za 27 sep 2014 serie koren Grote Zaal / 20.15 uur
Lautten Compagney +Â ensemble amarcord Monteverdi Mariavespers
PROGRAMMA
za 27 sep 2014 serie koren Grote Zaal / 20.15-21.40 uur DUUR: ca. 85 minuten zonder pauze
inleiding Lautten Compagney + ensemble amarcord Monteverdi Mariavespers
foyerdeck 1 / 19.15-19.45 uur
Door Philip Ruitenberg
Wolfgang Katschner dirigent Claudio Monteverdi (1567-1643) Mariavespers (Vespro della Beata Vergine) (1610) I Domine, ad adiuvandum me festina II Dixit Dominus (Psalm 109) III Nigra sum IV Laudate pueri Dominum (Psalm 112) V Pulchra es VI Laetatus sum (Psalm 121) VII Duo Seraphim VIII Nisi Dominus (Psalm 126) IX Audi coelum X Lauda, Jerusalem (Psalm 147) XI Sonata sopra ‘Sancta Maria, ora pro nobis‘ XII Ave maris stella XIII Magnificat
cd De cd Marienvesper van Lautten Compagney en ensemble amarcord is na afloop te koop in de Entreehal
Tekst toelichting: Clemens Romijn
TOELICHTING Net als in onze tijd was Venetië al in de zestiende en zeventiende eeuw door haar ligging een van de belangrijkste handelscentra van Europa. Door de tolerante en democratische politiek van de stad zochten hier vele binnen- en buitenlandse kunstenaars onderdak. Zij gaven Venetië de pracht en praal die nog steeds toeristen uit de hele wereld aantrekt. Dat was al vier eeuwen geleden zo. Zelfs hevige pestepidemieën, die grote delen van de bevolking het leven kostten, hebben de vele buitenlanders er niet van weerhouden de ‘Serenissima Reppublica di Venezia’ te blijven bezoeken. Zij deden zich tegoed aan de ontelbare kunstschatten van beroemde kunstschilders als Titiaan, Tintoretto en Veronese, de talrijke kerken en paleizen met hun adembenemende mozaïeken. Er waren niet alleen kunstschatten te zien, maar ook te horen. Want de muzikale pracht en praal in de lagunenstad deed niet onder voor de andere kunsten.
componisten uit de vroege barok. Hij was een groot vernieuwer op het gebied van de muzikale zeggingskracht en ontwikkelde in zijn muziek, madrigalen en opera’s, een totaal nieuwe manier van musiceren. Als zestienjarige was hij al een ervaren organist, speelde hij viool en had hij een reeks madrigalen uitgegeven. Met zijn geestelijke muziek vestigde hij in heel Europa een klinkende naam. Als de renaissancecomponist Josquin des Prez met Michelangelo of Leonardo da Vinci kan worden vergeleken, dan is Monteverdi’s bijdrage aan de barokmuziek van dezelfde orde als die van William Shakespeare aan de literatuur.
Klinkende naam De stuwende krachten achter het grootse Venetiaanse muziekleven van die tijd waren achtereenvolgens de Zuid-Nederlander Adriaan Willaert (1490-1562), zijn leerling Andrea Gabrieli (ca 1530-1586) en diens neef Giovanni Gabrieli (ca. 1555-1612). In 1613 werd Claudio Monteverdi benoemd tot kapelmeester van de San Marco. Hij zou dat blijven tot zijn dood in 1643. Monteverdi was een van de belangrijkste
Monteverdi was een groot vernieuwer Schitterende kerkmuziek Een Engelse toerist, Thomas Coryat, die begin zeventiende eeuw het feest van San Rocco bijwoonde – de beschermheilige die Venetië moest behoeden voor de pest – heeft door 3
TOELICHTING
zijn verslag een levendig beeld gegeven van wat er muzikaal te genieten viel bij kerkelijke feesten. Hij hoorde ‘muziek, zowel vocaal als instrumentaal, en zo goed, zo verrukkelijk, zo zeldzaam, zo wonderlijk en zo allerfraaist, dat ze alle luisteraars ontroerde en deed verstommen. Hoe anderen erdoor geraakt werden kan ik niet zeggen, ik kan alleen van mezelf zeggen, dat ik me naast de heilige Paulus in de derde Hemel waande. Soms zongen er zestien of twintig stemmen tegelijk, met een dirigent die hun zang in goede banen leidde. En terwijl ze zongen, speelden er instrumenten mee. Soms speelden zestien instrumenten tegelijk, tien trombones, vier zinken en twee viola da gamba’s, een majestueus geheel.’ Deze beschrijving geeft een indruk van de schitterende en grootschalige kerkmuziek zoals die in en rond de San Marco en andere Venetiaanse kerken tijdens grote kerkelijke feesten geklonken heeft.
soort visitekaartje dat goed in de smaak bleek te vallen bij de bestuurders van de San Marcobasiliek in Venetië. De Mariavespers zijn gecomponeerd in een voor die tijd moderne stijl, vol dramatiek, contrasten, vele klankkleuren, afwisseling van solisten, koor en instrumentale stukken. Bovendien maakte Monteverdi gebruik van de ruimtelijke mogelijkheden van de San Marco, door de muzikanten op verschillende plekken verspreid in de kerk op te stellen. Daardoor ontstond een soort stereo-effect dat een Venetiaanse specialiteit werd.
De moderne stijl was vol dramatiek en afwisseling Opbouw van de vespers De vespers vormen het belangrijkste deel van het gezongen avondgebed (avondofficie) van de monniken in de rooms-katholieke kerk. Gewoonlijk bestaat deze dienst uit vijf psalmen en het canticum (Magnificat, de lofzang van Maria), die ieder worden voorafgegaan door een antifoon (gregoriaanse inleiding tot de psalm) en worden gevolgd door de herhaling van diezelfde antifoon. Andere onderdelen van de vespers zijn versicula, responsoria en een hymne (lofzang), die aan het Magnificat voorafgaat. Wanneer de vespers niet onmiddellijk gevolgd werden door de aansluitende completen, werd de dienst afgesloten met een Maria-antifoon.
Visitekaartje Ook bij de kerkelijke feestdagen ter ere van Maria werd er in Venetië groots uitgepakt. De monniken in de rooms-katholieke kerk zongen speciale gregoriaanse gebeden voor haar. Ook tijdens hun avondgebed, de zogenoemde vespers. In Venetië werden aan dat gregoriaans nog andere soorten muziek toegevoegd, voor vocale solisten, meerstemmig koor, maar ook voor diverse instrumenten. Het bekendste voorbeeld daarvan zijn de Mariavespers van Monteverdi. Dit werk schreef Monteverdi al eerder, in 1610. Hij droeg het op aan paus Paulus V en reisde ermee naar Rome om te solliciteren naar een muzikale functie aan het pauselijke hof in Rome. Die opzet lukte echter niet, maar later stak hij het werk in zijn koffer als een
In het zeventiende-eeuwse Italië werd het de gewoonte om de herhaling van de antifoon na de psalm te vervangen door kort orgelspel, een 4
TOELICHTING
kerksonate uitgevoerd door een instrumentaal ensemble of, wat gebruikelijker was, een motet (geestelijke meerstemmige vocale compositie). Deze praktijk van antifoonsubstitutie, die overigens nooit door de Romeinse kerkelijke autoriteiten officieel werd bekrachtigd, resulteerde in een drievoudig patroon van contrast tussen de gregoriaanse antifoon, de formelere psalmvertoningen en de vrijere, meer emotionele motetten. Het invoegen van instrumentale stukken leverde uiteraard een nog contrastrijker geheel op.
5
liedteksten Monteverdi · Mariavespers Deus, in adiutorium meum intende.
God kom mij te hulp!
I Domine, ad adiuvandum me festina Domine, ad adiuvandum me festina.
Heer, haast U mij te helpen.
Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto. Sicut erat in principio, et nunc, et semper, et in saecula saeculorum. Amen. Alleluia.
Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest. Zoals het was in het begin, nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen Amen. Halleluja.
Laeva eius sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me. Saeculorum Amen.
Zijn linker arm is onder mijn hoofd en zijn rechter omarmt me. In de eeuwen der eeuwen. Amen.
II Dixit Dominus (Psalm 109) Dixit Dominus Domino meo: sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. Virgam virtutis tuae emittit Dominus ex Sion: dominare in medio inimicorum tuorum. Tecum principium in die virtutis tuae in splendoribus sanctorum ex utero ante luciferum genui te. Iuravit Dominus et non poenitebit eum; tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech.
De Heer spreekt tot mijn heer: ‘Neem plaats aan mijn rechterhand, ik maak van je vijanden een bank voor je voeten.’ Uit Sion reikt de Heer u de scepter van de macht, u zult heersen over uw vijanden. Uw volk staat klaar op de dag dat u ten strijde trekt. Op de heilige bergen, uit de schoot van de dageraad, komt tot u de dauw van uw jeugd. De Heer heeft gezworen, en komt op zijn eed niet terug: ‘Je bent priester voor eeuwig, zoals ook Melchisedek was.’ 6
liedteksten
Dominus a dextris tuis, confregit in die irae suae reges. Iudicabit in nationibus, implebit ruinas, conquassabit capita in terra multorum. De torrente in via bibet, propterea exaltabit caput.
De Heer aan uw rechterhand verplettert koningen op de dag van zijn toorn. Hij berecht de volken, verplettert hoofden, overal op aarde, lijken stapelen zich op. Hij drinkt onderweg uit de beek en dan heft hij zijn hoofd. psalm 110 (NBV)
Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto. Sicut erat in principio, et nunc, et semper, et in saecula saeculorum. Amen.
Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest, zoals het was in het begin, nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen. Amen.
III Nigra sum Nigra sum sed formosa filiae Jerusalem. Ideo dilexit me Rex et introduxit in cubiculum suum et dixit mihi: Surge amica mea, surge et veni: Iam hiems transiit, imber abiit et recessit, flores apparuerunt in terra nostra. Tempus putationis advenit.
Al ziet mijn wezen er donker uit, ik ben toch schoon, o dochters van Jeruzalem; daarom heeft de Koning mij bemind en mij binnengeleid in de bruidskamer. En Hij zei tot mij: sta op, mijn vriendin en kom, reeds is de winter voorbij, de slagregen is over en verdwenen, bloemen zijn verschenen op onze aarde. De tijd voor het snoeien is gekomen.
7
liedteksten
IV Laudate pueri Dominum (Psalm 112) Laudate, pueri, Dominum, laudate nomen Domini. Sit nomen Domini benedictum ex hoc nunc, et usque in saeculum. A solis ortu usque ad occasum laudabile nomen Domini. Excelsus super omnes gentes Dominus, et super coelos gloria eius. Quis sicut Dominus Deus noster, qui in altis habitat, et humilia respicit in coelo et in terra? Suscitans a terra inopem, et de stercore erigens pauperem, ut collocet eum cum principibus populi sui. Qui habitare facit sterilem in domo, matrem filiorum laetantem.
Loof, dienaars van de Heer, loof de naam van de Heer. De naam van de Heer zij geprezen van nu tot in eeuwigheid. Van waar de zon opkomt tot waar zij ondergaat, zij geloofd de naam van de Heer. Verheven boven alle volken is de Heer, verheven boven de hemel zijn luister. Wie is gelijk aan de Heer, onze God, die hoog daar boven zijn woning heeft, die zijn oog richt naar beneden, wie in de hemel en op de aarde? Hij verheft uit het stof wie berooid is, uit het vuil tilt hij op wie alles ontbeert. Hij laat hem wonen bij hooggeplaatsten, bij de hoogsten van zijn volk. De onvruchtbare vrouw laat hij wonen in het huis, een vrolijke moeder van kinderen. psalm 113 (NBV)
Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto. Sicut erat in principio, et nunc, et semper, et in saecula saeculorum. Amen.
Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest, zoals het was in het begin, nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen. Amen.
V Pulchra es Pulchra es, amica mea suavis et decora filia Jerusalem. Pulchra es, amica mea suavis et decora sicut Jerusalem terribilis ut castrorum acies ordinata. Averte oculos tuos a me, quia ipsi me avolare fecerunt.
Schoon zijt gij, mijn vriendin, zoet en bekoorlijk, dochter van Jeruzalem, Schoon zijt gij, mijn vriendin, schrikkelijk als Jeruzalem, als een gerichte slagorde. Wend uw ogen van mij af, want zij hebben mij doen vluchten.
8
liedteksten
VI Laetatus sum (Psalm 121) Laetatus sum in his, quae dicta sunt mihi: in domum Domini ibimus. Stantes erant pedes nostri, in atriis tuis, Jerusalem. Jerusalem, quae aedificatur ut civitas: cuius participatio eius in id ipsum. Illuc enim ascenderunt tribus, tribus Domini testimonium Israel ad confitendum nomini Domini. Quia illic sederunt sedes in iudicio, sedes super domum David. Rogate, quae ad pacem sunt Jerusalem: et abundantia diligentibus te: Fiat pax in virtute tua: et abundantia in turribus tuis. Propter fratres meos et proximos meos, loquebar pacem de te: Propter domum Domini Dei nostri, quaesivi bona tibi.
Verheugd was ik toen ik hoorde: ‘Wij gaan naar het huis van de Heer,’ verheugd ben ik, nu onze voeten staan binnen je poorten, Jeruzalem. Jeruzalem, als een stad gebouwd, hecht en dicht opeen. Daar komen de stammen samen, de stammen van de Heer, om Israëls plicht te vervullen, te prijzen de naam van de Heer. Daar zetelt het gerecht, daar troont het huis van David. Vraag om vrede voor Jeruzalem: ‘Dat rust hebben wie van je houden, dat vrede heerst binnen je muren en rust in je vesting.’ Om mijn verwanten en vrienden zeg ik: ‘Vrede zij in jou.’ Om het huis van de Heer, onze God, wens ik je al het goede. psalm 122 (NBV)
Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto. Sicut erat in principio, et nunc, et semper, et in saecula saeculorum. Amen.
Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest, zoals het was in het begin, nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen. Amen.
9
liedteksten
VII Duo Seraphim Duo Seraphim clamabant alter ad alterum: Sanctus Dominus Deus Sabaoth. Plena est omnis terra gloria eius. Tres sunt, qui testimonium dant in coelo: Pater, Verbum, et Spiritus Sanctus, et hi tres unum sunt. Sanctus Dominus Deus Sabaoth. Plena est omnis terra gloria eius.
Twee serafijnen riepen elkander toe: Heilig is de Heer God Sabaoth, vervuld is de gehele aarde van zijn heerlijkheid. Drie zijn er, die getuigen in de hemel: de Vader, het Woord en de Heilige Geest en deze drie zijn één. Heilig is de Heer God Sabaoth, vervuld is de gehele aarde van zijn heerlijkheid.
VIII Nisi Dominus (Psalm 126) Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laboraverunt, qui aedificant eam. Nisi Dominus custodierit civitatem, frustra vigilat, qui custodit eam. Vanum est vobis ante lucem surgere: surgite, postquam sederitis, qui ducatis panem doloris. Cum dederit dilectis suis somnum: ecce haereditas Domini filii, merces, fructus ventris. Sicut sagittae in manu potentis: ita filii excussorum. Beatus vir, qui implevit desiderium suum ex ipsis: non confundetur, cum loquetur inimicis suis in porta.
Als de Heer het huis niet bouwt, vergeefs zwoegen de bouwers; als de Heer de stad niet bewaakt, vergeefs doet de wachter zijn ronde. Vergeefs is het dat je vroeg opstaat, je laat te ruste legt, je aftobt voor wat brood – hij geeft het zijn lieveling in de slaap. Kinderen zijn een geschenk van de Heer, de vrucht van de schoot is een beloning van God. Als pijlen in de hand van een schutter, zo zijn kinderen, verwekt in je jeugd. Gelukkig de man wiens koker is gevuld met pijlen zoals zij. Hij staat niet te schande als hij zijn vijanden aanklaagt in de poort. psalm 127 (NBV)
Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto. Sicut erat in principio, et nunc, et semper, et in saecula saeculorum. Amen.
Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest, zoals het was in het begin, nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen. Amen.
10
liedteksten
IX Audi coelum Audi coelum verba mea, plena desiderio, et perfusa gaudio. (- audio) Dic quaeso mihi: quae est ista, quae consurgens ut aurora rutilat et benedicam. (- dicam) Dic nam ista pulchra, ut luna electa, ut sol replet laetitia terras, caelos, maria. (- Maria) Maria virgo, illa dulcis, praedicata de Prophetis Ezechiel porta Orientalis (- talis) Illa sacra et felix porta, per quam mors fuit expulsa, introduxit autem vita. (- ita) Quae semper tutum est medium inter homines et Deum pro culpis remedium. (- medium) Omnes hanc ergo sequamur quae cum gratia mereamur vitam aeternam. Consequamur. (- sequamur) Praestet nobis Deus Pater hoc et Filius et Mater, cuius nomen invocamus dulce miseris solamen. (- Amen) Benedicta es, Virgo Maria, in saeculorum saecula.
Hoor aan, hemel, mijn woorden vol van verlangen en doorstroomd van vreugde (- ik hoor) Zeg mij, vraag ik, wie is zij, die daar opstaat en rossig is als de dageraad, opdat ik haar zalig prijze? (- ik zal het zeggen) Zeg mij, of zij schoon als de maan, uitgelezen als de zon vervult zij de aarde en hemel van vreugde, Maria is (- zij is Maria) Maria is dus die zoete maagd, als de poort van het oosten, voorzegd door de profeet EzechiĂŤl. (- zo is zij) Zij is de geheiligde en gelukzalige poort waardoor de dood werd verdreven en die het leven binnenvoerde. (- ja zeker) Steeds is zij geweest een veilige middelaarster tussen mensen en God, delgster van onze schuld. (- middelaarster) Laten wij allen dan haar volgen, door wier genade wij het eeuwige leven deelachtig worden. Laten wij volgen (- laten wij haar volgen) Moge ons dit verschaffen God, de Vader, en de Zoon en de Moeder wier naam wij aanroepen als zoete troost voor de ongelukkigen. (- Amen) Gezegend zijt gij, Maagd Maria, in de eeuwen der eeuwen.
11
liedteksten
X Lauda, Jerusalem (Psalm 147) Lauda, Jerusalem, Dominum, lauda Deum tuum, Sion. Quoniam conforta vit seras portarum tuarum, benedixit filiis tuis in te. Qui posuit fines tuos pacem, et adipe frumenti satiat te. Qui emittit eloquium suum terrae, velociter currit sermo eius. Qui dat nivem sicut lanam, nebulam sicut cinerem spargit. Mittit cristallum suam sicut bucellas, ante faciem frigoris eius quis sustinebit? Emittet verbum suum, et liquefaciet ea; flabit spiritus eius, et fluent aquae. Qui annunciat verbum suum Jacob, iustitias, et iudica sua Israel. Non fecit taliter omni nationi: et iudicia sua non manifestavit eis.
Prijs, Jeruzalem, prijs de Heer, loof, Sion, loof je God. Hij heeft de grendels van je poorten versterkt, het volk binnen je muren gezegend. Hij geeft je vrede en veilige grenzen, met vette tarwe stilt hij je honger. Hij zendt zijn bevelen naar de aarde, vlug als een renbode gaat zijn woord. Hij laat het sneeuwen als wol, rijp strooit hij uit als stof, hagel werpt hij in brokken neer, wie is tegen zijn koude bestand? Hij zendt zijn woord en alles smelt, hij stuurt zijn adem, de wateren stromen. Hij maakt zijn woorden aan Jakob bekend, zijn wetten en voorschriften aan Israël. Met geen ander volk heeft hij zich zo verbonden, met zijn wetten zijn zij niet vertrouwd. psalm 147 (NBV)
Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto. Sicut erat in principio, et nunc, et semper, et in saecula saeculorum. Amen.
Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest, zoals het was in het begin, nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen. Amen.
XI Sonata sopra ‘Sancta Maria, ora pro nobis’ Sancta Maria, ora pro nobis.
Heilige Maria, bid voor ons.
12
liedteksten
XII Ave maris stella Ave maris stella, Dei Mater alma, atque semper Virgo, felix coeli porta. Sumens illud Ave Gabrielis ore, funda nos in pace, mutans Evae nomen. Solve vincla reis, profer lumen caecis, mala nostra pelle, bona cuncta posce. Monstrate esse matrem, sumat perte preces, qui pro nobis natus, tulit esse tuus. Virgo singularis, inter omnes mitis, nos culpis solutos mites fac et castos. Vitam praesta puram, iter para tutum, ut, videntes Jesum, semper collaetemur. Sit laus Deo Patri, summo Christo decus, Spiritui Sancto, tribus honor unus. Amen.
Wees gegroet, sterre der zee, voedende Moeder Gods, en altijd Maagd, zalige poort des hemels. Gij die dit Ave uit de mond van GabriĂŤl mocht vernemen, grondvest ons in de vrede door de naam van Eva om te keren. Slaak de boeien van de zondaars, schenk het licht aan de blinden, verdrijf onze kwalen en verwerf ons alle goeds. Toon dat Gij moeder zijt; moge Hij, die voor ons geboren is, en zich verwaardigd heeft uw (Zoon) te zijn, door U onze gebeden aanvaarden. Maagd zonder weerga, boven allen zachtmoedig, verlos ons van onze schuld en maak ons zachtmoedig en kuis. Geef ons een rein leven, bereid ons een veilige weg, opdat wij Jezus aanschouwend ons eeuwig samen mogen verblijden. Lof zij aan God de Vader, roem aan Christus de Allerhoogste, en aan de Heilige Geest; aan alle drie gelijke eer. Amen.
13
liedteksten
XIII Magnificat Magnificat anima mea Dominum. Et exultavit spiritus meus in Deo salutari meo. Quia respexit humilitatem ancillae suae: Ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes. Quia fecit mihi magna, qui potens est, et sanctum nomen eius. Et misericordia eius a progenie in progenies timentibus eum. Fecit potentiam in brachio suo, dispersit superbos mente cordis sui. Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles. Esurientes implevit bonis et divites dimisit inanes. Suscepit Israel puerum suum, recordatus misericordiae suae. Sicut locutus est ad patres nostros, Abraham et semini eius in saecula.
Mijn ziel prijst en looft de Heer, mijn hart juicht om God, mijn redder: hij heeft oog gehad voor mij, zijn minste dienares. Alle geslachten zullen mij voortaan gelukkig prijzen, ja, grote dingen heeft de Machtige voor mij gedaan, heilig is zijn naam. Barmhartig is hij, van geslacht op geslacht, voor al wie hem vereert. Hij toont zijn macht en de kracht van zijn arm en drijft uiteen wie zich verheven wanen. Heersers stoot hij van hun troon en wie gering is geeft hij aanzien. Wie honger heeft overlaadt hij met gaven, maar rijken stuurt hij weg met lege handen. Hij trekt zich het lot aan van IsraĂŤl, zijn dienaar, zoals hij aan onze voorouders heeft beloofd: hij herinnert zich zijn barmhartigheid jegens Abraham en zijn nageslacht, tot in eeuwigheid. NBV
Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest, zoals het was in het begin, nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen. Amen.
Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto. Sicut erat in principio, et nunc, et semper, et in saecula saeculorum. Amen.
NBV = Nieuwe Bijbelvertaling
14
BIOGRAFIEËN COMPONIST Claudio Monteverdi Claudio Monteverdi werd geboren in 1567 in Cremona. Al op zijn zestiende was hij een bekwaam organist en violist en publiceerde hij zijn eerste bundel geestelijke muziek. In 1590 kwam hij in dienst van de hertog van Mantua en maakte hij in diens gevolg militaire veldtochten naar de Oostenrijkse landen en Vlaanderen. In 1600 hoorde hij in Florence de allereerste opera, Euridice van Jacopo Peri, die hem inspireerde tot Orfeo, het eerste echte muziekdrama in de geschiedenis. Kort na de triomf van Orfeo overleed zijn vrouw en de componist bleef achter met twee zoontjes. Na de dood van de hertog in 1612 verliet Monteverdi Mantua; een jaar later werd hij kapelmeester van de San Marco in Venetië. Hier schreef hij talloze composities die hem in heel Europa beroemd maakten. 1630 was zijn rampjaar;
tijdens de Oostenrijkse belegering van Mantua gingen twaalf van zijn opera’s verloren en in Venetië brak de pest uit. Monteverdi liet zich kort daarop tot priester wijden. Toen echter in 1637 het eerste Venetiaanse operahuis werd geopend, hernieuwde hij zijn activiteiten als operacomponist en schreef hij nog Il ritorno di Ulisse in 15
patria en zijn meesterwerk L’Incoronatione di Poppeia. Hij overleed in 1743, één jaar na de première van laatstgenoemde opera, in Venetië. Naast de opera’s zijn Monteverdi’s belangrijkste werken acht bundels met madrigalen (1587-1651) en de schitterende Mariavespers (1610).
biografie
UITVOERENDEN Wolfgang Katschner Dirigent
Voor zijn succesrijke werk op het gebied van oude muziek werd hij in 2000 beloond met de Festspielpreise van de Dresdner Musikfestspiele en in 2004 met de Händel Preis van de stad Halle. In 1984 richtte hij samen met de luitist Hans-Werner Apel de Lautten Compagney op. Ook wordt hij regelmatig als gastdirigent uitgenodigd bij andere orkesten, waaronder de Dortmunder Philharmoniker. Daarnaast zet Katschner zich ook in voor jonge musici. De afgelopen jaren heeft Katschner naam gemaakt als operadirigent en zijn cyclys van Montverdi-opera's in het Landestheater Niederbayern werd zeer geprezen. Tijdens het barokfestival Winter
foto: Ida Zenna
Wolgang Katschner is niet alleen een virtuoos luitspeler, maar ook onderzoeker en concertorganisator. Hij haalt graag vergeten partituren onder het stof vandaan maar doet even graag ontdekkingen in de nieuwe muziek. in Schwetzingen gaf hij de premières van Nicola Porpora’s Polifemo (seizoen 2012/13 season) en Tommaso Traetta’s Ifigenia in Tauride (2013/14). In 2009 leidde hij samen met de leden van de Lautten Compagney een productie van Monteverdi’s Poppea aan Hochschule für Musik ‘Hanss Eisler’ in Berlijn. In 2011 en 2012 was hij artist in residence bij Barock Vokal aan de Hochschule für Musik in Mainz. In Weimar gaf hij masterclasses met de Lautten Compagney en was hij gastprofessor.
16
biografie
Lautten Compagney
In variabele bezetting, uiteenlopend van solistisch kamerensemble tot operaorkest, presenteert zich de Lautten Compagney op vooraanstaande binnen- en buitenlandse concertpodia en weet al 30 jaar het publiek te veroveren. Het ensemble won verscheidene prijzen voor zijn originele muziekcombinaties. Voor de cd-opname van het programma Timeless, met vroeg-barokmuziek en muziek van Philip Glass, kreeg het de Echo Klassik in 2010 en in 2012 ontving het ensemble de Rheingau Music Prize voor de creatieve concertprogramma’s. Tweemaal per jaar trekt het ensemble onder muzikale leiding van Wolfgang Katschner naar het Brandenburgse Neuruppin voor optredens tijdens het muziekfestival Aequinox.
foto: Ida Zenna
De Lautten Compagney Berlin behoort tot de meest gerenommeerde Duitse barokensembles. Een gepronoceerd eigen handschrift, originele programma’s en aanstekelijke musiceervreugde vormen haar handelsmerk.
Lautten Compagney Birgit Schnurpfeil (viool, concertmeester) Andreas Pfaff viool Ulrike Paetz altviool Friederike Däublin viola da gamba Ulrike Becker violone 8’ Annette Rheinfurth violone 16‘ Friederike Otto, Marie GarnierMarzullo, François Petitlaurent cornet Kentaro Wada alttrombone Hans-Dieter Gilleßen tenortrombone Christoph Hamborg bastrombone Monika Fischalek dulciaan Hans-Werner Apel, Andreas Nachtsheim theorbe Loredana Gintoli harp Mark Nordstrand positief (orgel) 17
biografie
Ensemble amarcord
Het repertoire van amarcord is gevarieerd. Het bevat alle facetten van vocale muziek. Van madrigalen tot romatische composities, tot a cappella-arrangementen van bekende liederen. Het ensemble won verschillende prijzen op internationale competities, waaronder de Duitse muziekcompetitie voor kamermuziek in Bonn in 2002. Naast het Gewandhausorkest en St. Thomas Boys Choir is amarcord een van Leipzigs belangrijkste muzikale vertegenwoordigers in binnenen buitenland. Het ensemble verschijnt regelmatig op belangrijke muziekfestivals. Talrijke concerttours voerde het ensemble door Europa, Noord-Amerika, Zuidoost-AziĂŤ, AustraliĂŤ en het MiddenOosten. Op initiatief van het ensemble ontstond het festival voor vocale muziek,
foto: Martin Jehnichen
Het ensemble amarcord bestaat uit vijf mannelijke zangers. De huidige bezetting is Wolfram Lattke (tenor), Robert Pohlers (tenor), Frank Ozimek (bariton), Daniel Knauft (bas) en Holger Krause (bas).
a cappella, dat regelmatig in Leipzig plaatsvindt. Zij maakten vele cd-opnames die regelmatig in de prijzen vallen. Zo ontving amarchord een ECHO Klassik (2010, 2012), de International Classical Music Award, Supersonic Award en de Contemporary A Cappella Recording Award. Voor dit optreden werd het ensemble uitgebreid met gerenommeerde zangers uit het Duitse muziekleven.
18
amarcord & gasten Angelika Lenter, Hanna Zumsande sopraan (gasten) Stefan Kunath , Stefan Kahle alto (gasten) Wolfram Lattke, Robert Pohlers tenor Daniel Schreiber tenor (gast) Frank Ozimek bariton Daniel Knauft, Holger Krause bas
Hanna Zumsande sopraan
Stefan Kahle alt
Daniel Schreiber tenor
privĂŠfoto
foto: Martin Neuhof
Angelika Lenter sopraan
foto: Katharina KĂźhl
foto: Claudia Ehmann
biografie
Stefan Kunath alt
19
VERWACHT
zo 5 okt 2014 serie koren grote zaal / 20.15 uur
Noors Solistenkoor Hear my prayer
Toen het koor in 1950 werd opgericht door Knut Nystedt, wilde het vooral een lans breken voor hedendaags repertoire. Dat is vanavond te horen. Hear my prayer is een beeldschoon werk waarin de veel gezongen hedendaagse Sven-David Sandström componeert in dialoog met Henry Purcell. Van de muziek van Olivier Messiaen maakten de Noren recent een prachtige cdopname.
20
foto: Anniken C. Mohr
‘Adembenemende schoonheid,’ schreef Le Monde de la Musique over het Noors Solistenkoor. En volgens het internationaal toonaangevende Britse tijdschrift Gramophone geldt hun opname van Griegs koormuziek als ‘de meest ontroerende zang die in jaren op cd is gezet.’ Det Norske Solistkor (het Noors Solistenkoor) geldt als een van de vocale topensembles uit Scandinavië. In dit programma met muziek van Schütz tot Messiaen.
Grete Pedersen (dirigent) Noors Solistenkoor
VERWACHT
do 9 okt 2014 donderdagavond serie grote zaal / 20.15 uur
Asko|Schรถnberg + Hilliard Ensemble Naar de middeleeuwen
Casken studeerde kort bij avant-garde-icoon Witold Lutosล awski, maar koestert tevens een fascinatie voor de middeleeuwen. Huiveringwekkende kruisvisioenen uit een vroeg-christelijk Angelsaksisch gedicht vormden de inspiratiebron voor zijn The Dream of the Rood. In het werk van Gia Kantsjeli galmt eveneens een spirituele ondertoon. In zijn Magnum Ignotum tast de Georgische componist met blazersensemble en tape het Grote Onbekende af. Asko|Schรถnberg is ensemble in residence
21
foto: Tom Bangbala
Het Britse Hilliard Ensemble heeft een reputatie hoog te houden in de wereld van de oude muziek. Tijdens dit concert met Asko|Schรถnberg doet het uitmuntende zanggezelschap de gloriedagen van het Notre-Dame organum herleven. Daarnaast vervult het een hoofdrol in The Dream of the Rood van de Engelse componist John Casken (1949).
John Casken
VERWACHT
september zo 28 sep / 11.00 uur
Guus Janssen + Melle Weijters MicroBlues zo 28 sep / 13.30 + 15.30 uur
Nederlands Philharmonisch Orkest Peter en de Wolf & Tubby de Tuba (6+)
zo 5 okt / 15.00 uur
zo 12 okt / 20.15 uur
Tania Kross Wat is het geheim van de stem (8+)
Calefax African Roots di 14 okt / 20.15 uur
zo 5 okt / 20.15 uur
Noors Solistenkoor Hear my prayer
vr 17 okt t/m za 25 okt wo 8 okt / 20.15 uur
Andreas Staier Diabellivariaties
zo 28 sep / 20.15 uur
do 9 okt / 20.15 uur
Nora Fischer + Ties Mellema Beck Songbook
Asko|Schönberg + Hilliard Ensemble Naar de middeleeuwen
oktober
Van Swieten Society Bach na Bach na Bach
5e Cello Biënnale Amsterdam ‘s Werelds grootste cello festival zo 26 okt / 15.00 uur
Esther Apituley Wat is het geheim van de altviool (8+)
vr 10 okt / 20.15 uur do 2 okt / 20.15 uur
DoelenEnsemble + notabu Des canyons aux étoiles...
Luca Pisaroni + Wolfram Rieger Franse en Duitse romantiek
vr 3 okt / 20.15 uur
David Kweksilber Big Band Bimhuis 40 jaar za 4 okt / 15.00 uur
De IJ-Salon La belle tristesse
zo 12 okt / 15.00 uur
Keller Quartet Mijlpalen van de 20e eeuw
Words & Beyond 2 Slagwerk Den Haag do 30 okt / 20.15 uur
za 11 okt / 20.15 uur
Amsterdam Sinfonietta + Gary Hoffman Russische romantiek
za 4 okt / 20.15 uur
wo 29 okt / 20.15 uur
DoelenKwartet Micha Hamel autobiografisch vr 31 okt / 20.15 uur
Nederlandse Bachvereniging Cantates over triomf en vrede 22
Ibrahim Maalouf Illusions Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.