do 10 apr 2014 donderdagavond serie Grote Zaal / 20.15 uur
Insomnio Happy Birthday Harry
PROGRAMMA
do 10 apr 2014 donderdagavond serie Grote Zaal / 20.15-22.00 uur
Insomnio
DUUR: ca. 35 minuten VOOR DE PAUZE cA. 50 MINUTEN NA DE pauze
Happy Birthday Harry
inleiding
Diego Espinosa slagwerk Ulrich Pöhl dirigent
foyerdeck 1 / 19.15-19.45 uur
James Wood (1953) The Parliament of Angels (1995)
Thea Derks in gesprek met componist Robin de Raaff en dirigent Ulrich Pöhl
Harrison Birtwistle (1934) Silbury Air (1976-77, rev. 2003) PAUZE Robin de Raaff (1968) Percussion Concerto (2013; Nederlandse première) Harrison Birtwistle Secret Theatre (1984-85)
Partners Donderdagavondserie:
Tekst toelichting: Huib Ramaer
TOELICHTING De tachtig gepasseerd oogt Sir Harrison als een ruige stuurman, de zwaarste stormen van kritiek voorbij, op handen gedragen en in het vaarwater gekomen van collega’s als Peter Maxwell Davies en de tien jaar jongere, november jongstleden overleden John Tavener. James Wood Iedere compositie van Birtwistle is ‘een klinkend The Parliament of Angels ‘labyrint’’, beschreef Anthony Fiumara destijds de essentie in dagblad Trouw, ‘een voortdurende Stel je eens voor. Je daalt af in de klamme afwisseling van herkenbare lyriek en noestige koelte van een crypte onder het koor van een complexiteit waar niemand een plattegrond kathedraal. Fresco’s op de gewelven onthullen van bezit.’ Archetypische verhalen opnieuw er engelen, musicerend op middeleeuwse vertellen. Mythes vertalen naar deze tijd. Dat tokkel-, strijk- en blaasinstrumenten. Hoog in is Birtwistle. Ritualistisch en nietsontziend de torens klinkt het gedempte gebeier van de complex is zijn muziek. Onontkoombaar voert zwierende klokken. ze ons terug naar heidense taferelen. Geweld wordt niet geschuwd. De betoogtrant lijkt Het overkwam, midden jaren negentig, op een Griekse tragedie als Bacchanten van componist/dirigent James Wood bij een bezoek Euripides. Daarbinnen huist de ontwapenende aan de kathedraal van Bayeux. Het gestolde kwetsbaarheid van een machtig oerbeest. musiceren van engelen in pleister werkte op hem als een rode lap op een stier. Direct begon Robin de Raaff schuwt evenmin de complexiteit, het te kolken in zijn muzikale verbeelding. De maar toont zich eerder kosmopoliet, dan taferelen schreeuwden erom tot leven te worden de reïncarnatie van een kelt. De New York Times prees al in 2001 de persoonlijke wijze gewekt. De plaatsing van de fresco’s – links en waarop hij referenties weet in te bouwen aan rechts van het middenschip – wekte bij Wood componist Edgard Varèse, zijn eigen poëzie en associaties met het Engelse parlement. De middeleeuwse muziek. Werd dat gehoord in Der musici raken in fel debat. Een klokje fungeert als einsame im Herbst voor groot ensemble, nu voert ordebewaker, baken en scheidsrechter. Soms het slagwerk de boventoon en laat De Raaff de komt een dialoog tot rust in een breed gedragen verwijzingen naar verre tijden graag over aan compromis. De klank van de middeleeuwse James Wood. De laatste legt zijn oor te luisteren muziekinstrumenten is vormgegeven met bij engelen met middeleeuwse instrumenten. Hij modern materieel en Wood liet zijn fantasie gaan wekt ze tot leven met een eigentijds ensemble. over de context waarin ze in werden bespeeld. 3
TOELICHTING
De rebec zal zijn ingezet voor dansmuziek, bombarde en doedelzak leenden zich voor militair bombast, het psalterium voor religieuze contemplatie. De viool imiteert de rebec, een vijfsnarige vedel afgeleid van de Arabische rebab en Byzantijnse lier, met een smalle bootvormige klankkast. De hobo belicht de bombarde, rietinstrument uit de Bretonse volksmuziek met een doordringende, trompetachtige klank, vaak begeleid door doedelzak. Doedelzak en tokkelinstrumenten zijn getroffen in mengklanken. Het psalterium, is een telg uit de bijbelse familie van harpen en citers. De rotta, een soort lier, stamt af van de kithara. Instrumenten voor de begeleiding van heldhaftige liederen. Een beetje ridder diende deugdelijk te kunnen vechten én zingen.
Unisono bloeit een teerzachte E uit de strijkers. Halverwege opnieuw, de afbakening van een tweeluik. In het eerste paneel is ritme dominant, het tweede tableau polarisatie van puls en melodie. De ‘Silbury Air’ ontwaakt daarbij letterlijk in de fluit. Ze zingt zich los van de mechanische puls, tot de harp anders besluit. Silbury Air, de evocatie van een oeroud prehistorisch ritueel, gevat in de gang van een processie.
Robin de Raaff
Percussion Concerto Dinsdagavond 1 april jl. ging het Percussion Concerto in première in de Alice Tully Hall, Lincoln Center, New York tijdens een concert van het New Juilliard Ensemble.
Harrison Birtwistle Silbury Air
Afgelopen dinsdag schreef criticus Zachary Woolfe in de New York Times over dit concert: ‘Het meest dankbare werk was meneer de Raaffs Percussion Concerto, met Sae Hashimoto als solist (...) verleidelijk doch spits op de marimba (...) reikte haar toon van warme melk tot ijswater.’ De recensie geeft al een glimp in drukinkt van wat er live te beleven valt. ‘Het ene moment fixeerde mevrouw Hashimoto een van haar mallets en liet ze de houten stok ervan trillen als een duikbord terwijl strijkers simultaan mee beefden. Het andere, stortte ze zich op de trommelvellen voor een hardvochtig duet met de piano.’
Birtwistle noemt Silbury Air een ‘pastoraal’ werk, al staat het ver af van een 'hoor hier de eerste koekoek van de lente’ landschappelijkheid. De Silbury Hills zijn door prehistorische handen geschapen heuvels tussen Bristol en Londen in Wiltshire. Als buitenaardse indringers verrijzen ze uit het landschap. Op eendere wijze verschijnen hier vervreemdende klankobjecten in een muzikaal landschap. De wisselwerking tussen natuur en indringer is het onderwerp van contemplatie. De muziek is doordesemd van gepulseerde uurwerkachtige ritmes. Een woelige, gistende begeleiding, waar de melodieën (‘airs’) uit voortspruiten.
Toonhoudend slagwerk als de marimba, kleine en grote troms is troef. Woolfe: ‘Het vierdelige werk wordt zonder onderbreking gespeeld, 4
TOELICHTING
het veroorzaakt een gevoel van permanente beweging, tot het dan toch plotseling afloopt, met een slag op de grote trom.’ Het Percussion Concerto is door Robin de Raaff zowel opgedragen aan Insomnio en Ulrich Pöhl, als aan dirigent Joel Sachs en zijn New Juilliard Ensemble.
Het verschil wordt theatraal benadrukt, legt Birtwistle uit: ‘Degenen die de muziek spelen die horizontaal is gedacht – de melodie zo je wilt, staan op en spelen, terwijl de anderen, die de verticale muziek spelen – de begeleiding – blijven zitten.’ De voltooiing van Secret Theatre viel in 1985 samen met het sterfjaar van Robert Graves, een van de grootste Britse dichters uit de vorige eeuw. Graves kreeg Keltische mythes en poëzie met de paplepel ingegoten. Hij vocht in de loopgraven en kwam in 1918 getraumatiseerd uit de ‘Great War’. Aanvankelijk stond Birtwistle de titel Mysteriespel voor ogen, maar toen las hij Secret Theatre, een van de gedichten van Graves. Birtwistle: ‘Het [gedicht] scheen een aantal dingen te belichamen waar mijn stuk over gaat en ik voelde er meer voor die titel te gebruiken dan Mystery Play’, verklaart Sir Harrison in zijn toelichting.
Vorig jaar voltooide De Raaff zijn Cello Concerto, eerder oogstte De Raaff succes met zijn Violon Concerto – beste orkestwerk van Toonzetters in 2008. Zijn Pianoconcert (2001) omschreef Paul Griffiths in de New York Times als ‘hoogst indrukwekkend’. Nu breidt hij zijn rijke concertreeks uit met een uitdaging voor percussie. De nadruk ligt op toonhoudend slagwerk als de marimba, kleine en grote troms en houten blokken. Vier aan elkaar gekoppelde delen worden zonder onderbreking uitgevoerd. Ook in zijn opera RAAFF (2004) lag de focus op slagwerk. In 2012 presenteerde het Holland Festival opnieuw een opera van De Raaff: Waiting for Miss Monroe. Voor volgend jaar ligt een uitnodiging op de mat van Tanglewood. Of hij een stuk wil componeren ter gelegenheid van de 75ste verjaardag van dit legendarische muziekcentrum. De Raaff bloeit op twee continenten.
Regels waarin hij zich herkende, luiden als volgt: ‘When from your sleepy mind the day's burden, Falls like a bushel sack on a barn floor, Be prepared for music, for natural mirages, And for the night's incomparable parade of color’. (vertaling: ‘Wanneer je slaperig gemoed de last van de dag, van zich afwerpt als een hooibaal op een dorsvloer, Bereid je voor op muziek, op dartele schimmen, en op des duisters ongeëvenaarde kleurenpracht’.)
Harrison Birtwistle
De opening van Secret Theatre biedt een glansrol voor de houtblazers, de fluit voorop. Graves: ‘It is hours after midnight now, a flute signals, Far off; we mount the stage as though at random, Boldly ring down the curtain, then dance out our love.
Secret Theatre is een alom bezongen meesterproef van Birtwistle. Blazers bepalen de melodische stroom: Cantus. Daartegenover staat de conflictstof van een repetitieve, explosief ritmische begeleiding: Continuum.
(vertaling: ‘Het is uren na middernacht nu, er klinkt een fluitsignaal, Ver weg; wij zwieren de toneelvloer op, als was het in willekeur, Luiden vrijpostig de klok: “laat zakken dat doek!”, en dansen ons de benen uit het lijf van liefde.’)
Secret Theatre
5
BIOGRAFIEËN James Wood
James Wood (1953) is naast componist ook dirigent en (voorheen) percussionist. Hij studeerde compositie bij Nadia Boulanger in Parijs. In 1981 richtte hij het New London Chamber Choir, vooral gespecialiseerd in hedendaagse muziek. Als componist kreeg hij opdrachten van onder andere het Arditti Quartet, het Ircam in Parijs, de ARD, Percussions de Strasbourg en de BBC Proms. Zijn opera Hildegard (voor Slagwerkgroep Den Haag,
gedomineerd muziekleven, waarin de leeuwerik en de landschappelijke mijmeringen van Vaughan Williams maatstaf waren.
Champ d’Action en het New London Chamber Choir) werd uitgevoerd kathedralen in Londen en Salisbury, en in 2006 bij het festival Musica Sacra in Maastricht. Tot zijn verhuizing naar Duitsland in 2007 was hij chef-dirigent, en nam hij ruim 25 cd’s op met muziek van Stravinsky, Janácek, ˇ Poulenc, Xenakis, Dallapiccola, Saariaho, Feldman en hemzelf, maar ook muziek uit de vijftiende eeuw.
Harrison Birtwistle
foto: Graeme Robertson
COMPONISTEN
Harrison Birtwistle (1934) betrad in de jaren vijftig de scene als klarinettist in een door pastorale impressies 6
In Alexander Goehr, Maxwell Davies, dirigentcomponist Elgar Howarth en pianist John Ogdon vond hij kameraden die vanuit Manchester het vizier richtten op de centra voor nieuwe muziek in Darmstadt en Parijs. Als componist kwam hij uit de kast in 1959. Een doorbraak van betekenis volgde in 1965 met Tragoedia voor ensemble. Een eerste bacchantische mix van geweld, lyriek en overdonderende complexiteit. In 1968 wist hij Benjamin Britten op zijn eigen Aldeburgh Festival de stuipen op het lijf te jagen met Punch and Judy, een ruige rituele opera. Pieter Brueghels zestiende-eeuwse visioenen vormden een inspiratie voor The Triumph of Time, een monumentale processie voor orkest, doorweven met klaaglijke kreten voor althobo. Het eerder verguisde thema van pastorale landschappen
biografie
kreeg nieuwe invulling in werken als The Fields of Sorrow en Melencolia I.
Robin de Raaff
was De Raaff winnaar van de Henriëtte Bosmansprijs en in 2009 ontving hij voor zijn Vioolconcert de Buma Toonzetters Prijs voor Nederlands beste compositie van 2008.
UITVOERENDEN Diego Espinosa Slagwerk
De Nederlandse componist Robin de Raaff (1968) studeerde compositie bij Geert van Keulen en Theo Loevendie aan het Conservatorium van Amsterdam. In 1997 studeerde hij cum laude af. In 1999 studeerde hij bovendien nog compositie bij George Benjamin en Julian Anderson aan het Royal College of Music in Londen. Sinds 2001 doceert De Raaff compositie en instrumentatie aan het Rotterdams Conservatorium en wordt sindsdien vaak gerekend onder de componisten van de Rotterdamse School. In 1998
Diego Espinosa haalde aan het CIEM in Mexico zijn bachelor en haalde vervolgens zijn master aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Diego Espinosa is medeoprichter van het percussiekwartet Ear Massage waarmee hij in 2009 de tweede prijs won van het Gaudeamus 7
Vertolkersconcours en oprichter van het computerpercussietrio The Electronic Hammer. Daarnaast was hij lid van Nederlandse ensembles als Slagwerkgroep Den Haag, het Atlas Ensemble, Insomnio en de Amsterdam Percussion Group. Hij geeft concerten op alle continenten, in samenwerking met componisten als Pierre Boulez, John Zorn, Steve Reich en John Luther Adams en nam verschillende cd’s en dvd’s op. Recent trad hij op als solist in het Centre Georges Pompidou en Centrequatre (onderdeel van Manifest – IRCAM), op het Tokyo Experimental Festival Vol. 8, en in het Museo de Arte Contemporáneo in Mexico City. Momenteel is hij promovendus aan de McGill University in Montreal.
Ulrich Pöhl Dirigent
Ulrich Pöhl is geboren in Bielefeld (Duitsland) en studeerde al tijdens de middelbare school slagwerk op het Conservatorium van Detmold. Daarna zette Pöhl zijn studie voort op het Conservatorium van Amsterdam.
foto: Co Broerse
biografie
In die periode speelde hij bij verscheidene Nederlandse orkesten zoals het Koninklijk Concertgebouworkest en het Radio Kamerorkest, onder dirigenten als Pierre Boulez, Nikolaus Harnoncourt, Peter Eötvös, Leonard Slatkin, Mstislav Rostropovich en Ricardo Chailly. Sinds 2005 is Ulrich Pöhl chef-dirigent van het Nederlandse ensemble Insomnio. Pöhl dirigeerde orkesten en ensembles in Nederland, Duitsland, Engeland, Frankrijk, Spanje, Noorwegen, Finland, Denemarken, Italië, Slovenië, Zuid-Afrika, Indonesië, China en de Verenigde Staten. Hij werkte samen met befaamde solisten als Christoph Pregardien, Mieko Kanno, Nicholas Isherwood, Veli Kujala en Irvine Arditti. Hij gaf les in hedendaagse muziek
aan het conservatorium van Trossingen, Duitsland. Pöhl dirigeerde de premières van meer dan 300 composities en maakte vele radio- en cdopnames voor o.a. de Duitse radio (DLF, WDR, SWR), de BBC en verschillende Nederlandse radiozenders.
Insomnio Insomnio is gespecialiseerd in het uitvoeren van nieuwe muziek. Het ensemble wordt geroemd vanwege haar aanstekelijke en virtuoze spel, waarbij met grote passie complexe partituren inzichtelijk worden gemaakt voor publiek. Nieuw werk wordt gecombineerd met twintigsteeeuws repertoire. Composities van Pierre Boulez en Harrison Birtwistle, maar ook van Claude Debussy, Gustav Mahler en Frank Zappa delen het podium met gloednieuwe noten van jonge Nederlandse en buitenlandse componisten. Het ensemble bestaat uit een basis van achttien musici (strijkers, hout- en kopersblazers, piano, slagwerk en tokkelinstrumenten) en 8
wordt geleid door chef-dirigent Ulrich Pöhl en artistiek leider Idske Bakker. Musici: Jana Machalett fluit Xabier Lijo Bilbao hobo Michel Marang klarinet / basklarinet Hilde Kaizer klarinet / basklarinet Evgeny Novikov saxofoon Stephanie Liedtke fagot / contrafagot Joeri de Vente hoorn Valentin Garvie trompet Santiago Casalta trombone Tjeerd Oostendorp tuba Eniko Ginzery cimbaal Diego Espinosa, Yu-ling Chiu percussie Laura Sandee piano Sabien Canton harp Rasmus Schjærff Kjøller accordeon Nelleke ter Berg gitaar Martine Sikkenk mandoline Mieko Kanno viool Maria del Mar Escarabajal viool Siebe Visser altviool Charles Watt cello James Oesi contrabas
biografie
9
VERWACHT
wo 7 mei 2014 serie minimal serie insomnio grote zaal / 20.15 uur
Insomnio + Synergy Vocals Tehillim + Double Sextet
Met de interesse in de joodse cultuur die Reich verder exploreerde in de jaren negentig in zijn opera The Cave en het ensemblestuk Proverbs kwam ook een minder strakke omgang met ritme en melodie. Het Double Sextet, waarvoor de componist in 2009 de Pulitzerprijs kreeg, is daar een resultaat van. Swingend als altijd en klankrijker dan ooit.
10
foto: Wonge Bergmann
Tehillim is door het uitgebreide gebruik van verstaanbare tekst en de joodse thematiek een atypisch werk voor de minimal music-componist Steve Reich. Zeker in 1981 toen hij het schreef. Tehillim, Hebreeuws voor Psalm, is ook het eerste werk waarin de componist zijn joodse achtergrond mee laat spelen. Een hypnotiserend zuigende puls en repeterende frasen maken de vier psalmen waaruit Tehillim bestaat voor iedereen toegankelijk.
Steve Reich
VERWACHT
zo 27 apr 2014 special
November Music Dag
De beste muziek van nu door de makers van nu Volgend op de 22ste editie van November Music in Den Bosch – het belangrijkste internationale festival voor actuele muziek in Nederland – is het beste van het Bossche programma in het Muziekgebouw te horen. Met muziek van nu door de makers van nu en met ‘klanken die ertoe doen’, aldus de Volkskrant. 11.00 uur / Grote Zaal Nieuw Amsterdams Peil Narcissus, melodrama in klank en geur 12.30 + 15.30 uur / Kleine Zaal Godelieve Schrama + Wouter Snoei La harpe c’est moi
Godelieve Schrama
14.30 uur / Grote Zaal Dyane Donck + Ensemble Gending The Obscure Thoughts of Isabella Green 16.30 uur / Bimhuis Bram Stadhouders Trio + Nederlands Kamerkoor Henosis
11
VERWACHT
do 8 + vr 9 mei 2014 special
Louis Andriessen 75
Een van Nederlands beroemdste componisten geëerd Louis Andriessen 75 jaar springlevend – dat vraagt om feest! Asko|Schönberg eert samen met Nieuw Amsterdams Peil een van Nederlands beroemdste componisten met twee concerten. Do 8 mei
Vr 9 mei
vanaf 16.00 uur / Kleine Zaal Doorlopend films en documentaires van en over Louis Andriessen
vanaf 16.00 uur / Kleine Zaal Doorlopend films en documentaires van en over Louis Andriessen
18.30 uur / Foyerdeck 1 Thea Derks in gesprek met Agnes van der Horst, auteur van De Andriessens
18.45 uur / Grote Zaal Film Imperfect Harmony (75’)
19.15uur / Foyerdeck 1 Gespreksleider Jacqueline Oskamp spreekt met Louis Andriessen
20.30 uur / Grote Zaal Nieuw Amsterdams Peil m.m.v. Asko|Schönberg Louis Andriessen 75
19.45 uur / Voorgebouw Verjaardagscomposities door tien (oud) studenten van Louis Andriessen
22.45 uur / Grote Zaal Gesprek o.l.v. Jaqueline Oskamp en optreden Gerard Bouwhuis
20.30 uur / Grote Zaal Asko|Schönberg + Nieuw Amsterdams Peil Louis Andriessen 75 12
TO VRO T 40% EG KOR BOEK TING
SEIZOEN 14/15 KLINKT GOED Stel nú online uw eigen concertseizoen samen MUZIEKGEBOUW.NL / 020 78813 2000
VERWACHT
April
zo 13 apr / 20.15 uur
vr 11 apr / 20.30 uur
Nederlands Kamerkoor Boete en beklag
Ensemble Klang + Knalpot Maximal Music
do 17 apr / 20.15 uur
za 12 apr / 20.15 uur
Quatuor Danel Van Beethoven naar Dusapin en Rihm
Kindermiddag
vr 2 + za 3 mei
Beethoven Weekend Nieuw Ensemble + Cappella Amsterdam Water Passion after St. Matthew
vr 2 mei / 20.15 uur
Van Swieten Society Beethoven 1, 4 en 5 za 3 mei / 13.30 uur
vr 18 apr / 20.15 uur zo 13 apr / 13.30 uur
Mei
Orkest van de 18e Eeuw + Cappella Amsterdam Johannes Passion
Van Swieten Society Beethoven 6 en 8 za 3 mei / 16.00 uur
James Holden Live + Luc Mast
Van Swieten Society + Asko Kamerkoor Beethoven 2 en 9
di 22 apr / 12.30 uur
za 3 mei / 20.15 uur
13.30 uur / Kleine Zaal
Sequenza String Trio Lunchconcert i.s.m. NMF
Theater Pantalone Gelukkig genoeg (2+)
wo 23 apr / 20.15 uur
Van Swieten Society + Nederlands Blazers Ensemble Beethoven 3 en 7
13.30 uur
Dieuwertje Blok + Lisette van de Loo Babar het olifantje + De Kikkerkoning (4+)
za 19 apr / 21.00 uur
Ramon Valle Trio Cubaanse jazz (8+)
Reinbert de Leeuw + Vera Beths De kruisgang van Franz Liszt
15.30 uur / Kleine Zaal
zo 27 apr
zo 4 mei / 20.45 uur
Theater Pantalone Gelukkig genoeg (2+)
November Music Dag
Nederlands Kamerorkest Herdenking
13.30 uur / Bimhuis
Programma zie pagina 11
14
zo 4 mei / 11.00 uur
Duo Hevans En Fokker-orgel
Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 50 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve uw mobiele telefoon tijdens het concert uit te schakelen. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.