do 30 apr 2015 donderdagavond serie serie nederlands blazers ensemble Grote Zaal / 20.15 uur
nederlands blazers ensemble De Hemel
PROGRAMMA
do 30 apr 2015 Donderdagavond serie serie nederlands blazers ensemble Grote Zaal / 20.15-21.30 uur
NEDERLANDS BLAZERS ENSEMBLE
DUUR: ca. 70 minuten zonder pauze
De Hemel
inleiding
Bart Moeyaert verteller
foyerdeck 1 / 19.15-19.45 uur
Joseph Haydn (1732-1809) Die sieben letzte Worte unseres Erlösers am Kreuze (1787) bewerking Hans van der Heide
Door Saskia Törnqvist
NA AFLOOP Na afloop bent u van harte welkom op het afterconcert door het NBE en hun gasten. Het boek en de cd van De Hemel zijn na het concert te verkrijgen bij de merchandisestand, waar u ze kunt laten signeren door Bart Moeyaert en de blazers. Dit concert wordt live uitgezonden door Omroep MAX op NPO Radio 4 Partners Donderdagavondserie:
Tekst toelichting: Bart Schneemann
TOELICHTING Na tien jaar is het werk af: met Die Schöpfung en Die Jahreszeiten van Joseph Haydn als uitgangspunt creëerden de Vlaamse schrijver/dichter Bart Moeyaert en het Nederlands Blazers Ensemble een eigen universum met De Schepping (2004) en Het Paradijs (2010). Met de laatste episode De Hemel (2015) wordt de cyclus afgerond en is het verhaal verteld. Ze zeggen wel eens dat een groot componist pas een groot componist is als hij of zij veel ellende heeft meegemaakt. Dat je pas diepe muziek kan componeren, dat je pas de ziel van je toehoorders echt kan beroeren, als je in de steek bent gelaten door je ouders, syfilis onder de leden hebt, aan de drank verslaafd, depressief, armoedig of doof bent... dat soort dingen. Dit zou best wel eens waar kunnen zijn denkend aan grote componisten uit de zeventiende en achttiende eeuw als Mozart, Beethoven, Schubert en Schumann. Maar niet als het over Joseph Haydn gaat.
geplaatst, om muzieklessen te volgen en als sopraan mee te zingen bij de Wiener Sängerkaben. Hoewel de opleiding muzikaal niet veel voorstelt en het leven in het internaat niet al te vrolijk is, gaat het Haydn relatief goed. Tot hij op zijn zeventiende letterlijk op straat wordt gezet, want de baard komt in de keel en hij maakt zich er bij de koorleiding niet geliefder op als hij op een onbewaakt moment een geintje uithaalt en de staart van de pruik van een collega-sopraan tien centimeter korter knipt (ook in zijn composities zijn humor en schelmenstreken altijd een belangrijk bestanddeel).
Haydns carrière Haydns jeugd is misschien niet helemaal een ‘success story’: geboren in 1732 als nummer twee van twaalf kinderen van een arm gezin in Rohrau, een klein dorpje aan de OostenrijksHongaarse grens, ver weg van het culturele epicentrum Wenen. Zijn vader, een wagenmaker, herkent gelukkig het muzikale talent en ziet de noodzaak zijn zoon een gedegen muzikale opleiding te bieden. Daarom wordt de kleine achtjarige Joseph in een internaat in Wenen
Alles wat Haydn componeert is goud en wordt uitgegeven en gespeeld Maar goed nieuws: er komt snel een einde aan Josephs kommer en kwel. Want na een paar jaar als straatmuzikant, zonder een cent te makken, 3
TOELICHTING
klimt hij langzaam maar zeker uit het dal. Hij begint met het geven van muzieklessen en het begeleiden van zangers, maar gaat ook steeds meer en beter componeren. Zijn ongelofelijke talent wordt door een alsmaar groeiende groep Weners herkend en resulteert uiteindelijk – hij is dan 29 – in een aanstelling als hofcomponist en Kapelmeister bij Graaf Paul Anton van Esterházy, groot kunst- en muziekminnaar. Hier begint Joseph Haydns ‘success story’. Hij wordt beroemd, rijk en geliefd in heel cultureel Europa en een bijzonder productief componist. Pianomuziek, strijkkwartetten, koorwerken, symfonieën, opera’s, je kunt het zo gek niet bedenken: Haydn schudt het uit z’n mouw. Alles wat hij componeert is goud en wordt – uitzonderlijk voor een componist in die tijd – uitgegeven en gespeeld.
kruis, gevolgd door de eerste oratie, uitgesproken door de bisschop staande voor het altaar, en daarna de eerste van de zeven door Haydn te componeren Adagio’s voor orkest. Vervolgens de tweede van de zeven laatste woorden, de tweede oratie en het tweede Adagio. Enzovoorts, tot en met nummer zeven, afgesloten door een muziekstuk dat een aardbeving uitbeeldt, die de aarde overvalt als reactie op de kruisiging van de Verlosser. Elk van de negen delen moet ca. tien minuten duren. De betaling voor de opdracht is goed – geld is altijd een issue voor Haydn, cultureel ondernemer avant la lettre – en hij heeft geen twijfel over het belang van de inhoud, want hij heeft een onvoorwaardelijk godsgeloof: Haydn houdt van God en God houdt van Haydn. Deze opdracht voor muziek bij Jezus’ afscheid van het leven is dus op zijn lijf geschreven. En het is ongelofelijk mooie, beeldende muziek geworden, elk deel met een eigen karakter, geïnspireerd door de tekst en zoals bij bijna alle Haydnmuziek rijk aan muzikale ingevingen. Maar hoewel de ernst van het onderwerp eigenlijk anders doet vermoeden, heeft Haydn niet gekozen voor muziek die zwaar op de hand is, waar doodsangst uitspreekt. De muziek heeft juist een relatief lichte, hoopgevende toon en wil dankbaarheid uitdrukken: dankbaarheid
Opdracht van de bisschop En dan gebeurt het: op zijn 53e, op de toppen van zijn kunnen en roem, krijgt hij een niet alledaags verzoek. Een opdracht van de bisschop van Cadiz, een Spaanse havenstad, om een werk te componeren voor de liturgische dienst op goede vrijdag. Muziek ter omlijsting van de zeven laatste woorden van de Verlosser aan het kruis. De opdracht van de bisschop is helder: een introductie voor orkest, dan de eerste van de zeven laatste woorden van de Verlosser aan het 4
toelichting
voor de boodschap van de Verlosser. Haydn is, hoe moeilijk de opdracht ook is, blij met het resultaat: hij vindt de Zeven laatste woorden een van z’n mooiste composities.
Bart Moeyaert uit de trilogie van het leven af te maken: na ‘de Schepping’, ‘het Paradijs op aarde’ tot slot het afscheid van het leven. Zo gaat deze fantastische muziek van Haydn hand in hand met het fijnzinnige, wijze en aangrijpende verhaal, geschreven en verteld door Bart Moeyaert.
Bewerking Het Nederlands Blazers Ensemble speelt een hele ongebruikelijke versie horen van de Zeven laatste woorden: niet de originele versie voor symfonieorkest, maar een instrumentatie voor blazersensemble, contrabas en pauken. Dat is gek genoeg historisch verantwoord, want Haydn heeft zelf meerdere instrumentaties gemaakt van het meesterwerk. Hoe vaker het gespeeld werd hoe beter, vond Haydn, koopman als hij was. Het was in de achttiende eeuw gebruikelijk dat beroemde stukken werden bewerkt voor blazers, contrabas en pauken. omdat die bezetting geliefd was door de vele klankkleurmogelijkheden die blaasinstrumenten bieden, en dus de ideale manier om geliefde stukken terug te horen tegen relatief lage kosten. Daarom had een rijke edele vaak zo’n blazersensemble in dienst. Maar Haydn heeft geen versie van de Zeven laatste woorden voor blazersensemble geschreven, helaas. Daarom vroeg het Nederlands Blazers Ensemble meesterarrangeur Hans van der Heide dat alsnog te doen, in de geest van Haydn. En daagden ze de Vlaamse schrijver/acteur 5
BIOGRAFIEËN Componist Joseph Haydn Franz Joseph Haydn (1732-1809) was acht jaar oud toen hij sopraan werd in het knapenkoor van de Stephansdom in Wenen. Nadat hij daar op zeventienjarige leeftijd weg was gegaan, voorzag hij in zijn levensonderhoud als kopiist, privéleraar en begeleider. Hij schreef zijn eerste serenades en strijkkwartetten op bestelling van de plaatselijke adel en gegoede burgerij. In 1755 kreeg Haydn eindelijk een vaste betrekking als kapelmeester aan het hof van graaf von Morzin in Lukawitzen en in 1761 kwam hij in Eisenstadt in dienst bij vorst Paul II Anton Esterházy, die een jaar later werd opgevolgd door zijn zoon Nicolaas I Jozef. Hier schreef hij vele werken voor het vorstelijk orkest, waaronder pianowerken, liederen, 125 baritontrio’s en 24 opera’s.
Hij verwierf faam bij de vele gasten die bij de vorst op bezoek kwamen en ontving uitnodigingen en opdrachten uit Parijs, Londen, Amsterdam en Leipzig; ook in Amerika, Spanje en Italië werd zijn werk bekend. In 1790 vestigde hij zich als vrij kunstenaar in Wenen en ondernam twee reizen naar Engeland, waar hij 6
door het hof werd ontvangen en het eredoctoraat van Oxford ontving op voordracht van de beroemde muziekhistoricus Charles Burney. In 1795 keerde hij definitief terug naar Wenen. Daar hield hij zich tot zijn dood in 1809 vooral bezig met religieuze muziek.
biografie
Uitvoerenden Bart Moeyaert Verteller
Schrijven is sinds 1995 zijn beroep. Zijn boeken, zoals Kus me, Blote handen, Het is de liefde die we niet begrijpen en Broere worden door critici poĂŤtisch, sfeervol, filmisch genoemd. Zijn werk is vaak bekroond in binnen- en buitenland, Blote handen op kop. De Schepping werd bekroond met de Gouden Uil Jeugdliteratuurprijs. Verder mocht hij onder andere De Woutertje Pieterse Prijs, Zilveren Griffels en zes keer de Boekenleeuw in ontvangst nemen, onder meer voor De Melkweg en Wie klopt daar. Voor Dani Bennoni ontving hij
foto: Jonas Lampens
Bart Moeyaert schrijft zowel voor kinderen als voor volwassenen. Hij debuteerde al op heel jonge leeftijd met Duet met valse noten (1983). Het boek werd bekroond, vertaald, kreeg een tweede leven als musical en was een bestseller die een longseller werd.
de Nienke van Hichtumprijs. De bundeling van verhalen Jij en ik en alle andere kinderen verscheen in het jubileumjaar 2013 (dertig jaar schrijverschap) en het jaar erop volgde het alom gelauwerde De gans en zijn broer, van nieuwe tekeningen voorzien door Gerda Dendooven. Moeyaert vertaalde uit het Duits, Engels en Frans, schreef 7
een aantal scenario’s en toneelstukken, en debuteerde in 2003 zeer succesvol als dichter met Verzamel de liefde. Korte tijd later werd hij gevraagd twee jaar lang stadsdichter van Antwerpen te worden. Bart Moeyaert is de artistiek intendant van de gastlandpresentatie van Vlaanderen en Nederland op de Frankfurter Buchmesse in 2016.
biografie
Nederlands Blazers Ensemble Het Nederlands Blazers Ensemble (NBE) is een groep van ruim twintig topmusici die zo’n tachtig keer per jaar samenkomen om in binnenen buitenland bijzondere programma’s te spelen. Gezamenlijke bezieling en honger naar avontuur drijft het NBE tot het maken van theatrale muziekprogramma’s die zelden onder één muzikale noemer te vangen zijn; het NBE speelt muziek van alle soorten en maten die de zinnen en verbeelding prikkelt. Naast de Amsterdamse concertseries in Het Concertgebouw en Muziekgebouw aan ‘t IJ verzorgt het NBE ieder jaar het spraakmakende Nieuwjaarsconcert dat door de VARA op tv wordt uitgezonden. Het ensemble wordt regelmatig uitgenodigd voor bijzondere gelegenheden. Zo trad het NBE op tijdens staatsbezoeken in India, Thailand en Turkije, en
was het te gast in de fameuze PROMS serie in de Royal Albert Hall in Londen. Daarnaast mocht onder andere het NBE tijdens de inhuldiging van Zijne Majesteit Koning Willem-Alexander de muzikale invulling geven in de Nieuwe Kerk. Tevens is het programma van de dankbetuiging aan Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Beatrix op 1 februari 2014 samengesteld door Bart Schneemann, hoboïst en artistiek leider van het NBE. Het NBE kenmerkt zich niet alleen door haar eigen signatuur, hoge kwaliteit en diverse repertoire, maar toont met regelmaat haar maatschappelijke betrokkenheid middels bijzondere projecten, zowel in Nederland als internationaal. Het NBE hecht groot belang aan het maken van muziek met en voor minder kansrijken en op plaatsen waar levende muziek niet vaak klinkt. www.nbe.nl
8
Bart Schneemann, Ron Tijhuis hobo Harmen de Boer, Tom Wolfs klarinet Dorian Cooke, Marieke Stordiau fagot Ron Schaaper, Mirjam Steinmann hoorn Alexander Verbeek trombone Brandt Attema bastrombone Peter Prommel percussie Wilmar de Visser contrabas
foto: Remke Spijkers
biografie
9
VERWACHT
zo mei 2015 special grote zaal + bimhuis 13.00-21.15 uur
November Music Dag 2015
De beste muziek van nu door de makers van nu Volgend op de 22ste editie van November Music in Den Bosch – het belangrijkste internationale festival voor actuele muziek in Nederland – is het beste van het Bossche programma in het Muziekgebouw te horen. Met muziek van nu door de makers van nu en met ‘klanken die ertoe doen’, aldus de Volkskrant. 13.00 uur / GROTE ZAAL Rosa Ensemble + 33¹⁄³ Collective Soselo in Siberia 15.00 uur / BIMHUIS Ties Mellema The End of Desire 17.00 uur / BIMHUIS Zapp4 + Jan Bang Ambient Jazz 20.15 uur / GROTE ZAAL Saskia Lankhoorn Dances & Canons
10
VERWACHT
do 21 mei 2015 donderdagavond serie serie cappella amsterdam grote zaal / 20.15 uur
Cappella Amsterdam Ton de Leeuw in het Frans
‘Cappella geknipt voor De Leeuw’, kopte NRC al eerder. Ton de Leeuw (1926-1996) geldt als een van onze grootste componisten van de vorige eeuw. De laatste tien jaren van zijn leven woonde hij in Parijs. Zijn grote liefde voor de Franse taal komt in dit concert prachtig tot uitdrukking.
foto: Wim Jansen
De wonderschone lofzang op de liefde Car nos vignes sont en fleur is daar getuige van. Voor zijn muzikale taal keek Ton de Leeuw nog veel verder over de grens. De ‘achtergrond van een paar eeuwen Europese muziek’ was hem te beperkt en hij ontwikkelde een persoonlijke stijl waarin hij westerse en oosterse muziek met elkaar verbindt. Ton de Leeuw
11
VERWACHT
wo 14+do 15 okt 2015 donderdagavond serie serie nederlands blazers ensemble grote zaal / 20.15 uur
Nederlands Blazers Ensemble + Marco Beasley Una Odissea
De Italiaanse tenor Marco Beasley en componist/klavecinist Guido Morini schreven en componeerden ruim twaalf jaar geleden Una Odissea in opdracht van het Nederlands Blazers Ensemble. Een voorstelling die qua sfeer vierhonderd jaar geleden op het marktplein van een mediterrane stad opgevoerd had kunnen zijn. Na twaalf jaar herneemt het Nederlands Blazers Ensemble dit alom bejubelde programma, gebaseerd op Homerus’ Odyssee en geïnspireerd op het gedicht Ithaca van de Griekse dichter Konstantin Kavafis.
Marco Beasley
12
TO VRO T 40% EG KOR BOEK TING
NIEUW
SEIZOEN 11
Stel nú online uw ideale concertseizoen samen 13 MUZIEKGEBOUW.NL / 020 788 2000
VERWACHT
Mei vr 1 mei / 19.00 uur tot
di 5 mei / 18.30 uur / terras
di 12 mei / 20.15 uur
Zouthaven
Van Swieten Society De romantiek begint bij Beethoven
Vrijheidsmaaltijd
zo 3 mei / 1.00 uur
Online Radio Festival
di 5 mei / 20.15 uur
za 2 mei / 20.30 uur / Bimhuis
Carel Kraayenhof Ensemble Theaterconcert ‘Liberación’
Colin Stetson & Sarah Neufeld Club Cross-linx
wo 6 mei / 20.15 uur zo 3 mei
November Music Dag
Christoph Prégardien + Malcolm Martineau Schubert en Mahler
13.00 uur
Rosa Ensemble + 33¹⁄³ Collective Soselo in Siberia
vr 8 mei / 19.30 uur
Nederlands Kamerorkest + Tim Kliphuis Trio Changing Seasons
ma 4 mei / 21.00 uur
do 14 mei / 20.15 uur
De Nederlandse Bachvereniging Actus Tragicus vr 15mei / 20.15 uur
De IJ-Salon De geur van hout
za 16 mei / 20.15 uur
za 9 mei / 20.15 uur
Alexander Melnikov Skrjabin en Feldman
Signum Quartett Een carrousel van stijlen
zo 17 mei
Kindermiddag
20.15 uur
Saskia Lankhoorn Dances & Canons
Jordi Savall + Xavier Diaz-Latorre Spaanse improvisaties + college Columbus
za 9 mei / 15.00 uur
17.00 uur / Bimhuis
Zapp4 + Jan Bang Ambient Jazz
+ 20.15 uur concert
Zapp4 + Spinvis Hotel Atlantic
15.00 uur / Bimhuis
Ties Mellema The End of Desire
wo 13 mei / 19.00 uur college
di 12 mei / 12.30 uur
Lunchconcert Ism Conservatorium van Amsterdam
Nederlands Kamerorkest Herdenking op 4 mei 14
ma 18 mei / 20.30 uur / kleine zaal
Gabi The Rest Is Noise Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.