Andriessen Festival 23-26 mei 2019 Eerbetoon aan Nederlands grootste componist De grootste levende Nederlandse componist Louis Andriessen wordt op 6 juni 2019 tachtig jaar: natuurtalent, vernieuwer, beeldenstormer, theatermaker, Haagse Schoolmeester, icoon. Met zijn internationale doorbraakwerk De Staat veranderde Andriessen in 1976 het aangezicht van de muziek. Als docent stond hij aan de wieg van talloze carrières. Zijn opera’s veroverden de wereld. Het Muziekgebouw eert Louis Andriessen met een vierdaags festival, dat de kracht en reikwijdte toont van een ontzagwekkend oeuvre.
Do 23 mei 15.00 - 15.30 uur / Foyerdeck 1 Boekpresentatie Writing to Louis Andriessen van Rose Dodd 17.00 - 17.30 uur / 4’33 grand café Jose Duarte Pinto Silva 19.00 - 19.45 uur / Foyerdeck 1 Inleiding Louis’ Legacy door Hans Haffmans 20.15 - 22.05 uur / Grote Zaal Asko|Schönberg Drie decennia Andriessen
Vr 24 mei 17.00 - 17.30 uur / 4’33 grand café Paolo Gorini 19.00 - 19.45 uur / Foyerdeck 1 Inleiding Louis’ Legacy door Hans Haffmans 20.15 - 22.00 uur / Grote Zaal Ralph van Raat Andriessen en Stravinsky 22.30 - 23.15 uur / Entreehal All Ellington ensemble All Andriessen 2
Za 25 mei
Tijdens het festival
13.00 - 14.20 uur / Grote Zaal Asko|Schönberg Ter Ere
Atriumzaal Filmprogramma Atrium + terras 4’33 grand café Augmenting Andriessen AR Experience
15.00 - 15.40 uur / Kleine Zaal Monica Germino MUTED
Foyerdeck 1 Leestafel i.s.m. OBA
17.00 - 17.40 uur / Kleine Zaal Monica Germino MUTED 19.00 - 19.45 uur / Foyerdeck 1 Inleiding Louis’ Legacy door Hans Haffmans 19.50 - 19.55 / Entreehal Tom Sanderman 20.15 - 22.00 uur / Grote Zaal I SOLISTI De Staat van Andriessen
Zo 26 mei 11.00 - 12.00 uur / Kleine Zaal Ere Lievonen De goddelijke routine 13.00 - 14.30 uur / Atriumzaal Maak Muziek! Andriessen Festival Special Voor kinderen (7+) met volwassenen 15.00 - 16.30 uur / Grote Zaal Odysseus’ Women + Anaïs Nin Nieuw Amsterdams Peil 19.00 - 19.45 uur / Foyerdeck 1 Inleiding Louis’ Legacy door Hans Haffmans 20.15 - 21.45 uur / Grote Zaal Odysseus’ Women + Anaïs Nin Nieuw Amsterdams Peil 3
Portret Louis Andriessen Door René van Peer
Een open en genereuze geest, maar wel iemand met een duidelijke mening. Mensen die Louis Andriessen persoonlijk kennen, zijn opvallend eensluidend in de bewoordingen waarmee ze de componist omschrijven. Het zijn karakteristieken die hun sporen hebben nagelaten in de muziek die hij geschreven heeft. Muziek met een zeer divers karakter, van intieme solowerken tot stukken voor ensembles met een ongebruikelijke bezetting en grootschalige opera’s. Daarmee heeft hij een stempel gedrukt op het Nederlandse én het internationale muziekleven. Er is geen componist geweest die zo’n grote invloed heeft gehad op het Nederlandse muziekleven als Louis Andriessen. Als je momenten en gebeurtenissen wilt markeren die daarvan getuigen, kun je bezig blijven met piketpaaltjes slaan. Projecten in 1968 met muzikale vrienden Reinbert de Leeuw, Misha Mengelberg, Peter Schat en Jan van Vlijmen, waarin ze politiek en muziek koppelden; de collectieve opera Reconstructie (met diezelfde vrienden, aangevuld met de schrijvers Hugo Claus en Harry Mulisch) en de Notenkrakersactie in 1969, waarin kritiek geuit werd op de gevestigde orde. De oprichting van De Volharding in 1972 die het begin betekende van de Nederlandse ensemblecultuur van groepen met een bijzondere bezetting en die ook in het buitenland navolging kreeg. De première in 1976 van De Staat, het werk waarmee hij internationale faam verwierf. Zijn aanstelling in 1978 als docent compositie aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, waaruit de zogeheten Haagse School voortkwam: voormalige studenten van Andriessen, die elementen uit rock en jazz in hun muziek gingen gebruiken. Jarenlang kwamen jonge mensen uit de hele wereld naar Den Haag om bij hem te studeren. Onder hen Michael Gordon, David Lang en Julia Wolfe uit New York, die op hun beurt jonge componisten en musici onder hun hoede zijn gaan nemen met hun jaarlijkse Bang on a Can Summer Institute of Music. Onverschrokken energie ‘Louis nam deel aan het allereerste Bang on a Can Festival in 1987’, zegt Julia Wolfe. ‘Wij hebben zijn muziek vanaf 4
Portret Louis Andriessen het begin gepropageerd. Hij was regelmatig te gast bij het festival. We groeiden op in een periode waarin het modernisme op zijn eind liep en minimal music net opkwam. Louis combineerde de harmonieën van de vroege minimal music en de rock met dissonanten, met een rauwe en scherpe klank. Daarin was hij voor ons erg belangrijk. Hij heeft steeds weer iets interessants te zeggen. Je moet aan de bas denken, zegt hij altijd. Het gaat om het grondwerk, het fundament van een stuk. Tegen jonge musici zei hij tijdens een repetitie voor het festival, ‘ik hoor liever een verkeerde noot die heel luid gespeeld wordt, dan de juiste noot heel zachtjes’. Zijn muziek moet die onverschrokken energie hebben. Hij is radicaal, hij denkt buiten de gebaande paden. Hij componeert met gedurfde streken, geeft de muziek een onomwonden energie. Dat zie je terug in zijn persoon, in de manier waarop hij over onderwerpen spreekt die hem ter harte gaan. Maar hij is ook charmant en ruimhartig. Hij daagt ons uit om grote en sterke ideeën te omarmen, nieuwe gebieden te betreden. Hij heeft veranderd hoe we tegen muziek aankijken. Daarmee heeft hij een hele generatie van jongere Amerikaanse componisten beïnvloed.’ Klassiek, pop en jazz Je kunt ook verder teruggaan in de tijd, het feit noemen dat hij geboren werd in een muzikale familie. Zijn vader Hendrik was componist en organist én docent compositie. In 1949 werd hij directeur van het conservatorium in Den Haag, waar Louis later studeerde en de muzikale vrienden ontmoette met wie hij het gevestigde Nederlandse muziekleven op stelten zette. Waarschijnlijk nog belangrijker is zijn kennismaking met Amerikaanse jazz in de jaren vijftig, toen zijn broer Jurriaan na een verblijf in de Verenigde Staten terugkeerde met een stapel platen. Het is een gebeurtenis waar Louis geregeld op terugkomt als hij over zijn muziek praat. De indruk die de jazz op hem maakte, heeft deels de richting bepaald waarin zijn werk zich ontwikkelde. Invloeden zijn merkbaar in het gebruik van koperblazers – het feit dat hij vaak schrijft voor specifieke musici in plaats van bezettingen – en een voorkeur voor zang zonder vibrato. Dat Andriessen speciale eisen stelt aan zangers, was ook de ervaring van sopraan Barbara Hannigan, die nog tijdens haar studie de rol van Saskia kreeg in de opera Writing to Vermeer. Hij hoorde haar destijds bij Gaudeamus. ‘Voor mij is het een belangrijke ervaring geweest, aan het begin van mijn loopbaan, ook 5
De familie Andriessen (Caecilia, vader Hendrik, Louis, moeder Johanna) en een onbekende vrouw (foto 1940-45)
Luciano Berio, Jeanette Yanikian & Louis Andriessen (15 januari 1987).
Louis Andriessen achter de piano bij Orkest de Volharding (ca. 1976).
Portret Louis Andriessen al doordat ik de opera tot in Australië en New York heb uitgevoerd, en later weer in de hernemingen. Hoewel Louis niet veel op had met het geluid van klassiek geschoolde zangers, werkte hij wel met hen. Je moest je aanpassen aan de klank die hij voor ogen had, begrijpen waar hij heen wilde. Nu heeft de vrouwenstem een natuurlijk vibrato, maar hij wilde een meer informele, jazzy zangstijl. Het was een soort evenwichtskunst om trouw te blijven aan mezelf en tegemoet te komen aan zijn wensen. De partij die ik moest zingen lag hoog, met alleen een spaarzame begeleiding. Het was spannend, een echte vuurdoop. Ik heb geleerd mijn adem zo te beheersen dat ik mijn stem helder en puur kan houden, maar ook hoe je het beste om kunt gaan met de druk die een componist op je legt. Louis is grensverleggend in wat hij van musici wil, doordat hij klassieke elementen samenbrengt met pop en jazz. Dat maakt Cristina Zavalloni een ideale vertolker. Zij beheerst beide terreinen.’ Er zijn andere invloeden aan te wijzen. Een speciale voorliefde voor krachtige volumes en het gebruik van versterkte instrumenten als elektrische gitaar en basgitaar hebben raakvlakken met rock en pop; zijn opera ROSA, The Death of a Composer uit 1994 besluit met een rap. Ook componisten behoren tot de bagage die hij in de loop van zijn leven verzameld heeft, en waar hij met graagte uit plukt: Guillaume de Machaut, zijn leraar en mentor Luciano Berio, Charles Ives (met Reinbert de Leeuw en J. Bernlef richtte hij in 1968 de Charles Ives Society op) en natuurlijk Igor Stravinsky, onderwerp van een boek dat hij samen met muziekjournalist Elmer Schönberger schreef. In de jaren zeventig kwamen daar vertegenwoordigers bij van de minimal music, zoals Philip Glass en Steve Reich. Te beginnen met Trilogie van de Laatste Dag uit 1996-1997, waarin volgens Andriessen ook invloeden uit de muziek van Claude Vivier zijn verwerkt. Tijdens het schrijven van zijn meest recente opera Theatre of the World raakte hij gefascineerd door het vroege werk van Sergej Prokofiev. Een van de allerbeste vaklieden Zijn openheid en brede belangstelling tekent Andriessens niet aflatende nieuwsgierigheid. Voormalig student Martijn Padding, van wie twee werken in het festival te horen zijn, bevestigt dat beeld. ‘Ik ben indertijd bij Louis gaan studeren omdat ik een docent wilde die vakmatig heel goed was. Ik was al wat ouder dan de doorsnee studenten, had al een studie piano en musicologie achter de rug, was werkzaam 6
Portret Louis Andriessen als balletpianist. Ik had gerichte, ambachtelijke vragen over harmonie en vorm. Louis was een van de allerbeste vaklieden, en dat is hij nog steeds. Het DNA van het componeren van westerse kunstmuziek zit helemaal in zijn hoofd. Hij is heel erudiet, en hij weet wat bruikbaar is voor hem. Daarin is hij inclusief: hij staat open voor elementen uit de pop en de jazz. Als componist weet hij heel snel wat hij wil. Het is geen uitputtende zoektocht, waarbij van alles weggegooid moet worden. Louis heeft zelfvertrouwen en zelfkennis. Hij is zich bewust van wat hij heeft meegekregen en heeft daarin een natuurlijke autoriteit. Als leraar moedigde hij je nooit aan om dingen op dezelfde manier te doen als hij, maar om een idee dat je hebt zo helder mogelijk naar buiten te brengen. Hij stelde zich niet per se boven een student, maar kon eigen problemen ook aan studenten voorleggen.’
Louis Andriessen, Hendrik Andriessen, Jurriaan Andriessen
Er glanst altijd een glimlach door de muziek van Louis Andriessen. ‘Louis Andriessen is tegelijk radicaal componist en onderdeel van een doorgaande lijn, die via Stravinsky teruggaat tot Beethoven en Bach’, zegt Chad Smith van de Los Angeles Philharmonic, waar Andriessen composer in residence is. ‘In zijn gebruik van harmonie en ritme is hij onmiddellijk herkenbaar. Maar hoe radicaal hij ook mag zijn in zijn muziek, er glanst altijd een glimlach doorheen. Theatre of the World, de opera die hij mede voor ons geschreven heeft, is een duister verhaal, waarin de dood steeds om de hoek ligt. En toch blijft hoop altijd aanwezig. Er zitten altijd filosofische lagen onder zijn werk. Hij leest alles wat los en vast zit, is zich zeer bewust van de muziekhistorie. Zijn belang is evident. Kijk maar eens naar zijn compositiestudenten, een uiterst gevarieerde verzameling stemmen die hij opgekweekt heeft. Er zijn zoveel Amerikaanse componisten die bij hem gestudeerd hebben, dat hij daarmee een enorme invloed heeft gehad op het muziekleven hier. En hij staat open voor veranderingen. Hij heeft jarenlang vooral muziek voor speciale bezettingen geschreven, omdat hij ervan overtuigd was dat het symfonieorkest zijn relevantie verloren had. In dialoog met ons is hij steeds meer gaan erkennen dat orkesten in deze tijd wel degelijk een rol te vervullen hebben en dat hij daar een bijdrage aan kan leveren. Al deze zaken bestempelen hem tot een van de grootste muzikale persoonlijkheden aller tijden.’ 7
Kaalslag. Van links naar rechts: Cornelis de Bondt, Louis Andriessen, Willem van Manen & Cees van Zeeland (1985).
Louis Andriessen & Martijn Padding
Donderdag 23 mei Boekpresentatie Writing to Louis Andriessen van Rose Dodd 15.00 - 15.30 uur / Foyerdeck 1 ca. 30 minuten zonder pauze Writing to Louis Andriessen: commentaries on life in music is een substantiële toevoeging aan het tot nu toe verschenen materiaal over zijn oeuvre. Met bijdragen van o.a. Donnacha Dennehy, David Dramm, Anthony Fiumara, Ron Ford, Christopher Fox, Liz Haddon, Yannis Kyriakides, Jan Nieuwenhuis, Ian Pace, Martijn Padding, Johanneke van Slooten en Julia Wolfe wordt zijn muziek in een Europees kritisch perspectief geplaatst en zijn impact op internationaal niveau. Grafisch ontwerper Joost Grootens verzorgde de visuele presentatie van het boek, met muziekmateriaal en programmaboekjes, muziekpartituren, archieffoto’s en brieven uit Andriessens persoonlijke correspondentie. De boekpresentatie begint met een uitvoering van Gesprek van Louis Andriessen en Martijn Padding door Joey Marijs en David Kweksilber.
José Duarte Pinto Silva 4’33 grand café / 17.00 - 17.30 uur ca. 30 minuten zonder pauze Jose Duarte Pinto Silva klavecimbel Programma Louis Andriessen (1939) Overture to Orpheus (1982) Betsy Jolas (1926) Autour (1972) José Silva ging op zijn 14e naar het conservatorium in Lissabon en schakelde op zijn 18e over van piano naar zingen. Vier jaar geleden begon hij met klavecimbellessen en studeerde van 2016 tot 2018 in Lyon. Tegenwoordig volgt hij lessen bij Menno van Delft en Goska Isphording aan het Conservatorium van Amsterdam.
8
Donderdag 23 mei
Asko|Schönberg Drie decennia Andriessen 20.15 - 22.05 uur / Grote Zaal ca. 55 minuten voor de pauze ca. 35 minuten na de pauze Reinbert de Leeuw dirigent Jaap Drupsteen video Cristina Zavalloni, Claron McFadden zang Frederieke Saeijs viool Inleiding 19.00 - 19.45 / Foyerdeck 1
Reinbert de Leeuw
In de inleidingenreeks Louis’ Legacy spreekt Hans Haffmans met een componist wiens carrière begon als student bij Louis Andriessen. Vandaag: Componist des Vaderlands Calliope Tsoupaki. Ook muziekjournalist en Andriessen-biograaf Jacqueline Oskamp schuift aan. Programma Louis Andriessen (1939) Dances (1991)
Frederike Saeijs
Hoketus (1976) Pauze La Passione (2002) ·· Introductie ·· Una canzone si rompe ·· La sera di fiera ·· Una forma nera cornuta ·· O Satana ·· Sul treno in corsa ·· Il Russo Jaap Drupsteen 9
Donderdag 23 mei Toelichting
het Muziekgebouw en zondag 26 mei twee keer worden uitgevoerd. In Dances staat een vrouwelijke farao centraal, vertolkt door Claron McFadden.
Dances, Hoketus en La Passione: drie composities die aangeven hoe sterk de onderlinge verschillen kunnen zijn in het werk van Louis Andriessen. Terwijl anderzijds bepaalde elementen herkenbaar terugkeren, zoals het gebruik van krachtige, wisselende ritmes, waarbij vaak de piano als motor fungeert.
Andriessen gebruikte voor de tekst drie fragmenten uit de roman The Winged Pharao van Joan Grant. Ze beschrijft hoe jonge danseressen in hun bewegingen muziek weerspiegelen waarin veranderingen in het weer te horen zijn; hoe ze als goddelijke farao haar gedrag moet aanpassen wanneer ze in gezelschap is; en tenslotte hoe eenzaam ze zich voelt. De muziek volgt haar in die gemoedstoestanden, is meestal zachtmoedig en bespiegelend van toon – een zeldzaamheid in het oeuvre van Andriessen. Hij verklankt de veranderingen in het weer, die de tekst beschrijft, op geraffineerde wijze door te anticiperen op de woorden. Zo vermijdt hij letterlijke parallellen. Oorspronkelijk geschreven als muziek voor een choreografie van Beatrice van Dillen, wordt Dances uitgevoerd met visualisaties van Jaap Drupsteen, die ook animatie verzorgt bij de andere werken in dit programma. In Dances speelt hij met beelden van reliëfs en hiëroglyfen uit het oude Egypte, die benadrukken wat er in de muziek gebeurt.
Minder in het oog springend, maar evenzeer van belang als rode draad in het werk van Andriessen, is dat hij deze stukken schreef voor specifieke uitvoerenden: respectievelijk de sopraan Claron McFadden, ensemble Hoketus en de Italiaanse mezzosopraan Cristina Zavollini en violiste Monica Germino, die allebei al jaren als speciale muzen gelden voor de componist. Dances, op een tekst uit een roman die zich afspeelt in het Egypte van de farao’s, is grotendeels lyrisch en peinzend van karakter. Hoketus doet denken aan twee rivaliserende groepen die aan weerszijden van een straat over en weer scheldwoorden uitwisselen. In La Passione, geschreven op gedichten uit de cyclus Canti Orfici van de Italiaan Dino Campana, bewegen tekst en muziek heen en weer tussen beeldende lyriek en op hol geslagen waanbeelden.
Hoketus
Dances is een van de werken van Andriessen die gedacht zijn rond vrouwelijke hoofdpersonen.
Het vroegste werk in dit concert is Hoketus, geschreven voor het gelijknamige ensemble. Het vindt zijn oorsprong in Andriessens belangstelling voor vroege muziek.
Vrouwen staan onder andere centraal in de opera’s Writing to Vermeer en La Commedia en de muziektheaterstukken Anaïs Nin en Odysseus’ Women, die in 2016 als een gezamenlijke voorstelling in een regie van Jorinde Keesmaat in première gingen in
In de middeleeuwen en de vroege renaissance was ‘hoketus’ een gangbare techniek. Daarin kreeg elke musicus in een ensemble één toon toebedeeld. Die produceerden ze in een zodanige volgorde dat ze samen melodieën konden
Dances
10
Donderdag 23 mei violiste Monica Germino op basis van een tekst van Campana uit diens enige bundel Canti Orfici – schreef Andriessen in 2002 La Passione voor beide solistes, waarin hij opnieuw gedichten uit deze bundel koos. Na een inleidende fanfare door het koper volgen zes liederen, waarin droom en werkelijkheid door elkaar lopen. In de teksten, maar ook in de muziek die harmonisch en ritmisch steeds uit evenwicht dreigt te raken, alsof het ensemble met de schrijver en de zangeres balanceren op het randje van de waanzin. In het vierde lied O Satana vraagt hij de duivel om medelijden met zijn langdurige lijden, een verwijzing naar de titel van deze cyclus, La Passione.
voortbrengen. Deze techniek genereert niet alleen een bijzondere vorm van eenstemmigheid, maar vergt ook een bijzondere, egalitaire samenwerking tussen de verschillende deelnemers, waarbij niemand belangrijker is dan de anderen – thema’s die van grote betekenis zijn voor Andriessen. In Hoketus plaatst hij twee groepen in een vrijwel identieke bezetting letterlijk tegenover elkaar. Die groepen nemen noten en akkoorden in snelle opeenvolging en in een doorgaand ritme van elkaar over. De muziek heeft de stootkracht van wedijverende bendes die met elkaar op de vuist gaan, maar in de heen en weer kaatsende noten en akkoorden ontstaat een samenhang, een weefsel. Dit stuk klinkt zodoende als in muziek omgezette dialectiek. These en antithese vormen een synthese, een nieuwe werkelijkheid die uitstijgt boven de afzonderlijke partijen. Jaap Drupsteen hecht in zijn visualisatie abstracte vormen aan de muziek, waarbij tempo en omvang van de bewegende structuren voorop staan. Onder de bewegingen van de twee tegenpartijen loopt een langzaam draaiende onderstroom. De beelden worden live gemanipuleerd om de bewegingen in de animaties te synchroniseren met de gespeelde ritmiek.
La Passione is meer dan een liederencyclus. Het zou even goed een double concerto genoemd kunnen worden voor ensemble, zangstem en viool. Vaak beweegt de viool zich vrijwel parallel aan de gezongen melodie, als een alter ego. Maar even zo vaak zingt de viool zich los van ensemble en zang, in een vrije vlucht waarin het verlangen naar verlossing van de schrijver doorklinkt. De waanzin van Campana wordt zichtbaar gemaakt in videobeelden, waarin nieuwe vormen ontstaan door het vervloeien van voorstellingen, waaronder het gezicht van Campana zelf. Zie voor biografieën pag. 70
La Passione La Passione dankt zijn ontstaan aan zangeres Cristina Zavalloni, met wie Andriessen al jarenlang een uiterst vruchtbare samenwerking heeft. Zij wees hem op het werk van de Italiaanse dichter Dino Campana, die vanaf zijn tienerjaren worstelde met zijn geestelijke gezondheid. Na Passeggiata in tram in America e ritorno uit 1998 – een eerste werk voor haar en 11
Donderdag 23 mei Liedteksten
forth harsh discords; that crowns and wigs and ceremonial robes were heavy after a tunic and loose hair; that to sit immobile on a throne tired my muscles, which were used to freedom. In the temple I had been much alone: but now, except when I was sleeping, or in my sanctuary, people were always with me, people to whom I must be wise and kind. There was no one who knew my secret doubts and fears, or heard the foolish, angry words that did not pass my lips, but shouted in the silence of my thoughts.
Dances Tekst: Joan Grant (1907 - 1989)
1. Introduction 2. Then, young girls, naked and slender as reeds, danced the Shadow of the North Wind. First they stood quiet as a field of corn upon a still day, and muted drums murmured of the drowsy heat. Then the reed pipes whispered of the evening breeze, and the dancers’ arms rippled like a breezestirred meadow when the grass is high. Then they moved gently, as leaves flutter with the first breathings of a storm. The wind strengthened to the melody of harps, and they swayed like papyrus bowing to the marsh. As the music heralded the storm, they were like trees whose branches clasp great winds and scatter their leaves as tempest-driven offerings to the racing clouds. Thunder muttered to the surge of drums, until it seemed that we were encompassed by a mighty storm. And as the music drifted into peace, the dancers’ rhythm turned to gentleness. Then the music enfolded quietness, and they were still, as trees upon a silent evening.
4. Neyah and I were together, yet I was lonely: though I had his companionship, I longed for that double link where each to each is like the balanced scale. I could not tell Neyah of my longing, because I feared he would be sorrowful if he knew that though I ruled beside him, I still felt the loneliness of all women who do not have a man to share their lives. Tekst uit The Winged Pharaoh van Joan Grant met toestemming van A.P. Watt Ltd. namens Nicola Bennett via Boosey & Hawkes Music Publishers Ltd.
3. Always must I be Pharaoh, remote and wise and undisturbed. With no one save Neyah could I put off this garment of control. I could not even be impatient when the mirror showed my hair unsmooth, nor, if the outline of my eye was smudged, could I throw the wax upon the floor, as I sometimes longed to do. Always I had to preserve an unflawed calm, as though the light around me shone like pearl instead of being flecked with the red of anger. None knew that I felt like a harp too tightly strung, which at a touch gives
Claron McFadden 12
Donderdag 23 mei La Passione Tekst: Dino Campana (1885-1932)
1. Una canzone si rompe Volti, volti cui risero gli occhi a fior del sogno, voi giovani aurighe per le vie leggere del sogno che inghirlandai di fervore: fragili rime, o ghirlande d’amori notturni... Dal giardino una canzone si rompe in catena fievole di singhiozzi: la vena è aperta: arido rosso e dolce è il panorama scheletrico del mondo.
1. Het brekende lied Gezichten, gezichten, waarvan de ogen om de bloem der dromen lachten, zie jonge koetsiers op de lichte wegen van de droom die ik met slingers omhing: breekbare rijmen, o guirlandes van nachtelijke liefdes... Vanuit de tuin breekt een lied zich in een zwakke ketting van snikken: de ader is geopend: rood, onvruchtbaar en zoet is het bot-achtige panorama van de wereld.
2. La sera di fiera Il cuore stasera mi disse: non sai? La rosabruna incantevole Dorata da una chioma bionda: E dagli occhi lucenti e bruni colei che di grazia imperiale Incantava la rosea Freschezza dei mattini: E tu seguivi nell’aria La fresca incarnazione di un mattutino sogno: E soleva vagare quando il sogno E il profumo velavano le stelle (Che tu amavi guardar dietro i cancelli le stelle le pallide notturne): Che soleva passare silenziosa E bianca come un volo di colombe Certo è morta: non sai? Era la notte Di fiera della perfida Babele Salente in fasci verso un cielo affastellato un paradiso di fiamma In lubrici fischi grotteschi E tintinnare d’angeliche campanelle E gridi e voci di prostitute E pantomime d’Ofelia Stillate dall’umile pianto delle lampade elettriche. Una canzonetta volgaruccia era morta E mi aveva lasciato il cuore nel dolore E me ne andavo errando senz’amore
2. De avond van de jaarmarkt Vanavond zei mijn hart mij: weet je niet? De donkerrode toverachtige huidskleur Verguld door een blonde haarlok: En met de rozige lichtende en bruine ogen die met keizerlijke gratie De rozige frisheid Van de morgens betoverde: En jij volgde in de lucht De nieuwe menswording van een ochtenddroom: En begon te zwerven toen de droom En de geur de sterren versluierden (Jij die er van hield achter de tralies te kijken naar de sterren, de nachtelijke bleke sterren): Die stil voorbij trok En wit als een duivenvlucht Zeker, zij is dood: weet je niet? Het was de nacht Van de jaarmarkt van het perfide Babel Opstijgend in lichtbundels naar een hemel, een vlammenparadijs In grotesk, obsceen fluiten En het gebeier van engelachtige klokjes En in gegil en stemmen van hoeren En in pantomimes van Ophelia Bedruppeld door bescheiden tranen van elektrische lampen Een vulgair liedje was vergaan En liet mijn hart achter in pijn En ik ging weg dwalend zonder liefde 13
Donderdag 23 mei Lasciando il cuore mio di porta in porta: Con Lei che non è nata eppure è morta E mi ha lasciato il cuore senz’amore: Eppure il cuore porta nel dolore: Lasciando il cuore mio di porta in porta.
En liet mijn hart achter van deur tot deur: Met Haar die niet geboren was en toch dood En mijn hart zonder liefde heeft achtergelaten: En toch het hart in het lijden draagt: Mijn hart achterlatend van deur tot deur.
3. Una forma nera cornuta Ascolto. Le fontane hanno taciuto nella voce del vento. Dalla roccia cola un filo d’acqua in un incavo. Il vento allenta e raffrena il morse del lontano dolore. Ecco son volto. Tra le rocce crepuscolari una forma nera cornuta immobile mi guarda immobile con occhi d’oro.
3. Een zwarte, gehoornde gestalte Ik luister. De bronnen zijn verstomd in de stem van de wind. Vanaf de rotswand stroomt een waterlijntje in een inham. De wind vertraagt en beteugelt de beet van al het verre lijden. Dan heb ik mij omgedraaid. Uit de duistere rotsen kijkt onbeweeglijk een gehoornde, zwarte gestalte mij aan, onbeweeglijk, met gouden ogen.
4. O Satana Passeggio sotto l’incubo dei portici. Una goccia di luce sanguigna, poi l’ombra, poi una goccia di luce sanguigna, la dolcezza dei seppelliti. Scompaio in un vicolo ma dall’ombra sotto un lampione s’imbianca un’ombra che ha le labbra tinte. O Satana, tu che le troie notturne metti in fondo ai quadrivii, o tu che dall’ombra mostri l’infame cadavere di Ofelia, o Satana abbi pietà della mia lunga miseria!
4. O Satan Ik wandel onder de nachtmerrie van de zuilen. Een spel van bloederig licht, dan de schaduw, dan een spel van bloederig licht, de zachtheid van de begravenen. Ik verdwijn in een steegje maar uit de schaduw onder een lantaarn verbleekt een schaduw met geschilderde lippen. O Satan, jij, die de hoertjes achter de kruising plaatst, of jij die het infame kadaver van Ophelia uit de schaduw tevoorschijn tovert, o Satan, heb medelijden met mijn lange lijden!
5. Sul treno in corsa Ero sul treno in corsa: disteso sul vagone sulla mia testa fuggivano le stelle e i soffi del deserto in un fragore ferreo: incontro le ondulazioni come di dorsi di belve in agguato: selvaggia, nera, corsa dai venti la Pampa che mi correva incontro per prendermi nel suo mistero: che la corsa penetrava, penetrava con la velocità di un cataclisma: dove un atomo lottava nel turbine assordante nel lugubre fracasso della corrente irresistibile. ……
5. Op een rijdende trein Ik was op een rijdende trein: Uitgestrekt op de wagon, boven mijn hoofd vlogen de sterren. En de adem van de woestijn in een ijzeren dreunen: Ik zie de bergen als ruggen van loerende wilde beesten: wild, zwart, de pampa beweegt door de wind die mij tegemoet rende om me mee te nemen in zijn mysterie: waar de loop binnendrong, drong hij binnen met de snelheid van een orkaan: Waar een atoom vocht in de oorverdovende turbine in de lugubere herrie van de onweerstaanbare stroom. Ik stond overeind: ik stond overeind. Was het de dood? Of het leven?
Ero in piedi: ero in piedi: Era la morte? Od era la vita? 14
Donderdag 23 mei 6. Il Russo Il Russo era condannato. Da diciannove mese rinchiuso, affamato, spiato implacabilmente, doveva confessare, aveva confessato. E il supplizio del fango!
6. De Rus De Rus was veroordeeld. Sinds negentien maanden opgesloten, uitgehongerd. Onverbiddelijk bespioneerd, moest hij bekennen, had bekend. En de marteling van de modder!
Ora io lo vedevo chiudersi gli orecchi per non udire il rombo come di torrente sassoso del continuo strisciare dei passi.
Nu zag ik dat hij zijn oren dichthield om het dreunen van de voetstappen niet te horen, dat klonk als een rivier vol stenen.
Erano i primi giorni che la primavera si svegliava in Fiandra.Dalla camerata a volte (la camerata dei veri pazzi dove ora mi avevano messo), oltre i vetri spessi, oltre le sbarre di ferro, io guardavo il cornicione profilarsi al tramonto. Un pulviscolo d’oro riempiva il prato, e poi lontana la linea muta della città rotta di torri gotiche. E cosÏ sera coricandomi nella mia prigionia salutavo la primavera. E una di quelle sere seppi: il Russo era stato ucciso.
Het waren de eerste dagen van de lente ontluikend in Vlaanderen. Uit de gewelfde slaapzaal (de slaapzaal voor de echte gekken waar ze me in gestopt hadden), zag ik ook Door de dikke vensterbanken, tussen de ijzeren spijlen, Hoe de kroonlijsten zich aftekenden tegen de zonsondergang. En in de verte de zwijgende horizon van de stad, onderbroken door gotische torens. Zo groette ik iedere avond, als ik in mijn gevangenis ging slapen, de lente. En op een van deze avonden wist ik het: Ze hebben de Rus gedood. Uit: Canti Orfici van Dino Campana Werkvertaling Louis Andriessen
Cristina Zavalloni 15
Vrijdag 24 mei Paolo Gorini 17.00 - 17.30 uur / 4’33 grand café ca. 30 minuten zonder pauze Paolo Gorini piano Programma Louis Andriessen (1939) Caecilia’s contrapunt (2006) Base (1994) Etude pour les timbres (1962) Feli-citazione (2000) Trois pieces (1961) Ricercare (1966) Wals (1974) Menuet voor Marianne (1983) Berceuse voor Annie van Os (1985) Romance voor Caecilia (1991) Lied (1993) The memory of roses (1992) Biografie De Italiaanse pianist en componist Paolo Gorini is gespecialiseerd in hedendaagse muziek. Na zijn eerste masterdiploma (kamermuziek) dat hij behaalde aan het conservatorium Giuseppe Verdi in Milaan, vervolgde hij zijn studie aan het Conservatorium van Amsterdam, waar hij onder anderen les had van Ralph van Raat. Hier behaalde hij zijn tweede masterdiploma (piano met focus op nieuwe muziek). Hij nam verschillende keren deel aan het Componisten Festival Amsterdam en is vaste pianist van het Nieuw Ensemble.
16
Vrijdag 24 mei
Ralph van Raat
Programma Louis Andriessen (1939) Uit Souvenirs d’enfance (1954/1966) ·· Rondo opus 1, Allegro Marcato, Nocturne
Andriessen en Stravinsky 20.15 - 22.00 uur / Grote Zaal
Prospettive e Retrospettive (1959)
ca. 50 minuten voor de pauze ca. 35 minuten na de pauze
Registers (1963)
Ralph van Raat piano
Trepidus (1983)
Inleiding 19.00 - 19.45 uur / Foyerdeck 1
Uit Memory of Roses (1974/1993) ·· Wals, Lied, Chorale, Deuxième Chorale
In de inleidingenreeks Louis’ Legacy spreekt Hans Haffmans met een componist wiens carrière begon als student bij Louis Andriessen. Vandaag zijn dat de jonge Nederlandse componist Max van Platen en muziekjournalist en Andriessen-biograaf Jacqueline Oskamp.
Image de Moreau (1999) Searching for Unison (for Ralph van Raat) (2018; Nederlandse première) Pauze Igor Stravinsky (1882 - 1971) Le sacre du printemps voor piano solo (1910/1913; arr. Vladimir Leyetchkiss 1985) Deel 1: L’adoration de la terre ·· Introduction ·· Les Augures printaniers ·· Jeu du rapt ·· Rondes printanières ·· Jeux des cités rivals ·· Cortège du sage: Le Sage ·· Embrasse de la terre ·· Danse de la terre Deel 2: Le sacrifice ·· Introduction ·· Cercles mystérieux des adolescents ·· Glorification de l’élue ·· Evocation des ancêtres ·· Action rituelle des ancêtres ·· Danse sacrale (L’élue)
Ralph van Raat 17
Vrijdag 24 mei Toelichting
een periode van 45 jaar had hij werken geschreven in elke denkbare stijl.’ ‘Aan de hand van die pianostukken kun je zijn ontwikkeling goed volgen. Je merkt dat hij de actualiteit in de muziek omhelst. In de jaren vijftig en zestig werkt hij heel serieus met twaalftoonstechnieken. Kort daarna verschijnen grafische partituren. Maar altijd doet Andriessen er iets bijzonders mee. In het aleatorische Registers zitten bepaalde akkoorden die je móet spelen, typische Andriessen-akkoorden. In de jaren zeventig en tachtig ontwikkelt hij het Haagse School-geluid. Je hoort de opkomst van pop en rock in het idioom van een werk als Trepidus. Het is monumentaal, moet van begin tot eind martellato (gehamerd) gespeeld worden. Het heeft wat weg van een Sacre du printemps zoals die geklonken zou hebben als Stravinsky De Staat had kunnen horen. Image de Moreau klinkt als minimal music die uit zijn voegen barst, maar er zit ook een Franse lyriek in. Daarmee sluit het aan bij deze tijd, waarin alles mogelijk is.’
Pianist Ralph van Raat brengt een uniek programma. In de uitvoering van composities die Louis Andriessen voor piano schreef, omspant hij diens hele carrière: van het eerste officiële werk uit 1954 Rondo opus 1 tot Searching for Unison, dat het afgelopen jaar ontstond. Daarnaast voert hij het arrangement van Igor Stravinsky’s Le sacre du printemps uit dat Vladimir Leyetchkiss in 1985 maakte voor solo piano. Het was pianodocent Ton Hartsuiker die Ralph van Raat tijdens zijn studie op het spoor zette van de pianomuziek van Louis Andriessen door hem de partituur van Prospettive e Retrospettive voor te zetten. Dit werk – door Hartsuiker in 1959 in première gebracht – was nooit uitgegeven en bestond alleen in manuscript. Zo werd Van Raats interesse voor het gevarieerde oeuvre van Andriessen gewekt.
Andriessen omhelst de actualiteit in de muziek, maar doet er altijd iets bijzonders mee.
Componist en pianist Aan alle stukken is te horen dat Andriessen behalve componist ook pianist is, aldus Van Raat. ‘Veel stukken zijn moeilijk. Je moet vaak met gekruiste handen spelen, noten snel herhalen. Maar het speelt fijn. De muziek is goed geschreven voor het instrument. Je hoort dat hij de sonoriteit van de piano kent. Hij schrijft goede harmonieën. In de resonantie en de combinatie van kracht en finesse hoor je echo’s van Claude Debussy en Maurice Ravel.’
Die werd versterkt door een uitvoering die hij tijdens het zomerfestival in Tanglewood verzorgde van Image de Moreau in aanwezigheid van de componist. ‘Ik was verwonderd over het grote verschil tussen de pianowerken, waar veertig jaar tussen zit’, zegt Van Raat. ‘Ik had die stukken in mijn vingers en vond dat er iets mee moest gebeuren. Het klikte goed met Louis Andriessen en in onze gesprekken ontstond het idee om alle werken op te nemen die hij voor solo piano gecomponeerd had. Over
Van Raat opent het concert met een selectie uit Souvenirs d’enfance, een verzameling vroege werken van Andriessen. Rondo opus 1 en Nocturne laten horen hoezeer hij geïnspireerd was door Franse 18
Vrijdag 24 mei Vladimir Leyetchkiss. Het is in wezen een bewerking van de versie voor quatre-mains die Stravinsky publiceerde voordat de orkestpartituur uitgebracht werd. De piano is bij uitstek geschikt om de complexe ritmes en harmonieën van de Sacre weer te geven en daarmee een verband te leggen met die elementen in het werk van Andriessen. Andriessen heeft er geen probleem mee om musici hard te laten werken. Deze versie van de Sacre is daar helemaal mee in overeenstemming.
kleuringen in de muziek, al breken er soms dissonante akkoorden door. Ook speelt hij een selectie uit The Memory of Roses, korte, relatief eenvoudige stukjes die Andriessen schreef voor vrienden en familieleden, als verjaardagscadeau of om degene aan wie het opgedragen was in het zonnetje te zetten. Zo is Wals, de vroegste van de verzameling, opgedragen aan Reinbert de Leeuw. Chorale is bedoeld als in memoriam voor John Cage. Deuxième chorale was oorspronkelijk bedoeld voor een speeldoosje. In deze stukken laat Andriessen zich van een zeldzaam gevoelige kant zien.
Zie voor biografieën pag. 72
Gecomponeerd in de twaalftoonstechniek was Prospettive e Retrospettive uit 1959 een blik in een mogelijke toekomst. Het notenmateriaal beweegt zich niet alleen vooruit, maar wordt ook omgekeerd in een retrograde. Die is het duidelijkst herkenbaar in de basfrase aan het begin en het slot van het stuk. Searching for Unison is het meest recente werk. Het ging vorig jaar in première in New York. In vier minuten biedt het een overzicht van Andriessens oeuvre voor piano, zegt Van Raat. ‘Hij wilde oorspronkelijk een stuk schrijven voor piano unisono, maar kwam erachter dat dat niet goed lukte. Wat er nu gebeurt is dat de twee handen unisono proberen te spelen, elkaar in de weg zitten en vervolgens uit elkaar bewegen. Dan wordt de stijl romantisch met een minimalistische ondertoon, waarin je een echo van De Staat hoort. Vanuit dat gegeven gaat hij over op een twaalftoonsstijl, met figuraties van noten die aan Conlon Nancarrow doen denken. Via jazzy akkoorden keert hij terug naar een romantische melodie die tonaal wordt, en uiteindelijk een wordt met de stilte.’ Het lot van elk muziekstuk. Van Raat besluit zijn optreden met een uitvoering van Stravinsky’s Le sacre du printemps, voor solo piano bewerkt door
Igor Stravinsky 19
Vrijdag 24 mei
All Ellington All Andriessen 22.30 - 23.15 uur / Entreehal ca. 45 minuten zonder pauze Jodi Gilbert zang Eric Boeren cornet Jimmy Sernesky trompet Joost Buis trombone Mo van der Does altsaxofoon, klarinet Natalio Sued tenorsaxofoon, klarinet Jessie BrevĂŠ baritonsaxofoon Oscar Jan Hoogland piano Wilbert de Joode bas Victor de Boo drums All Ellington speelt al sinds 2013 elke derde dinsdag van de maand repertoire van het legendarische Duke Ellington Orchestra in het Amsterdamse Zaal 100. Helemaal in de geest van het inventieve pionierswerk van Ellington speelt het tentet de bekende jazzstukken in eigen arrangementen met veel ruimte voor improvisatie. Vanavond passen ze dezelfde frisse en losse benadering toe op het werk van Louis Andriessen. Zelden zal Andriessen zo jazzy en vrij hebben geklonken!
All Ellington 20
Vrijdag 24 mei
21
Zaterdag 25 mei Asko|Schönberg
Programma Rozalie Hirs (1965) parallel world and sea (2017/2018) ·· parallel world [breathing]* ·· parallel sea [to the lighthouse]**
Ter ere 13.00 - 14.20 uur / Grote Zaal ca. 80 minuten zonder pauze
Pete Harden (1979) At Pappa’s Altar (2018)**
Reinbert de Leeuw dirigent Ernestine Stoop harp Zoë Knoop harp Doris Hochscheid cello
Mary Finsterer (1962) And the sun will rise (wereldpremière; 2019) Martijn Padding (1956) Last Words – voor cello en ensemble (2010) ·· Preambulum ·· Aria ·· Foforlalana * in opdracht van de Universiteit van Amsterdam en het Concertgebouworkest ** in opdracht van Asko|Schönberg
parallel world and sea, At Pappa’s Altar en Last Words kwamen tot stand met steun van Fonds Podiumkunsten
Asko|Schönberg 22
Zaterdag 25 mei
Martijn Padding
Rozalie Hirs
Pete Harden
Mary Finsterer
Ernestine Stoop
Reinbert de Leeuw
Doris Hochscheid
ZoĂŤ Knoop 23
Zaterdag 25 mei Toelichting
combineert elementen uit minimal music en de spectrale traditie en is zo – niet geheel toevallig – verwant aan het werk van mijn beide leraren, Louis Andriessen en Tristan Murail. Parallel world [breathing] wordt gedragen door het ademen van de fluitist en klarinettist. In parallel sea [to the lighthouse] speelt naast de adem ook het golven van het water en een denkbeeldige reis naar een vuurtoren een grote rol. Bewegingen van de adem en de golven sluiten naadloos op elkaar aan. De vuurtoren is met zijn periodiek draaiende licht, als een pulsar, hoorbaar.’ Hirs geeft de musici toonhoogten gebaseerd op boventonen, maar ze laat hen geen microtonen spelen; alles is afgerond op halve tonen. De elektronische klanken, die Hirs zelf synthetiseerde, bestrijken wel het complete spectrum. Het ensemble gebruikt die klanken om op te intoneren.
Als compositiedocent stond Louis Andriessen erom bekend dat hij studenten niet wilde opleiden tot kopieën van hemzelf. Het ging hem er juist om dat ze hun eigen stem zouden vinden, hun eigen muziek zouden ontwikkelen. Hoe divers de componisten zijn die bij hem gestudeerd hebben, is te horen in dit programma, al blijken er soms toch elementen van zijn benadering in hun werk door te sijpelen.
Rozalie Hirs parallel world and sea Parallel world and sea bestaat uit twee delen die Rozalie Hirs als één doorgaande beweging componeerde, maar die ook als aparte stukken uit te voeren zijn. Hirs schreef parallel world [breathing] in 2017 in opdracht van het Concertgebouworkest voor acht van zijn solisten, met een speciale rol voor harpisten Petra van der Heide en Sandrine Chatron. De originele solopartij bleek zo virtuoos, dat Hirs deze op verzoek van Petra van der Heide splitste over twee harpen, waardoor de harpklank heen en weer zingt binnen het ensemble. Een jaar later volgde parallel sea [to the lighthouse], dat ze voor ensemble Asko|Schönberg schreef, eveneens met glansrollen voor twee harpen, bij de première bespeeld door Godelieve Schrama en Ernestine Stoop. Samen met de vibrafoon spelen ze in elkaar grijpende arpeggio’s, die klinken als wolken.
Pete Harden At Pappa’s Altar Pete Harden schreef At Pappa’s Altar voor een programma van ensemble Asko|Schönberg rond Frank Zappa. Harden selecteerde vijfentwintig nummers van de tegendraadse Amerikaanse componist, bandleider en gitarist en lichtte daar de beginmaten uit. Deze beginmaten plaatste hij in een omgekeerde chronologische volgorde achter elkaar. Bovendien keerde hij de volgorde van de noten in de partituur om. Het ensemble speelt de muziek dus in dubbele zin achterstevoren. Zo roept Harden de klankwereld van Zappa op, met zijn complexe ritmes en stijlontleningen en citaten van moderne componisten, maar door de omkering zijn de bronnen nauwelijks herkenbaar. Harden: ‘Ik wilde de
‘Parallel world and sea vormt een evocatief tweeluik, met dromerige, verfijnde klanken’, zegt Hirs. ‘De nadruk ligt op textuur en harmonie. Ik heb de tonen in de harmonieën berekend via natuurlijke en vervormde boventoonreeksen. De muziek 24
Zaterdag 25 mei reikwijdte van Zappa’s muzikale taal laten horen en werken gebruiken die naar andere componisten verwijzen. Ik wilde ook laten zien, hoe ongelofelijk consistent Zappa zijn hele leven bleef. Zo ontwikkelde hij zich niet van popsongs naar atonaliteit en was hij in zijn vroege jaren net zo avontuurlijk als later. Uiteindelijk was het proces veel bewerkelijker dan ik had verwacht: het zoeken naar geschikte muziek, het transcriberen, de omkering uitpuzzelen en nagaan of het wel klonk. Ik wilde een structuur waarbij de stukken steeds korter werden naarmate ze verder teruggingen in de tijd. En het moest een autonoom stuk worden, niet zomaar een lappendeken.’ Overigens is er een zekere verwantschap tussen Zappa en Andriessen: komend vanuit de rock integreerde de Amerikaan elementen uit eigentijdse composities in zijn muziek, terwijl Andriessen met zijn klassieke opleiding instrumenten en volumes uit de rock in zijn muziek gebruikt. Als collage doet het bovendien denken aan Andriessens vroege pianowerk Strawinsky.
will rise geschreven voor de gedenkwaardige gelegenheid van de tachtigste verjaardag van Louis Andriessen.’
Martijn Padding Last Words Sinds zijn First Harmonium Concerto uit 2007 werkt Martijn Padding aan een serie concerten voor solisten en niet te groot bezette ensembles. Last Words schreef hij voor Asko|Schönberg en celliste Doris Hochscheid. Over zijn compositie schrijft hij: ‘Last Words is een muzikaal portret van Doris Hochscheid. Het kwam tot stand door een intense samenwerking met haar, waarbij ze schetsen en etudes, die ik ter voorbereiding voor haar maakte, steeds maar weer doorspeelde. Het is een driedelig werk met snelle buitendelen, die een rustig middendeel omlijsten waarin Doris zichzelf begeleidt door een hi-hat te bespelen. De bedoeling is allereerst om de plofjes van de hi-hat exact gelijk te krijgen met haar pizzicati. Maar daarnaast vind ik het interessant om voor musici handicaps in te bouwen. In dit concert speelt de slagwerker de rol van schaduwsolist en antagonist. In de instrumentatie is een belangrijke rol bedeeld aan een simpel Yamaha Keyboard dat de totaalklank naar de hand zet, doordat de elementaire samples nauwelijks mengen. Het derde deel Foforlalana is in de verte gebaseerd op de meesterlijke Forlana uit Bachs eerste orkestsuite, wat mij betreft een van de mooiste snelle stukken muziek die er zijn.’
Mary Finsterer And the sun will rise Over haar nieuwe compositie zegt Mary Finsterer: ‘And the sun will rise is onderdeel van een serie orkestwerken die ontleend zijn aan de rijke tradities van verhalen uit de mondelinge overlevering en verbeelding.’ Ze vervolgt: ‘Daarin creëer ik almaar veranderende fysieke landschappen waar de luisteraar doorheen reist. Geïnspireerd door Victor Hugo’s zinsnede ‘Zelfs de donkerste nacht zal een einde kennen en de zon zal opkomen’, is het thema van dit werk hoop voor het heden; en hoop voor de toekomst. De inspiratie voor de muziek is de Zuidpool, een continent dat de uiterste grens vertegenwoordigt van wat we ons kunnen voorstellen. Ik heb And the sun
Zie voor biografieën pag. 72
25
Zaterdag 25 mei
Monica Germino MUTED 15.00 - 15.40 uur / Kleine Zaal 17.00 – 17.40 uur / Kleine Zaal ca. 40 minuten zonder pauze Monica Germino viool, stem Floriaan Ganzevoort licht, mise-en-espace Programma Louis Andriessen (1939), David Lang (1957), Julia Wolfe (1958), Michael Gordon (1956) MUTED (2018) In opdracht van Concertgebouw de Doelen, Music on Main, Vancouver, Huddersfield Contemporary Music Festival en het Oranjewoud Festival
Monica Germino 26
Zaterdag 25 mei Toelichting
Voor deze voorstelling ontwierp kunstenaar Floriaan Ganzevoort een lichtobject, gebaseerd op de werking en verspreiding van geluidsgolven in de ruimte. Dit object is een visuele as waar de voorstelling om draait. Het staat in het midden van de zaal, en Germino loopt er tijdens het spelen steeds omheen. Het publiek is rondom het speelvlak opgesteld.
De theatrale voorstelling MUTED van violiste Monica Germino kwam tot stand nadat geconstateerd werd dat ze door een aandoening overgevoelig is voor luide volumes. Germino meldde dat aan componist Michael Gordon, die een werk voor haar elektrisch versterkte viool aan het schrijven was. Zijn reactie was: ‘Ik ga een stuk voor je schrijven zo zacht, dat het me niet kan schelen of iemand het kan horen.’ De andere Bang on a Can-leden David Lang en Julia Wolfe, wilden bijdragen aan wat een gezamenlijk werk moest worden en nodigden hun voormalige leraar Louis Andriessen uit om er ook een stuk voor te schrijven. Het is een collectief werk geworden: de componisten hebben hun naam niet verbonden aan de individuele delen.
Zie voor biografieën pag. 74
In MUTED bespeelt Germino diverse violen, waaronder een ‘fluisterviool’ die speciaal voor deze voorstelling ontworpen en gebouwd is door Marcel Wanders en Bas Maas. In plaats van een klankkast heeft dit instrument een open frame. Daarnaast gebruikt ze een keur aan sordino’s (‘mutes’ in het Engels), dempers die op de kam van een strijkinstrument geplaatst worden om het geluid zachter te maken en een ander timbre te geven. De sordino’s, in uiteenlopende materialen, vormen en kleuren, komen uit haar verzameling van meer dan vierhonderd exemplaren. Terwijl Germino zich van viool naar viool beweegt, reciteert en zingt ze teksten die ze heeft samengesteld uit columns van humorist Don Marquis in verschillende kranten en periodieken over de kakkerlak Archy (in een vroeger bestaan een dichter) en de straatkat Mehitabel, naar eigen zeggen een reïncarnatie van Cleopatra. 27
Zaterdag 25 mei Liedtekst
and what lovely fish dinners we used to have and she licked her chops
MUTED Tekst: Don Marquis (1878–1937) uit Archy and Mehitabel
this is the song of mehitabel of mehitabel the alley cat
We came into our room earlier than usual in the morning and discovered a gigantic cockroach jumping about upon the keys of the typewriter. He would climb up on the framework of the machine and cast himself with all his force upon a key, head first, and his weight and the impact of the blow were just sufficient to operate the machine, one slow letter after another. He could not work the capital letters, and he had a great deal of difficulty operating the mechanism that shifts the paper so that a fresh line may be started. After about an hour of this frightfully difficult literary labor he fell to the floor, and we saw him creep feebly into a nest of poems which are always there in profusion. Congratulating ourself that we had left a sheet of paper in the machine the night before so that all this work had not been in vain, we made an examination and this is what we found:
as i wrote you before boss mehitabel is a believer in the pythagorean theory of the transmigration of the soul and she claims that formerly her spirit was incarnated in the body of cleopatra
i was once a vers libre bard but i died and my soul went into the body of a cockroach it has given me a new outlook upon life i see things from the under side now
oh i should worry and fret death and i will coquette there is a dance in the old dame yet toujours gai toujours gai
i have my ups and downs but wotthehell wotthehell yesterday sceptres and crowns fried oysters and velvet gowns i wake the world from sleep as i caper and sing and leap when i sing my wild free tune wotthehell wotthehell cage me and i’d go frantic my life is so romantic capricious and corybantic and i’m toujours i’m toujours gai toujours gai
I once was an innocent kit but a maltese cat came by with a come hither look in his eye and a song that soared to the sky and i followed adown the street the pad of his rhythmical feet wotthehell
there is a cat here called mehitabel boss i have discovered that mehitabel’s soul formerly inhabited a human also at least that is what mehitabel is claiming these days who were you mehitabel I asked her i was cleopatra once she said well i said i suppose you lived in a palace you bet she said
my youth i shall never forget but there is nothing i regret 28
Zaterdag 25 mei boss sometimes i think that our friend mehitabel is a trifle too wild
we are like human beings used to be before they became too civilized to enjoy themselves
Moth i was talking to a moth the other evening he was trying to break into an electric light bulb and fry himself in the wires
and before i could argue him out of his philosophy he went and immolated himself on a patent cigar lighter i do not agree with him myself i would rather have half the happiness and twice the longevity
why do you fellows pull this stunt i asked him because it is the conventional thing for moths or why if that had been an uncovered candle instead of an electric light bulb you would now be a small unsightly cinder have you no sense plenty of it he answered but at times we get tired of using it we get bored with the routine and crave beauty and excitement fire is beautiful and we know that if we get too close it will kill us but what does that matter it is better to be happy for a moment and be burned up with beauty than to live a long time and be bored all the while so we wad all our life up into one little roll and then we shoot the roll that is what life is for it is better to be a part of beauty for one instant and then cease to exist than to exist forever and never be a part of beauty our attitude toward life is come easy go easy
but at the same time i wish there was something i wanted as badly as he wanted to fry himself
29
Zaterdag 25 mei
Tom Sanderman 19.50 - 19.55 / Entreehal Tom Sanderman tenorsax en spreekstem Programma Louis Andriessen (1939) Toespraak Saxofonist Tom Sanderman is medeoprichter van het Nederlandse experimentele ensemble VONK en lid van het Haags Saxofoonkwartet. Hij is regelmatig gastmusicus bij andere ensembles. Tom studeerde saxofoon bij Ties Mellema en Niels Bijl. Hij nam deel aan het Bang on a Can Summer Festival 2016 in MASS MoCA (VS), waar hij samenwerkte met componisten als Julia Wolfe en John Luther Adams. Hij is een pleitbezorger van hedendaagse muziek en won in 2015 de Jacques de Leeuw Award. In 2016 bracht hij zijn eerste soloalbum The River Beneath Us uit met composities van Anthony Fiumara, Steve Reich, Terry Riley en Philip Glass. Vorig jaar volgde de tweede cd Whoever You Are Come Forth, opnieuw met muziek van Fiumara en daarnaast werken van Remy Alexander, Kate Moore en Aart Strootman.
30
Zaterdag 25 mei
I SOLISTI
Programma Martijn Padding (1956) Remote Places (1989)
De Staat van Andriessen 20.15 - 22.00 uur / Grote Zaal
Louis Andriessen (1939) M is for Man, Music, Mozart (1991) 1. The Alphabet Song 2. Instrumental I 3. The Vesalius Song 4. Instrumental II 5. The Schultz Song 6. Instrumental III
ca. 45 minuten voor de pauze ca. 35 minuten na de pauze Etienne Siebens dirigent Nora Fischer zang (M is for Man, Music, Mozart) Inleiding 19.15 - 19.45 uur / Foyerdeck 1
Pauze Louis Andriessen De Staat
In de inleidingenreeks Louis’ Legacy spreekt Hans Haffmans met een componist wiens carrière begon als student bij Louis Andriessen. Vandaag: Martijn Padding. Ook muziekjournalist en Andriessen-biograaf Jacqueline Oskamp schuift aan.
31
Zaterdag 25 mei Toelichting
beweeglijk. In de ratelende pianoslierten en beukende tremolo’s is te horen dat ik toen onder de indruk was van Luciano Berio, de leraar van Louis. Het klinkt naar Berio op klompen, zonder diens elegantie. De finale, waarin de hoorn als het ware de ruimte in gelanceerd wordt, laat al horen hoe ik me later als componist zou ontwikkelen. Die hoornsolo is een eerbetoon aan Jan Wolff [oprichter van Muziekgebouw aan ’t IJ], zelf hoornist, aan wie ik in die periode veel te danken had.’
Twee baanbrekende composities van Louis Andriessen vormen de hoofdmoot van dit concert. De Staat veroorzaakte met een mix van minimal music en invloeden van jazz en rock een schokgolf in de muziekwereld, die zich tot ver buiten Nederland verspreidde. M is for Man, Music, Mozart markeerde zijn eerste samenwerking met filmer Peter Greenaway, met wie hij later twee grote opera’s zou maken.
Louis Andriessen
Het concert opent met Remote Places, een vroeg werk van Martijn Padding, voormalig student van Andriessen en nu al jaren diens opvolger als docent compositie aan het Koninklijk Conservatorium Den Haag. Padding schreef het voor de bigbandbezetting van Orkest De Volharding.
M is for Man, Music, Mozart Hoewel Louis Andriessen eerder al muziek voor theater geschreven had, was M is for Man, Music, Mozart zijn eerste compositie bij een film. Het idee voor dit werk ontstond in het Mozartjaar 1991, twee eeuwen na diens dood.
Martijn Padding Remote Places
In zijn boek Gestolen Tijd vertelt Andriessen dat hij een van de zes componisten was die door de BBC gevraagd werden om een video over Mozart te maken. Hij kende films van Peter Greenaway en vroeg hem of hij voor de beelden wilde zorgen. Aan het resultaat is te merken dat componist en filmer aan elkaar gewaagd waren. In de analytische, niet-emotionele benadering van beeld en muziek tonen ze een bijzondere verwantschap. Allebei gebruiken ze citaten, zoals de cabaretstijl van Hanns Eisler, en (vanzelfsprekend) flarden Mozart die Andriessen een jazzy setting geeft; bij Greenaway de Vitruviusman van Da Vinci en het werk van Eadweard Muybridge, die bewegingspatronen van mensen en dieren vastlegde met snel achter elkaar genomen foto’s. Ze deinzen geen van beiden terug voor agressie en voor het toepassen van abrupte overgangen als stijlmiddel.
Kort voor hij aan het conservatorium in Den Haag bij Louis Andriessen ging studeren, componeerde Martijn Padding op verzoek van orkest De Volharding Remote Places, een van zijn eerste volledig uitgeschreven werken. Padding omschrijft het als een compact virtuoos stuk met solistische rollen voor piano en hoorn, speciaal geschreven voor hoornist Teunis van der Zwart met wie hij intensief samenwerkte. Een kernachtig signaal, aan het begin gespeeld door een geagiteerd trio, wordt opgepikt door het orkest, dat het motief door de mangel haalt tot het uitmondt in een virtuoze hoornsolo. ‘Ik verdeel het orkest vervolgens in groepen die in verschillende tempi door elkaar heen spelen’, zegt Padding. ‘De muziek is snel en 32
Zaterdag 25 mei Andriessen schreef het werk op teksten van Plato uit diens geschrift Politeia (De Staat). Daarin spreekt de Griekse wijsgeer zijn vrees uit over een subversieve werking die muziek kan hebben op de staat. In de hoestekst bij de tweede opname van het werk, gemaakt tijdens het Holland Festival van 1978, geeft Andriessen uiting aan zijn teleurstelling dat Plato het bij het verkeerde eind had, een van de beweegredenen om het te componeren. Hij verwerkte een aantal Griekse elementen in De Staat: de teksten van Plato, gezongen in het Oud-Grieks; hobo’s en harpen, die een eigentijds equivalent vormen voor de vroegGriekse aulos en kithara; en tetrachorden, groepen van vier noten die de Grieken als basis gebruikten voor hun muziek.
Het libretto hebben Andriessen en Greenaway gezamenlijk geschreven. In M is for Man, Music, Mozart bouwen ze geen verhaallijn op, maar volgen ze een eigen logica, die in gang wordt gezet door het alfabet. Ze doorlopen dat van A tot M, met begrippen die onder meer verwijzen naar de menselijke voortplanting. ‘M’ markeert de constructie van de mens, letterlijk: uit chemische elementen en hulpmiddelen die gebruikt worden in de bouw, zoals katrollen en kabels. De naakte mens is geen bezield wezen, maar een object. De omgeving, waarin de film zich afspeelt, is veelbetekenend: een anatomisch theater uit de zeventiende eeuw. Uiteindelijk wordt dat het speelvlak voor een tot leven gewekt lichaam, dat al dansend de werking van zijn anatomie demonstreert. Ontleding, anatomie en analyse komen in dit werk samen, vaak door middel van associatie. Zo is het Engelse ‘chord’ zowel ‘kabel’ als ‘akkoord’, waardoor in één woord de sprong wordt gemaakt van toegepaste natuurkunde naar muziek. De compositie van Andriessen, geschreven voor Orkest De Volharding, bestaat uit vier liederen en drie instrumentale tussenstukken. Het laatste lied The Eisenstein Song is niet in de film opgenomen. Wanneer die vertoond wordt bij een uitvoering, zoals nu het geval is, blijft dat laatste lied achterwege.
Volharding en uithoudingsvermogen zijn sleutelwoorden. Andriessen schreef het stuk voor een deels versterkt ensemble van blazers, twee elektrische gitaren, twee piano’s, twee harpen, vier altviolen, vier vrouwenstemmen en basgitaar. Door het inzetten van een even aantal van de meeste instrumenten kan hij het ensemble in tweeën splitsen, wat aan het slot ook gebeurt. Daarmee werpt De Staat zijn schaduw al vooruit naar Hoketus, dat helemaal gebouwd is op die tweedeling. De tempi zijn hoog, tempowisselingen volgen elkaar soms om de paar maten op. De musici moeten met volle inzet en concentratie spelen, op hoog volume. Volharding en uithoudingsvermogen zijn de sleutelwoorden. Met zijn energie, die eerder aan rock dan aan klassieke muziek doet denken, heeft De Staat grote invloed gehad op generaties componisten.
Louis Andriessen De Staat De Staat, oorspronkelijk geschreven voor het Nederlands Blazers Ensemble, betekende de internationale doorbraak voor Louis Andriessen. Het is een monumentaal werk met een teugelloze energie, waarin Andriessen laat horen dat hij indertijd een geestverwant was van minimal music componisten Steve Reich en Philip Glass.
Zie voor biografieën pag. 75
33
Zaterdag 25 mei
I SOLISTI
Nora Fischer 34
Zaterdag 25 mei Liedteksten
the drift to sleep, pursuit by Gods, exposure of the bum, mathematics, leaving slowly, sucking in cold air round a warm tongue, ennui synchronized to the pulse, reports from a coiled trachea, It is only irregular clocks...
M is for Man, Music, Mozart The Alphabet Song Tekst: Louis Andriessen, Jeroen van der Linden
A is for Adam and E is for Eve, B is for.bile, blood and bones. C is for conception, chromosomes and clones. D is for Devil. F is for fertility and Venus’ fur. G is for gems and growth and genius. H is for hysteria. I is for intercourse. J is for Justine or the misfortunes of virtue. K is for Kalium, or potassium, if you like. L is for lust, and lightning, lightning...
Š Copyright 1991 by Boosey & Hawkes Music Publishers Ltd. Reproduced by permission of Boosey & Hawkes Music Publishers Ltd. M is for Man, Music, Mozart werd oorspronkelijk geschreven voor Not Mozart, een televisie special uit 1991, bedacht door Annette Moreau. M is for Man, Music, Mozart, een samenwerking tussen de Engelse regisseur Peter Greenaway en Louis Andriessen was een co-productie van de BBC en de AVRO ter gelegenheid van het Mozartjaar.
The Vesalius Song Tekst: Peter Greenaway
A phenomenon oiled by blood, made of unequal parts like a Cellini saltcellar. A little gold and a little charcoal. A little bone, a little wax. A little alcohol, a little horror and a little gum. A little ivory, a little sulphur, a little damp dust, a sluice of fluids. Twenty-four pulleys, one hundred counterweights, two lenses, dark shadows, swivels, a syringe, chords, strings, sins, shit, teeth, nails and various random involuntary motions. The Schultz Song Tekst: Peter Greenaway
A trembling and some laughter, a squirt of pee, a spit, whispers of the heart, a smell.
Etienne Siebens 35
Louis Andriessen - De Staat voor vier vrouwenstemmen en groot ensemble (1972-76) | Autograph full score Louis Andriessen Collection, Paul Sacher Foundation, Basel | Copyright by Boosey & Hawkes, London (scan 2010)
Zaterdag 25 mei
36
Zaterdag 25 mei De Staat
‘By no means,’ he said. ‘You seem to have Dorian and Phrygian left.’
Tekst: uit De Staat van Plato
III 397 b 7-c 2 ‘If it be given a musical mode and rhythm in accord with the diction, it may be performed correctly in almost the same mode throughout; that is, since character is so uniform, in one musical mode, and also in a similarly unchanging rhythm?’ ‘Yes,’ he said, ‘that is certainly the case.’
Ill 399 c 7-e 7 ‘Then,’ I said, ‘we shall not require for our songs and melodies a variety of strings or sudden changes of modulation?’ T think not,’ he said. ‘Then we shall not maintain the makers of harps and dulcimers, and of all instruments which are many-stringed and many-keyed?’ T think not,’ he said. ‘Then will you allow flute makers and flute players into the city? Has not the flute more notes than any other instrument, and are not those many-keyed instruments really imitations of the flute?’ ‘Obviously,’ he said. ‘You have left,’ I said, ‘the lyre and the zither, which will be useful in town, and in the fields the herdsmen may have a pipe.’ ‘So the argument tells us,’ he said. ‘We are making no innovation,’ I said, ‘when we prefer Apollo and Apollo’s instruments to Marsyas and his instruments.’ ‘No, by Zeus,’ he said, T think we are not.’ ‘Now, by the dog,’ I said, ‘here have we been purging the city which we said before was too luxurious, and we never noticed it.’ ‘Well, it was very wise of us,’ he said.
Ill 398 d 1-399 a 3 ‘A song is composed of three elements — words, musical mode, and rhythm.’ ‘Yes,’ he said, ‘that is so.’ ‘Well, as for the words, will they in any way differ from words that are not to go with music so far as concerns their conformity to those canons of subject and manner which we announced a little while ago?’ ‘No, they will not.’ ‘And should not the musical mode and the rhythm accord with the words?’ ‘Of course.’ ‘But we said that in our poems we want no weepings and lamentations.’ ‘No, certainly not.’ ‘What are the wailful modes? Tell me. You are musical.’ ‘Mixed Lydian and Hyperlydian, and some other similar ones.’ ‘Then these we must dismiss, must we not?’ I said. ‘For even in the training of virtuous women they are useless, much more so in the training of men.’ ‘Certainly.’ ‘Then are not drunkenness, effeminacy, and idleness most unseemly in guardians?’ ‘Surely.’ ‘Which are the soft and convivial modes?’ ‘There are Ionian and Lydian modes which are called slack.’ ‘Then, my friend, shall we use those for men who are warriors?’
IV 424 c 3-6 ‘He must beware of changing to a new kind of music, for the change always involves farreaching danger. Any alteration in the modes of music is always followed by alteration in the most fundamental laws of the state.’ Vertaling: A.D. Lindsay
37
Zondag 26 mei Ere Lievonen De goddelijke routine 11.00 – 12.00 uur / Kleine Zaal ca. 60 minuten zonder pauze Ere Lievonen Fokker-orgel, klavecimbel Programma Hendrik Andriessen (1892 - 1981) Thema met variaties (1949) orgel Louis Andriessen (1939) Mach’s mit mir, Gott (2016) orgel Overture to Orpheus (1982) klavecimbel Calliope Tsoupaki (1963) Common Passion (1994) klavecimbel Martijn Padding (1956) Cow music, three pieces under 100bpm (2003/ 2004) orgel ·· Padding’s country dance no. 1 ·· Vox humana ·· Padding’s country dance no. 2 Louis Andriessen De goddelijke routine (2017) orgel
38
Zondag 26 mei
Martijn Padding
Hendrik Andriessen
Calliope Tsoupaki
Ere Lievonen 39
Zondag 26 mei Toelichting
Louis Andriessen
Twee jaar geleden componeerde Louis Andriessen De goddelijke routine ter gelegenheid van de 125e geboortedag van zijn vader Hendrik, zelf organist en componist, het tweede werk voor orgel dat hij in zijn lange loopbaan schreef. Het jaar daarvoor schreef hij een bijdrage aan het Orgelbüchlein Project van de Brit William Whitehead, dat onlangs voor het eerst compleet werd uitgevoerd in het Orgelpark. Ere Lievonen voert beide werken uit op het Fokker-orgel.
Mach’s mit mir, Gott Mach’s mit mir, Gott is een bijdrage van Louis Andriessen aan het Orgelbüchlein Project van de Britse componist en organist William Whitehead. Whitehead nam het op zich het Orgelbüchlein van Johann Sebastian Bach te completeren. Bach had 164 orgelpreludes willen schrijven, korte voorspelen bij kerkhymnen, maar kwam niet verder dan 46. Wel had hij voor elk gepland stuk een pagina in het manuscript, met daarop de naam van het betreffende kerklied. Whitehead vroeg componisten om op de bestaande melodie een eigen prelude te schrijven van hooguit twee minuten. Andriessen koos voor Mach’s mit mir, Gott, dat in 2017 in première ging.
Bovendien speelt hij op dit instrument Thema met variaties van Hendrik Andriessen en Cow Music, dat geschreven werd door Martijn Padding, voormalig student van Louis Andriessen. Op klavecimbel speelt Lievonen Overture to Orpheus dat Andriessen schreef voor Annelie de Man en Common Passion van zijn voormalige studente en Componist des Vaderlands Calliope Tsoupaki.
Overture to Orpheus Louis Andriessen schreef Overture to Orpheus voor Annelie de Man, de grote Nederlandse voorvechtster van eigentijdse muziek voor klavecimbel.
Hendrik Andriessen Thema met variaties
Het was het eerste werk dat speciaal op haar verzoek geschreven was. Andriessen maakte de volgende aantekeningen bij het stuk: ‘Een klavecimbel heeft niets met een piano te maken, maar veel met tokkelinstrumenten zoals harp, gitaar, luit. Orpheus’ preludiëren stond me voor de geest bij het maken van deze compositie. Een verwijzing naar de dramatische ontwikkeling in het stuk maakt het tot een ouverture voor een imaginaire opera waarin Orpheus de hoofdrol vervult. Het grensgebied tussen canon- en unisonotechnieken is, evenals in mijn andere muziek de laatste jaren, het muzikale onderwerp van de compositie.’
Hendrik Andriessen schreef Thema met variaties voor Lady Susi Jeans, een Engelse organiste met wie hij bevriend was. Andriessen verbleef regelmatig in Cleveland Lodge, het landgoed waar Jeans met haar man woonde. Hij schreef het toen hij in de zomer van 1949 daarheen onderweg was. Jeans heeft het vaak uitgevoerd. Het is het meest gespeelde werk van Hendrik Andriessen in Groot-Brittannië. Het zijn eerder omwerkingen van het thema in één doorlopend stuk dan variaties in gescheiden delen. 40
Zondag 26 mei
Calliope Tsoupaki
geweest. De koeiendans die ze dan uit pure blijdschap uitvoeren kent bizarre sprongen en is van grote schoonheid.’
Common Passion Common Passion is tot nu toe het enige werk dat Tsoupaki voor klavecimbel solo schreef.
Louis Andriessen
Tsoupaki schreef het eveneens voor Annelie de Man. In de titel speelt ze met de betekenis van van het woord passion als lijdensverhaal, terwijl ze ook heeft willen uitdrukken dat Annelie de Man en zijzelf een diepe liefde gemeen hebben voor muziek.
De goddelijke routine is een eerbetoon van Louis Andriessen aan zijn vader Hendrik.
De goddelijke routine
In een interview met het Haarlems Dagblad, een paar dagen voor de première, vertelde Andriessen dat de titel ontleend was aan een boek van de filosoof Louis Hoyack: ‘Hoyack stelt dat onze geest zich niets kan voorstellen wat niet conform is aan Gods orde en de immanente werkzaamheid ervan, de ‘goddelijke routine’. De tegenstelling tussen die twee woorden – goddelijk, routine – inspireerde me. Ik realiseerde me dat routine verwant is aan ‘route’, ‘weg’ en legde de link met Lao Tse, met het taoïsme. Tegelijkertijd is die jeugdherinnering aan mijn orgel spelende vader in de kerk en ik naast hem op de orgelbank ook volkomen onmystiek. Het was ons dagelijks leven, het heeft me gevormd.’
Martijn Padding Cow music, three pieces under 100bpm Martijn Padding schreef Cow music voor harmoniumspeler Dirk Luijmes, voor wie hij later ook een Harmonium Concerto schreef. ‘In veel van mijn werk spelen oernederlandse elementen en onderwerpen een hoofdrol’, schrijft hij. ‘Cow music is een ode aan het prachtdier de koe en het Nederlandse landschap dat langzaam aan het verdwijnen is. Het vertrouwde beeld van een kudde koeien in een weide is niet meer zo vanzelfsprekend in een land dat nu bijna geheel geasfalteerd lijkt. In een artikel las ik dat de kwaliteit van de melk van koeien die naar muziek luisterden met een puls van onder de 100 slagen per minuut (100bpm) aanzienlijk beter was dan de koeien die naar muziek luisterden met een puls van boven de 100 slagen per minuut (techno voor koeien). Het eerste deel van Cow music mijmert melancholisch over een sappige weide. In het tweede deel hoort u de dorpsorganist in de vertolking van een mystieke psalm. Het derde deel verbeeldt het moment waarop de koeien in het voorjaar voor het eerst weer de wei ingaan na maandenlang op stal te zijn
Zie voor biografieën pag. 75
41
Zondag 26 mei
Maak Muziek! Andriessen Festival Special Voor kinderen (7+) met volwassenen 13.00 - 14.30 uur / Atriumzaal ca. 90 minuten zonder pauze Een Maak Muziek! workshop tijdens het Andriessen Festival. Speciaal in het teken van Hoketus, een van de beroemdste composities van Louis Andriessen. Hoketus... wat betekent dat eigenlijk? Hoketus is een compositietechniek waarbij twee of meer stemmen om en om dezelfde korte tonen spelen. Dit is een heel oude techniek. Al tijdens de late middeleeuwen werd deze toegepast in zowel vocale als instrumentale muziek. Vanmiddag staat Hoketus in het SoundLAB centraal en gaan we onderzoeken of wij ook ons eigen hoketus-muziekstuk kunnen maken.
42
Zondag 26 mei
Odysseus’ Women + Anaïs Nin
Inleiding 19.15 - 19.45 uur / Foyerdeck 1 In de inleidingenreeks Louis’ Legacy spreekt Hans Haffmans met een componist wiens carrière begon als student bij Louis Andriessen. Vandaag: Yannis Kyriakides. Ook muziekjournalist en Andriessen-biograaf Jacqueline Oskamp schuift aan.
Nieuw Amsterdams Peil 15.00 - 16.15 uur / Grote Zaal 20.15 - 21.30 uur / Grote Zaal ca. 75 minuten zonder pauze
Programma
Maggie Finnegan sopraan (Odysseus’ Women) Lisa Willems sopraan (Odysseus’ Women) Bauwien van der Meer sopraan (Odysseus’
Louis Andriessen (1939) Odysseus’ Women (1995) Anaïs Nin (2009/2010)
Women)
Petra Ehrismann alt (Odysseus’ Women) Augusta Caso zang (Anaïs Nin)
Music published / licensed by: © Boosey & Hawkes, Londen / Albersen Verhuur B.V. ’s-Gravenhage
Jorinde Keesmaat regie Koen Bollen dramaturgie Heleen Hulst, Gerard Bouwhuis artistieke leiding Ascon de Nijs vormgeving Jurjen Alkema video design Wijnand van der Horst licht Koen Keevel - PME Técnica geluidontwerp
In opdracht van Center for Contemporary Opera in New York In co-productie met Operadagen Rotterdam
Vanwege de enscenering van de voorstelling is er weinig tot geen zaallicht. Dit programmaboekje is dan ook niet bedoeld om tijdens de voorstelling te lezen. U kunt de teksten volgen via de boventiteling.
Nieuw Amsterdams Peil: David Kweksilber rieten Lars Wouters van den Oudenweijer rieten Heleen Hulst viool Dario Calderone contrabas Gertjan Loot trompet Martijn Appelo hoorn Niels Meliefste slagwerk Gerard Bouwhuis piano/synthesizer
43
Zondag 26 mei Toelichting
pianist van Nieuw Amsterdams Peil. ‘Hij maakt andere keuzes in zijn muziek omdat het onderwerp anders is, en er vijftien jaar ligt tussen de twee stukken. Maar de buigingen en wendingen in de stemmen zijn onmiskenbaar. Je hoort onmiddellijk dat Louis veel voor stem geschreven heeft, muziek en tekst vormen een eenheid.’
Alles draait om water in de visie van regisseur Jorinde Keesmaat op Odysseus’ Women en Anaïs Nin. De twee muziektheaterstukken uit het oeuvre van componist Louis Andriessen worden naast elkaar gepresenteerd in deze operainstallatie.
‘Bij Louis vormen muziek en tekst een eenheid.’
Voor Odysseus is de zee tot op het laatst een obstakel dat hem belet zijn bestemming te bereiken. Maar terwijl de Griekse held zijn omzwervingen steeds kan voortzetten, blijft elke vrouw die hij onderweg ontmoet, achter op het eiland waar ze woont. In Keesmaats versie van Anaïs Nin, over de schrijfster die faam verwierf door de publicatie van haar uiterst openhartige dagboeken, is het water verbonden aan een overgangsritueel, een poging om het verleden achter zich te laten en opnieuw geboren te worden.
In deze enscenering gaat het Jorinde Keesmaat om de rol van de vrouw. Dat begint al met de opstelling van Odysseus, zoals Homerus die beschrijft. Jorinde Keesmaat: ‘Het verhaal is geschreven vanuit het perspectief van de vrouwen die hij op zijn omzwervingen tegenkomt. Het zijn archetypen. De heks Circe is een verleidster die weet hoe ze mannen moet inpakken, maar niet hoe ze hen moet liefhebben. De nimf Kalypso is een über-moeder die zich zeven jaar lang over Odysseus ontfermt, en haar lot lijdzaam accepteert wanneer hij weg moet. Nausikaä is nog een meisje. Ze is vol liefde en bewondering voor deze man. De Sirenen tenslotte brengen de mannen om die ze naar zich toe weten te lokken. Maar steeds is het onduidelijk wat Odysseus daar nu zelf van vindt. Hij laat het zichzelf overkomen. Hij maakt zelf nauwelijks keuzes.’
Jorinde Keesmaat kwam op het idee om deze twee stukken te combineren toen Jim Schaeffer, directeur van het Center for Contemporary Opera in New York, haar vroeg een nieuwe enscenering te maken van Odysseus’ Women. ‘Omdat het met een half uur te kort is voor een avondvullende voorstelling ben ik op zoek gegaan naar een ander werk van Andriessen, dat de vrouw als onderwerp heeft en dat door een beperkt ensemble uitgevoerd zou kunnen worden’, zegt Keesmaat. ‘Anaïs Nin bleek ook qua thematiek goed aan te sluiten.’ Louis Andriessen schreef Odysseus’ Women voor een voorstelling van choreografe Beppie Blankert. Anaïs Nin ontstond vijftien jaar later in samenwerking met Nieuw Amsterdams Peil en zangeres Cristina Zavalloni.
‘Eigenlijk is hij een slappeling. Je vraagt je af wat die vrouwen in hem zien. Ik realiseerde me dat ik geen mannen nodig heb om het verhaal te vertellen. Daarom heb ik ervoor gekozen om de mannen uit Anaïs Nin te halen.’ Deze mannen, geliefden van Nin, waren in de oorspronkelijke versie te zien in films. Die heeft Keesmaat vervangen door fragmenten uit de dagboeken. Keesmaat heeft het stuk van de grond af opgebouwd,
‘Hoe verschillend de twee stukken ook zijn, ze zijn duidelijk het werk van een en dezelfde componist’, aldus Gerard Bouwhuis, 44
Zondag 26 mei om zo een eigen visie te geven op de persoonlijkheid en de betekenis van de schrijfster. ‘Waar het mij om draait is dat vrouwen nog steeds geplaatst worden in hokjes waar ze nauwelijks uit kunnen komen. Onze vrijheid blijft beperkt. Anaïs Nin durfde haar verlangens en gevoelens te delen op een manier die ook nu nog gevoelig ligt. Zij brak uit die maatschappelijke begrenzingen. Ze leeft volgens haar innerlijke verlangens, hoe controversieel die ook mogen zijn.’
Maggie Finnegan
‘Nin is een gefragmenteerde vrouw. Bij elke man is ze iemand anders, zoals ze zelf zegt: ‘Ik trek steeds andere kleren aan.’ Ze gelooft dat ze alleen bij haar vader zichzelf kan zijn, puur kan zijn. Vanaf haar vroege jeugd maakte haar vader foto’s van haar terwijl ze in bad zat. Dat waren de enige momenten dat hij haar zag, en haar complimenten gaf. Ze blijft aan haar vader vastzitten. Om zich van hem te bevrijden zet ze een uiterste stap: ze gaat met hem naar bed, en neemt vervolgens afstand van hem. Het is een overgangsritueel waarin de archetypen, belichaamd door de vrouwen van Odysseus, met Anaïs versmelten. Daardoor creëert ze de mogelijkheid zichzelf te overstijgen, en in zekere zin opnieuw geboren te worden.’
Lisa Willems
Zie voor biografieën pag. 76 Bauwien van der Meer
Petra Ehrismann
45
Zondag 26 mei Liedteksten
Divest me of exteriorization, theatricality, masochism, and you find a kernel, a core, an artist, a woman.
Odysseus’ Women
the story of Odysseus’ women
De cursieve tekst (voornamelijk dagboekfragmenten) is toegevoegd door Jorinde Keesmaat en Koen Bollen. Deze tekst behoort niet tot de oorspronkelijke librettofragmenten in het werk van Louis Andriessen.
Kalypso Voices 1, 2, 3 & 4: When dawn had risen from the bed where she sleeps beside illustrious Tithonus to bring daylight to immortals, and to mortals, the gods sat down in assembly and among them Zeus the Thunderer. Look at Odysseus that admirable King! He is left to languish in misery in the island home of the nymph Kalypso, who keeps him captive there. ermes, as you are our usual messenger, convey our final decision to that Nymph of the plaited tresses. Odysseus must now set out for home. So Hermes rode wave after wave, till at length he reached the remote island, where, leaving the blue waters
Incantation Tell me Man can never know the loneliness a woman knows. Man lies in the woman’s womb only to gather strength, he nourishes himself from this fusion, and then he rises and goes into the world, into his work, into battle, into art. He is not lonely. He is busy. Tell me The memory of the swim in amniotic fluid gives him energy, completion. Tell me Woman may be busy too, but she feels empty. Sensuality for her is not only a wave of pleasure in which she is bathed, and a charge of electric joy at contact with another.
Voices 1, 2: of the sea, Voices 1, 2, 3 & 4: he came to the great cavern
Tell me When man lies in her womb, she is fulfilled, each act of love a taking of man within her, an act of birth and rebirth, of child rearing and man bearing. Man lies in her womb and is reborn each time anew with a desire to act, to be. But for woman, the climax is not in the birth, but in the moment man rests inside of her.
Voices, 3,4: where the Nymph of the lovely locks was living. Voices 1, 2: He found her at home. ‘What brings you here? You are an honoured and welcome guest. Tell me what is in your mind and I will gladly do what you ask of me’
Tell me As soon as a woman has creativity, imagination, or plays an active role in life, people say: masculinity.
Voices 3, 4: A large fire was blazing on the hearth and the scent from burning logs of juniper and cedar was waffed far across the island. Inside
Tell me 46
Zondag 26 mei the covered and attenuated sensuality, in Allendy. I walk like a lamp-lighter; I push ships into the open sea, I unearth precious objects; I rub the patina of dark paintings; I tune, attune, bring forth, mold, bring out, ignite, support, sustain, inspire; I plant seeds; I search caverns; I decipher hieroglyphs; I read the eyes of people - alone - alone in my activity. Mars in blood-red gown and steel bracelet and necklace.
Kalypso was singing with her beautiful voice as she went to and fro at her loom, weaving, weaving with a golden shuttle. Voices 1, 2, 3 & 4: ‘Zeus bids you send him off without delay.’ Kalypso shuddered. ‘You are hard-hearted, you gods, and unmatched for jealousy. You are outraged if a goddess sleeps openly with a man even if she has chosen him as her husband?’ ‘And now it is my turn to incur the envy of you gods for living with a mortal man – a man whom I rescued from death as he was drifting alone astride the keel of his ship,’ (…) ‘I offered to make him immortal and ageless ageless.’ The goddess came and stood beside him. (…) ‘how much you long to see that wife of yours, who is never out of your thoughts. And yet I claim to be by no means her inferior in looks or figure, for surely it would be most unseemly for a woman to compete with a goddess in form and face.’ By now the sun had set and it grew dark. So the two retired to a recess in the cavern and there in each other’s arms they found pleasure in making love love love.
Kirke Voice 4: When Kirke strikes you with her long stick you must draw your sword from your side rush at her as though you mean to kill her. She will shrink from you in terror and invite you to her bed. Voices 1, 2, 3: ‘Who are you? And where do you come from? Where is your native town? Who are your parents? I am amazed to see you take my drug and suffer no magic change. For never before have I known a man who could resist that drug once he had taken it and swallowed it down. You must have a heart in your breast that is proof against all enchantment. I am sure you are Odysseus, that resourceful man; the man whom the Giant-killer with the golden wand always told me to expect here on his way back from Troy in his swift black ship. But now put up your sword and come with me to my bed, so that in making love we may learn to trust one another.’
The desire to illumine chaos; to create out of chaos; to lift masses; to tackle mysteries, elusiveness, inertia; to arouse and conquer passivity - all this has caused me my greatest pain and my greatest joys. It has killed me and yet fascinated my intelligence and my imagination. The potentialities in John! In Eduardo! In Henry, too, who is so much my creation. Love, passion, and creation gush from me simultaneously. I must perfume the mouth I kiss; I must be dazzled by the man I worship; I am Pygmalion always awaiting miracles! The mysterious silences of Hugo; the mysterious, narcissistic disappearances of Eduardo; the mysterious evasion of depths in John; and the promises of sensuality,
Voice 4: I went with the goddess to her beautiful bed. Voices 1, 2, 3: ‘Odysseus, why are you sitting like this as though you were dumb, and feeding on your own thoughts instead of helping yourself to meat and wine? Do you suspect another trap? You need have no fears: I have given 47
Zondag 26 mei you a solemn oath to do you no harm. Odysseus of the many devices, go down now to your ship by the seashore, drag her straight away on to dry land, stow your possessions and all the ships’ tackles in a cave,
The glorious goddess Voice 1: left me and made her way inland. I talked about my father’s passion for photography and how he was always photographing me. He liked to take photos of me while I bathed. He always wanted me naked. All his admiration came by way of the camera. His eyes were partly concealed by his glasses and then by the camera lens. Lovely. Lovely. How many times, in how many places, until he left us, did I sit for him for countless pictures. And it was the only time we spent together.
Voices 1, 2, 3 & 4: and then come back with the rest of your loyal company.’ Voice 4: We stayed on day after day a whole year, feasting on lavish quantities of meat and mellow wine. Sirens Voice 4: Kirke put on a robe of silvery sheer and she put a veil over her head.
Nausikäa Voices 1, 2, 3 & 4: Nausikaä The mighty Alkinoös had a young daughter called Nausikaä, tall and beautiful as a Goddess, she was asleep in her richly decorated room with two of her maids, both blessed with beauty by the Grace lying asleep.
Voices 1, 2, 3 & 4: Very well; all that is done with her now. But listen to my words – and some God will recall them to your mind. Your next encounter will be with the Sirens, who bewitch everybody who approaches them. There is no homecoming for the man who hears the Sirens’ voices; for with their high clear song the Sirens bewitch him as they sit there in a meadow piled high with the mouldering skeletons of men, whose withered skin still hangs upon their bones.
Now Nausikaä took the whip and the gleaming reins, and flicked the mules to make them start. They stepped out eagerly taking (take) the clothes, and their mistress along. But as her ladies followed, she was not alone.
Drive your ship past the spot, and to prevent any of your crew from hearing, soften some beeswax and plug their ears with it. But if you wish to listen yourself, make them bind your hand and foot on board and place you upright by the housing of the mast. This will allow you to listen with enjoyment to the Sirens’ voices. But if you beg and command your men to release you, they must add to the bonds that hold you fast.
Next, after bathing and rubbing themselves with olive-oil, they took their meal at the river-side waiting for the sunshine to dry the clothes. When mistress and maids had all enjoyed their food, they threw off their headgear and began playing with a ball while white armed Nausikaä sang and kept time for their game. The noble Odysseus awoke, 48
Zondag 26 mei Grimy with salt he was a gruesome sight, and the girls went scuttling off in every direction along the jutting spits of sand. Alkinoös daughter Nausikaä was the only to stand firm. ‘Since your manners show you are not a bad man or a fool – (and) since you have come to our country and our city here, you certainly shall not want for clothing or anything else that an unfortunate suppliant has the right to expect from those he meets. I will show you the way to the town and tell you who we are. This country and the city belong to the Phaeacians. I myself am the daughter if great hearted Alkinoös, who is the source of the might and majesty of the Phaeacian people.’ Voice 1: ‘I wish I could have a man like him, if only he were content to stay and live here.’ I want to love, I want love, love love.
49
Zondag 26 mei Anaïs Nin
Artaud – the face of my hallucinations. The hallucinated eyes. The sharpness,the paincarved features. The man-dreamer, innocent and diabolical, frail, nervous. ‘Je suis le plus malade de tous les surréalistes.’ (‘I am the sickest of all the surrealists’) I was haunted by Artaud.
There is a divergence of time, a dislocation of rhythm between the wisdom of the mind and the impetus of instincts and the inevitability of their fulfillment. I am at peace with man, all the men who have hurt me by their weakness. My Father, Eduardo, Hugo, and even, to a certain extent, Henry have more than atoned to me, and more love has been given me then denied me. I am at peace with myself, and my understanding tells me the suffering I endured through the abandonment of my Father did not come from him but from my own inner composition of being, which refused to understand the natural causes of these weaknesses and refused not to suffer.
I met Artaud at the Viking. I was trembling. And then began a night of ecstasy. We left the café, we walked in a dream, in a frenzy, Artaud torturing himself with mad talk about eternity, God. We kissed violently; an ecstasy. He said: ‘Mon amour, mon grand amour! Entre nous il pourrait y avoir un meurtre.’ (‘My love, my great love! Between us there could be a murder.’)
But on another plane, the instinct of hatred and vengefulness continues its course until it has exhausted the poison it secreted.
But the fear of cruelty has been the great conflict of my life. I witnessed the cruelty of my father towards my mother, I experienced his sadistic whippings of my brothers and myself, and I saw his cruelty towards animals (he killed a cat with a cane). The sympathy I felt for my mother reached hysteria when they quarreled, and the terror of their battles, of their angers, grew so great it became paralyzing later, when I became incapable of cruelty myself. I grew up with such an incapacity for cruelty that it became abnormal. Then I should show character, I show weakness because of my fear of cruelty. Seeing a small manifestation of it in Henry brought out an awareness of all his other cruelties. It was to avoid this conflict that I almost became a recluse. Regression. I fell back into early memories, early states of being, into childhood recollections, and all this prevents me of living in the present.
Even when I possess all – love, devotion, Henry, Allendy, Artaud – I still feel myself possessed by a great demon of restlessness. I am rushing on, and I know I am going to cause suffering; all day I feel pushed. I cover pages and pages with my fever, with this superabundance of ecstasy, and it’s not enough. I’m still hungry, still searching, still moving – I can not stop moving. Allendy will be a lucky man to escape real pain from me. His wisdom has saved him from a woman he does not know - the woman with sudden destructive impulses sudden outbreaks. He knows the beautiful me, not the dangerous me. Only Henry senses the monster, because he too is possessed. I too will leave a scar upon the world.
Every day I must say, ‘Courage, audace, maturity, face life, face the public as woman, as artist. Harden. Toughen. Toughen.’
My own strength kills me! Chokes me! 50
Zondag 26 mei I will give my due of love to Allendy’s strength pay my tribute. I am willing to try to love a strong man. Willing not to wreck myself with Henry. I need them both. I need Allendy’s strength. As soon as life terrorizes me, I think of him - I need him. The femaleness in me needs him. I need man. And men have been so protective to me - so good even when they were weak - that I need them forever, that I confess this need, this dependence on man, that in return I give the woman’s only gift: love, love, love.
The truth is I only face human beings in fragments. Henry, who has the largest portion, Hugh, Allendy, Joaquín, Father. I always find the mensonge vital necessary – the one lie which separates me from each person. Will Father alone have the whole, as the journal has? I await my father with deep joy and impatience. Tomorrow, tomorrow begins another romance!
Métro Cadet. I’m late and Allendy thought I was not coming. Experience, curiosity, comedy. Allons donc! Allendy doesn’t kiss me. He sits on the edge of the bed. ‘Now you will pay for everything, for enslaving me and then abandoning me. Petite garce!’ And he takes out of his pocket a whip! Now, I had not counted on the whip. I didn’t know how to regard it. But I was enjoying Allendy’s fierceness – the fanatic eyes, his anger, the will in him. What I hated today, with Allendy, seeing (...). Today I saw (...). I have walked through the universe of death. I was fucked by death! Artaud asked me, ‘What have you done to Allendy? You have done him harm.’ ‘Why do you give that terrible impression – of evil – of cruelty – of seductiveness, trickery, superficiality? Is it an appearance?’
Today first day of Father story. King Father arrives after conquering a paralyzing lumbago. Pale. Suffering. Impatient to come. He appears cold and formal. He conceals his feelings. His face is a mask. He talked about his love affairs as I do, mixing pleasure with creativity, interested in the creation of a human being through love. Meals were brought to the room. I wore my satin negligee. The hours passed swiftly. Then he said, ‘You are the synthesis of all the women I have loved. I don’t feel toward you as if you were my daughter.’ I said, ‘I don’t feel as if you were my Father.’ He said, ‘What a tragedy. I have met the woman in my life, the ideal, and it is my daughter! I’m in love with my own daughter!’ I said, ‘Everything you feel, I feel.’ There was a long silence.
Strange days. Strange days. Weather bad, Weather bad, so I created my own weather. so I created my own weather.
Father asked me to move nearer. He was lying on his back and could not move. We kissed, and that kiss unleashed a wave of desire. And when his hand caressed me – oh, the knowingness of those caresses – I melted. With a strange violence, I lifted my negligee and I laid over him. ‘Toi, Anaïs! Je n’ai plus de Dieu!’ My yielding was immense, with my whole being.
I await my father with deep joy and impatience. My Double! My evil Double! When I talk, I feel that I lie imperceptibly in order to cover myself. I put on costumes. Lies seem like a costume. 51
Zondag 26 mei In the street I wept. I weep now while I write.
How strangely innocent I feel as I wash myself before Henry.
The expanded circle of my life invention, my life, meets the circle of my work, and they are to be fused in one. I am at peace. In peace one writes.
After I saw my father vanishing at the station, a great misery and coldness overcame me. I am leaving a man I feared to love - an unnatural love. From that moment, reality sank into the sea. I was living a dream. I was going to meet a man I had loved humanly, a natural love. I wanted clarity and wholeness and definiteness, and they eluded me. I thought of my padre-amour... unfocused... bewildered.
Ator, ator mutil etxera, gaztaña ximelak jatera gabon gaua ospatutzeko aitaren ta amaren onduan; ikusiko dek aita parrezka amaren poz atseginez (text:Joaquín Nin)
... strange days. …from the way I look at you, you will know that I love you, that I am moved by your voice, and your eyes, your bright smile. I love our serene hours and the way you make me laugh. How you can laugh! That will be our Sabbath – not a Sunday, but a seventh day of our own invention. At the dawn of the seventh day you will say, ‘It is good.’ I am going to sit on your bed, and we will spread out in front of us all that we have, all we possess. Those will be the days of our joy. And then, because of that wonderful seventh day, in six days you will create music so miraculously beautiful that I shall reward you with another seventh day...
vertaling laatste strofe:
Kom maar jongen, kom maar thuis wij zullen tamme kastanjes eten om kerstavond te vieren naast papa en mama; je zal zien dat papa lacht om de diepe blijheid van mama
Henry was tired from a late night. We lay in bed, softly kissing. When Henry was asleep I felt a dark, dark loneliness. The noise of the door, as I went away, awakened him. ‘Are you all right, Anaïs?’ I knelt to kiss him. Then my despair stifled me and I bowed my head: ‘I’m lonely, Henry.’ I’m lonely, I’m hungry – I’m so lonely nobody can ever heal me! But Henry thought I was lonely for a few moments only, because he had gone to sleep. I have to nourish myself. I get love, but love is not enough.
Augusta Caso 52
Zondag 26 mei
Jorinde Keesmaat
Koen Bollen
Nieuw Amsterdams Peil 53
Tijdens het festival Augmenting Andriessen
AR Experience Atrium + terras 4’33 grand café Met Augmented Reality kan een digitaal beeld over de werkelijkheid worden gelegd. De omgeving is dan nog steeds te zien, maar er worden extra beelden aan toegevoegd. Speciaal voor het Andriessen Festival zijn er twee unieke ‘Augmented Reality’-kunstwerken vervaardigd, waardoor de muziek van Andriessen een extra verdieping krijgt. Download in de Play of App Store de app Augmenting Andriessen op uw smartphone of gebruik een van de iPads die ter plekke beschikbaar zijn. In het Atrium is De Materie – Part I, Andriessens ‘anti-symphonic ultra-symphony’, te zien in de vorm van een kunstwerk gebaseerd op een schilderij van een van Andriessens favoriete kunstenaars Maria Helena Vieira da Silva. Op het terras van 4’33 komt Andriessens compositie De Tijd tot leven gebaseerd op een performance van performancekunstenaar Vesna Petresin, UnFold. Production: XR Base, Daniel Doornink, Niek Jansma / Development: ORB Amsterdam Creative design & 3D Art Work: Vesna Petresin, Aron Fels / Application UI/UX Design: Roderick Meijer - Hay St. Met dank aan Stadsarchief Amsterdam.
Leestafel i.s.m. OBA
Foyerdeck 1
Van de opstandige jaren zestig tot zijn vader Hendrik Andriessen en van zijn vele inspiratiebronnen tot het monumentale De Staat: schuif aan bij De Leestafel en verdiep jezelf in de persoon Louis Andriessen. Samengesteld i.s.m. de Openbare Bibliotheek Amsterdam. 54
Tijdens het festival
Filmprogramma / Atriumzaal Een tijdelijke overeenkomst met de zee (Steve Martland en Peter West, 1992), 60’
Het werk van Louis Andriessen door de ogen van oud-leerling Steve Martland, met het Amsterdam van de jaren negentig als decor.
Componeren, een les (Hans Hulscher, 1978), 58’
Hoe gaat een componist te werk? Louis Andriessen over zijn muziek, methodiek en wezen als componist.
Leven en Werken (VPRO, 1999), 48’
Een diepgravend gesprek tussen Louis Andriessen en interviewer Chris Kijne, met speciale aandacht voor het maatschappelijk engagement van de componist.
Tao – The Road (Frank Scheffer, 1998), 95’
Frank Scheffer volgt Louis Andriessen tijdens het compositieproces van TAO, het tweede deel van Andriessens Trilogy of the Second Day.
Een boottocht met Louis Andriessen (NPO, 2009), 48’
De zeventigjarige Louis Andriessen wordt, al varend door de Amsterdamse grachten, aan de tand gevoeld door Annemiek Schrijver, Chazia Mourali, Rosita Steenbeek en Esther Apituley.
Imperfect Harmony (Carmen Cobos, 2014), 76’
Het eerste symfoniewerk van Andriessen sinds de jaren zestig, Mysteriën, brengt de nodige wrijvingen met zich mee; prachtig in beeld gebracht door documentairemaakster Carmen Cobos.
Wij Andriessen, een Hollands kunstenaarsgeslacht (Ireen van Ditshuyzen, 1993), 80’
Een portret van het Hollandse kunstenaarsgeslacht Andriessen. Met aandacht voor vader Hendrik, neef Paul Witteman, broer Jurriaan en natuurlijk Louis zelf.
Never A Dull Moment: Louis Andriessen Composes Anais Nin (Carine Bijlsma, 2010), 28’
De totstandkoming van monodrama Anaïs Nin - sluitstuk van het Andriessen Festival - treffend verbeeld in de korte documentaire van Carine Bijlsma. 55
Tijdens het festival
Vrije Geluiden (VPRO, 2013), 50’
Een uitgebreid interview met Louis Andriessen met Melchior Huurdeman verrijkt met archiefbeelden uit zijn jeugd, Amsterdam in de jaren zestig en zijn compositie Anaïs Nin.
Hidden Trees (Betsy Torenbos en Louis Andriessen, 2008), 3 x 3’
Door welke straten fietste Louis als kind? Drie korte films van Betsy Torenbos met pianoimprovisaties van Louis Andriessen, geïnspireerd op zijn eigen kindertijd in Utrecht en Den Haag.
Y Después (Betsy Torenbos en Louis Andriessen, 2001), 4’
Louis Andriessen vroeg Betsy Torenbos in 2001 om een korte film bij zijn compositie Y Después uit 1983 te maken. Muziek en film zijn geïnspireerd door het gedicht Y Después van F.G. Lorca.
Odyssey, She Once was a True Love of Mine (Frank Diamand, 1997), 43’
Een ballet van Beppie Blankert met muziek van Louis Andriessen, geregistreerd op de helling van de voormalige NDSM-werf in Amsterdam Noord. Vanaf 17 mei tot 16 juni zal digitaal kanaal Parmando veel Andriessen-materiaal vertonen, i.s.m. het Muziekgebouw.
Donderdag 23 mei 18.00 19.17 20.18 21.09 21.23 22.12 23.11
Imperfect Harmony Een tijdelijke overeenkomst met de zee Vrije Geluiden Hidden Trees + Y Después Leven & Werken Componeren, een les Never a Dull Moment: Louis Andriessen composes Anaïs Nin
77’ 61’ 51’ 14’ 49’ 59’ 29’
Vrijdag 24 mei 18.00 18.59 19.48 20.02 21.23 22.59 23.48
Componeren, een les Leven & Werken Hidden Trees + Y Después Wij Andriessen, een Hollands kunstenaarsgeslacht Tao - The Road Boottocht met Louis Andriessen Never a Dull Moment: Louis Andriessen composes Anaïs Nin 56
59’ 49’ 14’ 81’ 96’ 49’ 29’
Tijdens het festival
Zaterdag 25 mei 12.00 12.59 13.48 15:24 15.53 17.10 18.01 19.02 19.16 20.37 21.36 22.25
Componeren, een les Boottocht met Louis Andriessen Tao - The Road Never a Dull Moment: Louis Andriessen composes Anaïs Nin Imperfect Harmony Vrije Geluiden Een tijdelijke overeenkomst met de zee Hidden Trees + Y Después Wij Andriessen, een Hollands kunstenaarsgeslacht Componeren, een les Leven & Werken Tao - The Road
59’ 49’ 96’ 29’ 77’ 51’ 61’ 14’ 81’ 59’ 49’ 96’
Zondag 26 mei 15.00 15.51 16.40 17.09 18.30 19.14 19.43 20.44 20.58 22.34
Vrije Geluiden Boottocht met Louis Andriessen Never a Dull Moment: Louis Andriessen composes Anïs Nin Wij Andriessen, een Hollands kunstenaarsgeslacht Odessey, She Once Was a True Love of Mine Never a Dull Moment: LOuis Andriessen composes Anaïs Nin Een tijdelijke overeenkomst met de zee Hidden Trees + Y Después Tao - The Road Imperfect Harmony 57
51’ 49’ 29’ 81’ 44’ 29’ 61’ 14’ 96’ 77’
Levenslijn Louis Andriessen
1939
Geboren op 6 juni 1939 in Utrecht in een muzikale familie. Via zijn vader Hendrik, componist en organist van de Utrechtse Domkerk, ontwikkelt de jonge Louis een fascinatie voor Bach en een voorliefde voor Franse muziek. Zijn oom Willem is componist en pianist, zijn oudere broer Jurriaan is ook componist. Bevrijding van Nederland door de geallieerden. Wederopbouw van de Nederlandse culturele sector.
1945
Louis verhuist met zijn familie naar Den Haag. Luistert veel naar jazz op de radio, onder andere naar Stan Kenton.
1950 Sonate voor fluit en piano
Elegie voor cello of contrabas en piano Nuit d’été voor piano 4-handen 1957
Begint zijn studie aan het Conservatorium van Den Haag bij Kees van Baaren. Medestudenten zijn onder anderen Peter Schat, Misha Mengelberg en Hans van Sweeden. Ontwikkelt een interesse in avant-garde, vooral in de radicale post-oorlog esthetiek van Boulez en Stockhausen.
1956
Componeert Sonate voor fluit en piano, het vroegste werk dat een blijvende rol zal spelen in zijn catalogus.
1953
Begint zijn studie Compositie onder leiding van zijn vader.
1951
Oudere broer Jurriaan keert terug uit de Verenigde Staten met een collectie platen van vroegere jazz. Louis ontwikkelt een voorliefde voor bebop en cool jazz, waaronder Charlie Parker, Dizzie Gillespie en Miles Davis.
58
Levenslijn Louis Andriessen 1958
Componeert Séries voor twee piano’s, een van de eerste seriële werken in Nederland.
Wint AVRO-prijs (Gaudeamus)
Séries voor 2 piano’s
1959
Percosse voor fluit, trompet, fagot en percussie Nocturnen voor sopraan en kamerorkest Ittrospezione I voor piano 4-handen Trois pièces voor piano linkshandig
1961
Aanloop en sprongen (Rincorsa e salti) voor fluit, hobo en klarinet Joli commentaire voor piano 4-handen Paintings voor fluit en piano Triplum per chitarra voor gitaar
1962
Wint de Conservatorium Compositieprijs en vertrekt naar Milaan en Berlijn, samen met Berio. Ontvangt voor de tweede maal de AVRO-prijs van Gaudeamus.
Canzone 3.Utinam voor sopraan en piano
1963
Ittrospezione II voor orkest Registers voor piano Ittrospezione III (Concept I) voor 2 piano’s en ensemble
1964
A flower song III voor cello A flower song II voor hobo Sweet voor altblokfluit Double voor klarinet en piano
1965
Terugkeer naar Nederland, alwaar hij aan het werk gaat als componist en pianist in Amsterdam.
Ittrospezione III (fragment) voor 2 piano’s en tenor saxofoon Ittrospezione III (Concept II) voor 2 piano’s en ensemble
59
Levenslijn Louis Andriessen 1966
Anachronie I voor orkest Contra tempus voor ensemble
Reconstructie opera (met Peter Schat, Jan van Vlijmen, Reinbert de Leeuw, Misha Mengelberg, Hugo Claus, Harry Mulisch) 1969
Collectieve opera Reconstructie tracht te breken met de conservatieve Nederlandse muziektraditie. Protesteert als een van de Notenkrakers tijdens een concert in Het Concertgebouw tegen het gevoerde programmeringsbeleid en voor aanstelling van dirigent Bruno Maderna. De demonstranten worden de zaal uitgezet:
The Garden of Ryoan-gi voor 3 elektronische orgels
1968
Werkt samen aan muziek-politieke projecten met Reinbert de Leeuw, Misha Mengelberg, Peter Schat en Jan van Vlijmen. Een concert in Theater Carré in Amsterdam wordt door de politie sterk in de gaten gehouden, men vermoedt revolutionaire activiteiten.
1967
Louis besluit na Anachronie I niet meer voor standaard symfonie-orkest te schrijven.
Souvenirs d’enfance Verzameling teksten en stukken voor piano i.s.m. Bernlef
Anachronie II musique d’ameublement voor hobo en orkest Choralvorspiel voor draaiorgel Hoe het is voor live-elektronica en 52 strijkers Spektakel voor improvisatoren en groot ensemble
1970
Tv-presentator Willem Duys is vol lof over Louis; stuk De negen Symphonieën van Beethoven. Louis besluit een jaar op de bank te gaan zitten.
De negen symfonieën van Beethoven voor promenade-orkest en ijscobel Vergeet mij niet voor hobo die ook piano speelt In Memoriam elektronische muziek
1971
Volkslied voor een ongelimiteerd aantal spelers Le voile du bonheur voor viool/altviool en piano
60
Levenslijn Louis Andriessen De Volharding voor De Volharding 1972
Richt Orkest De Volharding op om muziek uit de zaal te halen en naar de mensen op straat te brengen. Begint ook rond deze tijd aan het schrijven van De Staat, zijn polemisch antwoord op het symfonieorkest. Componeert Il Duce en Il Principe, die samen met De Staat een politiek triptiek vormen.
Thanh Hoa voor stem en piano
Il Duce elektronische muziek The Family filmmuziek voor ensemble 1973
On Jimmy Yancey voor De Volharding Il Principe voor 2 koren en houtblazers ensemble
Begint met het geven van instrumentatielessen aan het Haags Conservatorium.
SymphonieĂŤn der Nederlanden voor harmonieorkest Melodie voor blokfluit en piano 1974
Hymne to the memory of Darius Milhaud voor symfonieorkest Wals voor piano Workers Union voor een luid klinkende groep instrumenten
1975
Hoketus voor 2 groepen van 5 instrumenten
1976
Experimenteert op het Conservatorium met muziek geschreven voor twee symmetrische groepen instrumenten. Dit leidt tot de oprichting van Hoketus, om de complexe ritmische overgangen in de muziek te oefenen en uit te voeren. De Staat gaat in premiere in Amsterdam: een bepalend moment voor de Nederlandse nieuwe muziekscene. Begint met de compositie van muziektheater voor de groep Baal.
Nederland, let op uw schoonheyt voor koperensemble en/of houtblazersensemble
De Staat voor 4 vrouwelijke zangers en een groot ensemble Mattheus passie muziektheater
61
Levenslijn Louis Andriessen
1978
Wordt aangesteld als docent compositie aan het Conservatorium van Den Haag
Orpheus muziektheater 1977
De Staat wint de Matthijs Vermeulen Prijs en de eerste prijs in Unesco’s International Rostrum of Composers.
Symphony for open strings voor 12 solo strijkinstrumenten Laat toch vrij die straat voor stem en piano Ende voor twee altblokfluiten bespeeld door 1 muzikant George Sand muziektheater
1980
Erik Satie – Messe des Pauvres arrangement voor gemengd koor en ensemble Un beau baiser voor koor
Reinbert de Leeuw dirigeert de premiere van De Tijd in Den Haag.
De Tijd voor vrouwenkoor en een groot ensemble 1981
La Voce voor cello Commentaar voor viool en piano Overture to Orpheus voor clavecimbel Disco voor viool en piano Trepidus voor solo piano
1983
Begint met componeren van De Snelheid. John Adams dirigeert leden van de San Francisco Symphony tijdens de première van De Staat in de Verenigde Staten
1982
Rondt samen met Elmer Schönberger het boek Het appolinisch uurwerk over Stravinsky af.
Menuet voor Marianne voor piano Y despues voor stem en piano
1984
Première van De Snelheid door San Francisco Symphony onder leiding van Edo de Waart. Geeft lessen aan CalArts
62
De Snelheid voor groot ensemble
Levenslijn Louis Andriessen Première van De Stijl in Amsterdam 1985
De Lijn voor 3 fluiten
De Materie (deel I) voor tenor, 8 stemmen en een groot ensemble 1987
Geeft lessen in muziektheorie en compositie aan de University of Yale in de VS. Hoketus wordt opgeheven. Werkt verder aan De Materie, dat zal worden uitgevoerd tijdens de opening van het nieuwe Muziektheater in Amsterdam.
Berceuse voor Annie van Os voor piano Dubbelspoor (versie voor dans) voor piano, klavecimbel, klokkenspel en celesta
1986
De Staat wordt uitgevoerd door New York Philharmonic onder leiding van Gunther Schuller
De Stijl (De Materie deel III) voor 4 vrouwenstemmen, een vrouwelijke spreker en een groot ensemble
Hadewijch (De Materie deel II) voor sopraan, 8 stemmen en een groot ensemble 1988
De Toren voor carillon De Materie (deel IV) voor vrouwelijke spreker, 8 stemmen en een groot ensemble
1989
De Materie gaat in première o.l.v. Reinbert de Leeuw en geregisseerd door Robert Wilson. Componeert Facing Death voor het Kronos Quartet
Nietzsche redet voor voordrager en ensemble
Facing Death voor 4 versterkte strijkinstrumenten 1990 63
Flora tristan voor koor
Levenslijn Louis Andriessen Eerste samenwerking met Peter Greenaway voor de videofilm M is for Man, Music, Mozart. Een nieuwe serie opnames bij label Nonesuch, onder andere De Staat.
M is for Man, Music, Mozart voor jazzzangeres en ensemble Hout voor tenorsaxofoon, marimba, gitaar en piano 1991
Lacrimosa voor 2 fagotten Romance for Caecilia voor piano
Wint voor de tweede keer de Matthijs Vermeulen Prijs. Reinbert de Leeuw dirigeert uitvoeringen van De Materie in Amsterdam, Den Haag en Utrecht.
The Memory of Roses voor piano en speelgoedpiano Dances voor sopraan en kamerorkest 1992
Chorale voor solo piano Deuxième chorale voor handbediend muziekdoosje … not being sundered voor sopraan, fluit en cello
Lied voor solo piano
1993
Tijdens een festivalweekend in Den Haag voert het Residentie Orkest Mausoleum en Nocturnen uit. Het Huddersfield Festival beleeft de Engelse première van Hadewijch. De documentaire A Temporary Arrangement with the Sea van Steve Martland en Peter West over Louis Andriessen wordt uitgezonden op BBC2. Het album The Memory of Roses wordt opgenomen. Louis Andriessen wint de 3M Muziekprijs, toen de meest restigieuze Nederlandse prijs voor de kunsten.
64
Levenslijn Louis Andriessen
Zilver voor klein ensemble Base voor linkerhand piano
1995
To Pauline O voor solo hobo
Odysseus’ Women voor 4 vrouwenstemmen en synthesizer. Voor choreografie van Beppie Blankert De Laatste Dag (Trilogie van de Laatste Dag deel 1) voor 4 mannenstemmen, kinderstem en groot ensemble
1996
Premières van De Laatste Dag in Amsterdam onder leiding van Reinbert de Leeuw en TAO in Donaueschingen onder leiding van Peter Eötvös. Gastcomponist bij Settembre Musica in Turijn. Amerikaanse première van De Stijl in New York en van De Staat in Finland. Geeft colleges aan Princeton in de Verenigde Staten. Nonesuch geeft complete serie opnames van De Materie uit.
A Song of the Sea voor onbegeleide stem
De Komst van Willibrord voor carillon 1995
Ensemble intercontemporain onder leiding van David Robertson speelt de Franse première van De Staat. Ensemble Modern onder leiding van Sian Edwards speelt de Duitse première van De Snelheid. California EAR Unit voert als eerste Zilver uit in Los Angeles.
ROSA The Death of a Composer Muziektheater in twee aktes
1994
Wordt aangesteld als artistiek directeur van het Meltdown Festival in het Londense South Bank Centre. Eerste Engelse uitvoering van de volledige Materie bevestigt zijn reputatie als belangrijk internationaal componist. Gastcomponist van het Tanglewood Festival, waar de Amerikaanse première van Hadewijch plaatsvindt. In het Muziektheater in Amsterdam gaat de opera Rosa, een samenwerking met Peter Greenaway, met tien uitverkochte avonden in première. Wint een Edison voor De Tijd.
65
TAO (Trilogie van de Laatste Dag deel 2) voor solo piano, 4 vrouwenstemmen en ensemble
Levenslijn Louis Andriessen
De Eerste Minnaar voor jongenssopraan en orgel
Passeggiata in tram in America e ritorno voor zang en klein ensemble
1999
Image de Moreau voor piano
1999
Woodpecker voor 1 slagwerker Writing to Vermeer opera
1999 The New Math(s) voor sopraan, traverso, viool, marimba en cd 2000
Nonesuch geeft eerste opname van Rosa uit. Writing to Vermeer staat op het Adelaide Festival en in het Lincoln Centre in New York. Werkt samen met filmmaker Hal Hartley aan The New Math(s).
Odysseus’ Women voor 4 vrouwenstemmen en kamerorkest
1999 Rondt de tweede opera-samenwerking met Peter Greenaway af: Writing to Vermeer gaat in december in Amsterdam in première. Optredens en cd-uitgaves ter gelegenheid van zijn 60e verjaardag.
De Herauten voor koper en pauken
1998
Nederlandse première van de Trilogie van de Laatste Dag tijdens de 1000e Vara Matinée in Het Concertgebouw. Reprise van Rosa in het Muziektheater Amsterdam. Frank Scheffer maakt documentaire The Road over Louis Andriessen.
dancing on the bones (Trilogie van de Laatste Dag deel 3) voor kinderstemmen en ensemble 1997
Ensemble Modern voert als eerste de complete Trilogy of the Last Day uit in Keulen. Ook spelen ze de première van De Snelheid in Turijn en De Staat in Berlijn, Frankfurt en Wenen. Is bijzonder hoogleraar Kunst en Cultuur aan de Katholieke Universiteit Nijmegen voor de Anton van Duinkerken-wisselleerstoel.
What Shall I Buy You, Son? voor stem en piano Shopping List of a Poisoner voor een schrijvende zanger Feli-citazione voor solo piano
66
Levenslijn Louis Andriessen
2001
Ars Musica festival in Brussel opent met een compleet Andriessen-concert. Is gastcomponist bij het Queensland Festival in Brisbane. Wint voor zijn bijdragen aan de blaasmuziek Prijs van het Wereld Muziek Concours Kerkrade. Andriessen Festival in het South Bank Centre in Londen, met onder andere de wereldpremière van La Passione en een concertuitvoering van Writing to Vermeer.
La Passione voor solo stem, solo viool en ensemble
Maja Trochimczyk, The Music of Louis Andriessen verschijnt bij Routledge
A Very Sharp Trumpet Sonata voor solo trompet Fanfare, om te beginnen voor 6-300 hoorns Klokken voor Haarlem Haarlem voor twee piano’s en twee percussionisten
Letter from Cathy voor stem en klein ensemble 2003
Ontvangt een eredoctoraat aan het Royal Northern College of Music in Manchester.
2002
Publicatie van teksten en lezingen van Andriessen in Gestolen Tijd. Alle Verhalen, red. Mirjam Zegers, Querido. Engelse vertaling verschijnt bij Arc Publications. Is Toondichter des Vaderlands.
Tuin van Eros voor strijkkwartet
Pupazzetti (A. Casella, arr. Andriessen) Inanna muziektheater Racconto dall’Inferno voor stem en groot ensemble (deel II van La Commedia)
2004
Wordt onderscheiden als Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Hoogleraar Faculteit der Kunsten van de Universiteit Leiden. Andriessen Festival in Lincoln Center New York. Amerikaanse première van Trilogy of the Last Day in Boston.
Xenia viool solo voor Monica Germino
De Opening voor diverse ensembles (opening van het Muziekgebouw aan ’t IJ) 2005 67
De Stad van Dis of Het Narrenschip deel 1 van La Commedia)
Levenslijn Louis Andriessen Lucifer (deel 3 van La Commedia) 2006
Reinbert de Leeuw dirigeert de Los Angeles Philharmonic met Racconto dall’Inferno en De Staat. Uitvoering en cd-opname van o.a. La Passione in Boston met Boston Modern Orchestra Project.
2007
Toekenning Johan Wagenaar Prijs. De Stad van Dis in Los Angeles. 2008
Haags Hakkûh voor Katia en Marielle Labeque en Los Angeles Philharmonic
Anaïs Nin muziektheater voor Cristina Zavalloni en Nieuw Amsterdams Peil
Life voor Bang On A Can All Stars. Film van Marijke van Warmerdam La Girò voor MiTo Festival, Monica Germino en London Sinfonietta Monument for Graettinger voor het Clazz Ensemble
2012
Uitvoering La Girò, Anaïs Nin en Life in Los Angeles.
Mouse Running etude voor marimba solo (computerprogramma, elke output verschillend)
2011
Ontvangt Grawemeyer Award for Music Composition van de Universiteit van Louisville voor La Commedia.
La Commedia
2010
Krijgt Composer of the Year Award van Musical America. Eredoctoraat Birmingham City University. Reinbert de Leeuw dirigeert Asko|Schönberg bij uitvoering La Commedia in Los Angeles en New York. Wordt verkozen voor de Richard and Barbara Debs Composer’s Chair van Carnegie Hall, New York.
Luce etterna (deel 5 van La Commedia)
2009
Festival Dag in de Branding wijdt een aflevering aan Andriessens jongensjaren: veel vroeg werk en uitreiking Johan Wagenaar oeuvreprijs. Ontvangt de Zilveren Medaille van de stad Amsterdam.
De Tuin der Lusten (deel 4 van La Commedia)
Gesprek gecomponeerd samen met Martijn Padding voor Slagwerk Den Haag
68
Levenslijn Louis Andriessen
2013
Première van Mysteriën in Het Concertgebouw met het Koninklijk Concertgebouworkest o.l.v. Maris Janssons
Mysteriën in opdracht van Het Concertgebouw als cadeau voor het Koninklijk Concertgebouworkest ter gelegenheid van beider 125-jarig bestaan Vroegste herinneringen Voor de 75e verjaardag van Reinbert de Leeuw
2014
Louis Andriessen Festival op het Boston Conservatory. Festival Andriessen@75 in Washington. Louis Andriessen 75 in het Muziekgebouw. Reinbert de Leeuw voert De Materie uit in Los Angeles met de Los Angeles Philharmonic. Amerikaanse première Mysteriën in Los Angeles Music Center met het LA Phil o.l.v. Gustavo Dudamel.
2015
Ontvangt de Kravis Prize for New Music van de New York Philharmonic die hem in de gelegenheid stelt een nieuw werk te schrijven voor dit orkest. Wereldpremière Theatre of the World in Los Angeles Music Center in regie van Pierre Audi met LA Phil o.l.v. Reinbert de Leeuw, in Amsterdam tijdens Holland Festival met Asko|Schönberg.
Tapdance in opdracht van Zaterdagmatinee, Asko|Schönberg, South Bank Centre en Tromp Concours
2016
Opera Theatre of the World op libretto van Helmut Krausser
2017
Agamemnon voor orkest MUTED voor fluisterviool en stem
Ontvangt eredoctoraat van de Universiteit van Amsterdam. Wereldpremière Agamemnon in het Lincoln Center in New York met de New York Philharmonic o.l.v. Jaap van Zweden. Première Searching for Unison door Ralph van Raat in Carnegie Hall.
2018
Searching for Unison voor piano in opdracht van Carnegie Hall The only one voor jazzzanger en groot ensemble
Wereldpremière The only one in Los Angeles Music Center met Nora Fischer en LA Phil o.l.v. Esa-Pekka Salonen. Later dit jaar ook in Berlijn, Londen en Amsterdam.
2019 69
Biografieën Do 23 mei Concert 20.15 uur Dirigent en pianist Reinbert de Leeuw (1939) wordt nationaal en internationaal gewaardeerd als groot kenner en pleitbezorger van hedendaagse muziek. Vanaf de oprichting in 1974 is hij vaste dirigent van het Schönberg Ensemble, tegenwoordig Asko|Schönberg. Reinbert de Leeuw kent Louis Andriessen meer dan 55 jaar en heeft hem al die tijd van nabij gevolgd. Samen met Asko|Schönberg bracht hij veel van Andriessens werk in première, waaronder het magnus opus De Materie. De Leeuw ontving diverse prijzen en onderscheidingen voor zijn baanbrekende werk en verschillende cd’s werden bekroond met Edisons. Voor zijn enorme oeuvre en buitengewone verdiensten voor de Nederlandse muziek ontving hij de Edison Oeuvreprijs Klassiek 2013. In 2018 ontving hij de Prins Bernard Cultuurfonds Prijs. Jaap Drupsteen (1942) is grafisch vormgever en regisseur. Hij maakte voor tv en muziektheater producties met videografische technieken en is ook bekend om zijn ontwerpen voor speciaal- en beveiligd drukwerk, zoals postzegels, de laatste serie Nederlandse Bankbiljetten, het Nederlands paspoort en de Akte van Abdicatie voor Koningin Beatrix. Een rode draad in zijn werk vormt zijn onderzoek naar effectieve connecties tussen muziek en bewegend beeld. Voor Hoketus van Louis Andriessen maakte hij speciaal voor het Andriessen Festival nieuw beeld. Drupsteen ontving meerdere prijzen en onderscheidingen, waaronder de Nipkow Schijf, Werkman Design Award, Sikkens Award, Prix Italia, L.J. Jordaan Award, Alblas Award, Holland Video Award, Prix Sacem du Louvre en Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. 70
Biografieën De Italiaanse zangeres Cristina Zavalloni (1973) zong aanvankelijk voornamelijk jazz. Zij volgde ook de opleiding bel canto en compositie aan het conservatorium in Bologna. Daarnaast studeerde ze een aantal jaren klassiek en modern ballet. Hedendaagse muziek is haar belangrijkste aandachtsgebied. Zavalloni werkt nauw samen met Louis Andriessen, die een groot aantal werken voor haar schreef, zoals Passeggiata in tram per l’America e ritorno, La Passione, Inanna, Letter from Cathy en de hoofdrol in zijn opera La Commedia en monodrama Anaïs Nin. Voor haar vertolking van Andriessens Racconto dall’Inferno ontving zij in 2006 de Diapason d’Or.
aan zowel het Koninklijk Conservatorium Den Haag als de Universidad Alfonso X El Sabio (Spanje). Momenteel geeft ze les aan masterstudenten van de Katarina Gurska school in Madrid. Asko|Schönberg is een toonaangevend ensemble voor nieuwe muziek. De hooggekwalificeerde en bevlogen musici spelen repertoire uit de twintigste en eenentwintigste eeuw, van solowerk tot groot bezet repertoire zowel in concertvorm als in interdisciplinaire voorstellingen. Samenwerking tussen musici en componisten staat centraal. In een dynamische werkproces onderzoeken zij samen muzikale en theatrale vormen, technieken en (on) mogelijkheden, wat leidt tot spannende vondsten, nieuwe inzichten en presentatievormen. Asko|Schönberg is ensemble in residence bij het Muziekgebouw
www.cristinazavalloni.it
Claron McFadden (1961) studeerde aan de Eastman School of Music in New York en maakte in 1985 haar operadebuut op het Holland Festival in Hasses L’Eroe Cinese. Sindsdien vertolkte ze meerdere operarollen en trad op in producties van onder meer Covent Garden, De Nederlandse Opera en het Théâtre des Champs-Elysées. Ze is net zo thuis in oratoria als in het jazzrepertoire. Ze trad op met jazzmuzikanten als Michiel Borstlap Chris Hinze en Aka Moon en het Jazz Orchestra van Het Concertgebouw. Zij was onder andere te horen in Louis Andriessens De Staat en De Stijl en zong de rol van Beatrice in zijn opera La Commedia. www.claronmcfadden.com
www.askoschoenberg.nl
Jeannette Landré fluit, piccolo / Jana Machalett fluit, piccolo / Mirjam Teepe fluit Renato Freyggang Campaña panfluit Marieke Schut hobo / Evert Weidner hobo, althobo / David Kweksilber basklarinet, altsaxofoon / Erik van Deuren basklarinet, contrabasklarinet / Michiel van Dijk altsaxofoon / Serguei Dovgaliouk hoorn Wim Timmermans hoorn / Arthur Kerklaan trompet / Bas Duister trompet / Frank Vermast bugel / Koen Kaptijn trombone Sebastiaan Kemner trombone / Pauline Post piano / Laurens de Boer piano / Saskia Lankhoorn synthesizer / Pascal Meyer synthesizer, piano / Paul van Utrecht elektrische gitaar, basgitaar / Patricio Wang panfluit, basgitaar / Joey Marijs slagwerk Noè Rodrigo Gisbert slagwerk / Jan Rokyta cymbalon / Ernestine Stoop harp / Joseph Puglia viool / Marijke van Kooten viool Merel Junge viool / Laura Lunansky viool Isa Goldschmeding viool / Lonneke van
Violiste Frederieke Saeijs studeerde summa cum laude af aan zowel het Haagse Conservatorium als de Indiana University Jacobs School of Music. Ze won de Premier Grand Prix op het Long-Thibaud vioolconcours in Parijs met als gevolg optredens met gerenommeerde orkesten en dirigenten. Voor het prestigieuze label Linn Records nam ze solosonates van Ysaÿe op. Frederieke was als docent verbonden 71
Biografieën Straalen viool / Liesbeth Steffens altviool Lisa Eggen altviool / Hannah Shaw altviool Steuart Pincombe cello / Quirijn van Regteren Altena contrabas / Mark Haanstra contrabas, basgitaar / Hidde de Jong software visuals / Mervyn Groot bediening visuals
componisten van de twintigste eeuw. Hij werd in Rusland opgeleid door Nicolaj RimskyKorsakov. Met revolutionaire partituren voor Les Ballets Russes zoals Petroesjka en Sacre du printemps sloeg Stravinsky onder invloed van de Russische volksmuziek nieuwe wegen in. Na de jaren twintig werd zijn werk soberder met onder andere de opera Oedipus Rex en de Symphony of Psalms en na de jaren vijftig hield hij zich onder andere met de Requiem Canticles bezig met twaalftoonstechnieken. De Russische volksmuziek en de ritmische energie blijven de constante factoren in zijn werk.
Hans Haffmans studeerde theologie in Nederland en de Verenigde Staten, woonde twee jaar in Jordanië voor zijn Arabische taalstudie, studeerde in 1991 af aan het Conservatorium van Amsterdam (klassiek gitaar) en werkt sinds die tijd voor (NPO) Radio 4. Voor de Wereldomroep presenteerde hij ruim tien jaar het wekelijkse programma Live at The Concertgebouw. In 2010 won hij de Zilveren Reissmicrofoon, de jaarlijkse radioprijs van de Nederlandse mediajournalisten, met het Radio 4-programma Viertakt Vroeg. Momenteel presenteert hij voornamelijk radio- en televisieprogramma’s voor de NTR. Daarnaast verzorgt hij concertinleidingen, publieke interviews en cursussen.
Hans Haffmans (zie do 23 mei) Za 25 mei Concert 13.00 uur Reinbert de Leeuw (zie do 23 mei) Ernestine Stoop studeerde aan het Conservatorium van Amsterdam en bij de Franse harpist Pierre Jamet, autoriteit op het gebied van de werken van Claude Debussy. Gedurende 11 jaar was zij verbonden aan de radio-orkesten en werd daarna hoofdvakdocent harp aan het Fontys Conservatorium Tilburg en het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Ze is vast lid van Asko|Schönberg en het Nieuw Ensemble en werkte intensief samen met componisten als Mauricio Kagel, Elliott Carter, Theo Loevendie, Louis Andriessen, Pierre Boulez en György Ligeti. In 2008 was zij artistiek directeur van het 10e World Harp Congress. In 2012 verscheen haar cd Miroirs met muziek van Ravel, Debussy en Fauré.
Vr 24 mei Concert 20.15 uur De Nederlandse pianist Ralph van Raat (1978) won prijzen bij onder andere de Internationale Ferienkurse für Neue Musik te Darmstadt (1998), het Internationale Gaudeamus Vertolkers Concours (1999) en de VSCD Klassieke Muziekprijs (2005). Hij bracht verschillende cd’s uit en heeft sinds 2006 een exclusief contract met Naxos. Hij is als docent hedendaagse pianomuziek verbonden aan het Conservatorium van Amsterdam.
Zoë Knoop (1994) volgde van 2008 tot 2012 in de Jong Talentenklas en de vooropleiding van het Artez conservatorium in Arnhem en behaalde in juli 2016 haar bachelor aan
www.ralphvanraat.com
Igor Stravinsky (1882 - 1971) wordt beschouwd als een van de meest invloedrijke 72
Biografieën Mary Finsterer (1962) is een van de grote componisten van Australië. Ze representeerde Australië op vijf festivals van het International Society for Contemporary Music. Ze studeerde compositie aan de universiteit van Melbourne en had tussen haar bachelor en master les van Louis Andriessen in Amsterdam. Ze was vaste componist van het ABC Classic FM Pedestal Programme en het Sydney Opera House. Ze gaf compositieles aan diverse universiteiten, waaronder de Duquesne University in Pittsburgh, de University of Montreal in Canada en de Australian Film, Television and Radio School. Momenteel geeft ze les aan de Universiteit van Tasmanië. In 2018 was ze composer in residence op het Canberra International Music Festival.
de Hochschule für Musik Detmold. Haar master doet ze bij Godelieve Schrama. Naast soloharp speelde ze onder andere in het JeugdOrkest Nederland, het Landes JugendOrchester NRW en Bremen, het NJO Kamer- en Symfonieorkest. Tegenwoordig speelt ze regelmatig bij Het Gelders Orkest, het Staatsorkest Braunschweig en het Philharmonisches Kammerorchester Wernigerode. Doris Hochscheid studeerde af met onderscheiding bij Dmitryj Ferschtman in Amsterdam en volgde daarna lessen in Londen en Parijs. Tot tweemaal toe werd zij onderscheiden met de ‘Prize for an outstanding cellist’ tijdens het Tanglewood Festival (VS). Zij trad eerder met Asko|Schönberg op als soliste in celloconcerten van Ligeti, Dimitri Andrikopoulos, Martijn Padding en SeungWon Oh. Met pianist Frans van Ruth heeft zij in de loop der jaren een groot repertoire opgebouwd en samen leggen ze zich toe op de Nederlandse cello-pianoliteratuur, met o.a. het cd-project Dutch Cello Sonatas, in 2016 onderscheiden met de internationale prijs ECHO Klassik. (www. cellosonate.nl). Doris Hochscheid is docente Alexandertechniek en kamermuziek aan het Conservatorium van Amsterdam.
Rozalie Hirs (1965) is een hedendaagse Nederlandse componist en dichter. Haar poëzie en muziek zijn zowel lyrisch als experimenteel. Haar muziek omvat vocale, orkestrale en elektronische stukken. Vaak combineert zij traditionele instrumenten met elektronische klanken. Haar muziek wordt uitgevoerd door onder meer Amsterdam Sinfonietta, Asko|Schönberg, Bozzini Quartet, Koninklijk Concertgebouworkest, Formalist Quartet, Klangforum Wien, NAP, Radio Filharmonisch Orkest, Slagwerk Den Haag, SPECTRA en Philip Thomas; haar composities voor spreekstem en elektronische klanken voert zij regelmatig zelf uit, voornamelijk op internationale podia.
Asko|Schönberg (zie voor bio do 23 mei) Jeannette Landré fluit, piccolo, basfluit Marieke Schut hobo, althobo / David Kweksilber klarinet, basklarinet / Serguei Dovgaliouk hoorn / Arthur Kerklaan trompet Koen Kaptijn trombone / Pauline Post piano, keyboard, celesta / Jeroen Geevers slagwerk Joey Marijs slagwerk Ernestine Stoop harp / Zoë Knoop harp Marijke van Kooten viool / Merel Junge viool / Liesbeth Steffens altviool / Steuart Pincombe cello / Quirijn van Regteren Altena contrabas
De Britse componist en performer Pete Harden (1979) verhuisde in 2000 naar Nederland om te studeren bij Louis Andriessen, Gilius van Bergeijk en Richard Ayres aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Harden maakte enkele grootschalige muziektheaterproducties, waaronder Carnation (2005), een werk voor groot ensemble en vier auto’s. Werk in 73
Biografieën gespecialiseerd in de opeenvolging van beelden en de timing daarvan.
opdracht schreef hij onder andere voor de Radio Kamer Filharmonie, orkest de ereprijs, Slagwerk Den Haag en Orgelpark. Hij is een van de oprichters van Ensemble Klang waarvan hij tevens artistiek leider is.
David Lang (1957) geldt als vertegenwoordiger van het postminimalisme. Met Julia Wolfe en haar man Michael Gordon richtte hij Bang on a Can op. Lang heeft talrijke prijzen gekregen voor zijn muziek, waaronder in 2008 de Pulitzer Prize voor the little match girl passion en in 2010 een Grammy voor de gelijknamige cd. Het tijdschrift Musical America riep hem uit tot Composer of the Year 2013. Lang schreef composities voor diverse films, waaronder Paulo Sorrentino’s Youth uit 2015.
Martijn Padding (1956) studeerde compositie bij Louis Andriessen en muziekwetenschappen aan de Universiteit van Utrecht. Zijn oeuvre reikt van werken voor solo-instrument tot grootschalige composities voor orkest en muziektheater. Zijn composities worden door vele vooraanstaande ensembles, solisten en orkesten wereldwijd uitgevoerd. In 2016 ontving hij de Johan Wagenaar prijs voor zijn gehele oeuvre. Padding is docent en hoofd van de compositieafdeling van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag.
Julia Wolfe De Amerikaanse componiste Julia Wolfe (1958) studeerde aan de University of Michigan, Yale en Princeton. Momenteel is zij Associate Professor of Composition op de Steinhardt School, onderdeel van de New York University. Wolfe is een multitalent: naast compositie volgde ze ook stemvorming en een theater- en dansopleiding. Ze schrijft voor verschillende bezettingen, van strijkkwartet tot orkest. Haar oratorium Anthracite Fields won in 2015 de Pulitzer Prize. In 2016 kwam zij met haar productie Steel Hammer in het Muziekgebouw.
Concert 15.00 + 17.00 uur Violiste Monica Germino (VS/NL) bevindt zich in de frontlinie van de nieuwe muziek. Ze werkte samen met componisten als Louis Andriessen, John Cage, Heiner Goebbels, Michael Gordon, David Lang, György Ligeti en Julia Wolfe. Samen met geluidontwerper Frank van der Weij onderzocht ze nieuwe mogelijkheden voor de soloviool en voerde ze multimediaprogramma’s wereldwijd uit, waarbij ze vaak gelijktijdig speelt en zingt. Ze is medeoprichtster en artistiek adviseur van ensemble ELECTRA.
De Amerikaanse componist Michael Gordon (1956) werd beïnvloed door zijn ervaring met de underground rockscene in New York en door zijn compositiestudie aan de Yale University. Zijn werk is zeer direct en wordt wel omschreven als post-minimalisme. Het oevre van Michael Gordon is heel divers. Het omvat werken voor zowel grote orkesten als kleine gezelschappen. Hij voegt ook graag een extra dimensie toe aan de traditionele concertervaring en werkte daarom samen met diverse kunstenaars, theater- en dansgezelschappen.
Floriaan Ganzevoort is lichtontwerper voor theater, muziek, dans en ruimtes. Hij studeerde af als Theaterwetenschapper aan de Universiteit van Amsterdam op het onderwerp ‘Licht als dramaturgisch middel’. Vanaf 2000 maakt Floriaan voor diverse gezelschappen lichtontwerpen. Door zijn dramaturgische achtergrond is het licht dat hij ontwerpt altijd sterk verbonden met de inhoud van de voorstelling. Floriaan is 74
Biografieën Concert 20.15 uur
in residentie aan het Conservatorium Antwerpen en campusbewoner van deSingel Internationale Kunstcampus, vervult een unieke plek binnen het Belgische muzieklandschap en wordt structureel gesubsidieerd door de Vlaamse Overheid.
In de projecten van Nora Fischer (1987) is plaats voor veelsoortige muziek vanaf de zestiende eeuw tot nu; ze werkte samen met hedendaagse componisten als Steve Reich, Michel van der Aa, Nico Muhly en David Lang. In de wereldpremièreproductie van De Nationale Opera zong Nora Fischer in Louis Andriessens Theatre of the World, onder regie van Pierre Audi. Ze werkte samen met het Los Angeles Philharmonic Orchestra, het Kronos Quartet, L’Arpeggiata en het Ragazze Quartet. Ook stond ze op de festivals Lowlands, Oerol en Into the Great Wide Open. Het album Hush samen met gitarist Marnix Dorrestein won in 2018 een Edison Klassiek.
Els Mondelaers, Fanny Alofs, Mijke Sekhuis, Bauwien van der Meer zang / Lieve Goossens fluit / Balder Dendievel, Korneel Alsteens, Jeroen Baerts, Tom van de Graaf hobo / Nele Tiebout, Toon Van Geyseghem, Hendrik Pellens saxofoon Anthony Devriendt, Fokke Van Heel, Diechje Minne, Dries Laureyssens, Quinten De Gelaen hoorn / Simon Van Hoecke, Ward Hoornaert, Philippe Ranallo, Bert Mees trompet / Bram Fournier, Wim Lauryssen, Joachim Van Bockstael, Wim Bex trombone Jeroen Robbrecht, Bram Bossier, Tony Nys, Tine Janssens altviool / Ben Faes contrabas / Pete Harden, Wiek Heymans, Fred Jacobsson gitaar / Emma Wauters, Marjolein Vernimmen harp / Yutaka Oya, Gerard Bouwhuis piano
De Belgische dirigent Etienne Siebens studeerde orkestdirectie bij Lucas Vis, Hiroyuki Iwaki en Jorma Panula. Al snel werd hij uitgenodigd als gastdirigent bij verschillende orkesten in België en Nederland, maar ook in het buitenland is hij een graag geziene gast. Van 1992 tot 2008 was Siebens artistiek leider en dirigent van het door hem opgerichte Prometheus Ensemble, dat zich wist te profileren als een van de belangrijkste muziekgezelschappen. Zijn gedrevenheid en passie voor het hedendaagse repertoire maken hem tot een allround dirigent.
Martijn Padding (zie concert 13.00 uur) Hans Haffmans (zie do 23 mei) Zo 26 mei Concert 11.00 ur
I SOLISTI geeft klassieke muziek een creatieve twist. Wat 30 jaar geleden begon als een traditioneel blazersoctet groeide onder de bezielende leiding van algemeen en artistiek directeur Francis Pollet uit tot een allround muziekensemble met internationale erkenning. Een vaste kern van 25 musici wordt uitgebreid of ingeperkt afhankelijk van het project. I SOLISTI werkt samen met zowat alle belangrijke podia in België en wordt met regelmaat uitgenodigd op festivals en concertzalen in Europa. Het ensemble,
De Finse toetsenspeler Ere Lievonen studeerde aan de Sibelius Academy in Helsinki, en vervolgde in 1997 zijn studie in Nederland, met specialisaties in orgel, klavecimbel en vroege piano’s. Hij legde zich toe op vroege en hedendaagse muziek. In 2011 richtte hij Salon Eusebius op, een ensemble dat muziek uit de 18e en 19e eeuw uitvoert. Hij is lid van de hedendaagse muziekensembles Hexnut en Scala en vormt een duo met pianist Anne Veinberg. 75
Biografieën award. Ze vertolkte meerdere operarollen, onder andere in de Metropolitan Opera als Bloemenmeisje in Wagners Parsifal o.l.v. Nézet-Séguin en de titelrol Carmen in de gelijknamige opera van Bizet met het New York Opera Collaborative. Met haar vertolking van Anaïs Nin in 2016 in het Muziekgebouw maakte zij grote indruk.
In Finland richtte hij Ensemble Ambrosius op. Lievonen heeft speciale belangstelling voor microtonale muziek en is sinds 2009 is vaste bespeler van het 31-toons Fokkerorgel in onze Kleine Zaal. Ook is hij actief als componist. Hendrik Andriessen (1892 - 1981), vader van Louis Andriessen, was organist en componist. Aan het Amsterdamsch Conservatorium studeerde hij bij Jean-Baptiste de Pauw en Bernard Zweers. In 1913 werd hij organist van de Sint-Josephkerk in Haarlem. Hij doceerde muziektheorie en compositie aan het conservatorium van Amsterdam en orgel, improvisatie en greogoriaans aan de roomskatholieke Kerkmuziekschool in Utrecht. Van 1949 tot 1957 was hij directeur van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Als componist schreef hij orgelmuziek, vocale muziek, kamermuziek en orkestwerken.
De Amerikaanse sopraan Maggie Finnegan zingt repertoire van middeleeuws tot hedendaags. Ze behaalde haar bachelor aan de Manhattan School of Music en haar master aan het Peabody Conservatory. Ze ontving in 2017 de Washington Award van de S&R Foundation. Haar muziektheaterdebuut maakte ze in de Sound of Music met Paper Mill Playhouse. Ze maakte deel uit van het Metropolitan Opera Guild’s School Touring Program om kinderen met De Toverfluit van Mozart te laten kennismaken.
De Griekse componiste Calliope Tsoupaki (1963) maakt muziek die tijdloos aandoet en haar streven is de essentie zo eenvoudig en helder mogelijk uit te drukken. Ze gebruikt in haar composities elementen uit oude en hedendaagse muziek, muziek van Griekenland en het Midden-Oosten. Tot op heden bestaat haar oeuvre uit meer dan honderd werken voor diverse instrumentaties en instrumenten uit verschillende culturen, van solo- tot orkestwerken, koormuziek, dans, theater, opera en multisensorische projecten.
Lisa Willems studeerde in juni 2016 af aan het conservatorium van Antwerpen. Ze is lid van de MM-Academy, het jongerenprogramma van het Brusselse operahuis de Munt, waar ze aan verschillende producties deelnam. In 2017 was te zien in Dagboek van een verdwene van Muziektheater Transparant. Zij is medeoprichter van muziektheatergezelschap Les Hommes, een volledig vrouwelijke groep die spannend nieuw muziektheater wil maken.
Martijn Padding (zie za 25 mei)
Bauwien van der Meer studeerde aan het Koninklijk Conservatorium bij Sasja Hunnego en behaalde haar master ze aan de Nieuwe Opera Academie. Voor deelname aan de postmasteropleiding van het VocaalLAB (nu Silbersee) kreeg ze een beurs van het Prins Bernhard Cultuurfonds. Ter ere van de zeventigste verjaardag van Louis Andriessen zong ze in De Staat, met het Nederlands Blazers Ensemble onder leiding van Lucas
Concert 20.15 uur Augusta Caso studeerde aan het Williams College in Williamstown, Massachusetts en behaalde haar master zang aan de Universiteit van Oklahoma. Ze was finaliste in de Operacompetitie van Annapolis en winnaar van de Adrienne Goldberg Study 76
Biografieën dramaturgie bij de Junge Oper Stuttgart (2010-2014). Hij maakte eerder met Jorinde Keesmaat La clemenza di Tito voor de Opéra Orchestre National Montpellier Sinds januari 2016 is hij dramaturg voor Opera Ballet Vlaanderen.
Vis. In 2016 zong ze in Odysseus’ Women en doet dat morgen weer. Ze maakt deel uit van een collectief van het Kameroperahuis, is vast lid van het Eisler Trio en is de vaste sopraan van vocaal kwartet Quatre Bouches. Petra Ehrismann is geboren in Zwitserland en voltooide in 1996 met onderscheiding haar studie dwarsfluit aan de Musikhochschule Winterthur-Zürich. Negen jaar lang was zij dwarsfluitlerares aan de Jugendmusikschule Winterthur. In 2006 behaalde ze haar diploma zang aan het Conservatorium van Amsterdam en zij heeft zich de laatste jaren tot een veelzijdige zangeres ontwikkeld, zowel op het gebied van muziektheater als in het oratoriumvak. Ze is lid van het vocaal kwartet Quatre Bouches en zingt met regelmaat bij het Balthasar Neumann Chor (D) o.l.v. Thomas Hengelbrock en de Zürcher Sing-Akademie.
Ascon de Nijs (1963) was autodidact beeldend kunstenaar toen hij de opleiding scenografie aan de Koninklijke Academie in Den Haag volgde. Met choreograaf Itzik Galili werkte hij aan producties voor balletgezelschappen in binnen- en buitenland. Ook maakte hij toneelbeelden voor o.a. de Noord Nederlandse Dansgroep, Scapino Ballet en Het Nationale Ballet. Hij werkt als vaste vormgever van Guy Weizman en Roni Haver en ontwerpt al enkele jaren de decors voor Leine en Roebana. Voor Senf Theaterpartners en Bos Theaterproducties verzorgt hij het ontwerp van voorstellingen voor toneel en muziektheater.
Jorinde Keesmaat is regisseur van operavoorstellingen en geënsceneerde klassieke concerten. In de periode 2016 – 2019 is zij Guest Director-in-Residence bij het Center for Contemporary Opera in New York. Naast reguliere theater- en concertzalen vinden haar voorstellingen geregeld plaats op bijzondere locaties. Jorinde Keesmaat wil mensen naar elkaar laten kijken en hoopt ze te verbazen en te verwarren. Sinds 2009 richt Keesmaat zich voornamelijk op de regie van multidisciplinaire klassieke muziekproducties en opera’s. In 2017 won Jorinde Keesmaat de Operadagen Award van de Rotterdamse Operadagen.
Jurjen Alkema is als videomaker en lichtontwerper betrokken bij diverse theatervoorstellingen, opera’s en locatietheaterprojecten. Hij werkt/heeft gewerkt voor o.a. Muziektheatergezelschap De Helling, Vincent Bijlo, Erik van Muiswinkel, Kameroperaproject Vloed, Nieuw West, Festival Classique, Werfpop, Toneel Haarlem, Anstatt das trio en Ensemble Klang. Jurjen is gespecialiseerd in het gebruik van projecties als onderdeel van een lichtplan binnen het theater. Wijnand van der Horst rolde met een diploma MTS elektronica op zak toevallig het vak in. In zijn vrije tijd werkte hij in jongerencentra en deed daar het licht en geluid. Langzamerhand ontwikkelde hij zich tot licht- en geluidstechnicus bij de pop-up feesten die halverwege de jaren negentig zo populair waren. Later deed hij datzelfde werk in clubs als de iT en RoXY.
Dramaturg Koen Bollen studeerde Kunstwetenschappen en Theaterwetenschappen aan de universiteiten van Brussel, Leiden en Antwerpen. Hij was dramaturgieassistent bij Opera Vlaanderen (2009-2010) en vervolgens werkzaam als medewerker 77
Biografieën Koen Keevel studeerde in 2000 af aan de Theaterschool te Amsterdam als licht/stage manager. Door zijn muzikale achtergrond (saxofoon en drums) en affiniteit met muziek besloot hij zich verder te ontwikkelen als geluidstechnicus. Hij werkte vele jaren naast technicus Jan Panis en samen besloten ze PME - técnica op te richten. Keevel deed o.a. geluidsontwerpen en uitvoeringen voor Het Ballet Orkest, Nederlands Philharmonisch Orkest, Wonderfeel Festival en Ragazze Quartet. Nieuw Amsterdams Peil (NAP) werd in 2005 opgericht door violiste Heleen Hulst en pianist Gerard Bouwhuis. Als collectief richten zij zich op het spelen van een breed kamermuziek- en muziektheaterrepertoire in een flexibele bezetting. Hun focus ligt hierbij op de muziek van nu. Onderscheidend zijn de vele nieuwe muziektheaterproducties die voor NAP worden geschreven waarin de ideeën van de componist altijd centraal staan.
78
Colofon Concerttoelichtingen: RenÊ van Peer Redactie: Nicole van Lint, Floortje Smehuijzen, Stef Koenis Opmaak: Evert de Cock Druk: Drukwerkdeal Fotocredits Marco Borggreve omslag, 9, 23, 34 Alt Willem van Zadelhoff 5 Co Broerse 5, 7, 23 Josje Janse 7 Francesca Pratella 21 KlunderBie 9 Simon van Boxtel 17 Cees van de Ven 20 Polle Willemsen 22 Daan Golja 23 Anke Reinke 26 Jan Gates 27 Koen Broos 34 Ruud Jonkers 39 Maurice Lammerts van Buren 45 Martina Simkovicova 49 Carine Bijlsma 53
Met dank aan: Zabawas, Fonds 21, Fonds Podiumkunsten, AFK, Gemeente Amsterdam, Prins Bernhard Cultuurfonds, Art Mentor Foundation 79