test.

de Surface Pro 4 van Microsoft aantrekkelijk.

Aansluiten

De Surface Pro 4 heeft een

De aansluitmogelijkheden zijn niet

12,3inch-scherm met maar liefst

heel erg ruim. Je hebt een usb3.0-

2736 x 1824 pixels. Iconisch is de

aansluiting tot je beschikking en

standaard waarmee je deze tablet

Mini DisplayPort. Verder is er

van de Surface Pro 4 met i5 aan

tablets uit deze test vergelijkbare

op je bureau neer kunt zetten. In

ruimte voor een microSD-kaartje.

boord die we getest hebben, is de

werktijden. Ingebouwd mobiel

de doos vind je een drukgevoelige

Ook kun je gebruikmaken van een

tegenvallende accuwerktijd: die

internet of echte mangementmo-

pen waarmee je eenvoudig notities

dock dat je met een vast netwerk

blijft steken op 7,5 uur. Dat is niet

gelijkheden (zowel hardwarematig

kunt maken bij documenten of je

en maximaal twee monitoren laat

heel erg veel, maar aan de andere

als softwarematig via vPro) biedt

gedachten letterlijk kunt opschrijven

verbinden. Een belangrijk minpunt

kant zien we bij de andere pro-

Microsoft niet.

56

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_052-059_Groepstest - PRO tablets (JP).indd 56

01/08/16 12:12

GROEPSTEST Pro-tablets

Samsung Galaxy TabPro S www.samsung.nl

Samsung Galaxy TabPro S Een relatief nieuwe deelnemer in

wat ons betreft niet direct de beste

het strijdgewoel om de pro-tablets

keuze voor wie veel aan het digitale

is Samsung. Het bedrijf trok zich

papier moet toevertrouwen.

enige jaren geleden terug uit de

Een eyecatcher van deze tablet is

Prijs: € 999,-

Score

Pluspunten • Dun (6 mm)

Microsoft Surface Pro 4 (i5/128 GB)

notebookmarkt in Europa en is nu

het scherm. Dat meet 12 inch en is

terug met een heuse Windows-ta-

gebaseerd op de AMOLED-techno-

www.microsoft.com

blet. De tablet is flinterdun: slechts

logie. Dat zorgt voor een perfecte

Prijs: € 1050,-

6 mm dik en weegt maar 695 gram.

kleurweergave. Als fotograaf word

• Alleen een usb-aansluiting

Als we dat je een paar jaar geleden

je dan dus ook heel erg blij van dit

• Geen managementmogelijkheden

hadden verteld, dan had je niet

scherm.

Score

geloofd dat het een Windows-ma-

Pluspunten • Met krachtige processor beschikbaar • Hoge resolutie • Aantrekkelijke prijs

Minpunten • Toetsenbord niet meegeleverd en niet geweldig • Beperkte managementmogelijkheden

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_052-059_Groepstest - PRO tablets (JP).indd 57

• Prachtig AMOLED-scherm

Minpunten

chine zou zijn. Helaas kunnen we

Geen hoogvlieger

hem inclusief het toetsenbord geen

Helaas worden we wat minder

TabPro S is het erg beperkte aantal

vedergewicht meer noemen, dan

gelukkig van de gebruikte compo-

aansluitingen. Je moet het doen

weegt hij 1,1 kilo.

nenten. De basis wordt gevormd

met een usb-C-aansluiting die

door een Intel Core m3-6Y30 en dat

alleen usb3.0-snelheid biedt en

Galaxy TabPro S is er één waarbij

is geen hardloper. Verder is er een

via een dockje je kan voorzien van

eerst de verwondering over de

SSD van 128 GB ingebouwd. Opval-

een gewone usb3.0-aansluiting en

beperkte afmetingen toeslaat.

lend genoeg komt die SSD niet uit

HDMI. Behalve de uitvoering die we

Maar daarna komt een deceptie:

de fabriek van de fabrikant van de

hebben getest, is er ook een versie

het toetsenbord van de Samsung

tablet zelf, maar is hij afkomstig van

met mobiel internet via 4G aan

is duidelijk de minste van de hier

Lite-On. De werktijd op de accu is

boord, deze is met 1.199 euro 200

geteste modellen. Dat maakt het

met 9,5 uur keurig te noemen.

euro duurder.

De eerste kennismaking met de

Een minpunt van de Galaxy

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

57

01/08/16 12:12

GROEPSTEST Pro-tablets

Dell Latitude 11 5175 www.dell.nl

Prijs: € 1.015,-

Dell Latitude 11 5175

Score

Het was niet eenvoudig een ge-

de accuscores, met de Office-ge-

krijgt de trage m3-6Y30 mee, ons

schikte tablet voor deze test uit het

baseerde productiviteitstest haalt

testmodel had de vlottere m5-6Y57

assortiment van Dell te krijgen. De

hij bijna 13,5 uur. In de zwaardere

met vPro tot zijn beschikking. Ook

• Tweede accu in dock

vormgeving van deze 2-in-1 is wat

entertainmenttest komt hij met 6,5

geen racemonster, maar wel een

• Degelijke constructie

meer klassiek volgens het ‘afneem-

uur ook goed naar voren. Als optie

tikje sneller. Een ander pluspunt

• Vlotte scanmodule

bare toetsenbord’-recept. Daardoor

is een slim portable toetsenbord

van ons testmodel was het 8 GB

heb je veel meer het gevoel te

verkrijgbaar waarmee het geheel

grote werkgeheugen en dat is toch

maken te hebben met een kleine

wat compacter en lichter wordt.

wel prettig tegenover de 4 GB die

• Echt laptop-alternatief

je terugvindt in de standaardmo-

• Inclusief dock zwaar

laptop als je hem in je handen

Het scherm van 10,8 inch is van

Pluspunten

Minpunten

houdt. Dat maakt hem ook een tik-

goede kwaliteit en voorzien van

dellen. Dat geldt ook voor de 256

je zwaarder dan de concurrentie in

een Full-HD-resolutie (1920 x 1080).

GB grote SSD, wat zeker voor een

deze test, inclusief het toetsenbord

De bouwkwaliteit van het toestel

werkapparaat prettiger is dan de

Verder kun je gebruikmaken van

1,5 kilo. Dat kun je als een nadeel

is prima in orde en het komt over

beperkte 128 GB die je in sommige

een microSD-slot, micro-HDMI en

zien, maar het toetsenbord is veel

alsof de tablet best tegen een

andere modellen terugvindt.

eventueel kan er een 4G-modem

stabieler dan de andere modellen

stootje kan.

in deze test en dat is toch wel een

De connectiviteit van de Latitude

worden ingebouwd. Wifi is in han-

11 5175 valt een beetje tegen. Hij

den van een vlotte Intel 802.11ac-

heeft alleen een usb3.0-aansluiting

kaart (866 Mbit/s), die desgewenst

aanmerkelijk voordeel als je veel

Werkapparaat

werk moet verzetten. Daarnaast is

Voor de technische basis heeft

en een usb-C-aansluiting die usb

vervangen kan worden door een

het toetsenbord voorzien van een

Dell gekozen voor een Intel Core

3.0 en DisplayPort biedt. De laatste

variant die ook WiGig ondersteunt

tweede accu. Dat is ook te zien aan

M-processor. Het instapmodel

is tevens een voedingsaansluiting.

om draadloos te kunnen docken.

58

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_052-059_Groepstest - PRO tablets (JP).indd 58

WWW.PCMWEB.NL

01/08/16 12:12

GROEPSTEST Pro-tablets

HP Elite x2 1012

Lenovo Microsoft ThinkPad X1 Tablet Surface Pro 4

Samsung Galaxy TabPro S

Apple iPad Pro 9,7 inch

Dell Latitude 11 5175

Gemiddelde prijs

€ 1.659,-

€ 1.929,-

€ 1.050,-

€ 999,-

€ 1.190,-

€ 1.015,-

Besturingssysteem

Windows 10 Pro

Windows 10 Pro

Windows 10 Pro

Windows 10 Home

iOS 9.3

Windows 10 Pro

Processortype

Intel Core m7-6Y75

Intel Core m7-6Y75

Intel Core i5 6300U

Intel Core m3-6Y30

ARM A9X

Intel Core m5-6Y57

Geheugencapaciteit

8 GB

8 GB

4 GB

4 GB

2 GB

8 GB

Schermdiagonaal

12 inch (1920 x 1280)

12 inch (2140 x 1440)

12.3 inch (2736 x 1824)

12 inch (2160 x 1440)

9,7 inch (2048 x 1536)

10,8 inch (1920 x 1080)

SSD-opslagcapaciteit

256 GB

256 GB

128 GB

128 GB

256 GB

256 GB

Wifi

802.11ac

802.11ac

802.11ac

802.11ac

802.11ac

802.11ac

Gewicht totaal

1125 gram

1010 gram

1100 gram

1100 gram

585 gram

1500 gram

Gewicht tablet (bij 2-in-1 apparaten)

735 gram

720 gram

766 gram

695 gram

451 gram

775 gram

Cinebench R15 - CPU

242

232

302

207

-

204

PCMark 8 v2 - Home

2591

2434

2341

2090

-

2360

PCMark 8 v2 - Creative

2555

2443

2489

2065

-

2284

PCMark 8 v2 - Work

2946

2800

2569

2375

-

2780

PCMark 8 v2 - Storage

4330

4924

4635

4883

-

4820

Powermark Productivity (zonder dock)

448 min

342 min

450 min

556 min

-

821 min

Powermark Entertainment 205 min (zonder dock)

192 min

158 min

331 min

-

387 min

MP4 film afspelen

-

-

-

850 min

-

Oordeel

-

Conclusie

didaten dan valt wat ons betreft

we erg aantrekkelijk vanwege de

ge zijn prettige toetsenbord en de

pro-tablet-markt, blijft een bijzon-

als eerste de Galaxy Tab Pro S

mogelijkheid om te kiezen voor

mogelijkheid hem te combineren

der beeld achter. De iPad Pro 9,7

af. Het is technisch gezien een

een variant met 16 GB intern

met vaste docks zoals een tweede

inch is de fijnste om te hanteren

kunststukje, maar vanwege het

geheugen, 1TB-SSD en een Core i7

accu en een projector. De meest

en dat komt vooral door het lage

toetsenbord is het wat ons betreft

aan boord, die helaas een pittige

zakelijke is de HP Elite x2 1012,

gewicht en het compacte formaat.

geen aanrader als je een werkta-

2979 euro kost.

die dankzij de thunderbolt3-aan-

Maar op het vlak van de apps en

blet zoekt. De Dell Latitude 11

het toetsenbord weet dit apparaat

5175 valt wat ons betreft door de

len zijn, met een zakelijke bril

aangesloten kan worden.

ons niet te overtuigen.

mand vanwege zijn hoge gewicht.

op bekeken, wat ons betreft de

Dat is dan ook de winnaar van

De Microsoft Surface Pro vinden

Lenovo ThinkPad X1 Tablet vanwe-

deze test.

Op zoek naar een werktablet in de

Kijken we naar de overige kan-

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_052-059_Groepstest - PRO tablets (JP).indd 59

De twee aantrekkelijkste model-

sluiting eenvoudig op een dock

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

59

01/08/16 12:12

REVIEW

GeForce GTX 1080

NIEUWE SNELHEIDSKAMPIOEN VAN NVIDIA NVIDIA GeForce GTX 1080 De nieuwe GeForce 1000-serie is deze zomer gelanceerd door NVIDIA. Op dit moment bestaat de serie uit twee modellen: de GTX 1070 en 1080. Het topmodel moet in games 60 procent sneller zijn dan de GTX 980 en driemaal zo snel met virtual reality (VR). We konden niet wachten om deze kaart te testen.

www.geforce.com Prijs: € 780, -

Score

MICHIEL DE ROODE

D

NVIDIA GeForce GTX 1080

Pluspunten

e eerste modellen die

genoemd. Bij deze kaarten zijn de

zijn dit referentiemodellen, waar je

NVIDIA heeft uitgebracht,

printplaat en de koeling geheel

ook nog eens 100 euro extra voor

• Erg snel

worden ‘Founders Edition’

door NVIDIA ontworpen. Eigenlijk

moet betalen. Veel interessanter

• VR-optimalisaties

zijn de kaarten die door de part-

• Alle wenselijke aansluitingen

ners van NVIDIA zijn uitgebracht. Wij hebben voor onze test gebruikgemaakt van de MSI GeForce GTX

Minpunten • Hoge prijs

1080 Gamer X 8H.

NVIDIA claimt dat met SMP, Simultaneous Multi Projection, de GeForce GTX 1080 tot 2,7x sneller is met VR-applicaties dan zijn voorganger.

60

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_060-061_Review - NVIDIA GeForce GTX 1080 (JP).indd 60

Van Maxwell naar Pascal

van dit jaar uitkomen. De nieuwe

De GeForce 1000-serie maakt

GP104-gpu is een afgeslankte

gebruik van de Pascal-architec-

versie hiervan en wordt gebruikt

tuur. Dit is de opvolger van de

voor de GTX 1070 en 1080. Door-

Maxwell-architectuur die je kent

dat NVIDIA eindelijk de overstap

van de succesvolle 900-serie. De

heeft kunnen maken naar het 16

eerste Pascal-gpu die NVIDIA heeft

nm FinFET-procedé is de transis-

uitgebracht, de GP100, daar zijn

tordichtheid een stuk omhoog

nog geen consumentenmodellen

gegaan. De GP104 heeft 7,2 miljard

van. De verwachting is dat die eind

transistors met een oppervlakte

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:32

REVIEW

GeForce GTX 1080

Specificaties GeForce GTX 980

GeForce GTX 1080

Straatprijs

€ 500,-

€ 780,-

DirectX versie

DirectX 12

DirectX 12

Interface

PCI Express 3 16x

PCI Express 3 16x

Lengte grafische kaart

267 mm

267 mm

Voedingaansluitingen

2 x 6-pins

1x 8-pins

Advies wattage voeding

500 watt

500 watt

5,2 miljard transistors op 398 mm².

Maximaal stroomverbruik (TDP)

165 watt

180 watt

NVIDIA heeft in een kleinere gpu

Standaardaansluitingen

1x Duallink-DVI, 1x HDMI 2.0, 3x DisplayPort 1.2

1x Duallink-DVI, 1x HDMI 2.0b, 3x DisplayPort 1.4

Architectuur gpu

Maxwell (GM204)

Pascal (GP104)

2560 shader-processors, terwijl zijn

Productieproces gpu

28 nm

16 nm

voorganger het er met 2048 moest

Aantal transistors gpu

5,2 miljard

7,2 miljard

Oppervlakte gpu

398 mm²

314 mm²

Shader-processors (Cuda-cores)

2048

2560

Basissnelheid gpu

1127 MHz

1607 MHz

Boostsnelheid gpu

1216 MHz

1733 MHz

chitectuur ook een aantal opti-

Gigaflops (met basissnelheid)

4612

8228

malisaties voor VR doorgevoerd.

Render output units (ROP’s)

64

64

Texture units (TMU’s)

128

160

de verbeteringen die SMP biedt,

Texel Fill Rate

155,6 GT/s

277,3 GT/s

is dat de gpu alleen rendert wat

Geheugen

4 GB GDDR5

8 GB GDDRX5

Geheugenbus

256 bit

256 bit

nodig is om het beeld goed weer te

Snelheid geheugen

1750 MHz

2500 MHz

geven in de lenzen van de headset.

Dataverwerking geheugen

7 Gbit/s

10 Gbit/s

Geheugenbandbreedte

224 GB/s

320 GB/s

van 314 mm². Ter vergelijking: de GM204-gpu van de GTX 980, heeft

dus veel extra kracht kunnen stoppen. De GTX 1080 heeft dan ook

doen. In de tabel met specificaties is goed het verschil te zien tussen de twee.

VR-optimalisaties NVIDIA heeft in de nieuwe ar-

NVIDIA noemt deze Simultaneous Multi Projection (SMP). Eén van

nodig is voor VR. Beelden voor VR krijgen altijd een nabewerking, die

Hierbij wordt zo’n 33 procent van de gerenderde pixels niet gebruikt,

Verkrijgbaarheid De GeForce GTX 1080 is op het

omdat de lenzen niet het volledige

kend, nu kan dit met tot maar liefst

detail uitstekend spelen. Heb je

moment van schrijven nog vrij

3D-beeld tonen dat door de gpu

zestien beelden tegelijk. Voor VR is

een UHD-scherm (3840 x 2160

slecht verkrijgbaar. Advies is om

is berekend. SMP zorgt ervoor dat

dit een grote prestatieboost.

pixels)? Dan zul je waarschijnlijk

geen ‘Founder Edition’ te kopen,

er veel minder overbodige pixels

maar een aftermarket-model

worden berekend. Daarnaast zorgt

Conclusie

van één van NVIDIA’s partners

SMP ervoor dat een 3D-scène van-

We zijn erg te spreken over de

het toelaat kun je uiteraard ook

met een eigen ontwerp print-

uit verschillende camerastandpun-

prestaties van de GTX 1080. Speel

twee GeForce GTX 1080 kaarten in

plaat en koeling. Deze modellen

ten tegelijkertijd wordt berekend.

je je games op een resolutie

SLI laten draaien, dan is gamen op

zijn vaak stiller, beter gekoeld

Voorheen moesten de beelden

van 2560 x 1440, dan kun je de

een UHD-resolutie helemaal een

en beter over te klokken.

elke keer afzonderlijk worden bere-

meeste games met maximaal

feest.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_060-061_Review - NVIDIA GeForce GTX 1080 (JP).indd 61

de details in de games iets moeten terugschroeven. Als je banksaldo

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

61

31/07/16 14:32

TOOLS Productiviteitstools

PRODUCTIEVER MET 20 GRATIS TOPPERS

Sneller resultaat met minder moeite Je hebt het vast weleens meegemaakt: pas na een ShareByLink Werken doe je zelden op een eiland en dus gebeurt hele tijd dringt het tot je door dat je iets met de zo nu en dan dat je data met anderen wilt uitwisjuiste aanpak veel efficiënter had kunnen doen. De het selen. Dat kan via de klassieke weg (als bijlage in een freewaretooltjes uit dit artikel kunnen je helpen mail), via een dienst als WeTransfer of met behulp van een cloudopslagservice. ShareByLink maakt het nog zulke frustraties te vermijden. Elk op hun manier iets eenvoudiger. maken ze je werk makkelijker en helpen ze zo tijd te Je installeert de tool op je computer (Windows, Mac of Linux) en je kunt meteen bestanden beginnen te besparen. TO O N VA N D A E L E

J

delen. Houden we het hier even bij Windows, dan

vanuit Verken-

volstaat het Verkenner te openen, een bestand of map

ner.

met de rechtermuisknop aan e zult merken dat de twintig gratis programma’s

te klikken en Share file(s)

in dit artikel zeer uiteenlopend van aard zijn. Er

online with IQ ShareByLink

zijn er die het uitwisselen van data makkelijker

te selecteren. De geselecteer-

maken, maar ook die je vlugger video’s, screencasts

de data worden meteen naar

of webpagina’s laten creëren, of die jou – of ande-

de servers van de producent

ren – efficiënter in een meer zakelijke omgeving laten

geüpload – inderdaad, onver-

functioneren, zoals een strakke tekstverwerker of een

sleuteld en dus wellicht niet

applicatie-tracker.

zo geschikt voor privacyge-

Kortom, je vindt hier ongetwijfeld tools terug waar-

62

Delen met een muisklik

voelige data – en er verschijnt

mee je zelf ook je voordeel kunt doen. Tenzij anders

een venster met een URL die

vermeld werken de applicaties op Windows 7 en hoger.

uniek is voor je upload. De

Alle downloads hebben we op virussen getest en op

maximale grootte bedraagt 2

Picosmos Tools na trachtte geen enkele tool (onge-

GB. Je bezorgt deze URL aan

vraagd) extra software mee te installeren. Zoals bij alle

je kennissen en die hebben

nieuwe software raden we je wel aan alert te blijven en

dertig dagen de tijd om de

de download vóór installatie zelf ook te checken bij een

data te downloaden.

dienst als www.virustotal.com.

www.sharebylink.com

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_062-069_Tools - Productiviteits-tools (JP).indd 62

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:28

TOOLS Productiviteitstools

Dukto Wil je bestanden uitwisselen met collega’s die zich binnen hetzelfde netwerk bevinden? Dan hoef je natuurlijk geen ommetje te maken langs het internet, zoals bij ShareByLink. Ook om veiligheidsredenen blijf je dan beter binnen je eigen LAN. Dat is precies de opzet van Dukto, waarmee je bestanden beschikbaar Bestanden

kunt stellen aan gebruikers van uiteenlopende syste-

verslepen… naar

men: Windows, Mac of Linux. De bedoeling is wel dat

een ander ap-

Dukto op alle systemen komt waarmee je bestanden

paraat binnen je

wilt uitwisselen.

netwerk.

Boven in het hoofdvenster van Dukto verschijnt de naam van je eigen computer, net als de namen van de pc’s binnen hetzelfde netwerk waarop Dukto eveneens is geïnstalleerd (en opgestart).

Supremo

Je hoeft nu alleen nog de

Soms is het niet genoeg bestanden te kunnen uitwisse-

data, veilig

beoogde computernaam

len, maar wil je je computer even door iemand anders

versleuteld met

aan te klikken, waarna je de

laten overnemen of wil je je eigen pc op afstand kun-

AES-256 bits.

gewenste bestanden of map-

nen bedienen. Daar bestaan verschillende oplossin-

pen naar het Dukto-venster

gen voor, maar weinige zo elegant als het portabele

versleept. Standaard belan-

Supremo.

den die op het bureaublad

Je online

Meteen na het opstarten komt je ID en het bij-

van de ontvanger, maar deze

behorende wachtwoord in beeld. Deze informatie

optie is instelbaar. Er bestaat

volstaat om je pc te kunnen overnemen (mét stevige

overigens ook een portabele

versleuteling) – op voorwaarde uiteraard dat de

versie van Dukto en er zijn

hulpaanbieder ook Supremo heeft draaien. Je kunt

tevens ports voor mobiele

de software echter ook zo instellen dat die als een

platformen.

service actief blijft, ook wanneer je niet bij Windows

https://sourceforge.net/

bent aangemeld. Dat maakt het dan weer mogelijk

projects/dukto

vanaf een andere pc je computer over te nemen,

Cryptomator Cloudopslagdiensten zijn erg populair en dat hoeft wei-

gewapend weliswaar met Supremo, het ID en het wachtwoord. www.supremocontrol.com

nig te verbazen. Alleen voelen vele gebruikers zich niet zo comfortabel bij het idee dat hun data onversleuteld op de servers van de aanbieder worden opgeslagen. Cryptomator (Windows, Mac, iOS) lost dat probleem voor je op. Het is de bedoeling dat je eerst een digitale kluis creëert binnen Cryptomator: dat is weinig meer dan een willekeurige map binnen de synchronisatiemap van je favoriete cloudopslagdienst, zoals Google Drive, Dropbox of OneDrive (voor bedrijven). Die kluis scherm je vervolgens met een potig wachtwoord af en de inhoud wordt stevig met AES-256 versleuteld. Je kluis komt nu als een virtueel station beschikbaar, althans na het invoeren van het correcte wachtwoord. Handig is nog dat Cryptomator ook webDAV onder-

Je eigen

steunt: je kluis krijgt dan een unieke URL mee (iets als

computer:

http://localhost:42427/<naam_van_kluis>, weliswaar

remote beheer

met een instelbaar poortnummer).

voor jezelf en

https://cryptomator.org

anderen.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_062-069_Tools - Productiviteits-tools (JP).indd 63

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

63

31/07/16 14:28

TOOLS Productiviteitstools

StepsToReproduce Voel je niet meteen de behoefte om iemand anders je pc te laten overnemen, maar zit je wel vast en zou enig praktisch advies handig zijn? Dan verzamel je met StepsToReproduce snel alle nodige feedback in de vorm van een reeks screenshots. De tool doet sterk denken aan de functie Stappenbeschrijving die in Windows zit ingebouwd, maar blijkt een stuk flexibeler. Als je daarvoor kiest, voegt het programma bij het indrukken van de muisknop telkens een nieuwe schermafdruk aan je chronologische collectie toe. De volgorde van de screenshots is via een eenvoudige versleepbeweging overigens wel nog aanpasbaar en er staan ook allerlei tools tot je beschikking om te annoteren. Na afloop bewaar je de geannoteerde afdrukken dan in Een nieuwe

een multipagina pdf-document of je deelt het resultaat

schermafdruk

via e-mail of met Dropbox.

na elke muisklik.

http://stepstoreproduce.findmysoft.com

Veeam Endpoint Backup

De audio op

De beste beveiliging tegen dataverlies is en blijft een

je pc gestreamd

regelmatige back-up. Een saaie klus waar je het liefst

naar je UPnP/

niet te veel tijd aan verspilt, maar waar je toch op moet

DLNA-appara-

kunnen vertrouwen. Dat roept om een tool als Veeam

tuur.

Endpoint Backup. Niet zo bekend bij eindgebruikers misschien, maar wel erg solide en gebruiksvriendelijk. De tool zelf adviseert je volledige systeem te laten back-uppen, maar je kunt ook specifieke volumes, mappen of bestanden veiligstellen. Hoe dan ook, zelfs vanuit een complete systeemback-up blijft het mogelijk

Automatische

data selectief terug te zetten, comfortabel vanuit een

back-ups van

virtueel schijfstation.

bestanden,

Dankzij een ingebouwde taakplanner hoef je je

volumes of

Stream What You Hear

verder niet om je back-ups te bekommeren en de kans

je complete

Je komt geregeld een leuk stukje muziek tegen of je

dat je back-upmedium snel volloopt is erg klein, door-

systeem.

blikt zelf audio-opnames in die je graag naar een ander apparaat in je woning zou streamen. Daarvoor kun je weliswaar een heuse mediaserver gebruiken, maar eenvoudiger dan met Stream What You Hear komt het wellicht niet. Meteen na de installatie kun je al aan de slag. Je hoeft op je pc alleen maar het gewenste audiofragment te beluisteren (zoals een YouTube-clip) en als het goed is, vind je Stream What You Hear automatisch terug op elk UPnP/DLNA-apparaat dat met je lokale netwerk is verbonden. Na een beperkte buffering kun je dan langs deze weg de audio op je pc beluisteren. Standaard stuurt de tool de audiostream als mp3 (48.000 Hz, 192 Kbps) door, maar ook het PCM/L16-formaat is mogelijk. Het programma komt nog met twee extra’s: HTTP live streaming, dat de audio van een URL afspeelt, en Record What You Hear, dat de audio van je lokale pc opneemt en als mp3 opslaat. www.streamwhatyouhear.com

64

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_062-069_Tools - Productiviteits-tools (JP).indd 64

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:28

TOOLS Productiviteitstools

dat het programma standaard in incrementele back-

brengen en kun je zeer nauwgezet aangeven wanneer

ups voorziet. Met behulp van een herstelmedium is het

geanimeerde objecten mogen verschijnen. Ook het

terugzetten van een systeemback-up naar een ‘naakte’

invoegen van screencasts, videoclips en audiofragmen-

computer eveneens mogelijk. Een complete workshop

ten kan probleemloos. In de Store kun je nog terecht

over deze handige tool stond in PCM 8/2016.

voor extra modules, waaronder een paar quizzen en

www.veeam.com/nl/endpoint-backup-free.html

enquêtes. Het resultaat upload je vervolgens naar de

Efficient Diary Wie meer greep wil krijgen op zijn dagelijkse taken en

Van statische

cloud, maar ook een downloadbare video behoort tot

presentatie tot

de mogelijkheden.

interactieve

https://mix.office.com

video.

beslommeringen, kan moeilijk zonder een digitaal dagboek – of een eenvoudige agenda, zo je wilt. Efficient Diary is precies zo’n programma. De interface heeft wel wat weg van Outlook, met links een handig overzichtspaneel, rechtsboven een chronologische lijst van je dagboekitems en daaronder een detailweergave van een geselecteerd item. Het venster waarin je de items creëert, ziet er een beetje uit als een wat uitgeklede tekstverwerker. Je kunt je tekst mooi lay-outen en bijvoorbeeld voorzien van plaatjes en tabellen. Uiteraard is ook in een zoekfunctie voorzien en het is mogelijk je gegevens naar csv en html te exporteren. Voor wie zich zorgen maakt over de privacy van zijn Een digitaal

persoonlijke dagboek: Efficient Diary kun je met een

dagboek, duide-

wachtwoord versleutelen. Een flink aantal functies

lijk geïnspireerd

blijkt wel voorbehouden aan de betaalde Pro-versie:

ActivePresenter

op een e-mail-

zie voor de exacte verschillen de site van de makers.

Screencasts zijn een uitstekende manier om (aan

programma.

www.efficientdiary.com/freeedition.htm

anderen) de werking van een programma of website te leren. Voldoet een tool als StepsToReproduce (zie eerder) niet, dan heb je met ActivePresenter veel meer creatieve en interactieve mogelijkheden. Het is misschien wel even schrikken met de vele tabbladen en menu’s, maar een uitgebreide handleiding toont je snel weer het bos door de bomen. Je bepaalt zelf welk schermdeel je precies wilt opnemen en of je daar au-

Een screen-

dio bij wenst, de muiscursor (al dan niet met klikgeluid)

cast-tool met de

wilt zien of zelfs een automatische zoom & pan-functie

allures van een

wilt activeren. Heb je de schermbeelden eenmaal vast-

video-editor.

Office Mix PowerPoint hoeven we je wellicht niet meer voor te stellen en je weet vast ook dat het met recentere versies van dit pakket mogelijk is om een diapresentatie als een video te bewaren. Dat kan ook met de plug-in Office Mix, maar die voegt er wel een paar (interactieve) handigheden aan toe. Na de installatie tref je een nieuw tabblad in PowerPoint aan. Van hieruit kun je jezelf dan bijvoorbeeld als een ‘talking head’ toevoegen, zodat je tijdens de presentatie met behulp van microfoon en webcam commentaar kunt geven. Tijdens de opnames is het eveneens mogelijk annotaties aan te

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_062-069_Tools - Productiviteits-tools (JP).indd 65

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

65

31/07/16 14:28

TOOLS Productiviteitstools

gelegd, dan kom je in het bewerkingsvenster. Dat heeft

effecten. Ook wat betreft bewerkingsmogelijkheden is

behoorlijk veel weg van een video-editor, inclusief een

het behoorlijk krap: roteren, schalen, converteren en

tijdlijn met video- en audiosporen. De annotatiemoge-

dat is het dan zo’n beetje.

lijkheden zijn legio en je kunt tot op zekere hoogte ook

www.bandisoft.com/honeyview/nl

interactieve elementen toevoegen, waaronder verschillende vraagtypes. Het resultaat leg je vast in één van

Picosmos Tools

de beschikbare videoformaten (waaronder mp4, flv,

Is Honeyview vooral een supersnelle viewer, dan klop

avi en mkv). Meer (export)mogelijkheden vind je in

je bij Picosmos Tools aan wanneer je op zoek bent

de commerciële varianten (zie http://atomisystems.

naar een creatieve en gebruiksvriendelijke fotobewer-

com/activepresenter/features-comparison).

ker. Wat het programma aan diepgang ontbeert – het

http://atomisystems.com/activepresenter/free-edition

is absoluut geen Photoshop – maakt het goed door zijn

Honeyview

veelzijdigheid. Vanuit een kleurrijk venster start je één van de negen modules op waarvan de namen je al een

Ook jouw jaarlijkse vakantie heeft ongetwijfeld enkele

aardig idee geven van de brede opzet: pagina-ontwerp

honderden digitale foto’s opgeleverd. Daar wil je

(posters en hoezen), multi-taak (batchverwerking),

natuurlijk snel doorheen bladeren, al was het maar om

effect, bijsnijden & splitsen, combineren, bladeren,

de minder geslaagde exemplaren eruit te halen. Een

bewerken, scherm vangen en camera. Veel tentakels

van de snellere fotoviewers is Honeyview. Via een een-

dus, maar gelukkig zijn alle modules gebruiksvriende-

voudige versleepbeweging voeg je zelfs een complete

lijk en vertonen ze voldoende overeenkomst om snel je

fotomap toe (inclusief foto’s uit archiefbestanden). Het

weg te vinden. Waar mogelijk laat Picosmos Tools je uit

programma kan met een vijftiental fotoformaten over-

kant-en-klare effecten kiezen (inclusief voorbeeldweer-

weg, evenals een tiental RAW-formaten. Met behulp

gave), die je vervolgens met eenvoudige tools, zoals

van sneltoetsen navigeer je vlug door je fotocollectie,

schuifknoppen, kunt optimaliseren. Ongetwijfeld goed

waarbij je ook tien plaatjes tegelijk kunt overslaan.

voor enkele uren fotoplezier!

werker met veel

www.picosmos.net

tentakels …

Het is trouwens ook mogelijk eigen sneltoetsen te

Een beeldbe-

definiëren, bijvoorbeeld om een geselecteerde foto snel naar (een zelf te bepalen) fotomap te kopiëren. Honeyview:

Ook het bekijken van de exif-informatie is slechts een

handig om snel

sneltoets van je verwijderd en met hetzelfde gemak

het kaf van

duid je een foto aan als bladwijzer. Je plaatjes in de

het koren te

vorm van een diavoorstelling bekijken zit er eveneens

scheiden.

bij, maar je bent wel beperkt tot een drietal overgangs-

RocketCake Zelfs als je maar een paar webpagina’s in elkaar wilt steken, kun je niet meer om het concept van de ‘responsieve site’ om: pagina’s die zich automatisch schalen naar de afmetingen van het scherm. Geen simpele opgave, behalve als RocketCake je bouwtool is. Met deze tool, beschikbaar voor Windows en Mac, kunnen ook volslagen nieuwelingen zonder veel moeite of tijd zo’n responsieve site creëren. Allereerst kies je een geschikt sjabloon uit – er zijn een tiental modellen – of je opteert voor een volslagen lege pagina. Vervolgens hoef je weinig meer te doen dan één van de beschikbare objecten naar een passende locatie op de webpagina te verslepen. Er is

66

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_062-069_Tools - Productiviteits-tools (JP).indd 66

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:28

TOOLS Productiviteitstools

Een responsieve website klik je zo bij elkaar!

aardig wat keuze: van gestileerde knoppen en afbeeldingen via tabellen en fotogalerijen tot Flash, html5 audio of video en webformulieren. Via een bijbehorend eigenschappenvenster pas je het object vervolgens geheel naar wens aan. Handig is dat je op elk moment een andere schermweergave kunt oproepen (zoals Apple iPhone of LG Nexus). Het toevoegen van diverse pagina’s, inclusief navigatiemenu, is eveneens mogelijk. Het resultaat bewaar je lokaal of upload je via ftp. www.ambiera.com/rocketcake

Gaaiho PDF Reader

FocusWriter

Pdf-docu-

Probeer je, zoals ondergetekende, wel vaker enkele

menten laten

uren geconcentreerd achter het scherm van je tekst-

zich op allerlei

Adobe Acrobat Reader mag dan de populairste pdf-

verwerker door te brengen, probeer dan zeker Focus-

manieren an-

reader zijn, het is zeker niet de snelste en bepaald niet

Writer uit, beschikbaar voor Windows, Mac en Linux.

noteren.

de meest flexibele. Gaaiho PDF Reader maakt alvast

Het programma werkt alleen schermvullend - zodat je

meer indruk als het gaat om annotatiemogelijkheden.

niet wordt afgeleid door andere applicaties - en in eer-

Om maar enkele mogelijkheden te noemen: kant-en-

ste instantie zie je alleen een lege pagina. Pas wanneer

klare of zelf gecreëerde stempels met variabelen (zoals

je de muisaanwijzer tegen de bovenrand houdt, ver-

datum of tijd), geometrische figuren, memoblaadjes,

schijnt een bescheiden menubalk met al even sobere

eigen tekst en kaders, een eigen (getekende) hand-

opmaakmogelijkheden. Tabellen of plaatjes toevoegen

Kaal is de nieuwe focus.

tekening en doorzoekbaar commentaar. Het is zelfs mogelijk externe documenten en audiofragmenten aan een pdf-document te koppelen of het document met een wachtwoord te beveiligen. Ook het document doormailen of richting Evernote of Dropbox sturen doe je eenvoudigweg vanuit het programma zelf. Werk je frequent met pdf-documenten (die her en der op je schijf staan), dan weet je vast en zeker ook de functie van PDF Manager te waarderen: die speurt je schijf af naar pdf’s en brengt die in een handig en doorzoekbaar overzicht onder. www.gaaiho.com/index.php/en/products/reader/pdfreader/overview

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_062-069_Tools - Productiviteits-tools (JP).indd 67

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

67

31/07/16 14:28

TOOLS Productiviteitstools

blijkt bijvoorbeeld al een brug te ver. Wel is er een spellingchecker aanwezig, ook voor het Nederlands. Om jezelf tot nog meer productiviteit aan te sporen kun je een ‘dagdoel’ instellen in de vorm van het aantal minuten of woorden dat je tijdens je werksessie wilt bereiken. In de statusbalk tikt deze teller dan onverstoord verder. https://gottcode.org/focuswriter 2/3 werken,

Motivate clock

1/3 ontspan-

Of je het nou gebruikt om je eigen tijd of die van

nen: niet zo’n

anderen in kaart te brengen om zo tot een hogere

indrukwekkende

productiviteit te komen, Motivate Clock legt ongenadig

score …

het tijdsgebruik achter je computer vast. Standaard werkt de tool in een ‘manuele modus’, wat zoveel betekent als: je dient zelf aan te geven wanneer je aan het werken bent en wanneer niet. Twee timers geven dan aan wat je werk- en

je privacy: elk tabblad laat zich met een afzonderlijk

rustverhouding is. Het kan echter ook

wachtwoord versleutelen. Met een ingebouwde zoek-

de losse hand,

geheel automatisch. Je moet dan wel

functie kun je naar trefwoorden speuren, eventueel in

maar in een

eerst even aanduiden welke appli-

verschillende teksten tegelijk.

strakke struc-

caties je tot je werksfeer rekent. Met

www.medo64.com/qtext

tuur.

behulp van een plug-in, beschikbaar

Notities uit

voor onder meer Chrome en Firefox,

QTranslate

is het ook mogelijk specifieke sites

Wanneer je voor een project frequent een vertaling no-

aan deze werklijst toe te voegen. Je

dig hebt, is een online vertaaldienst niet zo handig. Je

kunt dan op elk moment een gedetail-

doet dan beter een beroep op een tool als QTranslate,

leerd overzicht van je tijdsbesteding

die je sneller aan de vingertippen hebt. Het program-

opvragen. Je verneemt dan hoeveel

ma laat zich op verschillende manieren aansturen. Dat

tijd je aan elke toegevoegde app of

kan bijvoorbeeld vanuit het hoofdvenster waar je zelf

site hebt gespendeerd. De resulta-

de brontekst intikt of plakt en de beoogde doeltaal se-

ten laten zich in een pdf-document

lecteert uit een achttal bekende diensten, zoals Google

gieten.

Translate, Bing of Babylon. De resulterende vertaling

tientallen doel-

http://motivateclock.org/en

kun je dan bijvoorbeeld naar het klembord kopiëren.

talen, supersnel

QText

Het is zelfs mogelijk bron- of doeltekst te laten

Vertalingen in

bij de hand.

voorlezen en dat lukte vrij aardig tijdens onze tests.

Efficient Diary (zie boven) mag dan prima geschikt zijn om een dagboek bij te houden, het programma leent zich minder voor het bijhouden van allerlei notities rond een of meer projecten. QText daarentegen heeft daarvoor enkele uitgelezen functies aan boord. Het programma, dat wat betreft pure tekstverwerking nauwelijks de mogelijkheden van Kladblok overstijgt, biedt om te beginnen een multitab-interface aan, wat handig is wanneer je notities rond diverse projecten tegelijk wilt bijhouden. Elk tabblad kun je dan een aangepaste naam meegeven. Het bewaren van geopende documenten gebeurt bovendien volautomatisch op basis van een instelbare frequentie en wel zo dat de tekst op elk tabblad in een apart bestand belandt. Standaard is dat platte tekst, maar ook het rtf-formaat wordt ondersteund. Je hoeft je evenmin zorgen te maken over

68

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_062-069_Tools - Productiviteits-tools (JP).indd 68

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:28

TOOLS Productiviteitstools

Een hele reeks netwerken systeeminstellingen in één klik gewijzigd.

Er is echter nog een snellere manier om te vertalen.

sticky kunt koppelen. Stickies laten zich bo-

Het volstaat namelijk een passage in je document te

vendien als bijlage in een mail verzenden en je

selecteren om die – eventueel na het indrukken van

kunt ze zelfs naar andere computers binnen je

een sneltoets, maar zelfs deze stap kan je overslaan

netwerk versturen. Een ingebouwde beheermo-

– meteen vertaald te zien in een pop-upvenster, in de

dule zorgt ervoor dat je nooit het overzicht over

doeltaal die je eerder had ingesteld.

al je stickies verliest.

Let wel op: de kwaliteit van dergelijke automatische vertalingen zijn zeer wisselend. Het hangt onder meer

www.zhornsoftware.co.uk/stickies

af van het onderwerp en de hoeveelheid jargon of het

NetSetman

nog ergens op lijkt. Is het bedoeling dat de vertaalde

NetSetMan is vooral handig voor wie flink wat

tekst verder gaat dan enkel hopen dat iemand het

met zijn laptop jongleert: het ene moment zeul

begrijpt, dan is het slim om het eindresultaat door ie-

je die mee naar kantoor, het andere moment

mand te laten nalezen die de taal in kwestie machtig is.

zit je er gezellig mee thuis op de bank. Deze

https://quest-app.appspot.com

tool zorgt ervoor dat je niet telkens weer zelf

Stickies

alle nodige instellingen hoeft te wijzigen om je laptop binnen het juiste netwerk te krijgen,

Je hebt vast weleens een plaatje gezien waarop iemand

af te stemmen op de juiste printer enzovoort.

tientallen gele post-it’s op en rond zijn monitor had

Je maakt namelijk één keer alle nodige profielen aan

geplakt. Gouwe ouwe Stickies heeft al langer begrepen

waarbinnen je dan de gewenste instellingen vastlegt.

post-it’s, maar

dat je zulke reminders beter digitaal afhandelt. Het

Dat kunnen bijvoorbeeld zijn: IP-adres, subnetmasker,

dan digitaal en

idee achter de tool is even eenvoudig als praktisch: via

gateway, SMTP- en DNS-server, computer- en werk-

met veel nuttige

een sneltoets roep je een leeg, verplaatsbaar venster-

groepnaam, printer en allerlei systeeminstellingen.

extra’s.

tje op (een sticky) waarin je dan tekst of plaatjes kwijt

Heb je de profielen eenmaal klaar, dan selecteer je

kunt of waaraan je zelfs bestanden kunt koppelen. De

eenvoudigweg het juiste profiel en activeer je alle

grootte en het uiterlijk van zo’n sticky bepaal je geheel

bijbehorende instellingen met een muisklik. Weet wel

zelf en via sneltoetsen laat je alle stickies snel weer

dat er een betaalde Pro-versie bestaat, die commer-

verdwijnen of roep je ze opnieuw op. Uiteraard kun je

cieel gebruik toelaat en die ook de aansluiting op een

stickies ook definitief verwijderen.

domeinnetwerk voor je regelt.

Handig is nog dat je een tijdstip met alarm aan zo’n

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_062-069_Tools - Productiviteits-tools (JP).indd 69

De bekende

www.netsetman.com

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

69

31/07/16 14:28

SOFTWARE Synology DSM 6.0

SYNOLOGY DSM 6.0 Nieuwe functies voor populaire NAS’en Synology is al jaren marktleider op het gebied van Bestandsopslag De mogelijkheden zijn overweldigend, maar als er één netwerkopslag met zijn populaire NAS-modellen. taak is die de NAS vooral goed moet doen, is dat naMet DSM 6.0 breidt het de mogelijkheden verder tuurlijk bestandsopslag. Door middel van een of meer uit. We kijken naar de nieuwe features én de imple- schijven voorziet een NAS in terabytes aan opslag in je netwerk voor bijvoorbeeld documenten, je mediavermentatie van het nieuwe bestandssysteem Btrfs. zameling of back-ups. Met het groeien van de opslagcapaciteit worden Ook presenteren we enkele handige toepassingen ook de beperkingen van de huidige bestandssystemen van de NAS waaraan je misschien niet direct hebt blootgelegd. Het uitbreiden van een RAID-systeem met een extra harde schijf kan bijvoorbeeld moeizaam zijn, gedacht. al brengt Synology Hybrid RAID (SHR) wel wat meer

G E R TJ A N G R O E N

D

flexibiliteit. Ook de controle van de integriteit van een bestandsvolume na bijvoorbeeld een stroomstoring is oor de mooie en gebruiksvriendelijke

een tijdrovend proces. Er is geen mogelijkheid om snel

software in de NAS-modellen van Synology,

een snapshot van bestanden te maken en het opslaan

bekend onder de naam DiskStation Manager

van verschillende versies van een bestand vraagt veel

(DSM), zijn de systemen bij een breed publiek geliefd.

extra schijfruimte. Het nieuwe bestandssysteem Btrfs

Apparaten worden relatief lang ondersteund met

moet daar verbetering in gaan brengen.

updates, wat ook weer geldt voor het nieuwe DSM 6.0 (zie kader). Wel valt op dat sommige functies, zoals gebruiken zijn op de zwaardere modellen die meer op

Geschikte modellen voor DSM 6.0 en Btrfs

de zakelijke markt zijn gericht. Er wordt duidelijk op

Niet alle modellen van Synology zijn

steeds meer fronten onderscheid gemaakt tussen con-

geschikt voor DSM 6.0. De software is

sumenten en zakelijke gebruikers. Op www.synology.

uitsluitend te gebruiken op de modellen

com/nl-nl/dsm/applied_models kun je zien welke

waarvan het typenummer eindigt op

toepassingen op welke modellen kunnen worden

11 of hoger. Ook moet minimaal versie

gebruikt.

5.2 aanwezig zijn op het systeem. Het

de uitgebreidere mailserver MailPlus Server, alleen te

Eén van de mooiste recente uitbreidingen is Cloud

aantal Btrfs ondersteunende modellen

Station, waarmee je een soort Dropbox opzet, maar

is een stuk beperkter. Enkele bekende

dan privé. Dat is ideaal om bestanden synchroon te

en relatief betaalbare modellen waarop

houden tussen verschillende apparaten. Naast DSM

het in ieder geval kan worden gebruikt,

zelf zijn ook de apps voor Android en iPhone/iPad

zijn de DS216+ en de DS415+. Het bedrijf

steeds volwassener. Met de apps kun je ook op de

is (nog) niet heel duidelijk welke model-

smartphone en tablet bijvoorbeeld door bestanden

len nu en in de toekomst worden onder-

bladeren (DS file), muziek beluisteren (DS audio), foto’s

steund. Het lijkt er op dat minimaal een

bekijken (DS photo), je videoverzameling doorspitten

model met Intel-processor nodig is.

(DS video) en downloads van bijvoorbeeld torrents beheren (DS download).

70

/ NR. 08 - AUGUSTUS 2016

PCM09_070-071_Software - DSM 6.0 (JP).indd 70

De nieuwe DS216+ is geschikt voor het gebruik van Btrfs.

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:27

SOFTWARE Synology DSM 6.0

van Synology die ook verschillende versies kan bewaren, aanzienlijk minder schijfruimte in gebruik nemen. Ook handig is dat Btrfs razendsnel een kloon van een bepaalde gedeelde map kan maken.

Wachten of niet? Je hoeft je niet te haasten om Btrfs op je NAS te gaan gebruiken. Het bestandssysteem vindt nog maar net zijn weg naar de massa. Het is complexer dan bijvoorbeeld ext4, waardoor bugs op de loer liggen. Het moet zich vooral in de praktijk nog bewijzen. Daar komt nog bij dat Synology de techniek alleen nog aanbiedt op een geselecteerd aantal (duurdere) modellen. Bovendien wordt Btrfs nog maar beperkt ingezet door het bedrijf: het bestandssysteem is feitelijk alleen op de Het configu-

Btrfs

bovenste laag actief, daaronder worden nog de traditionele (software) RAID-technieken gebruikt met veelal ext4

ratiescherm van

Het nog relatief jonge en moderne bestandssysteem

als bestandssysteem. Dat geeft de nodige overhead, wat

de gebruiks-

Btrfs of B-tree FS moet de tekortkomingen van de

een negatieve impact op de prestaties heeft.

vriende-

huidige bestandssystemen oplossen en zal op termijn,

lijke DiskStation

met name binnen Linux-omgevingen, het standaard be-

wegvallen. Zo kan bijvoorbeeld bitrot wel worden

Manger (DSM).

standssysteem moeten worden. Het heeft veel weg van

gedetecteerd, maar niet worden opgelost.

ZFS van Sun (Oracle en FreeBSD), maar staat iets meer

Vervelender is dat er enkele voordelen van Btrfs

in de kinderschoenen, al gaat de ontwikkeling van Btrfs

Toekomst RAID?

een stuk harder. Btrfs kan, veel beter dan de meeste

Je zou het halfslachtig kunnen noemen, de manier

huidige bestandssystemen zoals ext4, problemen door

waarop Btrfs door Synology is toegepast, maar de

bijvoorbeeld foute sectoren op de harde schijf sneller

keuze is wel gerechtvaardigd. Btrfs is eenvoudigweg

ontdekken en beter herstellen. Dat geldt ook voor bitrot:

nog niet zo ver dat het zonder risico’s voor bijvoor-

fouten die ontstaan door degradatie van opslagmedia

beeld RAID 5 en 6 kan worden gebruikt, RAID 5/6 staat

zoals harde schijven. Stel dat een enkel bitje van bijvoor-

binnen het Btrfs-ontwikkelteam nog als ‘experimenteel’

beeld bepaalde foto’s wordt omgezet door fouten op de

te boek. Toch kan Btrfs zeker voor RAID op termijn

schijf, dan zullen de conventionele bestandssystemen

heel veel voordelen gaan brengen, zoals het flexibel

beheer geeft

daar niets van merken. Je merkt het zelf pas als je zo’n

uitbreiden met extra schijven of zelfs het wisselen

zicht op de

beschadigde foto bekijkt. Btrfs gebruikt daarentegen

tussen RAID-varianten. Tegelijkertijd zullen sommige

volumes en

diverse controlesommen en zal het direct herkennen

RAID-varianten wellicht overbodig worden, door de

opslagstations

en oplossen. Verder biedt Btrfs nog veel aanvullende

extra veiligheid en fouttolerantie van Btrfs.

in de NAS.

Opslag-

voordelen, die zeker voor NAS’jes interessant zijn.

Snapshots en wijzigingen Een belangrijk voordeel van Btrfs is het gemak waarmee je een snapshot kunt maken. Zo bewaar je de toestand van het bestandssysteem op een bepaald moment. Dat snapshot gebruikt maar heel weinig schijfruimte en het maken heeft nauwelijks invloed op de snelheid. Later kun je het bestandssysteem eenvoudig herstellen naar een eerdere toestand. Zo’n snapshot zou zelfs moeiteloos iedere vijf minuten kunnen worden gemaakt. Btrfs helpt ook enorm als je vaak met grote bestanden werkt die regelmatig wijzigen. Wil je verschillende versies van zo’n bestand bewaren, dan nemen die bij traditionele bestandssystemen de volledige omvang in. Bij Btrfs wordt daar veel slimmer mee omgegaan. Daarom zal bijvoorbeeld Cloud Station, de cloudopslag

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_070-071_Software - DSM 6.0 (JP).indd 71

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

71

31/07/16 14:27

ACHTERGROND Microsoft Edge

KIEZEN VOOR MICROSOFT EDGE? Snel en licht, maar niet uitgebreid Edge is officieel de standaardbrowser in Windows 10, waarvan Microsoft natuurlijk hoopt dat iedereen die gebruikt. Toch kiezen veel pc-gebruikers met Windows 10 nog altijd voor Chrome, Firefox of – het ook nog steeds aanwezige – Internet Explorer. Waarom zou je kiezen voor Edge en wat zijn de voordelen van deze browser?

Eén van de voordelen van Edge is de snelheid. Als je de app start, staat het browservenster doorgaans binnen enkele seconden al in beeld.

MARK GAMBLE

D

Sneller?

Het laden van webpagina’s gaat echter niet e insteek van Microsoft met Edge is

rechtermuisklik op een pagina tal van opties

sneller dan we gewend zijn van bijvoorbeeld

altijd geweest om een zo eenvoudig

krijgt voorgeschoteld, is het menu in Edge tot

Internet Explorer, Chrome of Firefox. Als we de

mogelijke browser te bieden die

een viertal opties beperkt. Op zich ook logisch,

benchmarksite Peacekeeper gebruiken (https://

alle soorten pagina’s kan weergeven, maar

want in tabletmodus zul je niet veel meer

peacekeeper.futuremark.com) om de snelheid

dan zonder extra opsmuk in het programma

opties nodig hebben bij het bezoeken van een

van Edge te testen, zien we zelfs dat die browser

zelf. Waar je bij de meeste browsers met een

pagina.

lager scoort dan de andere bekende in het rijtje.

Cortana Je kunt nog meer uit Edge halen wanneer je Cortana gebruikt: de zoek-assistent van Windows 10. Met Cortana ingeschakeld kun je bijvoorbeeld een stuk tekst of woord in de browser selecteren en Cortana op het internet naar die term laten zoeken. De resultaten verschijnen dan in een zogeheten sidebar in de browser. Probleem is wel dat Cortana nog geen Nederlands spreekt. Met de Anniversary Update die 2 augustus beschikbaar komt, moet het wel eenvoudiger worden de Engelstalige versie te gebruiken. Je hoeft niet meer de taal van je Windows-versie naar het Engels te zetten, maar kunt de Engelstalige Cortana ook gebruiken in Microsoft Edge start weliswaar snel op, maar bij het laden van pagina’s is het zeker niet de snelste browser.

72

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_072-073_Achtergrond - Microsoft Edge (JP).indd 72

een Nederlandstalige Windows-versie.

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:51

ACHTERGROND Microsoft Edge

programma’s te gebruiken. Door op de F12-knop te drukken, komt er een zogenoemd ‘onderwaterscherm’ beschikbaar. Hiermee heb je diverse ontwikkeltools tot je beschikking en kun je in de broncode van de pagina kijken. Er is overigens niet heel veel verschil met de functie die ook al in Internet Explorer gebakken zit, maar in de emulatiemodus kun je wel kiezen voor meer platformen, zoals het testen van de weergave op een Windows 10-smartphone. Dat is interessant voor webontwikkelaars die hun sites geschikt moeten maken voor mobiele apparaten. Overigens kennen ook Chrome en Firefox dergelijke opties: ‘Inspecteren’ en ‘Element inspecteren’ genoemd. Edge krijgt met de grote Windows-update ook ondersteuning voor extensies.

Add-ons

maken, wat handig kan zijn als je bijvoorbeeld

Tot slot

een website moet testen en wat opmerkingen

Hoewel Edge een prima en vooral snelle brow-

voor de webontwikkelaars wilt noteren. De ge-

ser is, biedt het qua functionaliteit niet veel

maakte opmerkingen en krabbels kun je opslaan

extra’s. Alles is gericht op eenvoud, maar de

Net als bij Firefox en Google Chrome kun je

via het diskette-pictogram aan de rechterzijde

functies die wel zijn ingebouwd, zoals het maken

ook in Edge gebruikmaken van extensies.

van de werkbalk, waarbij je kunt kiezen om ze

van notities en aantekeningen, werken eigenlijk

Het nadeel is dat je deze add-ons niet direct

op te slaan in OneNote of in je favorieten. Ook

niet zoals het moet. En doordat het niet direct

vanuit de browser kunt installeren, maar dat je

kun je aantekeningen delen via e-mail, maar

vanaf het begin af aan mogelijk was om add-ons

doorverwezen wordt naar de Windows Store.

echt uitgebreid is die functie niet: het enige dat

te installeren, is het aanbod daarvan op dit

Dat gaat dus wat omslachtiger dan bij Chrome

Edge namelijk doet, is een screenshot maken

moment nog erg klein. Microsoft heeft ons nog

en Firefox, waar die extensies gewoon via een

van de pagina waarop je dan de aantekeningen

niet kunnen overtuigen om deze browser als

app-store in de browser te downloaden zijn.

of opmerkingen kunt teruglezen.

standaardbrowser te gaan gebruiken.

Bij Windows 10 worden extensies in feite in het besturingssysteem zelf geïnstalleerd, waarna

Ontwikkelaars

je ze in Edge kunt gebruiken. Op het moment

Net als in Internet Explorer is het ook in Edge mo-

dat je dit leest is de Anniversary Update van

gelijk om een zogeheten modus ontwikkelhulp-

In de ontwikkelmodus van Edge heb je meer emulatiemogelijkheden tot je beschikking.

Windows 10 al verschenen, en zou de add-onfunctie volledig geïmplementeerd moeten zijn. Wij gebruikten de Preview-versie en konden onder andere Evernote, een adblocker en een vertaler installeren vanuit de Store.

Aantekeningen Een leuke optie van Edge is dat je aantekeningen kunt maken op een pagina. Als je een website hebt geopend, maak je krabbels op de pagina door op het tekenpictogram rechtsboven te klikken. Ook kun je tools gebruiken om een stukje uit de webpagina te knippen en te plakken in bijvoorbeeld een document of een tekenprogramma. Tot slot kun je tekst-aantekeningen

Eenvoudig (aan)tekeningen maken in Edge, maar delen is wat beperkt.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_072-073_Achtergrond - Microsoft Edge (JP).indd 73

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

73

31/07/16 14:51

WORKSHOP Linux op je Android-toestel

LINUX OP JE ANDROIDTOESTEL Draai Linuxtoepassingen op je smartphone

Android is het populairste besturingssysteem voor mobiele toestellen, maar ook van Linux bestaan er varianten die op je smartphone of tablet draaien. In dit artikel tonen we je de mogelijkheden als je Linux op je Android-toestel wilt zetten en leggen we uit hoe je Linux-toepassingen draait zonder dat je Android hoeft te verwijderen.

Ubuntu, de bekendste Linux-distributie, heeft sinds enkele jaren een editie voor mobiele toestellen. Er zijn ook al enkele Ubuntu-toestellen in de handel, zoals de BQ Aquaris M10 Ubuntu Edition (de eerste commerciĂŤle Ubuntu-tablet) of Ubuntu-telefoons zoals de BQ Aquaris E4.5, BQ Aquaris E5 HD, Meizu MX4 Ubuntu Edition en de Meizu Pro 5. Maar ook op sommige Android-telefoons kun je Ubuntu Touch (ook be-

KO E N V E R V LO E S E M

A

Ubuntu Touch

kend als Ubuntu Phone) installeren. Ben je toevallig de eigenaar van een ndroid heeft een uitgebreid ecosysteem van

Nexus 4 of Nexus 7 2013 WiFi, dan heb je geluk: deze twee zijn referen-

apps, maar soms wil je meer mogelijkheden.

tietoestellen voor Ubuntu Touch en zijn dus volledig ondersteund. Ook

Gelukkig bestaat er een ander platform dat

de Fairphone 2, Nexus 5, Nexus 10 en OnePlus One hebben een goede

bekend is om de hoeveelheid krachtige en flexibele

ondersteuning. Kijk op https://wiki.ubuntu.com/Touch/Devices (let

toepassingen: Linux. Als je een Linux-distributie op je

op: deze url is hoofdlettergevoelig) om te zien of jouw toestel onder-

mobiele toestel installeert, krijg je enorm veel mogelijk-

steund is, wat er nog niet werkt en hoe je Ubuntu Touch op het toestel

heden. Je kunt dan desktop-toepassingen zoals Firefox

installeert. Om de instructies uit te voeren, heb je een computer met

en LibreOffice draaien, als je smartphone of tablet

Ubuntu nodig. Bedenk wel dat je met deze methode je Android-installa-

tenminste krachtig genoeg is.

tie helemaal vervangt door Ubuntu.

Er zijn verschillende manieren om Linux op je mobiele toestel te krijgen. De eerste manier is om Android

74

te vervangen door een mobiele Linux-distributie. Je

meeste mobiele Linux-distributies nog experimenteel

gebruikt Linux dan voor alle taken die je met je toestel

zijn ĂŠn niet zo gebruiksvriendelijk zijn als Android. Bo-

uitvoert en je kunt dan geen Android-apps meer

vendien wordt doorgaans slechts een beperkt aantal

draaien. Als je zoiets overweegt, besef dan wel dat de

toestellen ondersteund (zie kader Ubuntu Touch).

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_074-077_Workshop - Linux op je smartphone (TS).indd 74

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 13:55

eind

WORKSHOP Linux op je Android-toestel

butie bovenop je Android-systeem. Je blijft dus gewoon

Nadelen van rooten

met Android werken voor je dagelijkse taken en ook je

Wees je ervan bewust dat apps

Android-apps blijven bruikbaar. Het enige verschil is dat

met root-toegang niet meer

je daarnaast ook Linux-toepassingen op je toestel kunt

ingeperkt worden, zodat ze ook

draaien. Het resultaat is wat tweeslachtig: je werkt met

meer schade aan je telefoon

twee systemen en met toepassingen uit die twee syste-

kunnen berokkenen. Zelfs de

men naast elkaar, en daartussen is weinig interactie mo-

beste softwareontwikkelaar

gelijk. Deze methode is op twee manieren te realiseren:

maakt weleens fouten in zijn

de snelste werkt met de zogenoemde chroot-methode

app. Omdat een app met root-

(zie paragraaf Chroot voorbereiden), maar dan moet je

toegang ook bij gegevens van

toestel geroot zijn. De andere manier is met een emula-

andere apps kan, is het mogelijk

tor: dat vereist geen geroot toestel, maar werkt trager.

dat je door zo’n fout gegevens

In dit artikel focussen we ons op de chroot-manier.

verliest. En dan hebben we het

Met de tweede manier installeer je een Linux-distri-

Android is Linux

nog niet over apps die bewust kwaadaardige zaken uitvoeren.

In principe is Android al een Linux-systeem. Want het

Bovendien weigeren sommige

hart van Android bestaat uit de Linux-kernel. Dat krijg je

apps te werken op een toestel

te zien als je in de instellingen van Android onder Over

dat geroot is. Apps van banken

de telefoon of Over tablet bij Kernel-versie kijkt. Het

en videodiensten bijvoorbeeld,

verschil is dat Google boven de Linux-kernel een heel

die willen voorkomen dat

nieuwe softwarelaag met Java heeft gebouwd specifiek

andere apps gevoelige informatie stelen. Weet dus

voor mobiele toestellen, die volledig verschilt van de

waar je aan begint als je je Android-toestel root! Maar

weigeren te wer-

software die op een normale Linux-distributie draait.

deze nadelen hoeven je niet tegen te houden om eens

ken als je toestel is

Linux-software draait dus niet rechtstreeks op Android.

te experimenteren: rooten kun je altijd terugdraaien.

geroot.

Sommige apps

Maar omdat Android op de Linux-kernel is gebaseerd, is het met een omweg toch mogelijk: installeer een volledig Linux-besturingssysteem bovenop Android dat van

stel daarvoor geroot moet zijn. Hoe dat rooten precies

diezelfde kernel gebruikmaakt (dit is wat we een ‘chroot’

verloopt, hangt af van het model van je toestel. Op de

oftewel ‘change root’ noemen). In dat besturingssysteem

website http://forum.xda-developers.com vind je

kun je dan wel willekeurige Linux-software draaien.

daarover informatie voor veel verschillende toestellen.

Chroot voorbereiden

nodig. Want je gaat met het VNC-protocol de desktop

Heb je geen toestel waarop Ubuntu Touch ondersteund

van het Linux-systeem op het scherm van je Android-

Box installeert

is (zie kader Ubuntu Touch) of wil je met Android blijven

toestel tonen. Een populaire keuze is de app VNC

een heleboel

werken en daarnaast Linux-toepassingen op je toestel

Viewer van RealVNC. Een andere app die je nodig hebt,

basistools voor

draaien, dan heb je een Linux-distributie in een chroot-

is BusyBox. Er bestaan meerdere versies van deze app,

Linux.

omgeving nodig. Het enige nadeel is dat je Android-toe-

we gebruikten met succes de versie van de ontwik-

De app Busy-

Nadat je toestel is geroot, heb je nog een VNC-client

kelaar meefik. Open de app, druk op Install en de app vraagt root-toegang. Sta die toe. De app installeert nu een heleboel basistools voor Linux. De installatie is voltooid wanneer je een regel met alleen een punt te zien krijgt. Installeer daarna de app Linux Deploy, die gaat je helpen met het installeren van een Linux-distributie. Linux Deploy is ook door meefik ontwikkeld.

Linux installeren met Linux Deploy Start op je Android-toestel de app Linux Deploy en druk bovenaan rechts op het knopje met de pijl naar beneden. Je krijgt het venster Properties: Linux te zien: de eigenschappen van de Linux-distributie die Linux Deploy gaat installeren. Standaard staat bij Deploy / Distribution de distributie Debian. Druk erop

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_074-077_Workshop - Linux op je smartphone (TS).indd 75

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

75

31/07/16 13:55

WORKSHOP Linux op je Android-toestel

Linux Deploy ondersteunt heel wat distributies en versies om te installeren.

en kies eventueel een andere distributie uit de lijst. Je hebt onder andere de keuze uit Debian, Ubuntu, Kali Linux (met tools voor beveiligingsspecialisten), Fedora, CentOS (voor servertoepassingen), openSUSE en Arch

hardware van je Android-toestel. We kiezen voor dit ar-

Linux, Gentoo en Slackware. De laatste drie zijn inte-

tikel de optie LXDE, wat overigens de standaardkeuze

Deploy installeer

ressant voor wie een minimalistische distributie wil en

van Linux Deploy is voor Ubuntu.

je eenvoudig je

geen probleem heeft met een steile leercurve.

favoriete Linux-

onderen) een vinkje staat bij de optie GUI. Bij Graphics

distributie op

meeste nog de keuze voor een specifieke versie onder

subsystem moet VNC staan. Bij GUI settings vind je

Android.

Distribution suite. Bekijk die lijst zeker, want voor

nog instellingen zoals de resolutie en kleurdiepte, maar

Ubuntu staat die versie bijvoorbeeld standaard nog op

die zijn meestal in orde. Vink indien je dit nodig hebt

trusty (14.04 LTS), een ruim twee jaar oude versie, die

voor je image-bestand ook de optie Custom mounts

overigens nog drie jaar is ondersteund. Wij kiezen voor

aan. Daarna tik je de optie eronder aan, Mount points,

xenial om de nieuwste Ubuntu 16.04 LTS te installeren.

en vink je het pad /storage/emulated/0 aan. Heb

Heb je een distributie gekozen, dan krijg je bij de

Standaard installeert Linux Deploy je Linux-distribu-

je alle instellingen op orde, scrol dan helemaal naar

tie in een image-bestand: bij Installation type staat

boven en druk op Install. Linux Deploy installeert nu

de waarde File. Wil je Linux liever op een afzonderlijke

je gewenste Linux-distributie. De app vraagt eerst root-

partitie van je SD-kaart installeren, dan is dat ook

toegang, die je moet toestaan. Daarna is het gewoon

mogelijk: verander Installation type naar Partition

wachten tot de installatie is voltooid. Als er in het begin

en geef bij Installation path de juiste partitie op.

niets lijkt te gebeuren, wacht dan even, want het aan-

Controleer dan wel goed of je een ongebruikte partitie

maken van het image duurt een tijdje.

opgeeft, want de installatie overschrijft alle bestanden daarop! We maakten voor de veiligheid een FAT32-

Toegang tot je Linux-desktop met VNC

partitie op een SD-kaartje aan, staken die in ons toestel

Zodra je onderaan je scherm <<< install ziet, is de

en plaatsten het image-bestand op /sdcard/linux.img.

installatie gebeurd. Druk dan rechts bovenaan in Linux

Verdere instellingen

76

Controleer of onder Startup (nog iets verder naar

Met Linux

Deploy op Start om je Linux-distributie te starten. Bevestig met OK. Het starten gaat vrij snel. Als je op

Als je in het venster Properties: Linux naar onderen

het einde done ziet, is het gelukt. Start daarna je VNC-

scrolt, dan zie je de optie Desktop environment. Hier

app, druk op het groene plusteken rechtsonder, vul

kies je welke desktopomgeving je in je Linux-distributie

bij het adres localhost in, geef de VNC-verbinding een

wilt installeren. GNOME en KDE zijn het meest volledig,

naam en klik op Create. Druk op Connect en bevestig

maar deze zijn wat zwaar om op je Android-toestel te

dat je een onversleutelde verbinding gebruikt. Voer het

draaien. LXDE en Xfce werken vlotter op de beperkte

wachtwoord changeme in en klik op Continue.

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_074-077_Workshop - Linux op je smartphone (TS).indd 76

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 13:55

WORKSHOP Linux op je Android-toestel

De eerste keer krijg je een korte spoedcursus over de vingerbewegingen die de VNC-app herkent. De muiscursor bewegen gaat eenvoudig met een veegbeweging. Links klikken doe je door met je vinger te tikken op de plaats van de muiscursor. Dubbelklikken gaat door twee keer te tikken. Rechtsklikken doe je door met twee vingers te tikken. Met de middelste muisknop klikken simuleer je met een tik van drie vingers tegelijk. Scrollen doe je door twee vingers op het scherm te plaatsen en ze langzaam naar boven of onder te bewegen. Tekst selecteren doe je door twee keer te Roep het

tikken, maar de tweede keer je vinger op het scherm

virtuele toetsen-

te houden en daarna je vingers langzaam te bewegen

bord op voor

om de selectie te maken. Het verslepen van bestanden

genkomt waarop je met je vingers amper kunt drukken.

opdrachten in

gebeurt met dezelfde bewegingen. Om het virtuele

Gelukkig is het scherm in de VNC-app altijd in en uit te

Lubuntu-soft-

een terminal-

toetsenbord op te roepen, tik je bovenaan op het

zoomen met de bekende knijpbeweging van je vingers.

warecentrum

venster.

icoontje van het toetsenbord.

En als je veel wilt typen in je Linux-toepassingen, sluit je

installeer je alle

beter een toetsenbord via usb of bluetooth aan.

mogelijke Linux-

De Linux-desktop afsluiten in het menu linksonder

Met het

software.

of met het powerknopje rechtsonder lukte bij ons overigens niet. Wat wel altijd lukt, is het knopje Stop rechtsboven in de app Linux Deploy. Het afsluiten duurt overigens even en gaat met talloze foutmeldingen, maar uiteindelijk zie je een regel <<< stop.

Kali Linux We hebben in dit artikel Lubuntu geĂŻnstalleerd, maar je kunt ook meerdere Linux-distributies naast elkaar installeren met Linux Deploy, als je maar genoeg opslagruimte hebt. Druk dan in het hoofdvenster linksboven op het pijltje en daarna op het plusteken rechts om een nieuw profiel aan te

Aan de slag met Linux

maken. Geef het een naam, ga terug naar het hoofdvenster en voer dan dezelfde instructies uit als in dit artikel. Een populaire distributie om op

Je krijgt nu de gekozen Linux-desktop te zien. Stan-

een tablet te installeren is Kali Linux. Daarmee heb je allerlei tools bij

daard is er amper software geĂŻnstalleerd. Daar gaan

de hand om de beveiliging van je netwerk te testen. Kies Kali Linux bij

we gelijk wat aan doen. Druk linksonder op het menu

Distribution, selecteer Kali components bij Select components en druk

van LXDE, ga naar System Tools en open LXTerminal.

dan op Install. Alle tools zijn in het LXDE-menu van Kali Linux te vinden.

Roep dan het virtuele toetsenbord op en installeer bijvoorbeeld Firefox met het commando sudo apt install firefox. Daarna vind je Firefox in het menu van LXDE in de categorie Internet. Wil je liever op een grafische manier software installeren in je Linux-systeem, installeer dan het Lubuntusoftwarecentrum met het commando sudo apt install lubuntu-software-center. Daarna vind je het Lubuntu-softwarecentrum in het LXDE-menu in de categorie Preferences. Hiermee zoek je nu eenvoudig naar programma's en installeer je ze in je Linux-systeem. In principe kun je zo alle Linux-software installeren op je Android-toestel. In de praktijk heb je natuurlijk met wat beperkingen te maken. Zo is de meeste Linuxsoftware niet ontworpen voor gebruik met een aanraakscherm, waardoor je soms heel kleine icoontjes te-

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_074-077_Workshop - Linux op je smartphone (TS).indd 77

Met Kali Linux test je eenvoudig de beveiliging van je netwerk.

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

77

02/08/16 09:35

WORKSHOP Bewakingsnetwerk bouwen

BETAALBAAR BEWAKINGSNETWERK Je NAS als centraal beveiligingssysteem

Dankzij de veelzijdigheid van een NAS en de brede verkrijgbaarheid van goede IP-camera’s, kost een stabiel bewakingsnetwerk tegenwoordig relatief weinig. Een voordeel, want het is altijd fijn als je op afstand een oogje in het zeil kunt houden om je privébezit te beschermen. Wat heb je nodig voor een centraal beveiligingssysteem en hoe beheer je alles? MAIKEL DIJKHUIZEN

F

abrikanten van IP-camera’s leveren doorgaans eigen software mee om camerabeelden live te monitoren en de videobestanden eventueel op

te slaan. Daarnaast hebben de meeste merken ook mobiele apps voor Android en iOS ontwikkeld, zodat je ook onderweg een blik op het thuisfront kunt werpen. Deze programma’s/apps zijn vaak gebruiksvriendelijk

NAS ontwikkelen, terwijl dit opslagapparaat uitermate

en eenvoudig in gebruik, maar helaas zijn de mogelijk-

geschikt is voor het bewaren van de camerabeelden.

heden hiervan ook beperkt. Wie bijvoorbeeld de mo-

78

De monitorsoftware van Eminent werkt

nitorsoftware van Eminent gebruikt, kan alleen maar

Waarom een NAS?

IP-camera’s van dit Nederlandse merk toevoegen. En

Een NAS heeft ideale eigenschappen om het hart van

laas is er geen

dat is natuurlijk vervelend wanneer je bijvoorbeeld

een bewakingsnetwerk te vormen, namelijk het lage

ondersteuning

nou net die ene netwerkcamera met panoramabeeld

energieverbruik, het discrete uiterlijk en de flinke op-

voor producten

van een ander merk nodig hebt. Een ander nadeel is

slagcapaciteit. NAS-fabrikanten houden hier rekening

van andere

dat fabrikanten doorgaans geen applicaties voor een

mee door bewakingsapplicaties te ontwikkelen.

merken.

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_078-084_Workshop - Bewakingsnetwerk (JP).indd 78

prima, maar he-

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:07

WORKSHOP Bewakingsnetwerk bouwen

het belangrijk dat deze applicatie het bewakingsproduct ondersteunt. Voor Synology en QNAP kijk je hiervoor respectievelijk op www.tiny.cc/syncam en www.tiny.cc/qnapcam.

Netwerkeisen De benodigde bandbreedte in je netwerk is sterk afhankelijk van het aantal actieve IP-camera’s en andere netwerkactiviteiten. Sluit je één of twee bewakingsproducten aan, dan is het waarschijnlijk niet nodig om het netwerk te upgraden. Een camera met een Full-HD-resolutie van 1920 x 1080 pixels legt beslag op zo’n 12 Mbit/s. Hierbij gaan we uit van videostreaming

De Eminent

middels de H.264-codec en een framesnelheid van

EM6275 is een

dertig beelden per seconde. Bij gebruik van meerdere

pan/tilt-camera

IP-camera’s is de bandbreedte in een bekabeld 100

die compatibel

Mbit-netwerk al vrij krap, zeker als het netwerk ook

is met een

wordt gebruikt voor zaken als videostreaming en

Synology-NAS,

online games. Voor een betrouwbare werking van het

maar voor

Zo hebben QNAP en Synology ieder hun eigen versie

bewakingsnetwerk kun je een gigabitnetwerk overwe-

QNAP is er geen

DS216j is voor

van Surveillance Station uitgebracht. Met behulp

gen. Wellicht moet je daarvoor je router, switch(es) en

ondersteuning.

thuisgebruik een

van deze apps voeg je IP-camera’s van verschillende

kabels vervangen. Wanneer je besluit om PoE-camera’s

betaalbare NAS

merken toe en geef je aan op welke wijze je de beelden

aan te schaffen, heb je switches nodig die met deze

om meerdere

wilt opslaan. Je stelt onder meer de videokwaliteit in

IP-camera’s in

en bepaalt bij welke situaties je een alarmmelding

en om je woning

wilt ontvangen. Wanneer een camera bijvoorbeeld

te beheren.

beweging detecteert, ontvang je een e-mailbericht of

Privacywet particulieren

pushbericht op je smartphone. Verderop in dit artikel

Bij het aanleggen van een bewakingsnetwerk is het belangrijk om de

leggen we de werking van Surveillance Station uit.

privacywetgeving in ogenschouw te nemen. Zeker wanneer je buitenshuis

De Synology

Geschikte IP-camera’s

opnamen maakt, dien je met een aantal zaken rekening te houden.

Welke IP-camera voor jou geschikt is, hangt natuur-

Zo mag je alleen eigen grondgebied

lijk sterk af van je persoonlijke wensen. Ga je binnen

filmen, dus zorg ervoor dat de IP-

of buiten filmen? En wil je een vaste hoek in beeld

camera op de centimeter nauwkeu-

brengen of ga je voor een zogeheten pan/tilt-camera

rig staat afgesteld op je eigen tuin.

die te bewegen is? Kijk verder of de maximale resolu-

Ook poorten, schuttingen en ander

tie van het beoogde apparaat voldoet en of je ook ’s

bezit van je buren mag je niet vast-

nachts opnames kunt maken. Als er een microfoon is

leggen met een bewakingscamera.

ingebouwd, neem je desgewenst het omgevingsgeluid

Verder laat je ook de openbare weg

van de camera op. Bekijk daarnaast hoe je de bewa-

buiten beeld. Een ander punt is dat

kingscamera’s op het netwerk wilt aansluiten. Dat kan

je volgens de privacywet duidelijk

via ethernet of wifi-verbinding, al raden we laatstge-

moet laten zien dat je aan het

noemde optie af. Een draadloze netwerkverbinding

filmen bent. Je regelt dat door de

is gevoeliger voor storingen en heeft een beperkte

IP-camera’s op een zichtbare plek te

bandbreedte. Op plekken zonder stopcontact kun je

hangen of een waarschuwingsbordje

eventueel een camera met PoE-ondersteuning (Power

te plaatsen.

over Ethernet) overwegen. Zo’n apparaat ontvangt zijn voeding via een aderpaar binnen de ethernetkabel. Zodra je met Surveillance Station aan de slag gaat, is

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_078-084_Workshop - Bewakingsnetwerk (JP).indd 79

Let goed op dat je alleen je eigen tuin in beeld brengt

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

79

31/07/16 14:07

WORKSHOP Bewakingsnetwerk bouwen

Uploadsnelheid internetverbinding Als je de camera van buiten je netwerk via internet wilt benaderen, speelt ook de uploadsnelheid van je internetverbinding een belangrijke rol. Wanneer meerdere gebruikers tegelijk beelden van verschillende camera’s opvragen, ligt een tekort aan bandbreedte op de loer. De meeste ADSL- en kabelaanbieders bieden een beperkte uploadsnelheid, die slechts een fractie is van de beschikbare downloadsnelheid. Een uitzondering is een glasvezelverbinding, want hierbij ligt de upload- en downloadsnelheid veelal op hetzelfde niveau. Een andere oplossing is om de beelden in een lagere resolutie uit te zenden, zodat er minder technologie overweg kunnen. Is het lastig om appara-

Via een PoEinjector ont-

tuur te vervangen, dan gebruik je een zogeheten PoE-

vangt de camera

injector om de ethernetkabel op een bestaande switch

zijn voeding via

aan te sluiten.

een aderpaar

bandbreedte vereist is.

Surveillance Station Synology is in Europa al jarenlang marktleider als

binnen de

Standaardwachtwoord wijzigen

ethernetkabel.

Voordat je met Surveillance Station aan de slag gaat, is

wordt onder meer geprezen om het gebruiksvriende-

het zeer belangrijk om het standaardwachtwoord van

lijke besturingssysteem DiskStation Manager en de

de camera’s te wijzigen. Doe je dat niet, dan is de kans

bijbehorende applicaties. Synology Surveillance Station

het gaat om NAS-apparatuur. Het Taiwanese bedrijf

groot dat de beelden voor iedereen

is inmiddels aanbeland bij versie 7. Deze bewakings-

beschikbaar zijn. Veel merken han-

software ondersteunt bijna vijfduizend IP-camera’s.

teren voor hun IP-camera’s namelijk

Je installeert de applicatie gratis vanuit het Package

een standaardwachtwoord om de

Center, waarna de gebruikersinterface op een nieuw

webserver van het netwerkapparaat te

tabblad binnen je browser verschijnt. Voor een juiste

benaderen. Zo gebruikt Edimax voor

werking gebruik je het best de browser Internet Explo-

zijn bewakingsproducten bijvoorbeeld

rer, aangezien de liveweergave in de 64bit-versies van

1234. Op internet maken sommige

Firefox en Chrome niet goed werkt. In Internet Explo-

websites er zelfs een sport van om

rer installeer je de uitbreidingen SurveillanceHelper

onbeveiligde bewakingscamera’s te

en SurveillancePlugin. Op een Mac werk je met Safari,

vinden en de beelden live uit te zen-

waarvoor ook een plug-in is.

den. Neem hiervoor maar eens een

Ook QNAP heeft Surveillance Station, en biedt hier-

kijkje op www.insecam.com/en/by-

mee grofweg dezelfde mogelijkheden als de bewa-

country/NL. country/NL Je wijzigt het wachtwoord

kingssoftware van Synology. Een belangrijk verschil is

door de instellingen van de meegele-

dat deze applicatie minder (zo’n drieduizend) IP-came-

verde monitorsoftware of mobiele app

ra’s ondersteunt. Fijn is dat QNAP voor NAS’en met een

te openen.

HDMI-uitgang een functie biedt om de beelden op een grote televisie uit te zenden. We gaan verder aan de slag met Synology, maar weet dus dat je een dergelijk

Wijzig uit veiligheidsoverwegingen eerst het standaardwachtwoord van je IP-camera’s.

systeem ook kunt inrichten met QNAP.

IP-camera’s toevoegen Iedere IP-camera die je met Surveillance Station wilt

Bedrijven

beheren, dien je aan de bewakingssoftware toe te voegen. Via Toevoegen / Camera toevoegen kies je voor

Voor ondernemers die hun werkplek willen beveiligen, zijn er extra voor-

Volledige installatie. Met het vergrootglas-pictogram

waarden. De reden hiervoor is dat het gebruik van IP-camera’s inbreuk

probeer je IP-camera’s automatisch in het netwerk te

maakt op de privacy van werknemers en klanten. Om die reden moet er

detecteren, maar helaas lukt dat niet bij ieder model.

een gerechtvaardigd belang zijn voor het plaatsen van cameratoezicht,

Je vult in dat geval alle gegevens van de IP-camera

zoals het voorkomen van diefstal of bestrijden van fraude. Bij het gebruik

handmatig in, zoals het IP-adres, poortnummer, merk

van verborgen camera’s is het voor zelfstandigen een vereiste om dit bij

en model. Deze gegevens vind je meestal terug in de

de Autoriteit Persoonsgegevens te melden. Verder bedraagt de maximale

instellingen van de meegeleverde monitorsoftware of

bewaartermijn vier weken, mits er in die periode geen incidenten hebben

in de mobiele app van de fabrikant. Afhankelijk van het

plaatsgevonden. Bij een incident mag je de beelden langer bewaren.

type camera verschijnen er mogelijk ook extra instellin-

80

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_078-084_Workshop - Bewakingsnetwerk (JP).indd 80

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:07

WORKSHOP Bewakingsnetwerk bouwen

Via het juiste IP-adres, poortnummer en wachtwoord maakt Surveillance Station verbinding met de IP-camera.

gen in beeld. Bij nieuwe types staat het modelnummer soms niet in het overzicht genoemd. Gelukkig voeg je camera’s met ondersteuning voor het onvif-protocol eveneens gemakkelijk toe. Als alternatief kies je bij Cameramodel zo nodig voor Door de gebruiker gedefinieerd en geef je eventueel extra instellingen op, zoals de videocodec en het unieke webadres van de IP-camera (bronpad). Verder vul je de juiste inloggegevens van de betreffende IP-camera in. Klik op Verbinding testen en kijk of er beeld is.

Video-instellingen Voor de liveweergave van de camerabeelden com-

vereisen deze streams wel erg veel netwerkcapaciteit

primeren IP-camera’s de streams om de hoeveelheid

en opslagruimte. Tegenwoordig gebruiken de meeste

beeldkwaliteit

bandbreedte te beperken. Voorheen was mjpeg erg

bewakingscamera’s de populaire H.264-codec om de

en framesnel-

in trek vanwege de hoge beeldkwaliteit, maar helaas

beelden te comprimeren. Daarnaast zijn er ook nog

heid resulteren

modellen die alleen de mpeg4-codec ondersteunen.

in een hogere

Indien het apparaat een ingebouwde microfoon bevat,

netwerkbelas-

zend je audio via de pcm- of G.711-codec uit. Bepaal

ting.

Licentieperikelen

verder in welke resolutie, bitrate en met welk aantal

Helaas is het aantal camera’s dat je in Surveillance Station gratis kunt

frames per seconde je de beelden wilt streamen. Hoe

gebruiken beperkt. Op een Synology-NAS klik je in het hoofdmenu op

lager deze waarden, hoe minder belastend voor het

Licentie om te zien hoeveel bewakingscamera’s je momenteel mag

netwerk. Probeer een juiste balans tussen beeldkwali-

toevoegen. Bij nagenoeg alle NAS’en van Synology zijn dat er standaard

teit, netwerkprestaties en opslagcapaciteit te vinden.

twee. Wil je meer IP-camera’s aansluiten, dan schaf je hiervoor extra licenties aan. De kosten hiervoor bedragen ongeveer zestig euro per

Opname-instellingen

camera. Voor een bundel met vier licenties betaal je zo’n 185 euro. Bij

Als je besluit om de camerabeelden op te nemen,

producten van QNAP gebruik je twee of vier IP-camera’s zonder extra

moet je natuurlijk ook de opname-instellingen even

kosten. Je krijgt overigens alleen vier gratis kanalen bij de duurdere

doornemen. Hierbij beslis je na hoeveel minuten Sur-

modellen. Ook hier kost een losse licentie pakweg zestig dollar.

veillance Station het videobestand moet opslaan. Een

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_078-084_Workshop - Bewakingsnetwerk (JP).indd 81

Een hoge

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

81

31/07/16 14:08

WORKSHOP Bewakingsnetwerk bouwen

Dankzij Surveillance Station houd je gemakkelijk een oogje in het zeil.

Live meekijken Nadat je in het configuratiescherm de poort 9900 of 9901 hebt geactiveerd, maak je vanuit je thuisnetwerk eenvoudig verbinding met Surveillance Station door IP-adres van de NAS, gevolgd door :9900 of :9901 in je browser in te voeren, bijvoorbeeld 192.168.1.101:9900. Op die manier heb je vanuit huis met ieder apparaat toegang tot de camera’s. Via Liveweergave kies je zelf hoe je de livebeelden wilt monitoren. Klik op Beheer en gebruik de pictogrammen bovenaan om te beslissen hoeveel kanalen je tegelijk wilt weergeven. Sleep de IP-camera’s vervolgens uit de cameralijst naar de gewenste positie. Op die manier geef je bijvoorbeeld Bij gebruik

wat lagere instelling voorkomt dat je te maken krijgt

één camerabeeld vergroot weer en kies je daaromheen

van bewegings-

met logge videobestanden die uren duren. Indien je

voor vijf kleine liveweergaven. In het geval van een pan/

detectie is het

bewegingsdetectie inschakelt, geef je aan hoeveel se-

tilt-camera gebruik je linksboven de bedieningstoetsen

belangrijk om de

conden je voor (pre-opname) en na (post-opname) de

om op afstand de hoek aan te passen.

pre-opname- en

detectie wilt opnemen. Verder beslis je hoeveel dagen

post-opname-

je de bestanden wilt bewaren. Je bespaart daarmee

Mobiele bediening

tijd in te stellen.

opslagruimte door de oudste videobestanden automa-

Uiteraard houd je de livebeelden ook op je mobiel

tisch te laten verwijderen. Bedrijven houden zich op

nauwlettend in de gaten. Synology heeft voor iOS en

deze manier eenvoudig aan de maximale bewaarter-

Android de app DS cam uitgebracht. Deze applicatie

mijn van 28 dagen. Je stelt desgewenst een maximaal

detecteert je NAS automatisch als je smartphone/

formaat voor de archiefmap in, zodat Surveillance

tablet is verbonden met hetzelfde netwerk. Vul de

Station niet alle opslagruimte van je NAS opslokt. Tot

gebruikersnaam en het wachtwoord van je Synology-

slot selecteer je de opslaglocatie binnen je NAS voor de

NAS in om toegang te krijgen. Voor toegang buitens-

videobestanden. In het volgende scherm geef je aan

huis typ je in het adresveld het publieke IP-adres van

of je continu of uitsluitend bij bewegingsdetectie wilt

je internetverbinding in combinatie met het juiste

opnemen. Je gebruikt het weekschema om te bepalen

poortnummer, bijvoorbeeld 77.249.76.169:5000. Via

op welke dagen en tijdstippen de IP-camera’s paraat

poortnummer 5001 log je eventueel in via een versleu-

moeten staan.

telde https-verbinding.

82

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_078-084_Workshop - Bewakingsnetwerk (JP).indd 82

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:08

WORKSHOP Bewakingsnetwerk bouwen

iedere bewakingscamera één voor één op. Je kunt de weergave ook aanpassen en de live-beelden van tot maximaal zes IP-camera’s tegelijkertijd bekijken. Je gebruikt de mobiele app ook onder meer voor het maken van snapshots, bedienen van pan/tilt-camera’s, terugkijken van opnames en ontvangen van alarmmeldingen.

Statisch IP-adres Voor toegang buiten je thuisnetwerk tot je NAS is het belangrijk dat dit netMet de app

Voor toegang vanaf buiten het thuisnetwerk is het

werkapparaat altijd op hetzelfde interne IP-adres bereikbaar is. Stel om die

DS cam switch je

overigens wel noodzakelijk dat je netwerkpoorten in je

reden een statisch IP-adres in dat buiten het DHCP-bereik van je router ligt.

gemakkelijk tus-

router opent of gebruikmaakt van een QuickConnect-

sen verschillen-

account (zie kader). Zodra je bent ingelogd, verschijnt

de IP-camera’s.

er een cameralijst in beeld. Je vraagt de livebeelden van

Alarmmeldingen instellen Zodra één van de aangesloten camera’s beweging detecteert, wil je waarschijnlijk wel een alarmbericht

QuickConnect

ontvangen. Klik hiervoor in het hoofdmenu van Surveillance Station op Melding. Je hebt hier gelegenheid

Wanneer je vanaf internet verbinding met Surveillance Station wilt ma-

om automatisch notificaties van gebeurtenissen via

ken, heb je te maken met de firewall van je router. Die blokkeert uit veilig-

e-mail, sms en pushberichten te versturen. Bij E-mail

heidsoverwegingen standaard de toegang tot je NAS vanaf het web. Wil je

vul je één of meer e-mailadressen in waarop je mel-

evengoed buitenshuis je bewakingsnetwerk benaderen, dan zet je hiervoor

dingen wilt ontvangen. Voer ook de juiste onderwerp-

de juiste poorten (5000, 5001, 9900, 9901) open via het beheerpaneel

regel in, zodat je meteen weet dat het om een bericht

van de router. Het openzetten van poorten is ook noodzakelijk wanneer je

van Surveillance Station gaat. Belangrijk is verder

rechtstreeks de webserver van IP-camera’s wilt benaderen. Bij veel bewa-

dat je een serviceprovider instelt om de e-mails te

kingsproducten is dat standaard poortnummer 80 of 81. Al met al vereist

versturen. Dat kan een Gmail- of Outlook.com-adres

het openzetten van poorten behoorlijk wat instelwerk, maar je kunt deze

zijn, maar je kunt ook zelf een SMTP-server configure-

taak ook uit handen geven. Door het configureren van een QuickConnect-

ren. Fijn is dat je desgewenst direct een snapshot van

account regelt Synology automatisch dat je buitenshuis toegang krijgt

de gebeurtenis ontvangt. Via Een bericht verzenden

tot je NAS via een uitgaande tunnel. Deze uitgaande verbinding loopt dan

controleer je de werking. Alarmmeldingen via sms zijn

via een relayserver van Synology waar het interne en externe IP-adres

alleen mogelijk wanneer je jezelf aansluit bij de Ame-

zijn gekoppeld aan je gebruikersaccount. Vanwege deze omweg is er in de

rikaanse provider Clickatell. Hier zijn extra kosten aan

liveweergave wel enige vertraging merkbaar. Wil je QuickConnect eens

verbonden. Handiger is om via de app DS cam push-

uitproberen? Maak allereerst een account aan op https://account.

berichten te ontvangen. Klik op Pushservice en zet

synology.com. Je schakelt de functie in door binnen DiskStation Manager

een vinkje voor Meldingen voor mobiele apparaten

naar Configuratiescherm en QuickConnect te navigeren.

inschakelen. Via Opslaan kies je voor Gekoppeld DS cam beheren. Controleer of het juiste mobiele apparaat staat geregistreerd en verstuur eventueel een testbericht.

Gebeurtenissen Je bepaalt vervolgens zelf van welke gebeurtenissen je een alarmmelding ontvangt. Open het tabblad Instellingen en bestudeer de lijst met gebeurtenissen. Bij iedere gebeurtenis kun je een vinkje zetten onder E-mail, SMS en/of Mobiel. Het ligt voor de hand om in ieder geval de optie Beweging gedetecteerd en Geluid gedetecteerd aan te vinken, zodat je meteen op de hoogte bent van verdachte activiteiten in en rondom je woning. Je kunt verder ook systeemmeldinDankzij het gebruik van QuickConnect hoef je niet handmatig poorten te openen. De keerzijde van deze technologie is een ietwat vertraagde verbinding.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_078-084_Workshop - Bewakingsnetwerk (JP).indd 83

gen ontvangen, bijvoorbeeld wanneer de cameraverbinding is verbroken of als de opname is mislukt. Via

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

83

31/07/16 14:08

WORKSHOP Bewakingsnetwerk bouwen

Bewerken / Schema geef je ook aan op welke tijdstippen je wel of geen meldingen wilt ontvangen. Vergeet niet om de wijzigingen op te slaan.

voor een nieuw rechtenprofiel en maak een keuze.

Opnames

Het onderdeel Tijdlijn helpt je om snel

Surveillance Station beschikt over een handig hulpmid-

gebeurtenissen

del om opgenomen beelden terug te kijken. Via het

op te zoeken.

onderdeel Opname staan alle video’s netjes onder elkaar, maar voor het opzoeken van een specifiek moment kun je beter uit de voeten met Tijdlijn. Je selecteert in de kalander de juiste dag, waarna je de schuifregelaar gebruikt om het exacte tijdstip te kiezen. Via de zoomknoppen onderaan vergroot je de tijdspanne van de tijdlijn, zodat je nog nauwkeuriger kunt zoeken. Gebruik de mediaknoppen om de beelden frame voor frame te bekijken. Via Beheer kun je gelijktijdig opnames van meerdere IP-camera’s bij een specifiek tijdstip bestuderen. Verken vooral ook de opties bij Slim zoeken. Hiermee spoor je vlot Bij belangrijke

Gebruikers toevoegen

bewegingsmomenten en vreemde objecten op. Na het invoeren van de zoekcriteria laat Surveillance Station alle relevante momenten zien.

gebeurtenissen

Wellicht wil je het bewakingsnetwerk niet in je eentje

stuurt Surveil-

beheren. In dat geval geef je andere gezinsleden of

lance Station

medewerkers eenvoudig toegang tot de beelden.

een e-mail en/of

Klik in het hoofdmenu van Surveillance Station op

pushbericht.

Gebruiker om een extra deelnemer toe te voegen.

I/O-modules

Je stelt hiervoor een gebruikersnaam, wachtwoord

Synology Surveillance Station ondersteunt het gebruik van diverse I/O-

en profielfoto in. In de volgende stap selecteer je een

modules (input/output). Dit zijn apparaten waarmee je het bewakings-

rechtenprofiel. Je kunt iemand Toeschouwer maken,

netwerk kunt uitbreiden. Denk hierbij onder meer aan sloten, lampen, scha-

zodat de persoon in kwestie alleen toegang heeft tot

kelaars, schijnwerpers en bewegings- en rook-detectoren. Door actieregels

de livebeelden. Je kunt ook het rechtenprofiel Mana-

in te stellen, worden de I/O-modules actief bij specifieke gebeurtenissen.

ger toewijzen, waarna er toegang is tot alle instellin-

Het is mogelijk om het gedrag van verschillende apparaten op elkaar af te

gen. Stel je liever zelf de gewenste rechten in? Kies dan

stemmen, zodat je een volwaardig domotica-systeem opbouwt.

84

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_078-084_Workshop - Bewakingsnetwerk (JP).indd 84

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:08

MINIWORKSHOP EFS-certificaten

EFS-CERTIFICATEN BACK-UPPEN Het maken van versleutelde mappen in Windows 10 Pro (of oudere Ultimate- en Pro-versies van Windows) is erg eenvoudig met het in Windows ingebakken Encrypted File System (EFS). Vergeet echter niet back-ups van de EFS-certificaten te maken, want anders kun je na een herinstallatie nooit meer bij je versleutelde bestanden.

naar een veilige bestandslocatie. Geef een logische

RONALD SMIT

certificaatmanager (zie vorige stap om die te openen).

O

bestandsnaam op, bijvoorbeeld ‘EFS Certificaatback-up’ en klik op Volgende / Voltooien.

EFS-certificaat terugzetten Heb je om wat voor reden dan ook Windows moeten herinstalleren, dan is het openen van die versleutelde bestanden niet mogelijk omdat de verse Windows een nieuw certificaat heeft gegenereerd. Je moet het geback-upte EFS-certificaat eerst importeren via de Dubbelklik op Persoonlijk in de linkerkolom en klik

m een versleutelde map te maken, klik je

in het menu Actie op Alle taken / Importeren. Klik

erop met de rechtermuisknop en kies je

in de wizard op Volgende / Bladeren. Blader naar de

Eigenschappen in het contextmenu. Klik in

eerder gemaakte back-up van het EFS-certificaat. Zorg

het tabblad Algemeen op de knop Geavanceerd en

dat het bestandstype achter het veld Bestandsnaam

schakel de optie Inhoud versleutelen om gegevens

op Personal Information Exchange is ingesteld,

te beveiligen in. Klik op OK en wacht tot de inhoud

anders vind je het certificaatbestand nooit. Klik met de

van de map versleuteld is. Dat kan lang duren bij grote

back-up geselecteerd op Openen / Volgende. Vul je

mappen. De versleuteling is gebaseerd op een uniek

eerder gekozen wachtwoord in en schakel eventueel

certificaat in Windows. Zonder dat certificaat zijn de

de optie Deze sleutel als exporteerbaar aanmerken

bestanden nooit meer toegankelijk. Het is dus belang-

in. Klik op Volgende en laat de standaardoptie Alle

rijk om een back-up van dit certificaat op een veilige

certificaten in het onderstaande archief opslaan in-

locatie te maken, op een andere schijf dan waar de

geschakeld. Controleer of onder Certificaatarchief de

juiste bestands-

versleutelde map op staat. Een usb-stick, externe schijf

optie Persoonlijk is geselecteerd en klik op Volgende /

type (Personal

of een map op een NAS volstaan.

Voltooien. Na een klik op OK in het dialoogvenster ter

Information

bevestiging kan het venster van de certificaatmanager

Exchange) in het

gesloten worden en zijn alle versleutelde bestanden

veld waar de pijl

weer beschikbaar.

naar wijst.

Back-up van EFS-certificaten Om het certificaat te back-uppen, open je de certifi-

Kies het

caatmanager: klik op het vergrootglas direct naast de Windows-startknop, tik de tekst certmgr.msc gevolgd door Enter. Dubbelklik in het geopende venster op Persoonlijk in de linkerkolom. Klik op Certificaten en selecteer het certificaat met in de kolom Beoogde doeleinden het type Encrypting File System. Klik in het menu Actie onder Alle taken op Exporteren. Klik in de wizard op Volgende en selecteer in de volgende stap de optie Ja, de persoonlijke sleutel exporteren / Volgende. Zorg dat de optie Personal Information Exchange is geselecteerd (standaardselectie) en klik op Volgende. Schakel de optie Wachtwoord in en verzin een goed wachtwoord (noteer dat op een veilige plek). Klik op Volgende en ga met de knop Bladeren

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_085-085_Miniworkshop - EFS-certificaten back-uppen (TS).indd 85

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

85

31/07/16 14:26

MINIWORKSHOP Overal je wachtwoorden

KEEPASS OP HET WEB MET KEEWEB Met KeePass is het lastig om je wachtwoorden op andere of meerdere apparaten te openen. KeeWeb wil dat probleem oplossen, door middel van een webapplicatie waarmee je overal eenvoudig toegang hebt tot je wachtwoorden.

Database openen

JOCHEM DE GOEDE

OneDrive. Zolang je een sterk wachtwoord hebt inge-

K

Om KeeWeb te gebruiken met je eigen wachtwoorden, klik je op de knop Open en blader je naar de KeePass-database die je offline gebruikt. Het is op deze manier niet mogelijk om wijzigingen die je online maakt, op te slaan. Daarvoor is het nodig om je KeePass-database te uploaden naar Dropbox of steld op je database, is dat geen probleem. Om vanaf

eeWeb is een wachtwoordbeheerder die

een clouddienst je KeePass-database te openen, klik

compatibel is met KeePass-databases. Het

je in KeeWeb op More en kies je voor een dienst. Wij

voordeel van KeeWeb is dat het volledig in de

kiezen voor Dropbox. Log in op je Dropbox-account

browser werkt en toch je privacy goed waarborgt. Met

en klik op Aanmelden / Toestaan om KeeWeb toe-

de web-app upload je een KeePass-database, vul je

gang te geven. Je krijgt dan de foutmelding “Nothing

het hoofdwachtwoord in, waarna je de wachtwoorden

found”, omdat KeeWeb geen databases heeft kunnen

te zien krijgt. Dat klinkt erg onveilig, maar dat is het

vinden. Dat komt omdat KeeWeb een nieuwe map

niet. KeeWeb werkt namelijk geheel offline. Ga maar

aanmaakt waar je de database van KeePass in moet

werkt in de

naar https://app.keeweb.info, wacht totdat de pagina

plaatsen. Je vindt deze map in je Dropbox-map bij

browser, maar is

is geladen en verbreek dan je internetverbinding. Klik

Apps / KeeWeb. Als je daarin je KeePass-database

gewoon offline

bijvoorbeeld op Demo, waarna je nog gewoon alle

plaatst en het daarna nog eens probeert, kun je de

te gebruiken.

functies van KeeWeb kunt gebruiken.

betreffende database in KeeWeb selecteren. Klik erop

KeeWeb

om ‘m te openen, vul je wachtwoord in en druk op Enter.

KeeWeb gebruiken Als je eenmaal de KeePass-database in KeeWeb hebt geladen, kun je je wachtwoorden beheren. Om alles te zien, kies je links voor All items. Je kunt ook categoriseren op kleur of labels. Je kunt een kleur instellen door links naast de titel van een item op het bladwijzericoon te klikken. KeeWeb heeft een aantal handige instellingen. Als je onderaan op het tandwiel klikt, kun je bijvoorbeeld het thema wijzigen en de automatische vergrendeltijd instellen (Auto-lock if the app is inactive). Je vindt hier ook handige sneltoetsen op het tabblad Shortcuts, bijvoorbeeld: met Ctrl+B kopieer je de gebruikersnaam en met Ctrl+C kopieer je het wachtwoord.

86

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_086-086_Miniworkshop - Overal je wachtwoorden met KeeWeb (TS).indd 86

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:26

MINIWORKSHOP Windows 10-verjaardagupdate

TIPS VOOR DE VERJAARDAGUPDATE VAN WINDOWS 10 De verjaardagupdate van Windows 10 brengt een aantal grote verbeteringen met zich mee. Er zijn echter ook kleine verbeteringen op het gebied van Windows Defender, toekomstige Windowsupgrades en meer. JOCHEM DE GOEDE

Windows Defender

de pc te scannen buiten Windows 10 om. Hiervoor klik je onder in hetzelfde Instellingen-scherm op de knop Offline scannen.

Windows 10-upgrades Na elke Windows 10-upgrade is het nodig je gebruikersnaam en wachtwoord in te vullen. Daarna pas gaat Windows nog enkele upgradetaken uitvoeren. Frustrerend, al dat wachten. In de Windows 10-update is een functie toegevoegd waarbij Windows tijdelijk

Windows Defender heeft de mogelijkheid gekregen om

je gebruikersnaam en wachtwoord opslaat. Windows

regelmatig even een second opinion uit te voeren op

meldt je dan na de upgrade automatisch aan, voert

je huidige antivirusprogramma. Zo weet je zeker dat

wat taken uit en vergrendelt de pc weer. Zo vereist

er geen malware op de pc actief is. Je schakelt de optie

het gehele upgradeproces geen interactie meer. Je

in door op de startknop te klikken, te kiezen voor het

schakelt deze optie in via het Instellingen-scherm:

periodiek scan-

tandwiel linksonder en te gaan naar Bijwerken en be-

Bijwerken en beveiliging / Windows Update. Klik op

nen inschakelt,

veiliging / Windows Defender. Zet de schakelaar om

Geavanceerde opties en zet een vinkje bij Gebruik

scant Windows

bij de optie Beperkt periodiek scannen. Het kan zijn

mijn aanmeldingsgegevens om de configuratie van

Defender regel-

dat Windows Defender eerst nog ingeschakeld moet

mijn apparaat automatisch te voltooien na een

matig even je pc.

worden. Klik daarvoor boven op Windows Defender

update.

Als je Beperkt

inschakelen / Inschakelen. Ook nieuw is de optie om

Schone Windows 10-installatie Sinds Windows 8.1 heeft Microsoft de optie toegevoegd om je pc opnieuw in te stellen. Nadeel hiervan is dat je pc wordt hersteld naar een systeemkopie met daarop alle crapware en onnodige software van de systeemfabrikant. Dan heb je nog steeds niet een echt ‘schone’ Windows-installatie. Microsoft heeft met de Windows 10-verjaardagupdate een nieuwe tool geïntroduceerd waarmee het voor iedereen mogelijk is om Windows écht opnieuw schoon te installeren. Zorg voordat je begint wel voor een goede back-up. Op het moment van schrijven ondersteunt de tool alleen Engelse Windows-installaties. Je kunt de tool hier downloaden: www.tiny.cc/w10fresh. Tijdens het proces kun je kiezen voor Alleen persoonlijke bestanden behouden om je bestanden te behouden. Je kunt ook alles weghalen door voor Nothing te kiezen.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_087-087_Miniworkshop - Tips voor de Windows 10-verjaardagupdate (TS).indd 87

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

87

31/07/16 14:25

LINUX-NIEUWS In samenwerking met Linux Magazine www.linuxmagazine.nl

Microsoft en Linux, van enige polemiek uit het verleden lijkt steeds minder sprake. Skype heeft een Linux-versie en Ubuntu’s Unity-desktopomgeving is op Windows 10 te draaien. Goede ontwikkelingen die in het voordeel zijn van de Linux-community. KO E N V E R V LO E S E M

NIEUWE SKYPE VOOR LINUX Microsoft lanceert – voor het

Skype-varianten voor Windows

eerst in twee jaar – een nieuwe

en Mac. Bellen en chatten kan nu

versie van Skype voor Linux. Deze

probleemloos met gebruikers van

verkeert echter nog in de alfa-fase

die andere besturingssystemen.

en bevat nog niet alle functies. De

Wat echter niet kan, is gesprekken

nieuwe Skype wordt aangeboden

voeren met gebruikers van de oude

als .deb-installatie of als .rpm-

Skype voor Linux. Deze is blijven

bestand. De software is te down-

steken op versie 4.3 en stamt

loaden op de site van de berichten-

inmiddels uit 2014. Ook nog niet

dienst. Je kunt er ook voor kiezen

aanwezig: de optie om te bellen

de webclient te gebruiken, die te

naar vaste/mobiele nummers en

draaien is in Chrome op Linux of op

groeps-videogesprekken. Microsoft

Chrome OS. Wie de vorige versie

roept iedereen op om Skype voor

van Skype op Linux gebruikte,

Linux uit te proberen, zodat er snel

merkt een nieuwe interface op

nieuwe functies (en eventueel bug-

die overeenkomt met de nieuwste

fixes) uitgerold kunnen worden.

88

2016

/ NR. 09 - SEPTEMBER

PCM09_088-089_Software - Linux-nieuws (JP).indd 88

Ubuntu’s Unity-desktopomgeving op Windows 10 Een ontwikkelaar is erin geslaagd

Ontwikkelaar Lux Vacuos heeft

om Ubuntu’s desktopomgeving

nu een manier gevonden om ook

Unity op Windows 10 te draaien.

Unity met Bash op Windows 10 te

Hij maakt daarvoor gebruik van het

draaien. Hij legt de procedure uit

Windows-subsysteem voor Linux

op de GitHub-pagina van het Bash

dat Microsoft eerder dit jaar samen

op Windows 10 ontwikkelteam van

met Canonical heeft gelanceerd.

Microsoft (www.tiny.cc/unitywin).

Met Bash op Windows 10 – of het

Hij gebruikt als X-server VcXsrv en

‘Windows-subsysteem voor Linux’

installeerde in de Ubuntu-omge-

zoals het officieel heet – is het

ving de pakketten ubuntu-desktop,

mogelijk om Linux-programma’s op

unity en ccsm. Verder zijn er nog

Windows 10 te draaien. Het gaat

wat aanpassingen in de Compiz-

om een minimale Ubuntu 14.04

Config Settings Manager en een fix

LTS-installatie waarbij Windows

voor dbus nodig. Er zijn nog wat

de Linux-kernel emuleert, zodat

problemen met Vacuos’ aanpak. Zo

je native Linux-programma’s kunt

kun je alleen programma’s draaien

draaien. Daar kun je heel wat mee

die in het Unity-paneel staan. Ook

doen, maar grafische programma’s

loopt VcXsrv soms vast. Bovendien

zijn in principe niet ondersteund.

is het alleen mogelijk om uit de

Met een workaround was het

desktopomgeving uit te loggen

al mogelijk om wel grafische

door Compiz met de kill-opdracht

programma’s te draaien, maar

te beëindigen of door de hele

het resultaat is niet zo stabiel. Je

Bash-omgeving af te sluiten. Maar

installeert daarvoor een X-server in

het toont aan dat er met wat inven-

Windows. Eerder slaagde iemand

tiviteit heel wat meer mogelijk is

er zelfs in om zo de desktopomge-

dan waarvoor het subsysteem is

ving Xfce op Windows te draaien.

bedoeld!

Ubuntu Unity kán op Windows 10 draaien.

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:31

LINUX-NIEUWS

Flatpak introduceert Linux-pakketten voor alle distributies

Linux-software kun je via flatpak op alle distributies draaien. Zo kun je op elke

Nadat Ubuntu eerder zijn pakket-

software hoeven met Flatpak

formaat Snap voor andere Linux-

hun programma maar één keer

distributies introduceerde, doet

in een pakket te gieten om het

het concurrerende formaat Flat-

op al die distributies beschikbaar

pak (voorheen xdg-app) dezelfde

te maken. Onder andere LibreOf-

aankondiging. Met Flatpak kun je

fice, GIMP, Inkscape, MyPaint,

Linux-software op verschillende

Darktable en een boel standaard

distributies draaien, voorlopig

GNOME-toepassingen zijn al als

ondersteunt Flatpak de Linux-

flatpaks te installeren. Net zoals

distributies Arch Linux, Debian,

bij Snap zijn Flatpak-toepassin-

Fedora, Mageia en Ubuntu. De

gen geïsoleerd van elkaar en

drijvende kracht achter Flatpak is

van de Linux-distributie waarop

Alexander Larsson, principal soft-

ze draaien, wat veiliger is dan

ware engineer bij Red Hat. Het

traditionele softwarepakketten.

mag dan ook niet verbazen dat

Maar omdat de displayserver X11

Flatpak al beschikbaar is in de of-

inherent onveilig is, is volledige

ficiële repository’s van Fedora 23

isolatie volgens het project pas

en 24. Ontwikkelaars van Linux-

mogelijk bij gebruik van Wayland.

distributie bijvoorbeeld Spotify installeren.

Code eerste maanlander opensource

LINUX MINT 18 Van Linux Mint 18 zijn in juli de

verbeterd. Alle GTK3-programma’s

edities met desktopomgevingen

kunnen ervan gebruikmaken.

De code die de eerste bemande maanlander aanstuurde in zijn

Cinnamon en MATE uitgekomen.

Een nieuw thema, Mint-Y, ziet er

nadering tot het hemellichaam, is nu voor iedereen toegankelijk. De

De nieuwe release is gebaseerd

moderner uit dan Mint-X, dat al uit

code van de maanlander was al enige tijd beschikbaar voor onder-

op Ubuntu 16.04 LTS en krijgt

2010 komt. Mint-X is wel nog altijd

zoekers, en nu heeft een oud NASA-medewerker de volledige code

daardoor nog vijf jaar (tot 2021)

het standaardthema op de Mint-

op Github gezet. Iedereen die wil, kan dus kijken hoe het systeem

beveiligingsupdates. De kernel

desktop. Een andere nieuwigheid is

dat destijds aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT) is

heeft versienummer 4.4. Het

dat de grafische firewallconfigura-

geprogrammeerd, en er zit een aantal opmerkelijke zaken in. Er zijn

Updatebeheer toont kernelupdates

tietool Gufw standaard is geïnstal-

inmiddels heel wat analyses op losgelaten, maar het aardigst zijn

nu naast de gewone pakketup-

leerd in Linux Mint 18.

de grapjes die erin verwerkt zijn. The Verge zet ze op een rij. Zo is

dates, terwijl je daarvoor eerder

er de: “BURN_BABY_BURN--MASTER_IGNITION_ROUTINE.agc” en de

een afzonderlijk menu-onderdeel

“TRASHY LITTLE SUBROUTINES”.

moest openen. Dit kernelselectie-

Ook is er commentaar in aan te treffen als:

scherm is bovendien op de schop

# THE FOLLOWING QUOTATION IS PROVIDED THROUGH THE COUR-

genomen en geeft meer uitleg bij

TESY OF THE AUTHORS.

de gevolgen van het kiezen van een

#

kernel. Programma’s zoals Steam,

# “IT WILL BE PROVED TO THY FACE THAT THOU HAST MEN ABOUT

Spotify, Dropbox en Minecraft zijn

THEE THAT

in de nieuwe Mint gemakkelijker

# USUALLY TALK OF A NOUN AND A VERB, AND SUCH ABOMINABLE

te installeren met het Softwarebe-

WORDS AS NO

heer.

# CHRISTIAN EAR CAN ENDURE TO HEAR.”

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_088-089_Software - Linux-nieuws (JP).indd 89

Verder is HiDPI-ondersteuning

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

89

31/07/16 14:31

SOFTWARE Linux op Windows

BASH OP WINDOWS 10 Linux-commandline in Windows Dankzij de samenwerking tussen Microsoft en Canonical is het in Windows 10 mogelijk om Linuxprogramma’s te draaien. Hoe zit dat in elkaar en wat kun je ermee? KO E N V E R LO E S E M

S

inds de verjaardagupdate van Windows 10 heb je toegang tot een interessante functie: het Windows-subsysteem voor Linux, zoals het officieel

heet. Hiermee draai je Linux-software onder Windows 10. Ten tijde van schrijven is de functie nog in bèta.

Vooral voor ontwikkelaars Hét argument van Microsoft voor de komst van dit subsysteem, is dat je daarmee Bash draait: de populaire Linux-shell. Bash is te vergelijken met de opdrachtprompt in Windows, maar veel krachtiger. De officiële

Minimaal

naam ‘Windows-subsysteem voor Linux’ wordt dan ook

Het Windows-subsysteem voor Linux is een minimale

den bash zelf

amper gebruikt: zo heet de app waarmee je het subsys-

Ubuntu-installatie. Voorlopig krijg je versie 14.04 LTS

ook even.

teem start ‘Bash on Ubuntu on Windows’. Met de toe-

van de populaire Linux-distributie Ubuntu en bin-

gang tot talloze commandlineprogramma’s via apt heb je

nenkort is versie 16.04 LTS beschikbaar. Het is geen

dus een krachtige gereedschapskist tot je beschikking.

virtuele machine of emulatie, maar je draait exact

Bash op Windows is vooral interessant als je een

dezelfde Linux-programma’s en Linux-library’s als je

ontwikkelaar bent. Je hebt nu eenvoudig toegang tot

rechtstreeks in Linux zou draaien. Eigenlijk doet dit

programmeertalen zoals Ruby, Python en PHP en tools

subsysteem het omgekeerde van wat Wine onder

zoals de compilercollectie GCC. En je kunt deelnemen

Linux doet.

aan de ontwikkeling van opensourceprojecten met ver-

90

Er draait ook geen Linux-kernel op de achter-

siebeheersystemen zoals Git. Het is zelfs mogelijk om

grond. Als een Linux-programma of -library een sys-

een webserver zoals Apache te draaien om de website

teemfunctie van de Linux-kernel aanroept, vertaalt

of webapplicatie die je ontwikkelt te testen. En je draait

het Windows-subsysteem voor Linux dit on-the-fly

uiteraard eenvoudig krachtige editors zoals Vim en

naar de overeenkomstige Windows-systeemfunctie.

Emacs om je software in te ontwikkelen. Kortom, als

Door die vertaalslag kan de hele laag boven de

ontwikkelaar heb je nu geen Mac- of Linux-laptop meer

Linux-kernel identiek blijven. En de prestatie lijdt er

nodig om de beste tools te draaien.

amper onder.

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_090-091_Workshop - Bash op Windows 10 (JP).indd 90

Wij probeer-

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:11

eind

SOFTWARE Linux op Windows

Beter dan Cygwin

Raspberry Pi in. Zodra je ingelogd bent, kun je op je Pi

Een andere aanpak om Linux-programma’s rechtstreeks

opdrachten invoeren.

onder Windows te draaien is Cygwin. Bij Cygwin wordt de broncode van de Linux-programma’s opnieuw gecompileerd onder Windows. In feite zijn het dan Win-

Enkele basisopdrachten voor Bash moet je wel kennen. Met cd directory ga je naar een direc-

tory. Net zoals in Windows dus, maar let op dat Linux

dows-programma’s, ze roepen dan ook geen functies

directory’s en bestanden in een pad met een / scheidt

van de Linux-kernel meer aan. Met het nieuwe Win-

in plaats van een \. De inhoud van een directory bekijk

dows-subsysteem voor Linux kun je bit voor bit dezelfde

je met de opdracht ls. Een bestand kopiëren doe je

Linux-binary’s draaien als onder Ubuntu. Beter dus. Ook software installeren gaat hetzelfde als onder Ubuntu. Met de opdracht apt search [ZOEKTERM] zoek je naar software en met sudo apt install

met cp bestand1 bestand2, een bestand verplaatsen met mv bestand1 bestand2 en een bestand

verwijderen met rm bestand. Let op: Bash werkt niet

met een prullenbak, dus een verwijderd bestand wordt

[PAKKET] installeer je een pakket in het subsysteem.

onmiddellijk verwijderd!

met pakketversies en met sudo apt upgrade upgrade

Afbeeldingen manipuleren

je het hele Ubuntu-systeem naar de nieuwste beschik-

Om de eenvoud en handigheid van Bash te tonen, gaan

bare versie.

we kort aan de slag met het pakket ImageMagick (instal-

Met sudo apt update download je de nieuwste lijst

Niet alle software werkt met het nieuwe subsysteem samen: zo zijn grafische Linux-programma’s niet on-

leer met sudo apt install imagemagick). Dit bevat heel wat handige commandlinetools om afbeeldingen

dersteund. Er bestaat wel een workaround door een X

te manipuleren. Een van de opdrachten in het pakket

Server op Windows te installeren, maar het resultaat is

is mogrify, waarmee je eenvoudig afbeeldingen con-

niet zo stabiel. En ook bij de commandline-programma’s werkt nog niet alles.

Bash-shell

verteert naar een ander bestandsformaat of vergroot of verkleint. Zo halveer je de dimensies van een foto met mogrify -resize 50% foto.jpg. Let op: dit

overschrijft het oorspronkelijke bestand! Wil je dat niet,

Het Ubuntu-systeem is goed geïntegreerd met

gebruik dan de ImageMagick-opdracht convert en geef

Windows, zodat je niet de indruk hebt dat je in een

de bestandsnaam van de verkleinde foto op: convert

afgesloten deel van je computer werkt. De inhoud van je hele Ubuntu-systeem is te vinden in C:\Users\

-resize 50% foto.jpg foto_klein.jpg.

De kracht van ImageMagick komt pas echt tot zijn

Met de op-

[Gebruikersnaam]\AppData\Local\Lxss\rootfs. Als je

recht als je meerdere afbeeldingen met één opdracht

dracht Mogrify

dus bestanden downloadt of bewerkt in je Ubuntu-

manipuleert. Stel dat je van alle jpg-afbeeldingen in

kun je onder

systeem, zijn die ook in Windows bereikbaar. Ook in de

een map ‘thumbnails’ wilt maken. Maak dan eerst een

meer thumb-

andere richting is er toegang mogelijk: al je Windows-

map voor de thumbnails aan met mkdir thumbnails.

nails maken,

schijfletters zijn in Bash beschikbaar onder /mnt. Zo staat de inhoud van je C-schijf onder /mnt/c. Maar er zijn grenzen aan de integratie: Windows-programma’s

Voer dan de volgende opdracht uit: mogrify -resize 100x100 -path thumbnails *.jpg. De thumbnails van alle afbeeldingen verschijnen dan in de map.

maar er zijn nog veel meer mogelijkheden.

in de Bash-shell opstarten werkt niet, noch Linux-programma’s in de Windows-opdrachtprompt draaien.

Aan de slag Maar wat kun je nu met Bash op Windows? Eigenlijk alles wat met niet-grafische programma’s onder Linux mogelijk is. Een eerste handigheidje is ssh. Dit is hét programma waarmee je van een afstand op Linux-computers inlogt. Doe je dat op een Windowscomputer, dan werk je traditioneel met het programma PuTTY. Met Bash op Windows heb je geen PuTTY meer nodig: je opent eenvoudigweg de Bash-shell en start het programma ssh. Wil je bijvoorbeeld op je Raspberry Pi inloggen met IP-adres 192.168.0.101, geef dan de opdracht ssh -l pi 192.168.0.101. Je krijgt dan

de vraag of je de vingerafdruk van de sleutel vertrouwt en geeft daarna het wachtwoord van gebruiker pi op je

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_090-091_Workshop - Bash op Windows 10 (JP).indd 91

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

91

31/07/16 14:11

ACHTERGROND Meerdere accesspoints

DE UITDAGINGEN VAN MEERDERE ACCESSPOINTS Eindelijk overal naadloos dekking? Wifi wordt dankzij 802.11ac steeds sneller en de snelste ac-routers worden inmiddels op de markt gezet onder de marketingterm AC5300. Snelheid is leuk, maar in de praktijk is dekking eigenlijk nog belangrijker. Doorgaans zal het vervangen van een oude router door een nieuw snel exemplaar voor je dekking niet zoveel doen. Worden die dekkingsproblemen ooit opgelost?

zorgen er daadwerkelijk voor dat meer

JEROEN BOER

weinig over is. Voor veel mensen zit de oplossing

W

gebruikers tegelijkertijd optimaal verbonden kunnen zijn. Dat betekent helaas niet dat je aan ĂŠĂŠn superrouter genoeg hebt. Vervang je de slechte router van je internetprovider door een superrouter, dan haal je in de buurt van die router inderdaad een prima snelheid. Vervolgens zul je constateren dat een verdieping hoger er van het bereik en de snelheid nog maar van hun wifi-problemen dan ook niet in een nog

ifi wordt steeds sneller en

voorzien. Dat is deels ook wel zo, technieken

snellere en duurdere router, maar in meerdere

inmiddels maken we gebruik

als een tweede 5Ghz-radio en MU-MIMO

accesspoints die je over je huis verspreidt.

van 802.11ac dat zelf nog volop

in ontwikkeling is. Zo zijn we PCM nummer

1

6/2016 uitgebreid ingegaan op het nog snellere

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

802.11ac wave 2. Behalve steeds sneller, worden routers vooral steeds duurder. De nieuwe modellen worden boven bestaande modellen gepositioneerd met een hoger prijskaartje. Een router van 450 euro is hierdoor al niets bijzonders meer. Voor dat geld krijg je een indrukwekkend exemplaar met soms wel acht antennes. De gedachte hierachter is dat een

36 40 44 48 52 56 60 64 100 104 108 112 116 120 124 128 132 136 140

dergelijke router meer gebruikers tegelijkertijd van een snelle en goede verbinding kan Op de 5GHz-band is veel meer bandbreedte, waardoor kanalen in tegenstelling tot de 2,4GHz-band geen overlap

A

hebben.

92

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_092-095_Achtergrond - Accesspoints (JP).indd 92

B

C

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:59

ACHTERGROND Meerdere accesspoints

voorkomen. Geef al je accesspoints dus hetzelfde SSID, dezelfde encryptie en dezelfde netwerksleutel. Het handigst is als je werkt met accesspoints van hetzelfde merk, zo heb je meer zekerheid dat alle eigenschappen van je netwerk hetzelfde zijn. Je kunt bijvoorbeeld niet bij alle merken de landcode van het wifisignaal wijzigen. Dit zou net de druppel kunnen zijn die ervoor zorgt dat roamen (het overschakelen naar het toegangspunt met het beste signaal) niet lekker gaat. Een ander belangrijk aandachtspunt is de uitzendsterkte. Zet die nooit op maximaal. Je zult altijd moeten spelen met de uitzendsterkte zodat je ‘cellen’ creëert met zo min mogelijk overlap. Op deze manier is er altijd één accesspoint met het beste bereik, terwijl de andere accesspoints een dermate slecht signaal bieden dat je client daar niet

Sneller met minder bereik

verbonden mee blijft. Helaas bieden lang niet alle Dure routers als de ASUS RT-AC5300 hebben vooral

merken de mogelijkheid om de uitzendsterkte te

Een paar jaar geleden kregen we steeds meer

met meerdere gebruikers snelheidsvoordelen, maar dek-

beperken, terwijl dat bij het gebruik van meer-

problemen met de snelheid van ons netwerk. Wifi

ken ondanks de hoge prijs niet je hele huis af.

dere accesspoints wel een heel belangrijke optie is. Denk er trouwens aan dat je de uitzendsterkte

op de 2,4GHz-band was zo populair geworden dat de vele netwerken elkaar storen. Gelukkig

genomen wordt door de client. Met andere

voor de 2,4- en 5GHz-band individueel zult moe-

is er naast de overvolle 2,4GHz-band de 5GHz-

woorden: je laptop, tablet of smartphone kiest

ten tweaken. De 2,4GHz-band heeft immers een

band die meer ruimte en snelheid biedt. Waar de

met welk wifi-netwerk hij verbonden is. Door

heel ander bereik dan de 5GHz-band. Om tot een

toegestane frequentieruimte op de 2,4GHz-band

je netwerk goed te configureren, kun je dit roa-

goede plaatsing en zendsterkte te komen, kun je

maar 83,5MHz breed is, is de potentieel toegesta-

mingprobleem in de meeste gevallen wel zo veel

gebruikmaken van een heatmap.

ne ruimte op de 5GHz-band maar liefst 455 MHz.

mogelijk voorkomen.

De ontwikkelingen op wifi-gebied als 802.11ac spelen zich dan ook op die 5GHz-band af.

Zorg er als eerste voor dat alle instellingen

Automatisch verbinding verbreken

– met uitzondering van het kanaal – precies

Hoe je je router of accesspoint ook instelt, uitein-

hetzelfde staan. Ieder accesspoint geef je een

delijk blijft een client (zoals je smartphone) verant-

mensen die van 802.11n op de 2,4GHz-band

eigen kanaalnummer, waarbij je op de 2,4GHz-

woordelijk voor de keuze om verbonden te blijven

overstappen naar 802.11ac op de 5GHz-band,

band alleen voor 1, 6 of 11 kiest om overlap te

met een accesspoint. Op sommige accesspoints

Toch is de 5GHz-band niet zaligmakend, veel

zullen merken dat de dekking van het netwerk veel slechter wordt. 5GHz-radiosignalen hebben van nature een minder goed bereik en dringen moeilijker door bijvoorbeeld vloeren en muren heen. Voor een goed dekkend 5GHz-netwerk zul je daarom fijnmaziger moeten werken dan dat je bij een 2,4GHz-netwerk wellicht gewend was. Het maakt daarbij niet uit of je een relatief simpele AC1900- of een geavanceerde AC5300-router gebruikt.

Uitdagingen extra accesspoint Op zich is het bijplaatsen van extra accesspoints niet zo’n heel groot probleem. Zet een accesspoint op je tweede verdieping en je hebt daar een uitstekend wifi-signaal. In de praktijk is er dan één probleem: apparaten als smartphones en laptops blijven vaak verbonden met het verkeerde accesspoint als je gaat rondlopen. Dat komt doordat de roamingbeslissing bij wifi

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_092-095_Achtergrond - Accesspoints (JP).indd 93

Optimaliseer de uitzendsterkte van je router of accesspoints.

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

93

31/07/16 14:59

ACHTERGROND Meerdere accesspoints

kun je apparaten eventueel een handje helpen

naal is op de plaats waar

met behulp van een minimale RSSI-instelling. Je

je accesspoint de verbin-

stelt hiermee in wat de minimale signaalwaarde

ding verbreekt, zul je geen

van een client moet zijn om verbinding te hebben

verbinding meer hebben

met het accesspoint. Wordt de verbinding slech-

en krijgen met je netwerk.

ter, dan wordt de verbinding met de client verbro-

Een minimale RSSI instellen

ken. Heel intelligent is deze oplossing verder niet,

is kortom dus een lapmiddel

het accesspoint heeft namelijk geen idee van de

dat je alleen bij echte problemen

rest van je netwerk. De hoop is dan dat je client

moet inzetten. De functie vind je

ondertussen in het bereik van een ander acces-

overigens alleen terug op (semi)profes-

spoint met een beter signaal is. Bij het verbreken

sionele accesspoints. Voor zover wij weten

van de verbinding zal de client dan automatisch

is ASUS de enige uitzondering op consumen-

verbinding maken met het accesspoint met het

tengebied. Dit merk van heeft een minimum RSSI

betere signaal. Er is wel een belangrijk nadeel: als

op veel van zijn apparatuur geïmplementeerd

er namelijk geen accesspoint met een beter sig-

onder de naam Roaming assistant.

Heatmap maken

Roamingstandaarden Om clients beter te laten roamen, is er een aantal

Ubiquiti UniFi-accesspoints zijn eenvoudig centraal te beheren, maar de nieuwste modellen ondersteunen vooralsnog geen naadloos roamen.

Voor een optimaal ingeregeld netwerk, zul je

roamingstandaarden die het draadloze netwerk

een heatmap moeten maken. Uiteraard zijn hier

en de clients beter laten samenwerken. Een be-

Ubiquiti UniFi: toch geen naadloos roamen

professionele dure oplossingen voor, maar die zijn

langrijke eis is dat zowel je accesspoints als clients

Wie op zoek gaat naar betaalbare accesspoints

in een thuissituatie niet heel realistisch. Gelukkig

ondersteuning moeten hebben voor deze stan-

voor thuis met ondersteuning voor roaming, komt

kom je ook met je laptop al een heel eind in combi-

daarden. Een belangrijke standaard is 802.11k

al snel uit bij de UniFi-accesspoints van Ubiquiti.

natie met het programma HeatMapper, dat je kunt

(Neighbour Reports). Via 802.11k krijgt een client

Qua prijsniveau past UniFi uitstekend thuis: het

downloaden via www.tiny.cc/heatmp.

een lijst van de accesspoints in het netwerk,

goedkoopste 802.11ac-accesspoint UAP-AC-Lite

Heb je geen laptop, dan kun je voor zowel iOS als

inclusief de bijbehorende kanalen in het netwerk.

is al voor 99 euro verkrijgbaar. Een groot voordeel

Android de app Telstra Wi-Fi Maximiser gebrui-

Zo hoeft er niet constant gescand te worden naar

is daarbij dat je net als bij duurdere systemen

ken. Maak de heatmap door heel langzaam in je

andere mogelijke accesspoints. Deze informatie

meerdere accesspoints vanuit één interface

huis te lopen volgens de aanwijzingen van het programma. Wil je zowel een dekkend 2,4- als 5GHz-netwerk, maak dan twee heatmaps.

beheert. Helaas heeft Unify in het kader van dit Een heatmap helpt je bij het bepalen van de plaatsing en uitzendsterkte van je accesspoints.

artikel wel een nadeel: Ubiquiti UniFi-accesspoints ondersteunen – hoewel ze die naam hebben – geen naadloos roamen. Dat Ubiquiti die naam wel heeft, komt doordat ze lange tijd hebben ingezet op een techniek die ze Zero Handoff noemden. Een groot voordeel van Zero Handoff is dat clients geen specifieke ondersteuning hoeven te hebben, een client ziet alle accesspoints als één accesspoint en hoeft dus zelf geen roamingbeslissingen te nemen. Uiteraard is Zero Handoff geen magie en komt het met een erg groot nadeel: alle accesspoints gebruiken hetzelfde kanaal. Accesspoints beïnvloeden elkaar dus in negatieve zin en kunnen nooit een optimale snelheid bereiken. De snelheidseisen die we aan een modern netwerk stellen, kunnen hierdoor nooit gehaald worden. Ubiquiti is dan ook stilletjes gestopt met Zero Handoff; de nieuwe dit jaar geïntroduceerde ac-accesspoints ondersteunen de techniek niet. De fabrikant is wel aan het kijken of 802.11k/r/v geïmplementeerd kan worden, maar dat is nu nog niet het geval. Wel kun je eventueel werken met minimum RSSI-waarden werken, waarbij een accesspoint een apparaat van het netwerk afgooit.

94

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_092-095_Achtergrond - Accesspoints (JP).indd 94

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:59

ACHTERGROND Meerdere accesspoints

Power over Ethernet helpt de client om betere en snellere roamingbe-

Pro en iPad mini deze standaarden, en dat geldt

Een voordeel van wat professionelere access-

slissingen te maken. Een tweede standaard die

ook voor Samsungs Galaxy S4 en nieuwer. Ook

points is – behalve dat ze beter met elkaar

belangrijk is voor betere roaming is 802.11v (BSS

Windows 10 kan omgaan met roamingstandaar-

samenwerken – dat ze doorgaans Power over

Transition Management). BSS staat voor Basic Ser-

den, al hangt dat wel weer af van de gebruikte

Ethernet ondersteunen. Hierdoor is het mo-

vice Set en is de combinatie van een accesspoint

netwerkkaart. Consumentenrouters en -access-

gelijk om ook de voeding van het accesspoint

en alle met dat accesspoint verbonden clients.

points ondersteunen doorgaans helaas geen roa-

over de netwerkkabel te laten lopen. Handig,

Dankzij 802.11v kunnen accesspoints clients infor-

mingstandaarden omdat de benodigde centrale

want je hebt dan geen wandcontactdoos

meren dat een ander accesspoint voor een betere

intelligentie ontbreekt. Die centrale intelligentie is

nodig in de buurt van je accesspoint. Let er wel

verbinding zorgt. Zowel 802.11k en 802.11v zijn

overigens merkspecifiek, dus voor een roamend

op dat er verschillende PoE-standaarden als

bedoeld om clients te helpen om betere roaming-

netwerk heb je accesspoints van hetzelfde merk

802.3af en 802.11at zijn. Zorg er dus voor dat

keuzes te maken. Daarnaast wil je natuurlijk ook

nodig. Vermoedelijk gaan we thuis, net als in de

je PoE-switch en -accesspoint compatibel zijn

dat dit roamen zo snel mogelijk gaat. Hiervoor

zakelijke wereld, toe naar een situatie waarbij

met elkaar.

is 802.11r (Fast BSS Transition) bedoeld. Deze

al je accesspoints van hetzelfde merk zijn. Dat

Let er daarbij extra op dat juist de wat

standaard zorgt ervoor dat een client zich veel

heeft dan weer als voordeel dat je deze appara-

goedkopere PoE-accesspoints die voor

sneller kan autoriseren op een ander accesspoint.

ten vanuit één centrale interface kunt beheren.

thuisgebruik interessant zijn, vaak niet

Eigenlijk wordt de zogenoemde handshake met

Linksys heeft onlangs 802.11k/r onder de naam

voldoen aan deze standaarden. Deze zullen

het nieuwe accesspoint al gedaan voordat er

‘naadloos roamen’ toegevoegd aan hun nieuw-

dan niet werken met een PoE-switch, maar

daadwerkelijk geroamed wordt. Hierdoor is de tijd

ste consumentenrouters en accesspoints met

alleen met hun eigen PoE-injectors. Dit is

dat een client niet verbonden is met het draad-

Max-Stream-firmware. Wel lijkt het erop dat bij

een tussenstukje met een eigen netspan-

loze netwerk vrijwel nihil. Zo krijg je bijvoorbeeld

Linksys’ implementatie er gebruik moet worden

ningsadapter, dat je aansluit tussen je switch

geen onderbrekingen in een Skype-gesprek.

gemaakt van de RE7000 wifi-extender geconfigu-

en het accesspoint. Het grootste probleem

reerd als extender. Hoe dit in de praktijk precies

hierbij is dat je een aansluiting waar een der-

werkt, moeten we nog testen.

gelijke injector tussen zit, niet voor normale

Roaming thuis Omdat we ook thuis steeds vaker met meerdere

netwerkapparatuur moet gebruiken. Switches

accesspoints werken, wordt ondersteuning voor

Tot slot

deze roamingstandaarden ook voor consumen-

We stappen met z’n allen dankzij 802.11ac mas-

daadwerkelijk een PoE-apparaat is aangeslo-

ten belangrijk. Zeker omdat onze clients vaak al

saal over naar de 5GHz-band voor een sneller

ten voordat er spanning op de netwerkkabels

zijn voorbereid op 802.11k/r. Zo ondersteunen

draadloos netwerk. Helaas komt die snellere

gezet wordt. Bij een injector is dat doorgaans

iPhones vanaf de iPhone 4s, de iPad Air, iPad

5GHz-frequentie met het nadeel van een veel

niet het geval. Deze maken dan gebruik van

minder goed bereik, waardoor er meerdere

passieve PoE, waarbij er altijd spanning op de

accesspoints noodzakelijk zijn. Het werken met

netwerkkabels staat. Hierdoor kan een appa-

meerdere accesspoints zorgt voor meer aandacht

raat als een laptop die niet met PoE om kan

voor de configuratie van je netwerk. Je moet bij-

gaan, kapotgaan als je deze aansluit. Markeer

voorbeeld veel aandacht besteden aan de plaat-

bij gebruik van PoE-injectors dus altijd goed

sing en uitzendsterkte van je accesspoints. Alleen

je netwerkaansluitingen of kabels.

met PoE-standaarden bepalen eerst of er

zo heb je een complete dekking én voorkom je dat clients aan het verkeerde accesspoint blijven ‘plakken’. Om een draadloos netwerk met meerdere accesspoints echt lekker te laten werken, is ondersteuning voor de roamingstandaarden 802.11k/r gewenst. Voor thuisgebruik waren deze standaarden tot nu toe qua kosten onhaalbaar, professionele accesspoints die dit ondersteunen zijn voor thuis simpelweg te duur. Inmiddels zitten we gelukkig in een overgangsfase wat betreft wifi voor thuis. Waar de focus van netwerkfabrikanten zich tot nu toe vooral richtte op steeds meer snelheid, zijn we op het punt gekomen dat dekking met meerdere accesspoints belangrijk wordt. Linksys is de eerste fabrikant van consuLinksys Max-Stream-producten, zoals de range-extender RE7000, ondersteunen naadloos roamen.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_092-095_Achtergrond - Accesspoints (JP).indd 95

Een voordeel van (semi)professionele access-

mentenapparatuur die zich op 802.11k/r stort en

points is dat dankzij PoE zowel het datasignaal als

we hopen dat andere fabrikanten spoedig zullen

de benodigde voeding over één netwerkkabel gaan.

volgen.

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

95

31/07/16 14:59

WORKSHOP Android hacken

HACKS VOOR ANDROID Word de baas over je toestel Android is hét besturingssysteem bij uitstek om aan te passen. Gevorderde gebruikers van Googles OS kiezen vaak voor dit platform omdat zij controle willen krijgen over hun telefoon. En dat kan heel ver gaan. Laten we eens kijken naar de échte hacks voor Android: hoe word jij de ultieme ‘master’ over je systeem? TIJS HOFMANS

J

e kunt allerlei leuke, wat minder voor de hand liggende dingen doen met je Android-toestel. Bestuur hem voor het gemak met je pc, root het

toestel voor veel meer mogelijkheden, zet ‘m in als mediaserver en gebruik IFTTT om van alles te automatiseren. Hup, aan de slag!

Meer controle over Android Je pc besturen met je telefoon Een gave én handige manier om je Android te besturen via je pc (of een ander apparaat, zolang er maar een browser en internetverbinding is) is AirDroid. Zodra je de app installeert en verbinding maakt, kun

versie maakt het zelfs mogelijk de camera te bedie-

je je Android vanaf je pc bedienen via de browser.

nen, waardoor je eigenlijk een draadloze beveiligings-

bestuur je je

Handig, bijvoorbeeld als je op je werk bent. Zo kun

camera hebt.

smartphone of

je namelijk gewoon je Android blijven gebruiken

96

terwijl je werkt. Maar ook als je toestel fysiek ergens

Rooten

anders is, kun je hem benaderen. Je toestel wordt als

Rooten wordt vaak gelijkgesteld aan het ‘jailbreaken’

een desktop-programma gepresenteerd en je kunt

of hacken van je toestel. Klinkklare onzin! In feite

meteen reageren op berichten en telefoontjes. Ook

houdt het in dat je administrator-rechten krijgt, maar

kun je bestanden over en weer sturen. De betaalde

omdat Android in feite Linux draait, noemt men

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_096-101_Workshop - Hacks voor Android (JP).indd 96

Met Airdroid

tablet via je pc.

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 13:59

WORKSHOP Android hacken

deze rechten root-toegang. Met deze rechten kun

kun je ook aan de slag met zogeheten custom ROMs.

je bijvoorbeeld andere Android-versies installeren,

Dit zijn meestal Android-versies waar hobbyisten

ongewenste onderdelen verwijderen of apps inclusief

flink aan geknutseld hebben, voor betere presta-

gegevens back-uppen. Root-toegang verkrijgen is een

ties, privacybescherming en meer personalisatie-

lastig klusje dat bovendien bij iedere Android-fabri-

mogelijkheden. Bekende ROMs zijn CyanogenMod,

kant anders is. Houd er in ieder geval rekening mee

Paranoid Android, AOKP en OmniROM. De gemak-

dat je bij dit proces je Android-toestel via een kabel

kelijkste manier om hiermee te starten, is met de app

aan je pc koppelt en je toestel weer teruggezet wordt

ROM Manager, die gewoon in de Play Store staat.

naar de fabrieksinstellingen. Via de website www.

Hiermee installeer je eenvoudig een custom recovery:

xda-developers.com kun je voor veel toestellen een

een soort opstartscherm van waaruit je je huidige

stappenplan krijgen.

Android-versie kunt back-uppen, maar ook nieuwe

Er zijn veel apps verkrijgbaar die gebruikmaken

covery het installatiebestand van je nieuwe ROM uit.

Buiten de Play Store om kun je de adblocker AdAway

Deze moet je dus eerst op je toestel gedownload heb-

(http://adaway.org) installeren. Maar ook in de Play

ben. Let wel op dat je na de installatie alle bestaande

Store vind je een aantal handige apps. Pry-fi zorgt

gegevens kwijt bent.

ervoor dat je niet gevolgd kunt worden op basis van

CyanogenMod is een ROM waarmee je veel

kunt installeren. Je kiest dan uit het menu in de re-

van de extra mogelijkheden die root-toegang bieden.

Moeilijk doen met een custom recovery of root-

je wifi- of bluetooth-gegevens. Wifi Password gebruik

toegang voor een andere ROM is niet altijd nodig.

je om wachtwoorden te achterhalen en Dumpster om

CyanogenMod heeft een handige installer. Hiervoor

verwijderde bestanden terug te krijgen. Met Greenify

is de site http://get.cm in het leven geroepen. De

zorg je ervoor dat apps minder energie verbruiken.

website begeleidt je op kinderlijk eenvoudige manier

Nog een handige app is Titanium Backup, waarmee

door de installatie. Je moet hierbij wel je Android aan

je apps mét hun gegevens kunt back-uppen, hierover

de pc koppelen met een kabel. Kijk voordat je begint

later meer.

ook even op www.cyanogenmod.org om te kijken of

aan je toestel

Custom ROM

kunt aanpassen.

Wanneer je root-toegang op je toestel hebt verkregen,

jouw Android-toestel ondersteund wordt.

Knutselen en optimaliseren Heb je geen zin in installaties van Custom ROMs, waarbij je je toestel weer helemaal opnieuw kunt configureren? Via Xposed Framework kun je modules toevoegen aan je Android-toestel, zodat je de prestaties kunt tweaken (bijvoorbeeld overklokken of juist energiezuiniger maken), het uiterlijk en gedrag kunt aanpassen of zelfs functionaliteiten kunt toevoegen, zoals YouTube-video’s downloaden of Snapchats bewaren. Uiteraard heb je voor de installatie roottoegang nodig. Op http://repo.xposed.info kun je terecht voor de installatie, van Xposed zelf, maar ook voor modules. Draai je een Custom ROM, maar kun je niet genoeg krijgen van het geknutsel en optimaliseren? Een alternatieve kernel is ook mogelijk. De kernel is (heel kort door bocht) het gedeelte wat de hardware van je Android aanspreekt; als het ware de brug tussen Android(-apps) en alle fysieke onderdelen van je toestel. Met een alternatieve kernel kun je dus heel precies sleutelen hoe Android je systeem aanspreekt – voor betere prestaties of juist een betere accuduur, de helderheid van je scherm, het volume et cetera. Op www.xda-developers.com kun je zien of er alternatieve kernels beschikbaar zijn voor je toestel en hoe je deze installeert.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_096-101_Workshop - Hacks voor Android (JP).indd 97

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

97

31/07/16 13:59

WORKSHOP Android hacken

Meer controle binnen Android Instellingen aanpassen Naast meer controle óver Android krijgen, kun je ook meer controle bínnen Android willen hebben. Zo kun je allerlei onderdelen binnen het OS zelf aanpassen. Daar zijn een aantal handige tools voor, zoals Tasker of If This Then That (IFTTT). Over IFTTT later meer. Ook zit er een aantal trucjes in het besturingssysteem zelf. Zo zit er in Android Marshmallow de SystemUI-tuner. Dit verborgen instellingenmenu geeft de mogelijkheid om de instellings-snelkoppelingen in het notificatiescherm te wijzigen of om het accupercentage weer te geven bij de meldingen. Je kunt de Tuner in je instellingen bereiken door het notificatiepaneel omlaag te schuiven en het tandwieltje tien seconden lang ingedrukt te houden. Samsung heeft deze instellingen helaas uit Android verwijderd, op sommige toestellen is het echter wel terug te vinden in de opties voor ontwikkelaars.

Handige apps Bevries apps

Voor het onder controle krijgen van je besturings-

met Titanium

systeem gebruiken wij graag nog twee apps: Tasker

Backup die je

en Titanium Backup. Eén van de beste applicaties om

niet kunt verwij-

zowat alles op je telefoon te regelen is Tasker. Het is wel

deren.

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_096-101_Workshop - Hacks voor Android (JP).indd 98

Met Tasker

alleen de apps uit de Play Store. App-gegevens (zoals

kun je vrijwel

te krijgen, het lijkt soms

de highscores in je games of berichten in chat-apps)

ieder proces

wel programmeerwerk.

worden dan niet meegenomen. Met Titanium Backup

van je telefoon

Ho! Niet stoppen met

kun je apps inclusief data back-uppen. De app oog niet

automatiseren.

lezen! De app is namelijk

gebruiksvriendelijk, maar zit bomvol handige toevoe-

wel bijzonder de moeite

gingen. Zo kun je apps met hun gegevens ook naar je

waard. Je kunt er name-

cloudopslag wegzetten. Heb je geen root-toegang, dan

lijk je toestel ongekend

kun je ook de app Helium proberen voor het back-up-

mee automatiseren. Op

pen van apps en gegevens. Onze ervaringen met deze

bepaalde tijden en locaties

app zijn echter wisselend.

je geluid uitzetten, Spotify

98

apps back-uppen, maar helaas gaat dat niet verder dan

pittig om onder de knie

starten wanneer je een

Standaard-apps verwijderen

koptelefoon inplugt of in-

Als je bepaalde standaard-apps op je toestel niet wilt

stellen dat wanneer je het

hebben, kun je ze verwijderen. Sommige ongewenste,

toestel oplaadt, alle apps

voorgeïnstalleerde apps kunnen hardnekkig zijn en

afgesloten worden. Je

laten zich niet van je toestel verwijderen. Maar niet te

kunt de taken zo gedetail-

verwijderen, betekent meestal niet dat ze onmisbaar

leerd maken als je wilt en

zijn. Neem bijvoorbeeld de Smart Manager van de

het aantal variabelen lijkt

Galaxy S6 en S7. Niet te verwijderen, maar in feite een

oneindig. De app is niet

trojaans paard om een nutteloze geheugenbeheerder

gratis, na hem een week

van Cleaner Master en virusscanner van McAfee bin-

gratis uit te proberen,

nen te lozen. Met de eerder genoemde app Titanium

betaal je er eenmalig drie

Backup kun je niet alleen back-ups maken, je kunt ook

euro voor.

apps ‘bevriezen’. Wanneer een app bevroren is, kan hij

Onze tweede favoriet

niet meer gestart worden en is hij ook niet meer zicht-

is Titanium Backup. In de

baar in het applicatie-overzicht. Mocht je de app toch

standaard-instellingen van

weer willen gebruiken, dan kun je via Titanium Backup

Android kun je eenvoudig

de app ook zo weer ontdooien.

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 13:59

WORKSHOP Android hacken

KSWEB is ook op afstand via een webinterface aan te sturen.

Je Android anders gebruiken

Twee soorten servers die je van je Android kunt maken, bespreken we hier: een webserver en een mediaserver. Uiteraard moet je je Android-toestel op het stroom-

Eigen server maken

net aansluiten als je hem als server wilt inzetten.

Heb je nog een oude Android-smartphone of -tablet

Stroombesparende maatregelen kun je maar beter

liggen? Dan kun je daar misschien wel en eigen thuis-

uitschakelen, zodat je wifi-verbinding niet na een tijdje

server van maken! Handig om media van af te spelen of

uitvalt. En stel in de DHCP-instellingen van je router

als cloud-backup.

in dat die je Android-toestel altijd hetzelfde IP-adres

Er bestaan allerlei apps waarmee je dat kunt doen.

toekent.

Voor elke taak bestaat er wel een app. Wil je veel mogelijkheden tot je beschikking hebben, dan is Servers

Webserver

Ultimate een goede keuze: deze app bevat tiental-

Servers Ultimate bevat alles om een webserver van

len soorten servers. Om er meer dan twee tegelijk te

je Android te maken, maar we werken liever met

zet je een

draaien, moet je betalen. Maar er bestaan ook talloze

KSWEB, omdat die gebruiksvriendelijker is. De app

webserver op,

apps die gespecialiseerd zijn in één servertaak en daar-

is vijf dagen lang gratis te gebruiken, daarna moet je

inclusief PHP en

door meer mogelijkheden bieden, bijvoorbeeld apps

een serial key kopen voor 2,99 dollar (ca. 2,65 euro).

MySQL.

die van je Android-toestel een Minecraft-server maken.

KSWEB bevat niet alleen een webserver (lighttpd),

Met KSWEB

maar ook de scripttaal PHP en de database MySQL. Daarmee zijn zelfs dynamische websites zoals een WordPress-blog op je Android-toestel mogelijk. De app geeft in het tabblad Status een duidelijk overzicht van wat er draait. In de andere tabbladen configureer je de verschillende componenten. Schakel de webinterface van KSWEB in het tabblad Tools in door op Start bij WebFace te drukken. Open daarna in het tabblad Status de tweede link onder Lighttpd en meld je aan met de gebruikersnaam en het wachtwoord admin. Wijzig je wachtwoord in System Settings. Je webpagina’s of de code van je PHP-applicatie plaats je in /mnt/sdcard/htdocs. PHP en MySQL configureer je in de daarvoor bestemde tabbladen in de app of met phpMyAdmin in het tabblad Tools.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_096-101_Workshop - Hacks voor Android (JP).indd 99

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

99

31/07/16 13:59

WORKSHOP Android hacken

En het is niet eens moeilijk: “If [nieuw item in je Google Agenda] Then [voeg item toe aan Outlook Agenda]”

Apps, diensten en apparaten koppelen IFTTT is een dienst waar andere apps, diensten of hardware-fabrikanten zich bij kunnen aansluiten. De software van IFTTT is te implementeren door een app-bouwer zodat bepaalde acties aan elkaar kunnen worden gekoppeld. Een ontwikkelaar als Twitter zorgt dan bijvoorbeeld dat je via IFTTT tweets kunt plaatsen, en Evernote maakt het mogelijk dat je nieuwe notities kunt aanmaken. Ook hardware-fabrikanten kunnen IFTTT-integratie toevoegen. Een bekend voorbeeld is Nest, dat zijn thermostaat, Met Bubble-

Mediaserver

rookmelder en Nest Cam kan laten bedienen via IFTTTcommando’s. Maar ook routers, wearables, verlichting, weerstations en zelfs auto’s kunnen gekoppeld worden.

UPNP maak je

Er bestaan talloze apps om je Android als mediaserver

van je Android

in te zetten. Welke je kiest, is vooral een kwestie van

IFTTT werkt ook goed samen met Android zelf. Je

een mediaser-

smaak en hangt af van welke software je als clients

kunt bijvoorbeeld de locatiegegevens van je telefoon

ver voor DLNA

gebruikt. Gebruik je bijvoorbeeld Plex-apps, instal-

koppelen aan de dienst, zodat wifi wordt ingeschakeld

en Chromecast.

leer dan de app Plex for Android op je toestel. In de

wanneer je in de buurt van je huis bent. Hetzelfde kan

instellingen van de app selecteer je Advertise as

met sms’jes of telefoongesprekken, of met je accuduur

server. De meest algemene app is AllConnect - Play &

(bijvoorbeeld: laat mijn Hue-lampen rood knipperen als

Stream. Hiermee stream je je multimediabestanden

mijn telefoon bijna leeg is). IFTTT is sinds vorig jaar ook

naar alle DLNA-compatibele hardware, smart-tv’s,

geïntegreerd in Android Wear, zodat je bepaalde dingen

knoop je alle

Chromecast, Apple TV, Xbox, PlayStation, AirPlay-

op je smartwatch kunt weergeven, bijvoorbeeld de waar-

diensten en

speakers enzovoort. Met BubbleUPNP maak je van je

schuwing dat het gaat regenen of de informatie dat het

apparaten aan

Android een mediaserver voor DLNA en Chromecast.

International Space Station overvliegt.

elkaar!

Met recepten

Start de app en kijk onder Local Media Server of de app je mediabestanden vindt. Extra mediabestanden die op je SD-kaart of externe schijf staan, voeg je toe in Settings / Local Media Server / Local content / Internal storage and mount points.. Meestal is dat in de vorm /mnt/media_rw/ennogiets.. Blader daarna in een DLNA-compatibele media renderer of controller in de media van je Android-server en speel ze af. Zo kun je al je mediabestanden in je hele huis afspelen.

Alles automatiseren If this … then that Je telefoon moet voor jou werken en niet andersom. Veel apps hebben echter nog beperkingen waardoor nét die ene functie ontbreekt die je graag wilt gebruiken. Daar komt If This Then That om de hoek kijken, afgekort IFTTT. Het is één van de krachtigste Androidapps waarmee je al je andere apps met elkaar kunt verbinden en precies kunt laten doen wat jij wilt. If This, Then That is een bijna letterlijke vertaling van wat de app precies doet: als er ‘dit’ gebeurt, doe dan ‘dat’. Hierbij kunnen ‘dit’ en ‘dat’ heel simpele of juist heel ingewikkelde commando’s zijn. Wil je bijvoorbeeld al je Google Calendar-items automatisch importeren naar je Outlook-agenda? Dat kan automatisch met IFTTT.

100

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_096-101_Workshop - Hacks voor Android (JP).indd 100

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 13:59

WORKSHOP Android hacken

zaken je zelf geautomatiseerd hebt en welke recepten je als favoriet hebt ingesteld. Je kunt gelukkig niet alleen zoeken door de ‘leukste’ recepten, maar ook de meest relevante. Dat komt goed uit, want misschien gebruik je wel een heel specifieke apps die niet veel andere mensen gebruiken waardoor er weinig recepten voor zijn. Zoeken naar handigheidjes voor specifieke apps? Dat kan ook, via www.ifttt. com/channels, com/channels waar je kunt zoeken naar een app of dienst die je zelf gebruikt. Daar zitten bekende diensten bij zoals Evernote en Twitter, maar ook hardware zoals sensoren van D-Link of zelfs BMW. Je kunt via de kanalen ook zoeken op categorie, bijvoorbeeld op blogdiensten (zoals WordPress), of domotica (zoals Nest-apparatuur) of productiviteit (Wunderlist, Todoist).

De risico’s Hoewel If This Then That heel veel leuke en vooral handige opties heeft, zitten er ook een paar risico’s aan. Het is goed om daar even bij stil te staan voor je het gebruikt. Je geeft IFTTT namelijk behoorlijk wat toegang tot apps met veel persoonlijke informatie. Als je bijvoorbeeld Gmail, OneDrive, Dropbox of Evernote Zoek in de

Recepten van anderen

koppelt aan IFTTT, dan levert dat behoorlijk wat potentiele gevaren op. Die gevaren zitten er vooral in dat IFTTT

lijst naar welke

Het is niet erg als je overweldigd bent door de einde-

authenticatie krijgt om bij je applicaties te komen. IFTTT

dienst je wilt

loze mogelijkheden van IFTTT (dat zijn wij stiekem ook

verzamelt weliswaar zelf geen wachtwoorden van an-

gebruiken. In

weleens). IFTTT werkt vooral goed als je met bepaalde

dere apps, maar toch blijft het oppassen. Als er namelijk

dit voorbeeld

apps al tijden tegen een probleem aanloopt dat je in

een beveiligingsprobleem zit in IFTTT, kunnen kwaadwil-

kiezen we Face-

de specifieke app zelf niet kunt oplossen, bijvoorbeeld

lenden mogelijk bij allerlei gegevens van jouw diensten.

book.

omdat die apps beperkte functies hebben.

Dat gebeurt bijvoorbeeld vaak bij Twitter, waar spam-

Maar welke apps kun je nu gebruiken in combinaBlader door

tie met andere? Welke fysieke producten die je hebt

tweets worden geplaatst bij mensen die veel oude apps toegang tot hun account hebben gegeven. Je kunt je hier enigszins tegen beschermen door af en

het grote

kun je koppelen aan apps op je telefoon? En welke

aanbod aan

koppelingen kun je dan maken? Gelukkig hoef je niet

toe eens door de lijst te gaan met accounts en diensten

bestaande

zelf aan de slag om ieder recept zelf uit te proberen,

die je toegang hebt gegeven tot de koppeling met IFTTT.

recepten voor

want IFTTT maakt het makkelijk om recepten te delen

Verwijder de diensten die je niet meer gebruikt. Dat is

inspiratie.

met anderen én om ze snel terug te vinden. Op www.

een beetje omslachtig, want IFTTT geeft nergens een

ifttt.com/recipes kun je bekende recepten vinden

lijst waar al je verbonden apparaten onder elkaar staan.

die anderen hebben bedacht en gemaakt. Daar zitten

Je kunt echter wel zien welke recepten je ooit hebt

populaire recepten bij die door veel andere gebruikers

ingesteld, zelfs de recepten die je niet meer gebruikt.

worden ingezet. Zo kun je makkelijk NASA’s bekende

Hieraan kun je zien welke verschillende diensten je

‘Astrophoto of the day’ als wallpaper op je Android-toe-

gekoppeld hebt. Je moet vervolgens naar het kanaal van

stel zetten, of instellen dat je een notificatie krijgt als er

een dienst gaan, bijvoorbeeld naar Evernote. Daar kun

regen komt. Dat laatste kan door IFTTT aan een gratis

je je account loskoppelen, maar ook een nieuwe API-key

weerdienst als AccuWeather te koppelen.

aanvragen. Dat is slim om periodiek te doen, want op

IFTTT heeft een belangrijk sociaal component, waarbij je als gebruiker kunt aangeven wanneer je zelf een recept gebruikt, en je kunt een ‘like’ geven om iets aan

die manier weet je zeker dat je unieke authenticatie niet door iemand anders gebruikt kan worden. Je kunt sowieso je account beter beschermen door

te bevelen. De meest gebruikte recepten en die met de

op de desktop naar www.ifttt.com/tfa/enable/sms

meeste ‘likes’ komen in een ‘Aanbevolen’-sectie of on-

te gaan en tweefactorauthenticatie aan te zetten. Je

der ‘Hot’ te staan. Daarnaast kun je je profiel openbaar

moet dan inloggen met een extra sms bovenop je

maken, zodat andere gebruikers kunnen zien welke

wachtwoord voor je bij al je kanalen kunt.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_096-101_Workshop - Hacks voor Android (JP).indd 101

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

101

31/07/16 13:59

NIEUW!

Voor je dagelijkse dosis Apple!

Iedere dag biedt MacWorld.nl het laatste nieuws over de iPhone, iPad en Mac, reviews over nieuwe Apple-producten, handige how to’s en leuke video’s. En verder: » Maak een account aan en discussieer mee » Koop en verkoop je Apple-producten via MacWorld-mResell » Meld je aan voor de wekelijkse GRATIS nieuwsbrief

Ga snel naar MacWorld.nl »

Naamloos-1 Naamloos-1 1 1

27-10-2015 15:51:54 10:21:54 1-10-2015

MINIWORKSHOP Synchroniseren

SYNCHRONISEREN MET GOODSYNC Synchroniseren gaat tegenwoordig steeds vaker via Auto-instellingen allerlei clouddiensten, maar dat heeft ook nadelen. Via het knopje Auto (onder de kop Acties een eindje Een nadeel is dat je de controle over je bestanden lager) kun je de taak finetunen. Bij een synchronisatietaak moet achter het item Bij wijzigen bestand de uit handen geeft. Het programma GoodSync biedt optie Synchroniseren aangevinkt zijn. Als blijkt dat het beste van twee werelden en werkt net zo mak- je regelmatig synchronisatiefoutmeldingen krijgt, dan stel je hier een vertraging van een paar seconden in. kelijk lokaal, als via het netwerk, als via de cloud. Drie of vier seconden vertraging is vaak genoeg. Verder RONALD SMIT

G

kun je achter het item Met regelmaat ook de opties Analyseren en Synchroniseren aanvinken, gevolgd oodSync (www.goodsync.com/nl) beschikt

door een tijdsinterval. Dubbele zekerheid, eventuele

over de mogelijkheid om back-ups op gezette

synchronisatiefoutjes worden zo netjes hersteld. Voor

tijden te maken, maar ook realtime synchro-

de rest kun je de opties hier laten voor wat ze zijn.

niseren – al dan niet met een zelf gekozen vertraging – is geen enkel probleem. Ook prettig is de mogelijkheid

Richting

om de takenlijst te back-uppen, dan hoef je na een

Klik in het Opties-venster in de linkerkolom op Alge-

Windows-herinstallatie niet alles opnieuw in te stellen.

meen en kies als Synchroniseerrichting bij voorkeur de optie Van links naar rechts, ofwel van bron naar

Synchroni-

sie, maar die is erg beperkt. Tijdens de proefperiode

doel. Daarmee voorkom je dat áls je per ongeluk een

seren én met

van dertig dagen is GoodSync volwaardig te gebruiken.

GoodSync kost dertig euro. Er is ook een gratis ver-

bestand of map op de back-upschijf wist, het origineel

regelmaat back-

De eerste keer dat je GoodSync start, opent een

ook verdwijnt. Ook zijn back-ups van verwijderde be-

uppen in één

wizard voor een nieuwe taak. Geef de taak een naam,

standen te bewaren (standaardgedrag), het aantal da-

taak levert een

bijvoorbeeld Mijn documenten. Kies de optie Syn-

gen is zelf in te stellen. Klik op Sla op en je hebt verder

solide beveili-

chroniseren of Backup. Voor veelgebruikte mappen

geen omkijken meer naar het synchronisatieproces!

ging op.

met echt belangrijke en onmisbare zaken is synchronisatie aan te bevelen, voor andere mappen kun je ook kiezen voor een regulier back-upschema volgens een bepaalde tijdsinterval. Wij kiezen voor Synchroniseren / OK. Het hoofdvenster van GoodSync opent met daarin de nieuwe taak. Elke toegevoegde taak krijgt overigens een eigen tabblad toegewezen, wel zo overzichtelijk. Stel nu als eerste een doel- en bronmap in. Klik voor de bronmap helemaal links op de knop Selecteer en kies bijvoorbeeld onder User & Disks / {gebruikersnaam} / de map Documenten. Klik op OK en klik daarna helemaal rechts op de knop Selecteer voor het instellen van de doelmap. Kies bij voorkeur een map op een externe schijf of op de NAS. Wij maken de map Goodsync sync aan en selecteren deze als doel.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_103-103_Miniworkshop - Synchroniseren met GoodSync (TS).indd 103

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

103

31/07/16 14:24

THE BAT TLE Samsung versus Toshiba

SAMSUNG 950 PRO VS TOSHIBA OCZ RD400 Naast gewone SATA600-SSD’s zijn er tegenwoordig ook modellen gebaseerd op de interface PCI Express 3.0 4x, die hierdoor een veel hogere maximale bandbreedte hebben. In deze test vergelijken we twee van deze producten met elkaar: de Samsung 950 Pro 512GB en de Toshiba OCZ RD400 512GB. FA R Z I N PA R H A M

Samsung 950 Pro 512GB De eerste echte consumenten-SSD met de PCI

4,8 Gbit/s.)

kan hij veel meer 4K-lees- en schrijfoperaties

Express 3.0 4x-interface was de Samsung 950

Een andere vernieuwing is het gebruikte Non-

per seconde uitvoeren. Bij de ‘real world’-bench-

Pro, waarvan een 256- en een 512GB-exemplaar

Volatile Memory Express-protocol (NVMe), de

mark PCMark zijn de testresultaten echter niet

beschikbaar is. De 950 Pro komt in de M.2-

opvolger van AHCI. In tegenstelling tot AHCI is

veel beter. Dit komt omdat SSD’s al zó snel zijn

formfactor: een kleine maar vrij lange printplaat

NVMe niet ontwikkeld voor ‘ouderwetse’ harde

dat ze bij normaal gebruik allang niet meer de

waarop de geheugenchips zijn gemonteerd. Hij

schijven, maar speciaal voor SSD’s. Hierdoor

bottleneck zijn, dus een nog snellere SSD levert

wordt rechtstreeks op het moederbord vastge-

zijn er talloze optimalisaties doorgevoerd die de

dan geen verbetering meer op.

schroefd (dat moet daarvoor wel een speciale

prestaties van SSD’s ten goede komen. Het zal

Gemiddeld kost de 950 Pro 512GB 343 euro,

aansluiting hebben), waardoor hij geen ruimte

daarom niet verrassen dat de 950 Pro noe-

ongeveer evenveel als high-end SSD’s enkele

van de kast inneemt. Leuk voor kleinere sys-

menswaardig sneller is dan de snelste SATA600-

jaren terug. Wel is hij veel duurder dan SATA-

temen. Een mogelijk nadeel is wel de warmte:

SSD’s. De sequentiële snelheid (1 MB blokken

SSD’s: de prijs per gigabyte is ongeveer drie

naar verluidt kan hij in sommige situaties te

lezen en schrijven) ligt stukken hoger en ook

keer hoger dan bij de budgetmodellen.

warm worden, waardoor hij gaat throttlen: als het ware ‘gas’ terugneemt om weer af te koelen. Het meest opvallende voordeel van de 950 Pro is uiteraard de PCI Express 3.0 4x-bus, daarvan

Specificaties

Samsung 950 Pro 512GB

Toshiba OCZ RD400 512GB

ligt – vergeleken met Serial ATA 600 – de band-

Gemiddelde prijs

€ 343,-

€ 380,-

breedte stukken hoger: 32 GT/s, vergeleken met

Iometer - 4K random read - QD1

13.922 IOps

11.824 IOps

Iometer - 1MB sequential read

1825 Mbyte/s

1041 Mbyte/s

Iometer - 1MB sequential write

1472 Mbyte/s

1520 Mbyte/s

Deze overhead verschilt voor PCI Express 3.0

PCMark 7 - Storage Score

6120

5974

en SATA 600, maar indien we dat meerekenen

PCMark 8 - Storage Score

5100

5072

komen we uit op respectievelijk 31,5 Gbit/s en

PCMark 8 - Storage Bandwidth

714 Mbyte/s

524 Mbyte/s

6 GT/s voor SATA600. (De aanduiding GT/s staat voor gigatransfers per seconde en geeft aan dat er met overhead geen rekening is gehouden.

104

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_104-105_The Battle (TS).indd 104

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:23

THE BAT TLE

Samsung versus Toshiba

Toshiba OCZ RD400 512GB In de tweede helft van dit jaar kwam Toshiba

M.2-exemplaar, maar de AIC-versie kost wel

stuurd worden.

met een antwoord op de 950 Pro, in de vorm

iets meer vanwege die extra insteekkaart, die

Benchmarks wijzen uit dat ook de RD400 veel

van de OCZ RD400. Het aanbod hiervan is veel

eigenlijk een M.2-naar-PCI-Express-converter

sneller is in sequentiële en 4k-tests dan gewone

gevarieerder dan van de 950 Pro. Allereerst zijn

is. Het voordeel van deze keuzevrijheid is dat

SATA600-SSD’s, maar dat hij de 950 Pro niet

er verschillende capaciteiten tussen 128 GB en

de RD400 niet alleen gebruikt kan worden op

kan verslaan. Wederom is het verschil in de

1 TB. Daarnaast is de OCZ RD400 beschikbaar

gloednieuwe moederborden (lees: Skylake of

PCMark-benchmark klein, vanwege de eerder

in zowel de M.2-formfactor als de zogenoemde

Broadwell-E) en die al een M.2-slot hebben,

genoemde redenen.

AIC-formfactor (wat wil zeggen dat de M.2-

maar ook in oudere moederborden, zolang die

De adviesprijs van de RD400 512GB is 380 euro

kaart op een losse PCI Express-insteekkaart

maar een vrije PCI Express 3.0 4x-sleuf hebben.

voor de PCI Express-insteekkaart en 360 euro

geprikt zit). Beide vormen hebben uiteraard

Toshiba geeft net zoals Samsung vijf jaar

voor de M.2-schijf. Hiermee is hij een paar tien-

wel dezelfde interface (namelijk PCI Express

garantie, maar biedt extra voordelen met zijn

tjes duurder dan de iets snellere 950 Pro. De

3.0 met vier lanes) en ook NVMe wordt door

ShieldPlus-programma. Je krijgt bijvoorbeeld

RD400 heeft wel het voordeel dat hij in meer

beide ondersteund. Voor de snelheid maakt

direct een vervangend product en het defecte

form factors en capaciteiten beschikbaar is dan

het niet uit of het een insteekkaart is of een los

product kan op kosten van Toshiba terugge-

de 950 Pro.

Wil je het beste van het beste hebben en is de

950 Pro niet beschikbaar is (128 GB en 1 TB), is

maar tegelijkertijd laten benchmarks die het wer-

prijs geen belangrijke factor, dan raden we de

het de moeite waard om de RD400 te overwe-

kelijke dagelijks gebruik nabootsen (PCMark) zien

Samsung 950 Pro 512GB aan. Hij is net iets snel-

gen. In de overige gevallen is de 950 Pro de snel-

dat de merkbare prestatieverbetering minimaal

ler dan de Toshiba OCZ RD400 512GB. Alleen als

lere en goedkopere optie. De 950 Pro kost nog

is. Voor veel gebruikers heeft het daarom meer

je de M.2-SSD als PCI Express-insteekkaart moet

altijd veel meer dan SATA600-SSD’s. Hij presteert

zin om een goedkopere SSD te nemen met een

hebben of een capaciteit wilt hebben waarin de

dan wel veel beter in synthetische benchmarks,

grotere capaciteit.

Conclusie

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_104-105_The Battle (TS).indd 105

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

105

31/07/16 14:23

HANDS-ON Athom Homey

ATHOM HOMEY Allround domotica-controller Als domoticagebruiker was ik gelijk enthousiast toen ik van het Kickstarter-project van Athom hoorde. Zij waren bezig om ‘Homey’ te ontwikkelen, een domotica-controller met de leus: Alles in huis verbonden.

– naast voeding – dat Homey een

Athom Homey

internetverbinding moest opzet-

www.athom.nl

ten en daarmee verbinden met

Prijs: € 299,-

de server van Athom. Dat bleek

E R N S T VA N D E N B O S C H

D

worden genomen. Primaire eis was

een zware dobber. Pas na support

e Homey moest zich

Unboxing

volgens de Kickstarter-

Medio april ontving ik mijn Homey:

lijntje met één van de oprichters)

omschrijving gaan

Score

van Athom (er was zelfs een direct

Voordelen

een fraaie controller waarbij duide-

en hulp van vele forumleden kwam

onderscheiden doordat – naast

lijk veel aandacht was geschonken

Homey online. Deze ervaring gaf

• Ondersteunt acht domotica-protocollen

de gebruikelijke protocollen als

aan het design. Een witte bol op

twee zaken aan: het product en de

• Functionaliteit uit te breiden via apps

ZigBee, Z-Wave, wifi en bluetooth –

zilverkleurige bolletjes als voetjes,

software zijn werkelijk nog in bèta

• Intuïtieve flow-editor

ook minder voor de hand liggende

waarbij de bol horizontaal werd

en zowel Athom alsmede het forum

protocollen ondersteund wor-

‘doorsneden’ door een doorzichtige

bleken een krachtig, snel en actief

den. Interessant aan het concept

ring. Deze ring bevat kleuren-leds

hulpmiddel. Overigens geschiedt

was ook dat men heel bewust

en geeft – als Homey eenmaal

(bijna) alle communicatie via het fo-

de deuren heeft opengezet voor

is aangesloten en operationeel

rum – en dus ook de ondersteuning

ontwikkelaars: zij kunnen on-

is – feedback over de status en

– in het Engels. Athoms support

dersteuning voor apparaten zelf

ontvangen commando’s. Zelfs de

communiceert gelukkig ook in het

Verkrijgbaarheid

ontwikkelen en deze toevoegen

verpakking was chique en gaf een

Nederlands. Athom heeft het zich-

In het Kickstarter-traject werd

aan de functionaliteit via apps die

‘Apple-achtige’ unboxing-ervaring.

zelf niet makkelijk gemaakt door

ruim 200.000 euro opgehaald.

in Homey’s app-store verschijnen.

Een goede start! Minder doordacht

deze bèta al in de markt te zetten.

Ook private investeerders ont-

Het idee hierachter is dat hierdoor

was de meegeleverde usb-voe-

Het moet nu tegelijk ondersteuning

dekten Homey en zagen potentie,

het ontwikkelen van nieuwe func-

dingskabel. Eenmaal aangesloten

geven aan bestaande gebruikers én

waardoor er een investering van

tionaliteiten sneller gaat én dat

bleek dat Homey niet meer netjes

het product (firmware, gebruikers-

1 miljoen euro werd opgehaald.

de gebruiker uiteindelijk minder

op de drie zilverkleurige voetjes

interface webapplicatie, app) en de

Hiermee wordt het bedrijf in

afhankelijk is van de producent

stond, maar deels op deze aanslui-

functionaliteit doorontwikkelen.

staat gesteld om Homey – na de

van de hardware. Kortom, ik vond

ting steunde, met een wat wiebe-

het een goed verhaal en maakte in

lende Homey tot gevolg.

Migratie bestaande systemen

Nadelen • Nog niet helemaal stabiel

Kickstarter-fase – ook breder te introduceren in het retailkanaal.

september 2015 299 euro over en

Op de website werd in een dui-

werd daarmee officieel backer van

delijke instructie en video aangege-

Belangrijkste reden dat ik de

rond september 2016 in de win-

het Homey-project.

ven hoe Homey in gebruik moest

Homey graag wilde hebben, was de

kels verkrijgbaar zal zijn.

106

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_106-107_Hands-on - Homey (JP).indd 106

De verwachting is dat Homey

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:22

HANDS-ON Samsung Galaxy S7

aanwezigheid – een belangrijke

Achtergrond Athom

functionaliteit – werkt nog niet

Athom is twee jaar geleden

(helemaal). Slimme forumleden

opgericht door Emile Nijssen en

hebben ondertussen een oplossing

Stefan Witkamp, beiden toen

gevonden die voldoet totdat Athom

net klaar met hun bachelor

deze functionaliteit op orde heeft.

Creative Technology aan de

Spaakbesturing is sterk afhan-

Gebruik de flow-functionaliteit om scenario’s te triggeren en geplande taken uit te voeren.

Universiteit Twente. Athom wil

kelijk van de afstand tot Homey

technologie in huis beter, leuker

en het aanwezige omgevingsge-

en makkelijker maken. Het

luid. Deze mogelijkheid zie ik zelf

eerste product is Homey, dat

eerder als een leuke toevoeging – ik

een kleine twee jaar geleden als

gebruik Homey als controller om

Kickstarter-project is begonnen.

scenario’s te triggeren en automa-

Op dit moment is Athom uitge-

tisch geplande taken uit te voeren

groeid van twee man tot een

– maar andere gebruikers kunnen

bedrijf waar zo’n twintig man

teleurgesteld zijn in de (huidige)

(ongeveer twaalf FTE) werkt

prestaties. Wat zeker fijn werkt is

aan de ontwikkeling van Homey

de zogenaamde flow-functionali-

en de achterliggende software

teit, waarmee je met eenvoudige

en diensten.

blokjes scenario’s kunt maken. Het lijkt wat op ‘blocky’ zoals dat in

ondersteuning van vele gangbare

– waarvan de app niet door Athom

andere controllers wordt toege-

naar Homey en werkt! Wellicht nog

domotica-protocollen. In mijn geval

maar door de community is ontwik-

past, maar werkt veel simpeler en

belangrijker: extra en verbeterde

omvatte dit ZigBee/Philips Hue,

keld – gaf wat problemen, maar na

intuïtiever.

functionaliteit wordt wekelijks

KlikAanKlikUit, LIFX-lampen via

een update en wat ondersteuning

wifi, Harmony Hub via wifi, FS20 en

via het forum was ook deze aan

Conclusie

Z-Wave-dimmers en -lichtschake-

te spreken door Homey. Hiervoor

Ja, het is een bèta. Athom heeft de

Homey kent een actieve groep ge-

laars. Al voor de feitelijke release

moest wel eerst in de Homey-setup

huidige gebruikers dit ook netjes

bruikers/ontwikkelaars en nieuwe

van Homey was een groot scala aan

worden aangegeven dat bèta-firm-

vooraf gemeld en ook bij updates

apps verschijnen frequent in de

apps beschikbaar in de app-store

ware geïnstalleerd mocht worden.

wordt erop gewezen dat Homey

app-store. Mocht een firmware-

nog steeds in een ontwikkelings-

release een app breken, dan staat

fase zit. In zijn rol als centrale

er vrijwel altijd dezelfde dag/week

van Homey. Ik kon hierdoor direct

toegevoegd. De open structuur van Homey blijkt een slimme zet.

aan de slag met onder andere mijn

Gebruik

Philips Hue, Thermosmart-thermo-

Inmiddels draait Homey (letterlijk,

controller is Homey super: mijn ap-

een nieuwe release van de app

staat en KlikAanKlikUit-apparatuur.

met zijn led-verlichting) al twee

paratuur is vrijwel volledig omgezet

klaar en werkt de zaak weer.

Gezien mijn ervaringen met de

maanden mee in mijn domotica-

internetconnectie-problemen,

setup. Na het inschrijven op

koos ik voor een veilige vorm van

bèta-firmware zijn er al enkele

overstappen: eerst alle zaken

updates verschenen, en daaruit

overzetten die ik via Homey en de

blijkt dat Athom zijn zaken steeds

reeds bestaande hardware kon

verder voor elkaar krijgt. Toch is

bedienen (Hue, KAKU, Harmony) en

het altijd een spannend moment:

pas bij een stabieler systeem zaken

elke update herstelt zaken die door

overzetten die slechts aan één con-

gebruikers gemeld zijn, maar ver-

troller tegelijk kunnen worden ge-

oorzaakt ook weer (kleine) nieuwe

koppeld (Z-Wave). Deze opzet pakte

problemen. Sommige apps werken

goed uit. Hardwarematig werkten

opeens niet meer of een flow – die

Hue en KAKU direct: het inlezen

afhankelijk is van een app – stopt

van codes (in geval van KAKU) bleek

ermee. Ook de smartphone-app

een fluitje van een cent. Hue werd

ontkomt niet aan crashes: de

zelfs automatisch gedetecteerd en

functionaliteit is nog beperkt en

geïntegreerd in Homey en ook de

hardware wordt vaak niet getoond,

thermostaat werd feilloos herkend

waardoor de app feitelijk nog

en toegevoegd. De Harmony Hub

onbruikbaar is. De detectie van

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_106-107_Hands-on - Homey (JP).indd 107

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

107

31/07/16 14:22

ACHTERGROND Internetknooppunten

KNOOPPUNTEN VAN HET INTERNET

AMS-IX belangrijke schakel voor internet Als een enorm spinnenweb, zo wordt internet meestal voorgesteld. Knooppunten en kabels verbinden iedere computer met iedere computer. Het knooppunt in Amsterdam, de AMS-IX, is niet alleen voor Nederland, maar ook voor de rest van de wereld één van de belangrijkste schakels. Wat voor rol spelen deze knooppunten en hoe wordt ervoor gezorgd dat internet altijd ‘aan’ blijft?

naar Amsterdams voorbeeld opgezet, bijvoorbeeld op Curaçao, in New York en in Hongkong. Wereldwijd zijn er meer dan driehonderd internetknooppunten. Vrijwel ieder land kent er één of meer. Soms is een internetknooppunt niet meer dan een paar switches. Maar zelfs dan kan zo’n switch cruciaal zijn, zoals op Curaçao. Inter-

G E R TJ A N G R O E N

I

Datacenter van Google.

netproviders op de Antillen en in de Caribische nternet bestaat uit zo’n 50.000 individuele

of 100 Gbit/s. Bij een internetknooppunt wordt

regio kunnen daardoor gemakkelijk en voordelig

netwerken. Het is niet haalbaar om die

niets opgeslagen, het is alleen een doorgeefluik.

verkeer uitwisselen. Voorheen liep dat verkeer

allemaal direct met elkaar te verbinden.

via Miami of New York langs commerciële en

Daarvoor dienen knooppunten, ook wel internet

Amsterdam Internet Exchange

exchanges genoemd. Deze knooppunten regelen

Eén van de bekendste en grootste internetknoop-

het verkeer tussen de netwerken. Zo wisselen

punten is de Amsterdam Internet Exchange

internetproviders gegevens uit met elkaar en

(AMS-IX). Het is niet alleen het belangrijkste

Bijna achthonderd leden

met de rest van de wereld.

knooppunt van Nederland, maar ook één van de

Wat aantal leden betreft is AMS-IX het grootste

grootste in de wereld, gemeten naar de hoeveel-

knooppunt ter wereld. Al bijna achthonderd

aangesloten partijen afspraken maken over het

heid verkeer. Het is stuivertje wisselen met het

leden zijn met hun netwerk aangesloten bij

uitwisselen van verkeer, ook wel ‘peering’ ge-

Duitse DE-CIX.

AMS-IX. In 2015 werden zelfs 127 nieuwe leden

Aangesloten partijen kunnen met alle andere

noemd. Dat is nodig ook: zonder zulke afspraken

De AMS-IX kent zijn oorsprong in 1994, toen

daardoor prijzige langeafstandsverbindingen, ook wel ‘transits’ genoemd.

verwelkomd, een nieuwe mijlpaal. Het aantal

kun je niets met de aansluiting. Meestal hebben

het academische organisaties met elkaar ver-

poorten waarmee die netwerken zijn aange-

beide netwerken baat bij de overeenkomst en

bond. In 1997 werd het bedrijf officieel opgericht

sloten, nam toe tot een totaal van bijna 1.500.

gaat dit met gesloten beurs. Je kunt je een inter-

als non-profitorganisatie met de leden als eige-

De poorten hebben een snelheid van 1, 10 of

netknooppunt als een enorme verkeersrotonde

naar. Dat blijkt, mede gelet op netneutraliteit, een

100 Gbit/s. Steeds meer klanten kiezen voor de

voorstellen met op- en afritten. De op- en afrit-

succesformule waarmee het internetknooppunt

hoogste snelheid: in 2015 verdubbelde het aan-

ten zijn de poorten waarmee netwerken zijn aan-

zelfs een belangrijk exportproduct is geworden.

tal 100Gbit/s-poorten. Voor de aansluiting beta-

gesloten, met per poort een snelheid van 1, 10

In verschillende landen is een internetknooppunt

len klanten een vast bedrag. De laagste snelheid

108

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_108-113_Achtergrond - Internetknooppunten (JP).indd 108

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:49

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_108-113_Achtergrond - Internetknooppunten (JP).indd 109

31/07/16 14:49

ACHTERGROND Internetknooppunten

kost zo’n vijfhonderd euro per poort per maand,

groot aantal internetproviders en hostingbe-

bij een 100Gbit/s-aansluiting is dat ongeveer

drijven is om die reden bij NL-ix aangesloten.

vijfduizend euro. Bij AMS-IX worden geen

Daarnaast is NL-ix een goede back-up voor

eindgebruikers aangesloten, die kunnen terecht

AMS-IX: voor redundantie is het handig om

bij de internetprovider. Wel zijn Nederlandse

aansluitingen met diverse internetknooppun-

internetproviders zelf aangesloten op AMS-IX,

ten te hebben. NL-ix is ook internationaal een

evenals veel hostingbedrijven en content-pro-

belangrijke speler. Het hoort zelfs bij de tien

viders zoals Microsoft, Apple, Facebook, RTL en

grootste knooppunten ter wereld. De piek van

TMG (De Telegraaf). De meeste klanten komen

het dataverkeer ligt bij NL-ix inmiddels boven

uit het buitenland, ongeveer tachtig procent. Dat

de 1,2 Tbit/s en er zijn reeds 564 leden, waarvan

aandeel is al jaren groeiende.

de meeste in dit geval overigens uit Nederland komen. Verder heeft Groningen zijn eigen

Verkeer

knooppunt (GN-IX) en zijn er talloze andere

Een zeer groot deel van het internetverkeer met

kleine knooppunten, onder meer in Rotterdam,

het buitenland en de gegevensstroom tussen

Enschede en Eindhoven.

Nederlandse internetproviders onderling wordt afgehandeld via het netwerk van AMS-IX. De

Gunstige ligging

topsnelheid van het dataverkeer ligt rond de

Een belangrijke reden voor de aantrekkings-

4,7 terabit per seconde (Tbit/s). Het internetver-

kracht van Nederland is de gunstige ligging. Van

keersvolume groeit nog ieder jaar, vorig jaar met

de vijftien trans-Atlantische zeekabels tussen

Zeekabels kwetsbaar

zo’n 27 procent. Om aan de groeiende vraag te

de Verenigde Staten en Europa lopen er elf via

De kwetsbaarste delen van het internet

voldoen, is de infrastructuur van AMS-IX ver-

Nederland. Dergelijke onderzeese kabels zorgen

liggen niet boven land, maar diep verborgen

spreid over verschillende locaties in Amsterdam,

ervoor dat internet ook echt een wereldomvat-

in de zee: de onderzeese kabels. Weliswaar

Schiphol-Rijk en Haarlem. Regelmatig worden

tend netwerk is. Vrijwel al het internationale

zijn ze goed beschermd tegen het zeewater,

nieuwe locaties toegevoegd. Mede dankzij de

dataverkeer wereldwijd, zo’n 99 procent, ver-

onder meer door verschillende lagen van

geografische verspreiding en een overcapaciteit

loopt via zulke kabels, die soms net zo diep op

aardolie, koper, aluminium en staal, maar

van zo’n vijftig procent ontstaat een snelle en

de zeebodem liggen als de Mount Everest hoog

bij natuurrampen zoals onderzeese aardbe-

robuuste infrastructuur.

is. Gelet op het belang van deze verbindingen

vingen kunnen de enkele decimeters dikke

worden ze de ‘ruggengraat’ van het internet

kabels gemakkelijk schade oplopen of zelfs

Nederland nog een tweede groot internet-

genoemd. Wereldwijd zijn er honderden ver-

breken. Dit kan grote gevolgen hebben voor

knooppunt. Sinds 2011 is dit in handen van

bindingen door de oceanen gelegd. Op www.

de betrouwbaarheid van internet. Zo zorgde

KPN. Voor veel deelnemende partijen dient

submarinecablemap.com is een mooie kaart te

een aardbeving bij Taiwan in 2006 ervoor

NL-ix als voordelig alternatief voor AMS-IX. Een

zien waarop al die onderzeese kabels zijn terug

dat Azië enige tijd amper met de rest van de

Met Neutral Internet Exchange (NL-ix) kent

wereld kon communiceren. Het duurde zelfs enkele maanden voordat de effecten van de beving op het internetverkeer volledig waren verdwenen. Reparatie van de kabels nam veel tijd in beslag, mede door het slechte weer. Het betrof de langste onderzeese kabel wereldwijd, de 39.000 kilometer lange Sea-Me-We 3, die loopt vanaf West-Europa via het MiddenOosten naar Zuidoost-Azië. Ook ongelukken liggen op de loer, bijvoorbeeld ankers van schepen die over de zeebodem slepen. Sabotage kan tevens een risico vormen, zoals het doelbewust doorsnijden van kabels. Rusland werd er al eens van verdacht een dergelijk plan te smeden. En zelfs haaien knabbelen soms graag op de kabels. Een alternatief voor onderzeese kabels is er vrijwel niet. Diverse onderzeese kabels verzorgen de verbin-

110

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_108-113_Achtergrond - Internetknooppunten (JP).indd 110

Satellieten hebben onvoldoende capaciteit

ding tussen Europa en de Verenigde Staten (bron:

om als back-up te dienen. Maar gelukkig zijn er

www.submarinecablemap.com).

wel steeds meer omwegen mogelijk.

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:49

Netflix: kampioen in Big Data De razend populaire videostreamingdienst Netflix zorgt voor enorme pieken in het dataverkeer. Niet voor niets is het bedrijf met twee 100Gbit-poorten rechtstreeks aangesloten op de AMS-IX en met dezelfde capaciteit op een ander belangrijk knooppunt in Nederland, de Neutral Internet Exchange (NL-ix). Ook is het op tientallen andere grote knooppunten wereldwijd aangesloten. Dat is hard nodig ook: in veel landen waar Netflix actief is, verbruikt de streamingdienst al zo’n twintig tot bijna veertig procent van het totale internetverkeer! Er zijn aanvullende maatregelen nodig om ervoor te zorgen dat de laatste aflevering van House of Cards overal soepel binnenkomt. Daarom worden op kosten van Netflix, onder de noemer Open Connect, wereldwijd servers Modulair datacenter.

in datacenters opgehangen. Een belangrijk deel van het aanbod, met name titels die

te vinden. De kabels komen vaak op diverse

in die regio populair zijn, kan direct van die

plaatsen ‘aan land’. Zo landt TAT-14, één van de

een flinke upgrade aan ‘beide kanten van de lijn’,

servers worden opgehaald. Dat bespaart zo’n

belangrijkste trans-Atlantische verbindingen, in

waardoor de snelheid soms wel tachtig keer hoger

zestig tot tachtig procent op het internatio-

Denemarken, het Verenigd Koninkrijk, Neder-

komt te liggen dan in het originele ontwerp. Daar-

nale dataverkeer. Voor providers scheelt dit

land, Duitsland, Frankrijk en op twee plaatsen in

naast wordt nog steeds geïnvesteerd in nieuwe

flink op het inkomende internetverkeer.

de Verenigde Staten. Het is uitgevoerd als ring

onderzeese kabels. Zo maakten Microsoft en

De servers zijn vooral letterlijk erg zwaar

die beide kanten kan opwerken.

Facebook onlangs bekend dat ze een onderzeese

(meer dan vijftig kilo!). De specificaties zijn

kabel gaan aanleggen tussen de Verenigde Staten

relatief bescheiden, maar de opslagcapaciteit

en Zuid-Europa. De aanleg van de 6.600 kilometer

mag indrukwekkend worden genoemd, zo’n

Al sinds het begin van het telegraaftijdperk

lange kabelverbinding begint in augustus en moet

100 tot 200 TB. Een gangbaar model bevat 36

worden zeekabels gebruikt. De eerste telegraaf-

in oktober 2017 zijn afgerond. Meer dan 20 tera-

harde schijven van 8.000 GB. Daarop kan zo’n

kabel werd in 1858 gelegd tussen Engeland en de

byte per seconde moet de kabel kunnen verwer-

vier tot acht jaar aan video worden bewaard.

Verenigde Staten. In de periode na de lancering

ken, meer dan iedere andere bestaande zeekabel.

Dagelijkse updates met ongeveer 10 TB aan

Glasvezel

van de Spoetnik in 1957 leek het er even op dat

data moeten ervoor zorgen dat alles up-to-

satellieten deze rol zouden overnemen. Maar niets

Kwetsbaar

is minder waar: de kabels zijn dominant, met dank

Hoe kwetsbaar is internet? En hoe belangrijk is

aan de ontwikkeling van de glasvezel. Daardoor

de AMS-IX voor het internetverkeer in Neder-

worden pakketjes met de snelheid van het licht

land? De infrastructuur van AMS-IX is verdeeld

rondgestuurd. De meeste zeekabels bevatten

over verschillende datacenters. Daar worden

overigens het gevolg van een menselijke fout.

maar enkele glasvezelparen, waarmee niettemin

uiteraard de gangbare maatregelen getrof-

Veel diensten en websites waren tijdelijk niet of

enorme snelheden haalbaar zijn, ook in vergelij-

fen om stroomstoringen tegen te gaan. Een

nauwelijks bereikbaar.

king met satellieten. Een ander belangrijk voordeel

Uninterruptable Power Supply (UPS) moet kleine

is dat de overdracht veel minder vertraging geeft.

onderbrekingen opvangen. Daarnaast zijn er

Internetroutes

veelal diverse generatoren die stroom leveren

Gelukkig blijven de gevolgen van een storing

moedelijk heel anders uitzien. Neem bijvoorbeeld

tot het elektriciteitsnet weer operationeel is. Zo

doorgaans beperkt, door de manier waarop

Antarctica: het continent heeft geen fysieke verbin-

blijven de servers in de lucht, al zijn problemen

internet is ontworpen. Het is begonnen als

ding met het internet. Een onderzeese kabel lijkt

in de stroomvoorziening nooit helemaal uit

computernetwerk waarmee universiteiten in

vooralsnog niet haalbaar. Het vertrouwt daarom

te sluiten. Problemen waren er bijvoorbeeld

de Verenigde Staten konden samenwerken aan

volledig op satellieten. Bandbreedte is erg prijzig

bij een grote stroomstoring in Amsterdam in

militaire projecten. De doelstelling was dat het

en de snelheden zijn laag.

2006. Toen haperde een generator in één van

netwerk overeind blijft als er ergens een onder-

de datacenters. Naast een stroomstoring kan

deel uitvalt. De data worden daarom verstuurd

van 25 jaar hebben, zitten nog lang niet aan de

ook het testen of vervangen van noodstroom-

via kleine pakketjes die hun eigen weg zoeken.

limiet. Door de ontwikkeling van nieuwe techno-

voorzieningen soms problemen opleveren. Eén

logieën krijgen bestaande zeekabels zo nu en dan

van de laatste grote storingen, in mei 2015, was

Zonder onderzeekabels zou internet er ver-

De zeekabels, die in principe een levensduur

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_108-113_Achtergrond - Internetknooppunten (JP).indd 111

date blijft. Wereldwijd zijn al duizenden van dit soort servers geïnstalleerd.

Als er iets uitvalt, kan dat wel wat vertraging geven. Het feit dat netwerken met elkaar zijn

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

111

31/07/16 14:49

GA METEEN AAN DE SLAG!

Benieuwd naar het energieverbruik van een apparaat of wil je lekker knutselen met de Raspberry Pi 3? Wij hebben een aantal scherp geprijsde aanbiedingen voor je. Dan kun je gelijk goed aan de slag! Voor deze aanbiedingen geldt: inclusief btw, exclusief verzendkosten, op = op. Deze aanbiedingen gelden zolang deze editie van PCM in de winkel ligt.

D-LINK DSP-W215 MYDLINK HOME SMART PLUG SLIMMER METEN, WETEN EN SCHAKELEN De lekker handzame en superhandige myDlink Home Smart Plug is een klein kastje dat je aansluit op een stopcontact. De installatie is erg makkelijk: met een druk op de knop op de voorkant synchroniseer je ‘m met je draadloze thuisnetwerk. SLIM SCHAKELEN Je kunt via de bijbehorende myDlink Home-app (iOS & Android) een aangesloten apparaat aan- of uitzetten, maar ook het energieverbruik in de gaten houden en bij een bepaalde limiet die je instelt, schakelt hij het aangesloten apparaat zelf uit. En ben je in alle haast vergeten de tv of het koffiezetapparaat uit te zetten? Via de app zet je ‘m dankzij de Home Smart Plug gewoon uit (of incl. verzendkosten! aan). Dat is nog eens slim schakelen!

€ 39,95

RASPBERRY PI 3 COMPLEETSET IDEALE BASSISSET VOOR ELK PROJECT!

RASPBERRY PI 3 ADVANCED MEDIAPLAYERSET SPEEL AL JE MEDIA MOEITELOOS AF!

€ 69,99

De nieuwe Raspberry Pi 3 Model B past in dezelfde behuizing als zijn voorgangers, maar is intern aanzienlijk verbeterd. Hij is veel krachtiger en heeft geïntegreerde bluetooth en wifi. De nieuwe Pi is hiermee een volwaardige netwerkcomputer geworden. DE RASPBERRY PI 3 COMPLEETSET BEVAT: * Raspberry Pi 3 Model B * Netadapter 5 volt, 2,5 ampère * Originele behuizing * 16 GB microSD-kaart met SD-adapter * HDMI-kabel (1,5 meter) * Netwerkkabel (2 meter)

€ 99,DE RASPBERRY PI 3 ADVANCED MEDIAPLAYERSET BEVAT: * Raspberry Pi 3 Model B * Netadapter 5 volt, 2,5 ampère * Originele behuizing * 8 GB microSD-kaart met SD-adapter en Mediacenter-software voorgeïnstalleerd * HDMI-kabel (1,5 meter) * Netwerkkabel (2 meter) * Stereokabel * Handig mini-toetsenbord met touchpad t.w.v. € 29,99 * Batterijen

GA SNEL NAAR WWW.HUBBIT.NL Hubbit enkele pagina (JP).indd 20

28-7-2016 16:27:23

ACHTERGROND Internetknooppunten

Dit datacenter van Google in Finland wordt met zeewater gekoeld.

verbonden, betekent namelijk niet dat ze elkaar

hectare. Microsoft opende eind 2015 het grootste

ook automatisch weten te vinden. Er is een

datacenter van Europa in het Noord-Hollandse

uit een datacenter in bijvoorbeeld Amsterdam.

‘routebeschrijving’ nodig om van het ene bij het

Middenmeer. Het heeft een oppervlakte van 37

Denk aan de foto’s die op Facebook staan,

andere netwerk te komen. Daarvoor gebruiken

hectare. Inmiddels wordt een tweede datacenter

video’s die je op YouTube bekijkt of de muziek

de routers een zogenaamde routingtabel. Bij

gebouwd en zijn er bouwplannen voor een derde.

en apps die je voor je iPhone ophaalt.

storingen moet die tabel worden aangepast,

Om sneller te kunnen bouwen, is de laatste

Ook op het gebied van hosting kan dit voor

zodat nieuwe routes worden gebruikt, maar het

jaren een duidelijke trend zichtbaar: datacenters

een flinke snelheidsverbetering zorgen. Een CDN

kan even duren voordat die informatie overal is

staan tegenwoordig niet meer vol met rekken

houdt rekening met de locatie van de gebruiker

aangepast. Meestal vindt het internetverkeer na

met servers, maar met grote containers die

en zorgt ervoor dat bestanden vanaf een locatie

een paar minuten wel weer zijn weg via andere

kant-en-klaar uit de fabriek komen en zo de

dicht bij die gebruiker worden opgehaald.

knooppunten in Nederland of het buitenland,

loods kunnen worden ingereden. Zo’n container

bijvoorbeeld Londen.

bevat honderden – zo niet duizenden – servers

216.000 servers in ruim honderdtwintig landen.

Marktleider Akamai heeft inmiddels meer dan

en heeft een eigen koelsysteem. Ze zijn haast

Het bedient grote klanten als Google, Facebook

zeker kleine knooppunten kunnen de extra

plug-en-play. Onder meer IBM en Sun produce-

en Microsoft. Bij AMS-IX is het zelfs één van de

last lang niet altijd aan, waardoor vertraging

ren dergelijke ‘modulaire’ datacenters. Microsoft

grootste afnemers. Het heeft momenteel verbin-

ontstaat.

is één van de bedrijven die hiervan veel gebruik-

dingen naar drie verschillende datacenters in de

Het capaciteitsverlies is een groter probleem:

Datacenters Ook het aantal datacenters en de capaciteit daarvan neemt zienderogen toe. De Nederlandse

maken. Het grote voordeel is dat een datacenter

regio Amsterdam met per verbinding een snel-

niet alleen veel sneller operationeel kan zijn,

heid van 300 Gbit/s. Andere bekende spelers zijn

maar ook sneller kan worden opgeschaald.

Level 3 Communications, Amazon en Limelight Networks. Net als bij datacenters zelf zie je ook

datacentermarkt is zelfs de snelst groeiende in Eu-

Content Delivery Network

ropa. De meeste datacenters zijn te vinden in de

Aanbieders willen graag zo dicht mogelijk bij de

zonder Google, Apple en Microsoft – een eigen

regio Amsterdam, maar ook Rotterdam, Eindho-

gebruikers zitten, om de beste kwaliteit en de

CDN hebben en daar flink in investeren. Zo

ven en Groningen ontwikkelen zich in rap tempo.

hoogste snelheid te kunnen bieden. Daarom

kunnen ze de samenwerking met bijvoorbeeld

Veel datacenters verhuren ruimte aan derden.

maken veel aanbieders van content gebruik

Akamai langzaam afbouwen en ondertussen

Grote bedrijven als Google, Microsoft, Apple en

van een zogenoemd Content Delivery Network

steeds meer verkeer overhevelen naar het eigen

Facebook bouwen ze volledig voor eigen gebruik.

(CDN). De aanbieders worden ook wel Content

netwerk.

Dat zijn vaak enorme datacenters. Ze worden

Delivery Providers genoemd. Ze hebben wereld-

soms ook datahotel genoemd, gezien de enorme

wijd duizenden servers in datacenters, dicht bij

sing bedacht om toegang tot video’s te optimali-

hoeveelheid data die er wordt opgeslagen.

de belangrijke knooppunten. Het internationale

seren: het levert aan internetproviders wereld-

hier dat de grote contentaanbieders – in het bij-

Netflix heeft een enigszins vergelijkbare oplos-

dataverkeer wordt daarmee flink ontlast. Haal je

wijd gratis servers met daarop een groot deel

hectare (ongeveer 22 voetbalvelden) in de

‘statische’ bestanden op zoals foto’s, video’s of

van het aanbod van de videostreamingdienst

Eemshaven in Groningen, op een terrein van 44

bestanden, dan komen die meestal rechtstreeks

(zie kader ‘Netflix: kampioen in Big Data’).

Zo bouwt Google een datacentrum van vijftien

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_108-113_Achtergrond - Internetknooppunten (JP).indd 113

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

113

02/08/16 09:38

ACHTERGROND Het recht om vergeten te worden

FORGET IT! Hoe werkt het Europese vergeetrecht? Een uitspraak van het Hof van Justitie bevestigt het recht van iedere Europese burger om online vergeten te worden. Alleen gaat dit in tegen de techniek van het internet, dat nooit iets echt vergeet. Het vergeetrecht kan ook censuur in de hand werken. Hoe werkt het recht om vergeten te worden in de praktijk? Tijd voor duiding.

wijderd uit archieven. Als een vergeetverzoek wordt toegewezen door een zoekmachine, kun je ook wel spreken over ‘het recht om moeilijker vindbaar te zijn via internet’. Alleen de hyperlink naar een bron wordt weggehaald, niet de bron zelf. Bedrijven moeten openheid geven over het aantal vergeetverzoeken en de

S U Z A N N E H A R T H O LT

V

onjuiste of verouderde gegevens worden ver-

toewijzingscriteria. Zo staat op de website van Google een trans-

eel mensen willen niet meer

meetelde, omdat met zoekresultaten een zeer

geconfronteerd worden met hun

gedetailleerd beeld van hem kon worden sa-

parantierapport dat dagelijks wordt bijge-

verleden. Alleen kan het lastig zijn

mengesteld. Dit woog op tegen de economische

werkt. In totaal zijn er bij de zoekmachine zo’n

om jezelf los te koppelen van gegevens over

belangen van Google. In het geval van Costejo

442.660 vergeetverzoeken ingediend, waarvan

een oude baan, relatie of een uit de hand

stond ook het publieke belang voor informatie

zo’n 43 procent is toegewezen. Daarbij zijn er

gelopen feest van jaren geleden. Er kan via

de beslissing niet in de weg, want het ging om

in totaal 1.550.586 url’s door Google onder-

zoekmachines al snel een privacygevoelig beeld

verouderde gegevens. Met deze uitspraak kwam

zocht. Google gebruikt bij de beoordeling van

van iemand worden verkregen aan de hand

het vergeetrecht op de kaart.

vergeetverzoeken richtlijnen die zijn opgesteld

van een naam, foto, geboortedatum of zelfs IP-adres. Deze gegevens, waarmee iemands

Vergeet de feiten & cijfers niet

identiteit kunnen worden vastgesteld, zijn

Via het recht om vergeten te worden, kunnen

door de Artikel 29 Werkgroep, een onafhankelijk adviesorgaan van de Europese privacytoezichthouders.

persoonsgegevens. In de Wet bescherming persoonsgegevens staat dat iedereen het recht heeft om zijn persoonsgegevens in te zien, aan te vullen, te verbeteren, af te laten schermen of te laten verwijderen. Dit laatste recht, ook wel ‘het recht om vergeten te worden’, lijkt nieuw, maar bestaat al veel langer. Het werd alleen niet vaak ingezet. Daar kwam verandering in dankzij een rechtszaak in 2014. Vastgoedondernemer Costejo González wilde dat Google Spanje zoekresultaten over zijn oude schulden uit privacyoverwegingen zou verwijderen. Google weigerde mee te werken, waarna Costejo naar de rechter stapte. Het Hof van Justitie van de Europese Unie bepaalde dat het privacybelang van Costejo zwaar

114

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_114-117_Achtergrond - Het recht om vergeten te worden (TS).indd 114

Deze disclaimer staat bij elke zoekopdracht. Niet alleen bij de hits waaruit resultaten zijn verwijderd.

WWW.PCMWEB.NL

31/07/16 14:52

ACHTERGROND Het recht om vergeten te worden

Inmiddels heeft de Rotterdamse rechtbank

Het vergeetrecht in de praktijk

al een uitspraak gedaan over een geweigerd

Om zelf een vergeetverzoek in te dienen moet

vergeetverzoek van Google Nederland. Google

een kopie van een identiteitsbewijs worden

ringsverzoeken uit Nederland ontvangen. Daarvan is 45

had volgens de rechter de vergeetcriteria beter

meegezonden. Daarbij kan het BSN of een

procent toegewezen. Zie www.tiny.cc/europriv.

moeten toepassen en gegevens over een advo-

foto gewoon worden afgeschermd, zolang de

caat die was veroordeeld vanwege wapenbezit,

ontvanger je identiteit maar met zekerheid

soort partijen te controleren. Een bedrijf moet

moeten verwijderen.

kan vaststellen. Het proces om een vergeetver-

binnen vier weken reageren op een vergeet-

zoek in te dienen is best complex. Er zijn tools

verzoek. Bij een afwijzing van het verzoek moet

beschikbaar zoals de website https://forget.

de reden van afwijzing altijd goed worden

me om het versturen van een vergeetverzoek

onderbouwd. Het kan zijn dat iemand een ver-

Het recht om vergeten te worden, bestaat al

makkelijker te maken. Het is verstandig om het

zoek indient om gegevens over een overleden

veel langer. Zo wilde iemand in 2007 op basis

privacybeleid en de betrouwbaarheid van dit

persoon te laten verwijderen. Dit verzoek mag

Spijt van bijdrage universiteitskrant

Google heeft tot nu toe rond de 25.640 verwijde-

van het vergeetrecht zijn naam laten schrappen uit het online archief van de Universiteitskrant Groningen. De man had in zijn studententijd meegewerkt aan een artikel over studiefinancieringsproblemen met de IB-Groep. De oudrechtenstudent wilde bij zijn naam geen treffers waarin stond dat hij een elfdejaarsstudent was met een juridisch conflict. De Raad van State oordeelde dat anonimiseren van zijn volledige naam niet nodig was. Het belang van vrijheid van meningsuiting en de betrouwbaarheid van het archief wogen zwaarder dan het privacybelang van de oud-student. Het valt op dat de rechter in oudere rechtszaken vaak de kant heeft gekozen van de journalist of het medium. Sinds het Costeja-arrest worden de privacybelangen zwaarder meegewogen. Dit kan ten koste gaan van de positie van journalisten en de betrouwbaarheid van online archieven.

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_114-117_Achtergrond - Het recht om vergeten te worden (TS).indd 115

Via de website forget.me kun je eenvoudig een vergeetverzoek indienen.

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

115

31/07/16 14:52

ACHTERGROND Het recht om vergeten te worden

De Amerikaanse gedachte In de Verenigde Staten heerst een heel andere gedachte ten opzichte van het recht om te worden vergeten. Zo moeten gegevens van veroordeelden juist zo veel mogelijk beschikbaar zijn voor iedereen op grond van het eerste amendement van de Amerikaanse Grondwet. De vrijheid van meningsuiting, waaronder het recht op informatie valt, wordt in de praktijk goed beschermd in het vrije Amerika. Zo werd een vergeetverzoek in Amerika van twee moordenaars die met hun volledige naam op de Wikipedia-pagina van hun slachtoffer staan, afgewezen. In de Verenigde Staten worden dankzij nieuwe technologische ontwikkelingen gegevens van veroordeelden steeds intenVeruit de meeste vergeetverzoeken zijn ingediend om materiaal van Facebook te verbloemen.

siever gebruikt. Er zijn websites en apps beschikbaar waarmee criminelen makkelij-

Let op nieuwe Europese privacywetgeving Europese landen hebben twee jaar de tijd om

alleen in behandeling worden genomen als het

ker kunnen worden gespot in het dagelijks

privacybelang van de nabestaande zelf wordt

leven. Zo bestond tot voor kort de website

geraakt als gevolg van de publicatie.

CreepShield; daarop kon je een foto van je online date uploaden, waarna de software

dening in te voeren. Naar verwachting zal het

Openbare registers en bewaarverplichtingen

vergeetrecht dankzij deze nieuwe wet worden

Het is mogelijk dat bepaalde gegevens niet

versterkt. Waar je nu bij bedrijven en zoekma-

meer relevant zijn, maar toch moeten worden

chines moet aantonen dat je een belang hebt

bewaard voor de belastingdienst of vanwege

te worden vergeten, zal die bewijslast worden

een andere wettelijke bewaarverplichting.

omgedraaid: bedrijven moeten aantonen

Organisaties zoals de Kamer van Koophandel

waarom jouw gegevens moeten blijven staan.

moeten persoonsgegevens van bestuurders

Verder krijgen bedrijven niet alleen de plicht

publiceren en registers in stand houden. Dit

bepaalde gegevens op verzoek te verwijderen,

kan botsen met privébelangen, bijvoorbeeld

ze moeten zich ook inspannen om gegevens die

van personen die ooit failliet zijn gegaan.

bij andere partijen zijn beland weg te halen.

Recent is er in Italië een poging gedaan om een

Organisaties doen er daarom goed aan om hun

naam uit het register van de Italiaanse Kamer

systemen nu al aan te passen aan het recht om

van Koophandel te laten verwijderen. Een be-

te worden vergeten. Als ze gegevens niet goed

stuurder van een bouwbedrijf wilde een faillis-

kunnen verwijderen, kan een boete worden

sement uit 1992 uit de registers laten halen. Hij

opgelegd door de Autoriteit Persoonsgege-

eiste daarbij meteen een schadevergoeding die

vens. De Privacyverordening brengt ook een

in eerste instantie ook werd toegewezen. Toen

verplichting tot dataminimalisatie met zich

de KvK in cassatie ging, oordeelde de cassatie-

mee, waarbij bedrijven op voorhand al zo min

rechter dat de gegevens over het faillissement

iedereen een beroep doen op het vergeetrecht,

mogelijk persoonsgegevens mogen bewaren.

moesten blijven staan vanwege het belang

maar niet alle informatie mag worden weg-

van rechtszekerheid: partijen moeten kunnen

gehaald. Het gaat alleen om gegevens die niet

opzoeken met welke bedrijven en bestuurders

meer relevant zijn, onjuist zijn of in strijd met

ze zaken hebben gedaan.

de wet zijn verkregen. Het privacybelang weegt

de recent aangenomen Europese Privacyveror-

Doordat het onmogelijk is om persoonsgegevens ‘te

116

het profiel door een databank aan gezichtsprofielen van zedendelinquenten haalde voor een mogelijke match.

In Amerika wordt er anders omgegaan met gegevens van criminelen.

al snel zwaarder dan andere belangen, maar

laten vergeten’, wordt

Tweede kans in de maatschappij

er in de Europese

Het vergeetrecht is ontstaan vanuit de Franse

beeld als iemand vanwege zijn strafblad in de

Privacyverordening

gedachte dat criminelen die hun straf heb-

publieke belangstelling staat.

gesproken over het

ben uitgezeten, recht hebben op een tweede

‘recht van uitwissing’.

kans in de maatschappij. Tegenwoordig kan

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_114-117_Achtergrond - Het recht om vergeten te worden (TS).indd 116

soms kan die balans anders uitvallen. Bijvoor-

Dit speelde ook een rol bij een rechtszaak tegen Google, die werd aangespannen door

WWW.PCMWEB.NL

02/08/16 09:39

ACHTERGROND Het recht om vergeten te worden

topmodel Naomi Campbell een rechtszaak tegen een fotograaf die haar op de foto had gezet bij een afkickkliniek.

De dreiging van censuur Bij verkeerde toepassing van het vergeetrecht kan de deur open komen te staan voor censuur. Het is van belang dat meningen en professionele opinies niet via deze weg worden verwijderd. Als een mening overduidelijk schade aanricht, kan er een beroep worden gedaan op wetten tegen bijvoorbeeld laster of smaad. Alleen onjuiste, irrelevante of onrechtmatige informatie mag worden verwijderd. Het probleem is dat irrelevante informatie later weer relevant kan worden. Als een politicus in het begin van zijn carrière zijn stappen uitwist, kan zijn verleden minder goed worden onderzocht als hij een Na een succesvolle rechtszaak van Naomi Campbell tegen een fotograaf zijn er geen foto’s meer beschikbaar

belangrijke functie gaat bekleden. Verder nemen Frankrijk en Canada nu een

Database met chantagemateriaal

opmerkelijke positie in bij het debat over ver-

Het is goed om tijdens de discussie rond het

geetrecht en censuur. Zij willen dat informatie

vergeetrecht stil te staan bij de positie van

een man die was veroordeeld omdat hij een

wereldwijd wordt weggehaald bij toewijzing van

het bedrijf Google. Zo ontvangt Google een

huurmoordenaar wilde inzetten. Hij stond

een vergeetverzoek. Bij het mogelijk maken van

enorme hoeveelheid vergeetverzoeken per

extra in de publiciteit vanwege een boek over

deze ‘wereldwijde schone lei’ kunnen landen als

dag. Om deze verzoeken op een goede manier

hem en een uitzending van Peter R. de Vries

China hun beleid van internetcensuur gemakke-

te verwerken zal Google een database aan ver-

waarin hij met een deel van zijn naam werd

lijker overal uitoefenen. Daarom is het belangrijk

wijderingsverzoeken in stand moeten houden.

ontmaskerd. Zijn verzoek om de automatische

dat met name journalisten zoeken naar een

Dit betekent dat het Amerikaanse bedrijf een

invulling van ‘peter r de vries’ bij zijn naam weg

betrouwbare manier om gegevens te verzame-

gigantische hoeveelheid aan gegevens in zijn

te laten halen werd door het Amsterdamse

len. Er kan gebruik worden gemaakt van een

bezit heeft waarmee de betrokkenen personen

gerechtshof afgewezen. Daarnaast mochten de

VPN, proxydienst of TOR om de geografische

liever niet worden geconfronteerd. Dit kan

links naar een boek over hem bij het intypen

grenzen van het huidige vergeetrecht te ver-

interessant zijn voor veiligheidsdiensten of

van zijn naam gewoon blijven staan, omdat hij

mijden. Alleen zal dit een stuk lastiger worden

andere partijen. Want het is interessant om te

zijn privacybelang onvoldoende had onder-

als gegevens op wereldwijde schaal worden

weten of een target of een politicus onder druk

bouwd.

verwijderd.

kan worden gezet met bepaalde informatie.

van haar bij een afkickkliniek.

Privacyrecht verspelen Het is voor bekende mensen zoals politici

De Autoriteit Persoonsgegevens en andere EuEen voorbeeld van een vergeetverzoek uit Nederland dat Google heeft afgewezen.

ropese privacyautoriteiten hebben de taak om het privacybeleid van Google te controleren.

en filmsterren ook lastiger om vergeten te worden. Ze staan namelijk, vaak uit vrije wil, in de belangstelling. Tot dit oordeel kwam ook het Europese Hof tijdens een zaak tussen een bekende acteur en de uitgever van de Duitse krant Bild. De acteur, beroemd vanwege zijn rol als politieagent, werd gearresteerd tijdens de bierfeesten omdat hij cocaïne bij zich had. Hij wilde zich met een beroep op zijn privacyrecht verzetten tegen een artikel over zijn arrestatie in Bild. De rechter oordeelde dat hij zoveel over zichzelf had onthuld tijdens interviews, dat hij zijn privacyrecht had verspeeld. Dit betekent niet dat beroemde mensen helemaal geen privacybelang hebben. Zo won

WWW.PCMWEB.NL

PCM09_114-117_Achtergrond - Het recht om vergeten te worden (TS).indd 117

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

117

02/08/16 09:40

HARDWAREHOEK De beste tips en trucs

HARDWAREHOEK HANDIGE TIPS EN NIEUWE M O G E L I J K H E D E N M E T J E H A R D WA R E

Tips voor de aanschaf van je nieuwe toetsenbord Hier in de Hardwarehoek gaat het vaak over processors, videokaarten en andere pc-apparatuur, maar accessoires komen eigenlijk zelden voorbij. Dat terwijl de dingen die aan je pc hangen minstens net zo belangrijk zijn. Reden om deze maand eens te kijken naar hoe je het juiste toetsenbord voor jezelf aanschaft. Dit moet je weten over mechanische toetsenborden en membraantoetsenborden. BASTIAAN VROEGOP

dan op een ‘gewoon’ membraan-

kunnen aanvoelen, liggen de toet-

toetsenbord, waardoor je ze niet

sen anders onder de vingers dan

volledig hoeft in te drukken.

de meeste mensen gewend zijn.

Door de gevoeligheid en snelheid

van de ‘switches’ in dit toetsenbord

zijn ze populair onder gamers. De

in het begin nogal een irritante

kans dat je per ongeluk eens te

afleiding, al bestaan er mechani-

zacht een aanvalstoets indrukt is

sche toetsen die wat zachter dan andere.

Persoonlijke keuze

doet. We lopen daarom deze twee

immers een stuk kleiner, en het

Het kiezen van het juiste toet-

hoofdopties langs en bespreken

comfort bij snelle vingerbewegin-

senbord is een vrij persoonlijke

alle voor- en nadelen, zodat je pre-

gen is ook veel groter. Er zijn echter

aangelegenheid. Schrijvers kiezen

cies weet waar je zoal rekening mee

ook schrijvers die het gebruik van

bijvoorbeeld vaak voor een mem-

moet houden.

een mechanisch toetsenbord fijner

braantoetsenbord waarbij de

vinden, omdat het uitschrijven

toetsen wat ruimer uit elkaar staan,

Mechanisch geklik

zodat alle tien de vingers meer de

Een mechanisch toetsenbord is

ruimte hebben en je minder snel

makkelijk in het wild te spotten,

tikfouten maakt of verkrampte

dankzij het harde klikgeluid van

toetsenbord naar een mechanisch

handen krijgt. Ben je een fanatiek

iedere toetsaanslag. Dat komt door

alternatief verloopt soms lastig.

gamer? Dan is een mechanisch

de mechanische schakelaren onder

Hoewel de mechanische knoppen

toetsenbord vaak een goede keuze,

iedere knop: iedere input wordt

gevoeliger zijn en comfortabeler

omdat hierop de feedback van de

doorgegeven door een individuele

toetsaanslagen duidelijk te voelen

schakelaar, waardoor je duidelijker

is. Het is daarom verstandig om de

aanvoelt of een letter aan de com-

Een mechanisch toetsenbord heeft

keuze van je toetsenbord vooral af

puter is doorgegeven. Dit systeem

voor iedere knop een speciale schake-

te laten hangen van wat je ermee

maakt de toetsen ook gevoeliger

laar.

118

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_118-120_Hardwarehoek (MG).indd 118

Daarnaast is het harde tikgeluid

van mechanische toetsenborden,

van woorden na een tijdje beter aanvoelt. De overstap van een membraan-

WWW.PCMWEB.NL

01/08/16 12:01

HARDWAREHOEK De beste tips en trucs

De juiste switches Hoewel je prima naar een lokale elektronicazaak kunt rijden om een kant-en-klaar mechanisch toetsenbord te kopen, is het een stuk handiger om er zelf eentje samen te stellen. Op die manier heb je

De kleur van switches geeft aan hoe ze voelen en klinken.

de vrijheid om het uiterlijk van je toetsenbord te kiezen, maar heb je

switch meer druk van je vinger

mechanisch toetsenbord zelf kunt

pen bestellen om die nog eens aan

ook nog eens invloed op het geluid

vereist dan een ander alternatief.

uitproberen. Op die manier weet

te passen. Toetsen zijn nagenoeg

en de druk die achter de knoppen

Je vindt doorgaans zes kleuren:

je immers welke voor jou het fijnst

altijd hetzelfde qua grootte omdat

schuilt.

blauw, bruin, zwart, rood, wit en

aanvoelt. Je vindt zo’n testappa-

fabrikant een standaard hanteren,

groen. Die schakelaars onderschei-

raatje vaak voor rond de 20 euro

wat ze uitwisselbaar maakt.

den zich als volgt van elkaar.

in diverse webwinkels, via de link

Je kunt bij een mechanisch toetsenbord kiezen voor verschillende varianten van hetzelfde schakelsys-

Blauw maakt een luid klikgeluid

www.tiny.cc/switcher vind je zo’n

Membraantoetsenbord

tester van Cooler Master.

We hebben je uitgelegd waar je

teem, die allemaal net iets anders

zoals bij oude pc-toetsenborden.

reageren. Veel hedendaagse

Ideaal als je houdt van dat

toetsenborden gebruiken Cherry

tikgeluid, maar in een publieke

Favoriete knoppen

MX-switches, waarvan de functie

werkplek maak je hier niemand blij

Bestel je bij een webwinkel zoals

toetsenbord, maar er is uiteraard

per kleurvariant verschilt. Een

mee.

www.wasdkeyboards.com, dan

nog een alternatief: het membraan-

kun je ook zelf de gewilde knoppen

toetsenbord. Dit is het toetsenbord

blauwe Cherry MX-switch maakt

Groen klinkt hetzelfde als blauw,

rekening mee moet houden bij de aanschaf van een mechanisch

bijvoorbeeld meer geluid dan zijn

maar heeft een sterkere springveer

uitkiezen. Je kunt bijvoorbeeld kie-

dat je de afgelopen jaren het vaakst

rode broertje, terwijl een zwarte

en vereist daarom iets meer druk

zen voor een volledig zwart toetsen-

in het wild tegenkomt. Hij is dunner

bij iedere toetsaanslag.

bord zonder geprinte letters, zodat

dan zijn mechanische tegenhan-

Bruin is lichter dan blauw en

het apparaat er minimalistisch en

ger, maakt veel minder geluid en

groen en maakt hierdoor ook

stijlvol uitziet. Liever wat visuele

heeft soms knoppen die verder van

minder geluid.

feedback? Dan kun je bepaalde

elkaar zijn verwijderd.

Wit heeft een sterkere veer dan

stellen, zoals de WASD-toetsen voor

bevat een enkele printplaat waar

lijker gevoel als je hem indrukt.

games.

knoppen een signaal aan doorge-

Hoewel het leuk is om een toet-

ven als je ze indrukt. Het betekent

veer en vereist weinig druk, wat

senbord naar eigen smaak aan te

dat toetsen slechts twee stan-

hem ideaal maakt voor games.

passen, komt dit ook met de nodige

den kennen: ‘los’ en ‘ingedrukt’.

beperkingen. Veel van dit soort sa-

Hierdoor is er geen mechanisch

van feedback als je hem volledig in-

menstelwinkels bieden bijvoorbeeld

systeem dat een luid geluid

drukt. Daardoor worden aanslagen

geen ledverlichting voor toetsen,

produceert, maar het maakt deze

ook minder snel geregistreerd, wat

waardoor je de letters niet in een

toetsenborden minder precies en

de kans op foutjes verkleint. Een

donkere kamer kunt zien. Prima

comfortabel.

goed instapmodel als je vaak mem-

als je toch al blind typt, maar het is

Een membraantoetsenbord is

braanknoppen hebt gebruikt.

evengoed iets om rekening mee te

echter veel goedkoper, juist omdat

houden.

de technologie hierin makkelijker

Zwart geeft alleen een gevoel

Het kan handig zijn om een

PCM09_118-120_Hardwarehoek (MG).indd 119

Het membraantoetsenbord

bruin en geeft daardoor een duideRood heeft een zachte spring-

WWW.PCMWEB.NL

knoppen in een andere kleur be-

speciale testkit in huis te halen,

Heb je al zo’n toetsenbord in

gemaakt kan worden. Voor een

zodat je iedere switch van een

huis? Dan kun je altijd losse knop-

goed mechanisch toetsenbord

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

119

01/08/16 12:01

HARDWAREHOEK De beste tips en trucs

Het Apple-toetsenbord is een goed voorbeeld van een membraantoetsenbord.

betaal je al snel 100 euro of meer,

Dat maakt het makkelijker om de

maar eentje met een membraan

juiste knoppen aan te slaan zonder

heb je soms al voor minder dan een

dat je een nabijgelegen knop

tientje – hoewel er natuurlijk ook

intikt. Dit zie je bijvoorbeeld bij

duurdere modellen van bestaan. Dit

de membraantoetsenborden van

is ook de reden waarom deze vari-

Razer, maar ook bij die van Apple.

ant zo populair is. Dit is immers het

Zelfs laptops hebben steeds vaker

Cloudtoetsenbord

toetsenbord dat je even snel koopt.

toetsen met ruimte ertussen.

Das Keyboard wist onlangs

je toetsen ineens begonnen te

nog flink wat geld op Kick-

knipperen.

Een membraantoetsenbord is

Slimmigheden

misschien minder precies dan een

starter in te zamelen met een

Duur wordt ie wel: ieder toetsen-

Door het simpele ontwerp en lage

mechanisch toetsenbord, maar

speciaal cloudtoetsenbord.

bord ging voor 139 dollar (ca. 127

productiekosten worden mem-

veel gebruikers weten niet eens

Dit mechanische toetsen-

euro) over de toonbank tijdens de

braantoetsenborden vaak gebruikt

beter. Ben je opgegroeid met een

bord heeft ledverlichting die

Kickstarter-campagne, maar hij

als de basis voor geavanceer-

membraantoetsenbord, dan zal het

rechtstreeks met het internet

wordt meer dan 200 dollar zodra

dere toetsenborden met allerlei

verschil je wellicht niet veel uitma-

verbindt, waardoor andere

hij in januari 2017 in de winkels

extraatjes. Het is voor een fabri-

ken. Een mechanisch toetsenbord

diensten er gebruik van kun-

komt te liggen. Bedenk dat hier

kant bijvoorbeeld makkelijker om

is vooral handig als je super-veelei-

nen maken. Krijg je een nieuw

nog allerlei kosten bij kunnen

verlichting toe te voegen, zonder

send bent en pas tevreden bent als

bericht op Facebook? Dan kan

komen, zoals verzendkosten en

dat de prijs gigantisch hoog komt te

je het allerbeste in huis hebt. Alle

het gehele toetsenbord blauw

importheffing. Het apparaat wist

liggen. Sommige gamertoetsen-

handigheidjes die in een mem-

kleuren. Gaat de deurbel? Het

hoe dan ook zijn streefbedrag

borden hebben ook een macro-

braantoetsenbord kunnen zitten,

toetsenbord kan dan ineens

van 100.000 dollar gemakkelijk

knop, waarmee je een aantal

zijn ook mogelijk in een mechanisch

gaan knipperen. Met een spe-

binnen te halen.

toetsaanslagen kunt ‘opnemen’.

toetsenbord, het is alleen duurder.

ciale, ronde knop rechtsboven

Heb je dat eenmaal gedaan, dan

Ben je bereid om even te wennen

kun je een notificatiecentrum

hoef je alleen nog maar op die knop

aan een mechanisch systeem en

op de computer openen,

te drukken: ideaal voor bijvoorbeeld

ervoor te betalen, dan haal je hier in

zodat je meteen ziet waarom

complexe toetscombinaties in een

veel gevallen het meeste uit.

Het cloudtoetsenbord van Das Keyboard signaleert je met led-lampjes.

vechtspel, maar je kunt het ook gebruiken als je bijvoorbeeld snel een menu wilt openen tijdens het werk. De meeste draadloze toetsenborden op de markt gebruiken een membraan, omdat het te duur is om deze technologie in een mechanisch systeem te implementeren. Omdat een membraan simpel in elkaar steekt, is het ook makkelijker voor een fabrikant om de toetsen iets verder uit elkaar te plaatsen.

120

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

PCM09_118-120_Hardwarehoek (MG).indd 120

WWW.PCMWEB.NL

01/08/16 12:01

Wil jij GRATIS de nieuwste tech-producten en -diensten testen, zoals digitale camera’s, tablets, routers en software? Maak een account aan op www.techpanel.nl en test mee! Met een GRATIS account op TechPanel.nl kun je onder andere: • zien welke product- of software-testen eraan komen; • je aanmelden voor deze TechPanels; • reviews over producten lezen van andere testers; • reageren op de TechPanels; • deelnemen aan onderzoeken; • je eigen profiel beheren; • deelnemen aan winacties.

AANMELDEN KAN VIA: WWW.TECHPANEL.NL/REGISTREREN TechPanel is een samenwerking van:

Naamloos-1 1

TechPanel.nl_adv_215x285.indd 4

24-2-2016 15:41:38

24-2-2016 13:57:50

LEZERSSERVICE

ABONNEMENTEN PCM verschijnt 12 maal per jaar. Een jaarabonnement kost € 71,50 (inclusief gratis special t.w.v. € 9,95). Een los nummer kost € 6,25. Voor verzending buiten Nederland worden extra kosten gerekend. Je hebt de keuze uit verschillende abonnementen:

PCM WEBSITE ELKE DAG: nieuws, reviews, workshops, tips en koopwijzers. Bezoek ons op www.pcmweb.nl

PCM NIEUWSBRIEF ELKE DAG: de gratis PCM-nieuwsbrief met nieuwe hard- en software, nieuws, workshops en discussies. Aanmelden via www.pcmweb.nl/nieuwsbrief

Abonnementsvormen

Prijs per jaar*

Prijs per periode* Aantal edities

Prijs per editie

Betaling per

Jaarabonnement

€ 71,50

€ 71,50

12

€ 5,96

Jaar

Halfjaarabonnement

€ 73,50

€ 36,75

6

€ 6,13

Half jaar

Maandabonnement

€ 75,-

€ 6,25

1

€ 6,25

Maand

* Deze prijzen gelden bij automatische incasso. Voor het toezenden van een acceptgirokaart wordt € 2,50 extra in rekening gebracht Equrion Services B.V. verzorgt de financiele afhandeling voor Reshift Digital B.V. Een nieuw abonnement wordt gestart met de eerst mogelijke editie voor een bepaalde duur. Na de eerste abonnementsperiode wordt het abonnement stilzwijgend voortgezet voor onbepaalde tijd en betaal je de reguliere abonnementsprijs. Vanaf dat moment is het abonnement opzegbaar met inachtneming van een opzegtermijn van 1 maand. Abonneren? www.pcmweb.nl/abonneren

OPZEGGEN

PCM FACEBOOK ELKE DAG: de meest interessante nieuwtjes, foto's, prijsvragen en discussies over PCM op onze Facebook-pagina. Surf naar www.facebook.com/pcmweb

Na de omzetting voor onbepaalde duur, kan op ieder moment, per wettelijk voorgeschreven termijn van één maand, worden opgezegd. Je opzegging ontvangen wij bij voorkeur telefonisch. Je kunt de klantenservice bereiken op werkdagen van 10:00 tot 14:00 uur via +31 (0)23 - 536 44 01.

VERHUIZING, BEZORGKLACHTEN EN VRAGEN Ga hiervoor naar www.mijnreshift.nl, de digitale klantenservice van Reshift Digital. Nadat je je hebt geregistreerd, kun je voortaan inloggen met je e-mailadres en wachtwoord. Schrijven kan naar Reshift Digital B.V. ter attentie van Klantenservice, Richard Holkade 8, 2033 PZ Haarlem. Equrion Services B.V. verzorgt de financiële afhandeling van abonnementen voor Reshift Digital B.V.

PERSOONSGEGEVENS Wij nemen je gegevens, zoals naam, adres en telefoonnummer op in een gegevensbestand. De verwerking van je gegevens is aangemeld bij het College Bescherming Persoonsgegevens in Den Haag door Reshift Digital B.V., de verantwoordelijke voor je gegevens. De gegevens worden gebruikt voor de uitvoering van met jou gesloten overeenkomsten, zoals de abonnementenadministratie. Daarnaast kunnen wij je gegevens gebruiken om je op de hoogte te houden van interessante informatie en/of aanbiedingen. Jouw gegevens kunnen aan door ons zorgvuldig geselecteerde partijen ter beschikking worden gesteld. De gegevens kunnen, samen met hun informatie over jou, worden geanalyseerd om de aanbiedingen en/of informatie zoveel mogelijk op je interesses af te stemmen. Je kunt bij het opgeven van je gegevens bezwaar maken tegen beschikbaarheidstelling van je gegevens aan derden. Ook kun je je eigen gegevens opvragen en verzoeken ze te corrigeren of te verwijderen. Stuur hiertoe een kaartje aan Reshift Digital t.a.v. Klantenservice, Richard Holkade 8, 2033 PZ Haarlem.

COLOFON Personal Computer Magazine (PCM) is een uitgave van Reshift Digital B.V., Richard Holkade 8, 2033 PZ Haarlem. Tel. +31 (0)23 - 543 00 00, e-mail: mail@pcmweb.nl (niet voor persberichten) Website: www.pcmweb.nl Persberichten naar: press@pcmweb.nl

REDACTIE

PCM TWITTER ELKE DAG: het laatste nieuws op IT-gebied. Hardware, software,

HOOFDREDACTEUR: Wouter Diemer EINDREDACTIE: José Pauty, Theske Slijkerman en Jaap de Wreede REDACTIE: Jeroen Boer, Mark Gamble, Tijs Hofmans en Joris Peterse MEDEWERKERS: Ernst van den Bosch, Randolf Bouwma, Toon van Daele, Maikel Dijkhuizen, Frank Everaardt, Jochem de Goede, Gertjan Groen, Suzanne Hartholt, Hans Niepoth, Farzin Parham, Maarten Reijnders, Michiel de Roode, Jozef Schildermans, Ronald Smit, Filip Vervloesem, Koen Vervloesem en Bastiaan Vroegop VORMGEVING: LEFT Graphic Design

internet, trends en ontwikkelingen hou je bij met de Twitter-

UITGEVER EN EDITORIAL DIRECTOR: Remco de Graaf

feed op www.twitter.com/pcmnieuws

ADVERTENTIE-EXPLOITATIE EN MARKETING ACCOUNTMANAGERS: Marco Roubos, Raymond Ullers en Tom Schoen MAREKTING: Leontien Boere, Joep Preijde, Marjolein Sturk (marketing@reshift.nl) ONLINE SALES: online@reshift.nl TRAFFIC: Marco Verhoog (mverhoog@reshift.nl)

DRUK & DISTRIBUTIE DRUK: Senefelder, Doetinchem DISTRIBUTIE: Betapress (Nederland) / Imapress (België)

PARTNER Wanneer je boven een artikel het Partner-logo ziet staan, is dit artikel niet gemaakt door de redactie van PCM, maar door de Partner-redactie van Reshift Digital. Dit redactieteam opereert apart van de reguliere redactie. Zowel de onderwerpkeuze als de inhoud van artikelen met dit logo komen tot stand in overleg met commerciële partners. Reshift Digital vindt het belangrijk dat deze artikelen als zodanig herkenbaar voor je zijn.

DISCLAIMER Hoewel uiterste zorg is besteed aan PCM, aanvaardt de redactie noch de uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in het blad, online of enig andere digitale versie van PCM.

AUTEURSRECHTEN ©2016 by Reshift Digital, Haarlem. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit deze uitgave is alleen toegestaan na voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

122

Colofon 09 (JP).indd 122

/ NR. 09 - SEPTEMBER 2016

WWW.PCMWEB.NL

1-8-2016 13:01:43

Naamloos-1 1

22-3-2016 13:19:58

Naamloos-1 1

13-7-2016 14:33:44