Tureckie śluby Mariana Mokwy by Muzeum Narodowe w Gdańsku

T u r ec k i e Ĺ&#x203A; lu by

Mariana Mokwy

G da Ĺ&#x201E; s k 2 0 1 4

Koncepcja, kurator wystawy, redakcja katalogu

Wojciech Zmorzyński

Teksty

Redakcja językowa i korekta

Hanna Negowska

Tłumaczenie na język angielski

Piotr Łuba

Projekt graficzny katalogu Wydawca

Muzeum Narodowe w Gdańsku

ISBN Druk

Fotografie Krzysztof Sadowski – Muzeum Narodowe w Gdańsku Grzegorz Solecki – Muzeum Narodowe w Szczecinie Bernadeta Galus – Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku Ewa Meksiak – Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku Piotr Tomczyk – Muzeum Sztuki w Łodzi Grażyna Policewicz – Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie Maciej Skoczeń – Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie Krzysztof Deczyński – Muzeum Okręgowe w Toruniu Wojciech Woźniak – Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy Edward Szczapow – Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu Ewa Grela – Muzeum Historyczne Miasta Gdańska Janusz Kozina – Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie Henryk Nagrodzki – Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni Tadeusz Stani – Muzeum Niepodległości w Warszawie Wiesław Leszczyński – Muzeum Stutthof Anna Masztalerz-Gajda – Sopocki Dom Aukcyjny Jarosław Nienartowicz – Sopocki Dom Aukcyjny Janusz Staniewski Ryszard Petrajtis Mario Wachowiak Studio AR w Warszawie Wojciech Zmorzyński Tomasz Zieleniewski

Zdjęcia czarno-białe Narodowe Archiwum Cyfrowe Archiwum rodziny artysty

978-83-63185-88-6 Drukarnia Bernardinum

Muzea i instytucje, które wypożyczyły prace na wystawę Muzeum Narodowe w Warszawie Muzeum Narodowe w Szczecinie Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie Muzeum Sztuki w Łodzi Muzeum Historyczne Miasta Gdańska Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy Muzeum Okręgowe w Toruniu Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni Muzeum Miasta Gdyni Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu Muzeum Niepodległości w Warszawie Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie Muzeum Stutthof Urząd Wojewódzki w Gdańsku Przedsiębiorstwo Szkuner Sp. z o.o we Władysławowie Invest Komfort Spółka Akcyjna Sp.K.

M e c e n a s w ys taw y

S p o n s o r w ys taw y

Pa r t n e r w ys taw y

Pat r o n i m e d i a l n i

rynek p o r t a l

sztuka

w w w.r ynek isztuk a.pl

Szanowni Państwo!

Twórczość Mariana Mokwy przyniosła artyście pozycję jednego z czołowych malarzy Wybrzeża, a także najwybitniejszego polskiego marynisty. Mokwa zawsze łączył twórczość artystyczną z działalnością społeczną, był świadkiem i uczestnikiem wielu wydarzeń historycznych, w tym odrodzenia państwa polskiego w 1918 roku. Od tego momentu w świadomości mieszkańców Polski rozwój i pomyślność kraju zaczęły się wiązać z morzem. Powstanie Gdyni, nowoczesnego portu i miasta, było obok budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego największym sukcesem gospodarczym II Rzeczypospolitej. Powstawała flota wojenna i handlowa, położono podwaliny pod przemysł stoczniowy. Na wąskim skrawku wybrzeża rozwijały się miejscowości letniskowe. Dwudziestolecie międzywojenne to także najciekawszy okres malarstwa marynistycznego. Do Wielkiej Wsi, Jastrzębiej Góry, Juraty, Jastarni czy Helu przyjeżdżali malarze ze wszystkich ośrodków artystycznych zafascynowani morskim żywiołem. Organizowano wiele wystaw marynistycznych, w tym konkursowe Wystawy Morskie w warszawskiej „Zachęcie”. Mokwa był wierny idei popularyzacji polskiego morza i swoim ślubom złożonym w czasie pobytu w Turcji. Realizował je poprzez twórczość malarską, ale także inne działania, jak wydawanie miesięcznika „Fale” czy wybudowanie Galerii Morskiej w Gdyni, w której eksponował między innymi słynny cykl obrazów historycznych. Mówiło się w pewnym okresie, że Mokwa to „instytucja”. Wojna zniweczyła te działania, jednakże po 1945 roku artysta z nowymi siłami przystąpił do wypełniania dawnych przyrzeczeń. Rozwijał się przemysł stoczniowy i gospodarka morska, a Mokwa utrwalał to na płótnach – malował dla armatorów, stoczni, przedsiębiorstw związanych z gospodarką morską. Potrafił oddać atmosferę pracy w stoczni i porcie, jak i trudu rybaków. Jednakże najbardziej jest znany jako twórca pejzaży, zarówno tych nadmorskich, jak i kaszubskiej ziemi, która ukształtowała jego widzenie natury. Wszystkich Państwa z wielką radością zachęcam do spotkania z twórczością tego Artysty, szczególnie bliską nam – mieszkańcom Pomorza.

Mieczysław Struk Marszałek Województwa Pomorskiego

Muzeum Narodowe w Gdańsku po raz kolejny ma przyjemność zaprezentować twórczość Mariana Mokwy, najwybitniejszego polskiego marynisty. To największa jak dotąd prezentacja dorobku artysty, który tworząc ponad 80 lat, pozostawił po sobie ogromne dziedzictwo w postaci akwarel i obrazów olejnych. Wystawa „Tureckie śluby Mariana Mokwy” świetnie się wpisuje w rok polsko-turecki, który zapoczątkowaliśmy prezentacją kobierców anatolijskich z kolekcji Muzeum Narodowego Brukenthala w Sibiu w Rumunii. Pokazaliśmy zbiór kobierców tureckich ze złotego okresu wieku tkactwa osmańskiego. W 600-lecie nawiązania stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską a Turcją pokazujemy teraz dorobek artystyczny Mariana Mokwy. To właśnie podczas pobytu w Turcji, w Stambule, w latach 1911–1914 złożył symboliczne śluby, w których swoją przyszłą twórczość malarską poświęcił morzu. Cykl 44 obrazów historycznych zatytułowanych Apoteoza Polski Morskiej, które tworzył w latach 20. i 30. XX wieku, to śmiała i bezkompromisowa realizacja wcześniej złożonych ślubów. Naszą wystawę otworzyliśmy w 80. rocznicę inauguracji działalności Galerii Morskiej w Gdyni, którą malarz założył i w której prezentował swoje obrazy. To była jedna z nielicznych wówczas prywatnych galerii sztuki. Artysta swoje życie, nie tylko artystyczne, związał z polskim morzem, malując do końca życia pejzaże marynistyczne, widoki miast portowych, stoczni, osad rybackich, flotę handlową, wojenną i rybacką, sceny rodzajowe z życia rybaków, portowców, stoczniowców i portrety ludzi morza. Piękno i potęga morza były jego stałą i nieustanną inspiracją. Składam serdeczne podziękowania za pomoc przy organizacji wystawy rodzinie artysty: Marii Obertyńskiej, Beacie Rogali oraz Edwinowi Mokwie. Słowa wdzięczności niech przyjmą przedstawiciele strony tureckiej dr hab. Öztürk Emiroğlu Dyrektor Instytutu Yunus Emre Centrum Kultury Tureckiej w Warszawie oraz Honorowy Konsul Generalny Turcji w Gdańsku Serdar Davran, którzy zechcieli podjąć współpracę przy realizacji tego projektu. Nie sposób w tym miejscu nie podziękować kolekcjonerom Mario Wachowiakowi, Jarosławowi Towiańskiemu, Tomaszowi Wołkowi, Tomaszowi Zieleniewskiemu, Elżbiecie i Mirosławowi Rucińskim, Urszuli i Januszowi Staniewskim, Jackowi Kucharskiemu i Annie Masztalerz-Gajdzie oraz dyrekcji przedsiębiorstwa Szkuner sp. z o.o. i Invest Komfort S.A. za wypożyczenie prac Mariana Mokwy na naszą wystawę. Dziękuję również zarządowi Remontowej Holding S.A. za objęcie mecenatu nad realizacją naszego zamierzenia.

Wojciech Bonisławski Dyrektor Muzeum Narodowego w Gdańsku

Marian Mokwa, okoĹ&#x201A;o 1919

Dr hab. Öztürk EMİROĞLU Dyrektor Instytutu Yunus Emre Centrum Kultury Tureckiej w Warszawie

POLACY W TURCJI W XVIII i XIX WIEKU Pod koniec XVII wieku rozpoczyna się w Europie wiek rozumu i filozofów, który będzie trwał aż do początku wieku XIX. To epoka przełomowa, która sprawiła, że rozum ludzki zaczął być postrzegany jako narzędzie umożliwiające poznanie prawdy nie tylko o człowieku, ale również o świecie. Idee oświecenia stały się przyczyną uchwalenia w Polsce Konstytucji 3 maja, na ich podstawie próbowano zbudować nowoczesne państwo. Pojawiły się nowe powody, dla których Polacy zaczęli podróżować i osiedlać się poza granicami kraju. Życie polskie toczyło się wówczas między innymi w Rzymie, gdzie skupiło się środowisko artystyczne i religijne, w Paryżu, gdzie kształciła się oświecona młodzież, czy w Wenecji, do której przybywali entuzjaści karnawału. Obok tych miast szczególnym celem wojaży w XVIII wieku był Stambuł1.

jów hotelowych”, natomiast Stambuł był jeszcze światem dosyć „starych zwyczajów, starych form i pojęć”2. Przed XVIII wiekiem do Stambułu przybywały z Polski tylko pojedyncze jednostki – najczęściej kupcy, misjonarze albo dyplomaci. Najczęściej załatwiali sprawy, które tu ich przywiodły, i wracali do Polski. Inni jedynie przejeżdżali przez ziemię turecką, ponieważ właściwym celem ich podróży lub pielgrzymki były Palestyna, Persja lub Egipt. Oświecenie z jego modą na Wschód zmieniło jednak sposób patrzenia na Imperium Osmańskie. Kraina egzotyki, sułtanów, hurysek i haremów, opowieści z tysiąca i jednej nocy, a poza tym chęć poznania antyku oraz zabytków klasycznych zaczęły coraz silniej przyciągać Europejczyków do Turcji. Atrakcyjne stały się miejsca znane z dziejów starożytnych Greków i pozostawione po nich zabytki3. Kiedy na tron Polski w roku 1764 wstąpił Stanisław August, postanowił wysłać do Imperium Osmańskiego poselstwo. Posłał wówczas swojego szambelana – generała Karola Lee. Był to angielski oficer, który wcześniej walczył w Portugalii, słynny ze swojego dość ekscentrycznego zachowania. Nie przebywał jednak nad Złotym Rogiem długo – po licznych korespondencjach z królem zajął się ostatecznie sprawami kolonii angielskich w Ameryce, które wszczęły bunt, i przeszedł pod rozkazy Waszyngtonu, później został wydalony z wojska.

Stambuł był najdalej wysuniętym na wschód miastem, do którego emigrowali Polacy. Do tej pory zresztą jest miejscem, w którym Europa łączy się z Azją i w którym mieszają się te dwa odmienne światy. Wschód był wówczas dla Europejczyków mało znany i niezbyt rozumiany, Stambuł zaś pozwalał nie tylko na poznanie tej części świata, ale również na poszerzenie horyzontów, tworzenie nowych pojęć, myśli, idei, obrazów i na korygowanie sądów, co doskonale wpisywało się w idee oświeceniowe. Poza tym w Europie „stojącej na progu kapitalizmu, Europie prawie nowoczesnej [...] były już wówczas paszporty, gazety, czeki bankowe, kantory pocztowe, opłaty za dyliżans i numery poko-

2 Ibidem, s. 8. 3 Ibidem, s. 98–99.

1 Jan Reychman, Życie Polskie w Stambule w XVIII wieku, Warszawa 1959, s. 7.

Wkrótce pod pretekstem handlowym zaczęli wyruszać do Imperium również inni Polacy, głównie przedstawiciele szlachty polskiej, na przykład szambelan Dzieduszycki, który, podobnie jak Nassau, przywiózł do Stambułu pszenicę, pułkownik Maszkiewicz, aby handlować końmi, oraz Borzęcki – koniuszy księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego. Ale na ziemie tureckie zaczęto też jeździć w celach turystycznych, na przykład w 1787 roku do Stambułu ruszyła wycieczka z Polski, w której uczestniczyło dwanaście kobiet8.

Po kilku innych przybyszach do Imperium, których tożsamość nie była wyraźnie polska, pierwszym naprawdę polskim podróżnikiem, który zawitał na te ziemie, był Jan Potocki – poliglota, jedna z najciekawszych postaci świata intelektualnego polskiego oświecenia i pierwszy prawdziwy turysta tamtych czasów. Udał się do Turcji po prostu dlatego, że pociągały go orientalizm i Wschód4. Potocki sam o sobie pisał: „W młodości przykładałem się do historii i do literatury orientalnej [...]. Od miesiąca już trawię dni całe na przebieganiu ulic tej stolicy bez innego celu, jak tylko żebym się nasycał ukontentowaniem, że w niej jestem. Gubię się w najodleglejszych miasta częściach; błądzę po nim bez zamiaru”5. W swoich tekstach pisał też o tym, że nawet jeżeli dla obcokrajowców było coś w tym ogromnym mieście zakazane, to chęć zysku ze strony tamtejszej ludności umożliwiała mu dojście do wielu objętych zakazem miejsc. Wspomina między innymi o wizytach w pałacach wielkich panów, meczetach, miejscach związanych z religią, schronieniach piękności, czyli przybytkach, gdzie młode dziewczęta są przygotowywane do zdobienia haremów, w pijalniach kawy, a także o tym, iż miał możliwość przyglądania się religijnym obrządkom derwiszy6. Potocki chętnie obserwował to, co się dzieje na ulicach Stambułu i w jego najciemniejszych zaułkach. Starał się objąć rozumem tamtejsze zwyczaje i opisać wszystko jak najbardziej szczegółowo w swoich tekstach i listach. Ponadto zajmował się lingwistyką i układał powieści orientalne, w których obecna była myśl filozoficzna i moralizatorska.

Ciekawą postacią wydaje się Ali Ufki Bej, to znaczy Wojciech Bobowski, o którym mówiono „polski Turek”. Znał łacinę, francuski, niemiecki i włoski, a dodatkowo znakomicie się orientował w zwyczajach panujących w Imperium. Był jednym z „poturczeńców” pochodzącym prawdopodobnie z Bobowa. Miał szlacheckie pochodzenie. W wieku 14 lat dostał się do niewoli tatarskiej, następnie przejęli go Turcy. Został oddany do szkoły, w której szkolono paziów mających później służyć sułtanowi. Zgodnie z polityką szkoły przeszedł na islam, a po zakończeniu nauki objął wysokie stanowisko urzędnicze – został naczelnym tłumaczem. Przełożył na łacinę Koran, a na język turecki – między innymi książki do modlitwy oraz, jako pierwszy, Biblię i dzieła Grotiusa. Był też prawdopodobnie pierwszym Polakiem, któremu, jako już wyznawcy islamu, udało się dotrzeć do Mekki i Medyny. Także i po tej wyprawie pozostawił tekst, który zawiera opis tych niedostępnych wówczas dla niemuzułmanów miejsc9. W odpowiedzi na naukowe zainteresowanie Wschodem i orientalizmem w XVIII wieku wysyłano z Europy do Imperium pierwsze misje archeologiczne i językoznawcze. Polscy uczeni mieli w nich wówczas jeszcze niewielki udział, gdyż upadającej Rzeczpospolitej nie było stać na wysyłanie ludzi w celach naukowych do tego odległego państwa. Sytuacja ta zmieniła się dopiero po rozbiorach – na początku XIX wieku nad Bosfor wysłany został pierwszy stypendysta naukowy Józef Sękowski10.

Po Janie Potockim nad Bosfor przybyła nowa ekipa z Polski. W podróż statkiem do Stambułu wyruszył Nassau, który chciał otrzymać mandat poselski. Aby się przypodobać szlachcie z Podola, postanowił wziąć ze sobą pszenicę i sprzedać ją w Imperium (w Polsce już nikt nie chciał jej kupić). Razem z nim w 1784 roku w podróż wyruszyli Zabiełło, Mokronowski i pułkownik Sierakowski. Nassau pozostał w Stambule przez kilka tygodni, a dzięki wykonanej wtedy mapie hydrograficznej Dniestru został, tak jak chciał, wybrany posłem na sejm7.

4 5 6 7

W opisach sporządzanych przez podróżników, dyplomatów, handlarzy, misjonarzy, historyków sztuki, zarówno polskiej, jak i innych narodowości, raz

Ibidem, s. 102–104. Jan Potocki, Podróż do Turek i Egiptu, Warszawa 1789, s. 19–20. Jan Reychman, op. cit., s. 106. Ibidem, s. 114.

8 Ibidem, s. 115. 9 Ibidem, s. 124. 10 Ibidem, s. 145–146.

Marian Mokwa, Rozświt nad Złotym Rogiem, karta pocztowa, około 1920

W XVIII wieku nie brakowało w Stambule Polaków, którzy trudnili się rzemiosłem albo pracowali w warzywnikach. Co prawda epoka niewolników już minęła, jednak wielu Polaków pozostało w Imperium jeszcze po wojnach siedemnastowiecznych. Trochę jeńców polskich dostało się nad Bosfor jako niewolnicy wojska austriackiego lub rosyjskiego. Niektórzy rzeczywiście nie byli wolni, gdyż pomimo traktatu karłowickiego, według którego wszyscy jeńcy mieli być uwolnieni i nawet posłani do kraju, ich panowie niechętnie pozbywali się dodatkowych rąk do pracy. Poza tym, zgodnie z traktatem, niewolnicy, którzy przyjęli islam, mieli pozostać w Turcji. Islam przyjmowało wielu niewolników, po to tylko, aby polepszyć sobie warunki życia11.

po raz pojawiają się nazwiska artystów, malarzy czy podróżników z Polski przebywających na ziemiach Imperium Osmańskiego. W tekstach czytamy o Mectim, polskim malarzu ze Skutari, który pozostawał w służbie tureckiej, o drezdeńczyku Janie Chrystianie Kamsetzerze, malarzu i architekcie, którego do Stambułu wysłał Stanisław August Sas. Kamsetzer dzięki malowanym pejzażom zyskał zresztą miano „malarza Orientu”, ilustrował także poselstwa polskie w Turcji w XVIII wieku. Wielu znanych malarzy również przez pewien czas przebywało w Turcji, na przykład Jan Matejko i Stanisław Chlebowski. Na swoich obrazach przedstawiali między innymi Polaków żyjących w tym kraju. Innym malarzem, który pojechał do Turcji i czerpał natchnienie z tamtejszych morskich widoków i przyrody, był Marian Mokwa. Udało mu się wejść w środowisko najwyższych dostojników Imperium Osmańskiego, spotkał Wielkiego Wezyra, a nawet samego sułtana Mehmeda V. To właśnie pobyt w Imperium przesądził o tym, że Marian Mokwa postanowił w swej twórczości skupić się na malowaniu pejzaży morskich. Malarz zawsze z ogromnym sentymentem wspominał swój barwny pobyt w Stambule. W stolicy Imperium działali jeszcze inni malarze polscy, których obrazy lub ryciny zachowały się do dzisiejszych czasów, pozostają jednak anonimowe.

W dawnym Konstantynopolu pracował ksiądz Jan Chryzostom Orłowski, który zaprojektował tam pałac ambasady weneckiej. Był zakonnikiem trynitarskim, a do Stambułu przybył w innym jeszcze celu. Otóż od 1776 roku miała miejsce tak zwana redempcja tego zakonu, co oznacza, że jego członkowie wyruszyli na Wschód, aby wykupywać Polaków wziętych do niewoli tureckiej i odsyłać ich z powrotem do 11 Ibidem, s. 196–197.

tereny Macedonii. Tu w małym miasteczku przez pewien czas pracował jako nauczyciel, ożenił się z córką lokalnego działacza niepodległościowego. Idee wolności zawsze miały dla niego ogromne znaczenie, dlatego nie chciał zupełnie się wycofać z walk w jej imieniu. W latach 1876–1878 toczyła się wojna turecko-serbska – Wojtkiewicz walczył w niej po stronie Serbów, później uczestniczył jeszcze w powstaniu w Macedonii. Inni Polacy, którzy przybyli w tym okresie na teren Macedonii, również byli żołnierzami, ale też lekarzami czy inżynierami linii telegraficznej13.

kraju12. Zdarzało się jednak, że jeńcy wcale nie chcieli wracać do Polski. Przywiązani bowiem do nowych panów, czasem woleli niewolę turecką niż pańszczyznę w Polsce. U schyłku XVIII wieku Rosja, Austria i Prusy dokonały rozbioru Rzeczpospolitej. Imperium Osmańskie i Szwajcaria jako jedyne państwa nie uznały tego podziału. Żeby wyrazić swoją dezaprobatę, podczas spotkań z przedstawicielami dyplomacji z innych krajów dla posła z ówczesnego Lechistanu zostawiano puste miejsce. Wcześniej, kiedy relacje polsko-tureckie nie były chwilowo zbyt przyjazne, na przykład w okresie bitwy pod Wiedniem albo kiedy na ziemie polskie najeżdżali Tatarzy Krymscy podlegający Imperium Osmańskiemu, Polacy przybywali tu jako wzięci w jasyr niewolnicy i nawet jeżeli wykupili się z tej niewoli, to najczęściej tu już zostawali, a wiedli życie jako kupcy lub podróżnicy. W czasach, kiedy Rzeczpospolita była pod zaborami, Polacy uciekający wówczas z kraju nierzadko szukali schronienia właśnie w Imperium. Niektórzy wybierali karierę wojskową, inni rozpoczynali pracę w administracji.

Szczególnym miejscem była i jest nadal wioska Polonezköy, zwana również Adampolem. To jedyna istniejąca do dziś polska emigrancka wioska poza granicami kraju, ale była to też jedyna polska kolonia poza granicami nieistniejącego państwa polskiego w okresie rozbiorów Rzeczpospolitej. Jest to przykład dosyć szczególny. Oczywiście, istniały na świecie wioski poza granicami kraju zakładane przez różne narodowości (w tym też Polaków), ale przykład wsi Polonezköy jest szczególny, udało się bowiem zachować polski język, nasze religię i obyczaje. Wieś ta została założona w 1842 roku przez kresowego pisarza i działacza niepodległościowego Michała Czajkowskiego, pod protektoratem księcia Adama Jerzego Czartoryskiego14. Początki osadnictwa polskiego na ziemiach tureckich sięgają roku 1805. W Turcji był to okres reform przeprowadzanych za panowania sułtanów Selima III, Mahmuda II, Abdulmedżida oraz Abdulaziza. Wówczas wielu Polaków emigrowało z terenów ojczyzny, szukając schronienia zarówno na zachodzie Europy, jak i w Turcji. Jednakże możliwości Polaków w europejskich krajach były znacznie ograniczone, zwłaszcza Francja niechętnie przyjmowała emigrantów, widząc w nich głównie ekonomiczne obciążenie, jak również z powodu nacisku Rosji15.

Osobą, która wybrała karierę wojskową, był Konstanty Borzęcki. Był to człowiek, który przybywszy do stolicy Imperium, stał się wyznawcą islamu, następnie zmienił imię na Mustafa Dżelaleddin i zaczął służyć w armii, a ponieważ był człowiekiem wybitnie utalentowanym, wkrótce zdobył tytuł paszy. Przebywając w macedońskiej Bitoli, która w tamtych czasach nazwana była Monastyrem, pełnił funkcję sandżakceja, tzn. zarządzał osmańską armią na tym terytorium. Mustafa Dżelaleddin odpowiadał za tłumienie antytureckich powstań, które najczęściej miały charakter narodowościowy. Był więc znaczącą w Imperium osobą, o czym świadczy między innymi napisany przez niego tekst Les Turcs-anciens et modernes, który po publikacji w 1869 roku stał się inspiracją dla młodoturków i tym samym wpłynął w pewien sposób na poglądy Mustafy Kemala.

Przywódcy polskiej emigracji w obawie o los Polaków za granicami kraju wymyślili, że dobrym rozwiązaniem mogłoby być przeniesienie ich na teren państwa tureckiego. Plan zaczęto realizować w lutym 1833 roku w Paryżu, kiedy to nieformalny przywódca polskiej

Z kolei Ludwik Wojtkiewicz jest przykładem emigranta uciekającego na ziemie Imperium Osmańskiego, niemieszczące się jednak w ramach obecnej Republiki Tureckiej. Prawdopodobnie uczestniczył w powstaniu styczniowym, a następnie przybył na

13 Małgorzata Czyżewska, Magdalena Turkowska, Polacy w Imperium Osmańskim, http://etnograficzna.pl/polacy-w-imperiumosmanskim/ [dostęp: 25.04.2014, 12.29]. 14 Nalan Sarkady, Mariusz Olbromski, Za górami… za morzami… Z dziejów Adampola, polskiej wioski w Turcji (w 165. rocznicę założenia osady), Przemyśl 2007, s. 5. 15 Ibidem, s. 10.

12 Ibidem, s. 138.

emigracji książę Adam Jerzy Czartoryski spotkał się z posłem tureckim Namikiem Paszą. Do rozmów dotyczących kolonizacji Polaków w Turcji powrócono dwa miesiące później. Namik Pasza w rozmowie z generałem Dembińskim stworzyli projekt „przeniesienia całej kilkutysięcznej emigracji polskiej z Francji do Turcji jako organizatorów administracji i wojska tureckiego”16. Zgodnie z tym planem książę Czartoryski miał zasiadać w Dywanie, czyli w Radzie Sułtańskiej, a Polacy niemający odpowiednich kompetencji do pracy w administracji mieli otrzymać ziemię i tworzyć kolonię rolniczą17. Ostatecznie w sierpniu 1841 roku książę wysłał do Stambułu Michała Czajkowskiego, który miał pełnić funkcję agenta, natomiast oficjalnie został wysłany, aby prowadzić badania etnograficzne.

i Trypoli, a oni nawet nie odważyli się wyjaśnić swej narodowości, by nie pogarszać swego losu. Na mocy układów Porta zobowiązana była do wydawania Rosji dezerterów”19. W tej sytuacji Czajkowski 3 marca 1842 roku podpisał z lazarystami umowę. Została w niej określona lokalizacja osady – azjatycka strona cieśniny Bosfor, około 5 godzin jazdy wozem konnym od Stambułu. W osadzie od początku panowały określone zasady. Osiedleńcem mógł zostać jedynie Polak wyznania katolickiego, a przywódca wioski był mianowany przez księcia Czartoryskiego. Jej mieszkańcy mieli podlegać władzy sądowej konsula francuskiego, co pozwalało im na pewną swobodę. Czajkowski starał się, aby wioska była samowystarczalna, stąd chętnie byli tu widziani między innymi kowale, stolarze, krawcy. Osada miała pełnić funkcję „schroniska polskiego”. Sam Czajkowski sprowadzał emigrantów z Francji lub wykupywał ich z niewoli tureckiej20. Dopiero śmierć Adama Czartoryskiego w 1861 roku spowodowała, że adampolanie zostali pozostawieni właściwie samym sobie (następca księcia nie cieszył się już tak ogromnym autorytetem).

Prawdziwym powodem jego wyjazdu było założenie tak zwanej Misji Wschodniej Polski, czyli Agencji. Czajkowski uczestniczył wcześniej w powstaniu listopadowym, z kraju emigrował po klęsce insurekcji. Przed tym bardzo towarzyskim, łatwo nawiązującym kontakty człowiekiem stanęło teraz nowe zadanie – pod nazwą wspomnianej już Agencji miał założyć ośrodek polskiej działalności przeciw zaborcom, a szczególnie przeciwko Rosji. Plan przewidywał, iż przykrywką dla działalności księcia Czartoryskiego na ziemiach Imperium Osmańskiego stanie się polska osada. Czajkowskiemu w wyniku pertraktacji udało się uzyskać pozwolenie na dzierżawę ziem pod Stambułem, należących do Zgromadzenia Zakonnego Lazarystów.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę adampolanie starali się o obywatelstwo Królestwa Polskiego. Zostało im ono nadane w 1919 roku przez poselstwo z Polski w Stambule. Po latach przyznanie im tego obywatelstwa stało się jednak kwestią sporną. Wiek XVIII to również wiek polskich uchodźców politycznych, którzy nierzadko uciekali właśnie do Turcji. Głównie emigrowali wówczas rozbitkowie barzan. Byli to jednak emigranci innych idei niż ci, którzy po latach wzmożyli falę emigracji. Żołnierze walczący wcześniej w Legionach Polskich we Włoszech reprezentowali idee rewolucyjnych walk narodowowyzwoleńczych, emigranci oraz działacze polscy połowy XIX wieku stali się symbolem koncepcji wciągnięcia południowo-wschodniej Europy do walki z absolutyzmem, dążenia do wolności i symolem wielkich idei. Tu nie sposób nie wspomnieć o Adamie Mickiewiczu, który przybył do Konstantynopola w 1855 roku. Na terenie Imperium zaczęło się wtedy formować wojsko polskie, które miało walczyć w wojnach krymskich

Ważnym powodem tych działań, w tym jak najszybszego sporządzenia umowy wydzierżawienia ziem, był również ówczesny los Polaków, którzy już na własną rękę wyemigrowali do Imperium Osmańskiego. Szczególnie tragiczna była sytuacja dezerterów z armii rosyjskiej. Żadna prywatna osoba ani żaden kraj nie mógł się o nich upomnieć, a ponadto zagrożeni byli ekstradycją do Rosji18. O ich niedoli Albert Sorel napisał: „Czerkiesi sprzedawali Turkom, Ormianom, Grekom, właścicielom czyftlików Polaków, którzy zdezerterowali z wojska rosyjskiego. Polacy ci stawali się ich niewolnikami, pracowali na roli, wykonywali wszelkie prace domowe. Sprzedawano ich nawet do Egiptu 16 Adam Lewak, Dzieje emigracji polskiej w Turcji (1831–1878), Warszawa 1935, s. 27. 17 Kazimiera Dopierała, Adampol Polonezköy. Z dziejów Polaków w Turcji, Poznań 1983, s. 16. 18 Nalan Sarkady, Mariusz Olbromski, op. cit., s. 10–11.

19 Albert Sorel, Kwestya Wschodnia w XVIII, t. II, Warszawa 1905, s. 34. 20 Nalan Sarkady, Mariusz Olbromski, op. cit., s. 13–14.

z Rosjanami. Jednym z oddziałów dowodził Sadyk Pasza, to znaczy Michał Czajkowski. Turcja nie okazała się dla Mickiewicza zbyt życzliwa. W swoim pierwszym mieszkaniu nad Bosforem poeta „spał na ziemi”, „chodził jeść do lokant”, a po przeprowadzeniu się do domu „Polki wyszłej za mąż za Niemca, krawca” zamieszkał w „nędznym bardzo miejscu i odległym”. Wieszcz polski zdawał się jednak nie narzekać na tak nędzną sytuację. Mówił, że woli zostać „pisarzem w jakimś pułku kozaków polskich niż kanclerzem instytutu francuskiego”. W Stambule przebywał tylko kilka miesięcy. Zmarł 26 listopada 1855 roku21. Różne były powody, dla których Polacy od XVIII wieku przybywali na ziemie Imperium Osmańskiego. Różne były też warunki, w których przyszło im żyć. Dla jednych ziemia turecka wiązała się z przykrymi wspomnieniami niewoli, jeżeli już z niej oswobodzeni mogli wrócić na teren Rzeczpospolitej, dla innych – stała się szansą na normalne, spokojne życie. Niezależnie jednak od tego, czy przybywali na tereny Turcji zmuszeni, czy z wyboru, niewątpliwie pobyt w kraju o odmiennych od europejskich obyczajach i innej kulturze poszerzał ludzkie horyzonty i przynosił nowe doświadczenia, które wywarły pozytywny wpływ na stosunki polsko-tureckie.

Bibliografia Czyżewska M., Turkowska M., Polacy w Imperium Osmańskim, http://etnograficzna.pl/polacy-w-imperium-osmanskim/ [dostęp: 25.04.2014, 12:29]. Dopierała K., Adampol Polonezköy. Z dziejów Polaków w Turcji, Poznań 1983. Klewiec W., Śmierć w cieniu wieży Galata, http://www.niedziela.pl/ artykul/86416/nd/Smierc-w-cieniu-Wiezy-Galata [dostęp: 26.04.2014, 23:42]. Lewak A., Dzieje emigracji polskiej w Turcji (1831–1878), Warszawa 1935. Nalan S., Olbromski M., Za górami… za morzami… Z dziejów Adampola, polskiej wioski w Turcji (w 165. rocznicę założenia osady), Przemyśl 2007. Potocki J., Podróż do Turek i Egiptu, Warszawa 1789. Reychman J., Życie Polskie w Stambule w XVIII wieku, Warszawa 1959. Sorel A., Kwestya Wschodnia w XVIII, t. II, Warszawa 1905.

Otwarcie tej wystawy i przybliżenie polskiej publiczności sylwetki malarza Mariana Mokwy z pewnością przyczyni się do wzrostu zainteresowania Turcją oraz umocni polsko-turecką przyjaźń. Z tego też względu chciałbym serdecznie pogratulować tym, którzy się przyczynili do zorganizowania wystawy, a w szczególności panu Wojciechowi Bonisławskiemu – dyrektorowi Muzeum Narodowego w Gdańsku, panu Wojciechowi Zmorzyńskiemu – kuratorowi wystawy, pani Małgorzacie Paszylce-Glazie – kurator Zbiorów Sztuki Nowoczesnej oraz pozostałym pracownikom Muzeum Narodowego w Gdańsku. Dziękuję również Konsulowi Honorowemu Republiki Turcji w Gdańsku panu Serdarowi Davranowi za nieustającą pracę na rzecz budowania dobrych relacji między naszymi krajami.

21 Wojciech Klewiec, Śmierć w cieniu wieży Galata, http://www. niedziela.pl/artykul/86416/nd/Smierc-w-cieniu-Wiezy-Galata [dostęp: 26.04.2014, 23.42].

wojciech zmorzyński

TURECKIE ŚLUBY MARIANA MOKWY Przypadająca w tym roku 125. rocznica urodzin Mariana Mokwy jest doskonałą okazją do kolejnej prezentacji jego malarstwa. Niezwykle długie i pracowite życie malarza, biografia, w której fakty artystyczne przeplatają się z historycznymi, a przede wszystkim konsekwentna twórczość tego artysty i trudny do ogarnięcia dorobek szacowany na kilka tysięcy obrazów olejnych i akwarel1 stwarzają niezwykłe możliwości kolejnych wystaw. Każda ekspozycja twórczości Mariana Mokwy przynosi „nowe odkrycia i niespodzianki”, jest świadectwem jego ogromnego talentu, świadomości malarskiej – niezwykłej wizji twórczej.

Już od czasów pierwszej indywidualnej wystawy w murach starogardzkiego gimnazjum (1905) Mokwa dał się poznać jako utalentowany akwarelista. Technikę tę doskonalił na studiach w trzech niemieckich ośrodkach sztuki: Norymberdze, Monachium i Berlinie, oraz w czasie licznych wtedy podróży artystycznych po Europie. W tym pierwszym okresie tworzył akwarelowe pejzaże i portrety. W roku 1909 artysta powrócił w rodzinne strony. Przez krótki okres pracował u Władysława i Leona Drapiewskich – twórców specjalizujących się w malarstwie ściennym. Wraz z nimi wykonywał polichromie w klasztorze misjonarzy w Tykocinie nad Narwią i katedrze w Płocku.

W tym roku mija także 100 lat od pobytu Mariana Mokwy w Turcji, okresu w jego biografii mało znanym, owianym mgłą tajemnicy czy wręcz artystycznej mitologii. Ten pobyt, trwający zaledwie trzy lata, przerwany wybuchem I wojny światowej, był niezwykle ważny w jego artystycznej karierze. Mokwa powracał do niego często w późniejszych wywiadach i wspomnieniach. Z tego okresu pochodzi też pierwszy większy zbiór prac artysty, znajdujący się w zbiorach rodziny, także w muzealnych i prywatnych kolekcjach. To akwarele świadczące o dużej już dojrzałości twórczej. Nad Bosforem, jak sam podkreślał, zrodziła się jego romantyczna idea poświęcenia swojej twórczości morzu – polskiemu morzu.

Mokwa powrócił na Kaszuby w bardzo ważnym momencie. Aleksander Majkowski od roku 1908 wydawał w Kościerzynie „Gryfa”, rodził się ruch młodokaszubski. W lipcu 1910 roku został w Kościerzynie otwarty Dom Kaszubski „Bazar” – miejsce spotkań i zebrań, z salą, w której odbywały się koncerty i wystawy. Właśnie w „Bazarze” Mokwa miał drugą indywidualną wystawę, na której pokazał kaszubskie pejzaże, pomorskie kościoły, charakterystyczne checze. Za „nowość w motywach kaszubskich” został w 1911 roku nagrodzony srebrnym medalem na wystawie ludoznawczej kaszubsko-pomorskiej w „Bazarze”2. Jego umiejętności zostały też dostrzeżone przez Wiktora

1 Trudno dziś określić dokładnie liczbę prac artysty, w opracowaniach pojawia się zakres od 5 do 9 tysięcy. Biorąc pod uwagę ponad 80-letni okres twórczości malarza, uwzględniając zarówno obrazy olejne, akwarele, jak i szkice, można przyjąć rząd 6–7 tysięcy.

2 Zamknięcie wystawy w Kościerzynie, „Gazeta Toruńska” z 11 lipca 1911, s. 1.

Kulerskiego – wydawcę „Gazety Grudziądzkiej”, pisma ukazującego się wówczas w nakładzie ponad 100 tysięcy egzemplarzy. I właśnie jako wysłannik „Gazety Grudziądzkiej” Mokwa udał się na Bałkany. Miał także współpracować z prestiżowymi pismami: francuskim „L’Illustration” i angielskim „The Sphere”. Mokwa miał wówczas 22 lata3.

Powoli odradzała się także turecka kultura – postulowano powrót do tureckości i oczyszczenie z wpływów arabsko-perskich, co było objawem przenikających prądów zachodnioeuropejskich. Sytuacja na Bałkanach, próba interwencji Austro-Węgier oraz Anglii w Macedonii przyspieszyła działania spiskowców, na sułtanie wymuszono przywrócenie konstytucji i parlamentu. Pozycja sułtana była jednak wciąż silna i nie zamierzał się zgadzać na postulowane reformy. Ponownie krwawo rozprawił się z opozycją i obsadził rząd lojalnymi sobie ludźmi. Reformatorzy odpowiedzieli zbrojnie – utworzonej wtedy Armii Ruchomej udało się 24 czerwca 1909 roku wkroczyć do Stambułu i obalić Abdülhamida II. Następcą został ogłoszony jego brat – Mehmed V Reşad5. Przewrót nie zatrzymał jednak ruchów narodowościowych na Bałkanach, które będą zarzewiem kolejnych konfliktów.

Bałkany, nazywane wówczas „beczką prochu” i powoli wyzwalające się ze zwierzchnictwa Turcji osmańskiej, były miejscem ścierania się wpływów Austro-Węgier, Rosji, Niemiec, Francji i Anglii. Na mocy postanowień kongresu berlińskiego w 1878 roku kończącego wojnę turecko-rosyjską Turcja utraciła większość terytoriów na Bałkanach. Rządy autokratycznego sułtana Abdülhamida II doprowadziły kraj do kryzysu gospodarczego i społecznego. Zahamowane zostały wcześniejsze próby reform, rozwiązano parlament. Prześladowano nieliczną Mokwa wyruszył w swoopozycję, w ciężkiej sytuacji ją podróż pod koniec 1911 Arab, 1912, akwarela na papierze znalazły się także mniejszości roku – przez Kraków, Lwów, wł. Muzeum Narodowe w Warszawie narodowe. Restrykcje objęCzerniowce nad Prutem ły wszystkie dziedziny życia dotarł do Bułgarii, a stamkraju. Gospodarka znajdowała się w rękach obcego tąd drogą morską do Stambułu6. Nie odnajdujemy kapitału. Szerzyła się korupcja. Okres absolutyzmu śladów jego podróży w „Gazecie Grudziądzkiej”. Abdülhamida II prowadził kraj do utraty prestiżu Prawdopodobnie skupił się na pracy malarskiej, która i stopniowej izolacji. Jednakże wśród młodej tureckiej zaczęła przynosić wymierne efekty. Z relacji sameinteligencji zarówno w wojsku, jak i wśród urzędnigo Mokwy wiemy, że okres pobytu nad Bosforem ków państwowych, a także na emigracji, zaczęły pobył dla niego niezwykle pomyślny. W tym okrewstawać opozycyjne konspiracyjne stowarzyszenia, sie życzliwie przyjmowano przybyszów z obszaru na przykład ruch młodoturecki, dążący do obalenia Cesarstwa Niemieckiego, z którym zaczęły łączyć tyranii i wprowadzenia ustroju konstytucyjno-demoTurcję coraz mocniejsze więzy polityczne i gospodarkratycznego4. cze. Dodatkowo wciąż przyjaźnie odnoszono się do Polaków, którzy przez cały wiek XIX znajdowali tam 3 Krzysztof Wójcicki w wywiadzie rzece z artystą (patrz: Rozmowy schronienie, a i niejednokrotnie odgrywali znaczącą z Mokwą, Gdańsk 1989) podaje jako rok wyjazdu 1910. Jednakrolę w różnych dziedzinach życia gospodarczego, że we wcześniejszych opracowaniach, szczególnie w artykułach prasowych, podawany jest rok 1911, patrz: Bogdan Maciejewpolitycznego i społecznego. Znamienny jest fakt, iż

ski, Sztuka i służba, „Za i Przeciw” z 6 stycznia 1974, s. 14. Rok 1911 można przyjąć także ze względu na udział artysty w wystawie w Kościerzynie. 4 Jan Reychman, Historia Turcji, Wrocław, Kraków 1993, s. 250–267.

5 Ibidem, s. 271. 6 Krzysztof Wójcicki, op. cit., s. 59.

w czasie rewolucji młodotureckiej 1908 roku, podczas jednej z manifestacji, uroczyście wmurowano nową tablicę pamiątkową na domu, w którym zmarł Adam Mickiewicz7. Cały wiek XIX to okres wzmożonej działalności emigracji polskiej właśnie na terenie Turcji. Według tradycji przekazywanej przez cały wiek XIX, Turcja nie uznała rozbiorów Polski, a sułtan w trakcie audiencji zawsze pytał: „Czy przybył już poseł z Lechistanu?”, na co nieustająco odpowiadano: „Nadal jest w drodze”. Przez cały ten okres żywe były nadzieje na nową „wojnę narodów”, wierzono bowiem w przepowiednię Wernyhory o odzyskaniu niepodległości, „gdy Turek w Wiśle konie napoi”. Każde zaostrzenie się stosunków turecko-rosyjskich przyjmowano jako zapowiedź spełnienia się tej przepowiedni. Orientalizm jako prąd kulturowy czerpiący inspirację z kultury krajów szeroko pojętego Wschodu był obecny w sztuce europejskiej przez cały wiek XIX. W Polsce z racji jej położenia oraz historii orientalizm sięga wieku XV i miał większy wpływ na kulturę niż w krajach Europy Zachodniej8. Kresy Rzeczypospolitej były miejscem ścierania się kultury wschodniej z europejską.

Artysta na dachu Pałacu Prasy w Krakowie, 1938

robku artysty – Widok Bebeku pod Konstantynopolem. Podróż na Wschód w połowie lat 90. XIX wieku odbyli także między innymi: wychowanek petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych Jan Ciągliński (1858–1913), specjalizujący się w obrazach rodzajowych i batalistycznych Wacław Pawliszak (1966–1905) oraz cieszący się sławą znakomitego portrecisty Tadeusz Ajdukiewicz (1852–1916). W drugiej połowie XIX wieku w praktyce akademickiej orientalizm uzyskał oddzielną kategorię. Tematykę tę podejmowali także malarze, którzy na Wschodzie nigdy nie byli9. Jednak wydaje się, iż w okresie pobytu Mariana Mokwy nad Bosforem obca mu była jeszcze tradycja polskiego malarstwa, choć z pewnością studiując wcześniej w Monachium, słyszał o polskiej kolonii artystów i słynnej „wschodniej” pracowni Józefa Brandta – pełnej egzotycznych tkanin, broni, ceramiki, rekwizytów codziennego życia. Bliższa mu była z pewnością szkoła niemieckich orientalistów, przede wszystkim Rudolfa Hellgrewego (1860–1935), którego poznał około 1905 roku, jeszcze w czasie nauki w starogardzkim

Chęć przeżycia przygody i egzotyki, będąca bajronowską ucieczką od starego porządku i tęsknotą do wolności, prowadziła nad Bosfor polskich malarzy. Orient był fascynującym odkryciem, to świat, gdzie egzotyka splata się ze starożytnością. Do nielicznego grona polskich twórców, którzy na dłużej zatrzymali się w Turcji, zaliczamy Stanisława Chlebowskiego (1835–1884) i Józefa Warnię-Zarzeckiego (1850–?) – jednego z pierwszych wykładowców Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Stambule. Stanisław Chlebowski przez dwanaście lat był nadwornym malarzem sułtana Abdülaziza, zasłynął jako autor licznych scen batalistycznych i z haremu, portretów, widoków wybrzeża. Niezwykle ciekawy wydaje się epizod turecki Jana Matejki (1838–1893), który w roku 1872 gościł w Stambule. Plony tej podróży to szkic do kompozycji Utopiona w Bosforze, a w roku 1880 pełna wersja tego tematu oraz jedyny olejny pejzaż w do7 Jan Reychman, op. cit., s. 269. 8 Tadeusz Majda, Orientalizm w Polsce, [w:] Orientalizm w malarstwie, rysunku i grafice w Polsce w XIX i 1. połowie XX wieku, katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2009, s. 11–18.

9 Anna Kozak, Pomiędzy modą i tradycją. Orientalizm w malarstwie, grafice i rysunku w Polsce w XIX wieku, [w:] Orientalizm..., op. cit., s. 41.

dzie od podstaw, wyszkolił samych żołnierzy, nauczył taktyki i regulaminu, utworzył arsenał dział, fortyfikacje i zaplecze techniczne. Znacząco przyczynił się do sukcesów artylerii tureckiej w czasie wojny krymskiej w latach 1853–1856. Otrzymał przydomek Mouhklis, to znaczy Prawy11. Lecz przede wszystkim wychował kadrę oficerską, która w okresie, kiedy Mokwa przebywał w Stambule, zajmowała wysokie stanowiska w armii i administracji państwowej. Mokwa poznał Ahmeda Muhtar Paszę (1839–1919) – wychowanka Fryderyka Kuczkowskiego i niezwykle doświadczonego wysokiej rangi oficera walczącego zarówno w wojnie krymskiej, jak i rosyjsko-tureckiej 1877–1878, po której uzyskał miano Gazi (Zwycięzca). W czerwcu 1912 roku, w przeddzień wybuchu I wojny bałkańskiej, ze względu na prestiż i doświadczenie Ahmed Muhtar Pasza został mianowany Wielkim Wezyrem. Funkcję tę pełnił jednak tylko przez trzy miesiące. Mokwa zaprzyjaźnił się z jego synem Mahmudem Muhtar Paszą (1867–1935), wykształconym w szkole oficerskiej w Niemczech, który w roku 1910 był Ministrem Marynarki. Właśnie te znajomości pozwoliły artyście, jak sam wspominał, na swobodne poruszanie się w kręgach zarówno dyplomatycznych, jak i dworskich12. Mokwa wspominał również o kilku podróżach, które odbył ze Stambułu. Na pewno był nad Adriatykiem, a świadczą o tym zachowane akwarele. Pierwszą dłuższą podróż odbył do Rosji - ze Stambułu przez Odessę pojechał do Moskwy (być może właśnie z Moskwy powrócił na Pomorze w 1912 r.). Według relacji malarza, w czasie podróży przez Rosję odbył spotkanie w Jasnej Polanie z Lwem Tołstojem, którego w czasie rozmowy portretował. W drugą wyprawę wyruszył wiosną 1912 roku – wzdłuż Morza Azowskiego, przez Azerbejdżan dotarł do Tabrizu, następnie do Rashtu i Teheranu. Podążył dalej na wschód do Samarkandy i Kaszgaru, aż dotarł do zachodniego Tybetu. Do Stambułu Mokwa powrócił w przeddzień wybuchu I wojny bałkańskiej13. Przez pewien czas mieszkał u dr. Marcina Ratyńskiego w domu, który jego ojciec Józef Ratyński wybudował na zgliszczach tego, w którym zmarł Adam Mickiewicz14.

Willa Adelaide w Sopocie w okresie międzywojennym

gimnazjum. Hellgrewe spędzał w tym okresie miesiące letnie w pracowni nad brzegiem jeziora Wdzydze, nieopodal Borska, kilka kilometrów od rodzinnych Malar Mariana Mokwy. Rudolf Hellgrewe był uczniem Eugena Brachta (1842–1921), profesora pejzażu berlińskiej Akademii Sztuk Pięknych, autora licznych kompozycji orientalnych. Hellgrewe zasłynął jako twórca obrazów ukazujących niemieckie kolonie, współpracował przy panoramach i dioramach, między innymi z pejzażami Afryki. Przebywał także w Stambule i innych miastach Turcji osmańskiej i to on przekonał Mokwę do studiów artystycznych. Jak się wydaje, to nie pamięć o malarskich poprzednikach, lecz historia pradziada Mariana Mokwy ze strony matki – Fryderyka Kuczkowskiego10 miała wpływ na pomyślny pobyt artysty nad Bosforem. Fryderyk Kuczkowski był oficerem pruskiej artylerii, a do Turcji został skierowany w 1838 roku na prośbę sułtana Mahmuda II, który zwrócił się do władz pruskich o oddelegowanie oficera w celu zreorganizowania artylerii. Stworzył struktury artylerii w armii tureckiej w zasa10 Fryderyk von Kuczkowski urodził się w 1800 w Magdeburgu. Jego ojciec był pruskim oficerem, brał udział w wojnach napoleońskich. Dowodził śląskim batalionem wojsk lądowych, był ranny pod Lipskiem. Fryderyk w 1817 wstąpił do artylerii, w 1922 został podporucznikiem. W 1838 wyjechał do Turcji. Zreorganizował turecką artylerię oraz szkołę artylerii. W 1849 po zakończeniu kontraktu powrócił do kraju, został awansowany na stopień majora, a następnie podpułkownika, służył w Kolonii. Otrzymał pozwolenie na opuszczenie armii pruskiej i wstąpienie do służby tureckiej w stopniu pułkownika, gdzie awansował na generała dywizji. Po wojnie krymskiej otrzymał tytuł paszy i przydomek Mouhklis (Prawy). W 1863 w czasie urlopu wyjechał do Berlina, gdzie zmarł (w tradycji rodziny został otruty).

11 Gedenkblatt für den Königlich Preussischen Oberstlieutenant der Artillerie a. D. Fritz von Kuczkowski, Ferik Pascha (Generallieutenent und Divisionskommandeur in der Kaiserlich Türkischen Armee) mit dem Beinamen Mouhklis (der Rechtliche), Berlin 1890. 12 Krzysztof Wójcicki, op. cit., s. 61–64. Autor źle podaje, iż byli oni braćmi, błędnie podaje także imiona. 13 Ibidem, s. 68. 14 Obecnie mieści się w nim Muzeum Adama Mickiewicza.

Trudna sytuacja w kraju po rewolucji młodotureckiej, wewnętrzne konflikty, nieudana wojna z Włochami doprowadziły do wzrostu nastrojów nacjonalistycznych na Bałkanach. Doszło do zawiązania tak zwanej Ligi Bałkańskiej skupiającej Bułgarię, Serbię, Czarnogórę i Grecję. Lidze patronowała Rosja. 8 października 1912 roku wojnę Turcji wypowiedziała Czarnogóra, a dziesięć dni później pozostałe państwa15. Sytuacja dla Turcji była niezwykle niepomyślna. Cofająca się armia turecka powstrzymywała wroga na linii Çatalca – 40 kilometrów od Stambułu. W dniach 17 i 18 listopada 1912 roku okręty zgromadzone na morzu Marmara, w tym pancernik Mesudiye, ostrzelały pozycje nieprzyjaciela16. Mokwa był świadkiem tych wydarzeń. Szkicował działania wojenne. To właśnie wtedy zło-

cały czas jego twórczej aktywności. Trudno dokładnie prześledzić ten epizod – jedynym świadectwem są wspomnienia samego artysty. Sytuacja w regionie zaniepokoiła wielkie mocarstwa, które skierowały w rejon walk swoją flotę. W dniach 5–19 listopada 1912 roku do portu w Stambule wpłynęły okręty państw zachodnich, w tym niemiecki krążownik liniowy Goeben18. Mokwa był gościem na jego pokładzie. Działania wojenne przeciągnęły się do 1913 roku, dopiero 30 maja podpisano w Londynie traktat pokojowy, na mocy którego Turcja traciła większość terenów w Europie. Wkrótce doszło do wybuchu II wojny bałkańskiej trwającej zaledwie kilka miesięcy, tym razem przeciwko Bułgarii, która

Wnętrze Galerii Morskiej w Gdyni, 1935

żył symboliczne śluby, które zaważyły na jego dalszej twórczości. „Właśnie wtedy, podczas bitwy zrozumiałem, że mój los, los Polski i morza jest nierozerwalnie połączony. Jeżeli Polska się odrodzi, to wówczas cały mój talent, wszystkie moje myśli, całą moją duszę i całe moje życie poświęcę morzu. Tak mi dopomóż, Boże wszechmogący”17. Była to deklaracja o niezwykle patriotycznym charakterze i romantycznej wymowie – obie te cechy towarzyszyć będą artyście przez

nie chciała się pogodzić z ustaleniami traktatu londyńskiego. Wynik obydwu wojen był dla Turcji wyjątkowo niekorzystny, straciła bowiem swe europejskie ziemie, co się przyczyniło do pogłębienia problemów wewnątrz kraju. W tym czasie Mokwa wyruszył w swoją kolejną podróż – krótszą, podążył przez Syrię, Palestynę do Jordanii, przez Mezopotamię 18 W Rozmowach z Mokwą malarz wspomina, iż symboliczne śluby złożył w czasie bitwy morskiej na pancerniku Yavuz, jednakże Goeben nie prowadził w czasie wojen bałkańskich działań wojennych, a dopiero w sierpniu 1914 roku włączony został do floty tureckiej i przemianowany na Yavuz Sultan Selim, a następnie Yavuz.

15 Jan Gozdawa-Gołębiowski, Od wojny krymskiej do bałkańskiej, Gdańsk 1985, s. 442–443. 16 Ibidem, s. 446. 17 Krzysztof Wójcicki, op. cit., s. 70.

wyzbył się sztywności i akademickiej maniery. Prace te są niezwykle świetliste i lekkie, wypełnione niepowtarzalną aurą charakterystyczną dla krajów południa. Panuje w nich, szczególnie w widokach Stambułu, swoisty horror vacui – gorączkowa chęć wypełnienia całej powierzchni papieru mnogością szczegółów, dominuje w nich jednak zawsze plama barwna. Mokwy nie interesowało odtwarzanie orientalnego detalu, zaczął przedkładać wartości czysto malarskie nad poprawność rysunku. Plama barwna kładziona jest pewnie, artysta stosuje śmiałe zestawienia barwne, światło południa wpływa w sposób oczywisty na rozjaśnienie palety. Jest także grupa prac (postaci kobiet, pejzaże, sceny rodzajowe) malowane bardziej syntetycznie i szkicowo, stanowiące szybki zapis pochwyconej sytuacji. Do szkiców i notatek akwarelowych powrócił malarz w okresie międzywojennym, powstały wówczas kompozycje olejne. W centralnym miejscu jego sopockiej willi wisiał obraz dużego formatu ukazujący ulicę w Damaszku20.

Marian Mokwa, Sopot 1935

Wybuch I wojny światowej przerwał okres początkowych sukcesów, popularności, przychylności krytyki i niemałej już sławy akwarelisty Orientu. Mokwa wrócił do Grudziądza, został powołany do armii niemieckiej, by przez następne lata wypełniać obowiązki tłumacza i malarza wojennego. W pierwszej fazie wojny, kiedy armia niemiecka odnosiła sukcesy, malarstwo było formą wojennej propagandy. Zachowane do dnia dzisiejszego prace z tego okresu, oprócz wartości artystycznych, posiadają także walor dokumentu – są reporterskim zapisem życia w okopach i lazaretach, spojrzeniem na żołnierską codzienność. Twórca przebywał na froncie zachodnim, a później stacjonował w Berlinie, gdzie wykorzystując swoje zdolności lingwistyczne, uczył języków. W roku 1917 wziął udział w wystawie malarzy frontowych zorganizowanej w Berlinie, prezentowanej również w Grudziądzu. Sprawozdawca niemieckiej gazety donosił: „Bezwarunkowo najlepszym malarzem, który najwyraźniej i najwszechstronniej pokazał wojnę, jest Marian Mokwa. Jaka szkoda, że jest on Polakiem”21.

dotarł do wybrzeży Zatoki Perskiej. W czasie pobytu w Turcji Mokwa nadal posługiwał się akwarelą, techniką malarską niezastąpioną przy pracy w plenerze i ciągłej zmianie miejsca pobytu. Interesował się pejzażem, z upodobaniem kreślił typy ludzkie, szkicował architekturę Stambułu i codzienne życie jego mieszkańców. Trafnie charakteryzuje jego prace Krystyna Fabijańska-Przybytko w katalogu wystawy jubileuszowej w Muzeum Narodowym w Gdańsku w 1979 roku: „Akwarele z tego czasu charakteryzuje nie tylko świeżość i spontaniczność malarskiego działania, lecz noszą one wyraźne ślady fascynacji ową innością. Przejawia się w nich upojenie blaskiem oblewającym budowle i ulice, postaci ludzi i kroczące powoli wielbłądy. Czasami kompozycje budowane są na mocnych akordach białego światła i ciemnogranatowych cieni albo z kolei mienią się barwami tęczowymi. Nigdy później Marian Mokwa nie był tak żywiołowym jak wówczas kolorystą”19. Jego akwarele tworzone niekiedy w „impresjonistycznym pośpiechu” są dowodem prawdziwego talentu, zaskakują dojrzałością, noszą już znamiona indywidualnego stylu, który malarz osiągnie w akwareli w połowie lat 20. XX wieku. Właśnie w Turcji

W okresie odradzania się państwa polskiego w 1918 roku artysta aktywnie uczestniczył w ówczesnych wydarzeniach – opowiadał się między innymi za

19 Krystyna Fabijańska-Przybytko, Marian Mokwa, katalog wystawy jubileuszowej, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Gdańsk 1979, s. 5.

20 Obraz zaginął w czasie II wojny światowej. 21 Krzysztof Wójcicki, op. cit., s. 72–73.

przyłączeniem Pomorza do Polski. Razem z Aleksandrem Majkowskim, jako przedstawiciel Wejherowskiej Tymczasowej Powiatowej Rady Ludowej, brał udział w Sejmie Dzielnicowym w grudniu 1918 roku. Osiedlił się w Sopocie, zaczął aktywnie uczestniczyć w życiu artystycznym zarówno odrodzonego państwa, jak i Wolnego Miasta. Brał udział w zaślubinach Polski z morzem, dokonanych przez generała Józefa Hallera w lutym 1920 roku. W latach późniejszych kilkakrotnie uwieczniał ten fakt w obrazach. Uczestniczył w zorganizowanej przez Aleksandra Majkowskiego „Wystawie Sztuk Pięknych Artystów Pomorskich” w Grudziądzu w 1921 roku, którą otwierał marszałek Józef Piłsudski. W 1922 roku poślubił Stefanię Łukowicz, znaną skrzypaczkę urodzoną w Australii, córkę Maksymiliana Łukowicza – lekarza, podróżnika i etnografa. Wraz z teściem zbudował w Sopocie willę Adelaide22. Przystąpił też do realizacji złożonych w Turcji ślubów. Powstały pierwsze szkice do cyklu historycznego ukazującego morski rodowód Rzeczypospolitej – w jego malarstwie dominować zaczęła marynistyka. Kompozycje orientalne nadal były pokazywane, brały jednak udział na jego wystawach indywidualnych, jak choćby w prestiżowej ekspozycji w warszawskiej „Zachęcie” w 1924 roku23.

Stefania Mokwa, Maksymilian Łukowicz, Marian Mokwa w Willi Adelaide, około 1927. W tle obraz Ulica w Damaszku

Rozpoczął się najciekawszy okres marynistyki w Polskim malarstwie. Od połowy lat 20. XX wieku wybrzeże zaczęło przyciągnąć coraz większe rzesze malarzy. O rosnącym wśród artystów zainteresowaniu tematyką marynistyczną świadczyła zwiększająca się z upływem lat liczba konkursów i wystaw. Warszawska „Zachęta” konsekwentnie prezentowała ekspozycje przygotowane wraz z Sekcją Morską Polskiego Towarzystwa Artystycznego (1931, 1932, 1933, 1934) oraz Kołem Marynistów Polskich (1935, 1936), a w okresie 1936–1939 odbywały się cieszące się dużym zainteresowaniem konkursowe Wystawy Morskie. Mokwa brał udział w tych ekspozycjach. W roku 1925 zaczął wydawać miesięcznik artystyczno-literacki „Fale” – było to jedno z nielicznych czasopism o zasięgu ogólnokrajowym wydawanych w Wolnym Mieście Gdańsku w języku polskim. W artykule programowym Mokwa przedstawił czytelnikom swo-

je artystyczne credo: „Dziełem sztuki może być tylko to, co w twórcy leży, jeżeli tam nic nie ma, to żadne gwałtowne wysiłki dzieła nie stworzą. Żywo odczuwająca dusza prędko się na tem kłamstwie poznaje. Kto zaś posiada ową energię metafizyczną, ten musi tworzyć, bez względu na warunki, które go otaczają”24. Marian Mokwa należy do nielicznego grona polskich malarzy, których można nazwać marynistami i którzy z morskich tematów uczynili główny nurt swojej twórczości. To właśnie różnorodność wątków ikonograficznych szeroko rozumianej przez Mokwę marynistyki stanowi o sile i wartości jego malarstwa. Tematyka jego prac jest niezwykle bogata: od pejzażu przez widoki miast portowych, stoczni, osad rybackich, flotę handlową, wojenną i rybacką po sceny rodzajowe z życia rybaków, portowców, stoczniowców, batalistykę, portrety ludzi morza. Podobnie jak w przypadku kompozycji orientalnych, tak w marynistyce znana

22 Artysta doczekał się czwórki dzieci: Edwin (ur. 1923), Jan (ur. 1924), Maria (ur. 1925), Stefania (ur. 1927). 23 Wystawa obrazów polskiego akwarelisty Mariana Mokwy, katalog wystawy, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, Warszawa 1924.

24 Marian Mokwa, Artysta a Publiczność, „Fale” 1925, nr 1, s. 11.

mu była szkoła niemiecka, przede wszystkim twórczość Hansa Bohrdta (1857–1945) i Willy’ego Stowera (1864–1931), których prace oglądał podczas nauki w Berlinie. Ci ulubieni malarze Wilhelma II tworzyli zarówno nastrojowe pejzaże marynistyczne, jak i propagandowe sceny bitew morskich czy wizerunki okrętów wojennych Cesarskich Niemiec. Obaj należeli do Deutscher Flottenvereins – stowarzyszenia propagującego w niemieckim społeczeństwie idee silnej floty. W Polsce ogromne znaczenie dla popularyzacji spraw morskich, szczególnie w latach 30. XX wieku, miała działalność Ligi Morskiej i Kolonialnej. Mokwa wierzył, że sztuka może się przyczynić do idei popularyzacji spraw morskich tak nierozerwalnych z suwerennością państwa – przekazać historyczny rodowód polskiej obecności nad Bałtykiem, gloryfikować dzień dzisiejszy. Ukoronowaniem jego pracy i prawdziwym malarskim wyzwaniem było namalowanie Apoteozy Polski Morskiej – cyklu obrazów historycznych poświęconych morskiej historii Polski, od okresu wczesnego średniowiecza, aż po czasy współczesne artyście, w tym: budowę portu w Gdyni, powstanie floty handlowej i wojennej25. Cykl składający się z 44 obrazów został uroczyście zaprezentowany 28 czerwca 1934 roku podczas otwarcia wybudowanej przez malarza Galerii Morskiej w Gdyni – galerii w skali kraju bez precedensu ze względu zarówno na rozmiar przedsięwzięcia, jak i na tematykę prezentowanych prac.

Nowoczesna Galeria o powierzchni 1100 m2, z salą główną mogącą pomieścić do 1000 gości była zwieńczeniem jego działalności. Na parterze artysta prezentował cykl historyczny, na piętrze pozostałe obrazy, głównie pejzaże marynistyczne. Galeria szybko stała się miejscem kulturotwórczym młodego miasta26. Wybuch wojny przerwał jej działalność. Cykl historyczny został zniszczony, a pozostałe obrazy wiszące w Galerii oraz w domu artysty zostały zrabowane przez okupanta. Wojna dzieli twórczość Mokwy na dwie części. W jego przedwojennym dorobku dominują akwarele. Malowane były niezwykle śmiało i swobodnie. Artysta wykonywał lekkie podrysowanie ołówkiem, konstruował kompozycje szeroką plamą barwną z pełnym wykorzystaniem bieli papieru, przez co jego prace są niezwykle świetliste. Doskonale panował nad układem plam barwnych. Przeważają w nich tony chłodne oddające specyfikę i klimat nadbałtyckiego pejzażu. Akwarele wykonywał do połowy lat 80. XX wieku. Trudno dzisiaj jednoznacznie rozpoznać przedwojenne kompozycje olejne, bez wątpliwości pozostają nieliczne obrazy datowane lub te, które przedstawiają budowę portu w Gdyni. Trzeba pamiętać, że artysta do malarstwa olejnego dochodził poprzez akwarele, tu także dominować będą wartości czysto malarskie. Początkowo kompozycje olejne malował gładko, by następnie przejść do obrazów konstruowanych grubiej, niekiedy z użyciem szpachli. Cykl historyczny ze względu na swój dydaktyczny charakter był malowany z dbałością o detal. Był to swoisty powrót do malarstwa historycznego27. Najlepszy okres w jego twórczości zaczął się po 1945 roku i trwał do końca lat 60. XX wieku. Zadziwia właśnie ten późny rozbłysk talentu (po 55. roku życia). Zakres podejmowanych przez malarza tematów był wówczas największy. Utraciwszy Galerię Morską i dużą część przedwojennego dorobku, przystąpił on do rekonstrukcji części obrazów historycznych. Nowe granice państwa, z dłuższą linią brzegową, z trzema dużymi portami,

25 Obrazy wchodzące w skład cyklu Apoteoza Polski Morskiej (Polska na morzu wczoraj i dziś): 1. Arkona – świątynia Światowida, 2. Zjazd rybaków słowiańskich na coroczne uroczystości w Arkonie, 3. Bolesław Chrobry odwiedza księcia Rugii, 4. Bolesław Krzywousty w gościnie u księcia Warcisława Pomorskiego, 5. Bolesław Krzywousty ogląda budowę statków księcia Racibora, 6. Rybacy pomorscy pod kazalnicą Olafa na Bornholmie, 7. Bitwa pod Kongheli, 8. Bitwa Pomorzan z Duńczykami – Jomsborg, 9. Zniszczenie świątyni w Arkonie przez Duńczyków, 10. Bitwa z Anglikami, 11. Walki Świętopełka z Krzyżakami, 12. Połączenie przez Mestwina Pomorza z Polską, 13. Mord Przemysława w Rogoźnie, 14. Klęska floty krzyżackiej w zatoce Świeżej, 15. Noc „Czarnej Małgorzaty” – legenda, 16. Noc Świętojańska na Helu, 17. Jan z Kolna, 18. Kaper Dunin Wąsowicz, 19. Kaper Ernest Wejher, 20. Budowa okrętów w Pucku, 21. Stefan Batory, 22. Budowa okrętów w Elblągu, 23. Przyjazd króla Zygmunta Wazy ze Szwecji do Polski (Lisi Jar pod Rozewiem), 24. Bitwa pod Oliwą w 1627 roku, 25. Władysław IV uzbraja Hel, 26. Statki na redzie pod Gdańskiem XVII w, 27. Latarnia morska przy Wisłoujściu w XVII wieku, 28. Ostatni okręt Polski przedrozbiorowej Czarny Orzeł opuszcza Polskę, 29. Ludwik Mierosławski, 30. Konrad Korzeniowski, 31. Zaślubiny z morzem – Generał Haller w Pucku w roku 1920, 32. Wioska Gdynia, 33. Żaglowiec Lwów, 34. s/s Monika – pierwszy statek wycieczkowy w odrodzonej Polsce, 35. Pielgrzymka wejherowska nad morzem po odzyskaniu niepodległości, 36. Statek szkolny Dar Pomorza, 37. ORP Iskra, 38. ORP Błyskawica, 39. ORP Burza, 40. Generał Mariusz Zaruski, 41. Tadeusz Wenda budowniczy portu gdyńskiego, 42. „Nec temere nec timide”, 43. m/s Piłsudski, 44. m/s Batory.

26 Szerzej o działalności Galerii Morskiej patrz: Wojciech Zmorzyński, Marian Mokwa. Malarstwo, Pelplin 2003. 27 W okresie międzywojennym cykl obrazów historycznych stworzył także Włodzimierz Nałęcz (1865–1946). Mokwa w Rozmowach z Mokwą (s. 86–88) mówi o spotkaniu ze Stefanem Żeromskim i pokazaniu mu szkiców kompozycji historycznych, a przez to zainspirowaniu pisarza do napisania Wiatru od morza.

stwarzały szansę na rozwój marynistyki. Mokwa zaczął współpracować zarówno z Marynarką Wojenną, jak i firmami związanymi z gospodarką morską. Właśnie na ich zamówienie wykonał szereg prac o dużych formatach. Ta umiejętność tworzenia prac dużego formatu stanowi też o sile jego sztuki. Jako malarz poruszał się w szerokiej formule malarstwa realistycznego, ale starał się unikać monotonii i nawet jeżeli powtarzał jakiś motyw, to starał się wprowadzić nowy element kompozycyjny lub inny akcent kolorystyczny. Mokwa nie miał łatwości malowania, często w jego obrazach widać przemalowania i zmianę koncepcji pierwotnego przedstawienia. Nie miał klasycznej, uporządkowanej palety, co zarzucali mu niekiedy koledzy po fachu – wychodził z pewnego bałaganu, jednakże malował swobodnie i ekspresyjnie, umiejętnie wykorzystując szeroką gamę kolorów złamanych. Malował od ciemnej barwy do jasnej. Tworzył zarówno na podstawie szkiców akwarelowych, czasami zdjęć, lecz przede wszystkim własnego „muzeum wyobraźni”. Często w kompozycjach ukazujących architekturę Gdańska czy charakterystyczne klifowe brzegi swobodnie odtwarzał rzeczywistość. W latach 50. XX wieku malował na płytach pilśniowych i sklejkach, wykorzystując w sposób mistrzowski kolor i strukturę podobrazia. Doskonale potrafił uchwycić przestrzeń, a także strukturę morza, zarówno sztormowej fali, jak i morskiej ciszy. W pejzażach kaszubskich malarz szukał harmonii i wytchnienia. Często przedstawiał przyrodę w różnych porach roku, jawiąc się wówczas jako doskonały kolorysta. Malował brzegi jeziora Wdzydze, okolice Wiela, Borska, Kościerzyny i Kartuz.

Otwarcie wystawy w gdyńskiej Cyganerii, 1951. Na zdjęciu m.in. Marian Mokwa, Stefania Mokwa, Wanda Andrzejewska

Bibliografia Fabijańska-Przybytko K., Marian Mokwa, katalog wystawy jubileuszowej, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Gdańsk 1979. Gedenkblatt für den Königlich Preussischen Oberstlieutenant der Artillerie a. D. Fritz von Kuczkowski, Ferik Pascha (Generallieutenent und Divisionskommandeur in der Kaiserlich Türkischen Armee) mit dem Beinamen Mouhklis (der Rechtliche), Berlin 1890. Gozdawa-Gołębiowski J., Od wojny krymskiej do bałkańskiej, Gdańsk 1985. Kozak A., Pomiędzy modą i tradycją. Orientalizm w malarstwie, grafice i rysunku w Polsce w XIX wieku, [w:] Orientalizm w malarstwie, rysunku i grafice w Polsce w XIX i 1. połowie XX wieku, katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2009. Maciejewski B., Sztuka i służba, „Za i Przeciw” z 6 stycznia 1974. Majda T., Orientalizm w Polsce, [w:] Orientalizm w malarstwie, rysunku i grafice w Polsce w XIX i 1. połowie XX wieku, katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2009. Mokwa M., Artysta a Publiczność, „Fale” 1925, nr 1. Reychman J., Historia Turcji, Wrocław, Kraków 1993. Wójcicki K., Rozmowy z Mokwą, Gdańsk 1989. Wystawa obrazów polskiego akwarelisty Mariana Mokwy, katalog wystawy, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, Warszawa 1924. Zamknięcie wystawy w Kościerzynie, „Gazeta Toruńska” z 11 lipca 1911. Zmorzyński W., Marian Mokwa. Malarstwo, Pelplin 2003.

Marian Mokwa malował praktycznie do końca życia. Te późne prace, ze względu na wiek i zdrowie artysty, są syntetyczne, przechodzą już w kierunku abstrakcji. Dominują w nich ciemne zielenie wzmocnione kreską czerni. Często w tym okresie malarz wracał pamięcią do swojego pobytu w Turcji, który był zapowiedzią jego dalszej drogi artystycznej, jak i obfitował w niezwykle burzliwe wydarzenia historyczne, których artysta był świadkiem.

M A R I A N M O K W A urodził się 9 kwietnia 1889 w osadzie Malary koło Górek, nieopodal jeziora Wdzydze na Kaszubach. Jego ojciec Franciszek miał gospodarstwo rolne. Matka Paulina z Kuczkowskich prowadziła dom i zajmowała się wychowaniem dzieci. Mokwa dorastał z trzema braćmi i dwiema siostrami. Pierwsze nauki pobierał w domu rodzinnym pod okiem rodziców i dziadka Wawrzyńca Kuczkowskiego. W latach 1902–1903 kształcił się w Collegium Marianum w Pelplinie, a w okresie 1903–1906 – w gimnazjum starogardzkim, w którym jego nauczycielem malarstwa był Edgar Schulz. W 1905 w murach szkoły odbyła się pierwsza wystawa prac młodego artysty. Podczas nauki w Starogardzie działał w tajnej organizacji filomackiej. Bywał w letniej pracowni niemieckiego malarza Rudolfa Hellgrewego, który namówił go na studia malarskie w Norymberdze. W 1906 wstąpił do Akademii Sztuk Zdobniczych i Pięknych w Norymberdze, po jednym semestrze przeniósł się na Akademię Sztuk Pięknych w Monachium, a po roku – w Berlinie, gdzie uczył się do 1909. W czasie studiów zwiedził Niemcy, Francję, Anglię, Austro-Węgry. W 1910 pod kierunkiem Władysława i Leona Drapiewskich odbył praktykę malarstwa monumentalnego w klasztorze misjonarzy w Tykocinie nad Narwią i katedrze w Płocku. Wówczas związał się z „Gazetą Grudziądzką” – pracował w niej na etacie rysownika, działał w tajnej organizacji patriotycznej „Towarzystwo Przyjaciół”. Pod koniec 1911 jako wysłannik „Gazety Grudziądzkiej” wyjechał na Bałkany, przez Serbię dotarł do Turcji. W latach 1912–1914 odbył liczne podróże na Bliski i Daleki Wschód, wtedy zdobył rozgłos jako akwarelista Orientu. W czasie wojny bałkańskiej miał możliwość odbywania rejsów na okrętach floty tureckiej. Podczas jednej z bitew morskich artysta złożył symboliczne śluby, poświęcając swoją przyszłą twórczość polskiemu morzu. W 1914 jako mieszkaniec zaboru pruskiego został powołany do armii. Pełnił w niej obowiązki malarza wojennego, a także tłumacza. W 1917 wziął udział w wystawach malarzy wojennych w Berlinie i Grudziądzu. W 1918 osiedlił się na stałe w Sopocie. W 1919 miał indywidualną wystawę w Gdańsku. Na początku lat 20. rozpoczął pracę nad cyklem obrazów historycznych ukazujących dzieje Polski nad Bałtykiem. W 1922 poślubił Stefanię Łukowicz, znaną skrzypaczkę urodzoną w Australii, córkę Maksymiliana Łukowicza – lekarza, podróżnika i etnografa. Wraz z teściem zbudowali w Sopocie willę Adelaide. W 1923 urodził się mu syn Edwin (kolejne dzieci: Jan 1924, Maria 1925, Stefania 1927). W latach 1925–1927 wydawał z własnych funduszy czasopismo „Fale”, którego profil obejmował głównie tematykę morską i regionalną. W latach 1924 i 1931 miał prestiżowe wystawy indywidualne w warszawskiej „Zachęcie”. W 1933 był jednym z założycieli i pierwszym prezesem Związku Plastyków Nadmorskich. W okresie 1931–1934 budował w Gdyni galerię sztuki. 28 czerwca 1934 nastąpiło otwarcie Galerii Morskiej, w której malarz prezentował cykl kompozycji historycznych złożony z 44 obrazów o tematyce poświęconej polskiej obecności nad Bałtykiem. Ekspozycja nosiła nazwę „Apoteoza Polski Morskiej”. Do wojny w Galerii odbywały się liczne wystawy malarstwa marynistycznego, m.in.: A. Suchanka, W. Nałęcza, F. Szwocha, koncerty muzyczne i przedstawienia teatralne, a od 1937 mieściło się w niej także kino „Lido”. W 1939 otrzymał dyplom honorowy Ligi Morskiej i Kolonialnej za całokształt pracy propagandowej w dziedzinie plastyki morskiej na III Wystawie Morskiej w warszawskiej „Zachęcie”. Wybuch II wojny światowej przerwał działalność Galerii. Okres okupacji spędził w Sopocie. W czasie wojny zaginęła znaczna część dorobku artysty zgromadzona w Galerii Morskiej oraz w domu w Sopocie. Po wojnie malarz zabiegał o reaktywowanie działalności Galerii, jednakże bezskutecznie. Przystąpił też do rekonstrukcji utraconego cyklu historycznego. W 1949 założył z E. Dzierzenckim, A. Suchankiem i F. Szwochem „Komitet Polskich Marynistów Plastyków”. W tym czasie znalazł mecenasa w Marynarce Wojennej, podjął współpracę z przedsiębiorstwami związanymi z gospodarką morską, m.in. PLO, gdyńskim „Dalmorem” i władysławowskim „Szkunerem”. W 1955 wypłynął w rejs na pokładzie rybackiego statku bazy „Fryderyk Chopin”, w czasie którego wykonał wiele obrazów olejnych i szkiców akwarelowych. W 1959 miał prestiżową wystawę w gdańskim Dworze Artusa. Otrzymał Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski. W 1969 miał jubileuszową wystawę w sopockim BWA. W 1970 otrzymał Honorowe Obywatelstwo Ziemi Wejherowskiej. W 1971 został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 1975 umarła żona artysty. W 1979 miał wystawę w gdańskim Muzeum Narodowym. Został Honorowym Obywatelem Miasta Sopotu. W ciągu ponad 80 lat pracy twórczej jego malarstwo eksponowane było na ponad 120 wystawach indywidualnych, m.in. w Warszawie (1924, 1931, 1961), Gdańsku (1919, 1932, 1959, 1968, 1979), Sopocie (1925, 1947, 1951, 1957, 1964, 1969), Gdyni (1947, 1949, 1951, 1962, 1965, 1986), Wejherowie (1948, 1966, 1969, 1978), a także na wielu zbiorowych, w tym w prestiżowych ekspozycjach w Society of Marina Artists i Royal Society of British Artists w Wielkiej Brytanii, Wystawach Morskich w warszawskiej „Zachęcie” (1937, 1938, 1939, 1958, 1964). Prace artysty znajdują się m.in. w zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku oraz Warszawie i Szczecinie, Narodowym Muzeum Morskim w Gdańsku, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, Muzeum Niepodległości w Warszawie, Muzeum Miasta Gdyni, Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, Muzeum Okręgowego w Toruniu i Bydgoszczy oraz w zbiorach instytucji związanych z morzem, a także w kolekcjach prywatnych. Zmarł 15 czerwca 1987 w Sopocie. Po śmierci artysty największe wystawy jego malarstwa odbyły się: w 1998 w Oddziale Sztuki Nowoczesnej Muzeum Narodowego w Gdańsku, w 2003 w Centralnym Muzeum Morskim w Gdańsku oraz w 2005 w Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie.

Wybrana literatura : Bławat R., Stolem z morza i Kaszub, Pelplin 2011. Fabijańska-Przybytko K., Marian Mokwa, katalog wystawy jubileuszowej, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Gdańsk 1979. Fabijańska-Przybytko K., Morze w malarstwie polskim, Gdańsk 1990. Gałecka M., Marian Mokwa – malarstwo, katalog wystawy, Muzeum Miasta Gdyni, Gdynia 1986. Giełdon L., Jankiewicz-Brzostowska M., Mokwa mniej znany, katalog wystawy, Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku, Gdańsk 2003. Marian Mokwa akwarele, katalog wystawy, I Liceum Ogólnokształcące w Starogardzie Gdańskim, Pelplin 2005. Wójcicki K., Marian Mokwa. Akwarele, Bydgoszcz 1992. Wójcicki K., Rozmowy z Mokwą, Gdańsk 1989. Zmorzyński W., Marian Mokwa. Malarstwo, Pelplin 2003. Zmorzyński W., Marian Mokwa – wierny morzu, katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Gdańsk 1998.

M A R I A N M O K W A was born on 9 April 1889 in Malary near the village of Górki, in the vicinity of Lake Wdzydze in the region of Kashubia, northern Poland. His father Franciszek had a farm. His mother Paulina (nee Kuczkowski) was a homemaker and brought up the children. Mokwa grew up with three brothers and two sisters. He began his education in his family home under the tutelage of his parents and his grandfather Wawrzyniec Kuczkowski. In 1902–1903 he continued his schooling at the Collegium Marianum in Pelplin. At the Gymnasium (Secondary School) in Starogard in 1903–1906, he was taught painting by Edgar Schulz and had his first exhibition in 1905. While still at the Starogard school, the young Mokwa was also an active member of the students’ underground Filomat Polish patriotic organisation (Poland had lost its independence a century earlier to be partitioned into three parts by Germany, Russia and Austro-Hungary). He would also go to the summer studio of German painter R. Hellgreve by the banks of Lake Wdzydze. Hellgreve persuaded Mokwa to go to art college in Nuremberg, which he did in 1906 by entering the Academy of Fine Arts there; after a single semester, he transferred to the Academy in Munich and a year later to the Academy in Berlin, where he stayed until 1909. As a college student, he toured Germany, France, England and Austria-Hungary. In 1910 he completed a monumental painting internship at the monastery of the missionaries in Tykocin-by-the-Narew and at the Płock Cathedral under the direction of the brothers Władysław and Leon Drapiewski. In this period, he joined the Gazeta Grudziądzką newspaper where he worked as an illustrator, while also being active in the Society of Friends (Towarzystwo Przyjaciół) underground patriotic organisation. Towards the end of 1911, as a Gazeta Grudziądzka reporter, he left for the Balkans, travelling through Serbia to Turkey. In 1912–1914, Mokwa travelled many times to the Middle and Far East making a name for himself as a water-colour painter of the Orient. In the course of the Balkan War, he had the opportunity to sail on the warships of the Turkish Navy. During one of the naval battles, the artist made a symbolic vow to devote his future art to the Polish sea. In 1914, as a citizen of the German partition, he was drafted into the German army, where he worked as a war illustrator and translator. In 1917 he took part in a war painting exhibition in Berlin and Grudziądz. In 1918, Marian Mokwa settled in Sopot and had an individual exhibition in Gdańsk in 1919. In the early 1920s, he began work on a series of historical paintings depicting the history of Poland by the Baltic Sea, fulfilling the vow he had made in Turkey. In 1922, he married Stefania Łukowicz, a well-known Australian-born violinist and daughter of Maksymilian Łukowicz – physician, traveller and ethnographer. Together with his father-in-law, he built the Villa Adelaide in Sopot. In 1923 his son Edwin was born (followed by: Jan 1924, Maria 1925 and Stefania 1927). In 1925–1927, he self-published Fale (Waves) Magazine, dedicated mainly to maritime and regional topics. In 1924 and 1931 he had prestigious individual exhibitions at the Warsaw Zachęta Gallery. In 1933, Marian Mokwa co-founded and became the first president of the Polish Coastal Artists’ Association (Związek Plastyków Nadmorskich). He built an art gallery in Gdynia in 1931–1934, which opened on 28 June 1934 as the Maritime Gallery (Galeria Morska), where the painter exhibited a series of 44 historical paintings dedicated to Poland’s presence by the Baltic Sea. The exhibition was titled The Apotheosis of Maritime Poland. Until World War II, the Maritime Gallery held many seascape painting exhibitions by such artists as: A. Suchanek, W. Nałęcz and F. Szwoch, music concerts and theatre productions; beginning in 1937, it also housed the Lido Cinema. In 1939, Marian Mokwa received an honorary diploma from the Polish Maritime and Colonial League for his lifetime promotion achievements in maritime art at the 3rd Maritime Exhibition at Warsaw’s Zachęta Gallery. The outbreak of World War II interrupted the Maritime Gallery’s operation. Marian Mokwa spent the German occupation period in Sopot. A great deal of the artist’s work collected at the Maritime Gallery and at his Sopot home was lost during World War II. After the War, Mokwa tried in vain to reopen his Gallery. The artist also began to recreate his lost historical series. In 1949, together with E. Dzierzencki, A. Suchanek and F. Szwoch he established the Polish Seascape Artists’ Committee, found a patron in the Polish Navy and began to work with maritime economy firms such as Polish Ocean Lines, Gdynia’s Dalmor and Władysławowo’s Szkuner fishery companies. In 1955, Marian Mokwa went on a voyage aboard the Fryderyk Chopin fishing vessel and painted a series of oil paintings and dozens of water-colour sketches. In 1959, he had a prestigious exhibition at Gdańsk’s Artus Court. He received the Officer’s Cross of the Order of Polonia Restituta. In 1969, he had an anniversary exhibition at the BWA gallery in Sopot. In 1970, he received Honorary Citizenship of the Wejherowo Region. In 1971, he received the Commander’s Cross of the Order of Polonia Restituta. In 1975, Marian Mokwa’s wife died. In 1979 the artists had an exhibition at the National Museum in Gdańsk and became an Honorary Citizen of Sopot. Over more than 80 years of his work, Marian Mokwa’s paintings had been exhibited at over 120 individual exhibitions, including in: Warsaw (1924, 1931, 1961), Gdańsk (1919, 1932, 1959, 1968, 1979), Sopot (1925, 1947, 1951, 1957, 1964, 1969), Gdynia (1947, 1949, 1951, 1962, 1965, 1986) and Wejherowo (1948, 1966, 1969, 1978) and at many joint exhibitions, including at the UK’s prestigious Society of Marine Artists and the Royal Society of British Artists and the Maritime Exhibitions at Warsaw’s Zachęta Gallery (1937, 1938, 1939, 1958, 1964). Marian Mokwa’s paintings can be found in the collections of: the National Museums in Gdańsk, Warsaw and Szczecin, the National Maritime Museum in Gdańsk, the Museum of the Polish Army in Warsaw, the Museum of Independence in Warsaw, the Museum of the City of Gdynia, the Navy Museum in Gdynia, the Regional Museums in Toruń and Bydgoszcz, in sea-related institutions and in private collections. The artist died on 15 June 1987 in Sopot. The largest posthumous exhibitions of his painting were held at the Department of Modern Art, National Museum in Gdańsk in 1998, the National Maritime Museum in Gdańsk in 2003 and at the Museum of Kashubian-Pomeranian Literature and Music in Wejherowo in 2005.

Selected literature : Krystyna Fabijańska-Przybytko, Marian Mokwa, anniversary exhibition catalogue, National Museum in Gdańsk, Gdańsk 1979. Maria Gałecka, Marian Mokwa. Malarstwo, exhibition catalogue, Museum of the City of Gdynia, Gdynia1986. Krzysztof Wójcicki, Rozmowy z Mokwą, Gdańsk 1989. Krystyna Fabijańska-Przybytko, Morze w malarstwie polskim, Gdańsk 1990. Krzysztof Wójcicki, Marian Mokwa. Akwarele, Bydgoszcz 1992. Wojciech Zmorzyński, Marian Mokwa wierny morzu, exhibition catalogue, National Museum in Gdańsk, Gdańsk 1998. Liliana Giełdon, Monika Jankiewicz-Brzostowska, Mokwa mniej znany, exhibition catalogue, Central Maritime Museum in Gdańsk, Gdańsk 2003. Wojciech Zmorzyński, Marian Mokwa malarstwo, Pelplin 2003. Marian Mokwa akwarele, exhibition catalogue, Secondary School No. 1 in Starogard Gdański, Pelplin 2005. Romuald Bławat, Stolem z morza i Kaszub, Pelplin 2011.

T u r ec k i e Ĺ&#x203A; lu by

Mariana Mokwy

Urwiska nad Adriatykiem 1912, akwarela na papierze, 31,5 × 40 cm wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 29

30 Tureckie śluby mariana mokwy

Skutari 1912, akwarela na papierze, 32 × 46 cm wł. prywatna

 Dostojnik

turecki

1912, akwarela na papierze, 41 × 30 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 31

32 Tureckie śluby mariana mokwy

 Uliczka

w Stambule

1913, akwarela, gwasz na papierze, 29 × 22,5 cm wł. prywatna

Odpoczynek w cieniu drzewa 1913, akwarela na papierze, 26 × 29,5 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 33

34 Tureckie śluby mariana mokwy

 Głowa

Araba

1913, akwarela na papierze, 31 × 22 cm wł. prywatna

Damaszek 1913, akwarela na papierze, 58 × 60 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 35

Szkic do portretu I  1913, ołówek na papierze, 23 × 34 cm wł. prywatna

Szkic do portretu II  1913, ołówek na papierze, 29 × 21 cm wł. prywatna

Flotylla w Stambule 1913, akwarela na papierze, 38 × 37 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

36 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 37

38 Tureckie śluby mariana mokwy

 Portret

mężczyzny w turbanie

1917, akwarela, gwasz, na papierze, 45 × 30 cm, wł. prywatna

Portret mężczyzny – Jerozolima 1913, akwarela, gwasz na papierze, 46 × 32 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 39

40 Tureckie śluby mariana mokwy

 Bliski

Wschód II

1913, akwarela na papierze, 27 × 35 cm wł. prywatna

 Na

pustyni

1914, akwarela na papierze, 69,5 × 68 cm wł. prywatna

Bliski Wschód 1913, akwarela na papierze, 25 × 37 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 41

Brussa 1914, akwarela na papierze, 32 × 47 cm wł. prywatna

42 Tureckie śluby mariana mokwy

Pejzaż morski (Widok Stambułu) 1914, akwarela na papierze, 37 × 49 cm wł. Muzeum Sztuki w Łodzi

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 43

Noc nad Bosforem 1914, akwarela na papierze, 33,5 × 43 cm wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu

44 Tureckie śluby mariana mokwy

Zachód słońca na Wschodzie 1914, akwarela na papierze, 46 × 60 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 45

46 Tureckie śluby mariana mokwy

 Studium

kobiety – Bliski Wschód

1914, akwarela, gwasz na papierze, 34 × 26 cm wł. prywatna

Studium kobiety II – Bliski Wschód 1914, akwarela na papierze, 46 × 34 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 47

48 Tureckie śluby mariana mokwy

 Bałkany 1914, akwarela na papierze, 23 × 33 cm wł. prywatna

bałkański (Sybirak)

Typ orientalny

1915, akwarela na papierze, 42,5 × 33,5 cm wł. prywatna

1915, akwarela na papierze, 33 × 28 cm wł. prywatna

 Typ

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 49

Lazaret III  około 1914, akwarela na papierze, 22 × 19 cm wł. prywatna

Lazaret II  około 1914, akwarela na papierze, 15 × 22 cm wł. prywatna

Przy ognisku około 1914, akwarela na papierze, 23 × 33 cm wł. prywatna

50 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 51

Chaty kaszubskie pod Kartuzami 1917, akwarela na papierze, 28,5 × 37,5 cm wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu

52 Tureckie śluby mariana mokwy

Chaty wiejskie w Olpuchu na Kaszubach 1917, akwarela na papierze, 23 × 32,5 cm wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 53

Krajobraz zimowy nadmorski w Sopocie 1919, akwarela na papierze, 31 × 46,5 cm wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu

54 Tureckie śluby mariana mokwy

Pejzaż zimowy kaszubski 1919, akwarela na papierze, 23 × 32,5 cm wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 55

Łodzie na plaży 1919, olej na płótnie, 104,5 × 185,5 cm wł. Muzeum Miasta Gdyni

Rybak na plaży  1919, akwarela na papierze, 32,5 × 32 cm wł. prywatna

Łódź na brzegu  1919, akwarela na papierze, 32 × 33 cm wł. prywatna

56 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 57

58 Tureckie śluby mariana mokwy

portretowe żony

Portret córki artysty Marii

1919, akwarela na papierze, 41,2 × 27 cm wł. prywatna

1927, olej na płótnie naklejonym na tekturę, 32 × 25 cm wł. prywatna

 Studium

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 59

60 Tureckie śluby mariana mokwy

 Wzburzony

Bałtyk

około 1920, akwarela na papierze, 26 × 29 cm wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu

 Brzeg

morski w Sopocie

1923, akwarela na papierze, 26 × 29,5 cm wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu

Pielgrzymka wejherowska nad morzem po oswobodzeniu 1922, olej na płótnie, 101 × 153 cm wł. Muzeum Diecezjalne w Pelplinie

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 61

62 Tureckie śluby mariana mokwy

 W

lesie sopockim

1920, akwarela na papierze, 33,5 × 25 cm wł. prywatna

 Trzy

sosny

około 1920, akwarela na papierze, 26,5 × 30,5 cm wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu

Zima nad morzem 1922, akwarela na papierze, 31,5 × 49,5 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 63

Bolesław Krzywousty buduje flotę 1920, akwarela na papierze, 28 × 69 cm wł. prywatna

Bitwa w Zatoce Świeżej 1920, akwarela na papierze, 28 × 69 cm wł. prywatna

Łodzie na plaży  1924, olej na płótnie, 119 × 89,5 cm wł. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku

64 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 65

66 Tureckie śluby mariana mokwy

nadmorski z Abbazią

Jugosławia

1924, akwarela na papierze, 32 × 24,5 cm wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu

lata 20. XX wieku, akwarela na papierze, 25,5 × 36,1 cm wł. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku

 Pejzaż

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 67

68 Tureckie śluby mariana mokwy

Stary Kaszub

Rybak 

1923, akwarela na papierze, 36 × 26 cm wł. prywatna

1923, akwarela na papierze, 32 × 24 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 69

Gdynia  1928, akwarela na papierze, 24,5 × 63 cm wł. prywatna

Sopot  1925, akwarela na papierze, 26,2 × 41,5 cm wł. Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy

Plaża około 1927, akwarela na papierze, 33,5 × 41,5 cm wł. prywatna

70 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 71

72 Tureckie śluby mariana mokwy

 Rybacy 1935, akwarela na papierze, 23,5 × 33 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

 Port lata 30. XX wieku, olej na płótnie, 99 × 121 cm wł. Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

Wiosna nad morzem 1928, akwarela na papierze, 60,5 × 99,5 cm wł. Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 73

Morze  około 1935, olej na płótnie, 88 × 98 cm wł. Muzeum Narodowe w Szczecinie

M/s Piłsudski  1935, olej na płótnie, 165,5 × 200,7 cm wł. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku

Fiordy norweskie około 1935, akwarela na papierze, 20 × 34 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

74 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 75

76 Tureckie śluby mariana mokwy

 Port

gdyński

1930, olej na płótnie, 116 × 175 cm wł. Muzeum Miast Gdyni

 Budowa

portu w Gdyni

lata 30. XX wieku, olej na płótnie, 70,5 × 100 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Port I (Statek w porcie gdyńskim) 1934, akwarela na papierze, 23,5 × 31,8 cm wł. Muzeum Miasta Gdyni

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 77

Łodzie na brzegu lata 30. XX wieku, olej na sklejce, 28 × 38,5 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

78 Tureckie śluby mariana mokwy

Jachty wychodzące w morze około 1936, akwarela na papierze, 35,5 × 47 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 79

Łódź na brzegu  1935, akwarela na papierze, 24 × 37 cm wł. prywatna

Sztormowa fala  około 1938, akwarela na papierze, 56,5 × 77 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Łodzie w porcie około 1935, akwarela na papierze, 30,5 × 36 cm wł. prywatna

80 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 81

Krajobraz morski  1936, akwarela na papierze, 26,2 × 39 cm wł. Muzeum Narodowe w Gdańsku

Pejzaż nadmorski z łodzią  1937, akwarela na papierze, 50,5 × 63,1 cm wł. prywatna

Samotna łódź lata 30. XX wieku, akwarela na papierze, 33 × 47,5 cm wł. prywatna

82 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 83

84 Tureckie śluby mariana mokwy

 Port

II (Łodzie na plaży)

1934, akwarela na papierze, 23,5 × 30 cm wł. Muzeum Miasta Gdyni

 Łodzie

na brzegu

lata 30. XX wieku, akwarela na papierze, 67 × 98 cm wł. prywatna

Orłowo 1938, akwarela na papierze, 14 × 18 cm wł. Muzeum Miasta Gdyni

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 85

Droga nad morzem lata 30. XX wieku, akwarela na papierze, 51,8 × 61,4 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

86 Tureckie śluby mariana mokwy

Las II lata 30. XX wieku, akwarela na papierze, 63 × 96 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 87

88 Tureckie śluby mariana mokwy

 Zakopane

(Górskie jezioro)

1938, akwarela na papierze, 30 × 50 cm wł. prywatna

 Chata

w górach – Zakopane

1938, akwarela na papierze, 57 × 60 cm wł. prywatna

Narwik około 1935, akwarela na papierze, 60 × 56 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 89

Zakopane 1939, akwarela na papierze, 24 × 39 cm wł. prywatna

90 Tureckie śluby mariana mokwy

Tatry (Zakopane) 1932, akwarela na papierze, 24,5 × 31,5 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 91

92 Tureckie śluby mariana mokwy

 Sopocki

las zimą I

1939, akwarela na papierze, 22 × 34 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

 Sopocki

las zimą II

1940, akwarela na papierze, 22 × 22 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Widok na morze ze wzgórz sopockich 1940, akwarela na papierze, 22,8 × 23,1 cm wł. Muzeum Miasta Gdyni

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 93

Łodzie na plaży lata 40. XX wieku, akwarela na papierze, 50 × 68,5 cm wł. prywatna

94 Tureckie śluby mariana mokwy

Brzeg około 1946, akwarela na papierze, 34,5 × 50 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 95

Pejzaż nadmorski (Osada rybacka) około 1950, olej na płótnie, 65 × 94 cm wł. Muzeum Narodowe w Gdańsku

96 Tureckie śluby mariana mokwy

Łódź rybacka 1949, olej na sklejce, 50 × 82 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 97

Pomeranka na brzegu około 1950, akwarela na papierze, 37 × 57,5 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

98 Tureckie śluby mariana mokwy

Opuszczona łódź około 1950, olej na płycie pilśniowej, 92 × 123 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 99

100 Tureckie śluby mariana mokwy

 Bitwa

pod Oliwą 1627

około 1952, olej na płótnie, 110 × 215 cm wł. Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

 Okręty

z XVII wieku

1946, olej na sklejce, 148 × 204 cm wł. Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

Polski okręt wojenny z XVII wieku około 1952, olej na sklejce, 137 × 202 cm wł. Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

T u r ec k i e ślu by m a r i a n a m o k w y 101

Bitwa w Zatoce Świeżej 1952, akwarela na papierze, 40 × 60 cm wł. Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

102 Tureckie śluby mariana mokwy

Budowa galeonu Smok około 1952, akwarela na papierze, 40 × 60 cm wł. Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 103

104 Tureckie śluby mariana mokwy

 Bitwa

pod Łabą

1952, akwarela na papierze, 40 × 60 cm wł. Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

 Bitwa

pod Oliwą

około 1952, olej na płótnie, 150 × 230 cm wł. Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

Bitwa Oliwska około 1952, olej na płótnie, 64,5 × 107,5 cm wł. Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 105

Polskie samoloty zatapiają hitlerowski statek pod Kołobrzegiem 1955, akwarela na papierze, 45 × 65 cm wł. Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

106 Tureckie śluby mariana mokwy

ORP Orzeł zatapia niemiecki transportowiec Rio de Janeiro około 1949, akwarela na papierze, 31 × 40 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 107

108 Tureckie śluby mariana mokwy

Stągwie mleczne w Gdańsku  II połowa lat 40. XX wieku, akwarela na papierze, 17 × 14 cm wł. Muzeum Historyczne Miasta Gdańska

Przedproże kamienicy przy ul. Mariackiej  II połowa lat 40. XX wieku, akwarela na papierze, 17,5 × 15 cm wł. Muzeum Historyczne Miasta Gdańska

Brama cmentarna w Gdańsku  II połowa lat 40. XX wieku, akwarela na papierze, 19,5 × 15,5 cm wł. Muzeum Historyczne Miasta Gdańska

 Widok

na kościół św. Jana

akwarela na papierze, 19 × 15,5 cm wł. Muzeum Historyczne Miasta Gdańska

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 109

Nad morzem około 1946, olej na płycie pilśniowej, 84,7 × 125,5 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Na brzegu (Orłowo)  około 1950, olej na płycie pilśniowej, 60 × 60 cm wł. prywatna

110 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 111

Na brzegu (Orłowo) lata 50. XX wieku, olej na płótnie, 68 × 78 cm wł. prywatna

112 Tureckie śluby mariana mokwy

Jesień w Zatoce Gdańskiej około 1960, olej na płótnie, 50 × 68 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 113

114 Tureckie śluby mariana mokwy

Prace w porcie około 1955, olej na płycie pilśniowej, 125 × 220,6 cm wł. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku

 Statek

w doku

lata 50. XX wieku, olej na płycie pilśniowej, 67, 5 × 110 cm wł. Muzeum Narodowe w Gdańsku

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 115

Statki w doku około 1955, olej na płótnie, 83 × 136 cm wł. prywatna

116 Tureckie śluby mariana mokwy

Holowanie statku około 1955, olej na płótnie, 130 × 200 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 117

Port w Gdańsku lata 50. XX wieku, olej na płótnie, 95 × 135 cm wł. Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu

118 Tureckie śluby mariana mokwy

Praca w Stoczni Gdańskiej 1960, olej na płótnie, 150 × 230 cm wł. Muzeum Niepodległości w Warszawie

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 119

120 Tureckie śluby mariana mokwy

 Rudowęglowiec

w stoczni

lata 50. XX wieku, olej na płycie pilśniowej, 67 × 48 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

W stoczni gdańskiej 1949, akwarela na papierze, 67 × 48 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 121

Widok portu w Gdyni około 1948, olej na płótnie, 68 × 78 cm wł. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku

122 Tureckie śluby mariana mokwy

Port rybacki we mgle lata 50. XX wieku, olej na płótnie, 99,5 × 152 cm wł. Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

T u r ec k i e ślu by m a r i a n a m o k w y 123

124 Tureckie śluby mariana mokwy

Praca w stoczni (Stocznia Gdańska) około 1955, olej na płycie pilśniowej, 120 × 339 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ślu by m a r i a n a m o k w y 125

126 Tureckie śluby mariana mokwy

 W

stoczni

około 1969, olej na płótnie, 137 × 100 cm wł. prywatna

Portret aktora Gwidona Trzywdar-Rakowskiego 1953, olej na płótnie, 83,5 × 65 cm wł. Muzeum Narodowe w Gdańsku

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 127

W porcie rybackim w Helu około 1953, olej na płycie pilśniowej, 60 × 60 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

128 Tureckie śluby mariana mokwy

Deltra odchodzi od bazy około 1955, olej na płycie pilśniowej, 66 × 81,5 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

T u r ec k i e ślu by m a r i a n a m o k w y 129

Żaglowiec w porcie gdyńskim 1952, olej na płótnie, 80 × 80 cm wł. Muzeum Narodowe w Szczecinie

130 Tureckie śluby mariana mokwy

Regaty około 1954, olej na płycie, 36 × 57,7 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 131

Powrót z połowu 1953, olej na płótnie, 95 × 125 cm wł. Muzeum Narodowe w Szczecinie

132 Tureckie śluby mariana mokwy

Łódź rybacka około 1955, olej na płótnie, 74 × 94 cm wł. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 133

Statki w porcie – panorama Portu Gdańskiego  lata 50. XX wieku, olej na płótnie, 68 × 142 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

M/s Hugo Kołłątaj w gdańskim porcie  około 1952, olej na płycie pilśniowej, 46 × 68,5 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Na redzie lata 50. XX wieku, olej na płótnie, 59 × 70 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

134 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 135

136 Tureckie śluby mariana mokwy

 Brzeg

morza I

lata 50. XX wieku, akwarela na papierze, 33 × 42 cm wł. prywatna

 Brzeg

morza II

lata 50. XX wieku, akwarela na papierze, 28 × 34 cm wł. prywatna

Łodzie na brzegu około 1955, akwarela na papierze, 33 × 42 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ślu by m a r i a n a m o k w y 137

138 Tureckie śluby mariana mokwy

 Łódź

na plaży

lata 60. XX wieku, akwarela na papierze, 20 × 28,5 cm wł. prywatna

 Łodzie

rybackie na brzegu

lata 60. XX wieku, akwarela na papierze, 38 × 50 cm wł. Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

Brzeg morski około 1955, akwarela na papierze, 38 × 50 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 139

140 Tureckie śluby mariana mokwy

 Pod

Jastrzębią Górą

około 1960, akwarela na papierze, 29 × 44,5 cm wł. Szkuner Sp. z o.o.

 Łodzie

rybackie na brzegu morza

około 1960, akwarela na papierze, 29,5 × 42 cm wł. Szkuner Sp. z o.o.

Łodzie rybackie w Orłowie około 1960, akwarela na papierze, 30 × 42 cm wł. Szkuner Sp. z o.o.

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 141

Uprzątanie Westerplatte

lata 50. XX wieku, olej na dykcie, 80 × 150 cm wł. Muzeum Stutthof w Sztutowie

142 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 143

lata 50. XX wieku, olej na płycie pilśniowej, 96 × 78 cm lewa część: Św. Mikołaj patron rozbitków, 78 × 79 cm prawa część: Śmierć świętego Wojciecha, 78 × 79 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Madonna Swarzewska Królowa Polskiego Morza (tryptyk)

144 Tureckie śluby mariana mokwy

 Barkasy około 1955, olej na płótnie, 67 × 77 cm wł. prywatna

 U

ujścia Wisły

1960, olej na płótnie, 55 × 75 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Pod żaglami około 1954, olej na płótnie, 43 × 58 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 145

Rybacy na Morzu Północnym II  około 1965, olej na sklejce, 65 × 110 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Port rybacki w Gdyni  około 1957, akwarela na papierze, 30 × 43,5 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

S/s Lech około 1949, olej na płycie pilśniowej, 60 × 60 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

146 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ślu by m a r i a n a m o k w y 147

Kutry przy nabrzeżu około 1958, olej na płótnie, 56 × 88 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Trawlery rybackie przy bazie na Morzu Północnym  około 1959, olej na płycie pilśniowej, 82,7 × 125,2 cm wł. Pomorski Urząd Wojewódzki w Gdańsku

Rozładunek przy bazie  około 1960, olej na płótnie, 134 × 210 cm wł. Dalmor S.A. w Gdyni

148 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 149

Pejzaż nadmorski lata 50. XX wieku, olej na kartonie, 33 × 49 cm wł. Muzeum Narodowe w Gdańsku

150 Tureckie śluby mariana mokwy

Rybacy lata 50. XX wieku, akwarela na papierze, 35 × 49,5 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 151

Brzeg  lata 60. XX wieku, akwarela na papierze, 16 × 28 cm wł. prywatna

Widok z Westerplatte  około 1960, olej na płótnie, 67 × 78,5 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Pejzaż nadmorski 1970, akwarela na papierze, 20,4 × 27 cm wł. Muzeum Miasta Gdyni

152 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 153

Klęska floty krzyżackiej w Zatoce Świeżej olej na płótnie, 66 × 128 cm wł. prywatna

154 Tureckie śluby mariana mokwy

Rzeź Gdańska 1308 roku lata 60. XX wieku, olej na płótnie, 86 × 112 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 155

Klify około 1965, olej na płótnie, 118 × 246 cm wł. prywatna

Wzburzone morze około 1965, olej na płótnie, 120 × 250 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

156 Tureckie śluby mariana mokwy

Latarnia Rozewska (Wieczór) około 1960, akwarela na papierze, 29,5 × 43 cm wł. Szkuner Sp. z o.o.

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 157

Wysoki klif lata 60. XX wieku, olej na płótnie, 136 × 212 cm wł. prywatna

158 Tureckie śluby mariana mokwy

Rybacy na brzegu lata 60. XX wieku, olej na płycie pilśniowej, 70 × 116 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 159

Morze lata 60. XX wieku, olej na płótnie, 118 × 246 cm wł. prywatna

160 Tureckie śluby mariana mokwy

Barkas lata 60. XX wieku, olej na płótnie, 86 × 112 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 161

Kuter rybacki około 1965, olej na płycie pilśniowej, 91,3 × 140,7 cm wł. Muzeum Miasta Gdyni

162 Tureckie śluby mariana mokwy

O zmierzchu 1962, olej na płótnie, 68 × 78 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 163

Szyper za rumplem  około 1960, olej na płycie pilśniowej, 60 × 60 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Stary rybak  około 1958, olej na sklejce, 58,5 × 58,3 cm wł. prywatna

Powrót z morza 1962, olej na płótnie, 68 × 78 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

164 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 165

Długie Pobrzeże w Gdańsku II połowa lat 40. XX wieku, akwarela na papierze, 19 × 15,5 cm wł. Muzeum Historyczne Miasta Gdańska

166 Tureckie śluby mariana mokwy

Przed Żurawiem lata 50. XX wieku, olej na płótnie, 59 × 67 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ślu by m a r i a n a m o k w y 167

Stary Gdańsk około 1960, olej na płótnie, 68 × 100 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Widok na ul. Mariacką w Gdańsku  lata 60. XX wieku, olej na płótnie, 70 × 60 cm wł. Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie

168 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 169

Widok na kościół Mariacki w Gdańsku  lata 60. XX wieku, olej na płótnie, 77,5 × 68 cm wł. prywatna

Nad Motławą  około 1970, olej na płótnie, 49 × 89 cm wł. prywatna

Gdańska starówka lata 50. XX wieku, olej na płótnie, 46 × 58,5 cm wł. prywatna

170 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 171

Długie pobrzeże około 1960, olej na płótnie, 65,5 × 120 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

172 Tureckie śluby mariana mokwy

Motława około 1960, olej na płótnie, 67 × 78 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ślu by m a r i a n a m o k w y 173

174 Tureckie śluby mariana mokwy

 Widok

na kościół Mariacki w Gdańsku

lata 60. XX wieku, olej na płótnie, 70 × 50 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie  około 1965, olej na płótnie, 70 × 60 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie  około 1969, olej na płótnie, 64 × 100 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 175

176 Tureckie śluby mariana mokwy

 Nad

zatoką

około 1970, olej na płótnie, 48 × 88 cm wł. prywatna

 Nad

Jeziorem Wdzydzkim

około 1960, olej na płótnie, 49,5 × 68 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Wysoki Klif około 1970, olej na płótnie, 50 × 61 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 177

178 Tureckie śluby mariana mokwy

 Żagiel

w sztilu

około 1960, olej na płótnie, 65 × 120 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

 Rybacy

przy sieciach

około 1970, olej na płótnie, 65 × 120 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Rodzinne strony – Skarszewy około 1970, olej na płótnie, 50 × 70 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

T u r ec k i e ślu by m a r i a n a m o k w y 179

Morze lata 60. XX wieku, olej płyta pilśniowa, 84 × 126 cm wł. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku

180 Tureckie śluby mariana mokwy

Ścigacz 361 ratuje załogę szwedzkiego statku lata 60. XX wieku, olej na płótnie, 90 × 143 cm wł. Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

T u r ec k i e ślu by m a r i a n a m o k w y 181

Bitwa pod Oliwą około 1970, olej na płótnie, 65,5 × 120 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Port Wojenny Oksywie  lata 60. XX wieku, olej na płótnie, 65,5 × 120 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Niszczyciel ORP Błyskawica  około 1950, olej na płycie pilśniowej, 78,5 × 125 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

182 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 183

184 Tureckie śluby mariana mokwy

 Pod

pełnymi żaglami (Dar Pomorza)

lata 70. XX wieku, olej na płótnie, 65,2 × 120 cm wł. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku

 Dar

Pomorza wychodzi w morze

około 1960, olej na płótnie 75,5 × 120,5 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Żaglowiec ORP Iskra lata 60. XX wieku, olej na sklejce, 64 × 94 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 185

Na piaszczystym brzegu  około 1980, olej na płótnie, 50 × 80 cm wł. prywatna

Rybaczka  około 1970, olej na płótnie, 49 × 69 cm wł. prywatna

Żagle na morzu około 1969, olej na płótnie, 50 × 60,5 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

186 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 187

Naprawa łodzi  około 1972, olej na płótnie, 50 × 60 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

Kutry rybackie na brzegu  około 1967, olej na płótnie, 67 × 100 cm wł. prywatna

Jastrzębia Góra – Klif lata 70. XX wieku, olej na płótnie, 50 × 60,5 cm wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie

188 Tureckie śluby mariana mokwy

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 189

190 Tureckie śluby mariana mokwy

 Zachód

słońca nad morzem

około 1983, olej na płótnie, 50 × 80 cm wł. prywatna

 Fala

nabrzeżna

około 1979, olej na płótnie, 50 × 60 cm wł. prywatna

Klif około 1979, olej na płótnie, 50 × 60 cm wł. prywatna

T u r ec k i e ś lu by m a r i a n a m o k w y 191

SPIS PRAC Obrazy olejne 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66.

Łodzie na plaży, 1919, olej na płótnie, 104,5 × 185,5 cm, wł. Muzeum Miasta Gdyni, nr inw. MNG/SZ/319 Pielgrzymka wejherowska nad morzem po oswobodzeniu, 1922, olej na płótnie, 101 × 153 cm, wł. Muzeum Diecezjalne w Pelplinie Łodzie na plaży, 1924, olej na płótnie, 119 × 89,5 cm, wł. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku, nr inw. CMM/SM/1465 Portret córki artysty Marii, 1927, olej na płótnie naklejonym na tekturę, 32 × 25 cm, wł. prywatna Port, lata 30. XX wieku, olej na płótnie, 99 × 121 cm, wł. Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, nr inw. 6395 Budowa portu w Gdyni, lata 30. XX wieku, olej na płótnie, 70,5 × 100 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Morze, około 1935, olej na płótnie, 88 × 98 cm, wł. Muzeum Narodowe w Szczecinie, nr inw. MNS Sp 1719 M/s Piłsudski, 1935, olej na płótnie, 165,5 × 200,7 cm, wł. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku, nr inw. CMM/SM/455 W rybackim porcie, około 1946, olej na sklejce, 37 × 57 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Okręty z XVII wieku, 1946, olej na sklejce, 148 × 204 cm, wł. Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, nr inw. MMW/S/51 Nad morzem, około 1946, olej na płycie pilśniowej, 84,7 × 125,5 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Widok portu w Gdyni, około 1948, olej na płótnie, 68 × 78 cm, wł. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku, nr inw. CMM/SM/1791 Łódź rybacka, 1949, olej na sklejce, 50 × 82 cm, wł. prywatna Na brzegu (Orłowo), około 1950, olej na płycie pilśniowej, 60 × 60 cm, wł. prywatna Opuszczona łódź, około 1950, olej na płycie pilśniowej, 92 × 123 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Niszczyciel ORP Błyskawica, około 1950, olej na płycie pilśniowej, 78,5 × 125 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie M/s Hugo Kołłątaj w gdańskim porcie, około 1952, olej na płycie pilśniowej, 46 × 68,5 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Polski okręt wojenny z XVII wieku, około 1952, olej na sklejce, 137 × 202 cm, wł. Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, nr inw. MMW/S/1 Bitwa pod Oliwą 1627, około 1952, olej na płótnie, 110 × 215 cm, wł. Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, nr inw. MMW/S/3 Bitwa Oliwska, około 1952, olej na płótnie, 64,5 × 107,5 cm, wł. Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, nr inw. MMW/S/337 Bitwa pod Oliwą, około 1952, olej na płótnie, 150 × 230 cm, wł. Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, nr inw. MMW/S/338 Bitwa pod Oliwą 1627, 1952, olej na płótnie, 130 × 150 cm, wł. Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, nr inw. MWP 534 Flota polska 1939, 1952, olej na płótnie 100 × 150 cm, wł. Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, nr inw. MWP 44299 Żaglowiec w porcie gdyńskim, 1952, olej na płótnie, 80 × 80 cm, wł. Muzeum Narodowe w Szczecinie, nr inw. MNS Sp 171 Powrót z połowu, 1953, olej na płótnie, 95 × 125 cm, wł. Muzeum Narodowe w Szczecinie, nr inw. MNS Sp 169 W porcie rybackim na Helu, około 1953, olej na płycie pilśniowej, 60 × 60 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Portret aktora Gwidona Trzywdar-Rakowskiego, 1953, olej na płótnie, 83,5 × 65 cm, wł. Muzeum Narodowe w Gdańsku, nr inw. MNG/SW/303/MR Rudowęglowiec w stoczni, lata 50. XX wieku, olej na płycie pilśniowej, 67 × 48 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Port w Gdańsku, lata 50. XX wieku, olej na płótnie, 95 × 135 cm, wł. Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu, nr inw. MŚO/S/1504 Pejzaż nadmorski, lata 50. XX wieku, olej na kartonie, 33 × 49 cm, wł. Muzeum Narodowe w Gdańsku Gdańska starówka, lata 50. XX wieku, olej na płótnie, 46 × 58,5 cm, wł. prywatna Przed Żurawiem, lata 50. XX wieku, olej na płótnie, 59 × 67 cm, wł. prywatna Statek w doku, lata 50. XX wieku, olej na płycie pilśniowej, 67, 5 × 110 cm, wł. Muzeum Narodowe w Gdańsku, nr inw. MNG/SW/591/MR Uprzątanie Westerplatte, lata 50. XX wieku, olej na dykcie, 80 × 150 cm, wł. Muzeum Stutthof w Sztutowie, nr inw. MSt-I-1-9 Górki Zachodnie, lata 50. XX wieku, olej na płótnie, 64,5 × 118,5 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Statki w porcie – panorama Portu Gdańskiego, lata 50. XX wieku, olej na płótnie, 68 × 142 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Na redzie, lata 50. XX wieku, olej na płótnie, 59 × 70 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Łodzie na nabrzeżu, lata 50. XX wieku, olej na tekturze, 34,5 × 55 cm, wł. Muzeum Miasta Gdyni, nr inw. MNG/SZ/728 Na brzegu (Orłowo), lata 50. XX wieku, olej na płótnie, 68 × 78 cm, wł. prywatna Port rybacki we mgle, lata 50. XX wieku, olej na płótnie, 99,5 × 152 cm, wł. Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, nr inw. MMW/S/339 Madonna Swarzewska Królowa Polskiego Morza (tryptyk), lata 50. XX wieku, olej na płycie pilśniowej, 96 × 78 cm; prawa część: Śmierć świętego Wojciecha, 78 × 79 cm; lewa część: Święty Mikołaj patron rozbitków, 78 × 79 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Regaty, około 1954, olej na płycie, 36 × 57,7 cm, wł. prywatna Brzeg morza, około 1954, olej na płycie pilśniowej, 63,3 × 100.4 cm, wł. prywatna Pod żaglami, około 1954, olej na płótnie, 43 × 58 cm, wł. prywatna Deltra odchodzi od bazy, około 1955, olej na płycie pilśniowej, 66 × 81,5 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Barkasy, około 1955, olej na płótnie, 67 × 77 cm, wł. prywatna Statki w doku, około 1955, olej na płótnie, 83 × 136 cm, wł. prywatna Prace w porcie, około 1955, olej na płycie pilśniowej, 125 × 220,6 cm, wł. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku, nr inw. CMM/SM/3900 Holowanie statku, około 1955, olej na płótnie, 160 × 220 cm, wł. prywatna Łódź rybacka, około 1955, olej na płótnie, 74 × 94 cm, wł. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku, nr inw. CMM/SM/3042 Praca w stoczni (Stocznia Gdańska), około 1955, olej na płycie pilśniowej, 120 × 339 cm, wł. prywatna Kutry przy nabrzeżu, około 1958, olej na płótnie, 56 × 88 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Stary rybak, około 1958, olej na sklejce, 58,5 × 58,3 cm, wł. prywatna Trawlery rybackie przy bazie na Morzu Północnym, około 1959, olej na płycie pilśniowej, 82,7 × 125,2 cm, wł. Pomorski Urząd Wojewódzki w Gdańsku Morze, około 1959, olej na płótnie, 130 × 205 cm, wł. Pomorski Urząd Wojewódzki w Gdańsku Stary Gdańsk, około 1960, olej na płótnie, 68 × 100 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Widok z Westerplatte, około 1960, olej na płótnie, 67 × 78,5 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Żagiel w sztilu, około 1960, olej na płótnie, 65 × 120 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Długie pobrzeże, około 1960, olej na płótnie, 65,5 × 120 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Nad Jeziorem Wdzydzkim, około 1960, olej na płótnie, 49,5 × 68 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Szyper za rumplem, około 1960, olej na płycie pilśniowej, 60 × 60 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Motława, około 1960, olej na płótnie, 67 × 78 cm, wł. prywatna Jesień w Zatoce Gdańskiej, około 1960, olej na płótnie, 50 × 68 cm, wł. prywatna, depozyt w Narodowym Muzeum Morskim, nr inw. CMM/Dep/88 Dar Pomorza wychodzi w morze, około 1960, olej na płótnie 75,5 × 120,5 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie U ujścia Wisły, 1960, olej na płótnie, 55 × 75 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Praca w Stoczni Gdańskiej, 1960, olej na płótnie, 150 × 230 cm, wł. Muzeum Niepodległości w Warszawie, nr inw. M 122

192

67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95. 96. 97. 98. 99. 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106. 107.

O zmierzchu, 1962, olej na płótnie, 68 × 78 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Powrót z morza, 1962, olej na płótnie, 68 × 78 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Port Wojenny Oksywie, lata 60. XX wieku, olej na płótnie, 65,5 × 120 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Widok na kościół Mariacki w Gdańsku, lata 60. XX wieku, olej na płótnie, 77,5 × 68 cm, wł. prywatna Wysoki klif, lata 60. XX wieku, olej na płótnie, 136 × 212 cm, wł. prywatna Rybacy na brzegu, lata 60. XX wieku, olej na płycie pilśniowej, 70 × 116 cm, wł. prywatna Barkas, lata 60. XX wieku, olej na płótnie, 86 × 112 cm, wł. prywatna Morze, lata 60. XX wieku, olej płyta pilśniowa, 84 × 126 cm, wł. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku, nr inw. CMM/SM/3126 Morze, lata 60. XX wieku, olej na płótnie, 118 × 246 cm, wł. prywatna Ścigacz 361 ratuje załogę szwedzkiego statku, lata 60. XX wieku, olej na płótnie, 90 × 143 cm, wł. Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, nr inw. MMW/S/49 Żaglowiec ORP Iskra, lata 60. XX wieku, olej na sklejce, 64 × 94 cm, wł. prywatna Widok na kościół Mariacki w Gdańsku, lata 60. XX wieku, olej na płótnie, 70 × 50 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Widok na ul. Mariacką w Gdańsku, lata 60. XX wieku, olej na płótnie, 70 × 60 cm, wł. Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, nr inw. MPW/Sz/34 Rzeź Gdańska 1308 roku, lata 60. XX wieku, olej na płótnie, 86 × 112 cm, wł. prywatna Wzburzone morze, około 1965, olej na płótnie, 120 × 250 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Kuter rybacki, około 1965, olej na płycie pilśniowej, 91,3 × 140,7 cm, wł. Muzeum Miasta Gdyni, nr inw. MNG/SZ/564 Panorama Motławy, około 1965, olej na płótnie, 68 × 130 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Rybacy na Morzu Północnym II, około 1965, olej na sklejce, 65 × 110 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Klify, około 1965, olej na płótnie, 118 × 246 cm, wł. prywatna Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie, około 1965, olej na płótnie, 70 × 60 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Kutry rybackie na brzegu, około 1967, olej na płótnie, 67 × 100 cm, wł. prywatna W stoczni, około 1969, olej na płótnie, 137 × 100 cm, wł. prywatna Żagle na morzu, około 1969, olej na płótnie, 50 × 60,5 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie, około 1969, olej na płótnie, 64 × 100 cm, wł. prywatna Chrobry u wybrzeży Rugii, 1969, olej na płótnie, 98 × 137 cm, wł. Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, nr inw. MPW/Sz/3 Wysoki Klif, około 1970, olej na płótnie, 50 × 61 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Bitwa pod Oliwą, około 1970, olej na płótnie, 65,5 × 120 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Rybacy przy sieciach, około 1970, olej na płótnie, 65 × 120 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Rodzinne strony – Skarszewy, około 1970, olej na płótnie, 50 × 70 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Rybaczka, około 1970, olej na płótnie, 49 × 69 cm, wł. prywatna Nad zatoką, około 1970, olej na płótnie, 48 × 88 cm, wł. prywatna Nad Motławą, około 1970, olej na płótnie, 49 × 89 cm, wł. prywatna Naprawa łodzi, około 1972, olej na płótnie, 50 × 60 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Jastrzębia Góra – Klif, lata 70. XX wieku, olej na płótnie, 50 × 60,5 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Bliski Wschód, lata 70. XX wieku, olej na płótnie, 50 × 60 cm, wł. prywatna Nokturn, lata 70. XX wieku, olej na płótnie, 50 × 70 cm, wł. Muzeum Miasta Gdyni, nr inw. MNG/SZ/691 Pod pełnymi żaglami (Dar Pomorza), lata 70. XX wieku, olej na płótnie, 65,2 × 120 cm, wł. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku, nr inw. CMM/SM/3599 Klif, około 1979, olej na płótnie, 50 × 60 cm, wł. prywatna Fala nabrzeżna, około 1979, olej na płótnie, 50 × 60 cm, wł. prywatna Zachód słońca nad morzem, około 1983, olej na płótnie, 50 × 80 cm, wł. prywatna Na piaszczystym brzegu, około 1980, olej na płótnie, 50 × 80 cm, wł. prywatna

Akwarele 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21.

Dostojnik turecki, 1912, akwarela na papierze, 41 × 30 cm, wł. prywatna Urwiska nad Adriatykiem, 1912, akwarela na papierze, 31,5 × 40 cm, wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, depozyt w Muzeum Okręgowym, nr inw. MT/Ad/167/M/N Hucuł, 1912, akwarela na papierze, 22 × 10 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Przy ognisku, 1912, akwarela na papierze, 23 × 33 cm, wł. prywatna Skutari, 1912, akwarela na papierze, 32 × 46 cm, wł. prywatna Uliczka w Stambule, 1913, akwarela, gwasz na papierze, 29 × 22,5 cm, wł. prywatna Odpoczynek w cieniu drzewa, 1913, akwarela na papierze, 26 × 29,5 cm, wł. prywatna Szkic do portretu I, 1913, ołówek na papierze, 23 × 34 cm, wł. prywatna Szkic do portretu II, 1913, ołówek na papierze, 29 × 21 cm, wł. prywatna Głowa Araba, 1913, akwarela na papierze, 31 × 22 cm, wł. prywatna Bliski Wschód, 1913, akwarela na papierze, 25 × 37 cm, wł. prywatna Flotylla w Stambule, 1913, akwarela na papierze, 38 × 37 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Bliski Wschód II, 1913, akwarela na papierze, 27 × 35 cm, wł. prywatna Bliski Wschód IV, 1913, akwarela na papierze, 32 × 24 cm, wł. prywatna Portret mężczyzny w turbanie, 1913, akwarela, gwasz, na papierze, 45 × 30 cm, wł. prywatna Portret mężczyzny – Jerozolima, 1913, akwarela, gwasz na papierze, 46 × 32 cm, wł. prywatna Damaszek, 1913, akwarela na papierze, 58 × 60 cm, wł. prywatna Zachód słońca na Wschodzie, 1914, akwarela na papierze, 46 × 60 cm, wł. prywatna Studium kobiety II – Bliski Wschód, 1914, akwarela na papierze, 46 × 34 cm, wł. prywatna Studium kobiety – Bliski Wschód, 1914, akwarela, gwasz na papierze, 34 × 26 cm, wł. prywatna Bałkany, 1914, akwarela na papierze, 23 × 33 cm, wł. prywatna

193

22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77.

Na pustyni, 1914, akwarela na papierze, 23 × 33 cm, wł. prywatna Pejzaż morski (Widok Stambułu), 1914, akwarela na papierze, 37 × 49 cm, wł. Muzeum Sztuki w Łodzi, nr inw MS/SP/Rys/86 Noc nad Bosforem, 1914, akwarela na papierze, 33,5 × 43 cm, wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, depozyt w Muzeum Okręgowym, nr inw. MT/Ad/174/M/N Brussa, 1914, akwarela na papierze, 32 × 47 cm, wł. prywatna Przy ognisku, 1914, akwarela na papierze, 23 × 33 cm, wł. prywatna Lazaret, około 1914, akwarela na papierze, 23 × 16 cm, wł. prywatna Lazaret II, około 1914, akwarela na papierze, 15 × 22 cm, wł. prywatna Lazaret III, około 1914, akwarela na papierze, 22 × 19 cm, wł. prywatna Z frontu (Walki), około 1914, akwarela na papierze, 24 × 18 cm, wł. prywatna Typ orientalny, 1915, akwarela na papierze, 33 × 28 cm, wł. prywatna Typ bałkański (Sybirak), 1915, akwarela na papierze, 42,5 × 33,5 cm, wł. prywatna Chaty kaszubskie pod Kartuzami, 1917, akwarela na papierze, 28,5 × 37,5 cm, wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, depozyt w Muzeum Okręgowym, nr inw. MT/Ad/166/M/N Kry na Wiśle pod Grudziądzem, 1917, akwarela na papierze, 27,5 × 47 cm, wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, depozyt w Muzeum Okręgowym, nr inw. MT/Ad/170/M/N Chaty wiejskie w Olpuchu na Kaszubach, 1917, akwarela na papierze, 23 × 32,5 cm, wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, depozyt w Muzeum Okręgowym, nr inw. MT/Ad/172/M/N Rybak na plaży, 1919, akwarela na papierze, 32,5 × 32 cm, wł. prywatna Łódź na brzegu, 1919, akwarela na papierze, 32 × 33 cm, wł. prywatna Studium portretowe żony, 1919, akwarela na papierze, 41,2 × 27 cm, wł. prywatna Krajobraz zimowy nadmorski w Sopocie, 1919, akwarela na papierze, 31 × 46,5 cm, wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, depozyt w Muzeum Okręgowym, nr inw. MT/Ad/168/M/N Pejzaż zimowy kaszubski, 1919, akwarela na papierze, 23 × 32,5 cm, wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, depozyt w Muzeum Okręgowym, nr inw. MT/Ad/171/M/N, Wzburzony Bałtyk wieczorem, około 1920, akwarela na papierze, 19 × 27,5 cm, wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, depozyt w Muzeum Okręgowym, nr inw. MT/Ad/181/M/N Krajobraz na Kaszubach, około 1920, akwarela na papierze, 26 × 35 cm, wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, depozyt w Muzeum Okręgowym, nr inw. MT/Ad/176/M/N Wzburzony Bałtyk, około 1920, akwarela na papierze, 27 × 36 cm, wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, depozyt w Muzeum Okręgowym, nr inw. MT/Ad/177/M/N Czółna przy molo, około 1920, akwarela na papierze, 28 × 38,5 cm, wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, depozyt w Muzeum Okręgowym, nr inw. MT/Ad/178/M/N Trzy sosny, około 1920, akwarela na papierze, 26,5 × 30,5 cm, wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, depozyt w Muzeum Okręgowym, nr inw. MT/Ad/179/M/N Wzburzony Bałtyk, około 1920, akwarela na papierze, 26 × 29 cm, wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, depozyt w Muzeum Okręgowym, nr inw. MT/Ad/180/M/N W lesie sopockim, 1920, akwarela na papierze, 33,5 × 25 cm, wł. prywatna Bolesław Krzywousty buduje flotę, 1920, akwarela na papierze, 28 × 69 cm, wł. prywatna Bitwa w Zatoce Świeżej, 1920, akwarela na papierze, 28 × 69 cm, wł. prywatna Wybrzeże morskie pod Sopotem, 1921, akwarela na papierze, 19 × 27 cm, wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, depozyt w Muzeum Okręgowym, nr inw. MT/Ad/173/M/N Zima nad morzem, 1922, akwarela na papierze, 31,5 × 49,5 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Brzeg morski w Sopocie, 1923, akwarela na papierze, 26 × 29,5 cm, wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, depozyt w Muzeum Okręgowym, nr inw. MT/Ad/175/M/N Stary Kaszub, 1923, akwarela na papierze, 36 × 26 cm, wł. prywatna Pejzaż nadmorski z Abbazią, 1924, akwarela na papierze, 32 × 24,5 cm, wł. Towarzystwo Naukowe w Toruniu, depozyt w Muzeum Okręgowym, nr inw. MT/Ad/169/M/N Jugosławia, lata 20. XX wieku, akwarela na papierze, 25,5 × 36,1 cm, wł. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku, nr inw. CMM/SM/3615 Sopot, 1925, akwarela na papierze, 26,2 × 41,5 cm, wł. Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, nr inw. MOB/MW-232 Plaża, około 1927, akwarela na papierze, 33,5 × 41,5 cm, wł. prywatna Gdynia, 1928, akwarela na papierze, 24,5 × 63 cm, wł. prywatna Wiosna nad morzem, 1928, akwarela na papierze, 60,5 × 99,5 cm, wł. Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, nr inw. MOB/MW-231 Tatry (Zakopane), 1932, akwarela na papierze, 24,5 × 31,5 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Port I (Statek w porcie gdyńskim), 1934, akwarela na papierze, 23,5 × 31,8 cm, wł. Muzeum Miasta Gdyni, nr inw. MNG/SZ/706 Droga nad morzem, lata 30. XX wieku, akwarela na papierze, 51,8 × 61,4 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Las II, lata 30. XX wieku, akwarela na papierze, 63 × 96 cm, wł. prywatna Samotna łódź, lata 30. XX wieku, akwarela na papierze, 33 × 47,5 cm, wł. prywatna Łodzie na brzegu, lata 30. XX wieku, akwarela na papierze, 67 × 98 cm, wł. prywatna Góry I, lata 30. XX wieku, akwarela na papierze, 22 × 27,5 cm, wł. prywatna Las I, lata 30. XX wieku, akwarela na papierze, 22 × 24 cm, wł. prywatna Góry II, lata 30. XX wieku, akwarela na papierze, 23 × 33,5 cm, wł. prywatna Port II (Łodzie na plaży), 1934, akwarela na papierze, 23,5 × 30 cm, wł. Muzeum Miasta Gdyni, nr inw. MNG/SZ/707 Rybacy, 1935, akwarela na papierze, 23,5 × 33 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Fiordy norweskie, około 1935, akwarela na papierze, 20 × 34 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Pejzaż nadmorski z łodzią, 1937, akwarela na papierze, 50,5 × 63,1 cm, wł. prywatna Zakopane (Górskie jezioro), 1938, akwarela na papierze, 30 × 50 cm, wł. prywatna Zamek pod Bornholmem, około 1938, akwarela na papierze, 43 × 74 cm, wł. prywatna Orłowo, 1938, akwarela na papierze, 14 × 18 cm, wł. Muzeum Miasta Gdyni, nr inw. MNG/SZ/1826 Sztormowa fala, około 1938, akwarela na papierze, 56,5 × 77 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Chata w górach – Zakopane, 1938, akwarela na papierze, 57 × 60 cm, wł. prywatna

194

78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95. 96. 97. 98. 99. 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106. 107. 108. 109. 110. 111. 112. 113.

Zakopane, 1939, akwarela na papierze, 24 × 39 cm, wł. prywatna Sopocki las zimą I, 1939, akwarela na papierze, 22 × 34 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Sopocki las zimą II, 1940, akwarela na papierze, 22 × 22 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Widok na morze ze wzgórz sopockich, 1940, akwarela na papierze, 22,8 × 23,1 cm, wł. Muzeum Miasta Gdyni, nr inw. MNG/SZ/655 Brzeg w barwach jesieni, lata 40. XX wieku, akwarela na papierze, 16,5 × 21,5 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Łodzie na plaży, lata 40. XX wieku, akwarela na papierze, 50 × 68,5 cm, wł. prywatna Brzeg, około 1946, akwarela na papierze, 34,5 × 50 cm, wł. prywatna Pościg, lata 40. XX wieku, akwarela na papierze, 56 × 76 cm, wł. prywatna Zbiór 5 akwarelowych widoków Gdańska, II połowa lat 40. XX wieku, akwarela na papierze: Długie Pobrzeże w Gdańsku, 19 × 15,5 cm; Widok na kościół św. Jana, 19 × 15,5 cm; Przedproże kamienicy przy ul. Mariackiej, 17,5 × 15 cm; Stągwie mleczne w Gdańsku, 17 × 14 cm; Brama cmentarna w Gdańsku, 19,5 × 15,5 cm, wł. Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, nr inw. MHMG/1/987/935 ORP Orzeł zatapia niemiecki transportowiec Rio de Janeiro, około 1949, akwarela na papierze, 31 × 40 cm, wł. prywatna W stoczni gdańskiej, 1949, akwarela na papierze, 67 × 48 cm, wł. prywatna Pomeranka na brzegu, około 1950, akwarela na papierze, 37 × 57,5 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Bitwa w Zatoce Świeżej, 1952, akwarela na papierze, 40 × 60 cm, wł. Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, nr inw. MPW53042 Bitwa pod Łabą, 1952, akwarela na papierze, 40 × 60 cm, wł. Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, nr inw. MPW 53047 Bitwa pod Bornholmem, 1952, akwarela na papierze, 40 × 60 cm, wł. Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, nr inw. MPW 53043 Odwetowa wyprawa na Konungahelę, 1953, akwarela na papierze, 40 × 60 cm, wł. Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, nr inw. MPW 53044 Zaślubiny z morzem, lata 50. XX wieku, akwarela na papierze, 28 × 36 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Brzeg morza I, lata 50. XX wieku, akwarela na papierze, 33 × 42 cm, wł. prywatna Brzeg morza II, lata 50. XX wieku, akwarela na papierze, 28 × 34 cm, wł. prywatna Rybacy, lata 50. XX wieku, akwarela na papierze, 35 × 49,5 cm, wł. prywatna Brzeg morski, około 1955, akwarela na papierze, 38 × 50 cm, wł. prywatna Łodzie na brzegu, około 1955, akwarela na papierze, 33 × 42 cm, wł. prywatna Polskie samoloty zatapiają hitlerowski statek pod Kołobrzegiem, 1955, akwarela na papierze, 45 × 65 cm, wł. Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, nr inw. MWP 53873 Impresja z łódkami, 1959, akwarela na papierze, 10 × 14 cm, wł. Jagoda i Mario Wachowiakowie Łodzie rybackie na brzegu morza, około 1960, akwarela na papierze, 29,5 × 42 cm, wł. Szkuner Sp. z o.o. Pod Rozewiem, około 1960, akwarela na papierze, 27,5 × 40 cm, wł. Szkuner Sp. z o.o. Łodzie rybackie w Orłowie, około 1960, akwarela na papierze, 30 × 42 cm, wł. Szkuner Sp. z o.o. Latarnia Rozewska (Wieczór), około 1960, akwarela na papierze, 29,5 × 43 cm, wł. Szkuner Sp. z o.o. Nad Zalewem Wiślanym, około 1960, akwarela na papierze, 26,5 × 39 cm, wł. Szkuner Sp. z o.o. Polskie lugry pod wieczór przy brzegach Szkocji, około 1960, akwarela na papierze, 29,5 × 44 cm, wł. Szkuner Sp. z o.o. Port rybacki w Helu, około 1960, akwarela na papierze, 29,5 × 44 cm, wł. Szkuner Sp. z o.o. Pod Jastrzębią Górą, około 1960, akwarela na papierze, 29 × 44,5 cm, wł. Szkuner Sp. z o.o. Łodzie rybackie na brzegu, lata 60. XX wieku, akwarela na papierze, 38 × 50 cm, wł. Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni, nr inw. MMW/S/47 Łódź na plaży, lata 60. XX wieku, akwarela na papierze, 20 × 28,5 cm, wł. prywatna Brzeg, lata 60. XX wieku, akwarela na papierze, 16 × 28 cm, wł. prywatna Pejzaż nadmorski, 1970, akwarela na papierze, 20,4 × 27 cm, wł. Muzeum Miasta Gdyni, nr inw. MNG/SZ/310

195

ISBN 978-83-63185-88-6

9 788363 185886