zo 15 mrt 2015 serie koren Grote Zaal / 15.00 uur
nederlands kamerkoor Bach, Bach, Bach
PROGRAMMA
zo 15 mrt 2015 serie koren serie nederlands kamerkoor grote zaal / 15.00-16.35 uur duur ca. 50 minuten voor de pauze ca. 25 minuten na de pauze
Nederlands Kamerkoor Bach, Bach, Bach
voorprogramma
Erik van Nevel dirigent Stephen Taylor orgel Frank Wakelkamp cello Hendrik-Jan Wolfert contrabas
Grote Zaal / 14.30-14.50 uur
Kamerkoor Vocoza Sanne Nieuwenhuijsen dirigent Johann Sebastian Bach (1685‑1750) Lobet den Herrn, BWV 230 (1727) Carlo Gesualdo (1566-1613) / Igor Stravinsky (1882-1971) Tres Sacrae Cantiones (1959)
Tekst toelichting: RenĂŠ van Peer
Johann Sebastian Bach (1685-1750 ) Singet dem Herrn ein neues Lied, BWV 225 (1727) Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788 ) Der Kampf der Tugend (1767) Bitten (1767) Trost der Erlösung (1767) Sven-David Sandström (1942) Lobet den Herrn (2003) Johann Sebastian Bach Fürchte dich nicht, ich bin bei dir, BWV 228 (1726) PAUZE Johann Sebastian Bach Jesu, meine Freude, BWV 227 (1723) Sven-David Sandström Der Geist hilft unser schwachheit auf (2008) Knut Nystedt (1915-2014 ) Immortal Bach (1997)
inleiding Het Nederlands Kamerkoor brengt een programma rond de zes motetten die Johann Sebastian Bach schreef. Drie van deze motetten worden tegenover eigentijdse werken gezet van Knut Nystedt en Sven-David Sandström, die door Bach geïnspireerd zijn. Daarnaast drie motetten van Bachs zoon Carl Philipp Emanuel. op een andere manier onder elkaar komen te staan. Sven-David Sandström uit Zweden heeft voor de teksten van de motetten nieuwe muziek geschreven. Je hoort Bach op de achtergrond rondzingen, maar Sandström laat hem volkomen uit de bocht vliegen.’
‘Het leek ons een interessant gegeven om oorspronkelijke werken van Bach in het perspectief te zetten van mensen die na hem kwamen’, zegt Tido Visser, directeur van het Nederlands Kamerkoor. ‘Je kunt natuurlijk de zes originele motetten gezamenlijk ten gehore brengen, maar we vonden het mooi om variaties aan te brengen, er een mozaïek van te maken. We hebben de componisten en tijdperken flink door elkaar gehusseld. Tussen Bach en de twee Scandinaviërs slaan we een brug die twee eeuwen omspant. Het wordt zo één grote familie.’
Het motet groeide uit tot een geliefde muziekvorm Het motet als genre is voor het eerst gedocumenteerd rond het begin van de dertiende eeuw. In de eeuwen die daarop volgden, groeide het uit tot een van de belangrijkste en meest geliefde muziekvormen. Het motet was aanvankelijk een relatief korte compositie voor a capella koor, op zowel gewijde als wereldlijke teksten, een ideaal medium voor de polyfonie die zich in die periode ontwikkelde. Pas later kregen motetten een uitsluitend sacrale inhoud, en werden begeleidende instrumenten toegevoegd. Het
De korte motetten van Carl Philipp Emanuel Bach zijn al een stap verder in de ontwikkeling van de muziek. ‘Ze zijn vrij ingetogen in vergelijking met andere composities van hem’, aldus Visser. ‘Maar er zit een harmonische rijkdom in die je bij zijn vader nog niet tegenkomt. De Noor Knut Nystedt ontrafelt in Immortal Bach het koraal Komm, süßer Tod tot je als het ware bij het DNA van de muziek uitkomt. Hij zet de tijd stil en laat dezelfde regels zo zingen door vijf groepen dat de noten steeds 4
inleiding
Johann Sebastian Bach
was geen duidelijk afgebakend genre. In een muzieklexicon uit 1732 dat in Leipzig gedrukt werd, schreef de musicoloog en componist Johann Gottfried Walther (een achterneef van Johann Sebastian Bach): ‘Een motet is een compositie op een citaat uit de bijbel, bedoeld voor stemmen zonder instrumenten (met uitzondering van basso continuo) en opgesierd met fuga’s en imitaties; maar ook kunnen de vocale partijen georkestreerd worden voor allerhande instrumenten ter ondersteuning van de stemmen.’
Singet dem Herrn ein neues Lied / Jesu, meine Freude / Fürchte dich nicht, ich bin bei dir Bach gebruikte voor deze motetten citaten uit de Heilige Schrift: teksten uit het boek Psalmen en Jesaja, maar ook uit een van de brieven van de apostel Paulus aan de Romeinen. Daarnaast verwerkte hij er spirituele teksten in van Duitse schrijvers en predikers als Johann Franck, Paul Gerhardt en Johann Gramann, die zich na een ontmoeting met Maarten Luther aansloot bij de Reformatie. Terwijl Jesu, meine Freude en Fürchte dich nicht waarschijnlijk geschreven zijn voor begrafenissen, is Singet dem Herrn ein neues Lied juist optimistisch van karakter. Jesu, meine Freude is het meest uitgebreide van Bachs motetten. Qua lengte en complexiteit doet het niet onder voor zijn cantates, maar het is geschreven voor koor zonder solisten. Bach gebruikt in dit gespiegelde motet uiteenlopende vormen. Het draaipunt is het middelste van de elf delen, een vijfstemmige dubbelfuga op een tekst uit de brief van Paulus: ‘Ihr aber seid nicht fleischlich, sondern geistlich, so anders Gottes Geist in euch wohnet. Wer aber Christi Geist nicht hat, der ist nicht sein.’
Hoewel Bachs motetten doorgaans met begeleiding uitgevoerd worden, staat niet vast dat het de ‘authentieke’ manier is om ze uit te voeren. Blijkbaar liet hij ze zelf ook a capella zingen. Overigens is het goed mogelijk dat hij er meer schreef dan deze zes, maar dat een groot aantal verloren gegaan is.
5
inleiding
Carl Philipp Emanuel Bach
Sven-David Sandström
Carl Philipp Emanuel Bach componeerde in 1767 een set van vier motetten. Ze waren aanzienlijk korter dan die van zijn vader.
De Zweedse componist Sven-David Sandström treedt in de voetsporen van voorgangers uit de barok als Henry Purcell, Dietrich Buxtehude en Georg Friedrich Händel.
Der Kampf der Tugend / Bitten / Trost der Erlösing
Lobet den Herrn / Der Geist hilft unser Schwachheit auf
Hij schreef ze op teksten uit de tien jaar eerder verschenen bundel Geistliche Oden und Lieder van de dichter en moraalfilosoof Christian Fürchtegott Gellert (1715-1769), een vertegenwoordiger van de Duitse Verlichting. Gellert zelf beschouwde deze verzameling gedichten en hymnen als het beste dat hij geschreven heeft. De motetten van C.P.E. Bach grijpen enerzijds terug op compositietechnieken die zijn illustere vader toepaste, zoals complexe fuga’s; anderzijds hoor je dat hij zich los aan het maken is van de strenge architectuur van de barokmuziek. Hij veroorlooft zich vrijheden waar zijn vader niet aan toegekomen was. Trost der Erlösung bevindt zich in een spectaculair middengebied. Het is een bijzonder ingewikkeld weefsel van stemmen die om elkaar heen wentelen, maar werpt tegelijkertijd zijn schaduw vooruit naar de briljante trio’s uit klassieke opera’s.
Het is dan ook geen wonder dat hij ook composities gemodelleerd heeft naar het voorbeeld van Johann Sebastian Bach, te beginnen met de Hohe Messe in 1993. Vorig jaar nog schreef hij een eigen Matthäus Passion. In deze werken volgt hij precies de opzet en de teksten die Bach ook gebruikte. Dat deed hij ook toen Stefan Parkman, dirigent van het Zweedse Radiokoor, hem in 2003 vroeg motetten te componeren op de teksten die Bach gebruikt had. Een daarvan was Lobet den Herrn. Hij completeerde de serie van zes in 2008 met Der Geist hilft unser Schwachheit auf. In de muziek is Sandströms geestesverwantschap met Bach terug te horen, maar hij geeft er een ontegenzeggelijk twintigste-eeuwse draai aan. Of, zoals de directeur van het Nederlands Kamerkoor Tido Visser het verwoordt: Sandström klinkt alsof hij Bach uit de bocht laat vliegen. 6
inleiding
Knut Nystedt
de koe die de Britse kunstenaar Damien Hirst in plakjes gesneden heeft.’ Door zo diep in het wezen van de muziek te duiken, roept Immortal Bach het gevoel op van een onderdompeling in een betoverende hallucinatie.
Immortal Bach
In Immortal Bach legt Knut Nystedt het koraal Komm, süßer Tod (BWV 478) van Johann Sebastian Bach onder de microscoop. Hij laat het koor alleen de eerste twee regels zingen. Die worden in ruim vijf minuten steeds opnieuw herhaald door een koor dat in vijf delen opgesplitst en over de ruimte verdeeld is, maar elke keer worden de noten op een andere manier op elkaar gelegd. Het origineel blijft door de samenklanken heen schemeren, maar toch maken ze de indruk alsof ze eindeloos opgerekt zijn. Ze vormen clusters die langzaam opwolken, zich verdichten en weer openen. Op die momenten zie als het ware het silhouet van Bach in de muziek afgetekend staan. ‘Het zijn exact dezelfde noten die je bij iedere herhaling hoort’, zegt Tido Visser. ‘Maar doordat Nystedt de ritmeaanduidingen verwijderd heeft, komen ze steeds in andere combinaties samen. Door het oprekken van de noten krijg je het gevoel dat hij de tijd stilzet. Dat geeft je de mogelijkheid om scherp te stellen op het weefsel van de muziek, zoals je dat met een microscoop zou doen. Het doet mij denken aan 7
liedteksten Johann Sebastian Bach
Singet dem Herrn ein neues Lied (BWV225) Coro I, Coro II
Koor I, koor II
Singet dem Herrn ein neues Lied, die Gemeine der Heiligen sollen ihn loben. Israel freue sich des, der ihn gemacht hat. Die Kinder Sion sei‘n fröhlich über ihrem Könige, sie sollen loben seinen Namen im Reihen; mit Pauken und mit Harfen sollen sie ihm spielen.
Zing de Heer een nieuw lied, Laat de gemeente der heiligen hem loven. Israël moge zich verheugen over hem, die hem gemaakt heeft. De kinderen van Sion juichen over hun Koning Laten zij zijn naam loven met reidans; Hem psalmzingen met trom en harp.
Aria und Choral
Aria en koraal
Aria, Coro I
Aria, koor I
Gott, nimm dich ferner unser an, denn ohne dich ist nichts getan mit allen unsern Sachen. Drum sei du unser Schirm und Licht, und trügt uns unsre Hoffnung nicht, so wirst du‘s ferner machen. Wohl dem, der sich nur steif und fest auf dich und deine Huld verläßt.
God, zorgt U voor ons in het vervolg want zonder U leiden al onze zaken tot niets. Wees daarom ons Scherm en Licht en als onze hoop ons niet bedriegt dan zal U dat blijven zijn. Welzalig hij, die stevig en vast zijn vertrouwen op U en Uw genade vestigt.
8
LIEDTEKSTEN
Choral, coro II
Koraal, koor II
Wie sich ein Vater erbarmet über seine junge Kinderlein, so tut der Herr uns allen, so wir ihn kindlich fürchten rein. Er kennt das arm Gemächte, Gott weiß, wir sind nur Staub, gleich wie das Gras vom Rechen, ein Blum und fallend Laub. Der Wind nur drüber wehet, so ist es nicht mehr da, also der Mensch vergehet, sein End das ist ihm nah.
Zoals een vader zich ontfermt over zijn jonge kinderen, zo doet de Heer aan ons allen zolang we hem puur als een kind vrezen. Hij kent onze zwakheid, God weet, dat we slechts stof zijn zoals het gras onder de hark een bloem en vallend loof. De wind die blaast erover, en het is verdwenen. Aldus vergaat het ook de mens, zijn einde is hem nabij.
Coro I, Coro II
Koor I, koor II
Lobet den Herrn in seinen Taten, lobet ihn in seiner großen Herrlichkeit! Alles, was Odem hat, lobe den Herrn, halleluja!
Looft de Heer om zijn machtige daden, looft hem in zijn geweldige grootheid. Alles wat adem heeft, love de Heer, Halleluja!
9
LIEDTEKSTEN
Carl Philipp Emanuel Bach Der Kampf der Tugend
Oft klagt dein Herz, wie schwer es sei, Den Weg des Herrn zu wandeln, Und täglich seinem Worte treu, Zu denken und zu handeln. Wahr ist‘s, die Tugend kostet Müh, Sie ist der Sieg der Lüste; Doch richte selbst: Was wäre sie, Wenn sie nicht kämpfen müßte?
Dikwijls verzucht je hart: het is zwaar de Heer te volgen en elke dag zijn woord getrouw te denken en te doen zoals Hij dat wil. Hoe waar! Het valt niet mee om de deugd indachtig te zegevieren over lage lusten. Maar bedenk dan: waardeloos zou deugd zijn als zij strijd onwaardig ware.
Die, die sich ihrer Laster freun, Trifft die kein Schmerz hienieden? Sie sind die Sklaven eigner Pein, Und haben keinen Frieden. Der Fromme, der die Lüste dämpft, Hat oft auch seine Leiden. Allein, der Schmerz, mit dem er kämpft, Verwandelt sich in Freuden.
Zij die de zonde heerlijk vinden, Worden zij niet door smart getroffen? Zij zijn slaven van hun eigen lusten waar ze nooit genoeg van krijgen. De vrome, die zijn lust beteugelt, kent ook het leed maar al te goed, maar de pijn van zijn verzet, wordt op den duur juist zijn vreugde.
Du streitest nicht durch eigne Kraft, Drum muß es dir gelingen. Gott ist es, welcher beides schafft, Das Wollen und Vollbringen. Wenn gab ein Vater einen Stein Dem Sohn, der Brot begehrte? Bet oft; Gott müßte Gott nicht sein, Wenn er dich nicht erhörte.
Je strijdt niet alleen, je wordt geholpen, daarom weet je dat het lukt. Wilskracht, volharding om te slagen, de bron voor beide ligt bij God. Gaf ooit een vader zijn hong’rige zoon, stenen in plaats van een stukje brood? Bid vele malen; God was God niet als hij daar niet voor openstond.
Und endlich, Christ, sei unverzagt, Wenn dir‘s nicht immer glücket; Wenn dich, so viel dein Herz auch wagt, Stets neue Schwachheit drücket. Gott sieht nicht auf die Tat allein, Er sieht auf deinen Willen. Ein göttliches Verdienst ist dein! Dies muß dein Herze stillen.
Geef niet op, in Christus’ naam, als je faalt bij de eerste poging. Als je, wat je hart je ook ingeeft, zwak blijkt en in verleiding komt. God kijkt niet alleen naar je daden, voor hem telt ook watje oprecht wilt. Dat is wat God je in staat is te geven! Hij zorgt voor de rust die je hart begeert. 10
LIEDTEKSTEN
Carl Philipp Emanuel Bach Bitten
Gott, deine Güte reicht so weit, So weit die Wolken gehen, Du krönst uns mit Barmherzigkeit Und eilst, uns beizustehen. Herr, meine Burg, mein Fels, mein Hort, Vernimm mein Flehn, merk auf mein Wort; Denn ich will vor dir beten!
God, Heer, uw goedheid reikt zo wijd, Zo ver de wolken drijven, Gij kroont ons met barmhartigheid, Helpt overeind ons blijven. Heer, Gij mijn burcht, mijn rots, mijn oord, Verneem mijn roep, aanhoor mijn woord, Want ik wil tot u bidden.
Ich bitte nicht um Überfluß Und Schätze dieser Erden. Laß mir, so viel ich haben muß, Nach deiner Gnade werden. Gib mir nur Weisheit und Verstand, Dich, Gott, und den, den du gesandt, Und mich selbst zu erkennen.
Ik smeek u niet om overvloed En schatten hier op aarde. Laat mij, zoveel ik hebben moet, Verkrijgen naar uw waarde. Geef mij slechts wijsheid en verstand, Om u, God, en ook uw gezant, En mijzelf goed te kennen.
Ich bitte nicht um Ehr und Ruhm, So sehr sie Menschen rühren; Des guten Namens Eigentum Laß mich nur nicht verlieren. Mein wahrer Ruhm sei meine Pflicht, Der Ruhm vor deinem Angesicht, Und frommer Freunde Liebe.
Ik bid u niet om eer en faam, Wat mensen zo graag kiezen; Laat mij ‘t bezit van goede naam, Laat dat mij niet verliezen. Mijn ware roem, zij dat mijn plicht Mijn roem ook voor uw aangezicht, En sympathie van vrienden.
So bitt ich dich, Herr Zebaoth, Auch nicht um langes Leben. Im Glücke Demut, Mut in Not, Das wolltest du mir geben. In deiner Hand steht meine Zeit; Laß du mich nur Barmherzigkeit Vor dir im Tode finden.
Zo vraag ‘k u niet, o Heerser groot, Om lang te mogen leven. Geluk en deemoed, moed in nood, Wil dat wel aan mij geven. Want in uw hand toch staat mijn tijd; Laat mij alleen barmhartigheid Bij u in ‘t sterven vinden.
11
LIEDTEKSTEN
Carl Philipp Emanuel Bach Trost der Erlösung
Gedanke, der uns Leben giebt, Welch Herz vermag dich auszudenken! „Also hat Gott die Welt geliebt, Uns seinen Sohn zu schenken!“
Welk hart zou in staat zijn te bedenken, wat ons leven zinvol maakt: ‘God heeft de wereld zo liefgehad, dat hij bereid was ons zijn Zoon te schenken!’
Des Sohnes Gottes Eigentum, Durch ihn des ewgen Lebens Erbe, Dieß bin ich; und das ist mein Ruhm, Auf den ich leb und sterbe.
De Zoon van God behoor ik toe en door hem erf ik het eeuwige leven, dat is de glorie die mij ten deel valt bij mijn leven en bij mijn dood.
Erfüll mein Herz mit Dankbarkeit, So oft ich deinen Namen nenne, Und hilf, daß ich dich allezeit Treu vor der Welt bekenne.
Vervul mijn hart van dankbaarheid, steeds als ik uw naam aanroep, en help mij dat ik altijd laat zien, dat ik U trouw ben voor immermeer.
Hat Gott uns seinen Sohn geschenkt, So laß mich noch im Tode danken: Wie sollt uns der, der ihn geschenkt, Mit ihm nicht alles schenken!
Heeft God ons zijn Zoon geschonken, laat mij dan bij mijn dood nog bedenken: Hij die ons Hem heeft geschonken, heeft ons daarmee alles willen schenken!
Sven-David Sandström Lobet den Herrn
Lobet den Herrn, alle Heiden, und preiset ihn, alle Völker! Denn seine Gnade und Wahrheit waltet über uns in Ewigkeit. Alleluja.
Looft de Heer, alle gij volken, roemt hem, alom ter wereld: ons omgeeft zijn genade, grootmachtig, en de trouw van de Heer staat voor eeuwig. Halleluja!
(Psalm 117: 1, 2)
12
LIEDTEKSTEN
Johann Sebastian Bach
Fürchte dich nicht, ich bin bei dir (BWV 228) Furchte dich nicht, ich bin bei dir; weiche nicht, denn ich bin dein Gott! Ich stärke dich, ich helfe dir auch, ich erhalte dich durch die rechte Hand meiner Gerechtigkeit.
Vrees niet, want ik ben met u; zie niet angstig rond, want Ik ben uw God. Ik sterk u, ook help Ik u, ook ondersteun Ik u met mijn heilrijke rechterhand.
(Jesaja 41:10)
Furchte dich nicht, denn ich habe dich erloset, ich habe dich bei deinem Namen gerufen, du bist mein.
Vrees niet, want Ik heb u verlost, Ik heb u bij uw naam geroepen, gij zijt mijn.
(Jesaja 43:1)
Herr, mein Hirt, Brunn aller Freuden, du bist mein, ich bin dein, niemand kann uns scheiden. Ich bin dein, weil du dein Leben und dein Blut mir zu gut in den Tod gegeben. Du bist mein, weil ich dich fasse und dich nicht, o mein Licht, aus dem Herzen lasse. Laß mich, laß mich hingelangen, da du mich und ich dich lieblich werd umfangen.
Heer, mijn herder, bron van alle vreugde, Gij zijt mijn, ik ben de Uwe, niemand kan ons scheiden. Ik ben de Uwe, want U gaf Uw leven en Uw bloed voor mijn welzijn met Uw sterven. U bent van mij, want ik ben van U vervuld en laat U, mijn licht, niet uit mijn hart gaan. Laat mij tot U komen, zodat U mij en ik U met liefde kan omarmen.
(Paul Gerhardt)
13
LIEDTEKSTEN
Johann Sebastian Bach Jesu, meine Freude (BWV227)
Jesu, meine Freude, meines Herzens Weide, Jesu, meine Zier, ach, wie lang, ach lange ist dem Herzen bange und verlangt nach dir! Gottes Lamm, mein Bräutigam, außer dir soll mir auf Erden nichts sonst Liebers werden.
Jezus, mijn vreugde, de weide van mijn hart, Jezus, mijn sieraad, Ach, hoe lang is mijn hart al bang en verlangt naar U. Gods Lam, mijn bruidegom, Zonder u is niets op deze aarde voor mij van belang.
Es ist nun nichts Verdammliches an denen, die in Christo Jesu sind, die nicht nach dem Fleische wandeln, sondern nach dem Geist.
Voor hen dus die in Jezus zijn, bestaat er nu geen vonnis meer. Zij die niet naar het vlees, maar naar de Geest handelen.
Unter deinem Schirmen, bin ich vor den Stürmen alles Feinde frei. Lass den Satan wittern, lass den Feind erbittern, mir steht Jesus bei. Ob es itzt gleich kracht und blitzt, ob gleich Sünd und Hölle schrecken: Jesus will mich decken.
Onder Uw schilden ben ik voor de stormen vrij van mijn vijanden. Laat de Satan woeden, laat de vijand gloeden, Jezus staat mij bij. Of het nu dondert of bliksemt, tegen de zonde en de hel, Jezus zal mij behoeden.
Denn das Gesetz des Geistes, der da lebendig machet in Christo Jesu, hat mich frei gemacht von dem Gesetz der Sünde und des Todes.
De wet van de Geest die in Christus Jezus het leven schenkt, heeft mij vrijgemaakt van de wet van de zonde en de dood.
Trotz dem alten Drachen, Trotz des Todesrachen, Trotz der Furcht darzu! Tobe, Welt, und springe, ich steh hier und singe in gar sichrer Ruh. Gottes Macht hält mich in acht,
Ondanks de oude draak, ondanks de doodswraak, ondanks de angst daarvoor! Raast wereld, en spring, ik sta hier en zing geheel in zekere rust. Gods macht neem ik in acht, 14
LIEDTEKSTEN
Erd und Abgrund muß verstummen, ob sie noch so brummen.
aarde en afgrond zullen verstommen, ook al zijn ze aan het brommen.
Ihr aber seid nicht fleischlich, sondern geistlich, so anders Gottes Geist in euch wohnet. Wer aber Christi Geist nicht hat, der ist nicht sein.
Maar u leidt geen zondig leven meer, maar u leeft in de Geest, omdat de Geest van God in u woont. iemand die de Geest van Christus niet bezit, behoort Hem niet toe.
Weg mit allen Schätzen! Du bist mein Ergötzen, Jesu, meine Lust! Weg ihr eitlen Ehren, ich mag euch nicht hören, bleibt mir unbewußt! Elend, Not, Kreuz, Schmach und Tod soll mich, ob ich viel muß leiden, nicht von Jesu scheiden.
Weg met alle schatten! Jij bent mijn behagen, Jezus, mijn verlangen! Weg, ijdele glories, ik wil jullie niet horen, blijf mij onbekend! Ellende, Nood, het Kruis, Smaad en Dood zullen mij, hoewel ik veel moet lijden, niet van Jezus scheiden.
So aber Christus in euch ist, so ist der Leib zwar tot um der Sünde willen; der Geist aber ist das Leben um der Gerechtigkeit willen.
Als Christus in u is, blijft uw lichaam wel door de zonde aan de dood gewijd, maar uw geest leeft, dankzij de gerechtigheid.
Gute Nacht, o Wesen, das die Welt erlesen, mir gefällst du nicht. Gute Nacht, ihr Sünden, bleibet weit dahinten, kommt nicht mehr ans Licht! Gute Nacht, du Stolz und Pracht! Dir sei ganz, du Lasterleben, gute Nacht ergeben.
Goedenacht, o wezen, dat de wereld verkiest, mij beval jij niet. Goedenacht, jullie zonden, blijf ver achter, kom niet meer aan het Licht! Goedenacht, trots en pracht! Moge jij, schandelijk leven, een goedenacht worden gegeven.
So nun der Geist des, der Jesum von den Toten auferwecket hat, in euch wohnet, so wird auch derselbige, der Christum von den Toten auferwecket hat, eure sterblichen Leiber lebendig machen, um des willen, daß sein Geist in euch wohnet.
Als de geest van Hem die Jezus heeft opgewekt uit de doden in u woont, zal Hij, die Christus uit de doden heeft laten opstaan, ook uw sterfelijk lichaam levend maken door de kracht van zijn Geest, die in u woont. 15
LIEDTEKSTEN
Weicht, ihr Trauergeister, denn mein Freudenmeister, Jesus, tritt herein. Denen, die Gott lieben, muß auch ihr Betrüben lauter Zucker sein. Duld ich schon hier Spott und Hohn, dennoch bleibt du auch im Leide, Jesu, meine Freude.
Wijk, triest fantoom, want mijn heer van vreugde Jezus, treedt binnen. Want zij die God liefheeft, vinden dat hun smart verzoet moet worden. Hier duld ik spot en hoon, nochtans blijf jij, zelfs lijdend, Jezus mijn vreugde.
(tekst: Johann Franck/Johann Crüger, Romeinen 8)
Sven-David Sandström
Der Geist hilft unser Schwachheit auf Der Geist hilft unser Schwachheit auf. Denn wir wissen nicht, was wir beten sollen, wie sich‘s gebühret, sondern der Geist selbst vertritt uns aufs beste mit unaussprechlichem Seufzen. Der aber die Herzen forschet der weiß, was des Geistes Sinn sei, denn er vertritt die Heiligen nach dem, das Gott gefället.
De Geest helpt ons in onze zwakheid. Wij weten immers niet wat we in ons gebed tegen God moeten zeggen, maar de Geest zelf pleit voor ons met woordloze zuchten. God, die ons doorgrondt, weet wat de Geest wil zeggen. Hij weet dat de Geest volgens zijn wil pleit voor allen die hem toebehoren.
(Rom. 1:8, 26, 27)
Du heilige Brunst, süßer Trost, nun hilf uns fröhlich und getrost, in deinem Dienst beständig bleiben, die Trübsal uns nicht abtreiben. O Herr, durch dein Kraft uns bereit, und stärk des Fleisches Blödigkeit, daß wir hie ritterlich ringen, durch Tod und Leben zu dir dringen. Halleluja.
Gij heilige gloed, zoete troost, wees met ons, dat wij onverpoosd en vrolijk U ten dienste staan, dan drijft ons niets bij U vandaan. Schenk, Heer, ons kracht van uwe kracht, Geef ons de moed, geef ons de macht, De goede strijd hier te strijden, Tot eindlijk Gij ons zult bevrijden. Halleluja!
(M. Luther)
16
LIEDTEKSTEN
Knut Nystedt Immortal Bach
Komm, Süßer Tod. Komm, sel‘ger Ruh‘. Komm führe mich in Friede.
Kom, zoete dood. Kom, zalige rust. Kom, breng mij naar vrede.
17
biografie COMPONISTEN Johann Sebastian Bach
Hij is misschien niet de enige die aanspraak zou kunnen maken op de titel, maar Johann Sebastian Bach (1685-1750) geldt voor velen als de grootste componist die ooit geleefd heeft. Nog steeds vormen zijn werken een toetssteen voor zowel componisten als musici. Als geen ander voor hem wist hij eenvoud en complexiteit, emotie en muzikale architectuur, geestelijke
inhoud en doordachte vorm met elkaar te combineren. Met zijn Wohltemperiertes Klavier uit 1722 was hij de eerste die stelselmatig alle toonaarden muzikaal onderzocht die op een modern toetsinstrument gepeeld kunnen worden. Zijn Matthäus Passion en Cello Suites behoren tot de iconen van de westerse muziek. Als componist was hij niet alleen baanbrekend maar ook uiterst productief, gezien het feit dat hij ruim 250 cantates op zijn naam zette. Hij was bovendien een begenadigd klavecinist en organist.
Carl Philipp Emanuel Bach In productiviteit deed Carl Philipp Emanuel Bach (17141788 ), de tweede zoon van Johann Sebastian Bach, nauwelijks onder voor zijn vader. C.P.E. Bach schreef een groot aantal liederen en werken voor toetsinstrumenten. Daarnaast verdiepte hij 18
zich als theoreticus in de uitvoeringspraktijk.
Zo schreef hij met Versuch über die wahre Art das Clavier zu spielen een leerboek dat indertijd van grote invloed was, maar dat ook tegenwoordig nog van belang is omdat het een indruk geeft van de manier waarop toetsinstrumenten in zijn tijd bespeeld werden. In zijn muziek bevindt hij zich in een overgang van de barok naar de klassieke school van Haydn en Mozart, die hem als geestelijk vader beschouwden. Meer dan componisten uit de barok draaide het hem om de emotionele werking van muziek. Sven-David Sandström
biografie
Sven-David Sandström
genre dat het dichtst bij zijn hart lag, koormuziek.
zich nadrukkelijker toeleggen op gewijde muziek. Hij schrijft een oratorium, missen en een Messiah, waarin hij tekst en opzet van Georg Friedrich Händel nauwgezet volgt. Sinds 2008 heeft hij voor elke zondag in het kerkelijke jaar een stuk geschreven: a capella koorwerken, maar ook cantates en instrumentale composities.
De Zweedse componist Sven-David Sandström (1942) brak internationaal door met een uitvoering van zijn Through and through door het Koninklijk Concertgebouworkest in 1974.
Naast zijn compositiestudie bij Aaron Copland studeerde hij orgel en directie. Hij was dirigent van het Noors Solistenkoor en het Noorse kamerkoor Schola Cantorum, dat hij oprichtte. Deze koren brachten veel van zijn composities in première. Het merendeel van Nystedts oeuvre bestaat uit koorwerken met een geestelijke lading. Daarnaast baseerde hij zich in zijn composities op Noorse volksmuziek. Immortal Bach is zijn bekendste werk.
Aanvankelijk werd hij gerekend tot de modernisten en hun hang naar complexiteit in muziek. Na 1980 echter treedt er een kentering op in zijn componeren. Hij gaat meer koorwerken schrijven, en hij richt zijn aandacht op de barok. Muziek uit die periode gebruikt hij als blauwdruk voor zijn eigen composities. Ook gaat hij
foto: Norsk Musikkinformasjon | Lisbeth Risne
foto: Eva Rudling
Knut Nystedt
In zijn leven heeft de Noorse componist Knut Nystedt (1915-2014) veel veranderingen in de muziek langs zien komen. Hij bleef zich richten op het 19
biografie
UITVOERENDEN Erik Van Nevel Dirigent
Erik Van Nevel studeerde hobo, zang en directie aan het Lemmensinstituut te Leuven en aan de Koninklijke Conservatoria te Brussel en Antwerpen. Hij is oprichterdirigent van Currende, dat regelmatig te gast is op de grote Europese Festivals. In solistische bezetting zingt Erik Van Nevel met het Currende Consort. Van 1983 tot 2000 was hij kapelmeester van de Brusselse kathedraal en heeft er de Capella Sancti Michaelis opgericht. Hij was gedurende vele jaren
een enthousiast zanger in het Huelgas-ensemble van zijn oom Paul. Zowel met Currende als met het Brussels Kathedraalkoor realiseerde hij verschillende cd-opnamen die door de internationale muziekpers zeer positief werden onthaald, waaronder een reeks van 10 cd’s met een overzicht van de Nederlandse Polyfonisten. Van 1980 tot 1985 was hij assistent-dirigent van het toenmalig BRT-radiokoor. Erik Van Nevel doceert koordirectie, kamermuziek en oude muziekpraktijk aan het Lemmensinstituut te Leuven. Daarnaast geeft hij steeds meer privéles aan dirigenten en zangers en wordt hij uitgenodigd ensembles en groepen muzikaal te coachen.
Stephen Taylor Orgel
Stephen Taylor begon zijn muzikale carrière als koorknaap aan de kathedraal van Bristol en was Organ Scholar van Jesus College, Oxford. Na zijn komst naar Nederland studeerde Taylor orgel bij Ewald Kooiman, Nico van den Hooven en Jan 20
Welmers. In 1977 behaalde hij de Prix d’Exellence aan het Conservatorium van Utrecht.
Stephen Taylor is organist van de Utrechtse Nicolaïkerk en heeft een drukke concertpraktijk als solist en continuospeler. Daarnaast publiceerde Taylor een methode voor praktische harmonisatie en diverse artikelen, waaronder een studie van orgelcompositie en orgelspel in Nederland in de periode 1940-1960. Zijn Engelse vertaling van Ton de Leeuws Muziek van de twintigste eeuw is door de Amsterdam University Press uitgegeven. In 2006 ontving Stephen Taylor de Maartenspenning van de gemeente Utrecht voor zijn bijzondere verdiensten op cultureel gebied.
biografie
Frank Wakelkamp Cello
Frank Wakelkamp studeerde cello aan het Utrechts Conservatorium bij Dmitri Ferschtman en Maarten Mostert. Als orkestmusicus werkte hij met Anima Eterna, Concerto d’Amsterdam, Currende, Les Musiciens du Louvre, Al Ayre Español.
musicologisch onderzoek naar de voorheen onbekende Klein. In juni 2002 debuteerde hij op de viola da gamba en in 2003 soleerde hij voor het eerst in de Matthäus Passion van Bach. Sinds 2009 geeft hij minors barokcello aan de Fontys Hogeschool in Tilburg.
Hendrik-Jan Wolfert Contrabas
Hendrik-Jan Wolfert (1962) studeerde contrabas aan het Utrechts Conservatorium en raakte in de Domcantorij onder leiding van Maarten Kooij enthousiast voor het spelen van barokmuziek.
Met het Holland Boys Choir nam hij de onder andere 200 religieuze cantates van Johann Sebastian Bach op als continuo-cellist en als bespeler van de violoncello piccolo. Ook nam hij een solocd op met cellosonates van de Amsterdamse barokcomponist Jacob Klein, uitgebracht bij Muziekgroep Nederland (CV 125). Hiervoor verrichte hij
Hij specialiseerde zich verder bij het Barokorkest van de Europese Gemeenschap en 21
studeerde vervolgens aan het Koninklijk Conservatorium Den Haag historische uitvoeringspraktijk, waar hij in 1993 de aantekening Kamermuziek behaalde. Sindsdien maakt hij deel uit van diverse gespecialiseerde ensembles, waaronder Currende, Les Arts Florissants en het Huelgas Ensemble. Met deze ensembles gaf hij concerten in de meeste Europese landen, de Verenigde Staten en Japan. Met het ensemble Bachplus voert hij iedere maand cantates van Johann Sebastian Bach uit. Onlangs werkte hij mee aan de Händelproductie van Barokopera Amsterdam. In dit concert bespeelt Hendrik-Jan een ‘gitaarbas’ die rond 1700 in Noord Italië werd gebouwd.
biografie
Nederlands Kamerkoor Het Nederlands Kamerkoor is al meer dan 75 jaar een begrip en het koor staat al decennia lang aan de wereldtop. Het Nederlands Kamerkoor is meer dan de som der delen, want door critici in binnen- en buitenland geroemd om zijn homogene klank én om de solistische kwaliteit van de individuele zangers. Het Nederlands Kamerkoor ziet het als zijn opdracht om koormuziek als kunstvorm springlevend te houden. Door te zoeken naar nieuwe vormen, door compositieopdrachten die grenzen verkennen en door prikkelende samenwerkingen. Het leidt tot concerten die niet alleen als mooi worden ervaren, maar ook als een belevenis. Educatie en participatie maakt onlosmakelijk deel uit van de missie van het Koor. Nederland kent duizenden amateurkoren en talloze jeugd- en kinderkoren. Het Nederlands Kamerkoor verzorgt coaching, workshops en ‘adopteert’ koren als voorprogramma van zijn eigen concerten. Naast de eigen concertseries
gaat het Koor regelmatig samenwerkingsverbanden aan met gerenommeerde ensembles als het Koninklijk Concertgebouworkest, Asko|Schönberg, La Fenice en Concert Lorrain. Het Koor heeft zo’n vijfenzeventig cd’s uitgebracht, waarvan verschillende zijn bekroond. Sinds 2011 waakt de Est Risto Joost over het behoud van de unieke klank van het Nederlands Kamerkoor, per 1 augustus 2015 zal hij opgevolgd worden door Peter Dijkstra. Het Nederlands Kamerkoor kende in oprichter Felix de Nobel zijn eerste chefdirigent. Uwe Gronostay, Tõnu Kaljuste en Stephen Layton waren zijn respectievelijke opvolgers. Stuk voor stuk dirigenten die de koormuziek in het algemeen en het Nederlands Kamerkoor in het bijzonder, van nieuwe, grootse impulsen voorzagen.
22
Sopranen Annet Lans Mónica Monteiro Lauren Armishaw Maria Valdmaa Orlanda Velez Isidro Alten Marleene Goldstein Karin van der Poel Kaspar Kröner Åsa Olsson Annemieke van der Ploeg Tenoren Alberto ter Doest William Knight João Moreira Lior Leibovici Falco van Loon Bassen Kees Jan de Koning Gilad Nezer Matthew Baker Jelle Draijer Ralf Ernst
foto: Gerrit Schreurs 2014
biografie
23
VERWACHT
wo 22 apr 2015 serie koren grote zaal / 20.15 uur
Cappella Amsterdam Rachmaninov Vespers
Het behoort tot de mooiste en meest indrukwekkende Russische koorwerken, de Vespers die Rachmaninov een eeuw geleden componeerde. Hij gebruikte veel oude, kerkelijke melodieën in de hoop dat het werk in de Russisch-orthodoxe liturgie zijn weg zou vinden. Door de dramatische setting en grote virtuositeit die het van de uitvoerenden vereist, is dat echter nooit gebeurd. Uitstekend geschoolde stemmen, een verfijnde koorklank en een concertzaal met een uitmuntende akoestiek vormen de ideale omstandigheden voor deze compositie, die eigenlijk de titel ‘wake voor de gehele nacht’ (Vigilie) draagt. In concertvorm, zonder liturgische lezingen, gaat er geen nacht overheen. Maar in dit meesterwerk van Rachmaninov lijkt de tijd vrijwel stil te staan.
24
Sergei Rachmaninov
VERWACHT
za18 apr 2015 serie nederlands kamerkoor grote zaal / 20.15 uur
Nederlands Kamerkoor In Skandinavische kringen
Een Noord-Europees concertprogramma van contrasten: de bisschop en de heiden. Wie geloof je, wie verkies je? Vanuit die vraag creĂŤerde Risto Joost, chef-dirigent van het Nederlands Kamerkoor, een programma waarin heidense en christelijke riten om voorrang strijden.
foto: Kaupo Kikkas
Noord-Europa heeft een oersterke koortraditie, die fantastische zangers, koren ĂŠn componisten voortbrengt. In het dagelijks leven van de ScandinaviĂŤr speelt de natuur een grotere rol dan in het verstedelijkte westen. Een natuur waar die heidense riten nog navoelbaar zijn. De componisten van dit programma laten zich door die mystiek vangen. Risto Joost
25
VERWACHT
Maart di 17 mrt / 19.00 uur college + 20.15 uur concert
Emma Kirkby + Jakob Lindberg De Gouden Eeuw van het lied + college Michel de Montaigne
ma 30 mrt / 19.30 uur
za 11 apr / 20.30 uur
Orkest van de 18e Eeuw + Cappella Amsterdam Matthäus Passion
Hello Terry Riley Legacy Night za 11 apr / 23.59 uur
April za 4 apr / 20.15 uur
Ralph van Raat + Saskia Lankhoorn Piano Marathon
Nicholas Angelich Études-tableaux
zo 12 apr / 13.30 uur / Kleine Zaal
Nieuw Amsterdams Peil Aan Barrels
8 apr -12 apr
Ensemble SCALA Solar Neon
World Minimal Music Festival
zo 12 apr / 15.00 uur
vr 20 mrt / 20.15 uur
www.muziekgebouw.nl/festival/
Combattimento Stabat Mater
worldminimal/
wo 18 mrt / 20.15 uur
za 21 mrt / 15.00 uur
De IJ-Salon Battle of the clarinets di 24 + vr 27 mrt / 20.15 uur
Amsterdam Sinfonietta Carnaval met de Jussens wo 25 mrt / 19.30 uur
Pierre-Laurent Aimard + Tamara Stefanovich Boulez’ complete pianowerk do 26 mrt / 20.15 uur
Nieuw Ensemble Boulez 90
Ives Ensemble + Exaudi Jesus’ Blood
wo 8 apr / 20.15 uur
zo 12 apr / 20.15 uur
Terry Riley & Friends Opening Night
Terry Riley Solo
do 9 apr / 20.15 uur
za 18 apr / 12.30 uur
Asko|Schönberg Tread on the Trail do 9 apr / 23.00 uur
Nederlands Philharmonisch Orkest Jeugdopera: Anne en Zef (10+)
Ralph van Raat Late Night
za 18 apr / 20.15 uur
vr 10 apr / 20.15 uur
Nayan Ghosh + Terry Riley + Niti Ranjan Biswas Indian Night 26
Nederlands Kamerkoor In Scandinavische kringen… Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.