do 5 nov 2015 donderdagavond serie grote zaal / 20.15 uur
RIAS KAMMERCHOR o.l.v. florian Helgath + UFUK EN BAHAR DÖRDÜNCÜ Kamerkoor en piano
PROGRAMMA
do 5 nov2015 donderdagavond serie Grote Zaal / 20.15-22.00 uur DUUR: ca. 40 minuten voor de pauze ca. 45 minuten na de Pauze
RIAS KAMMERCHOR o.l.v. FLORIAN HELGATH + UFUK EN BAHAR DÖRDÜNCÜ Kamerkoor en piano
inleiding
Ufuk Dördüncü, Bahar Dördüncü piano Florian Helgath dirigent
foyerdeck 1 / 19.15-19.45 uur
Michel Khalifa in gesprek met Nik Bärtsch
Tekst toelichting Paul Janssen
John Cage (1912-1992) Four² (1990) Christian Wolff (1934) Duo for Pianists I (1957) Evening Shade, Wake Up (2007) Duo for Pianists II Morton Feldman (1926-1987) Christian Wolff in Cambridge (1963) PAUZE Elliott Carter (1908-2012) The defense of Corinth (1941) Nik Bärtsch (1971) AIM - Ich gehe (2015; wereldpremière)* Traumtext Teil I Die schöne Mondblüte Teil I: Enttäuschung Traumtext Teil II Die schöne Mondblüte Teil II: Nur Eifersucht? Traumtext Teil III King Fool Teil I: The King and his daughters Nothing Song King Fool Teil II: Everything can be made out of nothing Traumtext Teil IV Die schöne Mondblüte Teil III: Der grosse Ausbruch * mogelijk gemaakt met steun van Pro Helvetia, Schweizer Kulturstiftung
TOELICHTING Terwijl de componisten in West-Europa na de Tweede Wereldoorlog zo veel mogelijk probeerden te breken met de traditie, gooide de Amerikaanse componist John Cage de knuppel in het hoenderhok met ontregelende ideeën en composities. Zo gebruikte hij de Chinese I Ching om toevalsmuziek te genereren die, zo bleek, niet veel anders klonk dan de overgestructureerde westerse partituren. En prepareerde hij, geïnspireerd door oosterse muziek, als eerste een piano om tot wonderlijke klanksensaties te komen. Met zijn beroemde 4’33”, waarbij musici achter willekeurige instrumenten ruim vier en een halve minuut niets doen, zei hij zoveel als ‘alles om ons heen is muziek’.
ongebruikelijke bezetting van koor en twee piano’s. Die bezetting is min of meer geïnspireerd door een werk van de Amerikaan Elliott Carter die zijn hele lange leven bewees dat het goed laveren is tussen de Amerikaanse en Europese uitersten en die intuïtie en constructie samen bracht in immer aanstekelijke partituren waar de levensvreugde vanaf spat.
Ook zijn leerling Christan Wolff en zijn goede vriend Morton Feldman zorgden voor ontregelende muziek die het westerse bastion bestormde. Wolff kwam met grafische partituren die de interpreet moest verleiden tot grotendeels geïmproviseerde uitbarstingen en Feldman probeerde de tijd stil te zetten met traag voortschrijdende klankblokken en uren durende werken.
Four²
De Zwitserse pianist en componist Nik Bärtsch is in zekere zin een hedendaagse geestgenoot van deze ongewild tot rebellen bestempelde grootheden. Reden genoeg om juist hem te vragen een nieuw werk te schrijven voor de
Ook Cage wilde de muziek, de pure muziek bevrijden van een overdaad aan emotie, alleen deed hij dat via andere wegen dan zijn Europese collega’s. Vandaar dat hij de I Ching vaak de noten liet bepalen en hij doorgaans veel van het
John Cage Hoewel John Cage begon als luis in de pels van de twintigste-eeuwse avant-garde, gold hij uiteindelijk vooral als een visionair muziekfilosoof die zowel de strenge rekenmeesters onder de componisten zoals Boulez en Stockhausen als de vrijere geesten en minimalisten als Glass en Reich inspireerde.
4
toelichting
moment liet afhangen. Ook in Four², een relatief laat werk uit 1990 voor koor a capella is dat het geval. De sopranen, alten, tenoren en bassen hebben hun eigen gedefinieerde toonhoogten die vrij in bepaalde tijdssegmenten gezongen mogen worden. De tekst bestaat daarbij slechts uit de afzonderlijke letters die samen de naam van de Amerikaanse staat Oregon spellen.
daarvan een stuk te spelen. Door deze ervaring kwam hij later dat jaar tot Duo for pianists I, een werk waarin diverse ritmische structuren zijn vastgelegd en waarin de uitvoerders de toonhoogten op verschillende manieren en ieder in een andere volgorde kunnen combineren en uitvoeren. Het effect was dat elke uitvoering anders klinkt, terwijl het karakter van het werk wel herkenbaar blijft.
Christian Wolff
In Duo for pianists II voegde hij aan het geheel een dynamisch aspect toe door de twee pianisten elk een serie cues te geven waardoor duidelijk is wanneer er van de ene ‘vorm’ naar de andere overgegaan moet worden. Dit bevorderde de spanning en de interactie tijdens de uitvoering. In Evening Shade Wake Up voor koor geschreven in 2007 zijn de principes vergelijkbaar.
Duo for pianists I en II, Evening Shade Wake Up Christian Wolff groeide in de jaren vijftig van de twintigste eeuw aan de zijde van zijn inspirator John Cage uit tot een van de grote voortrekkers van de aleatorische muziek. Deze grotendeels Amerikaanse stroming liet aspecten van het compositie- en/of het uitvoeringsproces over aan het toeval of aan de keuze van het moment van de uitvoerders.
Morton Feldman
Christian Wolff in Cambridge Binnen deze aleatorische muziek was Wolff de initiator van de zogenaamde ‘open vorm’. Een weg die hij in 1957 door tijdnood insloeg. Wolff had geen tijd om voor een recital met collega‑componist en pianist Frederic Rzewski een heel nieuw werk uit te schrijven. Hij besloot alleen wat materiaal op het gebied van ritme en toonhoogte aan te geven en op grond
Morton Feldman leerde dankzij zijn goede vriend John Cage vele componisten, kunstenaars en musici kennen. Een daarvan was Cages leerling Christian Wolff. Gedrieën vormden zij in de jaren vijftig de motoren achter de bevrijding van de muziek van elke vorm van regels of systemen. 5
toelichting
In 1963 schreef Feldman een ode aan de tijd dat Wolff in Cambridge, Massachusetts verbleef waar hij klassieke talen studeerde aan Harvard University. Hoewel het werk voor Feldmans doen uiterst kort is, bevat het alle kenmerken van de stijl van Feldman. Het a-capellakoor zingt slechts de klinker ‘u’. De toonhoogten staan vast, maar tempo en puls zijn vrij. Het werk bestaat uit een sequens van negentien ‘sound events’ die twee keer tot klinken komt en eindigt op een enkele noot. Hoewel de meeste klanken vrij dissonant zijn, klinken ze door het trage tempo, de geleidelijke overgangen en de verstilde dynamiek, vrij mild. Op deze wijze verzelfstandigde hij de intervallen en konden ook dissonante klanken hun eigen pure schoonheid openbaren.
thema van het werk lijkt mede ingegeven door de Tweede Wereldoorlog en is wel uitgelegd als een oproep aan de Amerikanen, die toen nog niet betrokken waren, om ook de wapenen op te pakken. Voor de tekst maakte Carter gebruik van een vertaald fragment uit Pantagruel van de humanist en schrijver François Rabelais dat handelt over de het begin van de Korintische oorlog in 395 voor Christus en de relativerende rol die de filosoof Diogenes daarbij speelde. Carter benut dankbaar allerhande momenten om aan woordschildering te doen. Een van de mooiste illustraties daarvan is een canon op de ‘shhh’ van het woord ‘sharpen’ om zo het scherpen van de wapenen aan de slijpstenen te imiteren.
Nik Bärtsch
Elliott Carter
AIM - Ich gehe
The defense of Corinth The defense of Corinth uit 1941 van de op 5 november 2012 overleden Elliott Carter lijkt een werk uit een totaal andere wereld dan de naoorlogse avant-garde.
De Zwitserse jazzpianist en componist Nik Bärtsch steekt met AIM - ich gehe zijn nek uit. Waar The defense of Corinth voor Carter zijn laatste koorwerk was, is dit werk van Bärtsch juist zijn eerste stap in het genre.
Carter werd nog gestimuleerd door Charles Ives om de muziek in te gaan en werd in zijn jonge jaren beïnvloed door onder anderen Aaron Copland en de Fransman Darius Milhaud. Het is die sfeer die klinkt in een van zijn laatste koorwerken – na de jaren veertig schreef Carter nauwelijks meer voor de stem. Het
Met zijn eigen band Ronin richt hij zich doorgaans vooral op instrumentale improvisatie. Nu laat de Zwitser zich voor het eerst in met de vocale muziek als hoofdelement in zijn werk en staan alle noten op voorhand min of meer vast. Dit leidt tot een interessante ontmoeting van 6
toelichting
stijlen en invalshoeken. In de jazzhoek wordt Bärtsch beschouwd als een hedendaagse geestgenoot van John Cage en consorten. Op geheel eigen wijze smeedt hij modernklassieke muziek, jazz, minimal music en Japanse Zen-meditatie aaneen tot wat door hemzelf als Zen-funk wordt omschreven. AIM – Ich gehe is zijn vertaling hiervan naar de concertzaal en naar het klassieke ensemble. Het werk is gebaseerd op drie teksten: Traumtekst van Heiner Müller, het sprookje Das Märchen der schönen Mondblüte dat zijn dochter Aina in 2013 op achtjarige leeftijd schreef en fragmenten uit King Lear van Shakespeare. De teksten wisselen elkaar af in tien goed te onderscheiden gedeelten van dit doorgecomponeerde werk.
piano met marimbastokken. Een van beide piano’s is naar voorbeeld van John Cage ook licht geprepareerd met gummetjes om aan de baskant een percussief karakter te bewerkstelligen. In de muziek heeft Bärtsch naar eigen zeggen de spanning tussen leven en dood willen verbeelden. ‘Maar het gaat uiteindelijk om ‘Aim’, wat voor mij zoveel betekent als doel, bestemming. Niet alleen daar waar wij heen willen, maar ook waar wij naar toe gezogen worden. Wij zijn allen onderweg – en dragen onze kinderen op onze rug.’
Bärtsch wordt beschouwd als een hedendaagse tijdgenoot van John Cage en consorten De teksten zijn gezet voor 36 vocalisten die ook solistisch ingezet worden. Afhankelijk van de lading van de tekst is het klankbeeld eenvoudig of complex, maar altijd is er een zekere ‘drive’, een ‘groove’ aanwezig. Die is vooral ook duidelijk in de begeleidende pianopartijen. In de delen die betrekking hebben op de tekst van Muller worden in de pianopartijen minder gebruikelijke speeltechnieken gebruikt, zoals het bewerken van het binnenwerk van de 7
liedteksten Christian Wolff
Elliott Carter
Evening Shade, Wake Up The day is past and gone. The evening shades appear. O may we all remember well the night of death is near.
The Defense of Corinth When Philip, King of Macedon, enterprised the siege and ruin of Corinth, the Corinthians, having received certain intelligence, by their spies, that he with a numerous army in battle array was coming against them, were all of them, not without cause, most terribly afraid; and therefore were not neglectful of their duty, in doing their best endeavors to put themselves in a fit posture to resist his hostile approach, and defend their own city.
Wake up wake up ye drowsy sleeper! How can you lie in sleep and slumber when your true love is going away? O wake for it’s almost day.
Some from the field brought into the fortified places their moveables, cattle, corn, wine, fruit, victuals, and other necessary provisions. Others did fortify and rampire their walls, set up little fortresses, bastions, squared ravelins, digged trenches, cleansed counter-mines, fenced themselves with gabions, contrived platforms, emptied casements, erected the cavaliers, mortaised barbacans, plaistered the courtines, fastened the herses and cataracts, new ponted with portcullices with fine steel and iron, and doubled their patrouille. Everyone did watch and ward, and not one was extempted from carrying the basket. Some polish’d corselets, varnished backs and breasts, cleaned the headpieces, mailcoats, brigandins, haubergeons, brassars and cuissars, greves, jacks, targets, shields. They sharpened spears. They sharpened staves, prepared scymetars, partisans, chipping knives, javelins, javelots, zagages, truncheons, dags, 8
liedteksten
daggars, poignards, bayonets, darts, dartlets, rapiers, arrowheads, staves, skenes, sables, maces, back-swirds, battle-axes, quarterstaves, cutlasses, clubs. Ev’ry man exercised his weapon; ev’ry man scowered off the rust from his natural hanger; nor was there a woman amongst them, (though never so resered or old), who made not her harness to be well furbished; as you know, the Corinthian women of old were reputed very dangerous combatants.
throw it, toss it, jerk it, overthrow it upside-down, topsy-turvy, arsivery, tread it, trample it, stamp it, slamp it, tap it, ting it, ring it, tingle it, towl it, sound it, resound it, shut it, unbung it, stop it, close it, unstopple it. He hurled it, slid it down the hill, precipitated it from the very height of the Craneum; heaved it, transfigured it, bespattered it, garnished it, furnished it, bored it, bewrayed it, parched it, bedashed, tottered it, adorned, staggered it, transformed it, brangled it, heaved it, carried it, bedashed it, hacked it; then from the foot to the top, like another Sisyphus with his stone, bore it up again, slid it down the hill, and every way so banged it and belaboured it that it was ten thousand to one he had not struck the bottom of it out.
Diogenes, seeing them all warm at work and himself not employed by the magistrates in any business whatsoever, he did very seriously (for many days together without speaking one word) consider and contemplate the contenances of his fellow citizens.
Which, when one of his friends had seen, and asked him, why he did so toil his body, perplex his spirit, and torment his tub, the philosopher’s answer was, ‘That not being engaged in any other office of the republic, he thought it expedient to thunder and storm it so tempestuously upon his tub, that amongst a people so fervently busy, and earnest of work, he alone might not seem a loitering slug and lazy fellow.’
Then on a sudden, as if he had been roused up and inspired by a martial spirit, he girded his cloak, scarfways about his left arm, tucked up his sleeves to the elbow, trussed himself like a clown gathering apples, and giving to one of his old acquaintances his wallet, books, and opistographs, away went he out of town towards a little hill or promontory of Corinth called Craneum: and there on the strand, a pretty level place, did he roll his jolly tube, which served him for an house to shelter him from injuries of the weather; there, I say, in a great vehemency of spirit, did he turn it, veer it, wheel it, whirl it, frisk it, jumble it, joult it, evert it, overthrow it, subvert it, beat it, thwack it, bump it, knock it, thrust it, push it, batter it, shock it, shake it,
Uit: François Rabelais, Gargantua et Pantagruel, Boek III (1546) Engelse vertaling: Sir Thomas Urquhart en Pierre le Motteux
9
liedteksten
Nik Bärtsch
Traumtext II Bei jedem Richtungswechsel, ich weiß nicht, wie viele Runden ziellos hin und her ich schon gegangen bin, wenn ich die Fingernägel in den Beton kralle, um gegen das Schwanken des Bambuskorbs auf meinem Rücken, in dem meine Tochter sich bewegt, das Gleichgewicht zu halten, fällt mein Blick auf eine Nebelwand, die unsern Kessel einschließt und die Außenwelt meiner Sicht entzieht. Warum ich nicht stehen bleibe, statt meine Beine zu ermüden. Warum ich mich nicht hinsetze, um auszuruhn, den Korb im Schoss und in den Armen. Warum ich mich nicht hinlege, um ein wenig zu schlafen, den Korb auf der Brust. Mein im Schlaf ruhigerer Atem, der den Brustkorb hebt und senkt, könnte das Kind in seinen Schlaf wiegen. Ich darf nicht stehen bleiben, müde wie ich bin, oder mich hinsetzen, um auszuruhn. Ich darf nicht schlafen. Ich könnte im Wasser aufwachen, den Korb neben mir mit dem vielleicht schon ertrunkenen Kind, rettungslos, hilflos, auch aus dem Wasser führen keine Stufen.
AIM – Ich gehe Traumtext I Ich gehe, meine Tochter, sie ist zwei Jahre alt, in einem aus Bambus geflochtenen Korb auf dem Rücken, einen schmalen Betonstreifen ohne Geländer am Rand eines riesigen Wasserbeckens entlang, rechts oder links von mir, je nach der Richtung meines Rundgangs, (die einzige Wahl, die ich habe), eine unersteigbar hohe Wand, die ebenfalls aus Beton besteht. Die Wand ist ohne Lücke, kein Ausstieg aus dem Kessel, ein Rätsel, wie ich hereingekommen bin, das Kind auf dem Rücken und der Steg so schmal, dass meine rechte oder linke Schulter den Beton streift, wenn mein Schritt , aus Furcht vor dem Wasser, das keinen sichtbaren Grund zeigt, unsicher wird. Die schöne Mondblüte I: Enttäuschung Es waren einmal vor ungefähr 5000 Jahren drei wundervolle eigenartige Blumen. Die größte und älteste hieß ‘Windhauch’. Sie war wirklich so schön wie ein Windhauch. Die zweitälteste hieß ‘Spinnennetz’, sie war so schön wie ein Spinnennetz. Doch die jüngste war die schönste. Sie hieß ‘Mondblüte’. In der Nacht leuchtete sie wie der Mond. Mondblütes Schwestern sagten eines Tages: ‘Mondblüte, Du solltest Dich schämen, schau Dich nur an, so hässlich.’ Mondblüte fand sich nicht hässlich. Sie war sehr enttäuscht. 10
liedteksten
Die schöne Mondblüte II: Nur Eifersucht? Mondblüte saß auf einem Stein und weinte. Da kam eine Eule und fragte: ‘Mondblüte, wieso weinst Du?’ ‘Meine Schwestern sagen, ich sei hässlich’, antwortete Mondblüte. ‘Schuu, Schuu, Du bist nicht hässlich’, sagte die Eule und hängte an: ‘Deine Schwestern sind nur eifersüchtig, weil Du so schön leuchtest.’ Mondblüte machte ein erstauntes Gesicht. ‘Glaubst Du?’, fragte sie. ‘Ja’, sagte die Eule und ehe man sich’s versah, war die Eule weg. Mondblüte saß noch immer auf dem Stein. Doch sie weinte nicht mehr. Sie überlegte, was die Eule gesagt hatte. Waren ihre Schwestern wirklich nur eifersüchtig? Ja, Mondblüte glaubte der Eule und sie beschloss, noch in derselben Nacht fort zu gehen, fort von hier und fort von ihren Schwestern.
Traumtext III Beim nächsten Richtungswechsel einen Herzschlag lang die wahnwitzige Hoffnung: wenn ich lange genug an der gleichen Stelle meine Finger in den Beton grabe, die Nägel wachsen nach, der Beton wächst nicht mehr, werden mit den Jahren Stufen entstehen, begehbar, wenn auch gefährlich, aber was ist der Tod gegen die Gefahr. Am Jüngsten Tag vielleicht, der bekanntlich, weil die längste Nacht ihm vorausgeht, der kürzeste sein wird, kein Entkommen, antwortet höhnisch mein Verstand. Plötzlich die Nebelwand zerreißt vor meinen Augen und gibt den Blick auf ein Hochhaus frei, das einsam in der flachen Landschaft steht. Zwanzig Etagen, in denen Menschen wimmeln hinter Fenstern ohne Gardinen, auf Balkons und Terrassen, auf dem Flachdach. Die Ahnung, oder ist es schon eine Gewissheit, dass ich an diesem Leben nicht mehr teilnehmen werde, bzw. der reißende Schmerz, mit dem mein schlafsüchtiger Körper die Gewissheit aufnimmt, bewegt mich zum nächsten sinnlosen Rundgang um das schwarze Wasser, das keinen Grund verrät. Im Gehen über die Schulter zurückblickend sehe ich im zwölften oder dreizehnten Stock des einsamen Hochhauses, auf einer Terrasse, unter einem Sonnenschirm, in einem Liegestuhl einen Mann sterben.
11
liedteksten
King Fool Episode
Set less than thou throwest, Leave thy drink and thy whore, And keep in-a-door, And thou shalt have more Than two tens to a score.
KING FOOL My three daughters: Meantime we shall express our darker purpose. ‘tis our fast intent To shake all cares and business from our age, Conferring them on younger strengths, while we Unburthen’d crawl toward death, I go.
KING FOOL This is nothing. When we are born we cry that we are come to this great stage of fools. Now I go: My legacy: Nothing. Can you make no use of nothing? Everything can be made out of nothing. Everything can be made out of nothing. The reflection of the silver moon in the black water: made out of nothing.
KING FOOL sings I was a fool, I was a king I liked to dance, I loved to sing Instead of sending you to school We danced and sang – and were asking questions like a fool.
DAUGHTERS The moon:
DAUGHTERS sing He was a king, he was a fool He liked to dance and sing, ‘Don’t go to school!’ Come along, let’s sing a song.
KING FOOL made out of nothing. The daughters sang and danced around the king in his deckchair and were asking foolish questions about nothing.
KING FOOL My favourite final one. KING FOOL and DAUGHTERS sing Our favourite nothing song.
MOON DANCE And hand in hand, on the edge of the sand - They danced by the light of the moon, The moon, the moon, made out of nothing, danced with them too They danced by the light of the moon.
NOTHING SONG Have more than thou showest, Speak less than thou knowest, Lend less than thou owest, Ride more than thou goest, Learn more than thou trowest, 12
liedteksten
Traumtext IV Mein zu langer Blick auf den Sterbenden im Liegestuhl muss meinen Schritt verwirrt haben, wie durch einen Filmschnitt bin ich in das grundlose Wasser gefallen, sehe im Auftauchen mit Erleichterung, dass der Bambuskorb mit meiner Tochter schief über mir auf dem Betonstreifen steht und mit Angst, dass sie versucht, aus dem Korb herauszukriechen, die Augen auf mir, der aus dem Wasser nicht heraus kann, der Betonrand zu hoch, BLEIB WEG VON MIR DER DIR NICHT HELFEN KANN mein einziger Gedanke, während ihr fordernd vertrauender Blick mir hilflosem Schwimmer das Herz zerreißt.
‘Nein’, sagte Mondblüte ‘und ich heiße Mondblüte.’ Die beiden Blumenmädchen lachten doch da wurde Mondblüte wieder ernst: ‘Aber wieso hast Du geweint?’ fragte sie. ‘Der Dachs hat meinen Bau zerstört und nun finde ich keinen neuen.’ Antwortete Sonnenblüte. Mondblüte sagte: ‘Komm doch mit mir, ich suche auch einen Bau.’ Und so gingen sie einen Bau suchen. Nach einer Weile fanden sie auch eine wunderschöne, große Wurzel und unter der wohnten sie den Rest von ihrem Leben schön und glücklich. Mond- und Sonnenlied: In der Nacht und am Tag, leuchten sie, wie der Mond, wie die Sonne, leuchten sie.
Die schöne Mondblüte III: Der große Ausbruch Ganz leise verließ Mondblüte die schützenden Wurzeln unter denen sie wohnte und zog los. Sie wanderte und wanderte bis in ein anderes Land. Da ruhte sie sich erste einmal aus. Als Mondblüte aufwachte, kam ihr in den Sinn, dass sie noch gar keine Höhle hatte – sie hatte sich einfach irgendwo im Wald hingelegt. Tja, jetzt geht es ans Suchen, Mondblüte. Als Mondblüte so herum spazierte um einen neuen Bau zu finden, hörte sie etwas: es klang wie wenn jemand weinen würde. Und tatsächlich: da saß eine wunderschöne Blume im Gras. Mondblüte trat näher und fragte etwas neugierig: ‘Wer bist Du denn?’ Die Blume hörte auf zu weinen und hob den Kopf. Sie sah Mondblüte an und sagte: ‘Ich heiße Sonnenblüte und Du?’
Coda: Wir gehen, unsere Kinder in aus Bambus geflochtenen Körben auf unsere Rücken.
Bronnen: Traumtexte I-IV: Heiner Müller, Traumtext, Henschel Schauspiel Theaterverlag, Berlin 1995 Die schöne Mondblüte: Aina Bärtsch, Das Märchen der schönen Mondblüte (2013) King Fool Episode: Nik Bärtsch, met citaten uit: (1) William Shakespear, King Lear (1605), Oxford University Press, Oxford 2000, (2) Edward Lear, The Owl and the Pussycat (1871)
13
BIOGRAFIEËN COMPONISTEN
foto: Steven A. Gunther (1987)
John Cage
John Cage (1912-1992) groeide uit tot een van de belangrijkste avant-gardecomponisten van de twintigste eeuw. In een tijd waarin de regels en wetten van Arnold Schönberg, een van zijn leermeesters, en Anton Webern leidden tot een streng serialisme, kwam Cage met oosterse invloeden, toevalsoperaties en geprepareerde piano’s aanzetten.
Henry Cowell legde Cage in zijn vroege werken minder nadruk op melodie en harmonie en meer op klankkleur en ritme. Met Music of Changes (1951) voor piano deed de I Ching en het toeval zijn intrede in zijn werk. In de jaren veertig was Cage een van de eersten die met elektronische en vooraf opgenomen muziek experimenteerde. Cage werkte veelvuldig samen met choreograaf Merce Cunningham, wat leidde tot een aantal spraakmakende happenings waarin vele zaken gelijktijdig en min of meer onafhankelijk van elkaar plaatsvonden. Cage was ook actief als auteur, beeldend kunstenaar en docent. In deze laatste hoedanigheid was hij betrokken bij het John Cage Project dat in 1988 aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag plaatsvond en dat Cage als componist en invloedrijk denker stevig verankerde in de Nederlandse muziekwereld.
Mede onder invloed van zijn andere compositiedocent 14
Christian Wolff
Christian Wolff (1934) is nog altijd actief als componist, docent en uitvoerend musicus. Deze in het Franse Nice geboren zoon van een Duits uitgeversechtpaar kwam in 1941 naar de Verenigde Staten. Daar kwam hij in de vroege jaren vijftig onder de hoede van John Cage bij wie hij korte tijd compositie studeerde. Hoewel Wolff verder grotendeels autodidact is, was de invloed van de kring rond Cage met onder anderen Morton Feldman,
biografieën
David Tudor en Earle Brown groot. Ook Frederic Rzewski en Cornelius Cardew droegen bij aan de ontwikkeling van de esthetiek van Wolff die een van de grote namen werd van de aleatorische muziek en de geprepareerde piano. Wolff werkte vele jaren samen met het dansgezelschap van Merce Cunningham en treedt veelvuldig zelf op als musicus en improvisator. Hij was jarenlang docent vergelijkende literatuurwetenschap, klassieke talen – zijn oorspronkelijke professie – en muziek aan het Darthmouth College in de Verenigde Staten.
Morton Feldman
De Amerikaanse componist Morton Feldman (1926 - 1987), kind van Russisch-joodse immigranten, groeide uit tot een van de belangrijkste en meest vooruitstrevende componisten van zijn tijd. Samen met onder anderen John Cage, Christian Wolff en Earle Brown gaf hij de New Yorkse School van componisten een stem. Deze componisten boden een alternatief voor het academisme dat in de jaren vijftig en zestig heerste in de Verenigde Staten en kwamen met innovaties als 15
toevalsmuziek, grafische partituren en meer. Feldman, leerling van Wallingford Rieger en Stephan Wolpe voegde daar een vrije ritmiek, statische en fluisterzachte lijnen en in de laatste jaren van zijn leven werken van extreme lengte aan toe. Hij gaf jarenlang compositieles aan de University at Buffalo.
biografieën
Elliott Carter
de grote innovators van de twintigste-eeuwse muziek. Na 1972 gaf hij vooral les aan de Juilliard School of Music en was hij van grote betekenis voor diverse generaties Amerikaanse componisten. Hij schreef een divers oeuvre bijeen, won vele prijzen waaronder twee keer de Pulitzer Prize voor twee van zijn vijf strijkkwartetten en hij bleef tot aan zijn dood in november 2012 componeren.
De Amerikaanse componist Elliott Carter (19082012) draagt een eeuw muziekgeschiedenis in zich en is lange tijd gezichtsbepalend geweest voor de hedendaagse Amerikaanse muziek.
Nik Bärtsch
De Zwitserse jazzpianist, bandleider en componist Nik Bärtsch (1971) leek voorbestemd om de muziek in te gaan. Al op 9-jarige leeftijd vormde hij zijn eerste bandje met Kaspar Rast, nog steeds de vaste slagwerker in Bärtschs band Ronin.
Carter werd door Charles Ives aangemoedigd om de muziek in te gaan, hij studeerde Engels en muziek aan de Harvard University en vervolgde zijn compositiestudie bij Nadia Boulanger in Parijs. Na zijn studie werkte hij voornamelijk als componist en docent en groeide hij uit tot een van
Bärtsch studeerde jazzpiano aan de Muziekhogeschool Zürich en volgde daar aan de universiteit de studies filosofie, taalwetenschap en musicologie. In 2001 16
biografieën
richtte hij de band Ronin op, genoemd naar het Japanse begrip ronin (een vrije samoerai die geen enkele meester diende). Met deze band vermengde hij diverse muzikale stromingen zoals jazz, minimal music, modern klassiek en funk tot een meditatief ritmische muziek die hij zelf omschrijft als Zen-funk.
UITVOERENDEN Ufuk en Bahar Dördüncü Piano
De Turkse pianozusters Ufuk en Bahar Dördüncü kregen hun opleiding aan de conservatoria van Ankara en Geneve. Hoewel ze elk afzonderlijk een carrière hebben vormen ze al vanaf het begin af aan een duo dat perfect op elkaar is ingespeeld. Ze wonnen diverse prijzen en treden wereldwijd veelvuldig samen op. De hedendaagse muziek is daarbij een van hun belangrijkste speerpunten. 17
Ze werkten samen met onder anderen Heinz Holliger, Steven Schick, Maurice Bourgue, Ivan Fedele, Stefano Gervasoni, Peter Ustinov, Michael Jarrell, Bernhard Lang, Nik Bärtsch en Erik Truffaz. De zussen traden op in grote concertzalen als de Victoria Hall (Genève), Salle Molière (Lyon), Palace of Nations (Brasilia), Suntory Hall (Tokyo), de Berlijnse Philarmonie en de Dvorak Hall (Praag). Ze namen deel aan verschillende festivals als de Biënale in Venetië, Royaumont in Parijs en festivals in Istanboel, Izmir en Ankara in Turkije.
biografieën
Florian Helgath
van het Deense omroepkoor. Daarnaast is hij dirigent van het Vita Nova Chor in München en ChorWerk Ruhr. Inmiddels is Horvath een veelgevraagd gastdirigent bij onder andere SWR Vokalensemble, RIAS Kammerchor en Chor des Bayerischen Rundfunks.
Dirigent
foto: ChorWerk Ruh / Pedro Malinowski
RIAS Kammerchor Het RIAS Kammerchor is een professioneel kamerkoor uit Berlijn dat ondersteund wordt door de Rundfunk Orchester und Chöre GmbH Berlin van onder andere de publieke omroep in Duitsland. Het koor werd in 1948 opgericht door de toenmalige Duitstalige radio van de Amerikanen, de Rundfunk Im Amerikanischen Sektor. Hoewel deze organisatie sinds 1993 niet meer bestaat is de naam van het koor altijd gebleven. Hoewel het koor begon als een radiogezelschap groeide het al snel uit tot een internationaal fenomeen dat samenwerkte met vele grote dirigenten, ensembles en orkesten. Onder leiding van Uwe Gronostay, van 1972 tot 1986 chef-dirigent, transformeerde het koor tot een gezelschap met een zeer breed repertoire dat ook op het gebied van de nieuwe muziek uitblonk. In de jaren dat de Nederlander Daniel Reuss er chef-dirigent was, 2003-2006,
Florian Helgath deed zijn eerste koorervaringen op bij de Domspatzen in zijn geboortestad Regensburg. De vonk sprong over en Helgath ging koordirectie studeren aan de Hochschule für Musik und Theater in München. Hij studeerde onder anderen bij Michael Gläser en Dan Olof Stenluns. Hij viel in de prijzen bij de Eric Ericson Award 2006 en de Competitie voor jonge koordirigenten in Budapest in 2007 en werd in 2009 benoemd tot leider 18
foto: Matthias Heyde
biografieën
verdiepte het gezelschap zich ook in de oude muziek. Sinds 2007 is Hanns-Christoph Rademann chef-dirigent Bezetting: Sopraan: Katharina Hohlfeld, Alena Karmanova, Mi-Young Kim, Susanne Ellen Kirchesch, Sarah Krispin, Anette Lösch, Anja Petersen*, Jana Reiner, Fabienne Weiß, Dagmar Wietschorke
Alt: Ulrike Bartsch, Mirabella Castillo Osuna, Andrea Effmert, Karola Hausburg, Sibylla Maria Löbbert*, Hildegard Rützel, Claudia Türpe*, Marie-Luise Wilke, Frauke Willimczik
Bas: Christian Backhaus, Janusz Gregorowicz, Wieland Lemke, Werner Matusch, Paul Mayr, Andrew Redmond***, Johannes Schendel**, Jonathan d. Paz Zaens*/**
Tenor: Volker Arndt, Joachim Buhrmann**, Wolfgang Ebling, Jörg Genslein, Minsub Hong, Christian Mücke, Volker Nietzke*, Kai Roterberg
* solo AIM - Ich gehe ** solo The Defense of Corinth *** spreker AIM - Ich gehe en The Defense of Corinth
19
VERWACHT
do 12 nov 2015 donderdagavond serie Young pianists festival grote zaal / 20.15 uur
Nationaal Jeugdorkest Openingsconcert YPF
Een openingsconcert met twee topsolisten. Speciaal voor het Young Pianists Festival componeerde de Nederlandse componist Elmer Schönberger een nieuw pianoconcert. De Spaanse meesterpianiste Rosalía Gómez Lasheras brengt het deze avond in première. Ze won in 2013 de YPF Piano Competition. Daarnaast speelt de Russische meesterpianist Boris Berman het prachtige Capriccio voor de linkerhand van de Tsjechische componist Leoš Janácek. ˇ Janácek ˇ schreef deze compositie voor de linkerhand in 1926, geïnspireerd door pianist Otakar Hollman die zijn rechterhand verloor in de Eerste Wereldoorlog. De andere stukken op het programma komen allemaal uit ruwweg dezelfde periode; het interbellum was een vruchtbare tijd voor de meest prachtige muziek. PROGRAMMA: Sergej Prokofjev American Overture / Ruth Crawford Seeger Music for small orchestra / Elmer Schönberger Ghosting Pantaleon (wereldpremière) / Leoš Janácek ˇ Capriccio voor de linkerhand en blazers / Silvestra Revueltas Homenaje a Federico García Lorca
20
Rosilia Gómez Lasheras
VERWACHT
vr 13 nov 2015 donderdagavond serie young pianists festival grote zaal / 20.15 uur
Noord Nederlands Orkest + Ralph van Raat Tachtig jaar Arvo Pärt
Een concert in het teken van de tachtigste verjaardag van de beroemde Estse componist Arvo Pärt. Met La Sindone – over de Lijkwade van Turijn – Swansong en de Derde symfonie komen de oudere en de jongere Pärt bij elkaar. Sacraal als altijd en zowel van ruim na als vlak voor de ‘uitvinding’ van Pärts typerende tintinnabuli-stijl, ook wel omschreven als ‘klingelende belletjes’. Interessant is de combinatie met het Piano Concerto (2015) van de Nederlandse componist Joep Franssens. Hij geldt als vertegenwoordiger van de nieuwe spiritualiteit in de Nederlandse muziek en als geestverwant van Pärt. Voor deze prachtige ode aan Arvo Pärt is geen betere dirigent denkbaar dan de ook uit Estland afkomstige Tõnu Kaljuste. Verschillende premières en opnames van Pärts werken staan op zijn naam, waaronder enkele werken die de componist speciaal voor hem schreef. Joep Franssens componeert zijn nieuwe pianoconcert op verzoek van pianist Ralph van Raat, al jaren een voorvechter van de muziek van Franssens.
Joep Franssens
PROGRAMMA: Arvo Pärt La Sindone / Swansong / Symfonie nr. 3 / Joep Franssens Piano Concerto Een enkel concert in de Donderdagavondserie staat niet op de donderdag geprogrammeerd. Omdat deze concerten helemaal passen binnen deze reeks, hebben we ze er toch in opgenomen.
21
VERWACHT
November
za 14 november / 20.15 uur
vr 20 november / 20.15 uur
Masterclass Joshua Redman
Quator Danel + Alexander Melnikov Weinberg en Chopin
Andreas Staier + Tobias Koch Meesters van de fortepiano
vr 6 november / 20.15 uur
zo 15 november / 15.00 uur
za 21 november / 14.30 uur
James Farm zo 8 november / 15.00 uur
Nederlands Kamerkoor + Paul van Neven De laatste lamentatie
Nederlandse Bachvereniging Händels The Ways of Zion
Barry Douglas + Symfonieorkest CvA Meesterpianist met Amsterdamse toptalenten
do 12-22 nov
vr 6 nov / 16.00 uur / Bimhuis
Young Pianists Festival 2015 ma 9 november / 20.30 uur
The Rest is Noise: Touch Label Night Philip Jeck, Thomas Ankersmit, Claire M Singer, The Eternal Chord
zie voor volledig programma: www.ypf.nl/ypf/festival do 12 november / 20.15 uur
Nationaal Jeugdorkest Openingsconcert YPF
di 10 november / 20.15 uur
Annette Dasch + Rudolf Jansen Schumann en Mendelssohn
zo 15 nov / 21.00 uur
do 12 november / 12.30 uur
The Rest Is Noise: Francesco Tristano + Bugge Wesseltoft Tête-à-tête
Khachaturian Ensemble Lunchconcert ism CvA
di 17 november / 20.15 uur
vr 13 november / 20.15 uur
Noord Nederlands Orkest + Ralph van Raat Tachtig jaar Arvo Pärt
Unieke jubileumwandeling Muziekgebouw met app Curvices
Ralph van Raat + Ragazze Kwartet Het moderne pianokwintet
Speciaal voor ons 10-jarig bestaan maakte componiste Rosalie Hirs de poëzie- en klankinstallatie Curvices Amsterdam. Een unieke muzikale rondwandeling waarvoor u de gratis Curvicesapp kunt downloaden via de App Store, Google Play of iTunes. De app schakelt in zodra u rondom het gebouw een van de wandelzones betreedt. Een cadeautje van de componist waarvan u het hele jubileumseizoen kunt profiteren! Meer info: muziekgebouw.nl/ festival/10jaar
wo 18 november / 20.15 uur
Alexandre Tharaud Goldbergvariaties 22
Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX