do 12 dec 2013 donderdagavond serie serie slagwerk den haag Grote Zaal / 20.15 uur
slagwerk den haag Strange and Sacred Noise
PROGRAMMA
do 12 dec 2013 donderdagavond serie serie slagwerk den haag Grote Zaal / 20.15-21.30 uur DUUR: ca. 75 minuten zonder pauze
Slagwerk den Haag Strange and Sacred Noise
inleiding
Joey Marijs, Pepe Garcia, Frank Wienk, Ryoko Imai percussie
foyerdeck 1 / 19.15-19.45 uur
Door Lex Bohlmeijer John Luther Adams (1953) Strange and Sacred Noise (1991-1997) ...dust into dust… solitary and time-breaking waves velocities crossing in phase space triadic iteration lattices clusters on a quadrilateral grid ...and dust rising…
voorafgaand Voorafgaand aan het concert vindt een ijLAB plaats. Fragment uit de voorstelling Frontaal, waanopera over het geval Woyzeck van VOCAALLAB met Project Wildeman. Door Robin Block, Milan Mes, Sven Hamerpagt en Maarten Vinkenoog.
Partners Donderdagavondserie:
Tekst toelichting: René van Peer
TOELICHTING Het zesdelige Strange and Sacred Noise dat de Amerikaanse componist en milieu-activist John Luther Adams voor vier slagwerkers heeft geschreven, is beïnvloed door het feit dat hij in de staat Alaska woont. Adams komt in 1975, vlak na zijn afstuderen, als slagwerker terecht in deze dunbevolkte staat, die als enige in de Verenigde Staten binnen de poolcirkel ligt. De landschappen en de kracht van de natuur in de verschillende seizoenen maken een zo grote indruk op hem dat hij zich er vestigt. Hij onderneemt in het voorjaar lange wandeltochten door de wildernis om getuige te zijn van het donderend geweld waarmee gletsjers afkalven, beklimt bergen om uit te kijken over de Grote Oceaan en kampeert in de toendra. Deze ervaringen verwerkt hij in composities: sfeervolle impressies waarin hij de uitgestrekte witte leegte, de monumentale stilte en de geluiden van de natuur in partituren probeert te vangen – met titels als Dream in White On White en The Light That Fills the World.
niet zozeer op te vatten als lawaai, maar als ongedifferentieerd geluid: ‘Noise is een complex, chaotisch fenomeen waarin alle mogelijke klanken besloten liggen. In die zin vertegenwoordigt chaos de essentie van de wereld om ons heen. Als we chaos, noise toelaten in muziek, wordt daarmee de hele wereld muziek.’ Ordening in de chaos Voor Adams is componeren het aanbrengen van ordening in die chaos. Het eerste werk op basis van die inzichten is Strange and Sacred Noise, geschreven tussen 1991 en 1997. De muzikale structuren in deze ruim zeventig minuten durende cyclus zijn gebaseerd op fractals. Dat zijn complexe geometrische vormen die ontstaan door een eenvoudige bewerking op steeds kleinere schaal telkens opnieuw te herhalen. Ze vloeien, heel toepasselijk, voort uit de chaostheorie – de wiskundige theorie van complexe systemen. In de partituur noemt Adams fractals die als model gediend hebben. Hij beschrijft de zes delen van Strange and Sacred Noise als volgt:
Adams: muziek ontstaat uit een oerbron van geluid In de loop van de jaren veranderen Adams’ ideeën over muziek door zijn ervaringen van stilte en geluid in de natuur van Alaska. Muziek ontstaat volgens hem uit een oerbron van geluid, van ‘noise’, zoals hij zelf zegt – 3
TOELICHTING
1 ...dust into dust… is een equivalent in geluid van de Cantor Dust (…) verklankt door twee roertrommels en twee paradetrommels.
de driehoek van Sierpinski: een Eiffeltoren die bestaat uit steeds herhaalde, uitschuivende piramides.
5 clusters on a quadrilateral grid (voor Morton Feldman) is geschreven voor vier marimba’s, vier vibrafoons en vier sets metallofoons. Hierin wordt de Spons van Menger verklankt: een raadselachtige kubus met een oneindig groot oppervlak en een volume dat gelijk is aan nul.
2 solitary and time-breaking waves (geïnspireerd door James Tenney) is geschreven voor vier tam-tams. Golven van intensiteit met verschillende tijdsduur vloeien geleidelijk aan samen, om uiteindelijk op te bouwen tot een gigantische vloedgolf van geluid. 3 velocities crossing in phase space (geïnspireerd door Conlon Nancarrow en Peter Garland) – voor zes tomtoms en vier bastrommels – is een canon in onafgebroken golven van versnelling en vertraging, gebaseerd op Nancarrows Canon X en Garlands Meditation on Thunder.
6 ...and dust rising… is geschreven voor twee roertrommels en twee paradetrommels. Vanuit de stilte verschijnen stofdeeltjes, die uitgroeien tot noise, genadeloos en steeds herhaald.
4 triadic iteration lattices (voor Edgard Varèse en Alvin Lucier) – voor vier sirenes – doorloopt een uitdijend veld van rijzende en dalende glissandi. De vorm van het stuk is ontleend aan 4
TOELICHTING
Gedeelde ervaring Het is onvermijdelijk dat daarmee ook de rol van omgeving in zijn muziek veranderd is. Zo is Strange and Sacred Noise geen vertaling in geluid van een bepaalde plek. Adams ziet het stuk als een klinkende omgeving, waar musici en luisteraars zich in bevinden. Het sacrale van dit werk zit volgens hem in de gedeelde ervaring van de vier slagwerkers, die hun instrumenten bespelen als in een ritueel. Ook het publiek neemt daar deel aan: het bevindt zich in de wereld die door de muziek geschapen wordt. Als motto voor Strange and Sacred Noise gebruikt Adams een citaat uit het boek Noise, The Political Economy of Music van Jacques Attali: ‘Als noise afwezig is gebeurt er niets essentieels... noise ligt bij de meeste culturen aan de basis van het concept van religie… In die zin is muziek communicatie met dit voorwereldlijke, bedreigende geluidsfenomeen – gebed.’
5
BIOGRAFIEﾃ起
COMPONIST John Luther Adams De muziek van John Luther Adams (1953) en zijn ideeﾃｫn over de rol van geluid zijn gevormd door de landschappen en de weidse stilte van Alaska. Adams groeit op in het zuiden van de Verenigde Staten en de buitenwijken van New
York. In 1973 voltooit hij zijn studie compositie bij James Tenney en Leonard Stein aan het California Institute of the Arts. Enkele jaren later vestigt hij zich in Alaska waar hij actief is in de milieubeweging. Composities uit zijn eerste jaren in die staat zijn een reactie op de overweldigende natuur. Later weerspiegelt zijn muziek ook een interesse in slagwerk als ritueel instrument, en in manieren om met geluid een omgeving 6
te creﾃｫren. Zijn Strange and Sacred Noise wordt in de toendra van Alaska opgenomen voor een dvd. Dat leidt tot werken die specifiek bedoeld zijn om in de openlucht uitgevoerd te worden. Hij schrijft niet alleen voor akoestische instrumenten, maar gebruikt ook elektronica en natuuropnamen in zijn werk. Adams heeft enkele boeken geschreven, waaronder Winter Music: Composing the North. www.johnlutheradams.com
biografie
UITVOERENDEN Slagwerk Den Haag De musici van Slagwerk Den Haag richten zich op het spelen en ontwikkelen van hedendaagse slagwerkmuziek in de meest uiteenlopende vormen. De nadruk in het repertoire ligt, naast bestaande eigentijdse stukken, vooral op muziek
die in samenspraak met componisten speciaal voor het ensemble geschreven wordt. Daarin wil Slagwerk Den Haag de grenzen en mogelijkheden van georganiseerd geluid onderzoeken. Dat heeft geleid tot stukken voor tafelblad en het werk Timber van Michael Gordon voor houten balken die in de Orthodoxe kerk gebruikt worden om gelovigen bijeen te roepen voor een dienst. De cd die de groep van dit werk uitbrengt, 7
krijgt in 2011 de Preis der deutschen Schallplattenkritik in de categorie hedendaagse muziek. De programmering is divers: van laboratoriumprojecten tot breed toegankelijke concerten en programma’s voor kinderen. Slagwerk Den Haag werkt ook met groepen uit andere kunstdisciplines, zoals dans en beeldende kunst. www.slagwerkdenhaag.nl
VERWACHT
d0 19 dec 2013 donderdagavond serie grote zaal / 20.15 uur
ATLAS ENSEMBLE Het Atlas Festival in de zomer van 2012 was een groot succes. Het unieke ensemble presenteerde een ongehoord klankpalet van Europese en Aziatische instrumenten. Dit keer treedt het Atlas Ensemble aan met musici uit China, Japan, India, Syrië, Azerbaidjan en Europa. Het nieuwe programma No Fear zal bestaan uit speciaal voor het ensemble geschreven stukken van meerendeels jonge componisten uit alle windstreken. Daarnaast klinken solowerken door topspelers als Dhruba Ghosh (sarangi), Elchin Nagijev (tar) en Zhang Hongyan (pipa). Het Atlas Ensemble staat onder leiding van de Oezbeekse componist/dirigent Artjom Kim. Is in het hedendaags westerse ensemble van elke instrumentenfamilie één instrument vertegenwoordigd, het Atlas Ensemble brengt instrumenten uit verschillende culturen samen die oorspronkelijk afstammen van dezelfde ‘voorvader’. Deze muziekinstrumenten zijn door de eeuwen heen in diverse culturen verspreid en verder ontwikkeld. Zo is een enorme verscheidenheid ontstaan. Door deze afstammelingen te verenigen en hun timbres te combineren in één ensemble, kan een letterlijk ongehoorde klankpracht worden bereikt.
8
Foto: Joël Bons
Premières
Atlas Ensemble
VERWACHT
do 9 jan 2014 donderdagavond serie serie asko|schönberg serie slagwerk den haag grote zaal / 20.15 uur
ASKO|SCHÖNBERG + SLAGWERK DEN HAAG Stilte en chaos
Met een verdeeld over de zaal opgesteld instrumentarium bieden Kurtágs composities een unieke luisterervaring. Ook de nieuwe liederencyclus van Van de Putte op teksten van de Portugese dichter Fernando Pessoa is een reis naar het binnenste van de klank. Met intuïtieve klankbewegingen volgt de componist de overpeinzingen van deze zonderlinge dichter. Asko|Schönberg is ensemble in residence
9
Foto: Patricia Werner Leanse
Een existentiële zoektocht, een filosoferen in tonen: zo zou je het werk van György Kurtág en Jan van de Putte kunnen karakteriseren. Beiden zoeken in hun muziek stille innerlijke ruimten op, verkennen de ‘chaos in zichzelf’ (Van de Putte). Kurtág balanceert in What is the word – naar Beckett – op de rand van sprakeloosheid. Jan van de Putte
VERWACHT
December 2013
do 19 dec / 20.15 uur
zo 22 dec / 19.30 uur
vr 13 dec / 20.15 uur
Atlas Ensemble Premières
Amsterdam Sinfonietta Verklärte Nacht
vr 20 dec / 20.30 uur
Combattimento Consort Amsterdam + Nederlands Kamerkoor Weihnachtsoratorium
za 14 dec / 20.15 uur
Quatuor Ysaÿe Franse lyriek
Insomnio The Yellow Shark van Frank Zappa za 21 dec / 15.00 uur
zo 15 dec / 15.00 uur
Laureaten Prinses Christina Concours Wat is het geheim van muzikaal talent? 8+ ma 16 dec / 19.30 uur
Combattimento Consort Amsterdam + Nederlands Kamerkoor Weihnachtsoratorium
De IJ-Salon Mahlers mooiste
za 28 dec / 19.30 uur
Calefax Rietkwintet + gasten PAN 10
Januari 2014 zo 5 jan / 15.00 uur
za 21 dec / 20.15 uur
Tamara Stefanovich Spraakmakende sonate van Boulez zo 22 dec / 13.30 uur
J.O.N.G. Ensemble Het hemelse fagotje (5+)
Van Swieten Society Nieuwjaarsconcert do 9 jan / 20.15 uur
Asko|Schönberg + Slagwerk Den Haag Stilte en chaos vr 10 jan / 20.15 uur
Di 17 dec / 12.30 uur
zo 22 dec / 13.30 en 15.30 uur
CvA-Brass & CvA-Percussion Lunchconcert ism Conservatorium van Amsterdam
Kleine Zaal
Slagwerk Den Haag Drumming
Theater De Spiegel Nest (2+)
za 11 jan / 20.15 uur
zo 22 dec / 13.30 uur wo 18 dec / 19.30 uur
Bimhuis
Choir of the New College Oxford Noël Noël!
ICP Orchestra Instant componeren (10+)
10
Marc-André Hamelin Vroeg 20e-eeuwse pianoklassiekers
Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 50 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve uw mobiele telefoon tijdens het concert uit te schakelen. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.