ขาวสารการอนุรักษ ปที่1 ฉบับที่ 3 สิงหาคม 2556
เรียน เครือขายพิพิธภัณฑ ขาวสารการอนุรักษฉบับนี้ไดนําเสนอขอมูลเกี่ยวกับวัตถุจัดแสดงที่นาสนใจเปนอยางยิ่ง เริ่มเรื่องใกลตัวที่หลาย คนตั้งขอสงสัยวาทําไมคนจีนจึงตองการซื้อไมพะยูงเปนจํานวนมาก ทําใหมีการลักลอบตัดไมชนิดนี้ในเมืองไทยตามที่ ปรากฏเปนขาวบอยๆ คําตอบนั้นสัมพันธกับประวัติของโบราณวัตถุประเภทไม คนจีนนิยมนําไมในสกุลนี้มาผลิตเครื่อง เรือนและอุปกรณตางๆ มาตั้งแตโบราณและความนิยมนั้นยังคงอยูจนถึงปจจุบัน นอกจากนั้นในฉบับนี้ยังแนะนําวิธีดแู ล รักษาเครื่องแกว การเก็บรักษาหนังสือพิมพเกาอยางถูกวิธี รวมทั้งใหขอมูลเกี่ยวกับโบราณวัตถุประเภทโลหะที่หลายคน สงสัยวาเปนโลหะชนิดใดกันแนเพราะมีสีขาวเหมือนเงินแตไมใชเงิน หวังวาคงชวยคลายความสงสัยและนําไปประยุกตใช กับการดูแลรักษาวัตถุเก็บสะสม ของรักของหวง ไดเปนอยางดี นายราเมศ พรหมเย็น ผูอํานวยการสถาบันพิพิธภัณฑการเรียนรูแหงชาติ
กิจกรรม
สถาบันพิพิธภัณฑการเรียนรูแหงชาติรวมกับโครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม จัดอบรมเรื่องการทําความสะอาดโบราณวัตถุใหกับพิพิธภัณฑในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ วันที่ 26 กรกฎาคม 2556
ไมที่ใชทําเครื่องเรือนจีนโบราณ ชวงนี้ไทยกําลังมีปญหาเกี่ยวกับการลักลอบตัดไมพะยูงเพื่อสงออกไปจีน จึงเกิดคําถามวาจีนนําไมพะยูงไปทํา อะไร คําตอบก็คือ เครื่องเรือนจีนสมัยราชวงศหมิงและราชวงศชิง ที่สวยงามและมีคุณคาสูงสวนใหญทําจากไมหวง ฮัว หลี่( Huang hua li) หรือ Yellow rosewood หรือ Chinese rosewood เนื้อไมมีสีแดงหรือแดงอมเหลือง หรือ น้ําตาลอมเหลืองหรือสีเหลืองทอง มีเสนสีดําในเนื้อไม มีลายไมสวยงาม ขัดแลวเปนมัน แข็งแรง ทนทาน มีกลิ่น หอม ไมหวงฮัว หลี่ เปนไมในสกุล Dalbergia ซึ่งเปนสกุลเดียวกับไมพะยูงและไมชิงชัน แตคนละสายพันธ ไม หวง ฮัว หลี่ มีชื่อวิทยาศาสตรวา Dalbergia odorifera ไมหวง ฮัว หลี่ เปนไมโตชา เคยมีมากที่เกาะไหหนาน ฝู เจี้ยน เจอเจียงและกวางตง ปจจุบันหายาก ใกลสูญพันธุ ชางชาวจีนจึงพยายามหาไมอื่น ๆ ที่มีคุณสมบัติ ใกลเคียงกันมาใชแทน นั่นก็คือไมพะยูงและไมชิงชัน ไมพะยูงมีชื่อวิทยาศาสตรวา Dalbergia cochinchinensis Pierre หรือ Rosewood เพราะกลิ่นของไมที่ เลื่อย ใหม ๆ มีกลิ่นคลายดอกกุหลาบ จัดเปนไมที่มีความสําคัญทางเศรษฐกิจของไทย และกําลังอยูในภาวะใกลสูญพันธุ เชนกัน สวนไมชิงชัน มีชื่อวิทยาศาสตรวา Dalbergia oliveri Gamble หรือ Burma rosewood เนื้อไมสี มวงออน- มวงแก มีเสนแทรกสีดํา เสี้ยนมักสับสนเปนริว้ แคบ ๆ เนื้อละเอียดปานกลาง แข็ง เหนียวมาก ขัดชักเงา ไดดี ชาวจีนนิยมใชไมพะยูงและไมชิงชันทําเครื่องเรือน เครื่องมุก เกวียน ดามเครื่องมือ เครื่องดนตรี ไมเทา ดามรม ไมบรรทัด งานศิลปะ ไมแกะสลัก พานทายปน รางปน ฯลฯ นอกจากนี้ยังมีไมชนิดอื่น ๆ ในสกุลนี้ เชน Dalbergia latifolia หรือ East Indian rosewood พบ ในเขตรอนของอเมริกา เอเซียตะวันออกเฉียงใต และมาดากัสคาร อีกชนิดหนึ่งคือ Dalbergia sissoo หรือ Indian rosewood หรือประดูแขก พบในอินเดีย เปนไมที่มีคุณสมบัติเดน คือเนื้อแนน แข็งแรง ทนทาน นิยมใชทําเครื่อง ดนตรี อีกชนิดหนึ่งคือ ไมกระพี้เขาควาย (Burma black wood) ซึ่งมีชื่อวิทยาศาสตรวา Dalbergia cultrate Grah.ex Bench มีเนื้อแข็งละเอียด เสี้ยนตรง มีน้ําหนักมาก กระพี้มีสีเหลืองออน แกนมีสีน้ําตาลอมมวง ลายคลาย เขาควาย เปนไมราคาแพง นอกจากไมกลุมนี้แลว เครื่องเรือนจีนโบราณทําจากไมอ่นื ๆ อีก หลายชนิด เชน ไมสน ไมไซเปรส วอลนัท มะฮอกกานี เฟอร เอลม ตะเคียนทอง ประดู โอค ไมสัก ไมการบูร ไมมะเกลือ ไมจันทนแดง ฯลฯ
ไมหวง ฮัว หลี่
ขอควระวังในการเก็บรักษาและจัดแสดงเครื่องแกว เครื่องแกวโบราณบอบบางมาตั้งแตเริ่มแรกผลิต ไมเฉพาะเสี่ยงตอการแตกหัก แตองคประกอบบางอยาง ในเนื้อแกวเกิดการเปลี่ยนแปลงทางเคมีไดงาย หากจัดเก็บและจัดแสดงในสภาพแวดลอมไมเหมาะสม เชน มีฝุน ละอองมาก ความชื้นสูง อุณหภูมิสูง โดยเฉพาะอยางยิ่งสภาพภูมิอากาศโดยทั่วไปในไทยเอื้ออํานวยตอการ เสื่อมสภาพของแกวไดเปนอยางดี จึงควรออกแบบหรือดัดแปลงตูจัดแสดงหรือจัดเก็บเครื่องแกวใหปดไดมิดชิด ปองกันมิใหความชื้นและฝุนละอองเขาไปในตูได ภายในตูควรมีสารดูดความชื้น เชน ซิลิกาเจล บรรจุไวเพื่อทําหนาที่ ดูดความชื้นในชวงเวลาที่มีความชื้นสูง และควรหมั่นเปลี่ยนซิลิกาเจลเปนระยะ ๆ เพื่อใหซิลิกาเจลทําหนาที่ไดอยางมี ประสิทธิภาพตลอดเวลา พิพิธภัณฑในเขตรอนชื้น ไมมีความจําเปนที่จะตองนําน้ําใสแกวไปวางในตู ที่เก็บรักษาเครื่องแกว (รวมทั้ง โลหะ) เพราะน้ําจะทําใหความชื้นในตูสูงเกินไป ทําใหเครื่องแกวเสื่อมสภาพเร็วกวาเวลาอันควร ความชื้นสูง ทําใหเกิดสารละลายของดาง ซึ่งเมื่อทําปฏิกิริยากับกาซคารบอนไดออกไซดในอากาศแลวกลายเปนสารประกอบ คารบอเนต มีลักษณะเปนคราบแข็งบนผิวแกว ดางบางชนิดเมื่อทําปฏิกิริยากับคารบอนไดออกไซดแลวไดสารประกอบ คารบอเนตที่มีลักษณะเปนสารละลาย ซ฿งไหลเปนทางบนผิวแกว และทําปฏิกิริยากับเนื้อแกว ทําใหแกวขุนมัวและมี รอยแตกรานเล็ก ๆ เกิดขึ้นอยางถาวร ไมสามารถทําใหกลับสูสภาพเดิม อาการดังกลาวนักอนุรักษเรียกวา “โรคแกว” หรือ Glass disease เพราะฉะนั้นเครื่องแกว โลหะ และวัตถุอื่น ๆ ซึ่งเกิดการเปลี่ยนแปลงไดงายเมื่อความชื้นสูง จึงควรเก็บใน ที่ที่มีความชื้นต่ํากวา 50 % ในประเทศที่มีอากาศหนาว อาคารพิพิธภัณฑมักติดตั้งเครื่องทําความรอนเพื่อให ความอบอุนตอเจาหนาที่และผูใชบริการ เครื่องทําความรอนทําใหอากาศในอาคารแหงมาก ความชื้นสัมพัทธอาจเหลือ 20 % ภัณฑารักษหรือนักอนุรักษจึงนําน้ําใสแกววางไวตามมุมตูจัดแสดงหรือจัดเก็บวัตถุพิพิธภัณฑ ที่ตองการ ความชื้นคอนขางสูง เชน ผา กระดาษ หนัง งาชาง เครื่องจักสาน ขนสัตว ใบลาน ฯลฯ สภาวะอากาศแหง ดังกลาวแทบไมมีโอกาสเกิดขึ้นในพิพิธภัณฑหรืออาคารบานเรือนในไทยเลย โดยเฉลี่ยแลว จะมีความชื้นสูงกวา 50 % เกือบตลอดป ในฤดูฝนความชื้นสูงกวา 80 % เปนสวนใหญ ชวงที่มีฝนตกชุก ความชื้นสูงถึง 100 % เพราะฉะนั้น ลองสํารวจพิพิธภัณฑของทานดูนะคะ หากพบแกวน้ําในตู ที่จัดเก็บเครื่องแกว กรุณานําออกดวนคะ กอนที่จะเกิดปญหา
แลกเปลี่ยนความรู คุณวรรณี : อยากทราบวิธีเก็บหนังสือพิมพเกา จิราภรณ : หนังสือพิมพเกามักมีสีเหลืองและเนื้อกระดาษกรอบเปราะ เนื่องจากวัตถุดิบและกระบวนการผลิตที่ ตองการลดตนทุน ทําใหกระดาษเสื่อมสภาพจากสาเหตุภายในตัวมันเอง คือ กรดหลายชนิดโดยเฉพาะอยางยิ่งหากเก็บ รักษาในที่ที่มีอากาศรอน ชื้น มีแสงสวาง มีฝุนละออง หนังสือพิมพจะเสื่อมสภาพรวดเร็วมาก เพราะฉะนั้นควรเก็บ รักษา โดยวางราบบนกระดาษไรกรดหรือกระดาษที่มีความเปนดางเล็กนอยหลาย ๆ แผน โดยนํามาปูรอง คั่น หรือทํา เปนแฟม จากนั้นเก็บในที่ที่ความชื้นต่ํากวา 40-50 % อุณหภูมิไมเกิน 24 องศาเซลเซียส โดยเก็บในกลองที่ทําจาก พลาสติกหรือ กระดาษแข็งไรกรด ปดใหมิดชิด ไมใหไดรับแสงสวาง ไมควรบรรจุหนังสือพิมพในซอง พลาสติก และไม ควรซอมดวยเทปกาว คุณรัชนี : วัตถุพิพิธภัณฑที่เปนโลหะที่มีสีเงิน แตไมหมองคล้ํา เรียกวาอะไร จิราภรณ : โลหะที่มีสีเงินมีหลายชนิด เชน เงินแทและโลหะผสมระหวางเงินกับทองหรือทองแดง ตามปกติเครื่องเงิน ตองผสมทองแดงเล็กนอยเพื่อใหแข็งแรงขึ้น โลหะเหลานี้มักหมองคล้ําเก็บไวนาน ๆ มักมีฝาสีดําปกคลุมผิว สวนโลหะ สีเงินที่ไมหมองคล้ําอาจเปนทองเหลืองสีขาวซึ่งคนจีนเรียกวา แปะตั๊งหรือไปถง ฝรั่งเรียกวา pakthong ซึ่งในคนโบราณ นิยมเอามาทําภาชนะ ชอนสอม ฝาบาตร ตะเกียง ถาด ฯลฯ ทองเหลืองสีขาวเปนโลหะผสมระหวางทองแดง สังกะสีและนิเกิล หรือทองแดงกับนิเกิล นอกจากนี้ โลหะอื่น ๆ ที่มีสีเงิน แตไมเปลี่ยนเปนสีดําเมื่อสัมผัสกับอากาศไดแก สําริดที่มีดีบุกผสมอยูมาก คนจีนโบราณนิยมใชทําคันฉอง (สําริดเปนโลหะผสมระหวางทองแดงกับดีบุก อาจผสมตะกั่ว เล็กนอยหรือมีโลหะอื่น ๆ เจือปน) โลหะผสมระหวางตะกั่วกับดีบุก เรียกวา ชิน หากผสมดีบุกมาก จะมีสีคลายเงิน เรียกวา “ชินเงิน” ดีบุก สังกะสีและโลหะผสมอื่น ๆ
ผูจัดทํา นางจิราภรณ อรัณยะนาค ที่ปรึกษาดานงานอนุรักษ นายศุภกร ปุญญฤทธิ์ นางวัชนี สินธุวงศานนท นางสาวพัชรลดา จุลเพชร นายคุณาพจน แกวกิ่ง นายพรพิชิต พรรัตน
สถาบันพิพิธภัณฑการเรียนรูแหงชาติ 4 ถ.สนามไชย แขวงพระบรมมหาราชวัง เขตพระนคร กรุงเทพฯ 10200 โทรศัพท 022252777 ตอ 109 fax 022251881-2 e-mail : pacharalada@ndmi.ro.th http://www.ndmi.or.th/home.php http://www.facebook.com/museumsiamfan