Nasze Korzenie nr 14

18 Tomasz Borkowski, Tomasz Kordala Odkrycie wczesnośredniowiecznego cmentarzyska przy ul. 1 Maja 3/5 w Płocku

D

zięki profesjonalnym badaniom archeologicznym realizowanym w Płocku od ponad 60 lat zdołano wyjaśnić wiele niejasnych i spornych kwestii dotyczących najstarszych dziejów tego miasta. Można tu wymienić tak fundamentalne zagadnienia, jak datowanie początków piastowskiego grodu płockiego, chronologia i przeznaczenie obiektów architektury kamiennej na Wzgórzu Tumskim czy uściślenie czasowych i przestrzennych ram rozwoju ośrodka wczesnomiejskiego i lokacyjnego. Nie mniej istotnym plonem dotychczasowych eksploracji jest pokaźny zbiór ziemnych archiwaliów dokumentujących materialną, duchową i społeczną kulturę dawnego Płocka. Szeroki ich wybór można oglądać od 2010 roku w Muzeum Mazowieckim w Płocku na stałej ekspozycji X wieków Płocka. Płock w przestrzeni kulturowej Mazowsza, Polski, Europy. Ale – jak to bywa we wszelkich naukowych dociekaniach – badania historii przedlokacyjnego Płocka trudno uznać za zakończone. Wciąż dotkliwym brakiem jest zwłaszcza niedostateczna znajomość płockich cmentarzy i obrządku pogrzebowego w wiekach XI-XIII. Podczas prac wykopaliskowych na terenie starówki wielokrotnie natrafiano na ludzkie pochówki, ale jak dotąd nie udało się przebadać w całości lub choćby w większej części miejsca chowania zmarłych z tego okresu.1 2 Jak dotąd zagadnienie obrządku pogrzebowego znajdowało się raczej na marginesie zainteresowań badaczy wczesnośredniowiecznego Płocka. Jeśli pisano na ten temat, to z reguły w ramach omawiania zagadnień związanych generalnie z rozwojem przestrzennym ośrodka wczesnomiejskiego.3 Ostatnio jednak pojawiła się szansa na wzbogacenie dyskusji o najdawniejszych płockich nekropoliach. Stało się to możliwe dzięki odkryciu nieznanego wcześniej cmentarzyska, dokonanemu przez archeologów z Instytutu Pamięci Narodowej. Od kilku lat IPN realizuje akcję poszukiwania pochówków ofiar terroru komunistycznego. Pracami objęto już wiele miejsc w naszym kraju, ale najbardziej spektakularnych wyników dostarczyły jak dotąd badania na Kwaterze Ł (zwanej

„Łączką”) Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie. Poszukiwania postanowiono przeprowadzić również w naszym mieście. Analiza zgromadzonego w IPN materiału

1. Za jedyny wyjątek można uznać przebadany w całości(?) mały cmentarzyk przykościelny przy tzw. rotundzie na podgrodziu na Wzgórzu Tumskim, zob. W. Szafrański, Płock we wczesnym średniowieczu, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1983, s. 76-79, ryc. 60 na s. 65. 2. Tylko część pochówków można datować na XIII w., pozostałe są późniejsze. 3. Nieco więcej miejsca poświęcił tej sprawie, w kontekście prezentacji wczesnośredniowiecznego obrządku pogrzebowego na północnym Mazowszu, T. Kordala, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe na północnym Mazowszu, Łódź 2006, s. 17-18, 63-66, 92-93.

4. W tabeli nie uwzględniono pochówków przedstawicieli dynastii piastowskiej złożonych w płockiej katedrze, tj. przede wszystkim Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego, rzekomo odkrytych w 1825 r., zob. W. H. Gawarecki, Groby królów polskich w Płocku. Wiadomość historyczna, Warszawa 1827. Obecnie badacze nie mają pewności czy szczątki z sarkofagu w tzw. kaplicy królewskiej katedry należą do tych monarchów, choć sam pochówek Hermana w płockiej katedrze jest pewny, a Krzywoustego – bardzo prawdopodobny. W katedrze pochowano też innych przedstawicieli dynastii Piastów oraz współczesnych im biskupów płockich, ale o ich grobach nie da się obecnie powiedzieć niczego pewnego. 5. Patrz rycina 1.

Zestawienie płockich cmentarzy z XI-XIII w., badanych wykopaliskowo przed 2015 r. i znanych z przypadkowych odkryć.45

Lokalizacja cmentarzyska

Numer cmentarzyska na planie Płocka3

Liczba odkrytych grobów

Literatura przedmiotu

Wzgórze Tumskie, sąsiedztwo katedry

1

kilkadziesiąt

Gołembnik A. 2002, s. 32, ryc. 8 na s. 20; Trzeciecki M. 2011, s. 126-128.

Wzgórze Tumskie, tzw. rotunda na podgrodziu

2

7