za 17 mei 2014 serie barok Grote Zaal / 19.30 uur
nederlands kamerkoor + theologe aviva boissevain Russische barok: de Mozart van St. Petersburg
PROGRAMMA
za 17 mei 2014 serie barok Grote Zaal / 19.30-22.00 uur LEZING: 19.30 UUR DUUR: CA. 30 MINUTEN LEZING
Nederlands Kamerkoor + theologe Aviva Boissevain
AANVANG CONCERT: 20.15 UUR DUUR: CA. 45 MINUTEN VOOR DE PAUZE CA. 35 MINUTEN NA DE PAUZE
Russische barok: de Mozart van St. Petersburg Aviva Boissevain theologe Risto Joost dirigent
In samenwerking met:
Tekst toelichting: Olga de Kort
Dmitri Bortnjanski (1751-1825) Sey den yehó zhe sotvorí Hospód Dit is de dag die de Heer heeft gemaakt
Vasili Titov (ca. 1650-ca. 1715) Fseh skorbiáshchih Rádoste Vreugde van alle bedroefden
Giuseppe Sarti (1729-1802) Níne síli nebésniya Nu dienen de Hemelse Machten
Dmitri Bortnjanski Hlásom moyím ko Góspodu vozzváh Met mijn stem heb ik tot de Heer geroepen
Anoniem O presviatáya Maríye Dévitse O heiligste Maagd Maria
Dmitri Bortnjanski Heruvímskaya pesn Cherubijnenhymne
Dmitri Bortnjanski Kol vozliúblenna seléniya Tvoyá, Hóspodi sil Hoe lieflijk zijn Uw tenten
Nikolai Diletski (ca. 1630-ca. 1680) Hvalíte ímia Ghospódne Looft de Naam des Heren
Baldassare Galuppi (1706-1785) Plótiyu usnúv Gij waart ingeslapen in het vlees
Dmitri Bortnjanski Skazhí mi, Ghóspodi, konchínu moyú Laat mij, Heer, mijn einde kennen
Maksim Berezovski (ca. 1745-1777) Ne otvérzhi mené vo vrémya stárosti Verwerp mij niet ten tijde des ouderdoms
Vasili Titov Sláva… Yedinoródniy Sine Ere zij de vader… Eniggeboren zoon
PAUZE
3
TOELICHTING De achttiende eeuw, de beroemde eeuw van de rede en de verlichting, betekende voor het culturele en intellectuele Rusland veel meer dan alleen het toepassen, bevorderen en cultiveren van de westerse esthetische en filosofische idealen op de Russische bodem. De Verlichting markeerde de geboorte van een cultureel fenomeen: een ‘Russische Europeanisatie’.
partes-concerten (partes = partijen) tonen een opmerkelijke integratie van Russischorthodoxe zangtradities en de westerse wereldlijke barokpolyfonie. Officieel werden meerstemmige kerkgezangen door de Russische kerkautoriteiten tot 1668 verboden. Binnen enkele jaren waren de nieuwe partes-liederen echter al zo ingeburgerd in de kerkmuziek dat ze een belangrijke en onmisbare bijdrage aan de kerkdienst leverden.
Deze Europeanisatie rekende af met ouderwetse vooroordelen zoals ‘het goede eigene’ en ‘het slechte vreemde’, en zette een dialoog in gang die de Russische en Europese tradities veel dichter bij elkaar bracht. Voor de Russische muziek betekende de Europeanisatie de kennismaking met westerse geestelijke en wereldlijke muziek, het ontstaan van nieuwe muziekgenres en de ontwikkeling van een eigen nationale componistenschool. Dankzij de Italianen Sarti en Galuppi, die de leiding van de keizerlijke hofkoorkapel in St.Petersburg op zich namen, en de Italiaanse muzikale opleiding van de toonaangevende componisten Berezovski en Bortnjanski, kregen de eeuwenlange tradities van oude Russische koormuziek nieuwe karaktertrekken.
De eerste meerstemmige Russische koorwerken Eind zeventiende, begin achttiende eeuw was de populairste componist van meerstemmige koorliederen en geestelijke concerten de zingende diaken Vasili Titov. Hij zocht als een van de eerste Russische componisten naar mogelijkheden om de betekenis van een tekst door klankimitaties en expressieve klankkleuren te versterken. Met zijn meer dan tweehonderd geestelijke composities geldt Titov als meester van uitgesproken zangerige melodieën en voorbeeldige polyfone zettingen. Het twaalfstemmige gebed Vreugde van alle bedroefden is gericht aan het gelijknamige Maria-icoon en wordt gezongen op 6 november, de feestdag van deze icoon. Het eveneens twaalfstemmige openingsgebed Ere zij de
De kennismaking met Europese tradities gaf de Russische koormuziek een nieuw karakter De achttiende-eeuwse arrangementen van volksliederen, liturgische koorgezangen, de eerste Russische cantates en meerstemmige 4
TOELICHTING
Vader… Eniggeboren Zoon uit de Liturgie in g bezingt de zoon van God.
regenachtige St. Petersburg te verruilen. Zijn verblijf in het koude noorden liep geheel onverwacht op zestien jaar uit. De positie van kapelmeester van de hofkoorkapel leverde hem goed betaalde opdrachten, hooggeplaatste leerlingen en de mogelijkheid om zijn kennis van de orthodoxe muziek te verbreden. Tot Sarti’s ‘Russische’ werken behoren cantates, werken voor koor en orkest en ruim tien a capella koorwerken voor de orthodoxe eredienst. Het zesstemmige cherubijnengezang Nu dienen de hemelse machten maakt deel uit van het vesperofficie van de Liturgie van de Voorafgewijde Gaven tijdens de grote vastenperiode. Sarti transformeert een Russisch-orthodox koorwerk tot een traditionele hymne in de meer eenvoudige ‘stile antico’.
Vele populaire zeventiende-eeuwse gezangen werden uitgevoerd op traditionele, vaak anonieme melodieën. Een voorbeeld hiervan is het anonieme lied O heiligste Maagd Maria. Het is geschreven op een Maria-hymne van de monnik en dichter Epifani Slavinetski en is een voorbeeld van een vierstemmige polyfone kantlofzang uit de tweede helft van de zeventiende eeuw. Als liturgisch lied werd een kant vooral gezongen in de Russische, Oekraïense en Wit-Russische kerken. In dit Maria-gebed richt Slavinetski zich tot de beroemde Maria Iverskaja-icoon in het Griekse klooster Iviron op de Heilige berg Athos. Deze icoon is volgens de overleving van de hand van de evangelist Lucas. De anonieme componist voorziet dit kant-lied van traditionele parallelle stemvoering en korte cadensen. Een andere componist uit de zeventiende eeuw is Nikolai Diletski. Als componist was hij lange tijd vergeten en hij werd pas aan het eind van de vorige eeuw herontdekt door musicologen en met hen ook door liefhebbers van koormuziek. Het merendeel van zijn werken is geschreven voor achtstemmig koor, zoals de feestelijke en triomfantelijke Verrijzeniscanon. In de vierstemmige lofzang ter ere van Gods naam Looft de naam des Heren verklankt Diletski de jubelende woorden van de psalmen 134 en 135.
Baldassare Galuppi, de tweede beroemde Italiaan aan het keizerlijk hof en Sarti’s voorganger zowel in Venetië als in Rusland, bleef tot zijn dood maestro di cappella van de San Marco en hield het slechts drie jaar in St. Petersburg uit. In deze jaren ging hij de geschiedenis in als de eerste buitenlandse componist die muziek voor de orthodoxe kerkdiensten mocht schrijven. Zijn korte Paaslied Gij waart ingeslapen in het vlees uit de ochtendliturgie van Pasen is een verheven koorhymne met spaarzame contrapuntische elementen die ondanks zijn ‘orthodoxe’ bestemming ook in de katholieke liturgie niet zou misstaan.
Italiaanse invloed Bij zijn vertrek uit Venetië in 1784 dacht de Italiaanse componist Giuseppe Sarti deze zonnige stad slechts voor twee jaar voor het
Russische maestro’s Een van de meest toonaangevende componisten van koormuziek was Maksim Berezovski. Helaas zijn de meeste composities van Berezovski 5
TOELICHTING
in 1917 voorgoed verloren gegaan tijdens een aangestoken brand in de hofkoorkapel, maar wat is overgebleven, getuigt van een uitzonderlijke techniek, verfijnde schrijfwijze en bijzondere combinatie van vurige Italiaanse melodiek met een zachte Russische zangerigheid. Het vierdelige concert Verwerp mij niet ten tijde des ouderdoms op de tekst van psalm 70 is een monumentale compositie vol hoop en geestelijk verlangen. Het terugkerende thema uit de eerste maten vormt de basis voor het gehele werk en herinnert steeds aan een en dezelfde smeekbede: ‘Wijs me niet af…’. Het gebed aan God wordt afgewisseld met beklag over vijanden, een nieuw smeken om steun en een afsluitende rede tegen lasteraars. Ook deze laatste, zelfbewuste en moedige finalerede groeit uit de oorspronkelijke melodie en maakt het gebed compleet.
triomfantelijke lofzang op God en zijn eeuwige glorie, ontleend aan psalm 118. In Hoe lieflijk zijn Uw tenten bezingt Bortnjanski het geluk van een mens die zijn hoop op God heeft gevestigd.
Bortnjanski’s koorwerken variëren in stemmingen Heel anders zijn de stemmingen van de koorwerken over de schoonheid en vergankelijkheid van het leven. De weemoed, twijfels en droefheid worden voelbaar aangrijpender door doordringende expressieve melodieën, mineurtoonsoorten en langzame tempi. De meest ontroerende muzikale sfeerbeelden worden door Bortnjanski gecreëerd in het vierstemmige Met mijn stem heb ik tot de Heer geroepen en de Cherubijnenhymne nr. 7, een van de beroemdste koorwerken uit het Russische koorrepertoire. De vredige en rustgevende uitwerking van dit onvolprezen gebed is vooral te danken aan de serene harmonieën en het natuurlijke verloop van de verheven melodielijn.
Dmitri Bortnjanski is de enige Russische componist uit de achttiende eeuw die niet in de vergetelheid is geraakt. Hij was beroemd en buitengewoon populair bij zijn tijdgenoten en bleef ook na zijn dood een gerespecteerde en bewonderde componist van vocale en kamermuziek. In de werken van Bortnjanski kreeg het Russische koorconcert zijn klassieke gestalte: driedelig – snel, langzaam en weer snel – en verrijkt met elementen van wereldlijke instrumentale concerten en vocale kerkmuziek.
De zachte sonoriteit van Laat mij, Heer, mijn einde kennen verklankt het gebed van een stervende die in tranen afscheid van zijn leven neemt. Ondanks diverse compositietechnieken (een zeventiende-eeuwse psalm, een koraal en een fuga) is dit driedelige geestelijke concert op de tekst van psalm 38 een verbazend homogeen koorwerk, gehuld in bedroefde, elegische stemming.
De koorwerken van Bortnjanski hebben dezelfde variatie aan stemmingen als mensen in hun gevoelsleven. De plechtige, feestelijke, bijna epische concerten vallen op door de opgewekte majeurtoonsoorten en energieke ritmes. Dit is de dag die de Heer heeft gemaakt is een 6
liedteksten Dmitri Bortnjanski
Sey den yehó zhe sotvorí Hospód
Dit is de dag die de Heer heeft gemaakt
Sey den yehó zhe sotvorí Hospód, Vozráduyemsia i vozveselímsia v on. Vosklíknem Bóhu Spasíteliu náshemu. I vozviestím slávu Yehó, v rod i rod.
Dit is de dag die de Heer heeft gemaakt, Laten wij juichen en ons verheugen. Laten wij roepen tot God, onze Verlosser En zijn heerlijkheid verkondigen van generatie op generatie.
Yaví nam, Hóspodi, mílost Tvoyu, Zapoviézhd síloyu Tvoyéyu, I ukriepí, yézhe sodiélal, yesí v nas. Dni na dni tsarévi prilozhíshi, I liéta yehó do dne róda i róda,
Toon ons uw genade, Heer, Beveel met uw kracht, En versterk in ons wat u zelf geschapen heeft. Voeg dagen toe aan de dagen van de koning, Mogen zijn jaren duren van geslacht tot geslacht.
Prebúdet v viek pred Bóhom; Mílost i ístinu Yehó kto vzíshchet. Táko vospoyém i poyém ímeni Tvoyemú vo viéki.
Moge hij voor altoos tronen voor Gods Aangezicht, Beschik goedertierenheid en trouw, Dan zal ik uw naam voor altijd bezingen. Ps. 118:24; 85:8; 61:6, 7, en 8 Paraliturgisch gezang tijdens de priestercommunie, geïnspireerd op het prokimen (responsorium) van de Paasliturgie
7
liedteksten
Giuseppe Sarti Níne síli nebésniya
Nu dienen de Hemelse Machten
Níne síli nebésniya s námi nevídimo slúzhat:
Nu dienen de Hemelse Machten onzichtbaar tezamen met ons: Want zie, de Koning der eeuwige Heerlijkheid komt in ons midden. Zie, het reeds voltooide mystieke Offer wordt door Zijn lijfwacht binnengedragen. Laat ons Hem naderen met geloof en liefde, Opdat wij deelhebben aan het eeuwige leven. Alleluja, alleluja, alleluja.
Se bo fhódit Tsar slávi, Se, zhértva táynaya sovershéna dorinósitsia. Véroyu i liubóviyu pristúpim, Da prichástnitsi zhízni véchniya búdem. Allilúya, allilúya, allilúya.
Gezang tijdens het overbrengen van de Gaven tijdens de Liturgie van de Voorafgewijde Gaven
Anoniem
O presviatáya Maríye Dévitse
O heiligste Maagd Maria
O presviatáya Maríye Dévitse, Chístaya Dévo i Otrokovítse, Svétlo ochíma ozarí nas svíshe, Ízhe fseh tvárey prevzoshlá prevíshe.
O heiligste Maagd Maria, Pure Maagd en meid, Verlicht ons van boven met uw heldere ogen U die alle andere schepsels overtreft.
Dazhd dushám náshim zdráviye i rádost, Da fsi pohválim Tebé, Dévo, v sladost. Zvézdo svétlaya, Lúno fsezlatáya. Krásnoye Sólntse, Dévo presviatáya.
Schenk onze zielen gezondheid en vreugde, Zodat we u in zoetheid kunnen prijzen, o Maagd, O heldere Ster, o gouden Maan, O schitterende Zon, o heiligste Maagd.
Skorb nam na rádost pretvorí, Tsarítse, Rádost rózhdshaya nam, O Dévitse. Bolézni náshi ukrotí lechbóyu, Da fsi voshválimsia, Dévo, Tobóyu.
Verander onze smart in vreugde, o koningin, U die ons vreugde bezorgde, o Maagd, Genees onze ziekten, Zodat we ons in u, o Maagd, mogen verheugen.
8
liedteksten
Obraz Tvoy chestníy vérno lobizáyem, Nízu na zemlí pred nim pripádayem. Yegózhe, Dévo, V chudeséh proslávi, Yáko z zhivágo tochá svoyá króvi.
Wij kussen met geloof uw eerbare beeltenis , We vallen ervoor op onze knieën, Uw beeltenis, o Maagd, Verheerlijkt u met wonderen, Door haar te laten bloeden gelijk uzelf.
Zhivót bo zhivót ot Tvoyegó chréva, Rodilá fsémo, o Dshchére Tsáreva. Témzhe Zhízni Duh Sílno v Sebé méyet, Yegó zhe skvérniy udáriti sméyet.
Want dat leven is Leven uit uw schoot, Dat u voor allen gebaard heeft, o koningsdochter; Waardoor hij de levensgeest Sterk in zich heeft, Hij, die de Vijand waagt te slaan.
No izliyásia krov Tvoya ot dréva,
Maar uw bloed stroomt uit het hout [van uw icoon], Zoals het eerder uit uw zoon stroomde, Nikon versiert u met een kroon van goud, De Russische patriarch bewijst u eer vanuit zijn hart.
Yáko ot Sína Tvoyegó ispérva. Zlatím Tia Níkon oblagáyet ventsém, Rúskiy patriárh pochitáya sérdtsem.
Nadézhdu v Tebé fsiu polagáyushche, Rádostno ustní Tia lobizáyushche. Yáko Samúyu, Dévo, Tia smotriáya, Pisánmi zrak Tvoy blagouhishchriáya.
Hij vestigt al zijn hoop op u. Kust u verheugd met zijn lippen, Kijkend naar u, o Maagd, alsof u het zelf bent, En uw beeltenis in zijn strelingen tot zich nemend.
Imzhe ozarí Tia voshvalíayushchih, Tebé i Tvoy zrak fseh pochitáyushchih. Vozsiya svétom svíshe bozhéstvennim, Yáko v zertsále podoboyávstvennim.
Verlicht daarbij hen die u prijzen, En allen die u en uw beeltenis vereren, Van boven schijnend met goddelijk licht, Zoals in de spiegel die uw gelijkenis toont.
Tsarítse svéta, Sebé nam yavliáya, Áki Samóy Ti fseh nas upravliáya. Chístoy Dévitse prísno poklaniáti, Véroyu v liubví hvalú ispolniáti.
O Koningin van licht, die zichzelf aan ons toont, En ons naar uw beeltenis leidt als naar uzelf, Wij vereren u voor eeuwig, pure Maagd, En zingen uw lof in geloof en liefde. Paraliturgisch gezang
9
liedteksten
Dmitri Bortnjanski
Kol vozliúblenna seléniya Tvoyá, Hóspodi sil
Hoe lieflijk zijn Uw tenten
Kol vozliúblenna seléniya Tvoyá, Hóspodi sil. Zheláyet i skonchaváyetsia dushá moyá vo dvorí Hospódni, Sérdtse moyé i plot moyá vozrádovastasia o Bózie zhívie. Yáko mílost i ístinu liúbit Hospód, Boh blahodát i slávu dast, Hospód ne lishít blahíh, Hodiáshchih nezlóbiyem. Hóspodi Bózhe sil, blazhén cheloviék upováyay na Tia.
Hoe lieflijk zijn Uw tenten, Heer der krachten. Mijn ziel dorst en smacht naar de voorhoven des Heren. Mijn hart en mijn vlees juichen voor de levende God. Want de Heer houdt van genade en waarheid, Genade en glorie schenkt de Heer, Zijn weldaden weigert hij niet Aan wie onbevangen op weg gaan. Heer van de hemelse machten, gelukkig de mens die op u vertrouwt. Paraliturgisch gezang tijdens de priestercommunie
Baldassare Galuppi Plótiyu usnúv
Gij waart ingeslapen in het vlees
Plótiyu usnúv yáko mertv, Tsariú I Ghóspodi, Tridnéven voskrésl yesí, Adáma vozdvíg ot tli, I uprazdnív smert. Pásha netléniya, míra spaséniye.
Gij waart ingeslapen in het vlees als een dode, Mijn Koning en mijn God. Ten derde dage zijt Gij opgestaan En hebt Gij Adam uit het bederf opgericht. Gij hebt de dood teniet gedaan: Pascha der onvergankelijkheid, redding der wereld. Exapostilarion (slotzang na de canon van de metten) van Pasen
10
liedteksten
Maksim Berezovsky
Ne otvérzhi mené vo vrémia stárosti
Verwerp mij niet ten tijde des ouderdoms
Ne otvérzhi mené vo vrémia stárosti, Vnegdá oskudeváti kréposti moyéy, Ne ostávi mené Yáko résha vrazi moí I stregúshchii dúshu moyú Soveshchásha fkúpe, glagóliushche: “Bog ostávil yest yegó pozheníte I imíte yegó yáko nest izbavliáyay.” Bózhe moy, ne udalísia ot mené, Bózhe moy, v pómoshch moyú vonmí. Da postidiátsia I ischéznut Oklevetáyushchii dúshu moyú.
Verwerp mij niet ten tijde des ouderdoms, Begeef mij niet, Nu mijn kracht vergaat. Want mijn vijanden spreken over mij, Wie mijn leven belagen, Beraadslagen tezamen en zeggen: “God heeft hem verlaten, Vervolgt en grijpt hem, Want er is niemand die redt.” O God, wees niet verre van mij, Mijn God, haast U mij ter hulpe. Laten beschaamd worden en vergaan, Wie mijn leven belagen. Paraliturgisch gezang tijdens de priestercommunie
Vassili Titov
Fseh skorbiáshchih Rádoste
Vreugde van alle bedroefden
Fseh skorbiáshchih Rádoste I obídimih Zastúpnitse, I álchushchih Pitátélnitse, Stránnih Uteshéniye, Obureváyemih Pristánishche, Bólnih Poseshcheniye, Nemóshchnih Pokrové, Zastúpnitse, Zhezl stárosti, Máti Bóga víshniago, Ti yesí Prechístaya, Potshchísia, mólimsia, spastísia rabóm Tvoím.
Vreugde van alle bedroefden En voorspraak der verdrukten, Voedster der hongerigen, Troost der thuislozen, Haven van wie door stormen wordt geplaagd, Bezoekster der zieken, Beschutster en voorspraak der zwakken, Staf der ouderdom, Moeder van de Allerhoogste God Zijt gij, o Alreine, Wij bidden u: haast u om uw dienaren te redden. Tropaar (feestlied) van de icoon van de Moeder Gods
11
liedteksten
Dmitri Bortnjanski
Hlásom moím ko Hóspodu vozzváh
Met mijn stem heb ik tot de Heer geroepen
Hlásom moím ko Hóspodu vozzváh, Hlásom moím k Bóhu i vniat mi. V den skórbi moyeyá prizváh Hóspoda I uslísha mia ot hráma sviatáho svoyehó.
Met mijn stem heb ik tot de Heer geroepen, Met mijn stem riep ik God en hij hoorde mij. Op de dag van mijn nood riep ik de Heer En in zijn paleis hoorde hij mijn stem.
I bist Hospód utverzhdéniye moyé. I vozvedé mia na visotú, Yáko voshotré mia.
En de Heer was mij tot steun. Hij leidde mij weg uit de nood en gaf mij ruimte, Bevrijdde mij, omdat hij mij liefhad.
I vozdást mi Hospód po právdie moyéy I po chistotié rukú moyéyu, Yáko sohraníh putí Hospódni I ne nechéstvovah ot bóha moyehó, Yáko fsia sudbí Yehó prédo mnóyu.
De Heer heeft mijn onschuld vergolden En mij beloond voor mijn reine handen. Ik volgde de wegen die de Heer had gewezen En werd mijn God niet ontrouw, Zijn voorschriften hield ik voor ogen.
I opravdániya Yehó ne otstupísha ot mené.
En zijn rechtvaardigheid verliet mij niet. Paraliturgisch gezang tijdens de priestercommunie
12
liedteksten
Dmitri Bortnjanski
Heruvímskaya pesn: Izhe heruvími
Cherubijnenhymne
Izhe heruvími, táyno obrazúyushche, I zhivotvoriáshchey Tróytse Trisviatúyu pesn pripeváyushche, Fsiákoye níne zhitéyskoye otlozhím popechéniye,
Wij die de cherubijnen geheimnisvol uitbeelden, En de levenschenkende Drie-eenheid Het driemaal Heilig toezingen, Laat ons nu alle aardse zorgen terzijde stellen,
(Amín.)
(Amen.)
Yáko da Tsariá fseh podímem, Ángelskimi nevídimo dorinosíma chínmi. Allilúya, allilúya, allilúya.
Om de Koning van het heelal te ontvangen, Onzichtbaar begeleid door engelenscharen. Alleluja, alleluja, alleluja. Gezang tijdens het overbrengen van de Gaven tijdens de Eucharistieviering, toegeschreven aan keizer Justinianus II in 573
Nikolai Diletsky
Hvalíte ímia Ghospódne
Looft de Naam des Heren
Hvalíte ímia Ghospódne, Hvalíte, rabí Ghóspoda. Allilúya. Ispovédaytesia Ghóspodevi, yáko blag, Yáko v vek mílost Yegó. Allilúya.
Looft de Naam des Heren, Ja looft Hem, gij dienaren des Heren. Alleluja. Lof zij de Heer, want Hij is goed, Want Zijn goedertierenheid is tot in eeuwigheid. Alleluja. Polyeleos, gezongen tijdens de metten van feesten
13
liedteksten
Dmitri Bortnjanski
Skazhí mi, Ghóspodi, konchínu moyú
Laat mij, Heer, mijn einde kennen
Skazhí mi, Ghóspodi, konchínu moyú, I chisló dney moíh kóye yest, da razuméyu, Chto lishayusia az. Se piádi polozhíl yesí dni moyá, I sostáv moy yáko nichtózhe pred Tobóyu: Obáche fsiácheskaya suyetá. Ubo óbrazom hódit chelovék, Obáche fsúye miatétsia: sokróvishchestvuyet, I ne vest, komú soberét ya.
Laat mij, Heer, mijn einde kennen En de maat van mijn levensdagen, Laat mij weten hoe vergankelijk ik ben. U maakte mijn dagen een handbreed lang, Mijn levensduur is niets in uw ogen, Niet meer dan lucht is het bestaan van een mens, Niet meer dan een schaduw zijn levenspad, Niet meer dan lucht wat hij rusteloos najaagt: Hij vergaart en weet niet wie het toevalt.
Otstávi ot mené ráni Tvoyá Ot kréposti bo rukí Tvoyeyá az ischezóh. Uslíshi molítvu moyú Ghóspodi, I moléniye moyé vnushí, Slez moíh ne premolchí.
Houd op mij nog langer te kwellen, Ik bezwijk onder de slagen van uw hand. Hoor mijn gebed, Heer, Luister naar mijn hulpgeroep, Wees niet doof voor mijn verdriet.
Oslábi mi da pochíyu,
Wend uw straffende blik van mij af, dan beleef ik nog vreugde, Voordat ik heenga en niet meer ben.
Prézhde dázhe ne ot’idú, I ktomú ne búdu.
Paraliturgisch gezang tijdens de priestercommunie
14
liedteksten
Vassili Titov
Sláva… Yedinoródniy Sine
Ere zij de Vader... Eniggeboren Zoon
Sláva Ottsú I Sínu I Sviatómu Dúhu, I níne, I prísno, I vo véki vekóv. Amín.
Ere zij de Vader en de Zoon en de Heilige Geest, als in den beginne, nu en immer en van eeuwigheid tot eeuwigheid. Amen.
Yedinoródniy Sine I Slóve Bózhiy, Bessmérten siy, I izvóliviy spaséniya náshego rádi Voplotítisia ot Sviatíya Bogoróditsi I Prisnodévi Marii, Neprelózhno vochelovéchiviysia, Raspníysia zhe, Hristé Bózhe, Smértiyu smert popráviy, Yedín siy Sviatíya Tróitsi, Sproslavliáyemiy Ottsú I Sviatómu Dúhu, Spasí nas.
Eniggeboren Zoon en Woord van God, Gij Die onsterfelijk zijt, En omwille van onze verlossing Vlees hebt willen aannemen uit de heilige Moeder Gods en altijd Maagd Maria, En zonder verandering Mens geworden zijt; Die gekruisigd zijt en de dood Door Uw dood hebt vertreden, Christus God, Die één zijt van de heilige Drievuldigheid, En verheerlijkt wordt tezamen met de Vader en de Heilige Geest: red ons. Hymne aan Christus uit de Goddelijke Liturgie, toegeschreven aan Keizer Justinianus, ca. 536
15
BIOGRAFIEËN COMPONISTEN Dmitri Bortnjanski
Dmitri Bortnjanski (17511825) studeerde in zowel Moskou als Sint Petersburg. In Sint-Petersburg studeerde hij bij Baldassare Galuppi, met wie hij naar Italië vertrok. Deze reis was mogelijk gemaakt door giften van Catharina II van Rusland. In Italië studeerde hij verder in Bologna, Rome en Napels. Hij is vooral bekend vanwege zijn motetten en opera’s, geschreven in Venetië (1776) en Modena (1778).
Als kapelmeester en later directeur van de hofkoorkapel schreef hij een indrukwekkend aantal koorwerken, die helaas niet allemaal bewaard zijn gebleven. Tussen de uitgegeven composities bevinden zich vijfendertig concerten voor vierstemmig koor, tien dubbelkorige concerten, twee complete liturgieën, zeven vierstemmige en twee achtstemmige cherubijnenhymnen, dertig geestelijke gezangen en talloze bewerkingen van oude orthodoxe gezangen.
aanstellingen in Venetië, Londen en Kopenhagen. In 1779 werd Sarti benoemd tot maestro di capella aan de kathedraal van Milaan, waar hij tot 1784 bleef. In 1784 werd Sarti uitgenodigd door Catharina de Grote aan het hof van St. Petersburg.
Giuseppe Sarti Giuseppe Sarti (1729-1802) studeerde bij Padre Martini in Bologna en werd op zijn negentiende jaar benoemd tot organist van de kathedraal van Faenza. Hij nam in 1750 ontslag en wijdde zich aan de studie van dramatische muziek, waarop hij in 1752 directeur van Faenza theater werd. Vervolgens kreeg hij 16
Daar nam hij direct de leiding over de opera, waarvoor hij veel nieuwe werken componeerde. Daarnaast componeerde hij enkele kerkelijke werken. Hij bleef in Rusland tot 1801, tot zijn gezondheid zo slecht was geworden dat hij toestemming vroeg om terug te keren. Tsaar Alexander ontsloeg hem 1802 met een royaal pensioen.
biografie
Baldassare Galuppi
schreef Galuppi 112 opera’s, talrijke kerkelijke werken, oratoria, klavecimbelmuziek, kamermuziek en drie fluitconcerten.
Maksim Berezovski Maksim Berezovski (ca. 17451777) is een Oekraïense componist, operazanger en violist.
Baldassare Galuppi (17061785) was een Italiaanse componist en dirigent die vooral bekend is geworden door zijn opera buffa. Hij was een leerling van Antonio Lotti. Galuppi werkte korte tijd in Londen als componist voor onder andere het Haymarket Theatre, maar keerde terug naar zijn geboortestad Venetië om er verschillende dirigentenfuncties te bekleden, onder andere vanaf 1748 aan de San Marco. Vervolgens werkte Galuppi op uitnodiging van Catharina II enkele jaren aan het hof te Sint-Petersburg (1765-1768), als kapelmeester en hofcomponist, maar keerde toch weer terug naar Venetië. In totaal
Berzovski werd in 1758 aangenomen als zanger bij het hofkoorkapel. Hij studeerde compositie bij Baldassare Galuppi in St. Petersburg. In 1769 reisde Berezovski naar Italië om verder te leren bij Giovanni Battista Martini. In 1773 keerde hij terug naar St. Petersburg. Daar werkte hij bij de keizerlijke theaters en werd hij hofkapelmeester.
Vasili Titov Vasili Titov (ca. 1650-ca. 1710/15) maakte carrière als zanger en componist.In 1680 zong hij in het koor van Tsaar Ivan. Na het overlijden van de Tsaar werd het koor opgeheven. 17
Wat Titov precies daarna heeft gedaan is niet bekend. Hij liet tweehonderd vocale composities na. De tekst was daarbij leidend en bepaalde de vorm en de melodische lijnen.
Nikolai Diletski Nikolai Diletski (ca. 1630 ca. 1680) werkte in Polen, woonde in Moskou en was beroemd als componist en muziekdocent. Zijn muzikale ideeën en theoretische kennis vatte Diletski samen in Ideeën van de muzikale grammatica (1675-77), het eerste traktaat over muzikale esthetica en muziektheorie in het Russisch. Zijn beschrijving van muziek behoort tot de mooiste die er bestaan: ‘Met haar stem wekt muziek een menselijk hart: voor vreugde of voor verdriet’.
biografie
UITVOERENDEN
Risto Joost
Aviva Boissevain
Risto Joost (1980) studeerde zang en koor- en orkestdirectie aan de Estse Muziek- en Theateracademie en volgde verdere studies aan de Universität Aür Musik und darstellende Kunst in Wenen. In 2008 voltooide Joost zijn studie orkestdirectie aan de Koninklijke Hogeschool voor Muziek in Stockholm.
Theologe
Drs. Aviva Boissevain studeerde Theologie te Amsterdam en Leiden. Momenteel is zij student aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (Utrechts Conservatorium). Zij studeerde af op het gedachtegoed van de Verlichting met een publicatie over Mozarts opera Don Giovanni en werkte onder andere als docent Culturele Vormgeving van WestEuropa. Hiernaast verzorgt zij regelmatig lezingen binnen en buiten Nederland op het gebied van de West-Europese muziekgeschiedenis.
countertenor. Zijn solorepertoire omvat werken uit de renaissance en barok, alsmede modern repertoire. In 2011 ontving Joost de Young Cultural Figure Award van Estland en in 2012 de 2e prijs (samen met Tobias Volkmann; de 1e prijs werd niet uitgereikt) tijdens de 5e International Jorma Panula Conducting Competition. Vanaf seizoen 2011 – 2012 is Risto Joost chef-dirigent van het Nederlands Kamerkoor en sinds herfst 2012 is ook chef-dirigent van het Tallinn Kamerkorkest.
Dirigent
foto: Kaupo Kikkas
Nederlands Kamerkoor
Joost dirigeerde diverse bekende kamerorkesten en symfonische orkesten gedirigeerd, zoals het Estonian National Symphony Orchestra, Tallinn Chamber Orchestra, Latvian National Symphony Orchestra en het Nederlands Kamerorkest. Naast het dirigentschap heeft Joost ook een actieve rol als 18
Het Nederlands Kamerkoor werd in 1937 opgericht door Felix de Nobel en verwierf in de jaren 50 en 60 internationale reputatie. Na het vertrek van De Nobel in 1972 vernieuwde het koor zich door op projectbasis te gaan werken met specialisten op het gebied van de oude en nieuwe muziek. Vanaf 1987 drukten de chefdirigenten Uwe Gronostay, Tõnu Kaljuste en Stephen
Layton elk hun stempel op de programmering. Sinds 2011 geeft de jonge Estse chefdirigent Risto Joost het koor nieuw elan. Het ensemble heeft zo’n vijfenzeventig cd’s uitgebracht, waaronder verschillende zijn bekroond. Het Nederlands Kamerkoor heeft de afgelopen jaren een groot aantal nieuwe composities in wereldpremière gebracht. Met buitenissige programmaformules zoals gearrangeerde songs van Burt Bacharach of een optreden met lichtprojecties zet het ensemble zijn verjongingskuur voort. Om zo veel mogelijk mensen in aanraking te brengen met koormuziek, organiseert het koor speciale workshops voor kinderkoren, amateurkoren en aankomend professioneel zangtalent. Maar de kerntaak blijft het kamerkoorrepertoire in al zijn facetten, en het behoud van de even fascinerende als kostbare kamerkoorcultuur.
foto: Aernout Overbeeke
biografie
Sopranen Heleen Koele Annet Lans Dorothea Jakob Nienke Otten Marjon Strijk Maria Valdmaa Orlanda Velez Isidro Alten Marleene Goldstein Karin van der Poel Elsbeth Gerritsen Mieke van Laren Åsa Olsson Annemieke van der Ploeg
19
Tenoren Stefan Berghammer Alberto ter Doest Albert van Ommen William Knight Falco van Loon João Moreira Bassen Gilad Nezer Jasper Schweppe Matthew Baker Donald Bentvelsen Jelle Draijer Martijn de Graaf Bierbrauwer Michiel Meijer
seizoen 2014-2015 serie oude muziek Muziek uit de renaissance en barok waarin musici uit de authentieke uitvoeringspraktijk laten horen hoe fantastisch die werken nog steeds zijn. Met een aantal grote sterren uit de oude muziek, zoals de Oostenrijkse Christina Pluhar, de Catalaan Jordi Savall en de Engelse Emma Kirkby. En Nederlandse topensembles als Combattimento en Holland Baroque Society met geliefde barokcomposities. Collegereeks Leven in de tijd van de oude muziek De serie Oude Muziek verrijken wij dit seizoen met een collegereeks over het leven van mensen uit die tijd. Als de muziek had geklonken en de laatste noten waren weggestorven, naar welke levens keerden die mensen dan terug? Aan de hand van vijf markante personen neemt historicus en schrijver Luc Panhuysen het publiek mee op reis door het weidse panorama van tweeÍnhalve eeuw geschiedenis. za 8 nov 2014 Christina Pluhar + l’Arpeggiata Music for a while
vr 20 mrt 2015 Combattimento Stabat Mater
di 18 nov 2014 Nederlands Kamerkoor + Paul van Nevel In Vlaamse kringen
di 21 apr 2015 Holland Baroque Society Bachs Brandenburgse Concerten
Om 19.00 uur college Leven in de tijd van Erasmus (1466-1536)
Om 19.00 uur college Leven in de tijd van soldatenkoning Friedrich Wilhelm I (1688-1740)
do 11 dec 2014 Il Giardino Armonico + Giovanni Sollima Concerto grosso
wo 13 mei 2015 Jordi Savall + Xavier Diaz-Latorre Spaanse improvisaties
Om 19.00 uur college Leven in de tijd van Casanova (1725-1798)
Om 19.00 uur college Leven in de tijd van Columbus (1451-1506)
di 17 mrt 2015 Emma Kirkby + Jakob Lindberg De Gouden Eeuw van het lied Om 19.00 uur college Leven in de tijd van Michel de Montaigne (1533-1592)
20
TO VRO T 40% EG KOR BOEK TING
SEIZOEN 14/15 KLINKT GOED Stel nú online uw eigen concertseizoen samen MUZIEKGEBOUW.NL / 020 78821 2000
VERWACHT
Mei
za 24 mei / 20.15 uur
di 10 + wo 11 juni / 20.30 uur Holland Festival
Rondleiding + lunch
Orkest van de 18e Eeuw + Kristian Bezuidenhout Mozart
di 20 mei / 11.00 uur
zo 25 mei / 15.00 uur
Harry Partch + Heiner Goebbels + Ensemble musikFabrik Delusion of the Fury
Rondleiding + lunchconcert
Cappella Amsterdam Josquin en zijn motetten
di 10 juni / 22.30 uur
zo 18 mei / 13.30 uur
Kleine Zaal
di 20 mei / 12.30 uur
Strings Attached Lunchconcert ism Conservatorium van Amsterdam di 20 mei / 20.30 uur
Muziekgebouw at Trouw: Ben Frost
wo 28 mei / 20.15 uur
Holland Festival
Véronique Gens + Susan Manoff La douce France
David Moss Bitter Music za 14 + zo 15 + ma 16 juni
Juni
20.30 uur /Holland Festival
ma 2 juni / 20.30 uur Holland Festival
wo 21 mei / 20.15 uur
The Sixteen The Queen of Heaven
Nico Muhly + David T. Little Spiral Mass | Soldier Songs
Rainer Werner Fassbinder + Martin Kušej + Residenztheater Die Bitteren Tränen Der Petra Von Kant do 19 juni / 20.30 uur
do 5 + vr 6 + za 7 juni / 20.30 uur
Holland festival
do 22 mei / 20.15 uur
Holland Festival
Amsterdam Sinfonietta + Slagwerk Den Haag Strijken & Slaan
Peter Brook + Marie-Hélène Estienne + Bouffes du Nord The Valley of Astonishment
Philip Glass + Radio Filharmonisch Orkest + Groot Omroepkoor The Civil Wars
vr 23 mei / 20.15 uur
za 7 juni / 15.00 + 20.15 uur
zo 22 + ma 23 juni / 20.30 uur
Amsterdam Sinfonietta + Slagwerk Den Haag Love Serenade
Waalse Kerk
Holland festival
Nederlandse Bachvereniging Ruim baan! Cantates van jonge Bach
Ben Frost + David Pountney The Wasp Factory
22
Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : www.muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl Centraal Station (15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.