vr 30 okt 2015 serie oude muziek grote zaal / 20.15 uur
Huelgas Ensemble +Â Paul Van Nevel De Rore 500
PROGRAMMA
vr 30 okt 2015 serie oude muziek Grote Zaal / 20.15-21.45 uur DUUR: ca. 35 minuten voor de Pauze ca. 35 minuten na de pauze
Huelgas Ensemble + Paul Van Nevel De Rore 500 Sabine Lutzenberger, Axelle Bernage, Poline Renou cantus Susanne Otto altus Bernd Oliver Fröhlich, Timothy Leigh Evans, Tom Phillips, Matthew Vine tenor Frederik Sjollema baritonans Guillaume Olry bassus Paul Van Nevel dirigent
In samenwerking met: Organisatie Oude Muziek, Muziekgebouw Eindhoven, TivoliVredenburg, Muziekgebouw aan ‘t IJ, Musica Antica Nova, Muziekpodium Zeeland, Festival Who’s Next, Schouwburg Almere, Stichting Oude Muziek Limburg, Festival Terpsichore. Met dank aan: Provincie Flevoland, Fonds Podiumkunsten, Provincie Utrecht, Bank Nederlandse Gemeenten, Stichting Dioraphte, Stichting Vrienden Oude Muziek, plaatselijke organisatoren, beheerders en alle vrijwilligers.
Tekst: Paul Van Nevel
Cipriano De Rore (1515-1565) WERKEN OP KLASSIEKE TEKSTEN O socii neque enim à 5 O fortuna potens à 5 Dissimulare etiam sperasti à 5, 6 & 7 COMPOSITIES VOOR MECENATEN Quis tuos presul à 6 (voor kardinaal Cristoforo Madruzzo) Mia Benigna Fortuna à 4 (Claudio Monteverdi) Missa ‘Doulce memoire’ à 5 (eerbetoon aan collega Pierre Sandrin) Sanctus & Agnus Dei PAUZE CIPRIANO, DE POËET Amour me faict à 5 Datemi Pace à 4 Mon petit coeur à 8 GELEGENHEIDSWERKEN Donec gratus eram tibi à 8 (voor Albrecht II, medehertog van Beieren en regent van Holland, Henegouwen en Zeeland) Missa ‘Praeter Rerum seriem’ à 7 (voor Ercole II d’Este, hertog van Ferrara)
Agnus Dei
TOELICHTING Wie het aangezicht van Cipriano De Rore op de beide nog bekende afbeeldingen bekijkt, kan niet om de specifieke trekken heen van dit getaand gelaat. Een gerimpeld gezicht, een kommervolle, diepliggende blik, een uitstraling door het leven en de zorgen getekend: men kan zich opgewektere figuren inbeelden. De Rores voorkomen is een spiegel van zijn onrustige, emotionele leven en van zijn bewogen compositiekunst. Zijn muziek is een mijlpaal in de renaissancekunst geweest, waarbij voor het eerst muziek en woordemotie samenvallen, waar klank geen emotie beschrijft, maar ís. Cipriano De Rore werd in 1515 in Ronse geboren, op een boogscheut van de Franse grens. Zijn opleiding genoot hij waarschijnlijk nog in zijn geboorteland. Zeker is dat hij al voor 1540 zanger was aan de kapel van San Marco in Venetië, die toen geleid werd door een streekgenoot van hem, Adriaan Willaert. In Venetië verschijnen in 1542 zijn eerste madrigalen in druk, tot en met 1550 gevolgd door nog drie bundels madrigalen en twee sets met motetten. Vanaf deze jaren, tot aan het einde van de zestiende eeuw, hield de stroom van drukken, herdrukken, piraatdrukken, bewerkingen, parodieën, tabulaturen en citaten niet op. Al in 1546 verscheen er in Padova een dichtbundel waarin een sonnet was opgenomen ter ere van Cipriano De Rore, geschreven door de Venetiaanse prelaat Hieronimo Fenaruolo. Het gedicht bevat bovendien een acrostichon: de eerste letters van elke regel vormen samen de naam Cipriano De Rore.
Maar uit deze periode stammen ook de eerste tekenen van onrust en tegenslag. De Rore componeerde twee motetten (tekst en muziek) waarin hij zinspeelt op zijn ellendige situatie. Het ene motet, O qui populos suscipis, is gericht aan kardinaal Ippolito II d’Este (1509-1572), de broer van Ercole II van Ferrara. De andere compositie is geadresseerd aan de Italiaanse prins Guidubaldo II della Rovere. In beide werken vraagt De Rore om in hun dienst te mogen treden. Aan het hof van Ercole II d’Este Eind 1546, begin 1547 was het dan zo ver: De Rore werd benoemd tot Maestro di Capella aan het hof van Ercole II d’Este in Ferrara, een van de grote humanistische geesten in Italië. Ercole II (15081559) was redenaar, schreef Latijnse poëzie, was bedreven in de oorlogskunst en diplomatie en beoefende muziek: hij hield van de diatonische en chromatische kunst. Voorgangers van De Rore waren Agricola, Obrecht, Brumel, Josquin Desprez en Adriaan Willaert; zijn meest beroemde leerling 4
toelichting
was Luzzasco Luzzaschi. In het jaar van De Rores indiensttreding bestond de Ferrarese hofkapel uit negen zangers en vijf instrumentalisten. Een jaar later heeft De Rore de kapel sterk uitgebreid tot elf zangers en twaalf instrumentalisten. Tot 1559 schommelde de bezetting van de muziekkapel tussen tien en zestien. De mindering is te wijten aan de oorlogsomstandigheden waarin het hof van Ferrara verkeerde. Want inderdaad, De Rore was in een politiek wespennest terecht gekomen. Alhoewel Ercole II zich losgemaakt had van het pauselijke juk – voor een som van 180.000 goudstukken – was de vrede allerminst teruggekeerd. Onstabiliteit en veldslagen waren het gevolg van het diplomatiek politieke spel dat Ercole II voerde in de hoop de verstandhouding met de Habsburgers (Karel V), de Franse kroon en het pausdom gunstig te houden.
en becommentarieert De Rore zelf politieke toestanden aan de hand van madrigalen en motetten. Muziek als tijdskroniek. Ook in het misrepertoire maakte De Rore geschiedenis. Hij componeerde in Ferrara onder andere de Missa Vivat felix Hercules en de monumentale zevenstemmige Missa Praeter rerum seriem. In de mis Praeter rerum seriem combineert De Rore twee technieken: de cantus-firmustechniek – in de tenor klinkt een melodie ter ere van Ercole II – met de parodie: de componist parodieert, hergebruikt, een gelijknamig motet van Josquin Desprez. Het werk is met zijn contrapuntische hoogstandjes een monument in de mistraditie van de renaissance. Geen wonder dat Ercole II deze mis als geschenk opstuurde naar een collega van hem, Albrecht V van Beieren. Albrecht V schreef in een brief van 25 april 1557 hoezeer de mis door de hofkapel wordt gewaardeerd. Dit waren geen ijdele woorden, want nog in 1568 werd de mis onder leiding van Orlandus Lassus uitgevoerd naar aanleiding van de huwelijksfestiviteiten van prins Wilhelm met Renata van Lotharingen.
De Rore geeft elke tekst het juiste muzikale elan mee Overigens was De Rores Ferrarese periode zeer vruchtbaar. Elke compositie weer bewijst zijn begaafdheid om elke tekst, elk stemmingsbeeld het juiste muzikale elan en reliëf mee te geven. Bovendien staat zijn kunst hier volledig in dienst van de gebeurtenissen aan het hof
Rondreis Vanaf 1557 ontving De Rore regelmatig berichten over de minder rooskleurige toestand van zijn familie in Vlaanderen, en mede door de benarde oorlogssituatie in Ferrara – Ercole II keerde 5
toelichting
zich tegen Filips II – en de penibele toestand waarin de hofkapel verkeerde, besloot De Rore zijn ouders te bezoeken. Hij kreeg toestemming van Ercole II en vertrok op 7 maart 1558. Normaal gesproken duurde die reis zeventien dagen, maar De Rore maakte een ‘ommetje’ en trok er twee maanden voor uit. Hij bezocht de Bayerische Hofkapelle in München, waar hij als componist bovenaan de hitlijst stond, en waar net een landgenoot de leiding van de beroemde kapel had overgenomen, Orlandus Lassus. In München viel De Rore een unieke eer te beurt: een speciaal handschrift werd volledig aan zijn werk gewijd (26 composities) en prachtig geïllumineerd door Hans Mielich. Op een van de pagina’s prijkt een groot portret van De Rore. Het manuscript is het mooist en rijkst versierde muziekmanuscript van de zestiende eeuw en wordt tegenwoordig bewaard in de Bayerische Staatsbibliotheek te München.
strijd en Vlaanderen kent eindelijk weer rust – De Rore ertoe aangezet het woelige Ferrara te verruilen voor het rustige Vlaanderen. Op 27 juli 1559 werd De Rore voor het laatst uitbetaald in Ferrara. Later dat jaar trad hij in dienst van landvoogdes Margaretha van Oostenrijk, hertogin van Parma, die sinds augustus 1559 haar hofhouding op de Coudenberg in Brussel centraliseerde.
Van Beieren ging de reis naar Vlaanderen, waar De Rore eindelijk zijn ouders weerzag. Hij nam enkele maanden de tijd om daar orde op zaken te stellen en zeker ook om weer in contact te komen met enkele muzikale milieus van vroeger. Zijn eerste contacten met het hof op de Coudenberg in Brussel dateren waarschijnlijk uit deze periode. Eind september vertrok De Rore terug richting Ferrara. Vanaf dat ogenblik vervulde De Rore zijn geliefkoosde rol van ‘muzikaal commentator’: hij componeerde madrigalen ter ere van Margaretha; droeg werken op aan de gevreesde kardinaal Granvelle, rechterhand van de Habsburgers; in andere werken zinspeelt hij op de stadhouder Lamoraal, graaf van Egmont. Aan het einde van 1560 verzocht de
Via Brussel naar Parma De heimwee na zijn terugkeer uit Vlaanderen liet De Rore blijkbaar niet meer los, want amper zes maanden na zijn terugkeer in Ferrara besloot hij zich definitief bij zijn ouders te vervoegen. Mogelijk heeft de vrede van Cateau-Cambresis – 3 april 1559: Frankrijk en Spanje staken de 6
toelichting
hertog van Parma, Ottavio Farnese, De Rore om kapelmeester aan het hof van Parma te worden. De componist zegde dit onmiddellijk toe, mede omdat de financiële voorwaarden in Brussel abominabel waren geworden. Ondertussen was de roem van de componist tot een hoogtepunt gekomen. Steeds meer uitgevers wilden zijn werken publiceren. In Venetië vochten Gardano en Scotto, twee van de beroemdste uitgevershuizen, verbeten om elke nieuwe compositie van de meester te mogen drukken. En elk reeds gedrukt motet en madrigaal werd steeds weer heruitgegeven.
II. De Rore, die blijkbaar behoefte had aan een standvastige en vertrouwde werkkring, besloot wijselijk in Parma te blijven. Hij stierf er onverwacht op 49-jarige leeftijd in 1565. Zijn grafschrift vermeldt dat hij een zoon naliet. Invloed De invloed die de componist op latere generaties heeft uitgeoefend is nauwelijks te overzien. Na zijn dood verschenen er postume publicaties, uitgegeven door zijn trouwe medewerker Gardano. Deze laatste schreef in het voorwoord van het postume vijfde madrigalenboek (1566): ‘… aan Josquin moeten wij de aangename kunst van de meerstemmige gezangen toekennen; aan Mouton de ware kunst van de contrapuntische variatiekunst en aan Willaert de kunst van de zoete harmonieën. De hemel echter heeft aan Cipriano de unieke samensmelting van deze drie toevertrouwd.’
Uitgevers in Venetië vochten om elke nieuwe compositie In Parma, waar De Rore in mei 1561 arriveerde, kreeg hij 200 goudstukken per jaar en een eigen woning. Te midden van het luxueuze paleis van Ottavio Farnese kan De Rore zich eindelijk ongestoord bezighouden met zijn muziekkunst. Maar op 8 december 1562 overleed Adriaan Willaert in Venetië. De positie van maestro di capella werd vacant. En De Rore werd door de procuratori di San Marco di Sopra aangeduid als opvolger. De Rore, in Venetië zeer geëerd, hield dat echter niet lang vol. Moeilijkheden binnen de muziekkapel, gedeeltelijk te wijten aan de houding van De Rore zelf, maakten een jaar later al een einde aan de verbintenis.
De componist Vicenzo Galilei sprak in 1584 in exalterende woorden over De Rores contrapunt. De groten van het einde van de eeuw (Vecchi, Monteverdi, Zarlino, De Wert) hadden De Rore als voorbeeld voor ogen. Hoe diep De Rores ‘woord-vertalingen-in-muziek’ gegrift bleven in het geweten van de musici wordt aangetoond door de tientallen citaten die in composities van andere componisten opduiken. Componisten zoals Alessandro Romani (in 1565) en Barnaba Cerbo (in 1574) geven als ondertitel van hun madrigalenbundels: ‘ad imitatione di Cipriano’. Zonder De Rore had de muziekgeschiedenis er anders uitgezien.
Vanaf 1564 was De Rore terug in Parma. Hij bleef aanvragen voor composities ontvangen, en hem werd zelfs de positie van kapelmeester in Praag aangeboden door aartshertog Ferdinand 7
liedteksten Cipriano de Rore O socii, neque enim
Vrienden, wij hebben al eerder
Tekst: Vergilius (70 v.Chr.-19 v.Chr.)
O socii, neque enim ignari sumus ante malorum, O passi graviora, o pasi graviora, dabit deus his quoque finem, dabit deus hisquoque finem. Vos et Scyllaeam rabiem penitusque sonantes Acestis scopulos, vos et Cyclopea saxa Experti: revocate animos, revocate animos, Moestumque timorem mittite: forsan et haec otlim meminisse iuvabit, forsan et haec olim meminisse iuvabit.
Vrienden, wij hebben al eerder rampen geleden, zwaarder dan deze; ook nu zal de godheid uitkomst geven. Gij zijt de Scylla genaderd en haar weergalmende klippen, gij hebt verduurd de spelonken van de Cycloop: wat nieuwe moed, laat varen uw droevige vrees, wellicht herdenkt ge later ook deze dingen met vreugde.
Seconda parte:
Tweede deel:
Per varios casus, per todiscrimina rerum tendimus in Latium, Sedes ubi fata quietas ostendunt: illic fas regna resurgere Troiae. Durate et vosmet rebus servate secundis.
Door wisselende lotgevallen, door talloze gevaren voert ons de weg naar Latium, waar een rustige woonplaats ons wacht: daar mag het rijk van Troje herrijzen. Volhardt en spaart u voor gelukkiger dagen.
8
liedteksten
O machtig lot
O fortuna potens Tekst: Vergilius
Fortuna innocuos cladibus afficit Justos illa viros pauperie gravat Indignos eadem divitiis beat.
O machtig lot, zo wreed voor het recht, dat wraak neemt op de goeden en hen ten val brengt, dat de voorkeur geeft aan de slechten en geen trouw kent aan taak en plicht. Het lot begunstigt met eerbewijzen zij die het niet verdienen, zij bejegent de onschuldigen met rampen. Zij belast de rechtvaardige mannen met armoede, maakt de onwaardigen gelukkig met rijkdom.
Tenor:
Tenor:
O fortuna potens.
O, machtig lot.
Secunda pars:
Tweede deel:
Haec aufert iuvenes et retinet senes
Zij rukt de jongeren weg en behoudt de ouderlingen, wat ze wegneemt van de waardigen geeft ze aan de goddelozen. Zij maakt geen onderscheid en oordeelt niet volgens recht. Ze is onbestendig en broos, bedrieglijk en onbetrouwbaar. Want wie zij verheerlijkt, koestert ze niet voor eeuwig, en wie ze heeft verlaten, benauwt ze niet voor altijd.
O fortuna potens tantum iuris atrox Quae tibi vendicas, evertisque bonos Eligis improbos nec servare potes Muneribus fidem. Fortuna immeritos auget honoribus
Iniusto arbitrio tempora dividens Quod dignis adimit tradit ad impios Nec discrimen habet rectaque iudicat Inconstans fragilis perfida lubrica Nec quos clarificat, perpetuo fovet Nec quos deseruit perpetuo premit. Tenor:
Tenor:
O fortuna potens.
O, machtig lot. 9
liedteksten
Dissimulare etiam sperasti
Hoopte je werkelijk te kunnen verheimelijken
Tekst: Vergilius
Dissimulare etiam sperasti, perfide, tantum Posse nefas Tacitusque mea decedere terra? Nec te noster amor, nec te data dextera quondam, Nec moritura tenet crudeli funere Dido?
Hoopte je werkelijk, trouweloze, een zo groot onrecht te kunnen verheimelijken en stil uit mijn land te vertrekken? Houdt noch onze liefde, noch de eens gegeven belofte, noch mijn wisse dood in een wreed overlijden jou hier?
Secunda pars:
Tweede deel:
Quin etiam hiberno moliris sidere classem Et mediis properas aquilonibus ire per altum
Ja, haast je je zelfs om midden in de winter en onder noorderstormen je vloot de zee op te sturen, meedogenloze? Zou je, als je niet op weg was naar een vreemd land en een onbekende woonplaats, en Troje nog bestond in zijn oude glorie, naar dat Troje met je vloot ook op weg gaan over zo’n onstuimige zee?
Crudelis, crudelis? Quid, quid si non arva aliena domosque Ignotas peteres et Troian antiqua maneret, Troia per undosum peteretur clasibus æquor?
Tercia pars:
Derde deel:
Me ne fugis? Per ego has lacrimas, dextramque tuam te, Per connubia nostra, per inceptos hymenæos.
Ontvlucht je mij soms? Bij mijn tranen en bij de door jou gedane belofte (want niets anders heb ik mij, rampzalige, nog over), bij ons verbond van nakend huwelijk bid ik je: als ik je ooit aan mij verplicht heb, of je ooit ter wille ben geweest, heb dan medelijden met mijn huis, nu het wankelt, en als er nog plaats is voor beden, verander dan je verwerpelijke plan.
Si bene quid de te merui, fuit aut tibi quicquam Dulce meum, miserere, domus labentis et istam. Oro, si quis adhuc precibus locus, exue mentem, et istam, Oro, exue mentem.
10
liedteksten
Quis tuos presul Quis tuos presul valeat nitenti
Wie, hoogwaardige bisschop Wie, hoogwaardige bisschop, kan door uw verdiensten die glanzende mijter bezorgen? En welke kwaliteiten bestemden u tot die hoge functie? Of misschien heeft ‘t goedgunstig toeval u met zoveel eer beladen?
Pileo fulgens memorare honores Quos tibi virtus tulit aut benigna Sors cumulavit?
Tu ducis sceptrum geris, et decentes Presulis vitas patriae Tridenti, Et tibi credit Ferdinandus ampli Munia regni.
Ge houdt de scepter en leidt een eervol leven, bekwaam om het prinsdom Trente te besturen waarvan [keizer] Ferdinand I de leiding gaf: Waarlijk! Een belangrijk ambt.
Tenor:
Tenor:
Felix o vivas princeps presulque Tridenti.
Wees gelukkig en leef, prins en bisschop van Trente!
Mia benigna fortuna Mia benigna fortuna e’l viver lieto, I chiari giorni e le tranquille notti, E i soavi sosipri, e’l dolce stile Che solea risonar in versi en rime, Volti subitamente in dogli’en pianto, Odiar vita mi fanno e bramar morte. Crudele acerba inesorabil morte,
Mijn goede fortuin Mijn goede fortuin en gelukkige leven, de heldere dagen en rustige nachten, de zachte zuchten en de zoete manier waarop alles resoneert in vers en rijm, slaan plots om in pijn en tranen, waardoor ik het leven haat en verlang naar de dood. Wrede, bittere, onontkoombare dood, Mijn reden om nooit meer gelukkig te zijn, maar al mijn dagen in tranen door te brengen. De donkere dagen en droevige nachten, mijn zware zuchten passen niet in rijm, en mijn wrede marteling doen elke stijl teniet.
Cagion mi dai di mai non esser lieto, Ma di menar tutta mia vita in pianto. E’i giorni oscuri e le dogliose notti, I miei gravi sospir, non vano’in rime. E’l mio duro martir vince’ogni stile.
11
liedteksten
Missa ‘Doulce memoire’ Sanctus Sanctus Dominus Deus sabaoth. Pleni sunt caeli et terra et terra gloria gloria tua. Osanna in excelsis. Benedictus qui venit in nomine Domini.
Mis ‘Doulce memoire’ Sanctus Heilig, heilig, heilig de Heer, de God der hemelse machten. Vol zijn hemel en aarde van uw heerlijkheid. Hosanna in den hoge. Gezegend hij die komt in de naam des Heren.
Agnus Dei Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, dona nobis pacem.
Agnus Dei Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, ontferm u over ons. Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, geef ons vrede.
Amour me faict Amour me faict que tourmenter mon ame D’un feu qui l’ard et point incessament; Mais moins que riens j’estime ce tourment, Puis que m’amye aussy sent quelque flame.
De liefde kwelt mij Aanhoudend kwelt mij de liefde Met een vuur dat niet dooft. Ik kan die kwelling niet verdragen Daar ikzelf erdoor ontvlam.
Amour m’a faict serviteur d’une dame, Laquell’en greytout mon service prent, Dont je serois pour l’obeir content Passer au fil d’une trechante l’ame.
De liefde bond mij aan een vrouw Naar wie ik in deemoed hunker. Graag schenk ik mij aan haar Door mij met heel mijn ziel te geven.
Response:
Antwoord:
Amour ne veut user avecque moy Rigueur aucun, et pour autant je croy Qu’elle bien tost aura de moy pitye.
De liefde heeft voor mij geen grenzen, En ik ben overtuigd dat Zij mij weldra zal troosten.
Mercy doncques, meric ma damoyselle, De mon grand mal et la playe mortelle Qui prés qu’a moy non plus qu’a vous ennuye.
Dank u wel dan, lieve dame, Voor het hartzeer en de diepe wonde Die mij noch u verveelt.
12
liedteksten
Datemi Pace
Laat mij met rust
Tekst: Petrarca (1304-1374)
Datemi pace o duri miei pensieri : Non basta ben ch’ Amor, fortuna e morte Mi fanno guerra intorno e ’n su le porte, Senza trovarmi dentro altri guerrieri ?
Laat mij met rust, o kwellende gedachten! Kam Amor niet met Dood en het Lot volstaan Die als één vijand voor mijn poorten staan? Moet ik van binnen vijandschap verwachten?
E tu, mio cor, anchor se’ pur qual eri ? Disleal a me sol che fiere scorte Vai ricettando e sei fatto consorte De’ miei nemici sì pronti e leggieri.
En jij, mijn hart, durf jij mij zo verachten? Verraderlijk trok je verraders aan En hebt het werk van vijanden gedaan Die snel zijn en tot alle kwaad bij machte.
In te i secreti suoi messaggi Amore, In te spiega fortuna ogni sua pompa E morte la memoria di quel colpo
Fortuna kan door jou weer triomferen En Amor kan aan jou geheimen kwijt; De Dood herinnert je nog aan de slag
Che l’avanzo di me convien che rompa; In te i vaghi pensier s’arman d’errore : Perch’è d’ogni mio mal te solo incolpo.
Die wat er van mij rest zal ruïneren. Jij bent het die ik al mijn kwaad verwijt, Jouw waan die zich met dwaling wapent.
Mon petit coeur Mon petit cueur n’est pas a moy Il est a vous ma doulce amye Mais d’une chose je vous prie C’est vostre amour, gardez le moy.
Mijn klein hartje Mijn klein hartje is niet van mij Jou behoort het, mijn lief. Maar één ding smeek ik je: Bewaar je liefde voor mij.
13
liedteksten
Donec gratus eram
Zolang ik van je lieve gunst mocht delen
Tekst: Horatius (65 v.Chr.-8 v.Chr.)
Horatio: Donec gratus eram tibi Nec quisquam potior brachia Candidae cervici juvenis dabat Persarum vigui rege beatior.
Horatius: Zolang ik van je lieve gunst mocht delen En er geen meer bevoorrechte zijn armen Rondom je witte hals mocht winden, Wist ik mij zaliger dan zelfs de vorst der Perzen.
Lydia: Donec non aliam magis Arsisti neque erat Lydia Post Chloen multi Lydia nominis, Romana vigui clarior Ilio.
Lydia: Zolang jij niet een hetere passie voelde Voor iemand anders dan voor de vermaarde Lydia, Die voor Chloë niet wilde wijken, Kreeg ik meer roem dan Ilia van Rome!
Horatio: Me nunc Thressa Chloe regit, Dulces docta modos et citharae Sciens pro qua non metuam mori, Si parcent animae fata superstiti.
Horatius: Mij domineert vandaag Chloë van Thracië, Een zoete zangeres die vaardig luit speelt, Voor wie ik niet zou aarzelen te sterven, Indien het lot in ruil háár lot verlengde.
Lydia: Me torret face mutua Thurini Calais filius Ornithi, pro quo bis patiar mori, Si parcent puero fata superstiti
Lydia: Een wederzijdse liefdesgloed verzengt mij Voor Calaïs, Ornytius’ zoon uit Thurië, Voor wie ik gaarne tweemaal wilde sterven, Indien het lot in ruil zijn lot verlengde.
Horatio: Quid, si prisca redit Venus Diductosque iugo cogit aheneo Si flava excutitur Chloe Reiectaeque patet ianua Lydiae ?
Horatius: Maar als de eerste min zou keren Die ons opnieuw onder een bronzen juk bond, Dan werd de blonde Chloë uitgebannen En stond mijn deur voor Lydia wijd open.
Lydia: Quamquam sidere pulchrior Ille est tu levior cortice et Improbo iracundior Adria Tecum vivere amem, tecum obeam lubens.
Lydia: Al is hij mooier dan de mooiste sterren En jij lichter dan kurk en onstuimiger Nog dan Adria, toch zou ik willen Leven met jou en met jou willen sterven. 14
liedteksten
Missa ‘Praeter Rerum seriem’ Agnus Dei Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, dona nobis pacem.
Mis ‘Praeter Rerum seriem’ Agnus Dei Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, ontferm u over ons. Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, geef ons vrede.
Tenor:
Tenor:
Hercules secundus dux Ferrariae quartus, vivit et vivet.
Ercole II, de vierde hertog van Ferrara, leeft en zal leven.
15
BIOGRAFIEËN Uitvoerenden Paul Van Nevel Dirigent
Paul Van Nevel is artistiek directeur van het Huelgas Ensemble, dat hij in 1971 oprichtte. Hij is sinds lange tijd een belangrijk gezicht van de hoogstaande historische uitvoeringspraktijk in Europa. Kenmerkend voor zijn benadering is de interdisciplinaire benadering van de originele bronnen, rekening houdend met de tijdsgeest (literatuur, oude uitspraak, temperament en tempo, en retoriek). In zijn zoektocht naar onbekende werken ontdekte Van Nevel vergeten schatten van de Vlaamse polyfonie. Paul Van Nevel was gastdocent aan het Sweelinck Conservatorium Amsterdam, de Musikhochschule Hannover, het Centre de Musique ancienne de Genève en is nu al sinds dertig jaar gastdirigent van het Nederlands
Kamerkoor. Hij schreef onder meer een monografie over Johannes Ciconia en een werk over Nicolas Gombert. Ook gaf hij transcripties van renaissancemuziek uit. Hij werd verschillende keren onderscheiden; zo kreeg hij onder meer de Prix in Honorem van de Académie Charles Cros (1994), verschillende Diapasons d’Or, de Cannes Classical Award, de Choc de l’année van Le monde de la Musique (2000 en 2003) en de Deutscher Musikpreis Klassik 2011.
16
foto: Luk Van Eeckhout
biografieĂŤn
17
biografieën
Huelgas Ensemble Het Huelgas Ensemble is nu al meer dan veertig jaar een van Europa’s meest gerenommeerde groepen voor de uitvoering van de polyfone muziek uit de middeleeuwen en de renaissance. Het ensemble staat wereldwijd bekend voor zijn steeds originele programmeringen van veelal onbekende werken. De invalshoeken die het ensemble hanteert en de intonatiezuiverheid verbazen steeds weer het publiek. Het Huelgas Ensemble treedt op in zowat alle belangrijke muziekcentra van de wereld waaronder de BBC-proms in London, het Lincolncenter in New York, de Cité de la musique in Parijs, de Berlijnse Filharmonie, en de Fundação Calouste Gulbenkian en het Centro Cultural de Belem in Lissabon. Het ensemble is ook regelmatig te gast op alle belangrijke festivals oude muziek waar het dan dikwijls optreedt in zijn “natuurlijke omgeving” van onbekende oude
kapellen, kerken en kloosters en zo via de concerten een interdisciplinaire brug bouwt tussen architectuur en polyfonie. In de schoot van Bozar in Brussel geeft het Huelgas ensemble nu al meer dan twintig jaar een jaarlijkse cyclus van drie druk bijgewoonde concerten. De discografie van het Huelgas ensemble bevat nu al meer dan zestig opnamen met vocale en instrumentale werken vanaf de dertiende tot het einde van de zestiende eeuw.
18
foto: Luk Van Eeckhout
biografieĂŤn
19
VERWACHT
do 17 dec 2015 serie oude muziek grote zaal / 20.15 uur
Holland Baroque + Vox Luminis Lux
Kerst is door de eeuwen heen altijd een periode van bezinning geweest. Duitse barokcomponisten als Buxtehude en Praetorius schreven voor de kersttijd prachtige muziek waar een grote innerlijke rust en stralende verlichting van uitgaat. Holland Baroque en het voortreffelijke vocale ensemble Vox Luminis maken er met dit bijzondere repertoire een onvergetelijk kerstconcert van. Holland Baroque heeft zich de laatste jaren ontwikkeld tot een dynamisch barokensemble dat buiten de gebaande paden gaat. En Vox Luminis verrast al net zo met nieuwe invalshoeken. Het toonaangevende oude-muziektijdschrift Early Music Review noemde dit Belgische ensemble ‘een extreem indrukwekkend jong vocaal ensemble’. PROGRAMMA: Werken uit de 17e en vroege 18e eeuw van Dietrich Buxtehude, Michael Praetorius en tijdgenoten.
20
Michael Praetorius
VERWACHT
vr 18 dec 2015 serie koren grote zaal / 20.15 uur
The Tallis Scholars Kerst met Tallis en Pärt
Het ultieme concertprogramma voor de kerstdagen. U hoort daarin de mis Puer natus van de Engelse componist Thomas Tallis, gecomponeerd voor het geboortefeest van Jezus. Een schitterend werk uit de renaissance. Zo’n vijf eeuwen later schreef Arvo Pärt muziek die al even mooi op het kerstfeest aansluit. Bij The Tallis Scholars, vermaard vanwege de kristalheldere klank en pure intonatie, is deze muziek in de beste handen. The Tallis Scholars werd opgericht in 1973. Het Britse ensemble vergaarde roem met zijn meer dan zeventig opnames van vocale muziek uit de renaissance en de vroege barok. Daarbij deed het ook fraaie herontdekkingen, zoals van de muziek van de Engelsman John Sheppard die exact 500 jaar geleden werd geboren. PROGRAMMA: Arvo Pärt Magnificat-antifonen nr. 1-7 / Magnificat / I am the true vine / John Sheppard Sacris solemniis / Gaude, gaude, gaude / Thomas Tallis Missa Puer natus est nobis (Gloria, Sanctus, Agnus Dei)
21
Thomas Tallis
VERWACHT
Oktober
vr 6 nov / 16.00 uur / Bimhuis
za 14 november / 20.15 uur
Masterclass Joshua Redman
Quator Danel + Alexander Melnikov Weinberg en Chopin
za 31 oktober / 20.15
Cello Biënnale 2016 Sneak Preview
November zo 1 november
vr 6 november / 20.15 uur
James Farm zo 15 november / 15.00 uur zo 8 november / 15.00 uur
Nederlandse Bachvereniging Händels The Ways of Zion
Nederlands Kamerkoor + Paul van Neven De laatste lamentatie
Kindermiddag ma 9 november / 20.30 uur
De Geniale Oerknalvoorstelling (6+) Wouter van Reek + Slagwerk Den Haag
The Rest is Noise: Touch Label Night Philip Jeck, Thomas Ankersmit, Claire M Singer, The Eternal Chord
13.30 + 15.30 uur / Kleine Zaal
di 10 november / 20.15 uur
MOUW (2-4) Theater de Spiegel
Annette Dasch + Rudolf Jansen Schumann en Mendelssohn
13.30 uur
14.30 uur / Bimhuis
DASH! (10+) zo 1 november / 20.15 uur
do 12 november / 12.30 uur
Khachaturian Ensemble Lunchconcert ism CvA
Kurt Elling vr 13 november / 20.15 uur do 5 november / 20.15 uur
Rias Kammerchor + Ufuk + Bahar Dördüncü Kamerkoor en piano
Noord Nederlands Orkest + Ralph van Raat Tachtig jaar Arvo Pärt
22
Unieke jubileumwandeling Muziekgebouw met app Curvices Speciaal voor ons 10-jarig bestaan maakte componiste Rosalie Hirs de poëzie- en klankinstallatie Curvices Amsterdam. Een unieke muzikale rondwandeling waarvoor u de gratis Curvicesapp kunt downloaden via de App Store, Google Play of iTunes. De app schakelt in zodra u rondom het gebouw een van de wandelzones betreedt. Een cadeautje van de componist waarvan u het hele jubileumseizoen kunt profiteren! Meer info: muziekgebouw.nl/ festival/10jaar Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX