do 7 nov 2013 donderdagavond serie Grote Zaal / 20.15 uur
remix ensemble casa da mĂşsica Klassiekers uit het Remix-repertoire
PROGRAMMA
do 7 nov 2013 donderdagavond serie Grote Zaal / 20.15-21.45 uur DUUR: ca. 30 minuten voor de pauze ca. 40 minuten na de pauze
Remix ensemble casa da música Klassiekers uit het Remix-repertoire
inleiding
Peter Rundel dirigent
FOYERDECK 1 / 19.15-19.45 uur
Luís Antunes Pena (1973) R A U (2013: Nederlandse première, nieuw werk geschreven in opdracht Casa da Música en WDR Köln)
Michel Khalifa in gesprek met Peter Rundel
Salvatore Sciarrino (1947) …da un Divertimento (1968-1970: Nederlandse première) PAUZE Franco Donatoni (1927-2000) Spiri (1977) Georg Friedrich Haas (1953) REMIX (2007)
Voorafgaand entreehal
Voorafgaand aan het concert vindt een ijLAB plaats. Fragment uit de voorstelling Frontaal, waanopera over het geval Woyzeck van VOCAALLAB met Project Wildeman. Door Jennifer Claire van der Hart, Björk Níelsdóttir, Michaela Riener, Ekaterina Levental, Robin Block, Sven Hamerpagt, Milan Mes en Maarten Vinkenoog Partners Donderdagavondserie:
Tekst toelichting: Paul Janssen
TOELICHTING Een korte geschiedenis van de ruisklank en de instrumentale virtuositeit in de twintigste en eenentwintigste eeuwse muziek; zo kan het programma van het Remix Ensemble in een notendop samengevat worden. Salvatore Sciarrino sloeg in de late jaren zestig in Italië de weg in van de ruis- en fluisterklank. Hij schiep een geheel nieuwe en fascinerende klankwereld, geïnspireerd door de eerste Franse timbre- en boventooncomponisten – de zogenaamde spectralisten – en de virtuoze partituren van Franco Donatoni. Een wereld die weer een inspiratiebron vormde voor jongere componisten als de Oostenrijker Georg Friedrich Haas en de Portugees Luís Antunes Pena.
Luís Antunes Pena
Een geheel nieuwe en fascinerende klankwereld
Spectralisten zijn componisten die gebruik maken van het boventoonspectrum en timbreaspecten om nieuwe klanksensaties te genereren. Een belangrijke ‘spectrale’ componist was de Franse componist Gerard Grisey bij wie Pena enige tijd studeerde. Pena organiseert en analyseert zijn basismateriaal, vaak bestaande klankbronnen, met zelf ontwikkelde computerprogramma’s om er nieuwe structuren, ritmes en materialen uit af te leiden. Ook voor R A U, het werk dat hij dit jaar schreef voor het Remix Ensemble, maakte hij gebruik van bestaand materiaal.
RAU
De Portugese componist Luís Antunes Pena is vooral geïnteresseerd in verborgen klankaspecten en de ritmische implicaties van een klank. Het heeft hem gebracht naar een interesse voor ruisklanken en een verwantschap met de spectralisten.
Haas vertaalde de recente en klassieke erfenis in een analytische klankbenadering en vaak overdonderende microtonale structuren en klankblokken. Pena richt zich vooral op een digitale analyse van bestaande elementen die hij vervolgens op zijn eigen wijze herinterpreteert. Hij kreeg van het Remix Ensemble de opdracht een nieuw werk te schrijven met de werken van Sciarrino, Donatoni en Haas in gedachten. R A U beleeft vandaag, net als het veel oudere …da un Divertimento van Sciarrino zijn Nederlandse première.
Aan de basis van R A U staat een filmpje van ‘A música portuguesa a gostar dela própria’, 3
TOELICHTING
een erfgoedproject waarin een groep jonge kunstenaars en cultuurliefhebbers aan de hand van veldopnamen de verscheidenheid van de Portugese (volks)muziek en cultuur wil bewaren. Het filmpje dat Pena gebruikte is een opname van twee oude vrouwen uit het zuiden van Portugal. Deze reciteren op hoge snelheid de aldaar populaire trava-linguas, tongbrekers als ‘Liesje leerde Lotje lopen langs de lange Lindelaan’ in een lokaal dialect. Pena ontdeed het materiaal van zijn semantische betekenis en ontleedde de combinatie van klinkers en medeklinkers, stemtimbres en melodische en percussieve klanken met behulp van de computer tot een verzameling motieven, ruisklanken en ritmische elementen. Deze onderwierp hij aan diverse digitale permutaties die de basis vormen van R A U voor ensemble; Pena’s creatieve herinterpretatie en instrumentale vertaling van de data.
Bekende klassieke fragmenten en vormen worden door hem onder de loep genomen en getransformeerd tot iets geheel nieuws. Met … da un Divertimento uit 1970, dat vandaag zijn Nederlandse première beleeft, wilde Sciarrino de klassieke vorm van het divertimento naar zijn hand zetten. Oorspronkelijk wilde Sciarrino een vijfdelig werk schrijven. Hij begon er in 1968 aan en schreef eerst een Scherzo en vervolgens een Adagio (Romanza) en beschouwde deze als respectievelijk het vierde en derde deel van het beoogde werk. Daar bleef het echter bij. In 1970 maakte Sciarrino er een tweedelig werk van. De titel …da un Divertimento is slechts een vage herinnering aan het oorspronkelijke plan. De Romanza is daarbij vooral intuïtief tot stand gekomen, aldus de componist. Het Scherzo is formalistischer geconstrueerd rond de cijfers vijf en twee. Twee instrumentgroepen van ieder vijf instrumenten, een blaaskwintet en een strijkkwintet beschikken elk over vijf typen welluidende gebeurtenissen die in verschillende verhoudingen tot elkaar tot klinken komen. Sciarrino past daarbij graag kleine klankgrapjes toe. Zo bootst het blaaskwintet op een gegeven moment ‘onomatopeicamente’ het strijkkwintet na.
Salvatore Sciarrino …da un Divertimento
Salvatore Sciarrino geldt als een ware grootmeester als het gaat om ruis- en andere nieuwe klanken, kleuren en speeltechnieken. De Italiaanse ‘peetvader van de ruis’ begon in de late jaren zestig onder invloed van de Italiaanse componist Luigi Nono (1924-1990) een zoektocht naar muzikale vernieuwing.
Franco Donatoni Spiri
Als er één componist het Italiaanse klimaat en het Italiaanse leven in klank heeft weten te vatten dan is het wel Franco Donatoni. Zijn werken zijn licht, zonnig, vrolijk, virtuoos en stralen een enorm joie de vivre uit.
Sciarrino, die er prat op gaat autodidact te zijn, vond zijn taal in een vervreemdende klankwereld die zich soms op de grens van het hoorbare afspeelt. Ondanks de vernieuwing heeft de componist sterke wortels naar het verleden. 4
TOELICHTING
Niet voor niets wordt hij de ‘peetvader van de Italiaanse ensemblevirtuositeit’ genoemd. Toch was dit niet altijd zo. In zijn vroege werken liet Donatoni zich vooral inspireren door de naoorlogse serialisten en structuralisten. Zijn kennismaking met het werk van John Cage stortte hem in een diepe crisis. In het midden van de jaren zeventig hervindt hij zijn levensvreugde en komt hij met een stijl waarin expressiviteit, lyriek en virtuositeit centraal staan. Spiri uit 1977 is een van de eerste werken waarin Donatoni zichzelf bevrijdde.
componist die romantische thema’s niet schuwt en die in die zin een krachtige erfgenaam is van de Duits-Oostenrijkse klassieke traditie. Dat blijkt ook uit REMIX waarin geen sprake lijkt te zijn van microtonaliteit en spectrale klankwaaiers. ‘In REMIX wilde ik niets nieuws toevoegen’, zegt de componist over dit werk uit 2007. Hij verwijst hierin niet alleen naar de muziektraditie waar hij uit voortgekomen is, maar ook naar zijn eigen ‘traditie’. ‘Ik wilde louter elementen behandelen waar ik al eerder ervaring mee had opgedaan en die in een nieuwe context plaatsen.’
Hij omschrijft het werk zelf als ‘bijna euforisch’ en zo klinkt het ook. Het werk wordt gedomineerd door wat hoger klinkende instrumenten, zoals de hobo en de viool. Donatoni maakt gebruik van dansende volksmuziekachtige ritmes en een grotendeels modaal klankgemiddelde met opvallend terugkerende melodiebogen. Pas tegen het einde verstilt het werk en klinken er somberder en complexere harmonieën; een eerbetoon aan zijn jongere collega Salvatore Sciarrino aan wie Donatoni het werk opdroeg.
Zo komen er elementen langs uit NachtSchatten (1991), zoals de ‘trillende’ unisoni, het begin van in vain (2000), het dichte web van instrumentale begeleidingsfiguren uit het tweede deel van de opera Melancholia (2007), het vrijelijk achter elkaar plaatsen van verschillende motieven uit Bruchstück (2006-2007) en natures mortes (2003), de percussieve interludes uit natures mortes, de gebroken akkoorden uit het slot van Monodie (1998-1999) en meer. ‘Het resultaat is’, aldus de componist, ‘een dichtgetimmerd werk met veel noten die veel vragen van de virtuositeit van de musici. In het hele proces komt de muzikale betekenis niet voort uit de individuele noten en klanken – ook niet van de individuele gebeurtenissen in de afzonderlijke partijen –, maar louter van de totale sonoriteit. In de negentiende eeuw zou men dit ‘harmonie’ genoemd hebben.’ Door deze ‘remix’ van elementen kwam Haas naar eigen zeggen ‘terecht op nieuwe stijlgebieden – ondanks mijn oorspronkelijke intentie het materiaal louter opnieuw te gebruiken.’
Georg Friedrich Haas REMIX
Net als Luís Antunes Pena is Georg Friedrich Haas geïnteresseerd in aspecten van het spectralisme. Hij geldt tenminste als de componist die het Franse spectralisme naar Oostenrijk bracht en zich daarbij mede liet beïnvloeden door de micropolyfonie van György Ligeti. Dat is echter slechts een deel van het verhaal. Want Haas is ook echt een Oostenrijkse 5
BIOGRAFIEËN
foto: Tobias Bohm
Luís Antunes Pena
De Portugese componist Luís Antunes Pena (1973) begon zijn muziekstudie aan de Escola Superior de Música de Lisboa bij António Pinho Vargas. Hij vervolgde zijn studie in Duitsland aan de FolkwangHochschule Essen bij onder anderen Nicolaus A. Huber en hij verdiepte zich verder in de elektro-akoestische
muziek aan het Institut für Computermusik und Medien. Een vervolgcursus aan de IRCAM bij Gérard Grisey was van grote invloed op zijn stijl en zijn manier van componeren. Pena gebruikt eigen programmatuur bij zijn onderzoek naar nieuwe klanken en nieuwe verbanden tussen geluid en ritmische structuren. De in Duitsland wonende Pena wordt inmiddels over de hele wereld gespeeld en is uitgegroeid tot een graag geziene gast bij hedendaagse muziekfestivals. Hij gaf les aan de Hochschule für Musik Karslruhe en tegenwoordig doceert hij klankmanipulatie aan de Musikhochschule Trossingen.
Salvatore Sciarrino De Italiaanse componist Salvatore Sciarrino (1947) is grotendeels autodidact. 6
Onder invloed van Luigi Nono begon hij in de vroege jaren zeventig aan een heel persoonlijk klankonderzoek.
foto: Mauro Fermariello
COMPONISTEN
Zijn klankonderzoek leidde tot composities met vele nieuwe speeltechnieken en een scala aan ruis- en fluisterklanken. Hij volgde een cursus elektroakoestische muziek bij Franco Evangelisti en vanaf 1977 tot 1982 doceerde hij compositie aan het Conservatorium van Milaan. Sinds 1982 leeft en werkt hij als zelfstandig componist. Vanwege zijn extreme fluistermuziek staat hij bekend als de ‘peetvader
van de Italiaanse ruis’, maar ook de vernieuwende klanken en speelse citaten van werken uit zowel de pop- als de klassieke muziek vormen een rode draad in zijn opvallend oeuvre.
Franco Donatoni De Italiaanse componist Franco Donatoni (1927-2000) begon op zevenjarige leeftijd viool te spelen, maar betrad de conservatoria van Milaan en Bologna als student compositie.
Dusapin, Magnus Lindberg en Esa‑Pekka Salonen. Donatoni begon zijn componistenloopbaan onder invloed van het naoorlogse serialisme. Door het werk van John Cage raakte hij in een muzikale identiteitscrisis en ging hij op zoek naar nieuwe wegen. Die vond hij in een idioom waarin expressiviteit, opzwepende lyriek, modaliteit en virtuositeit de overhand hebben.
Georg Friedrich Haas De Oostenrijkse componist Georg Friedrich Haas (1953) studeerde compositie aan de Hogeschool voor Muziek in Graz. Vervolgens werkte hij enige tijd in de studio van IRCAM in Parijs.
Ook studeerde hij enige tijd bij Ildebrando Pizetti aan de Accademia Nazionale di Sante Cecilia in Rome. Later was hij als docent compositie aan de conservatoria van Milaan en Rome verbonden. Tot zijn leerlingen behoren onder anderen Pascal
Daar vond hij in de spectrale componisten een belangrijke invloed die zijn werk vervolgens zou gaan beheersen. Hij bracht deze stijl, waarbij de boventoonserie en kwarttoonen vergelijkbare sonoriteiten het klankbeeld bepalen, naar Oostenrijk. Bovendien bracht de ontdekking van deze techniek de componist een grote productiviteit. 7
foto: Universal Edition, Eric Marinitsch
biografie
Terwijl hij voor zijn veertigste nauwelijks iets publiceerde, componeerde hij in de jaren daarna onder andere een tiental grote orkestpartituren, vijf strijkkwartetten en twee avondvullende opera’s, veelal in opdracht. Sinds 2005 woont Haas in Zwitserland waar hij compositiedocent is aan de muziekacademie in Bazel.
UITVOERENDEN Peter Rundel Dirigent
Peter Rundel startte zijn muzikale carrière als violist. Daarnaast studeerde hij directie bij Michael Chileen en Peter Eötvös. In 1984 kwam hij als violist de gelederen van Ensemble Modern versterken.
biografie
De positie als violist zou Rundel twaalf jaar bekleden. In 1987 maakte hij zijn debuut als dirigent. Hij ontpopte zich al snel als een specialist op het gebied van de hedendaagse muziek en werkte als dirigent samen met gezelschappen als Ensemble Modern, ensemble recherche, Ensemble Oriol en Klangforum Wien.
foto: Henrik Jordan
Remix Ensemble
Ook dirigeerde hij regelmatig Asko|Schönberg, het Ictus Ensemble en vele grote orkesten. Van 1999 tot 2001 was hij chef-dirigent van deFilharmonie van Vlaanderen en sinds 2000 is hij chef-dirigent van de Wiener Taschenoper. In 2005 werd hij ook de vaste dirigent van het Remix Ensemble.
Het in oktober 2000 opgerichte Remix Ensemble is het moderne muziekensemble van Casa da Música, het door Rem Koolhaas ontworpen Concertgebouw in Porto, Portugal. Het ensemble bestaat uit een kern van vijftien vaste musici van diverse nationaliteiten. Tot 2005 was Stefan Ashbury dirigent en artistiek leider. Sindsdien is de leiding in handen van Peter Rundel. Daarnaast werkt het gezelschap met gerenommeerde gastdirigenten. Het ensemble heeft inmiddels vele wereldpremières achter zijn naam staan en heeft nauw samengewerkt met 8
componisten als Magnus Lindberg, Heiner Goebbels, Helmut Lachenmann, Harrison Birtwistle en Jonathan Harvey. Angel Gimeno, José Pereira viool Trevor McTait altviool Oliver Parr cello António A. Aguiar contrabas Stephanie Wagner fluit Simon Strasser hobo Vítor J. Pereira, Ricardo Alves klarinet Roberto Erculiani fagot Nuno Vaz hoorn Ales Klancar trompet Ricardo Pereira trombone Mário Teixeira, Manuel Campos percussie Jonathan Ayerst piano
VERWACHT
do 14 nov 2013 donderdagavond serie Serie Asko|Schönberg Young Pianists Festival grote zaal / 20.15 uur
ASKO|SCHÖNBERG
Twee pianoconcerten en een straattheater Een nieuw pianoconcert van Klaas de Vries en Ligeti’s razend virtuoze pianoconcert bewijzen dat het pianoconcert in de twintigste en eenentwintigste eeuw niets aan klankpracht en verbeeldingskracht heeft ingeboet. Twee eveneens zeer indrukwekkende Etudes voor piano van Ligeti vormen de grondstof voor een bewerking voor ensemble door de Deense componist Hans Abrahamsen. Tussen het pianogeweld van Ligeti en De Vries vormt Gougal ¯on van de Koreaanse Ligeti-leerlinge Unsuk Chin een gelaagd en gevarieerd ensemblewerk. Met humor en momenten van ontroering verwerkt ze een jeugdherinnering aan Koreaanse straatartiesten tot ‘imaginaire volksmuziek’. In 2011 voerde Asko|Schönberg dit laatste werk al eens met veel succes uit. Asko|Schönberg is ensemble in residence
9
Klaas de Vries
VERWACHT
November
do 14 nov t/m zo 24 nov
ma 18 nov / 19.30 uur / Bimhuis
Young Pianists Festival
vr 8 nov / 20.30 uur
Voor het complete programma
Bang on a Can All-Stars + Lee Ranaldo Field Recordings
en randprogramma zie:
A Tribute to Nadia Boulanger - 2 Ontmoetingen met ‘Mademoiselle’ Nadia Boulanger
www. muziekgebouw.nl do 14 nov / 20.15 uur
za 9 nov / 20.15 uur
John Scofield Return of the Überjam Project zo 10 nov / 15.00 uur
Ivo Janssen Wat is het geheim van de piano? 8+
Asko|Schönberg Twee pianoconcerten en een straattheater
di 19 nov / 12.30 uur
vr 15 nov / 20.15 uur
di 19 nov / 20.15 uur
Severin von Eckardstein Beethoven, Skrjabin en Schubert
Nederlands Kamerkoor Een kleine plechtige mis do 14 nov t/m zo 24 nov
za 16 nov / 20.15 uur
Hugo Ticciati + Torleif Thedéen + Henrik Måwe Hommage à Rameau
A Tribute to Youri Egorov Uniek concert van vijf internationale Meesterpianisten
di 12 nov / 20.15 uur
zo 17 nov / 15.00 uur
Amsterdam Sinfonietta Hels en Hemels wo 13 nov / 20.15 uur
Paul Badura-Skoda + Musica Amphion The Birth of the Piano Concerto
Miguel Poveda ArteSano
ma 18 nov / 16.00 uur / Bimhuis
zo 10 nov / 20.15 uur
Trio Bidace Lunchconcert i.s.m. NMF
A Tribute to Nadia Boulanger - 1 Bruno Monsaingeon ontmoet ‘Mademoiselle’ Nadia Boulanger 10
Young Pianists Festival wo 20 nov / 20.15 uur
Franse kamermuziek op de Erard Jubileumconcert door YPF-laureaten do 21 nov / 20.15 uur
Ralph van Raat Wenen, Bartók en de liefde
Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 50 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve uw mobiele telefoon tijdens het concert uit te schakelen. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.