ขาวสารการอนุรกั ษ ปที่ ๔ ฉบับที่ ๒ เดือนมีนาคม ๒๕๕๙
เรียน เครือขายพิพิธภัณฑ สวัสดีครับเครือขายพิพิธภัณฑทุกทาน ขาวสารการอนุรักษฉบับนี้นําเสนอเกี่ยวกับเรื่องของจุดออนเทป บันทึกเสียงและดินก็ฆาแมลงได และประมวลภาพกิจกรรมบรรยายทางวิชาการซึ่งเปนอีกหนึ่งกิจกรรมของสพร. ที่นาสนใจ ทุกทานสามารถรับชมยอนหลังผานทางYoutube สุดทายหากทานตองการติดตามขาวสาร กิจกรรม และแลกเปลี่ยนขอมูลตางๆ สามารถติดตอตามที่อยูทางดานทายครับ นายราเมศ พรหมเย็น ผูอํานวยการสถาบันพิพิธภัณฑการเรียนรูแหงชาติ
ประมวลภาพกิจกรรมบรรยายทางวิชาการ
กิจกรรมบรรยายวิชาการเดือนมกราคม 2559 หัวขอ “ผูชายไทลื้อสิบสองปนนากับวัฒนธรรมการสักขาลายเกล็ดนาค” ผูบรรยาย คุณลักษมณ บุญเรือง ภัณฑารักษชํานาญการ กรมศิลปากร
กิจกรรมบรรยายวิชาการเดือนมีนาคม 2559 หัวขอ “ศิลปะอิสลามในมาเลเซีย” ผูบรรยาย รองศาสตราจารย ดร. เชษฐ ติงสัญชลี อาจารยประจําภาควิชาประวัติศาสตรศิลปะคณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร
โครงการพัฒนาศักยภาพพิพิธภัณฑในเครือขายและพิพิธภัณฑทองถิ่น
วันที่ 20-21 ธันวาคม 2558 สถาบันพิพิธภัณฑการเรียนรูแหงชาติ ไดใหคําแนะนะเกี่ยวกับการจัดแสดงและ และวางแผนการพัฒนาพิพิธภัณฑ พิพิธภัณฑตําบลเจียด จังหวัดอุบลราชธานี
วันที่ 31 มีนาคม 2559 สพร. ไดใหคําแนะนําเกี่ยวกับการจัดแสดงและการจัดเก็บโบราณวัตถุ เพื่อจัดนิทรรศการชุด นายพลเรือโท พระนาชลยุทธโยธินทร ณ พิพิธภัณฑทหารเรือ ภายใตกรมยุทธศึกษาทหารเรือ
จุดออนของเทปบันทึกเสียง เทปบั น ทึ ก เสี ย งเริ่ ม มี ใช ป ระมาณป ค.ศ.1930 เป น ต น มา และเป น ที่ นิ ย มอย างแพร หลาย ป จ จุ บั น มี อุ ป กรณ อ ย า งอื่ น ที่ มี คุ ณ สมบั ติ ดี ก ว า มาแทนที่ เทปบั น ทึ ก เสี ย งจึ ง ไม เ ป น ที่ นิ ย มอี ก เทปบันทึกเสียงมีจุดออนหลายประการจึงไมทนทานตอการใชงานและสภาพแวดลอม กลไกสําคัญในการบันทึกเสียงขึ้นอยูกับวัสดุที่มีคุณสมบัติแมเหล็ก เชนเหล็กออกไซด ที่เคลือบอยู บนแผนฟลมพลาสติกแคบ ๆ ยาว ๆ ทําหนาที่เปนชั้นรองรับ ซึ่งทําจากเซลลูโลสอะซีเตท หรือพอลีไวนิล คลอไรด (PVC) หรือ พอลีเอทีลีน เทเรพทัลเลต (PET) โดยมีสารยึด (binder) คือพอลียูเรเทน ทํา หนาที่ยึดเหนี่ยววัสดุที่มีคุณสมบัติแมเหล็กเขาดวยกันและยึดใหติดกับชั้นรองรับ นอกจากนี้ยังทําหนาที่ เปนสารหลอลื่นเพื่อลดการเสียดสีระหวางเทปและอุปกรณในการอานหรือกรอเทป องคประกอบอื่น ๆ ที่ ปรากฏอยูในเทปบันทึกเสียง อาจเปนสารเคมีที่ใสลงไปเพื่อปรับปรุงคุณสมบัติของเทป เชน ทําใหเทป แข็งแรง มีแรงยึดเหนี่ยวดี มีความยืดหยุน ชวยใหองคประกอบตาง ๆ อยูตัว ชวยลดการออกซิเดชั่น ชวยลดการเกิดไฟฟาสถิตย ชวยเติมเต็ม เปนตน สารเคมีเหลานี้ลวนมีผลตอการเสื่อมสภาพของเทป บันทึกเสียงทั้งโดยทางตรงและโดยทางออม การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นกับเทปบันทึกเสียงที่เปนที่รูจักดี ไดแก การเปลี่ยนแปลงของพอลียูเรเทน เมื่ออยูในที่ที่มีความชื้นสูง พอลียูเรเทนจะทําปฏิกิริยากับน้ํา ผลที่เกิดจากปฏิกิริยาทําใหเทป บันทึกเสียงมีลักษณะเหนียวเหนอะหนะ และไมสามารถยึดเหนี่ยวอนุภาคของเหล็กออกไซดไวได ทําให เหล็กออกไซดกระจัดกระจายออกมาเกาะติดสวนตาง ๆ ของอุปกรณที่ใชเลนหรือกรอเทป อาการดังกลาว เปนที่รูจักกันวา sticky-shed-syndrome จุดออนที่สําคัญอีกอยางหนึ่งของเทปบันทึกเสียงคือ vinegar syndrome เกิดจากผูผลิตใชเทปที่ทําจากเซลลูโลสอะซีเตท ซึ่งสลายตัวใหกรดน้ําสมออกมาบางสวน ตัว เทปเองจะกรอบและเปราะ กรดน้ําสมที่ปลดปลอยออกมาจะกระจายไปทําอันตรายตอเทปมวนอื่น ๆ และ วัสดุอื่น ๆ ที่อยูใกลเคียง เทปบันทึกเสียงจึงตองการการดูแลรักษาเปนพิเศษ เพื่อรักษาสัญญาณเสียงเอาไวใหยาวนานที่สุด เชนหลีกเลี่ ยงการแตะตองผิวหน าและขอบของเทป เก็บรั กษาในที่ที่ มีอุณหภูมิประมาณ 18-21 องศา เซลเซี ย ส และความชื้ น สั ม พั ท ธ ร ะหว า ง 40-50 % โดยจะต อ งรั ก ษาอุ ณ หภู มิ แ ละความชื้ น ให ค งที่ ตลอดเวลา อากาศตองสะอาดปราศจากฝุนละอองและมลพิษ เนื่องจากฝุนละอองทําใหเกิดแรงเสียดทานระหวางเทปและหัวอาน และทําใหเกิดรอยขีดขวนบน ผิวหนาเทป ควรเก็บรักษาเทปบันทึกเสียงในกลองที่ทําจากกระดาษไรกรดหรือพลาสติก และระวังอยาวางไว ใกลอุปกรณที่มีสนามแมเหล็ก เชน โทรทัศน คอมพิวเตอร สายไฟฟาแรงสูง เครื่องยนตตางๆ หากวางบน ชั้นหรือในลิ้นชักที่ทําจากโลหะ ควรตอสายดินไวดวย
ดินก็ฆาแมลงได หลายทานคงเคยไดยินวาดินบางชนิดมีคุณสมบัติพิเศษ ใชฆาแมลงได ดินดังกลาวเปนดินที่ได จากฟอสซิลของสาหรายกลุมหนึ่ง มีชื่อเรียกทั่วไปวา ไดอะตอม (diatom) สาหรายดังกลาวมีขนาดเล็ก โครงสรางของรางกายเปนเปลือกแข็ง มีสองฝาประกบกัน เมื่อไดอะตอมตายไป ซากของไดอะตอมจะสะสม ทับถมอยูตามริมแมน้ํา แหลงน้ํา ทะเล หรือมหาสมุทร เปนเวลาหลายสิบลานป กลายเปนดิน เรียกวา ดินเบา หรือ diatomaceous earth ซึ่งมีซิลิกาหรือซิลิกอนไดออกไซดที่ไมมีโครงสรางเปนผลึก (หรือ เรียกวา อสัณฐาน) เปนองคประกอบสําคัญ อาจมีซิลิกาที่มีรูปผลึกปนอยูดวย เมื่อมองดูดวยกลอง จุลทรรศน จะเห็นดินเบามีลักษณะคลายเศษแกวเล็ก ๆ เมื่อบี้จะแตกเปนผงละเอียด
ลักษณะของไดอะตอมเมือ่ มองผานกลองจุลทรรศน
ดินเบาถูกนําไปใชประโยชนมากมาย เชน บํารุงผิวหนัง ยาสีฟน อาหาร เครื่องดื่ม ยา ยาง สี กรองน้ํา ผงขัด สารเพิ่มเนื้อในพลาสติกและยาง ฉนวนกันความรอน เปนตน ประโยชนอีกอยางหนึ่งคือใช ฆาแมลงจําพวกคลานไดดี เมื่อแมลงคลานผานบริเวณที่มีผงดินเบาโรยอยู ผงดินเบาจะเกาะติดตัวแมลง ไป แลวดูดไขมันและน้ํามันจากผิวที่หอหุมตัวแมลง ตามปกติไขมันและน้ํามันที่หอหุมตัวแมลงจะชวย ปองกันมิใหความชื้นระเหยออกไปจากภายในรางกาย เหลี่ยมมุมของอนุภาคของดินเบาจะทิ่มแทงเขาไปใน รางกายและขอตอตางๆ ของแมลง ยิ่งแมลงมีการเคลื่อนไหวมาก จะถูกทิ่มแทงมากขึ้น บาดแผลเหลานี้ ทําใหแมลงสูญเสียความชื้นและถึงตายได วิธีนี้จึงเปนที่นิยมใชในการกําจัดเรือด ไร เห็บ หมัด แมลงสาบ แมลงสามงาม มอดขนสัตว และ แมลงที่คลานไปมาตามพื้นหรืออาศัยในวัสดุตาง ๆ และสัตวเลี้ยง ไดดี โดยไมตองเสี่ยงอันตรายจากสารเคมี โดยการโรยดินเบาในพื้นที่ที่มีแมลงคลานผานไปมา เชน หลังตู ใตตู ฯลฯ แตควรระวังอยาใหเขาตาและ จมูก เพราะหากไดรับจํานวนมาก อาจทําใหเนื้อเยื่อระคายเคือง ดินเบาที่ควรนํามาใชฆาแมลงควรเปนดิน เบาที่ ใชในอุตสาหกรรมอาหาร ซึ่งซิลิกามีโครงสรางเปนอสัณฐานเปนสวนใหญ สวนดินเบาที่ใชกรองน้ําใน สระ มีซิลิกาที่มีโครงสรางเปนผลึกมากถึง 70 % อาจกอมะเร็งได
แลกเปลี่ยนความรู คุณเฟองฟา
จะเก็บรักษางาชางอยางไร
จิราภรณ
งาชางเกิดการขยายตัวหดตัวไดงายถาอุณหภูมิและความชื้นไมคงที่ ทําใหเกิดรอยแตกราว หากเก็บรักษาในคลัง ควรหอดวยกระดาษไรกรดหลาย ๆ ชั้น แลวใสในกลองพลาสติกหรือ ถุงพลาสติก ควบคุมอุณหภูมิและความชื้นใหคงที่ นอกจากนี้งาชางมักเกิดคราบเปอนและ เปลี่ยนสีงาย จึงไมควรใหงาชางสัมผัสกับโฟมที่ทําจากยาง ผาขนสัตว และพอลียูเรเทน เพราะสารประกอบกํามะถันจากยางจะทําใหงาชางเปลี่ยนเปนสีเหลืองหรือสีสม มากขึ้น
คุณทวีศักดิ์
อยากทราบวิธีลอกกาวสองหนาออกจากหินแกะสลัก
จิราภรณ
ควรเริ่มดวยการใชลมรอนปานกลางจากที่เปาผม ทําใหสวนมุมและสวนขอบของเทปกาว ออนตัวสักสอง-สามนาที ปดเครื่องเปาผมแลวใชนิ้วมือหรือปากคีบคอยๆ ดึงเทปกาวออก หากยังไมออก เปาลมรอนอีก ทําเชนนี้ซ้ํา ๆ จนเทปกาวหลุดออก
หากมีกาวเหนียว
หลงเหลืออยู ใชผาชุบน้ําอุนแตะและซับ ๆ เช็ด ๆ จนกาวหลุดออก คุณนารี
ฟอสซิลบางสวนที่สะสมไว เริ่มมีสีแดงและผุรวน ควรทําอยางไร
จิราภรณ
ฟอสซิลที่มีอาการดังกลาว นาจะเปนฟอสซิลที่มีแรไพไรต ซึ่งเปนสารประกอบเหล็กซัลไฟด ซึ่งจะเกิดการเปลี่ยนแปลงทางเคมีไปเปนกรดกํามะถัน แลวทําใหฟอสซิลผุกรอน การเปลี่ยนแปลงนี้ เมื่อเริ่มตนเกิดขึ้นจะตอเนื่องลุกลามไปเรื่อยๆ วิธีลดความรุนแรงของปญหาคือ เก็บรักษาในภาชนะที่ ปดไดสนิท เชน ขวดแกว กลองพลาสติก ภายในใสสารดูดความชื้นไวตลอดเวลา
ผูจัดทํา นางจิราภรณ นางสาวศิรดา นางสาววรรณวิษา นายคุณาพจน
อรัณยะนาค เฑียรเดช วรวาท แกวกิ่ง
สถาบันพิพิธภัณฑการเรียนรูแหงชาติ 4 ถนนสนามไชย แขวงพระบรมมหาราชวัง เขตพระนคร กรุงเทพฯ 10200 โทรศัพท 02 225 2777 ตอ 101 fax 02 225 1881-2 e-mail : Sirada@ndmi.or.th , Wanvisa@ndmi.or.th www.facebook.com/museumsiamfan Website : http://www.museumsiam.org/Home Youtube : www.youtube.com/user/museumsiam