vr 13 mrt 2015 serie grote zangers Grote Zaal / 20.15 uur
Judith van Wanroij + Barbara Kozelj + Thomas Beijer Duetten
PROGRAMMA
vr 13 mrt 2015 serie grote zangers grote zaal / 20.15-22.00 uur duur ca. 45 minuten voor de pauze ca. 40 minuten na de pauze
Judith van Wanroij + Barbara Kozelj + Thomas Beijer Duetten
voorprogramma
Judith van Wanroij sopraan Barbara Kozelj mezzosopraan Thomas Beijer piano
Grote Zaal / 19.30-20.00 uur
Ginette Puylaert sopraan Michelle Chow piano Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809-1847) Pagenlied Das Waldschloss Wolfgang Amadeus Mozart (1756‑1791) Der Zauberer Claude Debussy (1862-1918) Les cloches Chevaux de bois Hugo Wolf (1860-1903) Im Frßhling Elfenlied
Tekst toelichting: Kees Arntzen
Antonín Dvo rˇák (1841-1904)
Georg Friedrich Händel (1685-1759)
Uit Moravische duetten, op. 32 (1876)
Uit Ariodante (1743)
Šípek
Aria van Ginerva, Vezzi lusinghe
Uit Zigeunermelodieën, op. 55 (1880)
Claudio Monteverdi (1567-1643)
Má píse nˇ zas mi láskou zní ˚ p rˇerozkošn eˇ zvoní Aj! Kterak trojhranec m uj
Uit L’incoronazione di Poppea (1642)
Uit Moravische duetten, op. 32
Georg Friedrich Händel
Velet’, vtácku ˇ
Uit Alcina (1735)
Duet Nerone en Poppea, Pur ti miro
Aria van Ruggiero, Mi lusingha il dolce affetto
Uit Rusalka, op. 114 (1900)
Lied aan de Maan
Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) Uit Idomeneo (1781)
Uit Moravische duetten, op. 32
Aria Ilia, Se il padre perdei
Skromná Prsten
Uit Così fan tutte (1789)
Duet Fiordiligi en Dorabella , Ah guarda sorella Uit Zigeunermelodieën, op. 55
A les je tichý Struna nalad eˇ na
Uit La clemenza di Tito (1791)
Aria Sesto, Deh per questo Duet Annio en Servilia, Ah perdona
Bed rich ˇ Smetana (1824-1884) Uit Dve Vdovy (1874)
Aria van Karolina Pjotr Iljitsj Tschaikovski (1840-1893) Uit Pique Dame (1887)
Aria van Pauline, Podrugi milyya Duet Lisa en Pauline, Uzh vecher oblakov pomerknuli kraja PAUZE 3
inleiding Een keur van duetten uit de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw vormt de ruggegraat van het programma waarin sopraan Judith van Wanroij en mezzosopraan Barbara Kozelj zich aan u voorstellen. Met zigeunermelodieën en dramatische aria’s doen zij zich ook solistisch gelden in dit vocale recital. Voor de pauze komt Oost-Europese opera- en kamermuziek uit de negentiende eeuw aan bod en na de pauze ligt het accent op juwelen uit opera’s van voor de romantische tijd. Slavische accenten: Dvo rák ˇ en Smetana Op een eiland in de Moldau, in het gebouw van een oude watermolen, is in de Tsjechische hoofdstad Praag een museum gehuisvest dat geheel gewijd is aan Bed rich ˇ Smetana, die je met recht ‘Componist des Vaderlands’ zou kunnen noemen. Schoolkinderen die er worden rondgeleid moeten enorm lachen bij de vitrine met een brief van de componist: vol taalfouten! In zijn tijd was het Duits de ambtstaal en hoezeer Smetana zich ook heeft ingezet voor de nationale zaak, het Tsjechisch als schrijftaal was hij nog niet volledig machtig. Het tekent de situatie in het Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw, toen het ideaal van de natiestaat opgeld deed. In de muziek betekende dat vooral verzet tegen de hegemonie van de Duitse kunst. Al heette de canon, waarnaar een beginnend componist zich diende te richten nog steeds ‘Bach, Beethoven, Brahms’, het benadrukken van het eigene, van het nationale werd meer en meer de drijfveer van een nieuwe generatie componisten.
Dvo ráks doorbraak als componist was juist te ˇ danken aan die exotische slavische accenten die in zijn muziek doorklinken. Zijn Slavische dansen maakten furore en belandden in de versie voor piano vierhandig in menig huisgezin op de lessenaar. Voordat hij – mede dankzij Johannes Brahms – een Europees en Amerikaans fenomeen werd, verdiende hij maar moeizaam de kost als altviolist en ook als huisleraar. In die hoedanigheid arrangeerde hij Moravische volksliederen voor zijn broodheer, de goed gesitueerde koopman Jan Neff, een enthousiast muziekliefhebber die graag bij de piano mocht zingen, al dan niet samen met zijn vrouw en met de gouvernante. Van lieverlee hield Dvo rák ˇ het niet bij bewerkingen, hij ging ook zelf muziek bij bestaande teksten componeren en zo ontstonden de ‘Moravische dubbelzangen’. Ze vielen ook buiten deze huiselijke kring goed in de smaak en vormden de opmaat voor Dvo ráks glanzende carrière. ˇ Later schreef hij min of meer in de zelfde trant een reeks zigeunerliederen. 4
inleiding
Rusland tijdens Catharina de Grote: Tsjaikovski Tsjaikovsky was minder een hoeder van het nationale erfgoed dan veel van zijn Slavische vakbroeders: hij hield steeds ook het oog gericht op westerse voorbeelden. Toch speelt zijn opera Pique Dame in het politieke centrum van Rusland tijdens de beruchte heerschappij van Catharina de Grote. Een opera over liefde en gokverslaving die noodlottig uitpakt. Podrigo milyya is een droevige romance waarin Pauline haar vriendin Lisa voorhoudt dat alle levensvreugde uitloopt op de dood. In het duet – eerder in de opera voorafgaand aan alle dramatische ontwikkelingen – loven ze in een intiem gesprek de rust en de stilte van de natuur.
De aandacht voor het nationale erfgoed weerspiegelt zich ook stevig in de symfonische gedichten en de opera’s van Smetana en Dvo rák. ˇ Graag namen ze Tsjechische nationale mythen en sagen tot onderwerp: Dalibor en Libuse van Smetana en Russalka van Dvo rák ˇ vormen er de voorbeelden van. In het beroemde Lied aan de maan uit Russalka, Dvo raks laatste grote opera uit 1900, horen ˇ we een heel andere componist aan het werk. Gerijpt door zijn talrijke bezoeken aan Engeland en zijn verblijf in Amerika, herbezint Dvo rák ˇ zich nog een keer op de wereld van het Tsjechische sprookje. Maar zijn muziek heeft afstand genomen van het puur folkloristische van de vroege liederen, de nieuwe mode van het impressionisme klinkt erin door. In het beroemde Lied aan de maan wil de waternimf Russalka de maan tot haar bondgenoot maken.
Opera-ontwikkelingen: Monteverdi, Händel, Mozart Helemaal uit de lucht vallen kwam de opera niet in Monteverdi’s tijd, maar de ontstellend snelle verbreiding ervan, eerst door heel Italië, daarna ten noorden van de Alpen en tenslotte ‘last, but not least’ dankzij Händel ook in Engeland, was ongekend. In voorgaande eeuwen zong men natuurlijk uitbundig, maar vooral in koorverband en vaak voor religieuze doeleinden. De ontdekking dat een solo-zanger tijdens een aria
In zijn komische opera’s roerde Smetana de nationale trom niet zo luid. Zijn grote succes op dit gebied was de Verkochte Bruid, grapjassend wel de ‘uitverkochte bruid’ genoemd. In de opera Dve Vdovy (Twee weduwen) probeert Karolina haar vriendin aan Ladislaus te koppelen, maar slaagt daar slechts in als ze met hem gaat flirten. 5
inleiding
ook kon acteren hoort echt bij de vroege barok. Dat je ook twee zangers tegelijkertijd kunt laten zingen en acteren, waarbij ze elkaar hun liefde bekennen, deed er nog een schepje bovenop.
Dalinda is hofdame van Ginevra aan het Schotse hof en speelt een kwalijk spel. ‘Vezzi lusinghe’ betekent zoveel als ‘vleierige kunstjes’. Maar ja, in liefde en oorlog is alles geoorloofd… Een van Händels meest succesvolle opera’s speelt op een eiland waar een tovenares het voor het zeggen heeft. In de aria Mi lusinga il dolce affetto (‘deze zoete toewijding vleit mij’) horen we een edelman Ruggiero, die valt voor de liefdesmacht van deze tovenares Alcina, daarbij zijn verloofde Bradamante vergetend.
De aria Pur ti miro, pur ti godo uit Monteverdi’s late opera L’incoronazione di Poppea is er een goed voobeeld van. Hoewel Nero volgens de annalen niet zo’n prettige persoonlijkheid was die zijn moeder liet vermoorden, zijn vrouw verstootte en zijn nieuwe gemalin, de zwangere Poppea, een trap in de buik zou verkopen, is hier nog alles koek en ei tussen die twee: ‘Jij alleen bent mijn idool, mijn lief, mijn hart, mijn leven’.
In de tijd van Mozart was deze vorm van opera, de ‘seria’, al op zijn retour. De succesvolste Mozart-opera’s zijn die in het ‘buffo’-genre, (buffo betekent koddig of komisch) waarin de mythische personages zijn vervangen door lieden die ook je buurman zouden kunnen zijn. In Figaro schopt zelfs een knecht het tot de titelrol; Giulio Cesare moest eens weten! Ook Così fan tutte is zo’n ‘opera buffa’: de zusjes Fiordiligi en Dorabella dragen de handeling en zijn herkenbare, alledaagse types. ‘Girls next door’ zouden we tegenwoordig zeggen. In het duet Ah, guarda sorella loopt hun mond over van waar hun hart vol van is: de fysieke kwaliteiten van hun minnaars.
In de ‘opera seria’ (de serieuze opera) zoals Monteverdi die hielp ontwikkelen, vormt steevast een liefdesverhaal de rode draad van de handeling. Maar het is de liefde tussen hooggeplaatsten, tussen mythische personages uit een ver verleden die meestal tegelijk verwikkeld zijn in onstuimige politieke intriges. Als jongeling maakte de Duitser Händel kennis met dit genre toen hij in Italië rondtoerde waarna hij het in Engeland met succes introduceerde. Niet altijd laat hij de handeling in het antieke Rome plaatsvinden – zoals in Giulio Cesare –, de ruige middeleeuwen kunnen net zo goed een ver weg, mythisch decor vormen.
Was de opera seria helemaal verdwenen toen Mozart componeerde? Nee, aan de hoven 6
inleiding
spiegelde de adel zich nog steeds graag aan glorieuze voorgangers. In Idomeneo, Mozarts eerste opera seria, treffen we al een ‘milde’ koning aan die het de krijgsgevangen prinses Ilia zoveel mogelijk naar de zin wil maken. In de aria Se il padre perdei verzoent Ilia zich met de gedachte aan een nieuw vaderland. De mildheid van Titus in Mozarts laatste opera La clemenza di Tito gaat nog een stapje verder: de keizer vergeeft zelfs zijn vertrouweling Sextus die geprobeerd heeft hem te vermoorden! Dat het genre van de ‘seria’ toen al op zijn laatste benen liep, bleek uit de reactie van het hof op deze ’porcheria tedesca’, zoals Maria Louisa, de infante van Spanje, de opera noemde: ‘een Duitse zwijnebende’.
7
liedteksten Antonín Dvořák Uit Moravische duetten op.32 Tekst: Uit Moravské národní písně, traditionele volksliederen, gebundeld door František Sušil (1804-1868)
Uit Moravische duetten op.32 Vertaling: koor Ludi Cantare
Šípek
De rozestruik
Šlo děvče na travu na lučku zelenu. Němohlo ji nažát pro rosu studenu. Po lučce chodilo, žalostně plakalo. Nadešlo tam šípek, na tym šipku kvitek. Kvitku, milý kvitku, já tebe utrhnu.
Het meisje ging voor gras naar een groene weide Ze kon het niet maaien door de kou van de dauw. Treurig huilend liep ze door de weide Ze vond de bloeiende rozestruik. Bloempjes, lieve bloempjes, ik ga je plukken.
Nětrhaj mne v zimě, moja krasa zhyně. Nětrhaj mne v letě, dy slunečko peče. Nětrhaj mne v zimě, moja krasa zhyně. Utrhni mne z jara, moja krasa stala.
Pluk me niet in de winter, mijn schoonheid zal vergaan. Pluk me niet in de zomer, als het zonnetje brandt. Pluk me niet in de winter, mijn schoonheid zal vergaan. Pluk me in de lente, mijn schoonheid zal blijven
8
LIEDTEKSTEN
Uit Zigeunermelodieën op.55 Tekst: Adolf Heyduk (1835-1923)
Uit Zigeunermelodieën op.55 Engelse vertaling © 2004 by Gayle Royko Heuser, http://www.lieder.net/
Má píseň zas mi láskou zní
My song sounds of love
Má píseň zas mi láskou zní když starý den umirá, a chudý mech kdy na šat svůj si tajně perle sbíra.
My song sounds of love when the old day is dying; it is sowing its shadows and reaping a collections of pearls.
Má píseň v kraj tak toužně zní, když svetem noha bloudí; jen rodné pusty dálinou zpěv volně z ňader proudí.
My song resonates with longing while my feet roam distant lands. My homeland is in the distant wilderness my song stirs with nationalism.
Má píseň hlučně láskou zní, když bouře běží plání; když těším se, že bídy prost dlí bratr v umírání.
My song loudly resounds of love while unplanned storms hasten. I’m glad for the freedom that I no longer have a portion in the dying of a brother.
9
LIEDTEKSTEN
Aj! Kterak trojhranec můj přerozkošně zvoní
Ah! Why is my three cornered bell ringing?
Aj! Kterak trojhranec můj přerozkošně zvoní,
Ah! Why is my three-cornered bell ringing so passionately? As a gypsy song when death is imminent the death of a gypsy brings an end to song, dance, love and all concerns! To song, dance, love and all concerns!
jak cigána píseň, když se k smrti kloní! Když se k smrti kloní, trojhran mu vyzvání. Konec písni, tanci, lásce, bědování. Konec písni, tanci, lásce, bědování.
Uit Moravische duetten op.32 Tekst: Uit Moravské národní písně, traditionele volksliederen, gebundeld door František Sušil (18041868)
Uit Moravische duetten op.32 Vertaling: koor Ludi Cantare
Veleť, vtáčku
Vlieg, vogeltje
Veleť, vtáčku, veleť přes te hore, dole, Veleť, vtáčku, veleť přes ten zábrdovské les,
Vlieg, vogeltje, vlieg over berg en dal Vlieg over het Zabrdovský bos
Ach, kýž je mně možná, ktomu věc podobná smým synečkem, smým synečkem mluvit dnes!
Ach, als ik nu maar kon doen zoals jij, ver weg vliegen met mijn vriendje, met mijn vriendje praten vandaag.
A mně néní možná, ani věc podobná, a mně néní možná, daleko sme vod sebe!
Ach, ik kan niet doen zoals jij Ach, ik kan het niet We zijn te ver bij elkaar vandaan!
Ty můžeš mět hinó, já také hiného, zapomenem na sebe.
Jij kan anderen hebben, ik kan dat ook, We zullen elkaar vergeten.
10
LIEDTEKSTEN
Uit Rusalka Tekst: Jaroslav Kvapil (1868-1950)
Uit Rusalka Engelse vertaling: Jules Brunelle
Pisen Rusalky O Mesicku
Song to the moon
Mesicku na nebi hlubokem Svetlo tvé daleko vidi, Po svete bloudis sirokém Divas se v pribytky lidi.
O moon high up in the deep, deep sky, Your light sees far away regions, You travel round the wide, Wide world peering into human dwellings
Mesicku, postuj chvili reckni mi, kde je muj mily Rekni mu, stribmy mesicku, me ze jej objima rame, aby si alespon chvilicku vzpomenul ve sneni na mne. Zasvet mu do daleka, rekni mu, rekni m kdo tu nan ceka! O mneli duse lidska sni, at’se tou vzpominkou vzbudi! Mesicku, nezhasni, nezhasni!
O, moon, stand still for a moment, Tell me, ah, tell me where is my lover! Tell him. please, silvery moon in the sky, That I am hugging him firmly, That he should for at least a while Remember his dreams! Light up his far away place, Tell him, ah, tell him who is here waiting! If he is dreaming about me, May this remembrance waken him! O, moon, don’t disappear, disappear!
11
LIEDTEKSTEN
Uit Moravische duetten op.32 Tekst: Uit Moravské národní písně, traditionele volksliederen, gebundeld door František Sušil (1804-1868)
Uit Moravische duetten op.32 Vertaling: koor Ludi Cantare
Skromná
Het bescheiden meisje
Krásná moja milá jako rozmarýna,
jako fialenka.
Mooi ben je, mijn lief, als rozemarijn, Geurend als een viooltje ben je, mijn lieftallig bruidje Ik ben geen rozemarijn, ik ben geen geurend bruidje Lief wat ben je mooi!
Nejsem rozmarýna, nejsem já fialka ale sem galanka švárného šohajka.
Ik ben maar het bruidje van mijn mooie jongen ben geen rozemarijn, ben geen geurend bruidje Lief wat ben je mooi!
Prsten
De ring
Hraj, maziko, hraj, z cicha na Dunaj, budem sa ubírat na milého kraj.
Hoor, muziek, hoor, helder langs de Donau. Liefde wijst de weg.
A vy, formané, širujte koně, a vy, družbové, sedajte, sedajte na ně!
Span het paard voor de wagen, ga vast weg, wacht niet op mij, maak plezier.
Ztracila sem vínek, můj žzlatý prstýnek u mamičky mej.
Ik heb mijn krans niet bij me, mijn krans en mijn gouden ring ook niet.
U mej matery v truhle zamčený, červeným jabúčkem s milého srdečkem zapečacený.
Ze zijn thuis opgeborgen in de oude kist die met het hart van mijn liefste verzegeld is.
Hraj, maziko, hraj, z cicha na Dunaj.
Hoor, zingen, hoor Helder langs de Donau
moja galanenka
12
LIEDTEKSTEN
Uit Zigeunermelodieën op.55 Tekst: Adolf Heyduk (1835-1923)
Uit Zigeunermelodieën op.55 Engelse vertaling © 2004 by Gayle Royko Heuser, http://www.lieder.net/
A les je tichý
The forest is quiet all around
A les je tichý kolem kol, jen srdce mír ten ruší, a černý kouř, jenž spěchá v dol, mé slze v lících, mé slze suší.
The forest is quiet all around; only the heart is disturbing the peace. As if black smoke is flowing, tears flow down my cheeks and so they dry.
Však nemusí jich usušit, necht’ v jiné tváře bije. Kdo v smutku může zazpívat, ten nezhynul, ten žije, ten žije!
They need not dry let other cheeks feel them. The one who can in sorrow sing will not die but lives and lives on.
Struna naladěna
The string is taut
Struna naladěna, hochu, toč se v kole, dnes, snad dnes převysoko, zejtra, zejtra, zejtra zase dole!
The string is taut – young man turn, spin, twirl! Today reach the heights, tomorrow down again
Pozejtří u Nilu za posvátným stolem; struna již, struna naladěna, hochu, toč, hochu, toč se kolem!
and after tomorrow, at the holy table of the Nile. The taut string is stretched – turn young man - turn and twirl!
13
LIEDTEKSTEN
Bedřich Smetana Aria van Karolina uit Dve Vdovy Tekst: Emanuel Züngel
Aria van Karolina uit Dve Vdovy
Samostatně vládnu já všemi statky svými, svrchovaná moc je má nade poddanými.
Lady of the land, I reign over field and country, Queen of an entire domain, Served by all and sundry.
Kážu orat, sít i žít, řídím vinobraní, všecko musí tak se dít, jak chce vzácná paní.
Time to sew or time to reap, Mow lawns, trim the borders, Shoe the horses, sheer the sheep, I give all the orders.
Heslo dávám,předsedávám o žních jako Živa pravá, v chlévě, v stáji v poli, v háji, všecko má jen řídit hlava.
Prima-donna of the dairy, Autocrat of sty and stable, My cuisine is legendary And my brew a thing of fable.
V blízku, v dáli každý chválí moje včelařství a lnářství, má jehňátka, drůbež, zkrátka celé vzorné hospodářství.
Famous for my bees and honey, Healthy flocks, and flax and linen, When the sky’s serene and sunny I’m the happiest of women.
Nuže, co chceš více mít, ptám se tebe znova? Může-li pak lépe žít v světě která vdova?
Who is better off than I? Weigh the evidence presented, Think it over, then reply: Tell me, lives there widow more contented than I?
Na výstavy posílám výrobky já svoje, na ukázku zasílám zvířata i stroje.
At the county fair I star, Winning all the glory. My displays are best by far In each category.
14
LIEDTEKSTEN
Za to odměn dostává se mi dost i chvály, v novinách se hlásává jméno mé do dáli. Platím berně stále, věrně, volím povždy s deklaranty, všecky listy musím čísti jako všickni malkontanti.
Then my name is in the news, Sometimes half a column, And I comfort those who lose In words wise and solemn. I complain and pay my taxes, Read the journals, barely noting How the market wanes and waxes;
Starostovi šosákovi dělám oposici stále, agituji, kandiduji, a tak dále, a tak dále.
Ever first in line for voting. I speak out on matters local, Claim the mayor’s but a novice And the governor a yokel. Throw the rascals out of office!
Nuže, co chceš více mít, ptám se tebe znova? Může-li pak lépe žít v světě která vdova?
Who is better off than I? Weigh the evidence presented, Think it over, then reply: Tell me, lives there widow more contented than I?
15
LIEDTEKSTEN
Pjotr Iljitsj Tschaikovsky Podrugi milyya
Dear friends for whom I sing,
Aria van Pauline uit Pique Dame Tekst: Modest Tsjaikovski
Engelse vertaling: Rosa Newmarch
Da! Vspomnila! Podrugi milyya, v bezpechnosti igrivoī, podplyasovoi napev vy rezvites’ vlúgakh.
Ah! Now I know! Dear friends for whom I sing, Who know nor care nor sorrow, But still can sport in happy groves And sunny fields,
I ya kak vyzhila v Arkadi ishchastlivoī, i ya na utrye dnei v sikh roshchakh i polyakh minutny radosti vkusila.
I too once dwelt among the peaceful groves of Arcady, Have hailed the dawn joyful days Upon this selfsame earth, And known the bliss of living.
Lyubor’ v mechtakh zlatykh mne schastiye sulila, nochtozh dostalos’ mne v sikh radostnykh mestakh: Mogila!
The golden dreams of love, My earlier years have brightened, Alas! Of all those fair and radiant visions Now remains one hope alone: Death calls me!
16
LIEDTEKSTEN
Het is avond
Uzh vecher Duet Lisa en Pauline uit Pique Dame
Uzh vecher, oblakov pomerknuli kraya, Posledni luch zari na bashnyakh umiraet;
Het is avond, wolkenkleur van de avond, de laatste straal van de schemering verlicht de torens
Poslednyaya v reke blestyaschaya struya s potukhshim nebom ugasaet.
de laatste glanzende golven van de rivier worden steeds donkerder alles wordt stil
Kak slit s prokhladoyu rastenii aromat, Kak sladko v tishine u brega strui pleskanye, Kak tikho veyanye efira po vodam
Alles is koel en alles ruikt hoe heerlijk de rust, de stilte van het water hoe heerlijk de rust, de adem van de nacht boven het water het trillen van de blaadjes in het water.
I gibkoi ivy trepetanye.
17
LIEDTEKSTEN
Georg Friedrich Händel May jewels
Vezzi, lusinghe Aria Ginerva uit Ariodante Tekst: Antonio Salvi
May jewels, adornments, and vivacity make my countenance more attractive to my beloved.
Vezzi, lusinghe, e brio rendano il volto mio più vago al mio tesor.
Claudio Monteverdi Zolang ik je bewonder
Pur ti miro, Duet Nerone en Poppea uit L’incoronazione di Poppea Tekst: Giovanni Francesco Busenello (1598-1659)
Zolang ik je bewonder, zolang ik je begeer, zolang ik je omhels, zolang ik je omarm, zal er geen pijn meer zijn, en geen verdriet, o mijn leven, mijn schat. Ik ben de jouwe, jij bent de mijne. mijn hoop, zeg me, zeg, mijn liefste, dat je trouw zult zijn. Wees mijn zegen, mijn hart, mijn hele leven.
Pur ti miro, Pur ti godo, Pur ti stringo, Pur t’annodo, Più non peno, Più non moro, O mia vita, o mi tesoro. Io son tua... Tuo son io... Speme mia, dillo, dì, Tu sei pur, speme mia L’idol mio, dillo, dì, Tu sei pur, Sì, mio ben, Sì, mio cor, mia vita, sì.
18
LIEDTEKSTEN
Georg Friedrich Händel She deceives my sweet affection
Mi lusingha il dolce affetto Aria Rugiero uit Alcina Tekst: Antonio Fanzaglia
Mi lusinga il dolce affetto con l’aspetto del mio bene. Pur chi sà? Temer conviene, che m’inganni amando ancor. Mi lusinga. . .
She deceives my sweet affection with the aspect of my dearest. Yet who knows? It is as well to fear that, in loving, I may again be deceived. Sweet affection flatters me.
Ma se quella fosse mai che adorai, e l’abbandono; infidele, ingrato io sono, son crudele e traditor. Mi lusinga
But were this really she whom I adored, and I now forsook her, then would I be unfaithful, ungrateful, and a cruel traitor. Sweet affection flatters me
19
LIEDTEKSTEN
Wolfgang Amadeus Mozart If I have lost my father
Se il padre perdei Aria Ilia uit Idomeneo Tekst: Giambattista Varesco
Se il padre perdei, La patria, il riposo, a Idomeneo Tu padre mi sei, Soggiorno amoroso È Creta per me.
If I have lost my father, my country and my peace of mind, to Idomeneo you are now a father to me, and Crete is for me a blessed land to stay.
Or più non rammento Le angoscie, gli affanni Or gioia, e contento, Compenso a miei danni Il cielo mi diè.
Now I recall no more my anguish and distress; now heaven has given me joy and contentment to compensate for my loss.
20
LIEDTEKSTEN
Ah, tell me sister
Ah guarda sorella Duet Fiordiligi en Dorabella uit Cosí fan Tutte Tekst: Lorenzo da Ponte (1749-1838) Fiordiligi
Fiordiligi
Ah, guarda, sorella, Se bocca più bella, Se petto più nobile Si può ritrovar.
Ah tell me sister, If one could ever find A nobler face, A sweeter mouth.
Dorabella
Dorabella
Osserva tu un poco, Che fuoco ha ne’ sguardi! Se fiamma, se dardi Non sembran scoccar.
Just look, See what fire is in his eye, If flames and darts Do not seem to flash forth!
Fiordiligi
Fiordiligi
Si vede un sembiante Guerriero ed amante.
This is the face Of a soldier and a lover.
Dorabella
Dorabella
Si vede una faccia Che alletta e minaccia.
This is a face Both charming and alarming.
Fiordiligi
Fiordiligi
Io sono felice.
I am happy.
Dorabella
Dorabella
Felice son io.
How happy I am!
Fiordiligi en Dorabella
Fiordiligi en Dorabella
Se questo mio core Mai cangia desio, Amore mi faccia Vivendo penar.
If ever my heart Changes its affection, May love make me Live in pain.
21
LIEDTEKSTEN
Deh per questo
Ah, for this moment only
Aria Sesto uit La clemenza di Tito Tekst: Pietro Metastasio (1698-1782)
Engelse vertaling: Brad Suverkrop
Deh, per questo istante solo ti ricorda il primo amor, che morir mi fa di duolo il tuo sdegno, il tuo rigor.
Ah, for this moment only, remember the affection we once felt, for it causes me to die of sorrow, your disdain and firmness.
Di pietade indegno, e vero. soi spirar io deggio orror. Pur saresti men severo se vedessi questo cor.
It is true I am unworthy of mercy, and that the sight of me must inspire horror, yet you would be less severe, if you could see this heart.
Disperato vado a morte, ma il morir non mi spaventa. ll pensiero mi tormenta che fui teco un traditor!
Desperate I go to death but dying does not frighten me. The thought that torments me is that I have betrayed you.
(Tanto affanno soffre un core, ne si more di dolor!)
(Ah, that a heart can suffer such anguish and not die from the pain.)
22
LIEDTEKSTEN
Ah, forgive me
Ah perdona Duet Annio en Servilia uit La clemenza di Tito Annio
Annio
Ah, perdona al primo affetto Questo accento sconsigliato: Colpa fu del labbro usato A così chiamarti ognor.
Ah, forgive, my former love, that thoughtless word; it was the fault of lips accustomed always to call you so.
Servilia
Servilia
Ah, tu fosti il primo oggetto, Che finor fedel amai; E tu l’ultimo sarai Ch’abbia nido in questo cor.
Ah, you were the first person whom I ever truly loved; and you will be the last to be sheltered in my heart.
Annio
Annio
Cari accenti del mio bene.
Dear words of my beloved!
Servilia
Servilia
Oh mia dolce, cara speme.
O my sweet, dear hope!
Servilia en Annio
Servilia en Annio
Più che ascolto i sensi tuoi, In me cresce più l’ardor. Quando un’alma è all’altra unita, Qual piacere un cor risente! Ah, si tronchi dalla vita Tutto quel che non è amor.
The more I hear your words, the greater grows my passion. When one soul unites with another, what joy a heart feels! Ah, eliminate from life all that is not love!
23
biografie Componist Antonín Dvo rˇák
Antonín Dvo rák ˇ (1841-1904) ging in 1857 studeren aan de Praagse orgelschool en kort daarna werd hij, bij gebrek aan ander werk, altviolist in een amusementsorkest dat speelde in cafés en op straat. Hij bekwaamde zich als autodidact in het componeren.
carrière als componist in een stroomversnelling en kreeg hij ook internationale erkenning. In 1891 werd hij docent aan het Praags conservatorium en vanaf 1892 woonde Dvo rák ˇ in Amerika om aan het conservatorium van New York les te geven. Hij kampte echter met heimwee naar zijn geboortegrond en in 1895 besloot hij met zijn gezin terug te keren naar zijn geliefde Bohemen. In 1901 werd Dvo rák ˇ benoemd tot artistiek directeur van het conservatorium in Praag, waar hij op 1 mei 1904 op 62-jarige leeftijd stierf. De dag van zijn begrafenis op 4 mei werd uitgeroepen tot dag van nationale rouw.
Bed rˇich Smetana
De Tsjechische componist Bed rich ˇ Smetana (1824-1884) was een talentvol kind; hij speelde op vijfjarige leeftijd in een strijkkwartet en een jaar later debuteerde hij als pianist. Op achtjarige leeftijd componeerde hij zijn eerste muziekstuk. In 1843 studeerde Smetana aan het conservatorium van Praag. Daar maakte hij kennis met Franz Liszt die een goede vriend van hem werd en hem financieel ondersteunde. In 1856 vertrok Smetana naar Göteborg in
Op voorspraak van Johannes Brahms ontving Dvo rák ˇ een Oostenrijkse staatsbeurs en vanaf die tijd raakte zijn 24
biografie
Zweden, waar hij dirigeerles en kamermuziekrecitals gaf. Hij werd er ook dirigent van het Philharmonische Gesellschaft. In 1859 keerde hij terug naar Praag. In 1863 opende hij een muziekschool met als doel de Tsjechische muziek te promoten. In 1866 werd Smetana dirigent van het Nationale Theater, om vooral Tsjechische opera’s uit te voeren. In 1874 werd hij in korte tijd doof, maar hij ging ondanks zijn handicap door met componeren. Als gevolg van syfilis werd Smetana in 1883 geestesziek en werd hij opgenomen in een psychiatrische kliniek in Praag, waar hij op 60-jarige leeftijd overleed.
Pjotr Iljitsji Tsjaikovski
Pjotr Iljitsj Tschaikovsky (1840-1893) werd geboren in Sint Petersburg. Na zijn opleiding aan het Conservatorium in Sint Petersburg werd hij in 1865 daar benoemd als docent muziektheorie en een jaar later verschenen zijn eerste grote werken, waaronder de Eerste Symfonie. Het lesgeven zag hij als een noodzakelijk kwaad en in 1877 bood een rijke bewonderaarster, gravin Nadesjda Filaretovna von Meck, hem de mogelijkheid 25
zich helemaal aan het componeren te wijden. Tschaikovsky slaagde erin om invloeden uit de WestEuropese klassieke muziek te verbinden met de Russische muziektraditie. In 1887 dirigeerde hij voor het eerst eigen werk, en vertoefde hij minstens de helft van het jaar buiten Rusland. Op 6 november 1893 overleed hij op 53-jarige leeftijd aan cholera, maar aan deze doodsoorzaak wordt steeds meer getwijfeld.
biografie
portret: Balthasar Denner (1685-1749)
Georg Friedrich Händel
Music op, waar zijn Italiaanse opera’s hoogtij vierden. In 1751, tijdens het schrijven van zijn laatste oratorium Jephta, kreeg hij last van zijn ogen en werd hij geleidelijk blind. In 1753 was hij volledig blind geworden, maar bleef desondanks wel orgel spelen en dirigeren. Hij stierf op 14 april 1759 en werd in de Westminster Abbey begraven.
Al op jonge leeftijd openbaarde zich bij Georg Friedrich Händel (1685-1759) zijn talent en belangstelling voor muziek. Hij begon zijn muziekopleiding bij de organist Friedrich Zachow, maar studeerde daarnaast rechten.
Claudio Monteverdi
De Italiaanse renaissancecomponist Claudio Monteverdi (1567-1643) was al op zijn zestiende een bekwaam organist en violist. Ook publiceerde hij zijn eerste bundel geestelijke muziek. In 1613 werd hij kapelmeester van de San Marco in Venetië. Hier schreef hij talloze composities die hem in heel Europa beroemd maakten. 1630 was zijn rampjaar; tijdens de Oostenrijkse belegering van Mantua gingen twaalf van zijn opera’s verloren en in Venetië brak de pest uit. Monteverdi liet zich kort daarop tot priester wijden. Naast meerdere opera’s zijn Monteverdi’s belangrijkste werken acht bundels met
Al snel genoot hij grote faam als organist en werd hij aangesteld als organist in de gereformeerde domkerk van Halle. In 1710 werd hij hofkapelmeester in Hannover. In datzelfde jaar maakte hij zijn eerste reis naar Londen. Twee jaar later ging hij opnieuw naar Londen en vanaf 1714 vestigde hij zich er definitief. Daar richtte hij de Royal Academy of 26
biografie
madrigalen (1587-1651) en de schitterende Mariavespers (1610). Zijn positie als componist voor de late renaissance wordt vergeleken met die van Shakespeare voor de literatuur .
Wolfgang Amadeus Mozart
Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) trok als componerend, viool- en pianospelend wonderkind tussen zijn zesde en zijn 23e jaar samen met zijn vader door Europa. Zijn enorme vermogen tot absorberen maakte dat deze reizen een diepgaande invloed hadden op zijn componeren. In Salzburg was hij aanvankelijk als hofmusicus in dienst van de aartsbisschop, maar in 1781 kwam het tot een breuk en Mozart vestigde zich in Wenen als eerste zelfstandige musicus in de geschiedenis. Daar werd hij beroemd en rijk maar gaf het 27
geld te makkelijk uit, zodat hij toch altijd geldgebrek had. Met zijn soloconcerten, symfonieën, opera’s en kamermuziek wist hij twee soorten publiek te bedienen: het grote, niet speciaal onderlegde publiek, en de ‘kenners’. Of het nu ging om opera, de symfonie, het soloconcert, het strijkkwartet, de pianoliteratuur of het vocale vlak, op alle gebieden leverde Mozart bijdragen die gelden als de beste en de bekendste in zijn soort.
biografie
Uitvoerenden Judith van Wanroij Sopraan
De Nederlandse sopraan Judith van Wanroij studeerde aanvankelijk rechten, maar begon met succes een zangcarriere, die al spoedig leidde tot succes met het winnen van de eerste prijs op een naar Erna Spoorenberg vernoemde zangwedstrijd. Haar zangstudies aan het Amsterdams Conservatorium bij onder anderen Charles van Tassel en Margreet Honig kon zij voortzetten aan de Nieuw Opera Academie. Een krachtige impuls kreeg haar zangloopbaan dankzij William Christie, die haar uitnodigde voor een tournee met zijn ensemble Les Arts Florissants. Momenteel is Judith een graag geziene gast bij belangrijke festivals en orkesten zoals het Festival van Aix-enProvence en het Koninklijk Concertgebouworkest.
28
biografie
Barabara Kozelj Mezzosopraan
Ook de mezzosopraan Barbara Kozelj studeerde aan de Nieuwe Opera Academie. Daaraan vooraf gingen zangstudies in haar geboorteland Slovenië en aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag waar Sasja Hunnego haar lesgaf.
foto: Merlijn Doomernik
Zij heeft al vele operarollen op haar naam staan, zoals Flosshilde in Wagners Rheingold, maar voelt zich even goed thuis op een kleiner podium bij een liedrecital. Daarnaast is zij ook vaak te horen bij symfonieorkesten, zoals met Mahlers Lieder eines fahrenden Gesellen of Ravels Sheherazade. Bij het Koninklijk Concertgebouworkest zong zij in de spraakmakende Matthäus Passion die Iván Fischer daar in 2012 dirigeerde.
29
biografie
Thomas Beijer Piano
Met het winnen van het YPF Nationaal Pianoconcours deed Thomas Beijer in 2008 duidelijk van zich spreken.
foto: Koos Breukel
De door Jan Wijn aan het Conservatorium van Amsterdam opgeleide pianist viel op door zijn muzikale persoonlijkheid en ideĂŤenrijkdom. Niet verwonderlijk dat hij zich ook profileert als componist. In 2008 verscheen van Thomas Beijer een eerste cd met werken van Brahms, gevolgd door een cd met composities van Rachmaninov. In 2011 sloot hij zijn masterstudie piano af met de hoogste onderscheiding.
30
biografie
Ginette Puylaert Sopraan
Daarna studeerde Ginette door aan de master opleiding in Den Haag bij dezelfde docente. Afgelopen zomer nam Ginette deel aan de Lucerne Festival Academy waar zij het grillige stuk Coro uitvoerde van Berio, met jonge internationale musici gedirigeerd door Sir Simon Rattle. In 2013, participeerde Ginette in the Britten-Pears Young Artiste Programme waar zij de rol van Second Woman in Purcells Dido & Aeneas zong. In september 2012 ontmoette Ginette pianiste Michelle Chow bij hun deelname aan de Claude Debussy masterclass van Meinard Kraak en Rudolph Jansen. Zij ontwikkelden een sterke vriendschap en in 2013 deed het duo mee aan de Hugo Wolf masterclass door Meinard Kraak en Phyllis Ferwerda. In april 2015 zullen zij deelnemen aan het Internationaal Lied Duo Concours te Enschede.
Ginette Puylaert (rechts) & Michelle Chow (links)
Sopraan Ginette Puylaert studeerde tijdens haar bachelor opleiding bij Lenie van den Heuvel op het Koninklijk Conservatorium in Den Haag en studeerde af in 2013.
Michelle Chow Piano
Michelle Chow is geboren in Nederland, maar spendeerde het grootste deel van haar jeugd in China, waar zij op 7-jarige leeftijd haar eerste pianolessen kreeg van haar tante. Toen haar talent werd ontdekt, startte zij haar lessen bij Qi Li. Op 13-jarige leeftijd keerde Michelle terug naar Nederland, waar zij haar studie voorzette bij Marlies van Gent op de School voor Jong Talent aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. In 2012 werd zij toegelaten tot de Bachelor piano opleiding in hetzelfde instituut en begon haar studie bij haar huidige docente Ellen Corver. 31
Grote Zangers
Colofon Stichting Grote Zangers De serie Grote Zangers is een samenwerking tussen Muziekgebouw aan ’t IJ en de Stichting Grote Zangers.
Stichting Grote Zangers Theo van den Bogaard, directeur Lia van der Steen, communicatie Marian Lases, voorprogramma Leo Spigt, mecenaat Partners Muziekgebouw aan ’t IJ Alferink Artists Management Contact Stichting Grote Zangers Herengracht 458 1017 CA Amsterdam t 020 6643151 info@grotezangers.nl Volg ons op www.grotezangers.nl
32
VERWACHT
wo 6 mei 2015 serie grote zangers grote zaal / 20.15 uur voorprogramma / 19.30 uur
Christoph Prégardien + Malcolm Martineau Schubert en Mahler
Christoph Prégardien is zonder meer een van de grootste liedzangers van nu. Hij beschikt over een schitterende, heldere stem en weet diep door te dringen in de psychologie van een lied. Al dertig jaar brengt hij jaarlijks een nieuwe cd uit, om dat liedrepetoire vervolgens over de hele wereld te zingen. Hiermee is hij de belangrijkste ambassadeur van de Duitse liedkunst.
foto: Marco Borggreve
Voor Prégardien begon 2014 goed: hij werd genomineerd voor de Grammy Best Classical Vocal Solo voor zijn vertolking van Schuberts Winterreise. De Schotse pianist Malcolm Martineau, in dit concert zijn muzikale partner, speelde vorig seizoen ook op indrukwekkende wijze Schubert in het Muziekgebouw: Die schöne Müllerin met bariton Florian Boesch. Christoph Prégardien
33
VERWACHT
Maart
do 26 mrt / 20.15 uur
vr 10 apr / 20.15 uur
zo 15 mrt / 15.00 uur
Nieuw Ensemble Boulez 90
Nederlands Kamerkoor Bach, Bach, Bach
Nayan Ghosh + Terry Riley + Niti Ranjan Biswas Indian Night
ma 30 mrt / 19.30 uur
di 17 mrt / 20.15 uur
Emma Kirkby + Jakob Lindberg De Gouden Eeuw van het lied + college Michel de Montaigne
Orkest van de 18e Eeuw + Cappella Amsterdam Matthäus Passion
April
Hello Terry Riley Legacy Night za 11 apr / 23.59 uur
za 4 apr / 20.15 uur
wo 18 mrt / 20.15 uur
Nicholas Angelich Études-tableaux
Nieuw Amsterdams Peil Aan Barrels
8 apr -12 apr
vr 20 mrt / 20.15 uur
World Minimal Music Festival
Combattimento Stabat Mater
za 11 apr / 20.30 uur
Ralph van Raat + Saskia Lankhoorn Piano Marathon zo 12 uur / 13.30 uur / Kleine Zaal
Ensemble SCALA Solar Neon
www.muziekgebouw.nl/festival/
zo 12 apr / 15.00 uur
worldminimal/
Ives Ensemble + Exaudi Jesus’ Blood
za 21 mrt / 15.00 uur
wo 8 apr / 20.15 uur
De IJ-Salon Battle of the clarinets
Terry Riley & Friends Opening Night
di 24 + vr 27 mrt / 20.15 uur
do 9 apr / 20.15 uur
Amsterdam Sinfonietta Carnaval met de Jussens
Asko|Schönberg Tread on the Trail
wo 25 mrt / 19.30 uur
do 9 apr / 23.00 uur
Pierre-Laurent Aimard + Tamara Stefanovich Boulez’ complete pianowerk
Ralph van Raat Late Night
34
zo 12 apr / 20.15 uur
Terry Riley Solo za 18 apr / 12.30 uur
Nederlands Philharmonisch Orkest Jeugdopera: Anne en Zef (10+) Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.