zo 5 okt 2014 serie koren Grote Zaal / 20.15 uur
Noors Solistenkoor Hear my prayer
PROGRAMMA
zo 5 okt 2014 serie koren Grote Zaal / 20.15-21.55 uur DUUR: ca. 40 minuten voor de pauze ca. 40 minuten na de pauze
Noors Solistenkoor Hear my prayer
Grete Pedersen dirigent Rolf Lislevand theorbe André Lislevand cello Michael Behringer orgel Henry Purcell (1659-1695) / Sven-David Sandström (1942) Hear my prayer, O Lord (1986) Heinrich Schütz (1585-1672) Musikalische Exequien op. 7 SWV 279-281 (1635/36) 1 Concert in Form einer teutschen Begräbnis-Messe 2 Motette, ‘Herr, wenn ich nur Dich habe’ 3 Canticum Beati Simonis, ‘Herr, nun lässest Du deinen Diener’ PAUZE Bo Holten (1948) Regn og Rusk og Rosenbusk (1991) Olivier Messiaen (1908-1992) Cinq Rechants (1948/49)
Wegens omstandigheden is Ya Káfi, ya Sháfi van Lasse Thoresen vervangen door Regn og Rusk og Rosenbusk van Bo Holten
Tekst toelichting: Pieter Mannaerts
TOELICHTING Koorwerken worden vaak gezongen door één koor, maar een componist kan ook schrijven voor meerdere koren. Volgens de geschiedenisboeken deed de dubbelkorigheid in de zestiende en vroege zeventiende eeuw zijn intrede met het werk van de kapelmeesters van de San Marco in Venetië. Componisten als Giovanni Gabrieli (ca. 15551612) en Claudio Monteverdi (1567-1643) speelden de opmerkelijke architectuur van deze basiliek uit in hun composities. Hierbij was niet alleen de opstelling van het koor in twee (of meerdere groepen) van belang, maar vooral ook de afwisseling, imitatie en combinatie van de koorgroepen en hun solisten. Hun vernieuwingen vonden geleidelijk aan navolging door heel Europa. Een van de gangmakers van de verspreiding in het Duitse taalgebied was ongetwijfeld Heinrich Schütz, die gedurende drie jaar bij Gabrieli studeerde.
beperkt. Anderzijds valt het wel op dat de band tussen dubbel- of meerkorigheid en het religieuze door de eeuwen en stijlperiodes heen erg sterk is gebleven. Zo ruimen het katholicisme van Gabrieli en Monteverdi – en in de twintigste eeuw, Olivier Messiaen – het lutheranisme van Schütz en het anglicanisme van Purcell plaats voor bijvoorbeeld een ‘surrealistische’ magie met mythologische verwijzingen bij wederom Messiaen.
De architectuur van de San Marco gaf ruimte aan meerkorigheid Sindsdien componeerden meer en meer componisten voor dubbel koor, of voor koren opgesplitst in drie, vier of meerdere groepen. Hoewel de ontwikkeling naar de meerkorigheid gestart was in de kerk, bleef ze er niet toe 3
TOELICHTING
Henry Purcell / Sven-David Sandström
De geleerde Posthumus en Schütz waren geruime tijd bevriend: Posthumus selecteerde zelf de teksten voor het werk. In 1634-35 koos hij de bijbelcitaten die op zijn koperen doodskist zouden komen te staan: 25 bijbelverzen en verzen uit kerkliederen die verband hielden met dood en verrijzenis. Mogelijk vond nog tijdens Posthumus’ leven een gedeeltelijke uitvoering van de Exequien plaats. Het werk werd in 1636 nog gepubliceerd in Dresden als Schütz’ opus 7.
Hear my prayer, O Lord
Henry Purcell componeerde zijn Hear my prayer, O Lord naar aanleiding van een begrafenis, wellicht van de Engelse koning Charles II. Tussen 1680 en 1685, het jaar van Charles’ dood, was Purcell als hofcomponist aangesteld. Het achtstemmige stuk staat genoteerd in een manuscript dat zich nu in het Fitzwilliam Museum in Cambridge bevindt. Het is het enige overgebleven fragment van een grotere compositie, een begrafenis-anthem. Hoewel uit de bronnen blijkt dat de koninklijke begrafenisceremonie uitzonderlijk sober was, was het koor van Westminster Abbey aanwezig en kan het dus Purcells muziek hebben gezongen. De bewerking van Purcells stuk door de Zweedse componist Sven-David Sandström dateert uit 1986. Sandström componeerde op gelijkwaardige wijze ook andere ‘neobarokke’ werken, zoals zijn zes motetten op dezelfde teksten als de motetten van Bach.
Het eerste deel, een Concerto in de vorm van een Duitse begrafenismis omvat een afwisseling tussen tuttipassages, duetten en trio’s. In de Lutheraanse liturgie werden enkel de misdelen overeenkomstig het katholieke Kyrie en Gloria gezongen. In de uitvoerige Duitse tekst refereren de ‘erbarme dich’-passages – gericht tot Vader, Zoon en Heilige Geest – aan het Kyrie. Het Gloria-gedeelte maakt gebruik van zowel Bijbelteksten als van bestaande liedteksten; de overeenkomstige melodieën werden her en der door Schütz in bewerkte gedaante gebruikt. In zijn voorwoord verontschuldigt Schütz zich zelfs voor deze ingreep: ‘Omdat ik de verzen van sommige Duitse kerkzangen in allerlei modi in één geheel moest samenbrengen, hoop ik dat de geleerde musici mij zullen verontschuldigen op plaatsen waar ik moest afwijken van de beperkingen van de negende modus en dergelijke kerkmelodieën moest aanpassen’.
Heinrich Schütz
Musikalische Exequien Schütz componeerde zijn Musikalische Exequien in 1636 eveneens voor een begrafenis, die van prins Heinrich Posthumus von Reuss. Op 3 december van dat jaar was deze overleden en enkele dagen later ontving Schütz een brief met de compositieopdracht van diens weduwe.
Het dubbelkorig motet ‘Herr, wenn ich nur dich habe’ presenteert een antifonale compositiestijl, in een afwisseling tussen twee halfkoren. Het slotdeel is een zetting van de Duitse vertaling door Martin Luther van de avondhymne ‘Nunc dimittis’ en werd gezongen bij het ten grave dragen van de 4
TOELICHTING
kist. Dit deel wordt opnieuw gezongen door twee koorhelften, het eerste bestaande uit twee alten, twee tenoren en een bas, het tweede uit slechts twee sopranen en een bas. Schütz combineert oudere technieken zoals ‘gregoriaanse’ recitaties in de intonaties (hier op Duitse tekst), koraalzettingen en modale patronen met moderne stijlen, zoals de concerterende stijl met twee koren en solisten.
Messiaens Tristan-Trilogie, waar liefde en dood centraal staan. Cinq rechants maakt gebruik van een veelheid aan muzikale aanknopingspunten. Het verwijst naar Printemps van de renaissancecomponist Claude le Jeune (15281600) in de afwisseling van strofen (chants) en refreinen (rechants): elk van de vijf delen bestaat uit een inleiding, een afwisseling van refrein en strofe en een coda. De stijl van de melodieën refereert aan de Peruaanse folklorezang harawi en de alba (ochtendliederen) van de middeleeuwse troubadours Jaufre Rudel en Folquet van Marseille. De tekst van een alba kondigt de komst van de ochtend en het nakende afscheid van de twee geliefden aan. Ritmisch verwijst het werk naar het Indische systeem deci-tâlas. Het derde van de Cinq rechants bevat een citaat uit de Jardin du sommeil d’amour uit de Turangalîla-Symphonie, op de tekst ‘tous les philtres sont bus ce soir encore’.
Bo Holten
Regn og Rusk og Rosenbusk Regn og rusk og rosenbusk (Regen en mist en rozenstruik) gaat over dagelijkse vreugde en verdriet. Het is geschreven voor achtstemmig koor en vier solisten. Bo Holten nam voor Regn og Rusk og Rosenbusk de verhalende madrigaalstijl van de renaissance als vertrekpunt. De virtuoze compositie, op een tekst van de Deense sprookjesverteller Hans Christian Andersen, vormt een grote technische uitdaging voor de zangers.
De tekst van de delen is van Messiaen zelf, en bestaat volgens hem deels uit ‘surrealistisch Frans’, deels uit een imaginaire taal. Messiaens pseudo-taal klinkt nu eens als een combinatie van lettergrepen uit het Japans, een Afrikaanse taal of het Sanskriet, nu eens zacht, dan weer ritmisch in uitspraak. Begrijpelijke zinnen worden omgeven door een ‘woud’ van klanknabootsingen en kreten. Het ‘surrealisme’ van de tekst bestaat onder meer in verwijzingen naar mythologische liefdessymbolen en magische figuren als Tristan en Isolde, Ariane, Orpheus, Merlijn en Viviane.
Olivier Messiaen Cinq Rechants
In december 1948 componeerde Messiaen zijn Cinq rechants voor twaalf stemmen, respectievelijk drie sopranen, alten, tenoren en bassen. Op 15 juni 1950 werd het voor het eerst uitgevoerd in de Parijse Salle Erard door het ensemble Marcel Couraud. Samen met Harawi (1945) en de TurangalîlaSymphonie (1946-48) maakt dit werk deel uit van 5
liedteksten Henry Purcell / Sven-David Sandström Hear my prayer, O Lord Hoor mijn gebed, Heer, en laat mijn klacht tot U komen.
Hear my prayer, O Lord, and let my crying come unto Thee.
Heinrich Schütz Musikalische Exequien 1
1
Intonatio:
Intonatio:
Nacket bin ich von Mutterleibe kommen.
Naakt kwam ik uit het moederlichaam.
Soli:
Soli:
Nacket werde ich wiederum dahinfahren, der Herr hat’s gegeben, der Herr hat’s genommen, der Name des Herren sei gelobet.
Naakt keer ik weer terug, de Heer geeft, de Heer neemt, de naam van de Heer zij geprezen.
Capella:
Capella:
Herr Gott Vater im Himmel, erbarm dich über uns.
Heer God, Vader in de Hemel, ontferm u over ons.
Soli:
Soli:
Christus ist mein Leben, Sterben ist mein Gewinn. Siehe, das ist Gottes Lamm, das der Welt Sünde trägt.
Christus is mijn leven, sterven is mijn winst. Ziehier het Lam Gods, dat de zonden van de wereld draagt.
Capella:
Capella:
Jesu Christe, Gottes Sohn, erbarm dich über uns.
Jezus Christus, zoon van God, ontferm u over ons. 6
liedteksten
Soli:
Soli:
Leben wir, so leben wir dem Herren. Sterben wir, so sterben wir dem Herren, darum wir leben oder sterben, so sind wir des Herren.
Leven wij, dan leven wij voor de Heer. Sterven wij, dan sterven wij voor de Heer; bij leven en sterven zijn wij van de Heer.
Capella:
Capella:
Herr Gott heiliger Geist, erbarm dich über uns.
Heer God, heilige Geest, ontferm u over ons.
Intonatio:
Intonatio:
Also hat Gott die Welt geliebet, daß er seinen eingebornen Sohn gab.
Zozeer heeft God de wereld liefgehad, dat hij Zijn eniggeboren zoon heeft geschonken.
Soli:
Soli:
Auf daß alle, die an ihn gläuben, nicht verloren werden, sondern das ewige Leben haben.
Opdat allen die in Hem geloven niet verloren gaan, maar het eeuwige leven krijgen.
Capella:
Capella:
Er sprach zu seinem lieben Sohn: die Zeit ist hie zu erbarmen, fahr hin, mein›s Herzens werte Kron und sei das Heil der Armen, und hilf ihn aus der Sünden Not, erwürg für sie den bittern Tod und laß sie mit dir leben.
Hij sprak tot zijn geliefde Zoon: de tijd van genade is gekomen, ga heen, kroon van mijn hart, en wees de redding van de armen, en help hen uit de nood van de zonde, wurg voor hen de bittere dood en laat hen met jou leven.
Soli:
Soli:
Das Blut Jesu Christi, des Sohnes Gottes, machet uns rein von allen Sünden.
Het bloed van Jezus Christus, de Zoon van God, zuivert van alle zonden.
Capella:
Capella:
Durch ihn ist uns vergeben die Sünd, geschenkt das Leben, im Himmel soll’n wir haben, o Gott, wie große Gaben.
Door hem wordt ons de zonde vergeven, het leven geschonken, welke grote gaven zullen we krijgen in de hemel, God.
Soli:
Soli:
Unser Wandel ist im Himmel, von dannen wir auch warten des Heilandes Jesu Christi, des Herren, welcher unsern nichtigen Leib verklären wird, daß er ähnlich werde seinem verklärten Leibe.
Ons verblijf is in de hemel, van daaruit wachten we op de heiland Jezus Christus, de Heer, die ons nietig lichaam zal herscheppen, zodat het gelijk wordt aan zijn getransfigureerde lichaam.
7
liedteksten
Capella:
Capella:
Es ist allhier ein Jammertal, Angst, Not und Trübsal überall, des Bleibens ist ein kleine Zeit, voller Mühseligkeit, und wers bedenkt, ist immer im Streit.
Hier is het een tranendal, nood en smart overal, we verblijven hier slechts korte tijd, vol ellende, en wie hierover nadenkt voert steeds een strijd.
Soli:
Soli:
Wenn eure Sünde gleich blutrot wäre, soll sie doch schneeweiß werden, wenn sie gleich ist wie rosinfarb, soll sie doch wie Wolle werden.
Is uw zonde rood als bloed, dan wordt ze sneeuwwit; is ze scharlaken, dan wordt ze wit als als wol.
Capella:
Capella:
sein Wort, sein Tauf, sein Nachtmahl dient wider allen Unfall, der Heilge Geist im Glauben lehrt uns darauf vertrauen.
Zijn woord, zijn doopsel, zijn avondmaal bestrijd elke tegenspoed, de heilige Geest leert ons in het geloof hierop vertrouwen.
Soli:
Soli:
Gehe hin, mein Volk, in eine Kammer und schließ die Tür nach dir zu, verbirge dich einen kleinen Augenblick, bis der Zorn vorübergehe. Der Gerechten Seelen sind in Gottes Hand und keine Qual rühret sie an, für den Unverständigen werden sie angesehen, als stürben sie, und ihr Abschied wird für eine Pein gerechnet, und ihr Hinfahren für Verderben, aber sie sind in Frieden. Herr, wenn ich nur dich habe , so frage ich nichts nach Himmel und Erden, wenn mir gleich Leib und Seele verschmacht, so bist du Gott allzeit meines Herzens Trost und mein Teil.
Ga heen, mijn volk, in een kamer, en sluit de deur; verberg je een ogenblik tot de toorn overgaat. De zielen van de rechtvaardigen zijn in Gods hand en geen kwaal raakt hen aan, ze worden als onbegrijpenden aangezien als zouden ze sterven; hun afscheid wordt als pijn gezien, hun heengaan als ondergang, maar ze hebben vrede.
Capella:
Capella:
Er ist das Heil und selig Licht für die Heiden, zu erleuchten, die dich kennen nicht und zu weiden, er ist seines Volks Israel der Preis, Ehr, Freud und Wonne.
Hij is het heil en het zalige licht voor de heidenen, om te verlichten wie U niet kennen en te hoeden, hij is de prijs, eer, vreugde en zaligheid van zijn volk Israel.
Heer, zelfs als ik enkel U heb, vraag ik niet naar hemel en aarde, wanneer mijn lichaam en ziel lijden, bent U, God, steeds de troost voor mijn hart.
8
liedteksten
Soli:
Soli:
Unser Leben währet siebenzig Jahr, und wenn›s hoch kömmt, so sind›s achtzig Jahr, und wenn es köstlich gewesen ist, so ist es Müh und Arbeit gewesen.
Ons leven duurt zeventig jaar, of als het lang is, tachtig jaar, en wanneer het kostbaar is geweest, was het inspanning en arbeid.
Capella:
Capella:
Ach, wie elend ist unser Zeit allhier auf dieser Erden, gar bald der Mensch darnieder leit, wir müssen alle sterben, allhier in diesem Jammertal ist Müh und Arbeit überall, auch wenn dirs wohl gelinget.
Ach, hoe ellendig is onze tijd hier op aarde, want de mens daar beneden lijdt, we moeten allen sterven, hier in dit tranendal is overal last en arbeid, ook wanneer het goed lukt.
Soli:
Soli:
Ich weiß, daß mein Erlöser lebt, und er wird mich hernach aus der Erden auferwecken, und werde darnach mit dieser meiner Haut umgeben werden, und werde in meinem Fleisch Gott sehen.
Ik weet dat mijn Verlosser leeft, en hij zal mij hierna uit de Aarde opwekken, en mij met mijn huid omgeven, in mijn lichaam zal ik God zien.
Capella:
Capella:
Weil du vom Tod erstanden bist, werd ich im Grab nicht bleiben, mein höchster Trost dein Auffahrt ist, Todsfurcht kannst du vertreiben, denn wo du bist, da komm ich hin, daß ich stets bei dir leb und bin, drum fahr ich hin mit Freuden.
Omdat je uit de dood bent opgestaan, zal ik niet in het graf blijven, is je opstanding mijn hoogste troost, kan je doodsangst verdrijven, want waar U bent, daar kom ik heen, zodat ik steeds bij u leef en ben, daarom ga ik heen met vreugde.
Soli:
Soli:
Herr, ich lasse dich nicht, du segnest mich denn.
Heer, ik verlaat u niet, zegen mij.
Capella:
Capella:
Er sprach zu mir: halt dich an mich, es soll dir itzt gelingen, ich geb mich selber ganz für dich, da will ich für dich ringen, den Tod verschlingt das Leben mein, mein Unschuld trägt die Sünden dein, da bist du selig worden.
Hij sprak tot mij: houd aan Mij vast, het zal je nu lukken, ik geef mezelf helemaal voor jou, daarnaar zal ik streven, de dood verslindt mijn leven, mijn onschuld draagt jouw zonden, zo ben je zalig geworden.
9
liedteksten
2 Herr, wenn ich nur dich habe , so frage ich nichts nach Himmel und Erden, wenn mir gleich Leib und Seele verschmacht, so bist du Gott allzeit meines Herzens Trost und mein Teil.
2 Heer, zelfs als ik enkel U heb, vraag ik niet naar hemel en aarde, wanneer mijn lichaam en ziel lijden, bent U, God, steeds de troost voor mijn hart.
3 Herr, nun lässest du deinen Diener im Friede fahren, wie du gesagt hast; Denn meine Augen haben deinen Heiland gesehen, welchen du bereitet hast vor allen VÜlkern, ein Licht, zu erleuchten die Heiden, und zum Preis deines Volks Israel.
3 Laat nu, Heer, uw dienaar in vrede heengaan, zoals U heeft beloofd. Want met eigen ogen heb ik Uw Heiland gezien, die U bewerkt heeft ten overstaan van alle volkeren, een licht dat geopenbaard wordt aan de heidenen en dat tot eer strekt van Uw volk Israel.
10
liedteksten
Bo Holten Regn og Rusk og Rosenbusk
Regen, mist, rozenstruik
Tekst: H.C. Andersen
Vort Jordliv er kun Regn og Rusk, En Nat, hvori vi græde! Vort Jordliv er en Rosenbusk Med Solskin og med Glæde.
Ons leven op aarde is alleen regen en mist, Een nacht waarin we huilen! Ons leven op aarde is een rozenstruik, Met zonneschijn en vreugde.
Enhver kun tænker på sig selv, Den Sandhed er os givet. Der går en Kærlighedens Elv Igennem Jordelivet!
Iedereen denkt alleen aan zichzelf, Die waarheid kennen we. Er is een rivier van liefde Doorheen het aardse leven!
Det hele her er bitte småt, En Vrange har hver Side! Der sker så meget Stort og Godt, Som Verden knapt får vide!
Alles hier is nietigheid Alles heeft zijn slechte kant! Er gebeurt zoveel groots en goeds, Waar de wereld nauwelijk weet van heeft!
Gør Nar af Alt, le Alting ud, Le med i Hundeglammen! Hold på Dig Selv, hold fast på Gud, Ske så hans Vilje, Amen!
Maak met alles plezier, lach met alles, lach met de rest! Geloof in jezelf en in God, Zo geschiede zijn heilige Wil, Amen! Vertaling: Pieter Mannaerts
11
liedteksten
Olivier Messiaen Cinq Rechants 1 Hayo kapritama lali ssaréno les amoureux s’envolent Brangien dans l’espace tu souffles vers les étoiles de la mort ha ha ha soif l’explorateur Orphée trouve son coeur dans la mort miroir d’étoile châteu d’étoile Yseult d’amour séparé bulle de cristal d’étoile mon retour Barbe Bleue château de la septième porte hayo kapritama lali ssaréno
1 Hayo kapritama lali ssaréno de geliefden vliegen weg Brangaine je fluistert in de ruimte Naar de sterren des doods Ha ha ha dorst De ontdekker Orpheus Vindt zijn hart inde dood Sterrenspiegel sterrenkasteel Isolde gescheiden van de liefde Kristallen sterrenbol mijn terugkeer Blauwbaard kasteel van de zevende deur hayo kapritama lali ssaréno
2 Ma première fois terre terre l’éventail déployé ma dernière fois terre terre l’éventail refermé lumineux mon rire d’ombre ma jeune étoile sur les fleuves ha solo de flute berce les quatre lézards en t’éloignant mayoma kapritama ssarimâ mano nadja lâma krîta makrîta mayo
2 Mijn eerste keer aarde aarde de waaier ontplooid Mijn laatste keer aarde aarde de waaier gesloten Lichtgevend mijn schaduwlach Mijn jonge ster op de stromen Ha fluitsolo Wieg de vier hagedissen terwijl je je verwijdert Mayoma kapritama ssarimâ Mano nadja lâma krîta makrîta mayo
3 Ma robe d’amour mon amour ma prison d’amour faite d’air léger lîla ma mémoire ma caresse mayoma ssari mane thikâri oumi annôla oumi cheu cheu mayoma kapritama kalimolimo sari floutî trianguillo yoma robe tendre toute la beauté paysage neuf
3 Mijn liefdeskleed mijn lief Mijn liefdesgevangenis Gemaakt van lichte lila lucht Mijn geheugen mijn streling Mayoma ssari mane thikâri Oumi annôla oumi cheu cheu mayoma kapritama kalimolimo sari floutî trianguillo yoma teder kleed de hele schoonheid nieuw landschap 12
liedteksten
troubadour Viviane Yseult tous les circles tous les yeux pieuvre de lumière blesse foule rose ma caresse tous les philtres sont bus ce soir encore
troubadour Viviane Isolde alle cirkels alle ogen octopus van licht kwetst roze massa mijn streling alle liefdesdranken worden vanavond nog gedronken
4 Niokhamâ palalane soukî mon bouquet tout défait rayonne les volets roses oha amour du clair au sombre oha roma tama ssouka rava kali vâli ssouka nahame kassou ha mon bouquet rayonne
4 Niokhamâ palalane soukî mijn uiteengevallen boeket straalt rozenblaadjes oha liefde van licht naar duister oha roma tama ssouka rava kali vâli ssouka nahame kassou ha mijn boeket straalt
5 Mayoma kalimolimo tes yeux voyagent dans le passé mélodie solaire de corbeille courbe dans le passé losangé ma fleur toujours philter Yseult rameur d’amour fée Viviane à mon chant d’amour cercle du jour hayo hayo foule rose bras tendu pieuvre aux tentacules d’or Persée Méduse l’abeille l’alphabet majeur fleur du bourdon tourne à mort quatre lézards la grotte pieuvre et la mort Corolle qui mord deuxième garde à manger d’abord mayoma kalimolimo dans l’avenir
5 Mayoma kalimolimo je ogen reizen in het verleden zonnemelodie van een kort uit het verleden mijn bloem altijd geruit liefdesdrank Isolde liefdesroeier fee Viviane om mijn liefdeszang cirkel van de dag hayo hayo roze massa gestrekte arm octopus met gouden tentakels Perseus Medusa De bij het grote alfabet Hommelbloem draait tot de dood Vier hagedissen de grot octopus en de dood Bloemkroon die bijt tweede Houdt om te eten eerst Mayoma kalimolimo In de toekomst
13
BIOGRAFIEËN Henry Purcell
Henry Purcell (1659-1695) was een groot muzikaal talent. Op tienjarige leeftijd werd hij koorknaap bij Chapel Royal in Londen.
compositielessen bij John Blow en drie jaar later werd hij aangesteld als ‘composerin-ordinary’ van de koning. Vervolgens volgde hij in 1679 John Blow op als organist van de Westminster Abbey en kreeg dezelfde post later in de Chapel Royal. In 1683 werd hij ‘keeper of the King’s instruments’, wat inhield dat hij alle blaasinstrumenten, waaronder de orgels, moest maken, restaureren, onderhouden en stemmen. Zijn hele leven was Purcell in dienst van de koningen van Engeland die in die tijd regeerden. Op 21 november 1695 stierf Purcell aan de gevolgen van een longontsteking, slechts 36 jaar oud.
Nadat hij in 1673 de baard in de keel kreeg, moest hij het koor verlaten en werd hij (zonder betaling) aangesteld als assistent van de conservator van de Koninklijke instrumentenverzameling. Op vijftienjarige leeftijd werd hij orgelstemmer in de Westminster Abbey. Hij nam
Sven-David Sandström
foto: Eva Rudling
COMPONISTEN
Sven-David Sandström (1942) is een Zweeds componist, musicoloog, kunsthistoricus en muziekpedagoog. Hij studeerde van 1963 tot 1967 kunstgeschiedenis en muziekwetenschap aan de Universiteit van Stockholm. Aansluitend studeerde hij tot 1972 compositie aan de Kungliga Musikhögskolan te Stockholm. Vooral de gastprofessoren György Ligeti en Per Nørgård zijn van grote invloed geweest op zijn manier van componeren. Van 1981 tot 1999 was hij werkzaam op de Kungliga Musikhögskolan
14
biografie
te Stockholm, eerst als compositiedocent en later als conrector. Van 1999 tot 2008 was hij professor voor compositie aan de School of Music van de Indiana University te Bloomington (Indiana). Hij schreef rond 200 werken voor alle genres. Een belangrijke rol neemt daarbij het oeuvre voor koren en de vocale muziek in. Sandström kreeg verschillende internationale prijzen en onderscheidingen, zoals de Christ Johnson Prize and Major Award, de Nordic Council Award en de Buxtehude Award.
Heinrich Schütz
Heinrich Schütz (1585‑1672) is geboren in NoordDuitsland. In 1609 kreeg hij een studiebeurs van een weldoener om in Venetië in de leer te gaan bij Giovanni Gabrieli, de musicus, componist en kapelmeester van de San Marco. Terug in Kassel werd hij hoforganist en in 1617 hofkapelmeester te Dresden. Tijdens een tweede Italiaanse studiereis naar Venetië maakte hij kennis met de nieuwe stijl van Monteverdi. Van 1633 tot 1635, toen de Dertigjarige Oorlog het 15
hofleven had ontwricht, werkte hij in Kopenhagen als hofkapelmeester van Christian IV, de Deense koning. Hij keerde hier na zijn verblijf in Duitsland weer terug van 1642 tot 1644. Daarna keerde hij definitief terug naar Dresden. In 1667 ging hij als 82-jarige met pensioen, maar zou gedurende de laatste vijf levensjaren nog belangrijke werken componeren. Belangrijk is Schütz voor de synthese die hij maakte van de polyfonie en de meerkorige vroegbarok, en hij wist dit alles wonder wel aan de Duitse taal aan te passen.
liedteksten
Bo Holten
opgerichte vocaal ensemble Ars Nova heeft hij een intensieve inspanning gedaan om een groot deel van het modernistische repertoire uit te voeren.
De Deense componist, dirigent en projectmaker Bo Holten (1948) staat zowel in Denemarken als daarbuiten bekend als een veelzijdig musicus. Bo Holten kreeg internationale erkenning voor zijn pionierswerk in het herontdekken van vele vergeten renaissancepolyfonisten zoals Gombert, De Wert en La Rue. Als componist geniet Bo Holten een grote faam om zowel zijn instrumentale als zijn vocale muziek. Tegelijkertijd werd hij in het hedendaagse muziekmilieu vaak als zeer provocerend beschouwd, door zijn verzet tegen veel van de moderne stromingen van de tweede helft van de twintigste eeuw. Met het door hem 16
liedteksten
Olivier Messiaen
– mede door zijn grote inspirator Debussy – werken waarin hij afstand deed van de gangbare majeur- en mineur toonladders. Maar hij ging nog een stap verder dan Debussy en hij creëerde een volledig eigen systeem van toonladders, toonsoorten en ritmes dat hij vastlegde in zijn boek Technique de mon language musical uit 1944. Messiaen was bijzonder geïntrigeerd door het gezang van vogels en hij legde hun gezang vast in notenschrift.
Olivier Messiaen werd in 1908 geboren in Avignon in een kunstzinnig milieu. Zijn moeder was de bekende dichteres Cécile Sauvage. Op zijn zevende begon hij te componeren en op zijn tiende kreeg hij de partituur cadeau van Debussy’s opera Pelléas et Melisande. Dit werk gaf de doorslag: hij wilde componist worden. Een jaar later, in 1919 werd hij ingeschreven aan het conservatorium in Parijs waar hij orgel en compositie studeerde. Zijn hart ging uit naar het katholieke geloof en de kerkmuziek. In 1930 werd hij aangesteld als organist van de Sainte-Trinité, een functie die hij ruim veertig jaar vervulde. Al tijdens zijn studietijd schreef hij 17
biografie
UITVOERENDEN Grete Petersen
foto: Anniken C. Mohr
Dirigent
Grete Pedersen studeerde kooren orkestdirectie aan de Noorse Hogeschool voor Muziek. Ze vervolgde haar studies bij Terja Kvam en Eric Ericson. Pedersen is internationaal vermaard om haar uitvoeringen van barokke, romantische en hedendaagse koormuziek. Dankzij haar vele concerten in Noorwegen en daarbuiten, optredens voor radio en televisie en een aantal veelgeroemde cd-opnamen is Grete Pedersen een veelgevraagd dirigent. Ze werkt geregeld als gastdirigent met
gerenommeerde koren als het Nederlands Kamerkoor, het Groot Omroepkoor en het Zweeds Radiokoor. Daarnaast doceert zij koordirectie aan de Noorse Hogeschool voor Muziek en geeft ze masterclasses. In 1984 richtte Pedersen het Oslo Kamerkoor op, dat ze tot 2004 dirigeerde en dat in dat jaar werd onderscheiden met de Ereprijs van de Noorse Koorassociatie. Bij dit koor ontwikkelde zij een nieuwe, op de Noorse ’kvede’-traditie en de volksmuziek gebaseerde uitvoeringspraktijk. Sedert 1990 is Pedersen chefdirigent en artistiek leider van het Noors Solistenkoor. Naast talloze wereldpremières, heeft zij zich meer en meer toegelegd op grotere producties met koren en orkesten, onder meer met het Noors Radio Orkest, het Noors Kamerorkest en de Noorse Baroksolisten.
Het Noors Solistenkoor Het Noors Solistenkoor (Det Norske Solistkor) geldt als een van de vocale topensembles uit Noorwegen en de hele de Scandinavische regio. Het 18
werd in 1950 opgericht met de bedoeling een toonaangevend ensemble te zijn voor de uitvoering van zowel het klassieke koorrepertoire als de nieuwste koormuziek. De eerste dirigent was componist en koordirigent Knut Nystedt, die het koor gedurende veertig jaar leidde. In 1990 werd hij opgevolgd door Grete Pedersen, die sindsdien de artistieke leiding heeft. Het ensemble werkt geregeld samen met orkesten als het Noors Radio Orkest, het Noors Kamerorkest en het Italiaanse barokensemble Europa Galante. De kern van zijn repertoire wordt gevormd door de klassieke werken uit de Scandinavische en de internationale koorliteratuur. Verder heeft het koor een grote faam verworven in het hedendaagse repertoire. Het brengt veelvuldig nieuwe werken van Noorse en internationale componisten in première. Het Noors Solistenkoor treedt nationaal en internationaal op in concertzalen en kerken, maar gaat ook concerten op minder voor de hand liggende locaties voor een nieuw publiek niet uit de
foto: Yngve Olsen Sæbbe
biografie
weg. Het koor werkt geregeld met gastdirigenten, zoals Tonu Kaljuste, Fabio Biondi en diverse jonge Noorse dirigenten. Het ensemble maakt veelvuldig cd-opnamen. De in 2007 bij BIS verschenen opname met koormuziek van Edvard Grieg oogstte grote lof van de internationale vakpers. Daarna verschenen (alle op het label BIS): White Night – impressions of Norwegian folk music (2010) en Im Herbst, een zeer succesvolle cd met romantische koormuziek van Schubert en Brahms.
In 2013 volgden de twee meest recente opnamen: Refractions, met twintigsteeeuwse koormuziek van Valen, Berg, Messiaen en Webern en Rós. Songs of Christmas met onder meer Praetorius, Hildegard von Bingen en Noors kerstrepertoire.
Bezetting Sopranen Magnhild Korsvik Camilla Wiig Revholt Ditte Marie Bræin Ingeborg Dalheim 19
Alten Eva B. Landro Live M. Danielsson Amanda Flodin Marit Sehl Tenoren Robert Lind Øystein Stensheim Kristian Krokslett Håvard Gravdal Bassen Peder Arnt Kløvrud Arild Bakke Gustav Natt och Dag Olle Holmgren
VERWACHT
do 9 okt 2014 donderdagavond serie grote zaal / 20.15 uur
Asko|Schรถnberg + Hilliard Ensemble Naar de middeleeuwen
Casken studeerde kort bij avant-garde-icoon Witold Lutosล awski, maar koestert tevens een fascinatie voor de middeleeuwen. Huiveringwekkende kruisvisioenen uit een vroeg-christelijk Angelsaksisch gedicht vormden de inspiratiebron voor zijn The Dream of the Rood. In het werk van Gia Kantsjeli galmt eveneens een spirituele ondertoon. In zijn Magnum Ignotum tast de Georgische componist met blazersensemble en tape het Grote Onbekende af. Asko|Schรถnberg is ensemble in residence
20
foto: John Bangbala
Het Britse Hilliard Ensemble heeft een reputatie hoog te houden in de wereld van de oude muziek. Tijdens dit concert met Asko|Schรถnberg doet het uitmuntende zanggezelschap de gloriedagen van het Notre-Dame organum herleven. Daarnaast vervult het een hoofdrol in The Dream of the Rood van de Engelse componist John Casken (1949).
John Casken
VERWACHT
za 10 jan 2015 serie koren grote zaal / 20.15 uur
Lets Radiokoor Miserere van Pärt
De Hongaarse meester György Kurtág schreef een ontroerende hommage aan zijn grote Italiaanse vakgenoot Luigi Nono. En Arvo Pärt klinkt op z’n paradijselijkst in het Miserere. Speciaal voor dit programma deelt het veel geprezen Lets Radiokoor het podium met het DoelenEnsemble en solisten uit het Nederlands Kamerkoor.
21
foto: Anniken C. Mohr
Kenners zijn er kort over: de beste en mooiste koorstemmen komen op dit moment uit het Letse Riga. Een rijke bron aan stemmen waar het Lets Radiokoor onophoudelijk uit kan putten. Het koor komt met een juweel van een programma rondom het wonderschone Miserere van Arvo Pärt. Onder andere met het mysterieuze werk muoayiyoum van de Zweedse componist Andres Hillborg, waarbij de zaal wordt omgetoverd in een zoemende, zinderende bijenkorf.
Arvo Pärt
VERWACHT
oktober
wo 15 okt / 20.30 uur
wo 8 okt / 20.15 uur
Bugge Wesseltoft+Henrik Schwarz+Dan Berglun
Andreas Staier Diabellivariaties
vr 17 okt t/m za 25 okt
do 9 okt / 20.15 uur
Asko|Schönberg + Hilliard Ensemble Naar de middeleeuwen
5e Cello Biënnale Amsterdam ‘s Werelds grootste cello festival www.cellobiennale.nl do 23 okt / 20.15 uur
vr 10 okt / 20.15 uur
Luca Pisaroni + Wolfram Rieger Franse en Duitse romantiek za 11 okt / 20.15 uur
Amsterdam Sinfonietta + Gary Hoffman Russische romantiek zo 12 okt / 15.00 uur
Nederlandse Bachvereniging Cantates over triomf en vrede
Asko|Schönberg + Cappella Amsterdam Sonnengesang zo 26 okt / 15.00 uur
Esther Apituley Wat is het geheim van de altviool (8+) wo 29 okt / 20.15 uur
Words & Beyond 2 Slagwerk Den Haag
za 1 NOV / 20.15 uur
Zakir Hussain + Masters Of Percussion Tabla Zo 2 Nov / 20.15 Uur
Chris Thile and Brad Mehldau Duo Think Twice Di 4 Nov / 12.30 Uur
Lunchconcert Ism Young Pianist Foundation Di 4 Nov / 20.15 Uur
Leipziger Streichquartett + Christian Zacharias Op de schouders van Schubert Wo 5 Nov / 20.15 Uur
do 30 okt / 20.15 uur
DoelenKwartet Micha Hamel autobiografisch
zo 12 okt / 20.15 uur
Calefax African Roots
november
New European Ensemble Strange News Do 6 + vr 7 Nov / 20.15 Uur
vr 31 okt / 20.15 uur
Ibrahim Maalouf Illusions
Nederlands Blazers Ensemble Romeo en Julia
di 14 okt / 20.15 uur
Van Swieten Society Bach na Bach na Bach 22
Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.