Do 5 mrt 2015 donderdagavond serie serie asko|schönberg Grote Zaal / 20.15 uur
asko|schönberg Tintelfrisse reïncarnaties
PROGRAMMA
do 5 feb 2015 donderdagavond serie serie asko|SchÖnberg grote zaal / 20.15-22.00 uur duur ca. 20 minuten voor de pauze ca. 60 minuten na de pauze
Asko|Schönberg
Tintelfrisse reïncarnaties
inleiding
Peter Rundel dirigent Daan Vandewalle piano met studenten Koninklijk Conservatorium
foyerdeck 1 / 19.15-19.45 uur
Frederic Rzewski (1938) A Dog’s Life (2014) voor Daan Vandewalle en Asko|Schönberg iov TivoliVredenburg
Elmer Schönberger in gesprek met Daan Vandewalle Dit concert wordt mede mogelijk gemaakt door
1. Prelude: Endless War 2. 25 Scents 3. Air Dogs PAUZE
Partners Donderdagavondserie:
Hans Zender (1936) 33 Veränderungen über 33 Veränderungen (2011) naar de Diabelli Variaties van Beethoven
Thema, Variatie I t/m XXXIII
Het concert wordt opgenomen door Omroep MAX en live uitgezonden op NPO Radio 4.
Tekst toelichting: Huib Ramaer Eindredactie: Elmer Schönberger i.o.v. Asko|Schönberg
inleiding
Even leek het erop dat de piano definitief het veld zou ruimen voor een superieur elektronisch toetseninstrument. Zelfs Frederic Rzewski, begenadigd pianist, heeft het in de jaren zeventig kortstondig gedacht. Zoals het er ook de schijn van had dat het muziekleven een toren van Babel zou blijven. Serialisten en notenkrakers versus de schatbewaarders van de klassiek-romantische stijl. Hans Zender had daar moeite mee en vond een uitweg. Het is te horen in zijn ‘gecomponeerde interpretatie’ voor ensemble en accordeon van Beethovens laatste klavierwerk. Rzewski blaast het paradepaard waarmee Ludwig zich lang geleden in the picture speelde nieuw leven in: het pianoconcert.
zij met een Moog-synthesizer en een met 48 oscillatoren opgetuigde synthesizer uit eigen keuken en maakten daarmee podia onveilig in het kielzog van Pink Floyd en Kraftwerk. Een van Rzewski’s bekendste pianowerken, The People United Will Never Be Defeated! ontstond in 1975, gevoed door studentenopstanden in de Verenigde Staten. Geïmproviseerde muziek zou de basis zijn voor een nieuwe muzikale taal en mensen uit verschillende tradities bijeenbrengen, althans, dat hoopte men in die tijd. De hooggespannen verwachtingen die hij en zijn collega’s er destijds van hadden zijn wat hem betreft niet uitgekomen. Rzewski is zich de laatste jaren meer gaan richten op de basis van het componeren, zoals het contrapunt. Hij probeert bijvoorbeeld te leren van Schumann. Je zou bijna denken dat hij zijn wilde haren is verloren. Kijkend naar zijn nieuwste partituur moet je niettemin constateren: het mag dan wel een pianoconcert zijn, de oude geëngageerde rot van de improvisatiescene blijft poken en verrassen.
Frederic Rzewski A Dog’s Life
A Dog’s Life is Frederic Rzewski’s tweede pianoconcert in korte tijd. Het eerste bracht hij in 2013 eigenhandig in première tijdens de BBC Proms in de Royal Albert Hall. Ooit was de uit Poolse ouders geboren Amerikaan een rebel; met Alvin Curran maakte hij experimentele muziek in Rome. In het ensemble Musica Elettronica Viva pionierden 3
inleiding
De titel A Dog’s Life oogt bij eerste aanblik proletarisch. Je zou je er een working class familie uit een Vinex-wijk bij kunnen voorstellen met een kwispelende hond, door vader in campingsmoking uitgelaten in nabijgelegen bossen, waar de hondenneus een orgie van geuren wacht (25 Scents). De titel van de prelude endless War wekt associaties met computerspelletjes. Is zoonlief niet weg te slaan van een potje gamen, terwijl vader en hond het huis uit gaan? Wie zal het zeggen – de titels bij de pianopreludes van Debussy waren ook niet meer dan suggesties achteraf. Het voordeel van muzieknotatie, zegt Rzewski, is dat je je ideeën als componist voortdurend kunt herzien.
of andere rotzooi, alles is geoorloofd, zolang de klankkleur maar varieert van ‘High / Dry / Bright’ (speler 1) tot ‘Low / Resonant / Dark’ (speler 7). Een slagwerkdiploma is geen vereiste. Het notenbeeld gaat van verdunning naar verdichting en weer terug. Een estafette van in elkaar grijpende patronen mondt uit in een unisono. Hoofddeel is 25 Scents, waarin solist Daan Vandewalle zich verzekerd weet van strijkerssteun en solid backing van houtblazers, hoorn, tuba en slagwerk. Syncopische accenten en maatwisselingen bepalen de eerste van deze 25 korte episodes. Het ‘a prima vista’ van richting en snelheid veranderen van honden zodra de neus een geurvlag signaleert, inspireerde Rzewski tot plotse transities, snel schakelend tussen speedy runs en statische momenten met breed uitwaaierend kleurenpalet. ‘Iets als een hond die van de ene boeiende geur naar de andere rent als hij wordt uitgelaten in het bos,’ zegt Rzewski .
Rzewski zou Rzewski niet zijn als hij niet ook de link legt naar het niet-van-de-straatterrein van de literatuur: Kafka’s postuum verschenen verhaal Forschungen eines Hundes, een hondenparabel over des mensen ijdele wens de waarheid te doorgronden. Een bejaarde hond stelt zich filosofische vragen over verschillende typen soortgenoten, van ‘Lufthunde’ (schoothondjes) tot ‘Musikerhunde’, die hij zich dansend en muziek makend herinnert uit zijn puppytijd. Zeven in getal staan ze model voor de Prelude (deel 1). Zeven musici betrommelen kartonnen dozen
Een spiky staccato pianosolo mondt uit in een triller; pauk en strijkers dienen de piano van repliek. Op de tweede solo volgt een ad libitum te spelen ‘klangfarbenspelletje’. Uitgeschreven muziek wisselt telkens af met improvisaties, een uitgeschreven dialoog tussen groepjes 4
inleiding
blazers en piano biedt virtuoos spektakel. Ten slotte blaast een ieder zijn eigen hondenfluitje in de coda: Air Dogs (verwijzend naar Kafka’s ‘Lufthunde’). De piano is ingetoomd tot una corda-spel, de slagwerker wekt met zijn rainstick de suggestie dat een regenbui de spelers tot stoppen maant.
ensemble en zanger van Schuberts Winterreise uit 1993. Doel was het in de liedkunst met zijden handschoentjes aangepakte meesterwerk met hedendaagse middelen iets van zijn rauwe context terug te geven. In Winterreise verwijst een Biedermeier strijkje naar Schuberts lang vervlogen dagen en vormt een scherp contrast met moderne muziek en windmachines.
Hans Zender
Schoorvoetend overwon Zender zijn schroom voor de Diabelli-Variaties van Beethoven. Hij ging op een goed moment een aantal variaties ‘fortschreiben’, zoals hij het procedé noemt, en kwam tot een ontdekking. Beethoven, de springplank voor het subjectieve componeren waaraan de hele verdere negentiende eeuw een voorbeeld heeft genomen, ontdekte in zijn laatste jaren dat het ‘Ich’ uit vele ikken bestaat. ‘Das komponierende Ich entdeckt, dass es selbst eine Vielheit und keine Einheit ist’, in de woorden van Zender.
33 Veränderungen über 33 Veränderungen Hans Zender maakte carrière als dirigent en intendant van chique concert- en operahuizen. Daarnaast verkeerde hij als componist tussen revolutionairen. Hij stond in een spagaat tussen gepolariseerde kampen. Worstelend met dit dilemma vond hij de uitweg: je boven het krakeel verheffen, de helikopterblik gericht op álle stijlen. Een tweede stap was de aflegging van het componisten-ego: afstand nemen van de behoefte indruk te maken met een eigen herkenbare stijl. Het zenboeddhisme hielp hem daarvan los te komen en opende de weg naar de ‘gecomponeerde interpretatie,’ zoals Zender het noemt. Hij ging aan de slag met werken van Haydn, Schumann en Debussy. Bekendheid geniet hier momenteel Zenders hertaling voor
Niet voor niets noemt Beethoven zijn 33 variaties op een bokkig walsje van Diabelli ‘Veränderungen’. Drieëndertig keer zet Beethoven in dit magnum opus een ander masker op. Nu eens blikt hij naar de barok, dan weer opent hij een vergezicht op de romantiek. In de visie van Zender neemt Beethoven hiermee anno 1823 al een voorschot op de twintigste 5
inleiding
eeuw. In zijn ‘Veränderungen’ uit 2011 passeren drie categorieën variaties: trouw aan het origineel, ver daarvan verwijderd en iets daar tussenin.
De fuga (variatie 32) vat Zender op als ‘äußeres Ende’, terwijl de laatste variatie, nummer 33, als ‘alternatieve’ afsluiting dient van de innerlijke woelingen die deze bewerking bij de luisteraar zou moeten oproepen. Hoewel Beethovens klavier volledig wordt buitengesloten, waaien er plots toch flarden pianoklank uit de coulissen, een ‘ferne Klang’ uit de diepe krochten van de geschiedenis.
Zenders enthousiasme voor Beethovens opus 120 werd ooit gewekt door de interpretatie van Alfred Brendel. Pianisten stellen zich altijd de vraag hoe de variaties in blokken in te delen. In navolging van deze praktijk verdeelde Zender het werk in drie episodes. Buisklokken in het slagwerk markeren de omslagpunten. Veeggeluiden wekken de suggestie dat de tijd letterlijk wordt afgestoft. De tweede episode begint in accordeon en blazers met het voorzichtig aftasten van variatie 11. Variatie 20, in het origineel van Beethoven een mystiek andante, vat Zender op als een proportioneel door de gulden snede gemarkeerd moment van ‘uittreding’ uit de tijd. Bij variatie 22 schreef Beethoven ‘alla “Notte e giorno faticar” di Mozart’ (scène 1 uit de opera Don Giovanni). Mozarts operaorkest krijgt bij Zender concurrentie uit de orkestbak van Wagner. Ergens in de wals uit de Diabelli-Variaties vond Zender een flard van zes noten die, gespiegeld, een complete twaalftoonreeks opleveren. Het objet trouvé werd tool voor de innerlijke ordening van 33 Veränderungen über 33 Veränderungen. 6
biografie COMPONISTEN Frederic Rzewski Frederic Rzewski (1938) is een Amerikaans componist, muziekpedagoog en pianist. Hij studeerde eerst aan Harvard en Princeton University, daarna in 1960 in ItaliĂŤ bij Luigi Dallapiccola. Daar besloot hij uitvoerende van moderne pianomuziek te worden. Hij raakte vertrouwd met onder meer de muziek van Pierre Boulez, Karlheinz Stockhausen, John Cage en anderen. Rzewski heeft een aantal pianowerken geschreven, die hij vaak zelf uitvoert. Deze werken zijn opvallend toegankelijk en traditioneel van aard. Hij was medeoprichter van het haast mythische improvisatieensemble Musica Elettronica Viva. Hij woonde in Brussel en
was van 1977 tot 2003 docent aan het Conservatorium van Luik. Zijn pionierswerk op het vlak van vrije improvisatie en elektronische muziek geldt 7
als inspiratiebron voor talloze andere componisten en improvisatiemuzikanten.
biografie
Hans Zender
Ten slotte kreeg hij nog lessen in Rome van Bernd Alo誰s Zimmermann. Van deze laatste leraar heeft hij ook talloze composities gedirigeerd. Als dirigent werkte hij in operahuizen in Freiburg, Bonn en Kiel en van 1984-1987 aan het Operahuis van Hamburg. Van 1988 tot 1990 gaf hij les aan de Muziekacademie in Frankfurt en was lid van zowel de Akademie der K端nste in Berlijn als de Bayerische Akademie der K端nste M端nchen. In 1980 ontving hij
foto: Wolfram Lamparter
De Duitse componist en dirigent Hans Zender (1936) studeerde compositie , piano en directie aan de conservatoria van Frankfurt en Freiburg. Hij kreeg lessen van Edith Picht-Axenfeld (piano), Carl Ueter (dirigeren) en Wolfgang Fortner (compositie).
de Kunstprijs van Saarland, in 1997 kreeg hij de Muziekprijs en de Goethe-prijs van de stad Frankfurt. 8
biografie
UITVOERENDEN
hij als dirigent en sindsdien wordt hij veel gevraagde voor hedendaagse muziek.
Peter Rundel
foto: Henrik Jordan
Dirigent
Peter Rundel (1958, Friedrichshafen) studeerde viool in Keulen, Hannover en New York en directie bij Michael Gielen en Peter Eötvös. Van 1984 tot en met 1996 maakte hij als violist deel uit van het Ensemble Modern. In 1987 debuteerde
Met enige regelmaat dirigeert hij bij onder meer Ensemble Recherche, Ensemble Modern, Ensemble Intercontemporain, Musikfabrik en bij grote Duitse en Europese orkesten. Sinds januari 2005 is Peter Rundel muzikaal leider van het Remix Ensemble Porto. Hij had de muzikale leiding bij operaproducties bij Deutschen Oper Berlin, Bayerischen Staatsoper, Wiener Volksoper, Wiener Festwochen en Bregenzer Festspielen. Voor zijn cd-opnames van twintigste-eeuwse muziek won hij meerdere prijzen, waaronder de the Grand Prix du Disque en de Echo Klassik. Peter Rundel werkt geregeld samen met Asko|Schönberg.
Daan Vandewalle Piano
Daan Vandewalle (1968) debuteerde in 1992 na zijn studie bij Claude Coppens op het Ars Musica festival. Hij speelde recitals en concerten in zalen en festivals zoals het Prague Spring Festival, Theatre des Châtelets-Parijs en Mozarteum Salzburg. Zijn repertoire bevat werken van de
9
biografie
belangrijkste twintigste- en eenentwintigste-eeuwse componisten zoals Ives, Schönberg, Messiaen, Berio en Ligeti. Hij werkte nauw samen met Frederic Rzewski, Alvin Curran en met Gordon Mumma. Daarnaast bracht hij stukken van onder anderen Maria De Alvear, Chistian Wolff en Luc Brewaeys in première. Als bijzondere projecten kunnen worden genoemd de integrale uitvoering van het kolossale vijf uur durende werk Opus Clavicembalisticum van Sorabji en zijn uitvoeringen van het werk van Clarence Barlowe. Vandewalle werkte met onder anderen Geoffrey Madge, Fred Frith, Ensemble Contrechamps, cellist Arne Deforce en zangeres Salome Kammer. Hij doceert piano aan de School of ArtsConservatorium, Gent.
Asko|Schönberg Asko|Schönberg, toonaangevend ensemble voor nieuwe muziek, voert muziek van de twintigste en eenentwintigste eeuw uit. Deze muziek is niet alleen van grote, gevestigde namen als Louis Andriessen, Sofia Goebaidoelina, Mauricio Kagel, György Kurtág, György Ligeti, Wolfgang Rihm en Karlheinz Stockhausen, maar ook van jongere componisten als Michel van der Aa, Martijn Padding, Jörg Widmann en Rob Zuidam. Speciale aandacht is er voor langjarige relaties en samenwerking met grote, betekenisvolle componisten, voor onbekend en gloednieuw werk van hoge kwaliteit. Concerten vinden plaats in series in Muziekgebouw aan ‘t IJ en Het Concertgebouw, in gastoptredens in het Holland Festival, De Nederlandse 10
Opera en in co-producties. Het ensemble treedt op in een keur aan concertzalen en festival in binnen- en buitenland. Ook het jongere publiek wordt niet vergeten: er zijn educatieve projecten voor diverse leeftijden. Asko|Schönberg is ensemble in residence bij Muziekgebouw aan ’t IJ. www.askoschoenberg.nl
Musici: Emeline Dessie fluit/piccolo/ altfluit Jana Machalett fluit/piccolo/ altfluit Marieke Schut hobo/althobo Evert Weidner hobo/althobo Pierre Woudenberg klarinet Hans Colbers klarinet Remko Edelaar fagot/ contrafagot Renée Knigge fagot/ contrafagot Serguei Dovgaliouk hoorn Jan Harshagen hoorn
foto: Gerrit Schreurs
biografie
Frank Braafhart trompet Saleem Khan trompet Toon van Ulsen trombone Adriaan van der Louw trombone David Kutz tuba Pauline Post piano Godelieve Schrama harp Joey Marijs slagwerk Ger de Zeeuw slagwerk Konstyantyn Napolov slagwerk
Nerea Vera Payo slagwerk Natalia Alvarez slagwerk Alfonso Salar Ruiz slagwerk Marieke Grotenhuis accordeon Joseph Puglia viool Jan Erik van Regteren Altena viool Isa Goldschmeding viool NovilĂŠ Maceinaite viool Ana Termeulen viool Danielle Daoukayeva viool Isobel Warmelink viool 11
Coraline Groen viool Liesbeth Steffens altviool Jurriaan Klapwijk altviool Evgenyia Peschanskaya altviool Hans Woudenberg cello Alexis Bove cello Celia Torres Ruiz cello Pieter Smithuijsen contrabas Julian Sarmiento Escobar contrabas
VERWACHT
do 12 mrt 2015 donderdagavond serie grote zaal / 20.15 uur
Collegium Vocale Gent + Het Collectief Leoš Janácek ˇ
Het fantastische Collegium Vocale Gent, kamermuziekensemble Het Collectief en dirigent Reinbert de Leeuw laten in dit Donderdagavondconcert een minder bekende kant van de Tsjechische componist Leoš Janácek ˇ horen. Janácek ˇ is in het westen vooral bekend van zijn instrumentale werk en zijn opera’s, maar in Tsjechië geldt hij als koorcomponist bij uitstek. Gedurende zijn hele leven schreef Janácek ˇ composities voor koor. In 1925-1927 zette hij hierop de kroon met het koorwerk Nursery Rhymes, een even nostalgische als humoristische terugblik op zijn jeugd met zelfgecomponeerde ‘kinderliedjes’. Collegium Vocale Gent, oorspronkelijk vooral op oude muziek gericht, blinkt ook uit in hedendaagse muziek. De ideale ambassadeur van Janáceks ˇ prachtige muziek.
12
Leoš Janácek ˇ
VERWACHT
do 9 apr 2015 serie asko|schรถnberg world minimal music festival grote zaal / 20.15 uur
Asko|Schรถnberg Tread on the Trail
Tread on the Trail componeerde Terry Riley in 1965, een jaar na zijn befaamde In C. Net als In C kan Tread on the Trail worden uitgevoerd door een variabel aantal musici op vrij te kiezen instrumenten. Fascinerende repetitieve muziek, klinkend als heen en weer bewegende dansers die steeds uit evenwicht lijken te raken. De ritmes in Hindemiths Kammermusik nr. 1 uit 1922 lijken op een geolied machientje, waarvan de tandwielen onverstoorbaar door blijven malen. Asko|Schรถnberg is ensemble in residence
13
foto: Betty Freeman
Asko|Schรถnberg pakt de draad op waar het op de vorige editie van het World Minimal Music Festival mee eindigde. Louis Andriessens magistrale De Tijd eindigde toen met enkele stokslagen. Deze slagen vormen nu het begin van De Snelheid. In De Snelheid versnelt het slagwerk onstuitbaar; minimal music die de aandacht met een geweldige aantrekkingskracht gevangen houdt.
Terry Riley
VERWACHT
Maart
zo 15 mrt / 15.00 uur
wo 25 mrt / 19.30 uur
vr 6 mrt / 20.15 uur
Nederlands Kamerkoor Bach, Bach, Bach
Szymanowski Quartet Beethoven plus
di 17 mrt / 20.15 uur
Pierre-Laurent Aimard + Tamara Stefanovich Boulez’ complete pianowerk
za 7 mrt / 20.15 uur
Fatoumata Diawara African Life
Emma Kirkby + Jakob Lindberg De Gouden Eeuw van het lied + college Michel de Montaigne
zo 8 mrt / 15.00 uur
do 26 mrt / 20.15 uur
Nieuw Ensemble Boulez 90 ma 30 mrt / 19.30 uur
Eric Vloeimans Wat is het geheim van de trompet? (8+)
wo 18 mrt / 20.15 uur
Nieuw Amsterdams Peil Aan Barrels
Orkest van de 18e Eeuw + Cappella Amsterdam Matthäus Passion
di 10 mrt / 12.30 uur
do 19 mrt / 20.15 uur
Amsterdam Corelli Collective Lunchconcert ism Conservatorium van Amsterdam
Insomnio God’s own musicians GEANNULEERD
April za 4 apr / 20.15 uur
Nicholas Angelich Études-tableaux
vr 20 mrt / 20.15 uur di 10 mrt / 20.15 uur
Van Swieten Society Lieder ohne Worte do 12 mrt / 20.15 uur
Collegium Vocale Gent + Het Collectief Leos Janác˘ ek vr 13 mrt / 20.15 uur
Combattimento Stabat Mater
8 apr -12 apr
za 21 mrt / 15.00 uur
voor meer informatie:
De IJ-Salon Battle of the clarinets
www.muziekgebouw.nl/festival/
World Minimal Music Festival
worldminimal/
di 24 + vr 27 mrt / 20.15 uur
wo 8 apr / 20.15 uur
Amsterdam Sinfonietta Carnaval met de Jussens
Terry Riley & Friends Opening Night
Judith van Wanroij + Barbara Kozelj Duetten 14
Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.