wo 7 okt 2015 serie koren grote zaal / 20.15 uur
pygmalion
O Traurigkeit! Van Sch端tz tot Bach
PROGRAMMA
wo 7 okt 2015 serie koren Grote Zaal / 20.15-22.00 uur DUUR: ca. 35 minuten voor de pauze ca. 45 minuten na de pauze
Pygmalion
O Traurigkeit! Van Schütz tot Bach Raphaël Pichon dirigent Hana Blažíková sopraan Maïlys de Villoutreys sopraan Lucile Richardot alt Samuel Boden tenor Christian Immler bas
Dit concert is in coproductie met Fondation Royaumont
Dit concert wordt door Omroep Max live uitgezonden op Radio 4.
Tekst toelichting: Clemens Romijn
Anoniem O Traurigkeit, O Herzeleid! (ca. 1620) Christoph Bernhard (1628-1692) Tribularer si nescirem (ca. 1670) Johann Christoph Bach (1642-1703) Mit Weinen hebt sich’s an (ca. 1675) Christoph Bernhard Herr, nun lässest du deinen Diener in Friede fahren (ca. 1670) Johann Christoph Bach Herr, wende dich und sei mir gnädig (ca. 1690) PAUZE Heinrich Schütz (1585-1672) Selig sind die Toten, SWV 391 (1648) Dietrich Buxtehude (ca. 1637-1707) Herzlich lieb hab ich dich o Herr, BuxWV 31 (ca. 1700) Johann Sebastian Bach (1685-1750) Christ lag in Todesbanden, BWV 4 (1708)
3
TOELICHTING Het bekendste beeld dat we van Johann Sebastian Bach hebben is dat van cantor van de Thomaskirche in Leipzig. Zevenentwintig jaar lang was hij verantwoordelijk voor de kerkmuziek op zon- en feestdagen in de vier belangrijkste kerken in Leipzig: de Thomaskirche, de Nicolaikirche, de Peterskirche en de Neue Kirche. Muziek in oorlogstijd Frappant is dat de basis voor de lutherse kerkcantate gelegd werd in de barre en ontwrichtende tijden van de Dertigjarige Oorlog. Die woedde in de eerste helft van de zeventiende eeuw, tussen 1618 en 1648. Voor stedelingen en bewoners van het Duitse platteland was het een tijdperk van verbijsterende wreedheden en verwoestingen. De oorlog werd beëindigd met de Vrede van Westfalen. De prijs was betaald door Jan Soldaat en de gewone man en vrouw in de straat. Een derde van de Duitse bevolking vond de dood in deze oorlog.
Daar componeerde hij zijn nu wereldberoemde passies, zijn zes motetten en de meeste van zijn ongeveer tweehonderdvijftig lutherse cantates. Die enorme hoeveelheid cantates én hun hoge kwaliteit, is een van de meest verbazingwekkende creatieve uitbarstingen uit de muziekgeschiedenis. Voor de uitvoeringen selecteerde hij de beste koorzangers uit de leerlingen van de naburige Thomasschule en studenten van de Leipziger Universiteit. Maar Bach voerde in Leipzig ook vroegere werken uit, bijvoorbeeld de cantates die hij schreef als concertmeester van Wilhelm Ernst von Saksen-Weimar, en de werken die hij schreef als organist in Mühlhausen en Arnstadt. En hij verdiepte zich in de muziek van oude meesters als Heinrich Schütz en minder oude als Christoph Bernhard, Johann Hermann Schein, Matthias Weckmann, Dietrich Buxtehude en Georg Böhm. Zo leverde hij al vroeg ware juwelen af met cantates als Christ lag in Todesbanden, BWV 4.
Tijdens de Dertigjarige Oorlog ging het muziekleven gewoon door Het is verbazingwekkend hoeveel er in het dagelijkse leven ‘gewoon’ doorging. Er zijn uit deze tijd bewijzen te over van menselijke veerkracht en creativiteit. Ook uit de muziekhistorie. Hofkapellen werden opgeheven 4
toelichting
of afgeslankt, maar componisten schreven voort. Heinrich Schütz is het bekendste voorbeeld. Voor de rituelen van geboorte, huwelijk en dood en voor de auditieve decoratie van de kerkelijke kalender bleven de noten stromen uit zíjn pen en die van tientallen andere toondichters in het geteisterde Duitsland. In katholieke contreien als Wenen en München galmden vertrouwde Latijnse missen en motetten door de kerken en kapellen. In de lutherse delen van Duitsland waren de volkstaal en een nieuw soort muziekstijl in de kerken geïntroduceerd, een mengsel van oud en nieuw, van katholiek en protestants en van Duits en Italiaans. Zo ging het toe in het katholiek georiënteerde Dresden, waar Heinrich Schütz van 1619 tot aan zijn dood de scepter zwaaide als hofkapelmeester van de keurvorst van Saksen.
Gabrieli en tijdgenoot Monteverdi die bezigden in de San Marco in Venetië. Daardoor konden twee, drie of vier verschillende ‘geluidsbronnen’ met elkaar communiceren in dialogen, in vraag en antwoord. De technische aanduiding voor deze toen nieuwe praktijk is ‘concertatostijl’, afgeleid van het Latijnse concertare, dat wedijveren betekent maar ook samenwerken. Schütz duidde veel van zijn gezongen kerkmuziek dan ook aan met ‘geistliche Konzerte’, een voor de moderne luisteraar misschien verwarrende benaming. Ook de praktijk van de basso continuo had Schütz uit Italië meegenomen. De voortdurend aanwezige baspartij, gespeeld door orgel, klavecimbel of theorbe en een melodieinstrument als basgamba, cello of fagot, vormde het fundament in een groot deel van de composities uit de barok, zo ook voor de lutherse kerkcantate. Het is verbluffend wat Schütz ondanks de gereduceerde bezettingen in zijn muziek wist te bereiken aan expressie, contrast en stereo-effecten. In een tijd waarin een voorkeur heerste voor meditatieve en verstilde devote kerkmuziek, werd Schütz eerder aangetrokken door de aanschouwelijkheid en het drama van de geestelijke teksten, met name van Bijbelteksten.
Italiaanse invloeden Heinrich Schütz, exact een eeuw eerder geboren dan Bach, in 1585 in Köstritz, had na uitgebreide studiereizen in Italië de heldere en expressieve muziektaal van Claudio Monteverdi mee naar huis genomen en deze voor het eerst geïmporteerd ten noorden van de Alpen. Want de veel voorkomende stereo-effecten en contrastrijkdom in zijn muziek nam Schütz over uit de praktijk van dubbelkorigheid zoals 5
toelichting
Anoniem
zou een kwelling voor me zijn) zeer toepasselijk vergezeld van schrijnende chromatiek. Vervuld van een sfeer van afscheid is Herr, nun lässest du deinen Diener, de verduitste lofzang van Simeon (het Nunc dimittis). Naar het voorbeeld van Schütz zijn hier solisten in solo’s, duo’s en trio’s ingezet, in een concertant samenspel met de instrumenten.
O Traurigkeit, o Herzeleid! Het programma begint met een van de bekendste gezangen uit de Lijdenstijd, O Traurigkeit, o Herzeleid, een lied dat verbonden was met de herdenking van de graflegging van Christus. Frappant is dat het gezongen werd in katholieke én protestante contreien. Men denkt dat de Jezuïet Friedrich Spee (1591–1635) het lied schreef. Het verscheen voor het eerst in druk in het liedboek Himmlische Harmony in Mainz in 1628. Bach verwerkte het lied tot het bekende vierstemmige koraal BWV 404. En uit de pennen van Brahms en Reger vloeiden bewerkingen voor orgel.
Johann Christoph Bach
Mit Weinen hebt sich’s an Herr, wende dich und sei mir gnädig Een van Bachs grote voorbeelden in zijn eigen familie was zijn geliefde oudoom Johann Christoph Bach, een van de meest kleurrijke musici in Bachs geboorteplaats Eisenach. Johann Christoph Bach was een groot orgelimprovisator en had een expressieve stijl van componeren, waarvan Bach al in zijn jonge jaren onder de indruk was. Hij noemde zijn oudoom ‘een diepzinnig componist’. In de hier uitgevoerde werken, vooral het tweede, is goed te horen waarom.
Christoph Bernhard
Tribularer si nescirem Herr, nun lässest du deinen Diener in Friede fahren Bij de opening sluit mooi het droef gestemde Tribularer si nescirem aan van Schütz’ leerling Christoph Bernhard, een begaafde zanger, componist en kapelmeester die carrière maakte in Dresden, Italië, Hamburg, Kopenhagen en ten slotte opnieuw aan het keurvorstelijk hof in Dresden.
Hoe eenvoudig homofoon de zetting van Mit Weinen hebt sich’s an ook is, de droeve strekking van de tekst over het kommervolle leven komt des te sterker over. Grootschaliger, omvangrijker en kleurrijker is Herr, wende dich und sei mir gnädig, een zetting van Psalm 25 voor solisten, vierstemmig koor, strijkers en basso continuo. De Bijbelse tekst is hier verwerkt tot een concerterend motet, waarbij suggestieve woorden met speciale muzikale middelen zijn uitgebeeld. In vocale solo’s, dialogen en
In dit diepzinnige stuk weeft Bernhard een ingenieus web van maar liefst tien vocale lijnen met instrumentale partijen om de sombere teneur van de tekst vol zondebesef en berouw uit te beelden. Zo gaat het woord ‘tribularer’ (het 6
toelichting
koorgedeelten geeft Johann Christoph Bach zijn magische woordschilderkunst ten beste, van indringende klaagzang tot dansante jubelzang.
koraal dat ook door Schütz en Bach voor composities werd gebruikt en geassocieerd werd met dood en begrafenis, vooral vanwege de derde en laatste strofe, ‘Ach Herr, laß dein lieb Engelein’. Buxtehude voerde het groots opgezette werk voor vijf vocale partijen, trompetten en strijkers uit in de Marienkirche in het kader van zijn beroemde Abendmusiken in Lübeck.
Heinrich Schütz Selig sind die Toten
Selig sind die Toten is het begin van een Bijbelvers uit de Openbaring van Johannes (14:13).
Johann Sebastian Bach Christ lag in Todesbanden
Dit Bijbelvers is regelmatig gebruikt door Duitstalige componisten voor muziek bij begrafenissen. Een van de vroegste zettingen is die van Heinrich Schütz die het als zesstemmig motet opnam in zijn bundel Geistliche Chormusik uit 1648. Dat was nota bene het jaar dat de Dertigjarige Oorlog tot een einde kwam.
In de tijd in Arnstadt lag het nog niet op Bachs weg oratoria te componeren, toch wist hij in sommige cantates een stijl en grandeur à la Buxtehude te bereiken. Zoals in de paascantate Christ lag in Todes Bande, BWV 4. Hier is al te zien hoe Bach doelbewust poogde het traditionele Kirchen Stück, de vroege lutherse ‘cantate’ die hij van zijn oudere familieleden kende, wat betreft opzet, karakter en stijl te vernieuwen. De cantate is uitsluitend gebaseerd op de zeven coupletten van één enkele tekst, namelijk de gelijknamige paashymne van Martin Luther.
Dietrich Buxtehude
Herzlich lieb hab ich dich o Herr Een belangrijke bron van invloed voor Bachs orgelmuziek en vroege cantates was een componist naar wiens orgelspel Bach in 1705 ging luisteren in Lübeck: Dietrich Buxtehude.
Het werk opent met de gebruikelijke instrumentale inleiding, aangeduid met sinfonia of sonata, een praktijk die eveneens gangbaar was in de Italiaanse opera en daaruit was overgenomen. De bezetting is bescheiden, maar vindingrijk en effectief. Aan dit werk is af te lezen dat Bach zich na zijn bezoek aan Buxtehude niet alleen op het orgel stortte, maar ook veel energie aan vocale muziek besteedde.
Volgens de overlevering zou Bach aan de kerkenraad van Arnstadt waar hij destijds organist was, vier weken verlof hebben gevraagd, maar bleef hij vier keer zolang weg. Bachs verzuim leidde tot een van zijn befaamde conflicten en anekdotes over zijn eigengereide karakter. Zeer aanschouwelijk en haast een oratorium in klein formaat is Herzlich lieb hab ich dich, o Herr, een omvangrijke cantate over het gelijknamige 7
liedteksten Anoniem
O Traurigkeit, O Herzeleid! O Traurigkeit! O Herzeleid! Ist das nicht zu beklagen? Gott, des Vaters einig Kind, Wird in‘s grab getragen. O große Not! Gott selbst ist tod, Am Kreuz ist er gestorben: Hat dadurch das Himmelreich Uns aus lieb‘ erworben. O süßer Mund! O Glaubensgrund! Wie bist du so zerschlagen? Alles, was auf Erden lebt, Muß dich ja beklagen. O Jesu du, Mein hülf‘ und ruh! Ich bitte dich mit Tränen, Hilf, daß ich mich bis in‘s Grab Nach dir möge sehnen.
8
liedteksten
Christoph Bernhard Tribularer si nescirem
Tribularer si nescirem misericordias tuas, Domine : Tu dixisti :
Het zou een kwelling zijn als ik uw barmhartigheid niet zou kennen, Heer. U heeft gezegd:
Vivo ego, Et nolo mortem peccatoris,
ik leef en wens niet de dood van een zondaar,
Sed ut magis convertatur, et vivat.
maar dat hij zich bekeert van zonden en leeft.
Qui Cananaeam et publicanum, ad poenitentiam vocasti Et lacrymantem Petrum misericos suscepisti
U die de Kana채nitische vrouw en de tollenaar tot berouw opriep En de wenende Petrus vol mededogen weer opnam. Heb medelijden met mij. Amen
Miserere mei. Amen.
9
liedteksten
Johann Christoph Bach
Christoph Bernard
Mit Weinen hebt sich’s an, dies jammervolle Leben, es muss das kleinste Kind der bittern Tränen Schar sich weinend untergeben, eh’ es sich noch besinnt. Wenn’s kaum geboren ist, so höret man doch schon, dass sich bei ihm erhebt der schmerzenvolle Ton.
Herr, nun lässest du deinen Diener in Friede fahren, wie du gesagt hast.
Das Mittel unsrer Zeit ist überschwemmt mit Sorgen, wir sind des Glückes Spiel. Der weinet durch die Nacht bis an den lieben Morgen, und hilft ihm doch nicht viel. Der Furcht- und Hoffnungsstreit zerquälet unsern Sinn und nimmt, eh man es denkt, die besten Jahre hin.
Den Heiland, den verlangten Glanz, den Gott bereitet und geschenket, den Völkern, so weit als sich lenket die Sonne an den Himmels-Kranz. Nun froh die Augen zugedrücket, das Licht der Welt hab'ich erblicket.
Mit Weinen hebt sich’s an
Herr, nun lässest du deinen Diener in Frieden fahren
Gott gab herzbrennende Begier, nach Jacobs Stern uns früh zu sehnen; mein Auge lehrt ich sich gewöhnen, zu sehen stets nach Zions Zier. Nun froh die Augen zugedrücket, weil ich den Heiland hab' erblicket.
Ein Licht, das finstre Heidenthum, mit Gnaden-Strahlen zu erleuchten, für dem sich nur Ebräer neigten, als Israels besonder Ruhm. Nun froh die Augen zugedrücket, was ich geglaubt, hab'ich erblicket.
Das Alter kömmt herbei, die kummervollen Jahre, die uns gefallen nicht, und führen uns den Weg zur trüben Totenbahre. Wann dieses dann geschieht, so ist es aus mit uns; der tränenvolle Lauf hat nun das Ziel erreicht und hört mit Weinen auf.
10
liedteksten
Johann Christoph Bach
Der Herr züchtiget mich wohl, aber er gibt mich dem Tode nicht, denn die Toten werden dich, Herr, nicht loben, noch die hinunterfahren in die Hölle, sondern wir loben den Herrn von nun an bis in Ewigkeit.
Herr, wende dich und sei mir gnädig
Herr, wende dich und sei mir gnädig, denn ich rufe täglich zu dir; mein Odem ist schwach und meine Tage sind abgekürzt, das Grab ist da.
Frisch auf, mein Seel, und zage nicht, Gott will sich dein erbarmen; rasch’ Hilf’ will er dir teilen mit; er ist ein Schutz der Armen; ob’s oft geht hart, im Rosengart’ kann man nicht allzeit sitzen. Wer Gott vertraut, fest auf ihn baut, den will er ewig schützen.
Lass dir an meiner Gnade begnügen. Meine Gestalt ist jämmerlich und elend, die bestimmten Jahre sind kommen, und ich gehe hin des Weges, den ich nicht wiederkomme, der demütiget auf dem Auge meine Kraft und verkürzet meine Tage. Meine Tage sind dahin wie ein Schatten, und ich verdorre wie Gras, und meine Kräfte sind vertrocknet wie eine Scherbe. Meine Kraft ist in den Schwachen mächtig, lass dir an meiner Gnade begnügen. Mein Gott, nimm mich nicht weg in der Hälfte meiner Tage; stärke deinen Knecht, denn ich bin elend und arm; neige deine Ohren und erhöre mich! Ich habe dich erhöret zur angenehmen Zeit und will deinen Tagen noch viel Jahr zusetzen; denn siehe, ich decke dich unter dem Schatten meiner Hände und habe dir am Tage des Heils geholfen. Lass dir an meiner Gnade begnügen.
11
liedteksten
Heinrich Schütz Selig sind die Toten
Selig sind die Toten, die in dem Herren sterben, von nun an. Ja der Geist spricht: Sie ruhen von ihrer Arbeit und ihre Werke folgen ihnen nach.
Zalig zijn de doden, die in den Heere sterven, van nu aan. Ja, zegt de Geest, opdat zij rusten mogen van hun arbeid; en hun werken volgen met hen.
Dietrich Buxtehude
Herzlich lieb hab ich dich o Herr Herzlich lieb hab ich dich, o Herr. Ich bitt, wollst sein von mir nicht fern Mit deiner Hülf und Gnaden. Die ganze Welt erfreut mich nicht, Nach Himmel und Erd frag ich nicht, Wenn ich dich nur, Herr, habe. Und wenn mir gleich mein Herz zerbricht, So bist du doch mein Zuversicht, Mein Teil und meines Herzens Trost, Der mich durch sein Blut hat erlöst. Herr Jesu Christ, Mein Gott und Herr, mein Gott und Herr, In Schanden laß mich nimmermehr!
'k Heb u van harte lief, o Heer. Onthoud mij, smeek ik, nimmermeer uw bijstand en genade. Mijn hart kleeft aan de wereld niet, hemel en aard‘ zijn mijn verlangen niet: gij zijt mijn enig’ have. Zelfs als mij alle vreugd’ ontvliedt zijt gij het die mij hope biedt, mijns harten burcht, mijn hoogste goed, gij, die mij reddet door uw bloed. O Jezus Christus, Heer en God, in uw hand zij mijns levens lot!
12
liedteksten
Es ist ja, Herr, dein Geschenk und Gab, mein Leib und Seel und was ich hab in diesem armen Leben, damit ichs brauch zum Lobe dein, zu Nutz und Dienst des Nächsten mein, wollst mir dein Gnade geben. Behüt mich, Herr, vor falscher Lehr, des Satans Mord und Lügen wehr, in allem Kreuz erhalte mich, auf daß ichs trag geduldiglich. Herr Jesu Christ, mein Herr und Gott, tröst mir mein Seel in Todesnot.
Geschonken is wat mij toeviel: zo haav’ en goed als lijf en ziel, in dit mijn schamel leven. Dat alles diene t’ uwer eer en ik mijns naasten baat vermeer’ zij mij door uw gena gegeven. Voor dwaling, Heer, behoed mij toch! Weer Satans dodelijk bedrog! Dat mij uw hand in ’t lijden schraag’, opdat ik ’t in geduld verdraag’. O Jezus Christus, God en Heer, troost m’ als ik tot u wederkeer!
Ach, Herr, laß dein lieb Engelein Am letzten End die Seele mein In Abrahams Schoß tragen, Den Leib in seinem Schlafkämmerlein Gar sanft ohn einig Qual und Pein Ruhn bis am jüngsten Tage! Alsdann vom Tod erwecke mich, Daß meine Augen sehen dich In aller Freud, o Gottes Sohn, Mein Heiland und mein Gnadenthron! Herr Jesu Christ, erhöre mich, Ich will dich preisen ewiglich!
Heer, laat uw milde eng’lenschaar’ mijn ziel als op een zachte baar naar Abrahams schoot dragen. En laat mijn graf een rustplaats zijn waar ’t lichaam, vrij van leed en pijn, uitrust ten jongsten dage. Wek m’ uit de doden op die dag, opdat mijn oog u schouwen mag, Gods Zoon, in eeuw’ge zaligheid, genadig Heiland die gij zijt. O Jezus Christus, hoor mijn stem, ‘k zing mee in ‘t nieuw Jeruzalem! Vertaling: Abraham Wierenga
13
liedteksten
Johann Sebastian Bach Christ lag in Todesbanen
Christ lag in Todesbanden Für unsre Sünd gegeben, Er ist wieder erstanden Und hat uns bracht das Leben; Des wir sollen fröhlich sein, Gott loben und ihm dankbar sein Und singen halleluja, Halleluja!
Christus lag in doodsdoeken ter redding van ons zondaars. Hij is weer opgestaan en heeft ons het leven gebracht. Daarom willen wij vrolijk zijn, God prijzen en hem dankbaar zijn en zingen halleluja, halleluja!
Den Tod niemand zwingen kunnt Bei allen Menschenkindern, Das macht‘ alles unsre Sünd, Kein Unschuld war zu finden. Davon kam der Tod so bald Und nahm über uns Gewalt, Hielt uns in seinem Reich gefangen. Halleluja!
Geen van alle mensenkinderen kon de dood bedwingen, zo almachtig was de zonde, en geen van allen was onschuldig. Daarom kwam de dood zo spoedig, voerde over ons zijn schrikbewind en hield ons in zijn duister rijk gevangen. Halleluja!
Jesus Christus, Gottes Sohn, An unser Statt ist kommen Und hat die Sünde weggetan, Damit dem Tod genommen All sein Recht und sein Gewalt, Da bleibet nichts denn Tods Gestalt, Den Stach‘l hat er verloren. Halleluja!
Jezus Christus, de Zoon van God, is naar onze wereld gekomen en heeft de zonden weggevaagd en zo de dood overwonnen en hem zijn macht en kracht ontnomen. Van de dood is niets over dan een schim En zijn spies is gebroken. Halleluja!
Es war ein wunderlicher Krieg, Da Tod und Leben rungen, Das Leben behielt den Sieg, Es hat den Tod verschlungen. Die Schrift hat verkündigt das, Wie ein Tod den andern fraß, Ein Spott aus dem Tod ist worden. Halleluja!
Het was een wonderlijke strijd, die dood en leven daar streden, maar de zege was aan het leven en de dood werd geheel verslonden. En zoals de Schrift verkondigd heeft, verschalkte de ene dood de andere, en viel de dood enkel hoon en spot ten deel. Halleluja! 14
liedteksten
Hier ist das rechte Osterlamm, Davon Gott hat geboten, Das ist hoch an des Kreuzes Stamm In heißer Lieb gebraten, Das Blut zeichnet unsre Tür, Das hält der Glaub dem Tode für, Der Würger kann uns nicht mehr schaden. Halleluja!
Hier is het rechtvaardige paaslam, dat God ten offer heeft aangeboden, en dat aan het hoge kruis in verzengende liefde is gebraden. Het offerbloed tekent onze deuren en houdt door het geloof de dood bij ons vandaan, de wurger kan ons geen kwaad meer doen. Halleluja!
So feiern wir das hohe Fest Mit Herzensfreud und Wonne, Das uns der Herre scheinen läßt, Er ist selber die Sonne, Der durch seiner Gnade Glanz Erleuchtet unsre Herzen ganz, Der Sünden Nacht ist verschwunden. Halleluja!
Zo vieren wij dit hoogfeest, met de vreugde en zaligheid van ons hart, opdat de Heer ons laat stralen, want Hijzelf is de zon, die door de glans van zijn genade onze harten geheel en al verlicht. De nacht der zonden is verdwenen. Halleluja!
Wir essen und leben wohl In rechten Osterfladen, Der alte Sauerteig nicht soll Sein bei dem Wort Gnaden, Christus will die Koste sein Und speisen die Seel allein, Der Glaub will keins andern leben. Halleluja!
Wij eten en leven goed van ons rechtvaardig paasbrood, De oude zuurdesem gaat niet samen met het woord van genade. Christus zal onze maaltijd zijn, het voedsel voor onze geest, het geloof dat ons doet leven. Halleluja!
15
BIOGRAFIEËN COMPONISTEN Christoph Bernhard
Hamburgs oudste gymnasium. In 1674 keerde hij terug naar Dresden waar hij als enige kapelmeester overbleef. Hij schreef veel geestelijk vocale werken en drie muziektheoretische verhandelingen, waarvan Tractatus compositionis augmentatus de bekendste is.
Johann Christoph Bach
De relatief onbekende Christoph Bernhard (16281692) was een Duitse componist die in zijn jonge jaren studeerde in Gdansk en Warschau. Als 20-jarige zong Bernhard aan het hof in Dresden onder leiding van Heinrich Schütz. In 1655 werd hij assistentkapelmeester in Dresden. Toen hij 35 jaar oud was verhuisde hij naar Hamburg om als muziekdirecteur te werken op het Johanneum,
Philipp Emanuel Bach een van de beroemdste componisten uit de componistenfamilie Bach. Hij was organist te Eisenach. In zijn belangrijk werk over de genealogie van de familie noemt Carl Philipp Emanuel Bach hem een ‘groß und ausdrückend Komponist’.
Heinrich Schütz Heinrich Schütz (1585-1672) is geboren in Noord-Duitsland. In 1609 ging hij in de leer bij Giovanni Gabrieli, de musicus, componist en kapelmeester van de San Marco in Venetië.
Johann Christoph Bach (16421703) was een volle neef van Johann Sebastian Bachs vader. Johann Christoph is met Johann Sebastian Bach, Johann Christian Bach en Carl 16
Terug in Kassel werd hij hoforganist en in 1617
biografieën
hofkapelmeester te Dresden. Tijdens een tweede Italiaanse studiereis naar Venetië maakte hij kennis met de nieuwe stijl van Monteverdi. Van 1633 tot 1635 werkte hij in Kopenhagen als hofkapelmeester van Christian IV, de Deense koning. In 1644 keerde hij definitief terug naar Dresden. In 1667 ging hij als 82-jarige met pensioen, maar zou gedurende de laatste vijf levensjaren nog belangrijke werken componeren. Belangrijk is Schütz voor de synthese die hij maakte van de polyfonie en de meerkorige vroegbarok die hij wonderwel aan de Duitse taal wist aan te passen.
Dietrich Buxtehude De Duitse componist en organist Dietrich Buxtehude (1637-1707) bracht zijn jeugd door in Denemarken, onder andere in Helsingborg. Waarschijnlijk studeerde hij bij organist en Sweelinckleerling Heinrich Scheidemann in Hamburg. Hij trouwde met Anna Margareta Tunder, dochter van de organist van de Marienkirche in de stad Lübeck, en werd na een aantal jaren de opvolger van haar vader.
emotie en muzikale architectuur, geestelijke inhoud en doordachte vorm met elkaar te combineren. Met zijn Wohltemperiertes Klavier uit 1722 was hij de eerste die stelselmatig alle toonaarden muzikaal onderzocht die op een modern toetsinstrument gepeeld kunnen worden.
In de Duitse hanzestad domineerde hij het muziekleven zo’n veertig jaar. Werken van Buxtehude hebben veel invloed gehad op de muziek van Johannes Sebastian Bach. Buxtehude schiep een omvangrijk oeuvre. Het vocale werk maakt het grootste deel van Buxtehudes overgeleverde composities uit.
Johann Sebastian Bach Voor velen geldt Johann Sebastian Bach (1685-1750) als de grootste componist die ooit geleefd heeft. Nog steeds vormen zijn werken een toetssteen voor zowel componisten als musici. Als geen ander voor hem wist hij eenvoud en complexiteit, 17
Zijn Matthäus Passion en Cellosuites behoren tot de iconen van de westerse muziek. Als componist was hij niet alleen baanbrekend maar ook uiterst productief, gezien het feit dat hij ruim 250 cantates op zijn naam zette. Hij was bovendien een begenadigd klavecinist en organist.
biografieën
UITVOERENDEN Raphaël Pichon
foto: François Sechet
Dirigent
Raphaël Pichon (1984) begon zijn muzikale loopbaan in het kinderkoor de Petits Chanteurs in Versailles en studeerde vervolgens zang, viool en piano aan het Conservatoire de Rayonnement Régional and the Conservatoire National Supérieur de Musique in Parijs.
Koopman, maar ook Geoffroy Jourdain. Pichon staan bekend als groot Bach-kenner. In 2006 richtte hij het ensemble Pygmalion op, bestaande uit een koor en orkest, voor uitvoering van repertoire voor authentieke instrumenten. Met het ensemble, dat verbonden is aan de Opera van Bordeaux, werd Pichon voor verschillende Franse festivals gevraagd, waarbij hij vooral hoge ogen gooide met zowel de uitvoering van Bachs religieuze koormuziek als met de uitvoering van de tragedies Dardanus, Hippolyte et Aricie en Castor et Pollux van Jean-Philippe Rameau. In 2014 selecteerde hij op uitnodiging van het Festival d’Aix-en-Provence veertien cantates van Johannes Sebastian Bach, die samen een beeld schetsen van een familie in rouw, geënsceneerd door Katie Mitchell, onder de naam Trauernacht.
Als countertenor zong hij onder leiding van Jordi Savall, Gustav Leonhardt en Ton 18
Hana Blažíková Sopraan
De Tsjechische zangeres Hana Blažíková zong als kind het koor Radost Praha en speelde viool. Op latere leeftijd maakt ze de overstap naar solozang. In 2002 studeerde ze af aan het Praags Conservatorium bij Ji rí ˇ Kotou cˇ en vervolgde haar studie bij Poppy Holden, Peter Kooij, Monika Mauch and Howard Crook. Ze specialiseerde zich in muziek van de barok, renaissance en middeleeuwen en trad met diverse gespecialiseerde ensembles op, waaronder het Amsterdam Baroque
biografieën
Orchestra, Collegium Vocale Gent, Bach Collegium Japan en L 'Arpeggiata. Hana geeft ook concerten waar ze zichzelf begeleid op harp en is lid van het Tiburtina Ensemble, gespecialiseerd in Gregoriaanse zang en middeleeuwse polyfonie.
Maïlys de Villoutreys Sopraan
De Franse sopraan Maïlys de Villoutreys begon haar studie zang op het Conservatorium van Rennes terwijl ze tegelijkertijd Italiaans studeerde. Haar zangopleiding voltooide ze in 2011 in Parijs bij het Conservatoire National Supérieur de Musique et de Danse. Ze zong diverse operarollen en voerde liedprogramma’s uit met de pianist Ivan Couëffé. Samen met de harpist Delphine Benhamou vormt ze het Asturiana 19
Duet. Barokrepertoire zong ze onder andere met de barokensembles Amarillis, het Ricercar Consort en Pygmalion.
biografieën
Lucile Richardot Alt
en Les Arts Florissants. Lucile Richardot is ook zeer bekwaam in de opera. Zij zong rollen in barokopera’s van Lully, Purcell, Mazzochi en anderen.
Samuel Boden Tenor
Lucile Richardot werkte tot haar 27ste als journalist. Zang studeerde zij in Parijs aan de Maitrise de Notre-Dame.
De Britse tenor Samuel Boden studeerde zang bij John Wakefield aan het Trinity College of Music in Londen.
Lucile specialiseerde zich in de oude muziek en in 2011 richtte zij haar eigen ensemble op, Tictactus, bestaande uit haarzelf en twee theorbespelers. Hoewel gespecialiseerd in barokmuziek, zingt Lucile ook middeleeuws tot hedendaags repertoire. Ze zingt regelmatig met diverse Franse ensembles zoals Les Solistes XXI, Correspondances, Pygmalion
Hij ontving verscheidene prijzen, waaronder de Ricordi Opera Prize en de Derek Butler London Prize, en prijzen van de Harold Wyam Wingate Foundation, de Samling Foundation en de Arts and Humanities Research Council. Bekend in de operawereld is hij onder andere door de titelrol in Cavalli’s L’Ormindo en Glucks Orphée et Euridyce met de Nationale Reisopera. 20
biografieën
Op het concertpodium is hij te vinden met gerenommeerde symfonie- en kamerorkesten als het Gabrieli Consort, Les Arts Florissants en Collegium Vocale Gent. Hij is vooral geïnteresseerd in Franse barokmuziek. In zijn vrije tijd is hij een groot sportbeoefenaar en doet hij aan snowboarden, bergklimmen en mountainbiken.
Christian Immler Bas
De Duitse bariton Christian Immler zong op jonge leeftijd al als alt in het Tölzer Knabenchor. Hij studeerde aan de Guildhall School of Music in Londen. In 2001 begon Immler zijn carrière door het winnen van de International Nadia et Lili Boulanger Competition in Parijs. Rode draad in zijn loopbaan is de muziek van Johann Sebastian Bach. Zo voerde hij de Mis in b klein, de Johannes en Matthäus Passion uit met Marc Minkowski en Les Musiciens du Louvre. 21
Hij werkte verder samen met onder anderen Philippe Herreweghe, Jos van Veldhoven en Faniel Reuss. Als liedzanger wijdt hij zich graag aan ‘entartete componisten’ als Zemlinsky, Korngold, Eisler en Schreker. Immler gaf recitals in onder meer de Wigmore Hall in Londen.
biografieën
Ensemble Pygmalion In 2006 is Ensemble Pygmalion opgericht door Raphaël Pichon voor het Europa Bach Festival. Het repertoire omvat de muzikale erfenis van Bach tot Mendelssohn, van Schütz tot Brahms en van Rameau tot Glück of Berlioz. Het ensemble voerde de Missa Breves, de Mis in b klein in de originele versie uit 1733 en het Magnificat van Bach uit, samen met andere cantates en hedendaagse werken. Van de Köthener Trauermusik BWV 244a maakte ze de eerste volledige reconstructie. In 2011 richtte het koor zich op een Duits romantisch project met sacrale muziek van Brahms en Bruckner voor het festival Folle Journée in Nantes en op Schuberts werken voor het festival in Aix-en Provence. Het ensemble nam op voor de labels Alpha en Harmonia Mundi en ontving diverse onderscheidingen, waaronder een Diapason d’Or, Choc en Victoire de la musique 2015.
Sinds januari 2014 is Pygmalion artist in residence bij de Opéra National van Bordeaux en ondersteund door de Direction Regionale des Affaires Culturelles d’Aquitaine en de stad Bordeaux. Pygmalion is gesponsord door EREN Groupe, Mécénat Musical Société Générale en de regio Ile-de-France. Van 20132016 is Pygmalion ook artist in residence bij de Fondation Royaumont, Festival SaintDenis en Fondation SingerPolignac.
22
Bezetting koor: Violaine le Chenadec sopraan Eva Zaïcik sopraan Alexander Schneider alt Davy Cornillot tenor Renaud Bres bas Bezetting ensemble: Louis Créac’h viool 1 Jérôme Van Waerbeke viool 2 Lucile Boulanger, Nick Milne, Myriam Rignol viola da gamba Diego Salamanca theorbe Thomas de Pierrefeu contrabas Angélique Mauillon harp Emmanuel Mure cornet Sébastien Daucé orgel Arnaud de Pasquale klavecimbel
biografieĂŤn
23
VERWACHT
di 27 okt 2015 serie oude muziek grote zaal / 20.15 uur
Hespèrion XXI + Jordi Savall Folias & Canarios
Jordi Savall legde de afgelopen decennia de muziekpraktijk in Spanje en Latijns-Amerika in de renaissance en barok minutieus bloot. Een van de terugkerende thema’s daarbij is de rol van improvisatie. Vooral La Folia, een van de oudste thema’s als het gaat om variatie en improvisatie, heeft daarbij zijn aandacht. Als geen ander laat Savall horen hoeveel kleur en rijkdom er kan schuilen in ogenschijnlijke eenvoud.
24
foto: David Ignaszewski
Met Folias & Canarios verkennen de gevierde Spaanse gambaspeler Jordi Savall en zijn ensemble Hespèrion XXI de improvisatie- en compositiepraktijk in het Spanje en LatijnsAmerika van de 16e eeuw. De musici, onder wie de fameuze harpist Andrew Lawrence-King, spelen niet alleen geheel vastgelegde composities. Ze improviseren ook op destijds geliefde thema’s en dansen als de Folia en Canario. Het resultaat is opwindende 16e-eeuwse jazz.
Jordi Savall
VERWACHT
vr 18 dec 2015 serie koren grote zaal / 20.15 uur
The Tallis Scholars Kerst met Tallis en Pärt
Het ultieme concertprogramma voor de kerstdagen. U hoort daarin de mis Puer natus van de Engelse componist Thomas Tallis, gecomponeerd voor het geboortefeest van Jezus. Een schitterend werk uit de renaissance. Zo’n vijf eeuwen later schreef Arvo Pärt muziek die al even mooi op het kerstfeest aansluit. Bij The Tallis Scholars, vermaard vanwege de kristalheldere klank en pure intonatie, is deze muziek in de beste handen. The Tallis Scholars werd opgericht in 1973. Het Britse ensemble vergaarde roem met zijn meer dan zeventig opnames van vocale muziek uit de renaissance en de vroege barok. Daarbij deed het ook fraaie herontdekkingen, zoals van de muziek van de Engelsman John Sheppard die exact 500 jaar geleden werd geboren.
25
Thomas Tallis
VERWACHT
Oktober wo 7 okt / 20.30 uur / Klankspeeltuin
The Rest Is Noise: Laraaji Laraaji presenteert the Peace Garden
wo 14 + do 15 okt / 20.15 uur
di 27 oktober / 20.15 uur
Nederlands Blazers Ensemble + Marco Beasley Una Odissea
Hespèrion XXI + Jordi Savall Folias & Canarios wo 28 oktober / 20.15 uur
do 15 okt / 12.30 uur
Nairi Piano Trio Lunchconcert i.s.m. NMF
Reinbert de Leeuw Satie
do 8 okt / 20.15 uur
Collegium Vocale Gent + I Solisti de Vento Stravinsky en Brewaeys
di 20 okt / 20.15 uur
vr 9 okt / 19.00 uur college +
do 22 oktober / 20.15 uur
20.15 uur concert
Nieuw Ensemble Visioenen van kleurenpracht – rond Unsuk Chin
Combattimento + Liza Ferschtman Grosso Mogul
Holland Baroque Society Sounds & Clouds
za 24 oktober / 20.15 uur za 10 okt / 20.15 uur
Amsterdam Sinfonietta Het wonder Khachatryan
Simone Lamsma + Robert Kulek Mendelssohn, Schumann en Janá cek ˇ
za 10 okt / 23.00 uur / hele gebouw
24 Hour Resonance Vocale marathon zo 11 okt / 20.30 uur
Nederlands Kamerkoor + Lise Bruyneel (VJ) De tijd staat stil
zo 25 oktober / 15.00 uur
Open je Oren: Simone Lamsma Wat is het geheim van de viool (8+) zo 25 oktober / 20.15 uur
Calefax Calefax 30! 26
Unieke jubileumwandeling Muziekgebouw met app Curvices Speciaal voor ons 10-jarig bestaan maakte componiste Rosalie Hirs de poëzie- en klankinstallatie Curvices Amsterdam. Een unieke muzikale rondwandeling waarvoor u de gratis Curvicesapp kunt downloaden via de App Store, Google Play of iTunes. De app schakelt in zodra u rondom het gebouw een van de wandelzones betreedt. Een cadeautje van de componist waarvan u het hele jubileumseizoen kunt profiteren! Meer info: muziekgebouw.nl/ festival/10jaar Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX