Vriendschapsbeker

vier brugse zorginstellingen verenigd op één vriendschapsbeker

1

Vriendschapsbeker, 1664, gegraveerd glas, verguld zilveren montuur, Hospitaalmuseum-Memling in Sint-Jan, inv. SJ 297.XXII Beker met emblemen van vier Brugse caritatieve instellingen, hoogte 22 cm, doorsnede basis 14,1 cm

In het Sint-Janshospitaal en Onze-Lieve-Vrouw-ter-Potterie wordt in de historische gebouwen een uiteenlopende collectie bewaard die de meeste kunstdisciplines vertegenwoordigt. Door die verscheidenheid aan voorwerpen kan er steeds een zinvolle invulling gepresenteerd worden tijdens de Erfgoeddagen. Het thema van dit jaar 'Uit vriendschap?! leent zich tot een voor de hand liggende keuze. Door Stéphane Vandenberghe en Evelien Vanden Berghe.

In de verzameling van het Sint-Janshospitaal bevindt zich immers een uitzonderlijk voorwerp dat nog steeds wat van een raadsel herbergt: de vriendschapsbeker uit 1664. Op deze beker worden de emblemen van vier Brugse caritatieve instellingen verenigd: het Sint-Janshospitaal, het Magdalenagesticht, het Sint-Juliaansgodshuis en ten slotte het Hospitaal van Onze-LieveVrouw-ter-Potterie. De beker heeft een bolvormige kelk in doorzichtig glas, een balusterstam met drie holle gedrukte knopen en drie schijven en steunt op een licht conische voet. Dit sierlijk glas onderging een beschadiging die bij nader onderzoek merkbaar is. De stam is immers op meerdere plaatsen gebroken. Thans is de kelk om die reden gevat in een verguld zilveren montuur waaronder zich een knoop in faïence bevindt. Ze steunt op een getande basis, eveneens in verguld zilver. Alle elementen van de stam worden centraal bij elkaar gehouden door middel van een verticale vastgeschroefde, metalen stang. Op de voet zijn een bladversiering, het jaartal 1664 en de initialen LM merkbaar. De versiering boven- en onderaan is aangebracht in zogenaamde radgravure. Het is een decoratietechniek waarbij met behulp van snel ronddraaiende wieltjes of schijfjes een voorstelling of opschrift in het glas wordt aangebracht. Bovenaan is de spreuk EENDRAECHT MACKT MAECHT zichtbaar. Op de komwand zijn zes cirkelvormige medaillons gegraveerd. Twee verwijzen naar de stad Brugge, namelijk het wapenschild en de gekroonde letter b. De andere vertonen de emblemen van de vier lokale liefdadigheidsinstellingen. Deze vier zorginstellingen onstonden in de twaalfde of dertiende eeuw en kregen in de loop van de tijd elk een min of meer specifieke opdracht toegewezen. In het Sint-Janshospitaal werden niet alleen zieken en gewonden verzorgd, maar konden ook pelgrims, daklozen en geesteszieken terecht. De gifbeker en het lammetje binnen het

gegraveerde medaillon verwijzen naar de pa- troonheiligen, Sint-Jan de Doper en Sint-Jan de Evangelist. De Magdalenaleprozerie bestond vóór 1227 buiten de stedelijke bewoning, tussen de Boe- verie- en de Smedenpoort. Deze instelling ver- zorgde de opvang van leprozen of melaatsen. Vanaf de zestiende eeuw werd deze instelling naar de binnenstad overgebracht. Daartoe kocht men nabij de Garenmarkt een deel van de ge- bouwen van het Nazarethpassantenhuis en de aanpalende panden aan. In de loop van de acht- tiende eeuw stelde Nazareth en de leprozerie niet veel meer voor omwille van het miniem aantal leprozen. Het embleem op de beker toont ondermeer de zalfpot van de heilige Magdalena, beschermheilige van de leprozen. De geschiedenis van het Sint-Juliaansgodshuis gaat terug tot 1290. De gebouwen werden op- gericht in de Boeveriestraat met financiële hulp van de Brugse magistraat. In dit passantenhuis voor reizigers, daklozen en behoeftigen waren in 1305 de “Filles-Dieu” en de gildebroeders van Sint-Juliaans in dezelfde instelling ver- enigd. De krankzinnigenzorg werd meer en meer hun voornaamste taak. Ook bemiddelden, die zelf voor hun onderhoud betaalden, werden er opgenomen. Op de beker wordt onder andere Sint-Juliaan als veerman afgebeeld. Het voormalig hospitaal Onze-Lieve-Vrouwter-Potterie wordt reeds vermeld in het jaar 1276. Vanaf 1797 is het beheer in handen van de Commissie der Burgerlijke Godshuizen en tot op heden maakt het deel uit van het OCMW. Het middeleeuwse hospitaal aan de Potterierei evolueerde snel tot een bejaardenhuis, wat het nog steeds is. De oude ziekenzaal heeft thans een museumfunctie en stelt belangrijke kunst- werken tentoon. De bejaarden worden verzorgd in de aanpalende moderne voorzieningen. Het embleem van de Potterie is eveneens in radgra- vure aanwezig op deze vriendschapsbeker. De letters P.O.R. verwijzen naar Potterie.

Stéphane Vandenberghe en Evelien Vanden Berghe adjunct-conservatoren Hospitaalmuseum