museumbulletin > waarom zijn de heksen van bruegel?
‘De heksen van Bruegel’ Sint-Janshospitaal 25 februari tot 26 juni 2016 Catalogus beschikbaar in het Nederlands en het Engels
waarom zijn de heksen van bruegel? Van 25 februari tot 26 juni 2016 gaat het Sint-Janshospitaal de heksentoer op met de tentoonstelling ‘De heksen van Bruegel’. Deze expo gaat in op de voorstelling van hekserij door Hollandse en Vlaamse meesters. Renilde Vervoort, die in 2011 promoveerde rond dit onderwerp aan de universiteit van Nijmegen, legde met haar onderzoek de basis van deze tentoonstelling die vorig jaar reeds te zien was in het Catharijneconvent in Utrecht. Door DR. RENILDE VERVOORT
1 Pieter van der Heyden naar Pieter
Bruegel de Oude, Sint-Jacob bij de tovenaar, 1565 Amsterdam, Rijksmuseum 2 Frans Francken II (1581-1642),
Heksenkeuken, 1604 Antwerps gildemerk en jaartal 1604 op de rugzijde Bazel, Collectie Dreyfus-Best
10
Aan het begin van mijn onderzoek, toen ik een groot aantal 17de-eeuwse heksenvoorstellingen verzameld had, viel me op hoe we – zonder al te veel moeilijkheden – heksen kunnen herkennen. Maar wanneer ik 16de-eeuwse heksenvoorstellingen bekeek, was dat heel wat minder duidelijk, op 15de-eeuwse werd het al helemaal moeilijk. Oudere voorstellingen kon ik niet eens vinden. Ik vroeg me af hoe dat kwam, was hekserij niet iets van alle tijden? Er waren toch al heksen in de middeleeuwen en zelfs de oudheid? Werden ze dan niet afgebeeld, of herkennen we ze niet als dusdanig? Nu moet ik toegeven dat ik het verkeerd voor had: hekserij is immers niet van alle tijden. Heksen werden bedacht, uitgevonden door ge-
leerden, theologen en juristen die vanaf de 15de eeuw vreesden dat sommigen mensen met de duivel een pact hadden gesloten met als doel de christelijke maatschappij omver te werpen. Inquisiteurs beschreven de ketterse heksensekte in handboeken. Rechtsgeleerden zoals de Bruggeling Joost de Damhouder, namen het nieuwe misdrijf op in de rechtspraak. Hoe komt het dan dat de 17de-eeuwse heksen zo herkenbaar zijn voor ons terwijl die van de 15de en 16de eeuw minder duidelijk zijn? Het antwoord ligt in de titel van deze tentoonstelling: Pieter Bruegel wist heksen op zo’n kernachtige manier voor te stellen zodat andere kunstenaars hem hebben gevolgd. De Antwerpse uitgever Hieronymus Cock bracht Bruegels prent in 1565
