ขาวสารการอนุรกั ษ ปที่ 2 ฉบับที่ 3 สิงหาคม 2557
เรียน เครือขายพิพิธภัณฑ ขาวสารการอนุรักษฉบับนี้เปนเรื่องราวที่เกี่ยวกับการบันทึกความทรงจํานั่นก็คือภาพถาย เมื่อเก็บภาพถายไวนาน วันสีจะจางลง เกิดการโคงงอ หลายทานอาจสงสัยทําอยางไรรักษาความทรงจําไวไดนานขึ้น ขาวสารการอนุรักษฉบับนี้ สามารถตอบปญหานี้ได ทั้งนี้ยังมีเรื่องของการดูแลรักษาตุกตาโบราณซึ่งเปนความทรงจําในวัยเด็กของหลายๆทาน และ นอกจากนี้ ทางสถาบัน พิพิธภัณฑก ารเรียนรูแหง ชาติไดรับสมาชิ กใหม เข ามา 2 คน คื อ นางสาวศิ รดา เฑี ยรเดช และ นางสาววรรณวิษา วรวาท ฝายเครือขายพิพิธภัณฑ ปฏิบัติงานดานการอนุรักษของหองคลังโบราณวัตถุแทน นางสาว พัช รลดา จุล เพชร ซึ่ ง ได ล าออกไป สุ ด ท า ยหากทา นใดมี ขอ สงสั ย หรื อต องการความช ว ยเหลื อด านงานอนุรั ก ษ การดูแลรักษาวัตถุ สามารถติดตอมายังสถาบันฯ ตามที่อยูดานทายจดหมาย ทางสถาบันฯยินดีใหความชวยเหลือครับ นายราเมศ พรหมเย็น ผูอํานวยการสถาบันพิพิธภัณฑการเรียนรูแหงชาติ
กิจกรรม
สถาบันพิพิธภัณฑการเรียนรูแหงชาติรวมกับพิพิธภัณฑสถานแหงชาติ หริภุญไชย จัดอบรมเชิงปฏิบัติการเรื่อง “การทําความสะอาดวัตถุ พิพิธภัณฑ” ใหกับบุคคลากรพิพิธภัณฑในจังหวัดลําพูนและจังหวัดใกลเคียง เมือ่ วันที่ 19-20 กรกฎาคม 2557
การบรรยายทางวิชาการ ฝายเครือขายพิพิธภัณฑ สถาบันพิพิธภัณฑการเรียนรูแหงชาติ ไดจัดกิจกรรมการบรรยายทางวิชาการ เปนการ ตอยอดองคความรูจากการจัดสัมมนาวิชาการเรื่อง การแลกเปลี่ยนทางวัฒนธรรมบนเสนทางการคาทางทะเล เมื่อวันที่ 7-8 พฤษภาคม 2557 ในการบรรยายทางวิ ช าการทางสถาบั น พิ พิ ธ ภั ณ ฑ ก ารเรี ย นรู แ ห ง ชาติ เ รี ย นเชิ ญ วิ ท ยากร ผูทรงคุณวุฒิในสาขาตางๆมาบรรยายใหความรูแกผูสนใจ ณ หองประชุม ชั้น 3 อาคารสํานักงาน สถาบันพิพิธภัณฑการ เรียนรูแหงชาติ ทุกวันศุกรสุดทายของเดือน หัวขอการบรรยายทางวิชาการ ครั้งที่ 1 เรื่อง “คริสตศิลปในถิ่นสยาม” โดยอาจารยปติสร เพ็ญสุต อาจารยประจําคณะศิลปศาสตร สถาบันการ จัดการปญญาภิวัฒน วันศุกรที่ 27 มิถุนายน 2557 ครั้งที่ 2 เรื่อง “พลิกโฉมประวัติศาสตรเครื่องเบญจรงคของอาณาจักรสยามสูมุมมองใหมและความเปนจริง” โดย ดร.ปริ ว รรต ธรรมาปรี ช ากร ผู อํ า นวยการพิ พิ ธ ภั ณ ฑสถานเครื่ อ งถ ว ยเอเชี ย ตะวั น ออกเฉี ย งใต มหาวิทยาลัยกรุงเทพ วันศุกรที่ 25 กรกฎาคม 2557 ครั้งที่ 3 เรื่อง “เลาเรื่องเบื้องหลังเสนการคาทางทะเลสมัยโบราณ” โดย ดร.อมรา ศรีสุชาติ ภัณฑารักษเชี่ยวชาญ/ ผูเชี่ยวชาญเฉพาะดานโบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ กรมศิลปากร วันศุกรที่ 29 สิงหาคม 2557 ทั้งนี้ไมเสียคาใชจายใดในการรับฟงการบรรยายทางวิชาการ สมาชิกเครือขายสามารถติดตามไดทางเว็บไซตและ แฟนเพจ หรือโทรศัพท 022252777 ตอ 109 และหากสมาชิกเครือขายพิพิธภัณฑสนใจในหัวขอใดสามารถเสนอแนะ ตามที่อยูทางดานทายจดหมาย
ปญหาที่มักพบบนอัลบั้มและสมุดภาพ อัลบั้มและสมุดภาพมีคุณคาดานจิตใจเปนอยางสูง เพราะมีความทรงจํามากมายแฝงอยูภายใน แตอัลบั้ม และสมุดภาพทําจากวัสดุหลายชนิดอยูดวยกัน แตละชนิดไมทนทานตอสภาพแวดลอม วัสดุบางชนิดเสื่อมสภาพรวดเร็ว จากสาเหตุภายใน เชน อัลบั้มสมัยกอนนิยมใชกระดาษสีดํารองรับภาพ กระดาษสีดํามีฤทธิ์เปนกรดสูง เนื่องจากผลิต จากเยื่อที่ไดจากการบดยอยเนื้อไม โดยไมแยกสิ่งเจือปน สีดําที่ใชในการทํากระดาษสีดํา มีสวนทําใหกระดาษกรอบเปราะ มากยิ่งขึ้น และมักใชกาวยึดติดภาพ โปสการด แสตมป ฯลฯ ลงบนกระดาษสีดํา กาวทําใหเกิดคราบเปอนเปนรอยดาง บนดานหนาของภาพ อัลบั้มระยะหลัง ๆ ใชแผนพลาสติก ทากาวบาง ๆ ทาบลงบนภาพ ที่เรียกวา Magnetic album เปนสาเหตุที่ทําใหภาพมีรอยดางเร็วขึ้น และพลาสติกมักติดแนนบนภาพจนดึงออกลําบาก สมุดภาพหรือสมุดบันทึกนอกจากจะมีปญหาจากวัสดุที่ใชในการผลิตแลว ยังมีปญหาจากหนังสือพิมพ หรื อ สิ่ ง พิ ม พ ต าง ๆ ที่ ตั ด มาติ ด แปะ หรื อคั่ น กระดาษเหล า นี้ เป น กระดาษคุ ณภาพต่ํา มี ค วามเปน กรดสู ง จะ เปลี่ยนเปนสีเหลือง –น้ําตาลอยางรวดเร็ว กรดและสารเคมีจากกระดาษสามารถแพรไปสูกระดาษแผนอื่น ๆ ที่อยูใกลกัน บางครั้งมีการใชคลิปหนีบกระดาษ ลวดเย็บ เข็มหมุด เทปกาวเปนตัวยึด วัสดุที่ทําจากเหล็กเปนสนิมรวดเร็ว ทําให เกิดคราบเปอน บางครั้งกัด กระดาษจนทะลุ เทปกาวทําใหเกิด คราบเปอนสีเหลือง-น้ําตาลที่ขจัด ไมออก บอยครั้ง เจาของสมุดภาพนําดอกไมหรือใบไมมาทับไวในสมุดภาพ ดอกไมและใบไมทําใหเกิดรอยดาง และเปนตัวดึงดูดราและแมลง หากพบปญหาเชนนี้ ควรลดอัตราการเสื่อมสภาพลงโดยควบคุมสภาพแวดลอมและระมัดระวังในการหยิบ จับ วางเรียงในแนวตั้งบนชั้น หากสันหนาและบอบบางควรวางในแนวนอนบนเบาะหรือแทนที่ออกแบบเปนพิเศษใหชวย รองรับน้ําหนักและปกปองสัน ไมควรวางในแนวนอนซอนกันหลายชั้น สมุดภาพและอัลบั้มที่มีคุณคาสูงควรเก็บรักษาใน กลอง ภาพ ขอความ แสตมป และอื่น ๆ ที่ไมอยูในเลม ควรเก็บในซองกระดาษไรกรดแยกจากกัน หากภาพถูกทากาวติดแนนบนกระดาษ ควรใชกระดาษไรกรดหรือแผนโพลีเอสเทอร( หรือไมลาร) คั่นทั้ง ดานหน าและด านหลั ง หากทํ าให อัลบั้ ม หนาขึ้ น ไมค วรออกแรงกดปด อัลบั้ม เพราะจะทําใหสันของอัลบั้ม ปริแ ตก สําหรับสมุดภาพหรือสมุดบันทึกที่มีกระดาษที่เสื่อมสภาพติดแปะ ใหพยายามแยกออกมา(หากทําได) และนําไปถาย เอกสาร นําสํ าเนาไปติดแปะไวที่เดิม สวนกระดาษดั้งเดิม นําไปเก็บรักษาไวในซองที่ทําจากกระดาษไรก รด หากไม สามารถแยกกระดาษที่กําลังเสื่อมสภาพออกมาได ควรปรึกษานักอนุรักษ หรือใชกระดาษไรกรดหรือไมลารคั่นทั้งดานหนา และดานหลัง หากมีคลิปหนีบกระดาษ ลวดเย็บ เข็มหมุด ควรใชปากคีบดึงออกอยางระมัดระวัง โดยใชแผนไมลาร สอดเขาไปคั่นมิใหปลายของปากคีบ คลิป และลวดเย็บ ครูดถูขัดสีกระดาษที่อยูขางใต ถามีงบประมาณเพียงพอ ควรจัดหาอัลบั้มและสมุดภาพใหมที่ผลิตจากวัสดุที่ไรกรดและสารเคมีที่สราง ปญหาในระยะยาว มาใชแทนสมุดภาพและอัลบั้มเกาที่สรางปญหาใหกับภาพและขอความแหงความทรงจํา
การดูแลรักษาตุกตาโบราณ สงครามโลกครั้ ง ที่ 1 ( กลางพุ ท ธศตวรรษที่ 25 ) ตุ ก ตาส วนใหญทํ า จากดิ น เผา กระเบื้ อง ผา ไม ยางพารา และเซลลูลอยด แตยางพาราและเซลลูลอยดมีปญหาเนื่องจากเสื่อมสภาพงาย โดยเฉพาะอยางยิ่งเซลลูลอยด ติดไฟงาย ตอมาจึงนิยมใชวัสดุผสมหลายชนิดในการทําตุกตา เชน ใชกาวผสมขี้เลื่อยหรือเยื่อกระดาษขึ้นรูปโดยการใช แมพิมพแลวพนสี เสนผมทําจากผมมนุษย หรือขนสัตว แตงกายดวยวัสดุหลายชนิด หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ( ปลาย พุทธศตวรรษที่ 25 ) ตุกตาที่ทําจากพลาสติกเขามาแทนที่ พลาสติกที่นิยมทําตุกตาไดแก พีวีซี( PVC ) และโพลีเอทธีลีน ( PE ) ลําตัวและแขนขาสามารถบิดงอ และหันไปมาได หลับตา ลืมตาและกลอกตาไปมาได เสนผมทําจากเสนใย สังเคราะห ซึ่งชวยใหสามารถตกแตงทรงผมได เครื่องแตงกายทําจากวัสดุหลากหลายกวาเดิม นอกจากนี้ยังตุกตา กระดาษที่สามารถเปลี่ยนเครื่องแตงกายได วัสดุตางๆเหลานี้ชํารุดเสื่อมสภาพดวยสาเหตุตางๆมากมาย ควรดูแลรักษาอยางระมัดระวัง กอนอื่นควร สํารวจดูวาวัสดุใดเสี่ยงตอการชํารุดเสื่อมสภาพมากที่สุด แลวหาทางปกปองสวนนั้นมากเปนพิเศษ เชน ตุกตาพลาสติก ไมทนตอความรอน แสงสวาง มลพิษ ความชื้นและฝุนละออง ตุกตาที่มีบางสวนทําจากสีผึ้ง ควรลดอุณหภูมิ และแตะ ตองสัม ผัสใหน อยที่ สุด ตุก ตาที่ ทํ าจากกาวผสมขี้ เลื่อย หรือเยื่อกระดาษมั กจะมีร อยแตกรานบนผิว ถาอุ ณหภูมิแ ละ ความชื้นสูงเกินไปและไมคงที่ บางครั้งผิวหนาวัตถุจะหลุดลอกหรือตกสะเก็ด ผมและเครื่องแตงกายทําจากเสนใยธรรมชาติ และเสนใยสังเคราะห ซึ่งไมทนตอแสงสวาง ความรอน มลพิษ ความชื้นและฝุนละออง โลหะมักเกิดสนิม พลาสติกบางชนิด เชน เซลลูลอยด และพีวีซี(เชน ตุกตาบารบี้) ปลดปลอยไอระเหยที่เปนอันตรายตอวัสดุอื่นๆที่อยูใกลๆ จึงควรแยกเก็บ ตางหาก โดยใส ในกลองโปรงๆที่อากาศเขาออกได หอหรือคลุมดวยกระดาษไรกรดเพื่อกันฝุน ตุกตาพลาสติกที่กําลัง เสื่อมสภาพ จะมีกลิ่นที่คลายน้ําสมสายชูหรือการบูร ผิวเยิ้มเหนียว ผิวปนเปนผง สีเขมขึ้น มีรอยราว ควรเก็บแยกกัน และควรตรวจสอบสภาพสม่ําเสมอ ตุกตาที่แลดูสกปรก หากจําเปนควรทําความสะอาดดวยการปดฝุนดวยแปรงขนออนๆอยางเบาๆ แลว เก็บรักษาในกลองที่มีขนาดพอเหมาะ บุและหนุนดวยกระดาษไรกรดเพื่อรักษารูปทรงและเสื้อผา ตุกตาบางตัวอาจตอง วางคว่ําหนาลง เพื่อปองกันไมใหคอและหัวบิดเบี้ยว และชวยรักษาตาที่เคลื่อนที่ไดใหอยูกับที่ ควรจัดทําแทนฐานที่ชวย พยุงและรองรับน้ําหนักไดทุกสวน
แลกเปลี่ยนความรู คุณศรีสมร:
ขอทราบวิธีเก็บเหรียญตราที่มีแพรแถบ
จิราภรณ:
เหรียญตรามักทําจากเงิน ทองแดง และโลหะผสมของทองแดง จึงมักมีสนิม แตก็แข็งแรงทนทานกวา แพรแถบ กอนอื่นควรสวมถุงมือเสมอเวลาแตะตองสัมผัส ทําความสะอาดเหรียญดวยสําลีชุบอัลกอ ฮอล ใชแปรงนุม ๆ ปดฝุนบนแพรแถบ แลวเก็บรักษาในกลองกระดาษที่ทึบแสง ตัดโฟมใหไดขนาด เทากับกลอง แลวสลักโฟมเปนแองตามรูปรางของเหรียญพรอมแพรแถบ หุมหอโฟมดวยผาฝายเนื้อ บาง หรือกระดาษไรกรดโดยไมใชกาว วางเหรียญตราลงในแอง จัดใหแพรแถบเรียบ ไมมีรอยยน แลว ปดฝากลอง ไมควรนํามาจัดแสดงถาวร เพราะแสงสวางจะทําใหแพรแถบสีซีดและเปอยขาดไดรวดเร็ว ควรจัดแสดงเปนระยะสั้น ๆ เทานั้น ระหวางจัดแสดงไมควรใหน้ําหนักเหรียญตราดึงแพรแถบลงมา ควรรองรั บน้ํ าหนั กเหรี ยญด วยตะปู( ที่หุม ดวยพลาสติก ) หรือปุม อะครีลิค ทางที่ดีควรจัด แสดงใน แนวนอน
คุณพิณทิพ:
พระพิมพชินมีสนิมตะปุมตะปา เปนเพราะอะไรคะ
จิราภรณ:
พระพิมพชินทําจากตะกั่วกับดีบุกหลอมรวมกันในอัตราสวนตาง ๆ กัน หากมีดีบุกมากจะมีสีเหมือนเงิน และไมคอยเปนสนิม หากมีตะกั่วมากจะมีสีเทาเขม และมีสนิมมาก สนิมนั้นเกิดจากตะกั่วทําปฏิกิริยา กับกาซและสารเคมีในสภาพแวดลอม โดยเฉพาะอยางยิ่งหากมีไอระเหยของกรดอยูในสภาพแวดลอม จะเขาทําปฏิกิริยากับตะกั่ว เกิดเปนสารประกอบของตะกั่วปูดโปนตะปุมตะปาขึ้นมา ไอระเหยของกรด มักมาจากไม ไมอัด กาวที่ใชในการทําตูหรือลิ้นชัก เพราะฉะนั้นพระพิมพชินควรเก็บรักษาตูโลหะ หรือตูกระจก หรือในกลองกระดาษไรกรด หรือในกลองพลาสติก หากจําเปนตองจัดแสดงในตูจัดแสดง ที่ทําดวยไม ควรใชถานกัมมันตชวยดุดกาซและไอระเหยภายในตู
ผูจัดทํา นางจิราภรณ อรัณยะนาค ที่ปรึกษาดานงานอนุรักษ นายศุภกร ปุญญฤทธิ์ นางสาวศิรดา เฑียรเดช นางสาววรรณวิษา วรวาท นายคุณาพจน แกวกิ่ง
สถาบันพิพิธภัณฑการเรียนรูแหงชาติ 4 ถ.สนามไชย แขวงพระบรมมหาราชวัง เขตพระ นคร กรุงเทพฯ 10200 โทรศัพท 022252777 ตอ 109 fax 022251881-2 e-mail : sirada@ndmi.or.th wanvisa@ndmi.or.th http://www.ndmi.or.th/home.php http://www.facebook.com/museumsiamfan