zo 30 mrt 2014 serie koren Grote Zaal / 20.15 uur
gesualdo consort Amsterdam Modern verleden
PROGRAMMA
zo 30 mrt 2014 serie koren Grote Zaal / 20.15-22.00 uur DUUR: ca. 40 minuten voor de pauze ca. 40 minuten na de pauze
Gesualdo Consort Amsterdam Modern verleden
Angela Postweiler, Nele GramĂ&#x; sopraan Marnix De Cat, Daniel Elgersma altus Charles Daniels, Harry van Berne tenor Jelle Draijer bas Harry van der Kamp bas en algehele leiding Pieter-Jan Belder klavecimbel, orgel en fortepiano
Tekst toelichting: Clemens Romijn
Tarquinio Merula (1590-1665) Intonatione cromatica del nono Tono
Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788) Die Neue Litanei Wq 204 Nr. 2 Uit: Dritte Sammlung für Kenner und Liebhaber Rondo I Wq 57.1
orgel solo
Pierre de la Rue (ca.1452-1518) Kyrie in festo Paschae a 4
fortepiano
Johann Sebastian Bach (1685-1750) Ein selig Ende mir bescher
Jacobus Clemens non Papa (ca. 1510/15-1555/6) Ego flos campi Motet a 7 (1550)
Bewerking voor 8 zangstemmen en basso continuo door Harry van der Kamp van de laatste contrapunctus van de Kunst der Fuge BWV 1080, gecompleteerd door Kees van Houten.
Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621) Uit: Cantiones Sacrae à 5 (Antwerpen, 1619) Vide homo quae pro te patior, SwWV 167 Mein Junges Leben hat ein End klavecimbel solo
Carlo Gesualdo da Venosa Uit: Cantiones Sacrae à 6 en 7 (Napels 1603) Ave sanctissima Maria Illumina nos Reconstructie sextus en bassus door Charles Daniels
Girolamo Frescobaldi (1583-1643) Uit: Fiori Musicali (1635) Bergamasca orgel solo Jacob Obrecht (ca. 1457/58-1505) Uit: Missa sub tuum presidium
Agnus Dei a 7 Jan Pieterszoon Sweelinck Diligam te Domine, SwWV 191 Motet a 8 PAUZE
3
TOELICHTING
Onder het motto ‘Modern verleden’ doorkruist het Gesualdo Consort vanavond half Europa op zoek naar parels van progressiviteit en gedurfdheid uit zo’n vier eeuwen muziekhistorie. Ondanks de grote geografische en chronologische afstand van de uitgevoerde werken valt de grote continuïteit en samenhang van de muziek op. Het eerste werk op het programma is van de Italiaanse organist en violist Tarquinio Merula, een vooruitstrevende componist voor zijn tijd. In de Intonazione cromatica del nono Tono is te horen hoe Merula ook in zijn orgelwerken voor kerkelijk gebruik zijn progressieve stijl van componeren inzette. In dit stuk, dat bedoeld is muzikaal de toon te zetten in de katholieke mis, bezigt Merula zeer gewaagde chromatiek die de luisteraars als duister en duivels zullen hebben ervaren. Maar zoals in een intonatie betaamt, lossen de wringende dissonanten op en lijkt de morele lucht geklaard als besef na de zonde.
hoven, kerken en kapellen. Zo verging het Josquin Desprez en later Orlando di Lasso. Pierre de la Rue was daarop een uitzondering. Deze in Tournay (Doornik) geboren zanger en componist bracht het grootste deel van zijn leven door in de Nederlanden, maar was nooit in Italië. De la Rue, door zijn tijdgenoten Piersson genoemd, was een van de beroemdste en invloedrijkste componisten van de Zuid-Nederlandse polyfone stijl omstreeks 1500. Margaretha van Oostenrijk, die als Habsburgse landvoogdes de zuidelijke Nederlanden bestuurde, beschouwde Pierre de la Rue als haar favoriete componist en liet kostbare verzamelbanden vervaardigen met zijn muziek. Als een voorbeeld van De la Rue’s ingenieuze contrapuntische kunst klinkt vanavond een los overgeleverd vierstemmige Kyrie voor Pasen, de traditionele smeekbede die klinkt aan het begin van de mis en waarin de gelovigen op Griekse woorden zingen om redding en verlossing.
Zuid-Nederlandse polyfonie Naar het volgende werk is het een sprong terug in de tijd van zo’n anderhalve eeuw. Dat was de periode dat vanuit de zuidelijke Nederlanden de kerkelijke meerstemmige muziek zich als een olievlek over het katholieke Europa verspreidde. Talloze in Henegouwen en Brabant opgeleide zangers en componisten zwermden voor kortere of langere tijd uit over zuidelijk Europa, over Italië en Spanje, en werkten daar aan adellijke
Een andere beroemde maar jongere vertegenwoordiger van de Zuid-Nederlandse polyfone school was Jacobus Clemens non Papa. 4
TOELICHTING
Toen Pierre de la Rue overleed was Clemens non Papa een jaar of acht. Ook hij bracht het grootste deel van zijn leven door in de Nederlanden, en bezocht evenmin Italië. Bij zijn afscheid van de Illustere Broederschap van Onze Lieve Vrouwe in ‘s-Hertogenbosch in 1550 gaf Clemens non Papa de zevenstemmige Hoogliedzetting Ego flos campi (Ik ben een bloem in het veld) cadeau ‘ter eeren onser liever vrouwen’. De tekst, afkomstig uit het Hooglied, bevat onder meer de woorden ‘sicut lilium inter spinas’ (als een lelie tussen de doornen), die tevens de lijfspreuk vormden van de Bossche Broederschap, als een ideaal van kuisheid. Deze woorden heeft Clemens non Papa speciaal uitgelicht door een opvallende homofone (akkoordachtige) zetting. Een en ander verklaart ook de zevenstemmigheid van het werk, een zeldzaamheid in Non Papa’s imposante oeuvre. Deze staat symbool voor het heilige Maria-getal zeven.
georiënteerde psalmen een verzameling met zevenendertig katholiek getinte motetten op Latijnse teksten uit, de Cantiones sacrae. Met name de timing van deze ‘katholieke’ bundel in Sweelincks oeuvre is opvallend. De werken verschenen in 1619, tijdens het Twaalfjarig Bestand, de tijdelijke wapenstilstand in de Tachtigjarige Oorlog tussen 1609 en 1621. Terwijl twaalf jaar lang de wapens in het vet lagen, barstten in de Nederlanden echter godsdienstige twisten los tussen de ‘liberale’ gelovigen, remonstranten genoemd, en de orthodoxen, de zogenaamde contraremonstranten. Juist toen de orthodoxen via de Dordtse Synode hun leer doordrukten liet Sweelinck zijn Cantiones Sacrae uitgeven door het Antwerpse uitgevershuis Phalèse. Daaruit klinkt vanavond het expressieve en smartelijke vijfstemmige motet over het lijden van Christus Vide homo quae pro te patior (Zie de mens die voor jou lijdt).
Componist in gespleten cultuur Het programma maakt opnieuw een sprong vooruit in de tijd, maar ook in geografische zin, naar de Amsterdamse organist en componist Jan Pieterszoon Sweelinck. Hij werd geboren zo’n zeven jaar na de dood van Clemens non Papa. Bijzonder aan Sweelinck is, dat hij als geboren katholiek veertig jaar lang het orgel bespeelde van de Oude Kerk in Amsterdam, en dat terwijl sinds 1578 het calvinisme het muziekleven in Noord-Nederland vrijwel lam had gelegd en tijdens kerkdiensten alleen onbegeleide psalmzang toestond. Als componist tussen de geloven schreef ‘de Orpheus van Amsterdam’, zoals Vondel hem noemde, naast de vier bundels protestants
Zeer toepasselijk en inhoudelijk verwant zijn de zes prachtige strikt vierstemmige contrapuntische variaties voor klavecimbel die Sweelinck schreef over het Duitse protestantse kerklied Mein junges Leben hat ein End, een lied dat hij mogelijk via een van zijn Duitse leerlingen heeft leren kennen. Componerende prins Geregeld doopte Sweelinck zijn pen in expressieve inkt en voorzag hij emotioneel beladen woorden in de tekst van de prachtigste woordschilderingen bij vreugde, verdriet en wanhoop en dergelijke. Dat maakt zijn Cantiones Sacrae verwant aan de hoogst 5
TOELICHTING
expressieve muziek van zijn tijdgenoot Carlo Gesualdo da Venosa. Deze welvarende prins met landgoederen en paleizen in en rond Napels componeerde een experimenteel en uiterst modern en dissonantrijk oeuvre van wereldlijke madrigalen en Latijnse kerkmotetten voor uitvoering door zijn privé ensemble. Vanavond klinken twee van zijn motetten, het expressieve zesstemmige Ave sanctissima Maria (Gegroet, heiligste Maria) en het zevenstemmige Illumina nos (Verlicht ons, Heer). Dat laatste stuk is incompleet overgeleverd, zonder de zesde stem en de bas. Het werd in 1957 door Igor Stravinsky gecompleteerd en bewerkt, maar klinkt hier in een gereconstrueerde versie van Charles Daniels.
componist Jacob Obrecht. Deze componerende priester was werkzaam in Bergen op Zoom, Brugge en Antwerpen en volgde in 1504 Josquin Desprez op als kapelmeester van de hertog van Ferrara. Ferrara was ook de plek waar Obrecht ruim een jaar later de dood vond door de pest. De ingenieuze zevenstemmige Missa Sub tuum praesidium ontstond waarschijnlijk in opdracht van keizer Maximiliaan I voor de paasviering in Antwerpen in 1503. De Mis ontleent haar naam aan de gregoriaanse melodie van de gelijknamige hymne waarin Maria om bescherming wordt gevraagd en vergeving van de zonden. In het hier gezongen Agnus Dei worden zodoende zowel het ‘Lam Gods’ (Agnus Dei) om redding en vergiffenis gevraagd, als indirect ook Maria via de destijds alom bekende gregoriaanse melodie.
In 1594 trad Gesualdo in het huwelijk met Leonora d’Este, de zus van Alfonso II, de kunstminnende progressieve hertog van Modena-Ferrara. Laatstgenoemde had de briljante Luzzasco Luzzaschi in dienst, hoforganist en leraar van de beroemde organist Girolamo Frescobaldi. Een mooi voorbeeld van Frescobaldi’s variatiekunst biedt zijn Bergamasca, gebaseerd op een eenvoudig wat boers volksliedje uit Bergamo, dat hier tot hoge kunst wordt verheven. Niet voor niets schreef Frescobaldi in de marge van dit stuk: ‘Chi questa Bergamasca sonerà non pocho imparerà’ (Wie deze Bergamasca speelt zal niet weinig leren).
Sweelincks Duitse roem Het laatste stuk vóór de pauze, het achtstemmige motet Diligam te Domine van Sweelinck, is een royaal geschenk in klank voor een van zijn Amsterdamse oud-leerlingen, de uit Pruisen afkomstige Johannes Stobaeus, die als kapelmeester van de kathedraal van Königsberg (nu Kaliningrad) voor de tweede maal in het huwelijk trad. Het stuk illustreert de grote reikwijdte van Sweelincks muziek tot ver in Duitsland en de Baltische staten. Stobaeus was immers een van de vele jonge muziektalenten die vanuit Duitsland en Scandinavië naar Amsterdam toog om bij de internationaal gevierde ‘organistenmaker’ het vak van organist en componist te leren. Zodoende stond Sweelinck aan de basis van de Noord-Duitse organistenschool die vanuit Hamburg invloed had tot in de muziek van Johann Sebastian Bach.
Van Gent naar Ferrara De Nederlandse en Italiaanse lijnen van dit programma komen mooi samen bij de figuur van de in Gent geboren zangmeester en 6
TOELICHTING
Compositorische meesterdemonstratie In datzelfde Hamburg bekleedde in de jaren 1768 tot 1788 Bachs tweede zoon Carl Philipp Emanuel een vergelijkbare functie als zijn vader ruim een kwart eeuw in Leipzig had gedaan. Als opvolger van zijn peetoom Telemann was Carl namelijk Musikdirektor van de vijf hoofdkerken van Hamburg. Vanuit deze vrije Hanzestad verspreidde Carls roem als clavichordimprovisator, als componist en gezaghebbend theoreticus zich over Europa. Te midden van de diverse oratoria, passies en cantates die Carl Philipp Emanuel Bach voor kerkelijk gebruik op papier zette, bevinden zich ook twee vocale werken voor acht stemmen met een pedagogisch doel, Zwei Litaneien. ‘Musikalische Lehrgedichte’ noemde Carl de werken in het voorwoord van 1785, zo ook de hier uitgevoerde Neue Litanei. Daarin geeft Carl Philipp Emanuel Bach een soort uitvoerige meesterdemonstratie van het componeren, aan de hand van een rijk gevarieerde zetting van een destijds bekende melodie uit het kerkelijk liedboek in de regio SchleswigHolstein. ‘Erfindung, Reichtum, Fleiß, Muth, Korrektheit und Witz machen dieses Werck zu einem der merckwürdigsten und dauerndsten Denckmahle deutscher Art und Kunst’, schreef Carls tijdgenoot Johann Friedrich Reichardt over dit werk.
Bachs laatste project Het laatste stuk van het programma zou het motto kunnen dragen: Johann Sebastian Bach is het begin en einde van alle muziek. Het betreft een deel van de vermaarde Kunst der Fuge, waaraan Bach als een onvermoeibaar wetenschapper schaafde en polijstte op zijn oude dag en die hij onvoltooid en omgeven door raadselen achterliet. De onvoltooide Contrapunctus 14 werd door Harry van der Kamp bewerkt voor acht stemmen en van een tekst voorzien van Justinus Genesius (‘Ein selig Ende mir bescher’). Harry van der Kamp nodigde de organist en Bach-onderzoeker Kees van Houten uit de voltooiing van deze Contrapunctus 14 toe te lichten.
Een fraaie indruk van Carls improvisatiekunst met zijn spontane expressie, zijn wisselende stemmingen, abrupte wendingen en gewaagde harmonische avonturen, geeft het vanavond op fortepiano uitgevoerde Rondo in E uit de destijds immens populaire verzameling Für Kenner und Liebhaber. 7
De reconstructie van Contrapunctus 14 Waarom heeft Bach de laatste fuga van Kunst der Fuge, Contrapunctus 14, niet afgemaakt? Inmiddels is via muziekwetenschappelijk onderzoek komen vast te staan dat Bach niet is overleden tijdens het componeren hiervan. En hoe zit het met het niet voorkomen van het Kunst der Fuge-thema in deze compositie? In het 14e contrapunt worden drie nieuwe thema’s in verschillende secties ontwikkeld en met elkaar gecombineerd: allereerst een rustig thema in lange noten, vervolgens een bewegelijk thema in een vloeiende achtstenbeweging, en tenslotte een kernachtig thema, dat de notennamen b-a-c-h als uitgangspunt heeft. Op het moment dat deze drie thema’s met elkaar gecombineerd gaan worden (begin van de vierde sectie) breekt het werk plotseling af. Gustav Nottebohm ontdekte in 1880 dat deze combinatie van drie thema’s op zijn beurt weer gecombineerd kon worden met het hoofdthema van de Kunst der Fuge. De tripelfuga moest dus aan het slot uitgebouwd worden tot een quadrupel-fuga (fuga over vier thema’s). Maar hoe?
de meeste van deze voltooiingen te lang. In 1983 is muziekwetenschappelijk komen vast te staan dat Bach nog slechts één muziekblad had gereserveerd voor het slotstuk van Contrapunctus 14 en op dit laatste blad konden hooguit nog 40 maten worden toegevoegd.
Contrapunctus 14 is bedoeld als raadsel Na lange studie meen ik ontdekt te hebben dat het onvoltooide stuk een raadsel inhoudt, dat kan worden opgelost via de weg van muzikale analyse en symboliek. Bach geeft namelijk in de laatste opgeschreven maten duidelijk aanwijzingen hoe het verder zou moeten en heeft op een uiterst geraffineerde manier de sleutel voor de oplossing in zijn muziek neergelegd. Mijn voltooiing is eigenlijk een reconstructie, de oplossing van een raadsel, waarbij 75% van de noten van Bach zelf is (herhaling van reeds eerder in het stuk gebruikte noten) en slechts 25% door mij is toegevoegd. De voltooiing bevat 33 extra toegevoegde maten. Het wonderlijke is dat op
In de loop der tijden hebben velen geprobeerd Contrapunctus 14 te voltooien, ieder op zijn eigen creatieve manier. De meeste voltooiingen zijn echter op een nogal willekeurige manier tot stand gekomen en hebben weinig rekening gehouden met de inhoud en structurele opzet van Bachs muziek die eraan vooraf ging. Bovendien zijn 8
reconstructie
deze manier Contrapunctus 14 eindigt in maat 1750 van de gehele Kunst der Fuge. Wellicht verwijst dit getal naar het jaar waarin het werk in druk had moeten verschijnen.
Om mijn stelling verder te onderbouwen heb ik gezocht of Bach wellicht via getalsymboliek in de Kunst der Fuge verbindingen met de Societät heeft aangebracht. Het is immers reeds reeds lang duidelijk en aangetoond dat hij zijn eigen naam veelvuldig in zijn composities heeft verborgen: Bach = 2+1+3+8 = 14. J.S. Bach = 9+18+2+1+3+8 = 41 Johann Sebastian Bach = 58 +86 +14 =158 Ik onderzocht een mogelijke aanwezigheid in de Kunst der Fuge van de getallen van de namen van de oprichters van de Societät: Lorenz Mizler, Heinrich Bümler en hun pseudoniemen Pythagoras en Archimedes. De uitkomsten zijn zonder meer helder, verbluffend en onweerlegbaar.
Waarom zou Bach de ’onvoltooide fuga’ als een raadsel bedoeld hebben? In 1747, drie jaar vóór zijn dood, werd hij lid van de ’Correspondierende Societät der musikalischen Wissenschaften’, in 1738 gesticht door Lorenz Mizler. Deze Societät bestond uit een groep vooraanstaande muziektheoretici en musici – waaronder Telemann en Händel – die zich heel speciaal bezig hielden met de wetenschappelijke basis van de muziek, zoals die door Pythagoras ontwikkeld was en waarbij drie belangrijke pijlers, te weten muziek, kosmos en getal, nauw met elkaar verbonden waren. De leden stuurden elkaar regelmatig nieuw werk toe van een hoog muziek-wetenschappelijk gehalte, waarbij soms ook een muzikaal probleem moest worden opgelost. Bij zijn toetreden leverde Bach als meesterproef een vijftal variaties in over het kerstlied ’Vom Himmel hoch da komm ich her’, waarin een aantal muzikale raadselcanons voorkwamen die moesten worden opgelost.
Kees van Houten Kees van Houten schreef over deze materie een boek met bijbehorende cd: Die Kunst der Fuge van Johann Sebastian Bach, een pythagoreïsch raadsel. Dit boek is te verkrijgen via www.keesvanhouten.nl.
Mijn stelling is dat Bach zijn Kunst der Fuge ook bestemd had voor de Societät en dat de leden het raadsel van de onvoltooide fuga moesten zien op te lossen. Omdat Bach echter is overleden nog vóór de druk klaar was hebben de leden de partituur nooit ontvangen. Daarna heeft niemand van de nabestaanden de mogelijke link met de Societät kunnen leggen. Het is heel goed mogelijk dat men juist daardoor het hoe en waarom van de onvoltooide fuga totaal anders is gaan uitleggen.... ook nu nog steeds! 9
liedteksten Pierre de la Rue Kyrie in festo Paschae Kyrie eleison Christe eleison Kyrie eleison
Heer erbarm U Christus erbarm U Heer erbarm U
Jacobus Clemens non Papa Ego flos campi Ego flos campi et lilium convallium.
Ik ben een bloem des velds, en een lelietje-vandalen, Als een lelie tussen de distels, zo is mijn vriendin tussen de meisjes. De bron van een lusthof, De put met levensbrengend water dat onstuimig stroomt uit Libanon.
Sicut lilium inter spinas sic amica mea inter filias. Fons hortorum et puteus aquarum viventium quae fluunt impetu de Libano.
Jan Pieterszoon Sweelinck Vide homo quae pro te patior Vide homo, quae pro te patior, ad te clamo, qui pro te morior: Vide poenas quibus afficior, vide clavos quibus confodior. Non est dolor sicut quo crucior, et cum sit tantus dolor exterior, intus tamen dolor est gravior tam ingratum cum te experior.
Zie o mens, wat ik voor u doorsta; tot u roep ik, die voor u sterf: Zie de folteringen waaraan ik word onderworpen, zie de spijkers waarmee ik word doorboord. Er is geen pijn als die waardoor ik word gekweld; maar hoe groot ook mijn uiterlijke pijn mag zijn, van binnen is de pijn toch erger, zo ongenadig is mijn ervaring met u. Bron: naar een gedicht van Philippe De Grève (†1236)
10
liedteksten
Carlo Gesualdo da Venosa Ave sanctissima Maria Ave sanctissima Maria, Mater Dei, Regina caeli, porta Paradisi Domina mundi pura singularis:
Wees gegroet, heilige Maria, Moeder van God, Koningin des hemels, Poort van het Paradijs, Heerseres van de wereld, rein als geen ander: u bent de Maagd, zonder zonden hebt u Jezus ontvangen, U hebt de Schepper en Redder van de wereld gebaard, aan wie ik niet twijfel; bevrijd ons van het kwade, en bid voor ons die zonde hebben bedreven.
Tu es Virgo, Tu concepisti Jesum sine peccata, Tu peperisti Creatorem et Salvatorem mundi in quo non dubito; libera nos ab malo, et ora pro peccatis nostris.
Illumina nos Illumina nos, misericors Deus, septiformi Paracliti gratia, ut per eam a delictorum tenebris liberati vitae gloria perfruamur.
Verlicht ons, barmhartige God, door de zevenvoudige genade van de Trooster, zodat we daardoor van de duisternis der zonde zijn bevrijd en de heerlijkheid van het leven genieten.
11
liedteksten
Jacob Obrecht Agnus Dei Agnus Dei I Sub tuum presidium confugimus, Sancta Dei Genitrix. Celsus nuntiat Gabriel nova gaudia. Supplicamus, nos emenda, Emendatos nos commenda. Agnus Dei qui tollis peccata mund, Miserere nobis, Dona nobis pacem.
In uw bescherming zoeken we onze toevlucht, Heilige Moeder Gods. Verheven Gabriel kondigt nieuwe vreugde aan. We smeken u, zuiver ons, En, eenmaal gezuiverd, beveel ons aan. Lam Gods dat de zonden van de wereld wegneemt, Erbarm u over ons, Geef ons de vrede.
Agnus Dei II Nostras deprecationes ne despicias, In necessitatibus. Celsus nuntiat Gabriel nova gaudia. Supplicamus, nos emenda, Emendatos nos commenda. Agnus Dei qui tollis peccata mund, Miserere nobis, Dona nobis pacem.
Versmaad onze gebeden niet, In tijden van nood. Verheven Gabriel kondigt nieuwe vreugde aan. We smeken u, zuiver ons, En, eenmaal gezuiverd, beveel ons aan. Lam Gods dat de zonden van de wereld wegneemt, Erbarm u over ons, Geef ons de vrede.
Agnus Dei III Sed a periculis cunctis libera nos semper, Virgo benedicta. Regina celi, letare, alleluia. O clemens, o pia, o dulcis Maria. Agnus Dei qui tollis peccata mund, Miserere nobis, Dona nobis pacem.
Maar bevrijd ons altijd uit alle gevaren, Gezegende Maagd. Koningin van de hemel, verheug u, hallelujah. O milde, o vrome, o zoete Maria. Lam Gods dat de zonden van de wereld wegneemt, Erbarm u over ons, Geef ons de vrede.
12
liedteksten
Jan Pieterszoon Sweelinck Diligam te Domine Diligam te, Domine, fortitudo mea: Dominus firmamentum meum et refugium meum et liberator meus. Deus meus, adjutor meus, et sperabo in eum. Protector meus et cornu salutis meae et susceptor meus. Laudans invocabo Dominum, et ab inimicis meis salvus ero.
Diligam te Domine Ik heb u lief, Heer, mijn sterkte: de Heer is mijn steun en mijn toeverlaat en mijn bevrijder. Hij is mijn God, mijn helper, ja, mijn hoop zal ik op hem vestigen. Hij is mijn schild, de kracht van mijn welzijn en mijn beschermer. Lovend zal ik de Heer aanroepen, en van mijn vijanden zal ik verlost zijn.
13
liedteksten
Carl Philip Emanuel Bach Die Neue Litanei Uit het Holsteinischen Gesangbuch Ewiger! Erbarme dich! Herr! Herr! Erbarme dich! Ewiger! Erbarme dich! Herr! Herr! Erhör uns! Herr! Gott! Vater und Schöpfer! Erbarm dich über uns! Herr! Gott! Sohn! Weltversöhner! Erbarm dich über uns! Geist des Vaters und des Sohns! Erbarm dich über uns! Schau, wir sind staub! O! Du bist ewig, ewig Gott! Wir sind auch ewig! Herr! Herr! Gott! Ausgesöhnter!
Eeuwige! Ontferm u! Heer! Heer! Ontferm u! Eeuwige! Ontferm u! Heer! Heer! Hoor ons! Heer! God! Vader en Schepper! Ontferm u over ons! Heer! God! Vader en Schepper! Ontferm u over ons! Geest van de Vader en de Zoon! Ontferm u over ons Zie, wij zijn stof! O, gij zijt eeuwig, eeuwig God! Wij zijn ook eeuwig! Heer!Heer! Gott! Verzoener!
Vor unserm Stolze, vor unserm Leichtsinn, vor unsrer Trägheit, vor unserm bösen Herzen, Behüt uns, Herr! Herr! unser Gott! Vor aller Empörung gegen dich, vor aller Feindseligkeit gegen unsre Brüder, Behüt uns Herr! Herr! unser Gott! Vor dem Gifte der Spötter deines Worts, vor den Finsternissen des Aberglaubens, Behüt uns Herr! Herr! unser Gott! Vor zu schwerer Anfechtung, vor der Seele Tode, vor dem ewigen Tode, Behüt uns Herr! Herr! unser Gott!
Voor onze trots voor onze lichtzinnigheid voor onze traagheid, voor ons boze hart, Behoed ons, Heer! Heer! Onze God! Voor alle opstandigheid tegen u, voor alle vijandigheid tegen onze broeders, Behoed ons, Heer! Heer! Onze God! Voor het venijn van de bespotters van uw woord, voor de duisternis van het bijgeloof, Behoed ons, Heer! Heer! Onze God! Voor te zware verzoeking, voor zieledood, voor de eeuwige dood, Behoed ons, Heer! Heer! Onze God!
14
liedteksten
Durch deine heilige Geburt, Hilf uns, Herr! Herr! unser Gott! Durch dein unschuldiges Leben! Hilf uns, Herr! Herr! unser Gott! Durch deinen Todeskampf und blutigen Schweiß, Hilf uns, Herr! Herr! unser Gott! Durch deinen Tod am Kreuze, Hilf uns, Herr! Herr! unser Gott! Weil du vom Tode auferstandst, Hilf uns, Herr! Herr! unser Gott! Weil du zu deinem Vater gingst, Hilf uns, Herr! Herr! unser Gott! Weil du zu seiner Rechten herrschest, Hilf uns, Herr! Herr! unser Gott! In unserm Tode, Hilf uns, Herr! Herr! unser Gott! Im Weltgerichte, Hilf uns, Herr! Herr! unser Gott! Erhör, erhör uns! Herr, Herr, Gott! Barmherzig! Und gnädig! Und Treu! Und geduldig!
Door uw heilige geboorte, Help ons, Heer! Heer! Onze God! Door uw lijden in onschuld! Help ons, Heer! Heer! Onze God! Door uw doodsstrijd en bloedig zweet, Help ons, Heer! Heer! Onze God! Door uw dood aan het kruis, Help ons, Heer! Heer! Onze God! Omdat u opstond uit de dood, Help ons, Heer! Heer! Onze God! Omdat u naar uw Vader ging, Help ons, Heer! Heer! Onze God! Omdat u als zijn rechterhand heerst Help ons, Heer! Heer! Onze God! In onze dood, Help ons, Heer! Heer! Onze God! In het laatste oordeel, Help ons, Heer! Heer! Onze God! Hoor, verhoor ons! Heer, Heer, Gott! Barmhartig en genadig! En trouw en geduldig!
15
liedteksten
Erhalte deine unsichtbare Kirche durch deine nicht erforschte, aber göttliche und allmächtige Vorsehung! Erhör uns, Herr! Herr! unser Gott! Die noch nie bekehrten oder wieder abgefallnen Sünden, die wähnen, daß sie leben, und tot sind, erweck aus ihrer Seele Tode! Erhör uns, Herr! Herr! unser Gott! Die es nicht lernen wollen, daß sie bekehrt werden müssen, laß nicht die Feinde des Kreuzes Christi nach dem Tod erst und dann zu spät es lernen; laß auch sie eilen und ihre Seele retten! Erhör uns, Herr! Herr! unser Gott! Erhalt uns in deiner Heiligung, führ uns selbst deinen schmalen Weg durch die enge Pforte zum ewigen Leben! Erhör uns, Herr! Herr! unser Gott! Laß es uns mit gewisser Zuversicht wissen, es mit freudigem Glauben empfinden, daß wir auf deinem schmalen Wege durch die enge Pforte zum ewigen Leben wandeln! Erhör uns, Herr! Herr! unser Gott! Laß es uns recht innig lernen durch viele teure himmlische Erfahrungen lernen, wie leicht deine Last, wie sanft dein Joch sei! Erhör uns, Herr! Herr! unser Gott! Wenn es unserm schwachen Herzen zu schwer, wenn es uns keine leichte Last und kein sanftes Joch mehr scheint, oder wenn wir wirklich dein Kreuz auf uns nehmen und dir folgen müssen, dann überzeug uns mächtig, daß der Weg, den du uns führst, für uns der beste Weg zum ewigen Leben sei! Erhör uns, Herr! Herr! unser Gott! O, daß wir, du Liebe! der uns zuerst geliebt hat, der für uns gehörsam bis zum Tode ward, bis zum Tod am Kreuze, O, daß wir aus ganzer
Behoud uw onzicht bare kerk door uw ondoorgrondelijke, Maar goddelijke en almachtige voorzienigheid! Hoor ons, Heer! Heer, onze God! De nog nooit bekeerde of weer gevallen zondaren die menen, dat ze leven, maar dood zijn, wek ze uit hun zieledood! Hoor ons, Heer! Heer, onze God! Die niet willen leren dat ze zich moeten bekeren, laat niet de vijanden van het kruis van Christus dat pas na de dood en dus te laat leren; laat ook hen zich haasten en hun ziel redden! Hoor ons, Heer! Heer, onze God! Behoud ons in uw heiliging, leid ons langs uw smalle weg door de smalle poort naar het eeuwige leven! Hoor ons, Heer! Heer, onze God! Laat ons in vast vertrouwen weten, in vreugdevol geloof ervaren, dat wij op uw smalle weg door de smalle poort naar het eeuwige leven trekken! Hoor ons, Heer! Heer, onze God! Leer ons echt weten door kostbare, hemelse ondervinding, hoe licht uw last, hoe zacht uw juk is! Hoor ons, Heer! Heer, onze God! Als het voor ons zwakke hart te zwaar is, als het voor ons geen lichte last en geen zacht juk meer schijnt, of als we werkelijk uw kruis op ons nehmen, en u volgen moeten, geef ons dan de sterke overtuiging dat de weg die u ons wijst, voor ons de beste weg naar het eeuwige leven is! Hoor ons, Heer! Heer, onze God! O, Liefde die ons eerst heeft liefgehad, die voor ons gehoorzaamde tot in de dood, de dood aan het kruis, O, dat wij met heel onze ziel, met 16
liedteksten
Seele, aus ganzem Herzen, aus allen Kräften, Erbarmer! dich liebten! Erhör uns, Herr! Herr! unser Gott! O, daß wir unsre Brüder, für die du, wie für uns, gehorsam bis zum Tode wardst, bis zum Tod am Kreuze, daß wir sie wie uns selber liebten! Erhör uns, Herr! Herr! unser Gott! Laß uns aufsehn auf dich, Anfänger und Vollender unsers Glaubens! Hilf uns kämpfen und ringen und überwinden! Erhör uns, Herr! Herr! unser Gott! Laß uns unsre Feinde lieben, segnen die uns fluchen, für die beten, die uns beleidigen und verfolgen, daß wir vollkommen sein wie du! Erhör, erhör, erhör uns, Herr!
heel ons hart, met al onze kracht, Ontfermer, u mogen liefhebben! Hoor ons, Heer! Heer, onze God! O, dat we onze broeders, voor wie U, net als voor ons, gehoorzaam was tot de dood, tot de dood aan het kruis, dat we hen liefhebben als ons zelf! Hoor ons, Heer! Heer, onze God! Laat ons op u letten, begin en vervulling van ons geloof! Help ons vechten en strijden en overwinnen! Hoor ons, Heer! Heer, onze God! Laat ons onze vijanden liefhebben, zegenen die ons vervloeken, bidden voor hen die ons beledigen en ons vervolgen, opdat wij net zo volmaakt zijn als U! Hoor ons, Heer! Heer, onze God!
O Jesu Christe! Gottes Sohn! Erbarm dich über uns! O du Lamm Gottes, das der Welt Sünde trägt! Erbarm dich über uns! O du Lamm Gottes, das der Welt Sünde trägt! Erbarm dich über uns! O du Lamm Gottes, das der Welt Sünde trägt! Gib uns deinen Frieden!
O Jezus Christus! Gods zoon! Ontferm u over ons! O Lam Gods dat de zonde der wereld draagt! Ontferm u over ons! O Lam Gods dat de zonde der wereld draagt! Ontferm u over ons! O Lam Gods dat de zonde der wereld draagt! Geef ons uw Vred
Herr! Herr! Erhör uns! Ewiger! Erbarme dich! Herr! Herr! Erbarme dich! Ewiger! Erbarme dich unser! AMEN, AMEN!
Heer! Heer! Hoor ons! Eeuwige! Ontferm u! Heer! Heer! Ontferm u! Eeuwige! Ontferm u over ons! AMEN, AMEN!
17
liedteksten
Johann Sebastian Bach Ein selig ende mir bescher Tekst: Justin Genesius
Beschik mij een zalig levenseinde, Doe me opstaan op de jongste dag, Heer, opdat ik eeuwig U aanschouw: Amen, amen, verhoor mij!
Ein selig Ende mir bescher, Am jĂźngsten Tag erwecke mich, Herr, dass ich dich schau ewiglich: Amen, Amen, erhĂśre mich!
Vertalingen: Harry van der Kamp
18
BIOGRAFIEËN COMPONISTEN Tarquinio Merula
De Italiaanse organist en violist Tarquinio Merula (1590‑1665) was een van de meest boeiende en vooruitstrevende componisten van zijn tijd. Hij verliet zijn geboorteplaats Busseto, bij Parma, om te studeren in Cremona, waar ook de jonge Claudio Monteverdi deel uitmaakte van een groep prominente zangers en instrumentalisten. Merula’s talenten voerden hem naar Polen, waar hij als kamerorganist in dienst was
van koning Sigismund III in Warschau. Uiteindelijk keerde hij terug naar Italië, waar hij zijn activiteiten als organist en koorleider verdeelde tussen de kathedralen van Cremona en Bergamo. Merula was een sleutelfiguur in de vroege ontwikkeling van verschillende vormen van muziek die later veel toegepast zouden worden in de barokmuziek, zoals de cantate en de aria.
Pierre de la Rue
Pierre de la Rue (1452‑1518) behoorde tot dezelfde generatie als Josquin Desprez, en was lang verbonden aan 19
de Habsburgs-Bougondische hofmuziekkapel in Brussel en Mechelen. Over zijn jeugd en opleiding is niets bekend. In 1671 was hij werkzaam aan de SintJacobskerk in Gent. Daarna volgden dienstverbanden in Nieuwpoort, Keulen en Kamerijk. In 1492 werd Pierre de La Rue lid van de Grote Kapel van Maximiliaan I en vergezelde zijn werkgever nog datzelfde jaar naar ’s Hertogenbosch, waar hij formeel als lid werd aangenomen van de Illustere Lieve Vrouw Broederschap. Na de kroning van Maximiliaan I als Heilig Rooms Keizer (1493) nam zijn zoon, aartshertog Filips I van Castilië, de hofkapel over. Met hem bezocht tweemaal Spanje, in 1501 en 1506. Na zijn terugkeer in de Nederlanden trad Pierre de La Rue in dienst van de kunstminnende landvoogdes Margareta van Oostenrijk. Hij bleef officieel nog tot 1514 lid van de hofkapel. Van 1514 tot 1516 behoorde hij tot de persoonlijke kapel van de
biografie
latere keizer Karel V en maakte met hem een aantal reizen door de Nederlanden. In 1516 trok hij zich terug in Kortrijk waar hij kannunik werd.
Jacobus Clemens non Papa
Jacobus Clemens non Papa (ca. 1510/15-1555/56) was een renaissancecomponist uit de Franco-Vlaamse School. Zijn werk kent geen Italiaanse invloeden en dat maakt hem een van de meest ‘noordelijke’ componisten van de ZuidNederlandse polyfone school. Clemens non Papa was werkzaam als zangmeester in Brugge, ‘s-Hertogenbosch en Leiden. In maart 1544 werd hij benoemd tot zangmeester aan de St Donaaskerk van
Brugge. Na een jaar verliet hij Brugge echter. Hij ging een zakelijke relatie aan met de Antwerpse muziekuitgever Tielman Susato, die tot aan Jacobus’ dood de meeste van zijn werken zou uitgeven. Tussen 1545 en 1549 was hij waarschijnlijk werkzaam aan het hof van Filips van Croÿ, hertog van Aerschot en generaal van keizer Karel V. In 1550 was hij gedurende drie maanden te gast in ‘s-Hertogenbosch bij de Illustere Lieve Vrouwenbroederschap. In 1551/1552 was hij mogelijk te gast in Leiden; de Leidse koorboeken, afkomstig uit de Pieterskerk, bevatten heel wat van zijn werken, onder andere een cyclus Magnificatzettingen.
Omstreeks 1566 verhuisde Sweelinck met zijn ouders naar Amsterdam, waar zijn vader inmiddels organist van de Oude of Sint-Nicolaaskerk was geworden. In 1590 trouwde hij met Claesgen Dirckxdochter Puyner, afkomstig uit een welgestelde familie in Medemblik. Het echtpaar betrok een woning in de Koestraat. Uit hun huwelijk werden zes kinderen geboren.
Jan Pieterszoon Sweelinck
Al op jonge leeftijd moet Sweelinck door het stadsbestuur van Amsterdam tot stadsorganist zijn benoemd, een functie die hij tot zijn dood in 1621 zou blijven vervullen. Daarnaast was Sweelinck een heel productief componist: van zijn hand zijn maar liefst ruim 250 vocale werken in de vorm van chansons,
Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621) is in de stad Deventer geboren. Hij ontwikkelde zich tot een van de grootste orgelvirtuozen van zijn tijd en werd de belangrijkste Nederlandse componist aan het begin van de 17e eeuw. 20
biografie
madrigalen, motetten en psalmen verschenen. Hiertoe behoorden vier boeken met psalmen, waarin hij composities op basis van berijmingen in het Frans door Clément Marot en Théodore de Bèze opnam. Pas later verschenen er zeventig werken voor klavecimbel en orgel. Het orgel werd het instrument waarop hij excelleerde.
Carlo Gesualdo da Venosa
Carlo Gesualdo (1566-1613) was een Italiaans componist, luitspeler en edelman uit de late renaissance. Gesualdo was een leerling van Pomponio Nenna en zeer bevriend met de dichter Torquato Tasso.
Gesualdo is zowel door zijn muziek, als door zijn levensloop een opvallende figuur binnen de klassieke muziek. Zo vermoordde hij op 16 oktober 1590 met behulp van dienaren zijn vrouw en haar minnaar nadat hij hen op heterdaad betrapte, een in adellijke kringen toentertijd geen ongebruikelijke actie. Hij had een grote naam als luitspeler, maar is muziekhistorisch vooral belangrijk om zijn zeer vooruitstrevende vernieuwingen op het gebied van het madrigaal. In 1960 orkestreerde Stravinsky drie madrigalen van Gesualdo, ter gelegenheid van wat men toenvoor zijn 400ste geboortejaar hield. Nu weten we dat dat 1566 moet zijn. Met name zijn latere werken vertonen een voor zijn tijd ongehoorde melodische en harmonische rijkdom en expressiviteit. Hij componeerde, naast madrigalen, vijf-, zes- en zevenstemmige motetten en responsoria.
Girolamo Frescobaldi Girolamo Frescobaldi (1583‑1643) was een Italiaanse componist en 21
organist in de renaissance en vroege barok. Hij studeerde bij Luzzaschi en vestigde zich in 1604 in Rome.
Hij werd in 1608 benoemd als organist van de Sint-Pieter in Rome, nadat hij in 1607-1608 de Zuidelijke Nederlanden en in het bijzonder Brussel en Antwerpen had bezocht. Van 1628 tot 1633 was hij organist aan het hof van Ferdinand II van Toscane, waarna hij naar zijn oude post in Rome terugkeerde. Hij had verschillende leerlingen, onder wie de briljante toetsenisten Rossi en de Duitser Froberger. Zijn bekendste werk is Fiori Musicali (1635), een verzameling van korte grotendeels liturgisch-geaarde orgelcomposities. Verder componeerde Frescobaldi ricercari, canzoni, toccata’s, voor orgel en klavecimbel,
biografie
vierstemmige instrumentale fantasieën, madrigalen, motetten en twee missen voor twee vierstemmige koren met basso continuo.
Jacob Obrecht
Jacob Obrecht (ca. 1457/58‑1505) was een van de belangrijkste componisten in zijn tijd en een schakel tussen Johannes Ockenghem en Josquin Desprez. Vanaf ongeveer 1472 heeft Obrecht theologie gestudeerd; waar is niet bekend. Kort nadat hij priester werd en zijn eerste mis las, ging Obrecht naar Bergen op Zoom. Zijn werkzame leven lijkt een aaneenschakeling van korte aanstellingen. Obrecht is
als koordirigent werkzaam geweest in onder andere Antwerpen (1467), Bergen op Zoom (1479), Brugge (1498) en Ferrara (1487). De hertog van Ferrara bood hem in juni 1504 de functie aan van ‘maestro di cappella’. Hiermee trad Jacob in de voetsporen van Josquin Desprez die er van 1503 tot medio april 1504 actief was. In juli van hetzelfde jaar werd hij echter slachtoffer van de pestepidemie. Na een bewogen carrière werd Ferrara zijn laatste rustplaats, ver weg van zijn vaderland. Veel van zijn werken zijn verloren gegaan.
Carl Philipp Emanuel Bach
Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788) studeerde rechten in Leipzig en is de 22
bekendste zoon van Johann Sebastian Bach. Als organist, klavecinist en kapelmeester trad hij op in verschillende bezettingen met musici als Georg Telemann, Joachim Quantz en Gottlieb Naumann. In 1740 werd hij hofmusicus van Frederik de Grote in Potsdam. Hij schreef een aantal opdrachtwerken voor bekende tijdgenoten en legde zich voornamelijk toe op het schrijven van klavecimbelsonates. Het lukte Carl Philipp Emanuel niet om de plaats van zijn in 1750 overleden vader als cantor organist aan de Thomaskerk te Leipzig over te nemen. In plaats daarvan volgde hij in 1767 zijn peetoom Telemann op als Kapellmeister van de vijf hoofdkerken van Hamburg. Vanaf toen legde hij zich hoofdzakelijk toe op het schrijven van kerkmuziek. Hij was verder een belangrijk muziektheoreticus voor klavierinstrumenten. Hij kende alle mogelijke theorieën en technieken en men mag hem zelfs beschouwen als de vader van de moderne pianotechnieken.
biografie
Johann Sebastian Bach
Johann Sebastian Bach (1685‑1750) was een Duits organist, componist, klavecinist, violist, muziekpedagoog en dirigent van barokmuziek. Hij wordt door de meeste musicologen beschouwd als een van de grootste en invloedrijkste componisten uit de geschiedenis van de klassieke muziek. Hij werd geboren in een familie van muzikanten. Na zijn gymnasiumopleiding in Lüneburg werd hij organist in Arnstadt. In 1707 trouwde hij met zijn nicht Maria Barbara, de moeder van zijn oudste zonen Wilhelm Friedemann en Carl Philipp Emanuel, en in 1708 werd hij organist en
violist van hertog Wilhelm Ernst von Sachsen-Weimar, waar hij zijn eerste concerten componeerde en begon aan Das wohltemperierte Klavier. Als kapelmeester van prins Leopold von AnhaltKöthen voltooide hij de Brandenburgse Concerten, Das wohltemperierte Klavier deel 1 en de werken voor viool solo. In de zevenentwintig jaar als Thomascantor in Leipzig schreef hij zijn vele cantates en zijn wereldberoemde Johannes en Matthäus Passion. Vanaf 1729 leidde Bach het Leipziger Collegium Musicum, waarmee hij zijn concerten voor klavecimbel en zijn orkestouvertures uitvoerde. Voor de keurvorst van Saksen in Dresden schreef Bach zijn Hohe Messe. De laatste jaren van zijn leven werkte Bach aan Die Kunst der Fuge. Bach werd vergeefs behandeld aan staar door de Engelse oogarts Taylor, maar stierf op 28 juli 1750 aan een beroerte.
23
biografie
UITVOERENDEN Pieter-Jan Belder
Klavecimbel, orgel en fortepiano
Pieter-Jan Belder (1966) studeerde klavecimbel en blokfluit aan de conservatoria van Amsterdam en Den Haag. In 1990 behaalde hij voor beide instrumenten het diploma Uitvoerend Musicus. Sindsdien treedt hij veelvuldig op in binnen- en buitenland als klavecinist, fortepianist en blokfluitist. Belder trad op in festivals voor oude muziek zoals in Berlijn, Leipzig, Brugge, Potsdam en Utrecht. Voor de Nederlandse Omroep maakte hij vele radioen televisieopnamen, als solist en als medewerker van het Radio Kamerorkest. Daarnaast
is hij als continuospeler actief bij onder meer de Nederlandse Bachvereniging, Collegium Vocale Gent, het Koninklijk Concertgebouw Orkest, het Gesualdo Consort, Camerata Trajectina, het Orkest van de 18e Eeuw en zijn eigen ensemble Musica Amphion. Verder begeleidde hij solisten als Johannette Zomer, Nico van der Meel, Sigiswald Kuyken, Kate Clark, Ralph Meulenbroeks en Saskia Coolen. In 1997 was Belder prijswinnaar van de NDRMusikpreis 1997 in Hamburg en in 2000 werd hij winnaar van het Internationale Bachwettbewerb Leipzig. Belder maakte meer dan 100 cd’s met muziek van Bach, Mozart en Sweelinck. Hij nam Telemanns complete Tafelmusik op, het complete oeuvre van Corelli, Bachs Brandenburgse concerten, de Concerten voor 2, 3 en 4 klavecimbels, het Wohltemperierte Klavier, alle 555 sonates van Domenico Scarlatti, de complete kamermuziek van Purcell, en de complete klavecimbelmuziek van Rameau. Verder 24
maakte hij opnamen van klavecimbelwerken van Antonio Soler, Johann Sebastian Bach, Carl Philipp Emanuel Bach en het Fitzwilliam Virginalbook. Sinds 2005 is Pieter-Jan Belder dirigent van Musica Amphion.
biografie
Harry van der Kamp
Foto: Allard Willemse
Bas en leiding
Harry van der Kamp studeerde bij Alfred Deller, Pierre Bernac, Max van Egmond en Herman Woltman, onder andere aan het Sweelinck Conservatorium te Amsterdam. Hij behoorde tot de founding singers (in 1970) van Cappella Amsterdam en was vervolgens twintig jaar in dienst van het Nederlands Kamerkoor (19741994), waarvan zeven jaar als artistiek adviseur. Harry van der Kamp geniet wereldwijde bekendheid als bas-bariton in de barokwereld. Van New York tot Peking trad hij in zijn dertigjarige carrière op met alle leidende specialisten op dat gebied. Als operazanger zong hij in opera’s van Peri en Monteverdi tot Viviers en
Knaifel, in requiems van Pierre de la Rue tot Giuseppe Verdi, in lamentaties van Tallis tot Stravinsky. Hij heeft meer dan 120 cd-opnamen op zijn naam staan. Er verschenen talrijke grote monologen en bassolo cantates bij vele cd-labels. Hij is een van de meest vooraanstaande ensemblezangers in Europa. Met zijn eigen Gesualdo Consort Amsterdam trad hij op in Europa en Canada met revolutionaire werken van de zestiende tot de twintigste eeuw. Diverse cd-opnamen van uniek repertoire zijn met belangwekkende prijzen bekroond. Reeds twee Edisons Klassiek werden in de wacht gesleept voor Het Sweelinck Monument: een Nederlandstalige boek-cd uitgave van de complete vocale werken van Jan Pieterszoon Sweelinck (17 cd’s verdeeld over 6 boeken) dat onlangs werd aangeboden aan Koningin Beatrix. Harry van der Kamp werd bij deze gelegenheid benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.
25
biografie
Gesualdo Consort Amsterdam Het Gesualdo Consort Amsterdam, een internationale groep vocalisten gespecialiseerd in de uitvoering van oude muziek, brengt onder leiding van Harry van der Kamp bijzondere programma’s in kleine vocaalinstrumentale bezetting waarin het nieuw licht laat schijnen op oude muziek van de laatste 700 jaar. De naamgever van het ensemble is Carlo Gesualdo da Venosa, Napolitaans edelman en oorspronkelijk musicus die rond 1600 als een Janusfiguur op de drempel der tijd terugblikt op de oude muzikale stijl (prima prattica) en vooruitziet naar de nieuwe stijl (secunda prattica) en met zijn madrigalen en motetten ons tot op de dag van vandaag inspireert. Het Gesualdo Consort Amsterdam voert het onbegeleide madrigaal, de moeder van onze expressieve westerse muziek, hoog in zijn vaandel. Het totale madrigaaloeuvre van de zestiende en zeventiende eeuw behoort tot zijn repertoire, maar ook
de overige genres krijgen ruimschoots aandacht. Waar mogelijk worden verbindingen gelegd naar muziek van latere eeuwen. Ook hebben diverse componisten werken aan het Gesualdo Consort Amsterdam opgedragen. Het Gesualdo Consort Amsterdam trad op in het Innsbrucker Festwochen der Alte Musik, Musikfest Bremen, Dollard Festival, Holland Festival Oude Muziek Utrecht, Bachfest Leipzig, Berliner Festspiele en vele andere festivals in Europa. Het publiek wordt geraakt door de concerten van het consort en ervaart ze als een verrijking van hun muzikale kennis en bewustzijn. De pers beschreef het concert Musica vulcanica in het Utrecht Festival Oude Muziek in 2006 als het mooiste in de 25-jarige geschiedenis van het festival. In 2010 won Het Gesualdo Consort Amsterdam de VSCD Klassieke Muziekprijs 2010 in de categorie ‘meest indrukwekkende prestatie van een (klein) ensemble’. Het Gesualdo Consort Amsterdam heeft bij diverse cd-labels unieke 26
opnames uitgebracht die in vaktijdschriften allen hooggeprezen zijn. Bijzondere aandacht ging uit naar het meerjarige project Het Sweelinck Monument, de registratie van de complete vocale werken van Jan Pieterszoon Sweelinck, die voor het overgrote deel nooit eerder zijn opgenomen.
Foto: Hans Heijmering
biografie
27
VERWACHT
wo 21 mei 2014 serie koren grote zaal / 20.15 uur
The Sixteen
The Queen of Heaven
Ook het Miserere van Allegri zweeft voorbij. Jarenlang mocht dit stuk met de ijselijk hoge sopraanpartij alleen klinken in de Sixtijnse Kapel. Dat ook hedendaagse kunstenaars zich door Maria laten inspireren, bewijst de Schot James MacMillan. Met moderne technieken ontlokt hij eeuwenoude devotie aan de menselijke stem.
28
Foto: Philip Gatside
Aan Maria, de moeder van Jezus, is veel muziek gewijd. De 16e-eeuwse Italiaanse componist Palestrina bewierookt haar bijvoorbeeld in zijn Stabat mater, een mirakel van meerstemmigheid. Zulke hemelse klanken zijn op het lijf geschreven van The Sixteen. Dit gerenommeerde en veelvuldig gelauwerde Britse koor van Harry Christophers heeft bijna 35 jaar ervaring.
James MacMillan
TO VRO T 40% EG KOR BOEK TING
SEIZOEN 14/15 KLINKT GOED Stel nú online uw eigen concertseizoen samen MUZIEKGEBOUW.NL / 020 78829 2000
VERWACHT
Maart ma 31 mrt / 20.15 uur
Avishai Cohen (bas) Muziekgebouw en Bimhuis presenteren
April
do 10 apr / 20.15 uur
zo 13 apr / 20.15 uur
Insomnio Happy birthday Harry
Nederlands Kamerkoor Boete en beklag
vr 11 apr / 20.30 uur
do 17 apr / 20.15 uur
Ensemble Klang + Knalpot Maximal Music
Nieuw Ensemble + Cappella Amsterdam Water Passion after St Matthew
za 12 apr / 20.15 uur wo 2 apr / 20.15 uur
Alexander Melnikov + Andreas Staier Schubert vierhandig
Quatuor Danel Van Beethoven naar Dusapin en Rihm zo 13 apr / 13.30 uur
do 3 apr / 20.15 uur
Calefax Rietkwintet + Nederlands Kamerkoor Far from Home vr 4 apr / 20.15 uur
Asko|Schönberg + Slagwerk Den Haag + Wishful Singing Music for 18 Musicians za 5 apr / 20.15 uur
Maud Nelissen De Mantel / The Immigrant
Orkest van de 18e Eeuw + Cappella Amsterdam Johannes Passion
Kindermiddag za 19 apr / 21.00 uur
James Holden Live + Luc Mast
13.30 uur
Dieuwertje Blok + Lisette van de Loo Babar het olifantje + De Kikkerkoning (4+)
di 22 apr / 12.30 uur
13.30 uur / Kleine Zaal
Lunchconcert Ism Nationaal Muziekinstrumenten Fonds
Theater Pantalone Gelukkig genoeg (2+)
wo 23 apr / 20.15 uur
13.30 uur / Bimhuis
Ramon Valle Trio Cubaanse jazz (8+)
zo 6 apr / 15.00 uur
Carel Kraayenhof Wat is het geheim van de bandoneon? 8+
vr 18 apr / 20.15 uur
Reinbert de Leeuw + Vera Beths De kruisgang van Franz Liszt
15.30 uur / Kleine Zaal
Theater Pantalone Gelukkig genoeg (2+)
30
Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 50 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve uw mobiele telefoon tijdens het concert uit te schakelen. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.