wo 6 nov 2013 Serie barok serie cappella amsterdam Grote Zaal / 19.30 uur
cappella amsterdam + holland baroque society + theologe aviva boissevain
Requiem voor ...
PROGRAMMA
wo 6 nov 2013 serie barok serie cappella amsterdam Grote Zaal / 19.30-22.00 uur aanvang lezing: 19.30 uur duur: ca. 30 minuten
CAPPELLA AMSTERDAM + HOLLAND BAROQUE SOCIETY + THEOLOGE AVIVA BOISSEVAIN
aanvang concert: 20.15 uur DUUR: ca. 40 minuten voor de pauze ca.40 minuten na de pauze
Requiem voor...
voorafgaand
Aviva Boissevain theologe Daniel Reuss dirigent
Entreehal
Eric Vloeimans (1963) Requiem (2000) Georg Friedrich Händel (1685-1759) The ways of Zion do mourn, HWV 264, nr.2 Uit: Funeral Anthem for Queen Caroline (1737)
Voorafgaand aan de lezing vindt een ijLAB plaats. De Belgische stem- en bewegingskunstenares Johanne Saunier hangt boven het publiek en zingt Récitations van Georges Aperghis
Christoph Förster (1693-1745) Sonata a 7 In samenwerking met:
Johann Christoph Bach (1642-1703) Es ist nun aus mit meinem Leben (1691) Johann Sebastian Bach (1685-1750) Welt Ade Uit: Der Friede sei mit dir, BWV 158 (ca. 1730)
Dit concert wordt live uitgezonden op Radio 4 door Omroep MAX
Heinrich Schütz (1585-1672) Auf dem Gebirge hat man ein Geschrei gehöret Uit: Geistliche Chormusik, op. 11, SWV 396 (1648)
Tekst toelichting: Philip Leussink
Wolfgang Dachstein (1487-1553) Mein herzer Vater, weint ihr noch (1650) Auf den Tod eines Kindes des Rektors Adam Spengler Tekst: Paul Gerhardt (1607-1676)
Gabriel Fauré (1845-1924) Cantique de Jean Racine, op. 11 (1865) PAUZE John Lennon (1940-1980) / Paul McCartney (1942) Blackbird (1968) Arrangement: Judith Steenbrink
Heinrich Schütz Selig sind die Toten uit: Geistliche Chormusik, op. 11, SWV 391 (1648) Claudio Monteverdi (1567-1643) Sonata sopra Sancta Maria a 8 Uit: Il Vespro della Beata Vergine (1610) Heinrich Schütz Fili mi, Absalon Uit: Symphoniae sacrae I, op. 6, SWV 269 (1629) Heinrich Schütz Wie lieblich sind deine Wohnungen Uit: Psalmen Davids, op. 2, SWV 29, Psalm 84 (1619) Andreas Hammerschmidt (1611/12-1675) Herr, nun lässt du deine Diener im Friede fahren Uit: VI Stimmige Fest- und Zeit-Andachten für das Chor (1671) Giacomo Carissimi (1605-1674) Plorate filii Israel Uit: Jephte (ca. 1650) 3
inleiding Iedereen heeft er wel eens over nagedacht. Welke muziek zal er klinken op mijn afscheid van dit aardse bestaan? Is het een werk dat ik bij leven heb grijsgedraaid, of een onverwachte muziekkeuze, een heimelijke deun waarmee de aanwezigen worden verrast? Ligt de muziek besloten in een kerkelijke viering, met inbegrip van het plaatselijke koor? Leg ik zelf een lijstje aan of vertrouw ik op de keuze van mijn geliefden? En hoe ziet dat lijstje eruit? Een snelle blik op internet levert vele sites op met suggesties, waaronder een top 50 van een bekende uitvaartcoöperatie: 49 nummers lichte muziek uit de laatste decennia, en ergens in het midden het Ave Maria van Schubert. Toch een wat eenzijdig beeld.
zettingen van de latijnse requiemtekst. Met de Reformatie, die onder meer als inzet heeft dat het gewone volk door gebruik van de volkstaal werkelijk wordt bereikt, ontstaat de ruimte voor kerkelijke gelegenheidswerken in de volkstaal.
Muziek voor uitvaarten is van alle tijden
Muziek voor uitvaarten is van alle tijden. Om te beginnen is er de gregoriaanse dodenmis (missa pro defunctis), eenstemmige muziek voor de katholieke liturgie. Tot de Reformatie – en in de katholieke kerk ook daarna – domineert deze muziek de begrafenisplechtigheden. De mis opent met het woord ‘requiem’ (Requiem aeternam dona eis, Domine – Geef hun eeuwige rust, Heer) en levert de titel voor vele later gecomponeerde werken, van complete requiemmissen tot korte composities, van Morales tot Mozart, van Fauré tot Vloeimans. Voor een koning(in), een bisschop, een edelman of een rijke mecenas is in de voorbije eeuwen menig gelegenheidswerk besteld, ter opluistering van de afscheidsceremonie. In de renaissance verschijnen meerstemmige
Dit programma is geen keuzelijst of top zoveel. Het is een verzameling van deels gelegenheidscomposities, die de dood of het afscheid tot onderwerp hebben en vanuit een vrije associatie door beide ensembles bij elkaar zijn gebracht. Getuige de aanwezigheid van bijvoorbeeld Fauré, Lennon&McCartney en Vloeimans heeft de beschikbare instrumentale bezetting nauwelijks tot beperkingen geleid. Vanzelfsprekend ligt er wel een accent op muziek uit de barok. De bezetting met drie trombones en twee cornetti (zinken) biedt alle gelegenheid om de verschillende stemmen extra kleur te geven. 4
Cappella Amsterdam
foto: Marco Borggreve
5
toelichting + teksten Eric Vloeimans Requiem
‘Ik had geen omlijnde plannen om een requiem te schrijven. Er gebeurde op dat moment niets in mijn leven dat de aanleiding vormde voor een klaagzang. Maar magie kiest zijn eigen weg en het gebeurde gewoon: de compositie schreef zichzelf en werd dit Requiem.’ Was Eric Vloeimans zich ervan bewust dat de karakteristieke en steeds terugkerende akkoordwendingen van het openingsmotief van dit werk sterke verwantschap vertonen met de March uit de Funeral Sentences for the death of Queen Mary II, ruim drie eeuwen eerder geschreven door Henry Purcell? Zo ja, dan is het een vondst hoe hij deze barokke noten naar zijn hand zet. Zo nee, dan heeft muzikale magie inderdaad zijn eigen weg gekozen. Purcells muziek klinkt op 5 maart 1695 bij de begrafenis van de Britse vorstin Mary, getrouwd met koning-stadhouder Willem III van Oranje-Nassau. Zowel in Engeland als in Nederland is zij enorm populair en haar dood op 32-jarige leeftijd wordt in beide landen betreurd.
6
TOELICHTING + TEKSTEN
Georg Friedrich Händel The ways of Zion do mourn
Ruim veertig jaar later overlijdt Queen Caroline. Geboren als Prinses Von Brandenburg-Ansbach heeft zij in Hannover al kennisgemaakt met Georg Friedrich Händel. Met haar dood in 1737 verliest Engeland een geliefde koningin en Händel een goede vriendin en mecenas, met wie hij een nauwe muzikale band had. In korte tijd componeert Händel de Funeral Anthem The ways of Zion do mourn. Op 17 december 1737, de dag van de begrafenis, wordt het werk twee keer uitgevoerd door zo’n tachtig zangers en honderd instrumentalisten. Händel citeert diverse Duitse koralen, die de aanwezigen bij de ceremonie in Westminster Abbey, vertrouwd met het Anglicaanse repertoire, zullen zijn ontgaan. Zo is het deel The Ways of Zion do mourn gebaseerd op het koraal dat in Midden-Duitsland bekend is met de tekst ‘Wenn mein Stündlein vorhanden ist’. De anthem wordt in Händels tijd enorm gewaardeerd, en ook daarna. De vocale lijn waarmee het werk opent zal Mozart gebruiken voor de opening van zijn Requiem. The ways of Zion do mourn And she is bitterness; All her people sigh And hang down their heads to the ground.
De wegen naar Sion treuren, en zij is diep bedroefd; Al haar inwoners zuchten en buigen het hoofd ter aarde.
How are the migthy fall’n! She that was great among the nations, And princess of the provinces!
Ach, dat je helden moesten vallen! Zij die groot was onder de volken, de vorstin van de gewesten! (Klaagliederen 1:4, 1:11, 2:10, 2 Samuel 1:19, Klaagliederen 1:1, De Nieuwe Bijbelvertaling)
7
TOELICHTING + TEKSTEN
Christoph Förster Sonata a 7
In deze zevenstemmige Sonata wisselen droefenis en vrolijkheid elkaar geregeld af. In de muziek uit die tijd lagen die emoties dan ook veel meer aan de oppervlakte.
Johann Christoph Bach
Es ist nun aus mit meinem Leben In 1999 is in het staatsarchief van de Oekraïnse hoofdstad Kiev het Altbachisches Archiv terugvonden, dat sinds de Tweede Wereldoorlog spoorloos was. Deze herontdekking heeft een groot aantal pareltjes opgeleverd, waaronder de aria Es ist nun aus mit meinem Leben van Johann Christoph Bach. Een prachtige eenvoud, heldere frases en een kwetsbare melodie kenmerken dit werk, dat in totaal zeven verzen telt. De tekst ‘Welt, gute Nacht!’ krijgt in de herhalingen subtiele harmonische variaties. De karakteristieke omhooggaande beweging op het woord ‘Nacht’ symboliseert het vertrouwen in het hiernamaals. Es ist nun aus mit meinem Leben Gott nimmt es hin, der es gegeben. Kein Tröpflein mehr ist in dem Fass, es will kein Fünklein mehr verfangen, des Lebens Licht ist ausgegangen. Kein Körnlein läuft mehr in dem Glas, es ist nun aus, es ist vollbracht, Welt, gute Nacht!
Het is nu gedaan met mijn leven God aanvaardt, die het heeft gegeven. Er is geen druppel meer in het vat, Het zal geen vonk meer voortbrengen. Het levenslicht is gedoofd. Geen korrel stroomt meer in het glas, het is nu af, het is volbracht, Wereld, goede nacht!
Komm, Todestag, du Lebenssonne, du bringest mir mehr Lust und Wonne, als mein Geburtstag bringen kann, du machst ein Ende meinem Leiden, das sich schon mit den Kindtaufsfreuden vor jenen hat gefangen an. Nun ist es aus, es ist vollbracht, Welt, gute Nacht!
Kom, sterfdag, levenszon, U zult mij meer plezier en genot brengen, Dan mijn verjaardag brengen zal. U maakt een eind aan mijn lijden, Dat zich al sinds mijn kinderdoopvreugde Voor datgene begonnen was. Het is nu af, is het volbracht, Wereld, goede nacht! 8
TOELICHTING + TEKSTEN
Welt, gute Nacht! Behalt das Deine und lass mir Jesum als das Meine, denn ich lass meinen Jesum nicht! Beh체t euch Gott, ihr, meine Lieben, lasst meinen Tod euch nicht betr체ben, durch welchen mir so wohl geschieht; mein Leid ist aus, es ist vollbracht, Welt, gute Nacht!
Wereld, goede nacht! Behoud wat van u is en laat mij Jezus als de mijne, want ik laat mijn Jezus niet achter! Laat God u beschermen, u mijn geliefden, Laat mijn dood u niet bedroeven, Die mij zozeer behaagt, Waardoor u van mij gescheiden wordt; Mijn lijden is voorbij, het is volbracht Wereld, goede nacht!
Was wollet ihr euch nach mir sehnen? Ei, stillet, stillet eure Tr채nen, weil meine schon gestillet sind, mir wischt sie Jesus von den Augen, was sollen denn die euren taugen, und lachet mit mir als ein Kind. Was Jesus macht, ist wohlgemacht! Welt, gute Nacht!
Wat wilt u van mij terugzien? Ach, stelpt, stelpt uw tranen Want mijn tranen zijn al gedroogd. Bij mij veegt Jezus ze uit mijn ogen, Wat zullen die van u dan voor nut hebben, En lach met mij als een kind. Wat Jezus doet, is goed gedaan! Wereld, goede nacht!
9
TOELICHTING + TEKSTEN
Johann Sebastian Bach Welt Ade
Welt, ade vormt de kern van Bachs korte cantate 158. Het is een basaria met soloviool en een koraal, gezongen door de sopranen. Dit koraal is gebaseerd op het gelijknamige stervenskoraal van Johann Georg Albinus op een melodie van Johann Rosenmüller. De tekst is verbonden met het verhaal van de oude Simeon, die volgens het Evangelie van Lucas niet zou sterven voor hij het kind Jezus had gezien. Het statige koraal weerspiegelt het doodsverlangen van Simeon, een verlangen dat gelovigen uit de tijd van Bach overigens niet vreemd was. Wereld, adieu! Ik heb genoeg van jou; in de tenten van Salem hoor ik te zijn, Wereld, adieu! Ik heb genoeg van jou, ik wil naar de hemel toe; waar ik in vrede, rust en zaligheid voor eeuwig God aanschouwen kan. daar zal echte vrede zijn en eeuwige rust voor de ziel. Daar blijf ik, daar woon ik met genoegen, Wereld, jij kent slechts oorlog en geweld, niets dan louter ijdelheid. daar schitter ik, gesierd met hemelse kronen. In de hemel heerst altijd vrede, rust en zaligheid.
Welt, ade, ich bin dein müde, Salems Hütten stehn mir an, Welt, ade! ich bin dein müde, Ich will nach dem Himmel zu, Wo ich Gott in Ruh und Friede Ewig selig schauen kann. Da wird sein der rechte Friede Und die ewge, stolze Ruh. Da bleib ich, da hab ich Vergnügen zu wohnen, Welt, bei dir ist Krieg und Streit, Nichts denn lauter Eitelkeit, Da prang ich gezieret mit himmlischen Kronen. In dem Himmel allezeit Friede, Freud und Seligkeit.
(Vertaling: Henk Beindorff)
Heinrich Schütz
Auf dem Gebirge hat man ein Geschrei gehöret Als Koning Herodes lucht krijgt van de geboorte van Jezus, die als nieuwe koning van de Joden wordt aangeduid, geeft hij opdracht in de wijde omgeving van Bethlehem alle jongetjes tot twee jaar om te brengen. De evangelist Matteüs vermeldt deze wrede daad en verwijst naar een profetie van Jeremia, waaraan de tekst van dit motet is ontleend. De stad Rama lag iets ten noorden van Jeruzalem. 10
TOELICHTING + TEKSTEN
Daarvandaan werden de Joden naar Babel gedeporteerd. Rachel, de stammoeder van Israël, treurt om de verbanning van haar geslacht. Voor Matteüs symboliseert zij de ontroostbare moeders van de vermoorde kinderen. In dit zevenstemmige motet kent Schütz de tekst aan twee zangstemmen toe, waaronder hij vijf instrumentale partijen componeert. Auf dem Gebirge hat man ein Geschrei gehöret, viel Klagens, Weinens und Heulens, Rahel beweinete ihre Kinder und wollt sich nicht trösten lassen, denn es war aus mit ihnen.
Er klonk een stem in Rama, luid wenend en klagend. Rachel beweende haar kinderen en wilde niet worden getroost, want ze zijn er niet meer. (Matteüs 2: 18, De Nieuwe Bijbelvertaling)
Wolfgang Dachstein
Mein herzer Vater, weint ihr noch? Auf den Tod eines Kindes des Rektors Adam Spengler Wolfgang Dachstein wordt in 1521 organist van de Sankt Thomaskirche in Straatsburg. Als hij twee jaar later het klooster verlaat, lutheraan wordt en in het huwelijk treedt, is zijn rol als organist vrijwel uitgespeeld. Als dichter en componist blijft hij voor de (nieuwe) kerk actief en schrijft hij vele eenstemmige liederen. Op een van deze melodieën maakt de beroemde, lutherse theoloog Paul Gerhardt in 1650 het troostgedicht Mein herzer Vater, weint ihr noch, naar aanleiding van de dood van de zoon van Adam Sprengler, rector van het Gymnasium van Berlijn. Vanuit de hemel spreekt het kind troostende woorden tot de vader. Mijn lieve vader, weent u nog? En u, die mij heeft voortgebracht? Waar treurt u over? Wat bent u aan het doen? Ik ben niet hulpeloos. Ach, u zult zien, hoe het met mij gaat, En hoe hij mij zo hoog verheft, Die zelf zo hoog verheven is; Ik weet, u zou het anders doen. En het zoete rusten van mijn ziel Met uw mond prijzen.
Mein herzer Vater, weint ihr noch? Und ihr, die mich geboren? Was grämt ihr euch? Was macht ihr doch? Ich bin ja unverloren. Ach, sollt ihr sehen, wie mirs geht, Und wie mich der so hoch erhöht, Der selbst so hoch erhoben; Ich weiss, ihr würdet anders tun Und meiner Seele süsses Ruhn Mit eurem Munde loben. 11
TOELICHTING + TEKSTEN
Gabriel Fauré
Cantique de Jean Racine
Als twintigjarige verlaat Gabriel Fauré in 1865 dankzij Cantique de Jean Racine met een eerste prijs de École Niedermeyer in Parijs. De tekst is een parafrase door de zeventiende-eeuwse, Franse toneelschrijver Jean Racine van de hymne Consors paterni luminis, toegeschreven aan Ambrosius, bisschop van Milaan in de vierde eeuw. Verbe égal au Très-Haut, notre unique espérance, Jour éternel de la terre et des cieux, De la paisible nuit nous rompons le silence: Divin sauveur, jette sur nous les yeux.
Woord gelijk aan de Allerhoogste! Onze enige hoop, Eeuwige dag van de aarde en de hemel, wij verbreken de vredige stilte van de nacht, Goddelijke Heiland, richt uw blik op ons.
Répands sur nous le feu de ta grâce puissante;
Verspreid over ons het vuur van uw machtige genade, Dat de hele onderwereld vlucht bij de klank van uw stem, Neem de slaap weg van een smachtende ziel, Die haar brengt tot het vergeten van uw wetten!
Que tout l’enfer fuie au son de ta voix; Dissipe le sommeil d’une âme languissante Qui la conduit à l’oubli de tes lois! Ô Christ! sois favorable à ce peuple fidèle, Pour te bénir maintenant assemblé; Reçois les chants qu›il offre à ta gloire immortelle,
O Christus, wees dit trouwe volk gunstig gezind Dat om u te zegenen bijeen is gekomen, Ontvang de gezangen die het aanbiedt tot uw onsterfelijke glorie, Dat het terug moge keren vol van uw gaven.
Et de tes dons qu›il retourne comblé.
John Lennon / Paul McCartney Blackbird
Deze muziek staat het dichtst bij de genoemde top 50, waarop Imagine van John Lennon prijkt. De raciale spanningen in de Verenigde Staten in 1968 hebben McCartney geïnspireerd tot het schrijven van dit nummer, waarvan de gitaarpartij is beïnvloed door de Bourrée uit Bachs Eerste Suite voor luit solo. 12
TOELICHTING + TEKSTEN
Blackbird singing in the dead of night Take these broken wings and learn to fly All your life You were only waiting for this moment to arise
Merel, zanger in de zwarte nacht open nu je vleugels, ga omhoog Machteloos heb je moeten wachten tot je eindelijk weer vloog
Blackbird singing in the dead of night Take these sunken eyes and learn to see All your life You were only waiting for this moment to be free
Merel, zanger in de zwarte nacht open nu je ogen, ga zien Machteloos heb je moeten wachten tot je vrij zou zijn misschien
Blackbird fly, Blackbird fly Into the light of the dark black night.
Merel, ga! Merel, ga! Ga het licht maar achterna! (Vertaling: Tijs Krammer)
Heinrich Schütz Selig sind die Toten
Schütz geeft zijn composities een extra dimensie door de muzikale expressie geheel in dienst van de tekst te stellen. In Selig sind die Toten komt dat bijvoorbeeld naar voren in het contrast tussen ‘sie ruhen’ en ‘und ihre Werke’, stilstand tegenover beweging. Daarnaast volgen de melodische lijnen de betekenis, de structuur en veelal het spreekritme van de tekst. Gelukkig zijn zij die vanaf nu in verbondenheid met de Heer sterven. En de Geest beaamt: Zij mogen uitrusten van hun inspanningen, want hun daden vergezellen hen.
Selig sind die Toten, die in dem Herren sterben, von nun an. Ja der Geist spricht: Sie ruhen von ihrer Arbeit und ihre Werke folgen ihnen nach.
(Openbaringen 14: 13, De Nieuwe Bijbelvertaling)
13
TOELICHTING + TEKSTEN
Claudio Monteverdi
Sonata sopra Sancta Maria a 8 Een Marialied mag natuurlijk niet ontbreken. In de katholieke en oosters-orthodoxe (volks)devotie speelt de Moeder van God een belangrijke rol als middelares tussen de mens en God. Een eenstemmige, vocale mantra zet op onverwachte momenten in boven een achtstemmige, virtuoze instrumentale sonata. Dit werk maakt deel uit van Monteverdi’s beroemde Mariavespers. Sopra Santa Maria ora pro nobis.
Heilige Maria, bid voor ons.
Heinrich Schütz Fili mi, Absalon
‘Moge het al uw vijanden en al uw tegenstanders vergaan zoals uw zoon.’ Met deze cryptische omschrijving van een bode wist koning David genoeg. Zijn zoon Absalom was gesneuveld in de strijd tegen de opstandelingen van het rijk. De opstand was overwonnen, maar David betaalde de hoogste prijs. ‘Was ik maar in jouw plaats gestorven‘, verzucht hij. Met deze klacht heeft Schütz een van de meest indrukwekkende treurmotetten gecomponeerd, met een prachtige rol voor de trombones. Met hun sonore klank dragen zij het ceremoniële karakter van de compositie en ademen ze de sfeer van een treurmars. Fili mi, Absalon, Absalon, fili mi. Quis mihi tribuat, ut ego moriar pro te!
Mijn zoon Absalom, mijn zoon, mijn zoon Absalom! Was ik maar dood in plaats van jij! (2 Samuël 19: 1, De Nieuwe Bijbelvertaling)
Heinrich Schütz
Wie lieblich sind deine Wohnungen Op zijn sterfbed geeft de Venetiaanse componist Giovanni Gabrieli (ca.1555-1612) een van zijn ringen aan zijn leerling, de dertig jaar jongere Heinrich Schütz. Schütz zal hem altijd als zijn enige echte leraar blijven beschouwen en weet Gabrieli’s rijke Venetiaanse meerkorigheid treffend naar zijn eigen hand te zetten. 14
TOELICHTING + TEKSTEN
Wie lieblich sind deine Wohnungen, Herre Zebaoth, mein Seel verlanget und sehnet sich nach den Vorhöfen des Herren.
Hoe lieflijk is uw woning, Heer van de hemelse machten. Van verlangen smacht mijn ziel naar de voorhoven van de Heer.
Mein Leib und Seele freuen sich in dem lebendigen Gott. Wohl denen, die in deinem Hause wohnen, die dich loben immerdar, sela.
Mijn hart en mijn lijf roepen om de levende God. Gelukkig wie wonen in uw huis, gedurig mogen zij u loven, sela. (Psalm 84: 2,3,5, De Nieuwe Bijbelvertaling)
Andreas Hammerschmidt
Herr, nun lässt du deine Diener im Friede fahren In 1671 verschijnt Hammerschmidts Fest- und Zeit-Andachten, zijn laatste verzameling in druk. Deze bundel bevat een diepgevoelde verklanking van Simeons lofzang (Nunc dimittis) in de Duitse vertaling van Luther. Evenals in Welt, ade van Bach bezingt het de oude Simeon die pas kan sterven wanneer hij het kind Jezus heeft gezien. De dichter August Buchner is een tijdgenoot en groot bewonderaar van Hammerschmidt. Hij schrijft in 1645 een lofdicht op deze stadsorganist van Zittau:
Du verschaffst allein Dass wier noch uff der Erd in dier den Himmel haben Und können Menschen und zugleich auch Engel seyn. Herr, nun lässt du deinen Diener im Friede fahren, wie du gesagt hast. Denn meine Augen haben deinen Heiland gesehen, welchen du bereitet hast vor allen Völkern, ein Licht zu erleuchten die Heiden, und zum Preis deines Volkes Israel.
Nu laat u, Heer, uw dienaar in vrede heengaan, zoals u hebt beloofd. Want met eigen ogen heb ik de redding gezien die u bewerkt hebt ten overstaan van alle volken: een licht dat geopenbaard wordt aan de heidenen en dat tot eer strekt van Israël, uw volk. (Lucas 2: 29-32, De Nieuwe Bijbelvertaling)
15
TOELICHTING + TEKSTEN
Giacomo Carissimi Plorate filii Israel
Het oratorium Jephte vertelt het tragische bijbelverhaal van de belofte die Jefta aan God heeft gedaan. Na zijn overwinning op de Ammonieten zal hij bij terugkeer het eerste levende wezen offeren dat hij tegenkomt. De eerste die hem tegemoet treedt, verheugd om zijn behouden thuiskomst, is zijn dochter. In de loop van het oratorium kantelt Carissimi’s zetting van krachtige overwinningsmuziek naar de meest aangrijpende treurzang, die in dit slotkoor tot een ontroerend einde komt. In 1993 heeft Cappella Amsterdam dit werk uitgevoerd bij de begrafenis van Jan Boeke, de dirigent die het koor in 1970 heeft opgericht. Plorate filii Israel, plorate omnes virgines, et filiam Jephte unigenitam in carmine doloris lamentamini.
Weent, kinderen Israels, Weent alle maagden en beklaagt Jephta’s eniggeboren dochter met een lied vol droefheid.
16
BIOGRAFIEËN UITVOERENDEN
Aviva Boissevain
Daniel Reuss Dirigent
foto: Marco Borggreve
Theologe
Drs. Aviva Boissevain studeerde theologie te Amsterdam en Leiden. Momenteel is zij student aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (Utrechts Conservatorium). Zij studeerde af op het gedachtegoed van de Verlichting met een publicatie over Mozarts opera Don Giovanni en werkte o.a. als docent Culturele Vormgeving van West-Europa. Hiernaast verzorgt zij regelmatig lezingen binnen en buiten Nederland op het gebied van de West-Europese muziekgeschiedenis.
Daniel Reuss (1961) studeerde koordirectie aan het conservatorium van Rotterdam bij Barend Schuurman. Sinds 1990 is hij artistiek leider en chef-dirigent van Cappella Amsterdam. Het ensemble heeft zich afgelopen jaren onder zijn leiding zowel in oude muziek als in het moderne en hedendaagse repertoire een prominente positie verworven. Van 2003 tot 2006 was hij chef-dirigent van het RIAS Kammerchor in Berlijn. Van 2008 tot medio 2013 combineerde Daniel Reuss zijn werkzaamheden als artistiek leider van Cappella Amsterdam 17
met het chef-dirigentschap van het Estonian Philharmonic Chamber Choir. Daniel Reuss werkt geregeld samen met ensembles en orkesten uit heel Europa, zoals Akademie für Alte Musik Berlin, musikFabrik, Scharoun Ensemble, het Rotterdams Philharmonisch Orkest en Collegium Vocale Gent. Op uitnodiging van Pierre Boulez was Daniel Reuss in 2006 als docent en dirigent te gast bij de Lucerne Festival Academy in Zwitserland. In 2007 maakte hij zijn debuut bij de English National Opera, met Agrippina (Händel). Met Cappella Amsterdam bracht hij zeer positief ontvangen cd’s uit, zoals Lux Aeterna (bekroond met de Diapason d’Or 2009) en een cd met psalmen van Sweelinck. De recent verschenen cd van Cappella Amsterdam, Janác˘ ek - Choral Works, verscheen op de ‘Bestenliste’ van de Preis der Deutschen Schallplattenkritik, kreeg een Diapason d’Or en werd onderscheiden met een Edison Klassiek 2013.
biografie
Holland Baroque Society Vrij van conventies en poeha staat Holland Baroque Society met uiteenlopende muzikale programma’s op de planken. Barokmuziek staat daarbij centraal, maar geregeld slaan de musici ook bruggen naar andere stijlen en kunsten. Balancerend tussen traditie en vernieuwing gaan zij steeds op zoek naar de actualiteit van de muziekbeleving. In de afgelopen jaren heeft Holland Baroque Society samengewerkt met vooraanstaande barokmusici als Paolo Pandolfo, Quatuor Mosaïques, Emma Kirkby, Milos Valent en Hidemi Suzuki, maar ook met componist Nico Muhly, singer-songwriter Teitur en trompettist Eric Vloeimans. Deze innovatieve werkwijze werd al in 2008 beloond met de Kersjesprijs én de VSCD Klassieke Muziekprijs en recenter met de Diapason d’Or 2012. Het bracht Holland Baroque Society op uiteenlopende podia, van het Konzerthaus Wien tot Paradiso, en van Vredenburg tot de Wereldtentoonstelling in Shanghai. In de nabije
toekomst staan projecten met onder anderen Porgy Franssen, Marcus Creed, Giora Feidman, Amandine Beyer, Calefax Rietkwintet, Oorkaan en Sergio Azzolini op het programma. Met evenveel ambitie en energie heeft Holland Baroque Society inmiddels talloze Kids Only-concerten en educatieve projecten gerealiseerd, waardoor duizenden kinderen hebben kennisgemaakt met klassieke muziek. Het doel hierbij is kinderen een pure luisterervaring geven. Dit levert bij de kinderen dan ook even pure reacties op: ‘…van die zonnige instrumenten had ik nog nooit gehoord’. www.hollandbaroquesociety.com
18
Judith Steenbrink viool Stefano Rossi viool David Wish viool/altviool Esther van der Eijk altviool Tomek Pokrzywinski cello Daniele Caminiti luit Matthias Müller violone Tineke Steenbrink orgel Gawain Glenton cornetto Andrea Inghisciano cornetto Simen van Mechelen trombone Emily White trombone Joost Swinkels trombone Adrian Rovatkay dulciaan / fagot
biografie
19
biografie
Cappella Amsterdam Met een rijkdom aan stemkleuren bereikt kamerkoor Cappella Amsterdam zijn specifieke homogene klank. Sinds 1990 staat het koor onder artistieke leiding van chef-dirigent Daniel Reuss. Al vanaf de oprichting in 1970 door Jan Boeke vormt de liefde voor muziek de leidraad voor Cappella Amsterdam. Om elke compositie te laten spreken, heeft het koor zich zowel op moderne als op oude, authentieke zangtechnieken toegelegd. De nadruk in het repertoire ligt op die twee uitersten: oude meesters en moderne muziek. Speciale aandacht schenkt het koor aan werken van Nederlandse componisten, variërend van Sweelinck tot Andriessen en Ton de Leeuw. Componisten als Robert Heppener en Jan van Vlijmen hebben diverse werken speciaal voor Cappella Amsterdam gecomponeerd. Cappella Amsterdam werkt geregeld samen met uiteenlopende gezelschappen, ook uit andere disciplines. Zo levert het koor bijdragen aan operaproducties, zoals in 2011
met Karlheinz Stockhausens Sonntag aus Licht met de Opera van Keulen en Dionysos van Wolfgang Rihm tijdens het Holland Festival (2011). Tijdens de afgelopen editie van het Holland Festival heeft het koor meegewerkt aan de marathonuitvoering van Nine Rivers van James Dillon. Naast samenwerking met Nederlandse topensembles en -orkesten, zoals het Orkest van de Achttiende Eeuw, het Koninklijk Concertgebouworkest en Asko|Schönberg, werkt het koor met de fine fleur van internationale gezelschappen zoals de Akademie für Alte Musik Berlin, het RIAS Kammerchor, musikFabrik, Il Gardellino en het Ests Philharmonisch Kamerkoor. Om kennis, repertoire en ervaring te delen, is Cappella Amsterdam medeinitiatiefnemer van Tenso Network Europe, het Europese netwerk van professionele kamerkoren. www.cappellaamsterdam.nl
20
Sopranen Marijke van der Harst Lucie Chartin (solo) Maria Köpcke Åsa Olsson, Inga Schneider Marjo van Someren Alten Daniel Elgersma Sabine van der Heyden Kaspar Kröner Dorien Lievers Tenoren Ross Buddie Dolf Drabbels Jon Etxabe-Arzuaga Johannes Klügling Bassen Donald Bentvelsen Pierre-Guy Le Gall White (solo) Robert van der Vinne Hans Wijers
VERWACHT
wo 18 dec 2013 serie barok grote zaal / 19.30 uur
Choir of the New College Oxford + dominee Fokkelien Oosterwijk Noël Noël!
Kerst is niet compleet zonder Es ist ein Ros’ entsprungen, Holly and Ivy, The Three Kings en andere prachtige kerstmuziek. Behalve klassieke Christmas Carols en liederen uit de renaissance en barok, klinken ook enkele sfeervolle koorwerken van nieuwer datum. Op en top Engelse koormuziek. Direct voorafgaand aan het concert een lezing Fokkelien Oosterwijk over de religie in de barok. Het koor van New College uit Oxford is een van de beroemdste symbolen van de Anglicaanse traditie, met een geschiedenis die teruggaat tot in de 14e eeuw. In dit unieke Nederlandse kerstconcert zingt het koor, bestaande uit jongens en een aantal volwassenen, traditionele Engelse carols, en kerstmotetten van Tallis, Praetorius, Sweelinck en vele anderen.
Choir of the New Oxford College In samenwerking met:
21
VERWACHT
November do 7 nov / 20.15 uur
Remix Ensemble Casa da Música Klassiekers uit het Remixrepertoire vr 8 nov / 20.30 uur
Bang on a Can All-Stars + Lee Ranaldo Field Recordings za 9 nov / 20.15 uur
John Scofield Return of the Überjam Project zo 10 nov / 15.00 uur
Ivo Janssen Wat is het geheim van de piano? 8+ zo 10 nov / 20.15 uur
Hugo Ticciati + Torleif Thedéen + Henrik Måwe Hommage à Rameau di 12 nov / 20.15 uur
Amsterdam Sinfonietta Hels en Hemels
wo 13 nov / 20.15 uur
ma 18 nov / 16.00 uur / Bimhuis
Miguel Poveda ArteSano
A Tribute to Nadia Boulanger - 1 Bruno Monsaingeon ontmoet ‘Mademoiselle’ Nadia Boulanger
do 14 nov t/m zo 24 nov
Young Pianists Festival Voor het complete programma en randprogramma zie:
ma 18 nov / 19.30 uur / Bimhuis
www. muziekgebouw.nl
A Tribute to Nadia Boulanger - 2 Ontmoetingen met ‘Mademoiselle’ Nadia Boulanger
do 14 nov / 20.15 uur
Asko|Schönberg Twee pianoconcerten en een straattheater
di 19 nov / 20.15 uur vr 15 nov / 20.15 uur
Severin von Eckardstein Beethoven, Skrjabin en Schubert
Nederlands Kamerkoor Een kleine plechtige mis do 14 nov t/m zo 24 nov
Young Pianists Festival za 16 nov / 20.15 uur
A Tribute to Youri Egorov Uniek concert van vijf internationale Meesterpianisten
wo 20 nov / 20.15 uur
Franse kamermuziek op de Erard Jubileumconcert door YPF-laureaten
zo 17 nov / 15.00 uur
Paul Badura-Skoda + Musica Amphion The Birth of the Piano Concerto
22
do 21 nov / 20.15 uur
Ralph van Raat Wenen, Bartók en de liefde Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 50 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve uw mobiele telefoon tijdens het concert uit te schakelen. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.