ขาวสารการอนุรกั ษ ปที่ ๔ ฉบับที่ ๓ เดือนมิถุนายน ๒๕๕๙
เรียน เครือขายพิพิธภัณฑ สวัสดีครับเครือขายพิพิธภัณฑทุกทาน ขาวสารการอนุรักษฉบับนี้ไดนําเสนอเกี่ยวกับผลเสียและการ แกไขปญหาจากตูไมที่ใชจัดแสดงวัตถุพิพิธภัณฑ อีกหนึ่งหัวขอที่นาสนใจก็คือหลายคนที่สงสัยเรื่อง กระดอง เต า ที่ นํ า มาเป น เครื่ อ งประดั บ เครื่ อ งใช ที่ เรี ย กว า กระ กระแท แ ละกระเที ยมมี ค วามแตกต า งกั น อย า งไร จดหมายขาวสารการอนุรักษฉบับนี้มีคําตอบใหทุกทาน หากทานใดตองการสอบถามและแลกเปลี่ยนขอมูล สามารถติดตอมาตามที่อยูดานทายครับ นายราเมศ พรหมเย็น ผูอํานวยการสถาบันพิพิธภัณฑการเรียนรูแหงชาติ
ประมวลภาพกิจกรรม กิจกรรมบรรยายวิชาการเดือนเมษายน 2559 “อาเซียน:การจัดการมรดกวัฒนธรรมที่จับ ตองไมได” ผูบรรยาย ดร.เกรียงไกร วัฒนาสวัสดิ์ วิทยาลัยนวัตกรรม มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
กิจกรรมบรรยายวิชาการเดือนกรกฎาคม 2559 “มอญลุมน้ําแมกลอง” ผูบรรยาย รศ.สุภาภรณ จินดามณีโรจน หมวดวิชาประวัติศาสตร คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร
สพร. รวมกับสถาบันทักษิณคดี จัดอบรมเชิงปฏิบัติการเรื่อง “การดูแลรักษา วัตถุพิพิธภัณฑ” แกเครือขายพิพิธภัณฑ เมื่อวันที่ 15-17 มิถุนายน 2559 ณ สถาบันทักษิณคดี จังหวัดสงขลา
ภาพบรรยากาศงานจัดอบรมเชิงปฏิบัติการ เรื่อง “การดูแลรักษาวัตถุพิพิธภัณฑ” แกเครือขายพิพิธภัณฑภาคตะวันออก และผูสนใจเมื่อวันที่ 22-23 มิถุนายน 2559 ณ อุทยานการเรียนรูตราด จังหวัดตราด
ขอควรระวังในการจัดทําตูจัดแสดงและจัดเก็บวัตถุพิพิธภัณฑ หลายทานคิดวา เมื่อวัตถุพิพิธภัณฑอยูในตู ชั้น หรือลิ้นชัก ที่มั่นคงแข็งแรงและสวยงามแลว จะปลอดภัยจากอันตรายทั้งปวง แตตามความเปนจริงพบวาวัตถุพิพิธภัณฑบางสวนเกิดการเปลี่ยนแปลงไดอีก หลากหลายรูปแบบภายในตู ชั้น และลิ้นชักเหลานั้น การเปลี่ยนแปลงบางอยางเปนการเปลี่ยนแปลงอยางถาวร ที่ทําใหวัตถุพิพิธภัณฑเสื่อมคุณคาหรือมีความงามนอยลงไปอยางนาเสียดาย ปญหาที่พบบอยไดแก โลหะที่เก็บรักษาในตู หรือลิ้นชัก หรือกลองที่ทําดวยไม ไมอัด และ ผลิตภัณฑไมตาง ๆ มักมีการเปลี่ยนแปลงที่ผิว เชน ผิวฝามัว แลดูดาน (ไมมัน) มีคราบสีขาวปกคลุมมี ตุมปมเกิดขึ้น เนื้อโลหะเปลี่ยนเปนผง ผิวเปนหลุม ฯลฯ เกิดจากไมปลดปลอยไอระเหยที่เปนกรดออกมาทํา ปฏิกิริยากับโลหะไมและไมอัดสวนใหญปลดปลอยกรดน้ําสม (กรดอะซีติก) และกรดมด(กรดฟอรมิก) และฟอร มัลดีไฮด ออกมาจากเนื้อไม โดยเฉพาะอยางยิ่งตะกั่ว เกิดการเปลี่ยนแปลงอยางเห็นไดชัด เปลือกหอยและ วัตถุที่มีแคลเซียมคารบอเนตเปนองคประกอบ ก็เกิดการเปลี่ยนแปลงคลายคลึงกัน วัตถุอื่นๆก็อาจกรอบเปราะ เปลี่ยนสี หรือกลายเปนผง มีผูวิเคราะหพบวาปริมาณฟอรมัลดีไฮดในตูไมมีคาสูงกวาในบรรยากาศรอบๆ ถึง 20 เทา สีและสารเคลือบผิวอื่นๆที่ทาตูไม ก็ปลดปลอยกรดออกมาเชนกัน ตูและลิ้นชักที่ปดทึบ ไมมีรู ระบายอากาศ จะกักเก็บกรดเอาไว กรดจึงมีโอกาสทําปฏิกิริยากับวัตถุไดนาน หากมีฝุนละอองเล็ดลอดเขาไป สะสมดวย จะยิ่งทําใหเกิดการเปลี่ยนแปลงรุนแรงขึ้นและหลากหลายรูปแบบ บางกรณีพบวาวัตถุพิพิธภัณฑ ตางชนิดกันที่วางอยูใกลชิดกันทําใหเกิดการเปลี่ยนแปลงที่ไมพึงประสงค เชน เครื่องประดับที่ทําจากเงินผสม ทองแดง เปลี่ยนสีเปนสีเขียวเมื่อสัมผัสกับลูกปดงาชางเทียมที่ทําจากเซลลูโลสไนเตรต กรดไนตริกที่งาชาง เทียมปลดปลอยออกมา ทําปฏิกิริยากับทองแดงกลายเปนทองแดงไนเตรตซึ่งมีสีเขียว เพราะฉะนั้ น จึ ง ควรป อ งกั น การเปลี่ ย นแปลงของวั ต ถุ พิพิธภัณฑที่อยูในตูหรือลิ้นชัก โดยเลือกใชวัสดุที่ไมปลดปลอยสารเคมีที่ทํา อันตรายตอวัตถุพิพิธภัณฑ วัสดุที่ใชทําตูและลิ้น ชักควรเปนกระจก และ โลหะ หากจําเปนตองใชไม ควรหลีกเลี่ยงไมอัด และควรทําตู ลิ้นชักที่มีรู ระบายอากาศ เพื่อใหไอระเหยตาง ๆ หาทางออกไปไดบาง แตควรปองกัน ฝุนละอองและมลพิษจากภายนอกโดยใชแผนกรองและตาขายปองกันแมลง วิธีนี้ยังชวยปองกันเชื้อราไดอีกดวย นอกจากนี้ไมควรวางวัตถุพิพิธภัณฑให สัมผัสกับไมโดยตรง ควรปูหรือรองดวยแผนพลาสติกเสมอ วัตถุพิพิธภัณฑ ที่อยูในคลังควรหุมหอดวยกระดาษไรกรดหรือแผนพลาสติก แลวจัดเก็บใน กลองกระดาษแข็งหรือกลองพลาสติกอีกชั้นหนึ่ง หากมีตูลิ้นชักทึบ ๆ ที่ไม สามารถแกไขได ควรใสถานกัมมันตไวในตูเปนปริมาณมากพอ และคอยเปลี่ยนใหมเปนระยะ ๆ เพื่อใหชวยดูด ซับกาซและไอระเหยตางๆ ตูจัดแสดงที่เปนของใหม ไมใชเครื่องเรือน
กระแท หรือ กระเทียม กระ หรือ กระดองเตา เปนวัสดุที่เปนที่นิยมใชทําเครื่องประดับและสิ่งของเครื่องใชหรูหรามาแตโบราณ กระดองเตาคือสวนแข็ง ๆ ที่คลุมตัวเตา มีลักษณะเปนวัสดุโปรงแสง วาวแบบขี้ผึ้ง มีสีน้ําตาล ดํา สม เหลืองเปน ลวดลายที่เปนลักษณะเฉพาะตัวของเตาแตละสายพันธุ เมื่อทําใหรอน โดยการตมหรือใชไอน้ํา จะสามารถดัด ใหมีรูปรางตามตองการ สามารถฝงประดับดวยโลหะมีคา เชน ทองและเงิน ได หากไดรับความรอนสูงขึ้น กระดองเตาจะหลอมตัว ทําใหสามารถนําชิ้นสวนตาง ๆ มาตอกันเปนรูปรางตามตองการไดโดยไมตองใชกาว เมื่อกระดองเตาเปนที่นิยมใชกันมาก จึงมีผูคิดทํากระดองเตาเทียมขึ้นมาจําหนาย กระดองเตาเทียม ระยะแรก ๆ ทําจากเขาสัตวยอมสี ตอมาทําจากพลาสติก เชน Galalith (พลาสติกยุคแรก ๆทําจากคาเซอีน) เซลลูลอยด และพลาสติกชนิดอื่น ๆ กระดองเตาเทียมที่ทําจากเขาสัตวมีลักษณะใกลเคียงกระดองเตาแทมาก การตรวจพิสูจนจึงตองใชกลองจุลทรรศนและวิธีเคมี เขาสัตวมีองคประกอบทางเคมีใกลเคียงกับกระดองเตามาก คือมีเคราติน (keratin) ซึ่งเปนโปรตีนที่ไมละลายน้ําและตัวทําละลายตาง ๆ
แตจะบวมแลวละลายในดางเขมขน
เมื่อเผาจะไดกลิ่นเหมือนผมไหม เมื่อมองดูดวยกลองจุลทรรศน กระดองเตาแทมีโครงสรางเปนชั้นบาง ๆ หลาย ๆ ชั้น เซลลแตละเซลลมี ขนาดเล็กและบางเปนแผน ๆ หนา ประมาณ 1/200 ถึง 1/100 มม สวนที่มีสีเขมมีเม็ดสีอยูมากกวาสวนที่ มีสีออน โครงสรางแสดงถึงการเจริญเติบโตเปนชั้น ๆ และมีสีตาง ๆ กัน ทําใหเกิดลวดลายที่มีสีสันออนแกเปน หยอม ๆ ดวง ๆ ไมเปนระเบียบบนพื้นที่มีสีออนและโปรงแสง ซึ่งเปนลักษณะเฉพาะตัวของกระดองเตาแตละ สายพันธุ โครงสรางดังกลาวมีลักษณะสามมิติ ยากตอการทําเทียม ชั้นบางๆ บางสวนอาจแยกตัวหลุดลอนออกจาก ผิวหนา อากาศเขาไปแทรกตัวระหวางชั้นเหลานั้น ทําใหกระดองเตาบางสวนแลดูดานและทึบแสง
เมื่อสองดวย
รังสีอัลตราไวโอเลตในที่มืด กระดองเตาจะเรืองแสงใหสีเหลืองน้ําตาล สวนกระดองเตาเทียมที่ทําจากเขาสัตว เมื่อมองดูดวยกลองจุลทรรศน จะเห็นโครงสรางภายในของเขาสัตว ไมแนนเทากระดองเตา เซลลที่มีลักษณะเปนแผนอยูรวมกับเซลลที่มีลักษณะเหมือนทอ เขาของวัวและควายจะ เห็นลักษณะเปนชั้น ๆ เปนวง ๆ ที่มีความสัมพันธกับอายุของวัวและควายนั้น ๆ เขาสัตวมีคุณสมบัติใกลเคียง กระดองเตามาก แตกระดองเตาจะเบากวาเขาสัตว แตหากดูใหละเอียดจะพบวา สีสันในเขาสัตวที่นํามาทํา กระดองเตาเทียมเกิดจากการทาสี ลวดลายจึงมักมีเสนสายคมกวาของแท สวนกระดองเตาเทียมที่ทําจาก พลาสติก สวนใหญใชวิธีหลอ ทําสีและลวดลายใหคลายกระดองเตา แตมักหนากวา เบากวา ยืดหยุนกวา และแตกตางจากกระดองเตาแท หากสังเกตใหละเอียด จะเห็นความแตกตางไดงาย
<< กระดองเตาแท
<< กระดองเตาเทียม
แลกเปลี่ยนความรู คุณฤดีรัตน ไดยินวาน้ําลายใชทําความสะอาดภาพเขียนได จริงหรือไม จิราภรณ
จริงคะ ในยุโรปใชน้ําลายทําความสะอาดภาพเขียนมาแตโบราณ เพื่อเช็ดซับคราบสกปรก บนผิวหนาภาพเขียน และยังคงใชอยูจนถึงปจจุบัน เนื่องจากน้ําลายคอนขางเปนกลาง คือไมเปนกรดหรือดาง มีองคประกอบหลักคือน้ํา โปรตีน เอนไซม และอื่น ๆ มีคุณสมบัติ ชวยลดแรงตึงผิวระหวางน้ํากับน้ํามัน สารเมือกในน้าํ ลายชวยทําใหลื่นและชวยทําใหสิ่งสกปรก แขวนลอยอยูได น้ําลายจึงสามารถขจัดสิ่งสกปรกบนภาพเขียนได แตตองใชในปริมาณนอย และซับเช็ดดวยน้ําสะอาด
คุณองอาจ
ดินน้ํามันทําจากอะไรครับ ผมวางเงินพดดวงบนดินน้ํามัน ทําไมกลายเปนสีดําหมด
จิราภรณ
ดินน้ํามันทําจากผงแคลเซียมคารบอเนตผสมกับปโตรเลียมเจลลี่และกรดอินทรียที่มีโมเลกุล เปนสายโซยาว เชน กรดสเตียริก จากนั้นผสมผงสี ดินน้ํามันจะไมแหงเมื่อทิ้งไว สิ่งที่ทํา ใหเงินพดดวงเปลี่ยนเปนสีดําคือปโตรเลียมเจลลี่ ซึ่งไดจากการกลั่นปโตรเลียม เปนของผสม ของสารไฮโดรคารบอนหลายชนิดที่มีคารบอนมากกวา 25 อะตอมในหนึ่งโมเลกุล และมักมี กํามะถันติดมาดวย กํามะถันจะทําปฏิกิริยากับเงินไดเงินซัลไฟด ซึ่งมีสีดํา
สวนดินสําหรับ
ปนที่ทําจําหนายใหเด็กเลน ทําจากแปง เกลือ น้ํา และสารมีสี(ซึ่งมักเปนสีผสมอาหาร) ดินชนิดนี้ไมทําใหเงินเปนสีดํา แตอาจหมองหรือแลดูดาน เพราะเกลือทําปฏิกิริยากับเงินไดเงิน คลอไรด
ผูจัดทํา นางจิราภรณ นางสาวศิรดา นางสาววรรณวิษา นายคุณาพจน
อรัณยะนาค เฑียรเดช วรวาท แกวกิ่ง
สถาบันพิพิธภัณฑการเรียนรูแหงชาติ 4 ถนนสนามไชย แขวงพระบรมมหาราชวัง เขตพระนคร กรุงเทพฯ 10200 โทรศัพท 02 225 2777 ตอ 101 fax 02 225 1881-2 e-mail : Sirada@ndmi.or.th , Wanvisa@ndmi.or.th www.facebook.com/museumsiamfan