wo 12 feb 2014 serie barok Grote Zaal / 19.30 uur
B'Rock + filosoof Rob Wijnberg Virtuoze barokconcerten voor fluit en viool
PROGRAMMA
wo 12 feb 2014 serie barok Grote Zaal / 19.30-21.25 uur aanvang lezing: 19.30 uur duur: ca. 30 minuten
B’Rock + Filosoof Rob Wijnberg
Virtuoze barokconcerten voor fluit en viool
aanvang concert: 20.15 uur DUUR: ca. 70 minuten zonder pauze
Rob Wijnberg filosoof, hoofdredacteur van De Correspondent Maurice Steger blokfluit Dmitry Sinkovsky concertmeester, viool Giuseppe Antonio Brescianello (1690-1758) Symfonie op. 1 nr. 5 in F Allegro – Adagio – Presto Antonio Vivaldi (1678-1714) Fluitconcert ‘La Notte’ op. 10 nr 2, RV 439 Largo – Presto 'Fantasmi' – Largo – Andante – Presto – Largo 'Il sonno' – Allegro Fluitconcert in G, RV 443 Allegro – Largo – Allegro molto Vioolconcert ‘Per Pisendel’ op. 8 nr. 7, RV 242 Allegro – Largo – Allegro Francesco Geminiani (1687-1762) Concerto grosso nr. 5 in g Adagio – Vivace – Adagio – Allegro
In samenwerking met:
Antonio Vivaldi Fluitconcert ‘Il Gardellino’ op. 10 nr 3, RV 428 Allegro – Cantabile – Allegro Tekst toelichting: Christine Dysers / Stephen Westra
Toelichting Omstreeks het einde van de 17de eeuw was het concerto grosso bepalend geworden in het westerse muzieklandschap. Een instrumentaal genre waarbij het volledige orkest en een kleinere solistengroep elkaar continu afwisselen. Een generatie jongere componisten beschouwde het concerto grosso echter niet langer als de beste manier om hun compositorische kwaliteiten mee tentoon te stellen. Onder invloed van de opkomende opera en daarmee de virtuoze aria’s verkenden componisten de speelmogelijkheden van de verschillende instrumenten van het orkest. Zo ontstond begin achttiende eeuw het soloconcert. Centraal in deze ontwikkeling stond de Italiaanse priester-componist Antonio Vivaldi. Hoewel hij niet de enige was die soloconcerten schreef, werkte hij het genre verder uit tot het de plaats van het concerto grosso overnam en het westerse muzieklandschap domineerde.
Door de inbreng van Vivaldi werd het orkest algauw een van de meest toonaangevende muziekensembles van West-Europa. Omdat het verschijnen van vrouwen op een publiek podium op dat moment echter nog een groot taboe was, traden de meisjes op achter een doek. Samen met het succes van het orkest namen ook de giften van rijke mecenassen snel toe. Hierdoor konden de weesmeisjes een steeds hoger technisch niveau bereiken en konden meer verschillende instrumenten worden aangekocht. Zo kon Vivaldi dan weer naar hartenlust experimenteren met klankkleur, speeltechniek en virtuositeit.
Vivaldi schreef voor zijn weesmeisjes concerten en cantates
Vivaldi’s fluitconcerten In totaal componeerde Vivaldi ruim vijfhonderd concerten, die onderling een verrassend grote diversiteit vertonen. Als briljant vioolvirtuoos schreef Vivaldi vooral concerten voor zijn eigen instrument: ettelijke honderden. De ruggengraat van dit programma bestaat echter uit drie concerten voor fluit. In totaal schreef Vivaldi zo’n vijftien fluitconcerten. De bekendste zijn
Als concertmeester in het orkest van het Venetiaanse meisjesweeshuis Ospedale della Pièta was Vivaldi verantwoordelijk voor de muzikale vorming van de kinderen die daar verbleven. Voor hen schreef hij het overgrote deel van zijn concerten en cantates. 3
TOELICHTING
Vivaldi en Pisendel Het Concert ‘Per Pisendel’ is een fraai voorbeeld van wat Vivaldi vermocht in zijn vioolconcerten. Het is het vijfde concert van Il cimento dell’armonia e dell’inventione (Het huwelijk van harmonie en creativiteit). Het is zijn opus 8, waarin hij werkelijk zijn allerbeste beentje voorzette: het opent met de beroemde Vier jaargetijden. Vivaldi componeerde het vioolconcert voor de virtuoos Johann Georg Pisendel, die hij in 1716 in Venetië had leren kennen. Pisendel was concertmeester van de hofkapel van Dresden en bereisde Venetië in het gevolg van zijn heer, Friedrich August, keurvorst van Saksen. Pisendel en Vivaldi konden het goed met elkaar vinden en hadden veel bewondering voor elkaar. Het contact tussen componist en violist bleek voor beide lucratief: Vivaldi schreef nóg zes concerten voor Pisendel en deze heeft op zijn beurt veel betekend voor de verspreiding van Vivaldi en de Italiaanse muziek in Duitsland.
de zes uit Opus 10, waarvan de eerste drie programmatisch zijn en gebaseerd zijn op beelden uit de natuur: La Notte (De nacht), La Tempesta di Mare (De zeestorm) en Il Gardellino (De goudvink). In La Notte biedt Vivaldi de luisteraar in zeven korte delen een fantasierijke muzikale indruk van een bewogen nacht. Het openende Largo fungeert als een verkapte ouverture en wordt gedomineerd door gepunteerde ritmes en lange, verontrustende trillers in de fluitpartij. Het daarop volgende Presto kreeg van Vivaldi de descriptieve titel 'Fantasmi' mee. De spoken uit de titel komen tot leven via een motief van stijgende triolen. Een kort Largo leidt vervolgens naar een rustig Andante, waarna in het vijfde deel het leidmotief van de geesten opnieuw te horen is. Ook het zesde deeltje kreeg een descriptieve titel: in 'Il sonno' treedt de slaap eindelijk in werking. Scherpe dissonanten verraden echter een zekere rusteloosheid, terwijl de fluit bovenop de wankele harmonie een melodie speelt die doet denken aan een thema uit Vivaldi’s De Herfst uit De Vier Jaargetijden (1723). Algauw volgt de ochtend, verklankt in het slotdeel.
Vader van het concerto grosso Vivaldi had het concerto grosso en in het verlengde daarvan het soloconcert nooit tot zo’n hoogtepunt kunnen brengen zonder het ‘voorwerk’ van anderen. Een van de belangrijkste van deze wegbereiders was de Italiaanse componist Arcangelo Corelli, de ‘vader van het concerto grosso’. Corelli streefde naar volmaakte balans en evenwicht. Extreme hoogte en laagte vermijdt hij. Hij was een meester van de meerstemmigheid (contrapunt) en het zangerige spel (cantabile). Giuseppe Antonio Brescianello borduurde voort op Corelli. Zijn charmante Symfonie opus 1 nr 5 is eigenlijk een Corelliaans concerto grosso: harmonieus, evenwichtig, zonder concerterende en met weinig contrasterende elementen.
Il Gardellino is verrukkelijk virtuoos. Hier stelt Vivaldi zijn grondige kennis van de speelmogelijkheden van de fluit ten toon. De talrijke trillers, sprongen, herhaalde noten, gepunte ritmes en overvloedig versierde passages evoceren de zang van een goudvink. Om de solo goed te laten uitkomen maakte Vivaldi de orkestpartituur daarom extra doorzichtig en dunde de instrumentatie regelmatig uit. 4
TOELICHTING
Een heel opvallende hommage aan Corelli tenslotte staat op naam van Francesco Geminiani. In zijn Concerto Grosso nr 5 bewerkte hij Corelli’s Vioolsonates op. 5 fraai tot concerten. Niet iedereen was enthousiast. Geminiani’s bekrompen collega Veracini beklaagde zich over deze bewerkingen en vond het opnieuw ‘opwarmen’ van werken ‘vormen van reumatiek die heel vaak de composities overvalt van hen die slecht componeren.’ Hij sloeg de plank echter compleet mis. Het was bepaald geen muzikale bloedarmoede van Geminiani. Aan de Corelli-bewerkingen lag een bijzondere gebeurtenis ten grondslag. Op 18 februari 1725 opende in Londen de allereerste Italiaanse vrijmetselaarsloge in Engeland, de PhiloMusicae et Architecturae Societas, zijn deuren. Een van de acht oprichters was Geminiani, al een aantal jaren in Londen werkzaam. Zijn eerste daad was het maken van concerto grossi waarin hij de eerste zes solo’s van Corelli verwerkte. Een prachtige eer. De loge draaide op voor de publicatiekosten en dit alles om het Londense publiek ‘op te voeden’ en het op de rechte muzikale weg te brengen van ‘de goede oude’ Arcangelo Corelli.
5
BIOGRAFIEËN Biografieën Giuseppe Antonio Brescianello
in 1744 weer aangenomen als Oberkapellmeister. Hij leidde de hofkapel en maakte operamuziek tot aan zijn pensionering tussen 1751 en 1755. Omstreeks 1738 bracht Brescianelli zijn enige officiële publicatie op de markt, de twaalf Concerti e Sinphonie opus 1.
Antonio Vivaldi
De Venetiaanse componist Antonio Vivaldi (16781741) was een leerling van zijn vader die violist was aan de San Marco, en van de Italiaanse violist en componist Giovanni Legrenzi.
Giuseppe Antonio Brescianello (1690‑1758) was een Italiaanse barokcomponist en vioolspeler. In 1715 vertrok hij naar München, Duitsland, om als violist deel uit te maken van het orkest.
In 1703 werd Vivaldi tevens tot priester gewijd. Van 1713 tot 1740 was Vivaldi achtereenvolgens als vioolleraar, dirigent en componist verbonden aan het Conservatorio dell’Ospedale Pietà. Vivaldi’s naam is sinds jaar en dag onlosmakelijk verbonden met de ontwikkeling van het
In 1716 werkte hij als dirigent aan het Hof van Württemberg in Stuttgart, waar hij in 1717 kapelmeester werd. Door bezuinigingen bij het hof verloor hij deze functie, maar werd in betere tijden 6
biografie
barokke en klassieke concerto tot virtuoos solowerk voor een of meerdere instrumenten met orkestbegeleiding. Hij stierf op 28 juli 1741. Van de eens zo succesvolle en redelijk welgestelde componist was weinig meer over. Hij werd in een Weens armengraf begraven.
Francesco Geminiani
Francesco Geminiani (16871762) was een Italiaanse vioolvirtuoos, muziekleraar en componist. Hij studeerde viool, eerst bij Carlo Ambrogio Lonati in Milaan, en daarna bij Arcangelo Corelli. Compositie studeerde hij bij bij Alessandro Scarlatti. In 1714 vertrok hij naar Engeland waar hij zeer gewaardeerd werd. In 1733 verhuisde hij naar Dublin. Daar gaf hij een reeks concerten gaf, waardoor hij de reputatie kreeg de grootste musicus van zijn tijd te zijn. In Dublin opende hij een concertkamer. Hij gaf les in de moderne viooltechniek. Zijn 7
Art of Playing on the Violin was een van de vroegste leerboeken over het vioolspel. Daarnaast schreef hij ook enkele andere theoretische teksten.
biografie
Rob Wijnberg
foto: Sander Nieuwenhuys
Filosoof, hoofdredacteur
Rob Wijnberg (1982) studeerde filosofie aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn loopbaan in de journalistiek begon in 2001 met een vaste column in De Telegraaf. Daarna schreef hij columns en essays voor onder andere De Groene Amsterdammer, NRC Handelsblad en nrc.next.
de jeugd. In 2008 verscheen In dubio over de aard en grenzen van meningsvrijheid en in 2009 zijn essaybundel Nietzsche en Kant lezen de krant - Denkers van vroeger over dilemma’s van nu. In september 2010 werd hij hoofdredacteur van nrc. next, de jongste chef van een landelijk dagblad. Na zijn vertrek in september 2012 lanceerde hij, samen met anderen, het online journalistieke platform De Correspondent, dat inmiddels meer dan 25.000 leden heeft. In 2013 werd hij door de Nederlandse Vereniging voor Journalisten verkozen tot Journalist van het Jaar.
Maurice Steger Blokfluit
foto: Marco Borggreve
UITVOERENDEN
De Zwitser Maurice Steger (1971) is blokfluitist en dirigent. Hij treedt regelmatig op als solist bij vooraanstaande barokensembles als de Akademie für Alte Musik Berlin, Musica Antiqua Köln, The English Concert, en I Barocchisti. Maurice Steger werkte samen met musici als Thomas Quasthoff, Dorothea Röschmann, Cecilia Bartoli, Howard Griffiths en Hilary Hahn. Steger is de laatste jaren ook actief als dirigent van barokensembles en
Wijnberg schreef in 2007 zijn eerste politiekmaatschappelijke pamflet Boeiuh - Het stille protest van 8
biografie
symfonieorkesten. Met het ensemble Violons du Roy maakt hij een tournee door de Verenigde Staten en Canada. Zijn cd-opnamen vielen veelvuldig in de prijzen. Zijn laatste succesvolle opnames zijn Venezia 1625, Mr. Corelli in London en in 2013 Una follia di Napoli met concerten van Zuid-Italiaanse componisten.
Dmitry Sinkovsky Viool
Dmitry Sinkovsky is een Russische violist, contratenor en dirigent. Hij studeerde aan het Tchaikovsky Conservatorium in Moskou bij Alexander Kirov. Sinkovsky volgde ook lessen bij Marie Leonhardt en volgde masterclasses vanThomas Zehetmair, Sigiswald Kuijken, Ryo Terakado, Roger Norrington en Andreas Staier. Hij beĂŤindigde zijn studies met een cursus kamermuziek bij Alexei Lubimov. Vanaf 2005 doceert Sinkovsky zelf viool aan het Tchaikovsky Conservatorium in Moskou, 9
aan het departement Oude muziek. Sinkovsky won verschillende prestigieuze prijzen, waaronder de eerste prijs in het Festival Musica Antiqua Brugge in 2008, de Romanus Weichleinprijs, de prijs voor beste vertolking in het Concours H.I.F. Biber in 2009 en de eerste prijs in de Telemann International Competition in Magdeburg in 2011.
biografie
B’Rock Barokorkest B’Rock werd in 2005 opgericht op initiatief van klavecinist, componist, dirigent Frank Agsteribbe, contrabassist Tom Devaere en de cultuurmanagers Hendrik Storme en Tomas Bisschop. Het orkest is gehuisvest in Gent.
Alexander Melnikov, Kristian Bezuidenhout, Philippe Jaroussky, Ilina Ibragimova, Christian Poltéra, Sophie Karthäuser, en vele anderen.
Musici: Eerste viool Dmitry Sinkovsky, Jivka Kaltcheva, Varoujan Doneyan Tweede viool Daniela Helm, Sara DeCorso, Liesbeth Nijs Altviool: Luc Gysbregts, Manuela Bucher
Barokorkest B’Rock is ontstaan uit zin voor vernieuwing en verjonging in de wereld van de oude muziek. Uit alle hoeken van Europa verzamelt B’Rock de beste jonge musici van het moment die zich specialiseren in de historisch geïnformeerde uitvoeringspraktijk. Ze onderscheiden zich door een uitvoeringsgerichte en stijlbewuste manier van spelen waarbij expressie en intensiteit centraal staan. Barokorkest B’Rock doet regelmatig een beroep op toonaangevende solisten en gastdirigenten zoals René Jacobs, Jérémie Rhorer, Leonardo García Alarcón, Peter Dijkstra, Bejun Mehta,
Cello Rebecca Rosen, Diana Vinagre Contrabas Tom Devaere Fagot Benny Aghassi Klavecimbel David Van Bouwel
10
foto: Jens Mollenvanger
biografie
11
VERWACHT
za 14 mei 2014 serie Barok grote zaal / 19.30 uur
Nederlands Kamerkoor + Theoloog Philip Westbroek
Russische barok en de Mozart van St. Petersburg Aan het hof van tsarina Catharina de Grote leidden buitenlandse componisten als Galuppi en Sarti de Russische componisten van de toekomst op. Hun muziek wordt bestempeld als de ‘Russische barok’. Bortnjanski, tijdgenoot van Mozart en leerling van Galuppi, wist aan zijn muziek in klassieke stijl iets toe te voegen dat op ons onmiskenbaar overkomt als de Russische ziel. Direct voorafgaand aan het concert een lezing door Philip Westbroek over Westerse invloeden in de Russische cultuur, i.s.m. De Groene Amsterdammer. Wie Natasja’s Dans van schrijver en historicus Orlando Figes heeft gelezen, weet dat kunst in Rusland lange tijd geen Russische eigenheid kende. Heersers als Peter de Grote en Catharina de Grote haalden Italiaanse, Franse en Duitse kunstenaars naar het hof. De Estse dirigent Risto Joost – nog opgegroeid onder de Russische overheersing – is de perfecte vertolker van dit Russische repertoire.
Bortnjanski
In samenwerking met:
12
VERWACHT
zo 16 mrt 2014 serie koren grote zaal / 20.15 uur
The Tallis Scholars
Veertig jaar The Tallis Scholars
Enkele eeuwen lang beschikte de Sixtijnse Kapel in Rome over een geheimzinnig werk. Het Miserere van Allegri; een wonderschoon stuk met een onvergetelijke driemaal herhaalde, huiveringwekkend hoge uithaal voor jongenssopraan. Maar niemand buiten het Vaticaan mocht het horen, het was exclusief bezit. De jonge Mozart hoorde het werk echter wel en schreef het direct na de uitvoering op. Sindsdien is het openbaar. The Tallis Scholars is wereldwijd het meest succesvolle ensemble als het gaat om vocale muziek uit de renaissance. Vermaard om zijn kristalheldere klank en pure intonatie, vertolkt het ook Palestrina’s beroemde Missa Assumpta est Maria. Palestrina
13
VERWACHT
Februari
za 22 feb / 20.15 uur
vr 28 feb / 20.15 uur
do 13 feb / 20.15 uur
Slagwerk Den Haag Music for Bones
Nieuw Ensemble Harvey en Carter
David Kweksilber + Werner Herbers + The Stolz Quartet Eddie Sauter - Focus Suite
zo 23 feb / Kindermiddagen
vr 14 feb / 20.15 uur
13.30 uur
Nederlands Kamerorkest + Spark Kiss of Fire – aspects of love
Nederlands Kamerorkest Help Heksen Hexen (6+)
za 15 feb / 20.15 uur
Nederlands Kamerorkest + Spark Kiss of Fire – aspects of love
za 1 mrt / 20.15 uur
13.30 uur / Kleine Zaal
Ralph van Raat + Håkon Austbø Een visionaire Messiaen
Theater Pantalone Pantoffeltrein (2+)
zo 2 mrt / 15.00 uur
13.30 uur / Bimhuis
The Ploctones Keten met Anton Goudsmit (10+)
di 18 feb / 12.30 uur
Lunchconcert Ism Nationaal Muziekinstrumenten Fonds
Maart
Studentenorkesten Koninklijk Conservatorium en Codarts Bron voor minimal music do 6 mrt / 20.15 uur
15.30 uur / Kleine Zaal
Theater Pantalone Pantoffeltrein (2+)
Asko|Schönberg + Slagwerk Den Haag Oost en West
wo 26 feb / 20.15 uur
vr 7 mrt / 20.15 uur
musikFabrik Zappa en zielsverwanten
Rocío Molina + Rosario La Tremendita Afectos
Birgit Remmert + Stefan Irmer Het Duitse Lied
vr 21 feb / 20.30 uur
do 27 feb / 20.15 uur
Jóhann Jóhannsson + Bill Morrison + Belgian Brass The Miners’ Hymns
Rias Kammerchor + Ensemble Resonanz Het verlies van het paradijs
do 20 feb / 20.15 uur
14
Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 50 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve uw mobiele telefoon tijdens het concert uit te schakelen. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.