vr 13 nov 2015 donderdagavond serie grote zaal / 20.15 uur
NOORD NEDERLANDS ORKEST + RALPH VAN RAAT Tachtig jaar Arvo P채rt
PROGRAMMA
vr 13 nov2015 donderdagavond serie Grote Zaal / 20.15-22.00 uur
NOORD NEDERLANDS ORKEST + RALPH VAN RAAT
DUUR: ca. 40 minuten voor de pauze ca. 40 minuten na de Pauze
Tachtig jaar Arvo Pärt
inleiding
Tõnu Kaljuste dirigent Ralph van Raat piano
foyerdeck 1 / 19.15-19.45 uur
Inleiding door Philip Ruitenberg Arvo Pärt (1935) La Sindone (2005/2013; Nederlandse première*) Joep Franssens (1955) Piano Concerto (2015; wereldpremière*)** PAUZE Arvo Pärt Swansong (2013; Nederlandse première*) Arvo Pärt Symfonie nr. 3 (1971) I. Attacca II. Più mosso Attacca III. Alla breve
* première 11 November Oosterpoort, Groningen ** gecomponeerd met financiële steun van het Noord Nederlands Orkest en Fonds Podiumkunsten
Een enkel concert in de Donderdagavondserie staat niet op de donderdag geprogrammeerd. Omdat deze concerten helemaal passen binnen deze reeks, hebben we ze er toch in opgenomen.
Tekst toelichting René van Peer
TOELICHTING Een avond van bespiegeling, dat is wat het publiek kan verwachten met een programma rond de componisten Arvo Pärt uit Estland en Nederlander Joep Franssens. Pärt is vooral bekend om een techniek die gegrondvest is in de drieklanken van kerkklokken. Hij noemt die stijl ‘tintinnabuli’ (Latijn voor kleine klokjes). Dit concert is een van de programma’s rond de tachtigste verjaardag van de componist, en brengt naast een relatief vroeg werk twee recente stukken. Verder beleeft het Piano Concerto van geestverwant Joep Franssens zijn première. Hij componeerde dit werk op verzoek van pianist Ralph van Raat, die als solist optreedt.
Pärt schrijft vanuit een religieuze overtuiging, Franssens' muziek is eerder spiritueel getint Met Arvo Pärt heeft Franssens een meditatieve instelling gemeen, en een klankwereld die terug lijkt te blikken naar een ver verleden of zich zelfs buiten de tijd ophoudt. Maar terwijl Pärt vanuit een religieuze overtuiging schrijft, is de muziek van Franssens eerder in bredere zin spiritueel getint. ‘We werken allebei met gereduceerd materiaal’, merkt Franssens op. ‘Maar waar Arvo Pärt ascetisch kan klinken, ben ik toch veel meer een Bourgondiër.’ 3
toelichting
Arvo Pärt
muziek is wrang en onheilspellend, maar gaat na enkele noten op de celesta over in de open, transparante strijkersklanken die kenmerkend zijn voor de componist, afgezet met de heldere tonen van buisklokken, celesta en triangel. De muziek bouwt op naar een nieuw dramatisch hoogtepunt, om uiteindelijk helemaal in zichzelf te keren. Als een ziel die na lang dolen tot rust komt.
La Sindone
Pärt schreef La Sindone in opdracht van het Settembre Musica festival in Turijn. Het werk ging in première tijdens een editie van het festival in het begin van 2006, toen de Olympische Winterspelen daar gehouden werden. Voor de diep religieuze Pärt was deze stad een ideale aanleiding om de beroemde lijkwade (‘sindone’ in het Italiaans), waar Christus volgens de overlevering na zijn kruisdood in gewikkeld was, als onderwerp te nemen voor zijn compositie. Dit stuk linnen, waarop de afdruk te zien is van een man met snor en baardje, wordt bewaard in de kathedraal van Turijn.
Joep Franssens Piano Concerto
Joep Franssens had niet gedacht dat hij nog eens een pianoconcert zou schrijven. Pianist Ralph van Raat, die zich al jaren sterk maakt voor diens muziek, drong al lang bij Franssens aan om een concert voor hem te schrijven. De componist zag het negentiende-eeuwse concept van een solist die het opneemt tegen een orkest als onverenigbaar met zijn muziek. ‘Het gaat uit van onderlinge wedijver, terwijl in mijn werk eenheid een bindende factor is. Ralph bleef vragen om een stuk, maar ik vond het bijzonder lastig om me van mijn overtuiging los te maken. Tot ik me realiseerde dat concerten uit de barok heel anders opgezet waren. Bij het beluisteren van Bachs zeven soloconcerten voor
Het is verleidelijk om een exegese toe te passen op het werk dat in drie ongetitelde delen uiteenvalt. Een begeleidende tekst bij de première repte van muzikale verwijzingen naar het Midden Oosten, omdat de lijkwade daar op verschillende locaties bewaard geweest is, en van structuren die overeen zouden komen met het weefsel van het linnen. Opvallend is in ieder geval de hoogst dramatische opening, ongebruikelijk in het latere oeuvre van Pärt. De 4
toelichting
Arvo Pärt
klavecimbel en strijkers viel me op dat de solist nauwelijks een moment ontbreekt, en dat hij in feite de leider is van het ensemble. In die tijd kreeg ik ook een nieuwe piano, een instrument met een geweldige klankschoonheid. Iets dat zo mooi is, moet alle ruimte krijgen op een groot podium, vond ik. Het was alsof het pianoconcert op mijn deur klopte met de vraag om opgeschreven te worden.’
Swansong
Dit orkestwerk is een bewerking die Arvo Pärt maakte van Littlemore Tractus, een compositie voor koor en orgel uit 2000. Hij schreef het oorspronkelijke stuk op de laatste regels van een preek die de Anglicaanse kerkhervormer John Henry Newman in 1843 hield in het dorp Littlemore. Newman wilde meer katholieke elementen in het Anglicanisme opnemen. Deze twee kerkgenootschappen stonden op gespannen voet met elkaar sinds koning Hendrik de Achtste zich in de zestiende eeuw afscheidde van de katholieke kerk, waarop een lange periode van gewelddadige onderdrukking volgde. Toen Newman drie eeuwen later probeerde de twee dichter bij elkaar te brengen, werd hem dat niet in dank afgenomen. Hij trok zich tijdelijk terug in Littlemore. In deze preek vraagt hij zijn Schepper om steun tijdens het werk overdag en een veilig onderkomen voor de nacht.
Het is een werk geworden in drie ongetitelde delen die zonder onderbreking in elkaar overgaan. Heel traditioneel: een snel, een langzaam en weer een snel deel. Franssens: ‘Mijn muziek gaat over continuïteit. Ik wil het niet in stukken hakken. In het derde deel zit een uitgebreide cadens, waarin Ralph echt uit kan pakken. Dat vindt hij leuk. Eigenlijk is het hele Piano Concerto nogal intens, zelfs in de verstilde momenten.’ Dat is meteen ook het grote verschil tussen zijn muziek en die van Arvo Pärt. ‘Pärt is heel rigoureus in de beperking van zijn materiaal, terwijl ik er toch van alles bij wil halen. Maar wat we gemeen hebben is dat onze muziek iets archaïsch heeft, terug lijkt te verwijzen naar een ver verleden. Of zelfs helemaal buiten de tijd staat. Ralph beaamde na een bezoek aan Pärt dat we de muziek vanuit hetzelfde perspectief benaderen, al is onze toontaal heel verschillend.’
Pärt schreef deze orkestversie in opdracht van het Mozarteum in Salzburg voor de Mozartwoche van 2014. De titel Swansong klinkt wat onheilspellend, maar het Arvo Pärt Center in Estland stelt met enige nadruk dat deze 5
‘zwanenzang’ niet op de componist slaat. Het is een verwijzing naar de eindigheid van het leven van alle mensen.
gregoriaans in herinnering. Verstilde passages in de muziek klinken als een voorafschaduwing van zijn latere werk. Maar ook klinken er een krachtig aangezette aandrang en ongedurigheid in door die je eerder zou associëren met Dmitri Sjostakovitsj. De symfonie eindigt met krachtige akkoorden, alsof Pärt zijn vuisten balt. Vanuit een besluiteloze onmacht, omdat hij er nog steeds niet uit is wat hij precies met zijn muziek wil. Of als uitdrukking van een verbeten innerlijke worsteling die nog niet tot een bevredigend einde gekomen is.
Arvo Pärt
Symfonie nr. 3 In 1968 stopte Arvo Pärt met componeren, omdat hij zijn vertrouwen verloren had in de twaalftoonstechniek die hij tot dan toe gebruikt had in zijn muziek. Die techniek was geschikt om innerlijke conflicten mee uit te beelden, oordeelde hij. Zelf was hij op zoek naar mogelijkheden om innerlijke rust in zijn muziek te verwerken. Hij realiseerde zich waar hij te rade moest gaan, toen hij een fragment gregoriaanse zang op de radio hoorde. Daarop volgden jaren waarin hij zich verdiepte in vroege muziek. Tegelijkertijd verdiepte hij ook zijn religieuze overtuiging, en bekeerde hij zich tot de Russisch-orthodoxe kerk. Pas in 1976 vond hij zijn nieuwe richting in het componeren met de tintinnabuli-stijl, die hij tot op heden toepast. In de tussenliggende jaren schreef hij één werk, zijn Symfonie nr. 3. De lange melodische lijnen in deze driedelige compositie roepen het 6
BIOGRAFIEËN COMPONISTEN
foto: Peeter Langovits Scan
Arvo Pärt
Het oeuvre van de Estlandse componist Arvo Pärt (1935) valt uiteen in twee delen, gescheiden door een periode van stilte in de jaren zeventig. Voor die tijd schreef hij in stijlen die in de jaren veertig en vijftig gangbaar waren. Daarna trad zijn Russisch-orthodoxe geloof in zijn werk op de voorgrond. In
zijn ‘stille’ jaren tussen 1968 en 1976 bestudeerde hij muziek uit de middeleeuwen en de renaissance. Sporen van die belangstelling zijn nog steeds in zijn composities terug te horen, enerzijds in het gebruik van eenvoudige melodielijnen die geïnspireerd zijn op het gregoriaans, anderzijds in het toepassen van zijn zogeheten ‘tintinnabuli’-stijl - gebaseerd op de drieklank die klokken voortbrengen. Het merendeel van zijn composities heeft een religieuze lading.
Joep Franssens Joep Franssens (1955) studeerde compositie bij Louis Andriessen in Den Haag, en bij Klaas de Vries in Rotterdam. Hij is een vertegenwoordiger van de ‘Nieuwe Spiritualiteit’ in Nederland. In zijn muziek streeft hij ernaar uitdrukking te geven aan het 7
universele. Zijn muziek roept krachtige emotionele reacties op bij zijn publiek.
Zijn meest bekende werk is de monumentale cyclus Harmony of the Spheres, opgenomen door het Nederlands Kamerkoor en het Tallinn Kamerorkest onder leiding van Tõnu Kaljuste. Hij is dit jaar ontvanger van Het Gouden Viooltje, een prijs voor muzikaal talent uit Noord-Nederland. Een cd met pianowerken, gespeeld door Ralph van Raat, wordt tijdens dit concert ten doop gehouden.
biografieën
UITVOERENDEN Tõnu Kaljuste Dirigent
Tõnu Kaljuste (1953) zet zich in voor componisten als György Kurtág, Krzysztof Penderecki, Giya Kancheli, Knut Nystedt en Alfred Schnittke, maar in het bijzonder voor Estse componisten als Arvo Pärt en Erkki-Sven Tüür. Kaljuste is oprichter van het Tallinn Kamerorkest en het Ests Filharmonisch Kamerkoor, waarmee hij wereldwijd in de voornaamste zalen en op grote festivals optrad. Hij was chef-dirigent van het Zweeds Radiokoor en van het Nederlands Kamerkoor en dirigeerde aan de Estse Nationale Opera van 1978 tot 1985. Hij stond voor gerenommeerde orkesten als het London Philharmonic
Orchestra, het BBC Symphony Orchestra, het Zweeds Radio Symfonieorkest, het Boedapest Festival Orkest, het Mahler Chamber Orchestra, de Akademie für Alte Musik Berlin en het Orchestre de Chambre de Lausanne. Hij werkt nauw samen met het RIAS Kammerchor, het Lets Radiokoor en met Camerata Salzburg. Zijn opnamen wonnen talrijke prijzen, 8
waaronder een Grammy Award in 2014 voor Adam’s Lament (ECM) met muziek van Arvo Pärt.
biografieën
Ralph van Raat Piano
Daarnaast kreeg hij les van Claude Helffer, Ursula Oppens, Liisa Pohjola en Pierre-Laurent Aimard. Hij geeft recitals in Europa, het Midden-Oosten, Azië en de Verenigde Staten, en speelde als solist met orkesten als het Los Angeles Philharmonic, London Sinfonietta, het BBC Symphony Orchestra, het Koninklijk Concertgebouworkest, het hr-Sinfonieorchester Frankfurt en het Nationaal Symfonieorkest van China.
foto: Simon van Boxtel
Ralph van Raat (1978) raakte op veertienjarige leeftijd gefascineerd door klassieke muziek van de twintigste eeuw. Hij studeerde piano bij Ton Hartsuiker en Willem Brons aan het Conservatorium van Amsterdam en musicologie aan de Universiteit van Amsterdam.
Gavin Bryars, David Lang en Tan Dun hebben werken aan hem opgedragen. Hij nam de complete pianowerken op van onder meer Louis Andriessen, John Adams, Gavin Bryars en Sir John Tavener, en pianomuziek van Arvo Pärt. Van Raat speelde al muziek van Joep Franssens tijdens zijn studie, en heeft meerdere pianowerken van de componist op zijn repertoire staan. 9
foto: Ewoud Rooks
biografieën
Het Noord Nederlands Orkest Het NNO werd opgericht in 1862 en is daarmee Nederlands oudste professionele symfonieorkest. Het brengt symfonische muziek tot leven in de drie Noordelijke provincies, met zo’n 120 concerten per seizoen. Ook toert het orkest regelmatig naar podia elders in het land, zoals Het Concertgebouw in Amsterdam en de Doelen in
Rotterdam. Het NNO is het meest veelzijdige orkest van Nederland. De programmering is verrassend en breed; van puur en onversneden klassiek tot cross-overs met popmuziek. Het orkest laat graag ‘nieuwe oren’ kennismaken met symfonische muziek, bijvoorbeeld via de Pieter Roelf Jeugd concerten en de gratis lunch- en buitenconcerten. Ook is het NNO geregeld te beluisteren op de radio. Er is een nauwe samenwerking met diverse andere kunstinstellingen, het 10
Prins Claus Conservatorium en de conservatoria in Amsterdam en Den Haag. Antony Hermus is vanaf concertseizoen 2015/2016 voor drie jaar vaste gastdirigent bij het orkest. Voormalig chef-dirigent Stefan Asbury is honorair dirigent. Vooraanstaande dirigenten als Viktor Liberman, Jean Fournet, Franz Paul Decker, Alain Lombard, Sergiu Comissiona, Richard Dufallo Alexander Verdernikov, Susanna Mälkki en Nikolai Alexeev dirigeerden in het verleden het NNO.
biografieën
Viool 1 Marlene Hemmer Alexander Viatskin Sergei Bolotnyy Muriël van Hemel Justyna Mrozek Janine Oosterhoff Gijs Philip van Schaik Michiel de Sterke Grethe Wijma-Luurtsema Xander Wadman Thirza van Driel Sergio Aparicio Rodriguez Annet Verboom Inger van Vliet Viool 2 Yu Li Lianne van den Berg Marijke Plaat-vd Vliet Marette Haaxman Frieda Hoekstra Michiel Klep Dorit Köpping Liesbeth Koster Tjeerd de Vries Leendert van der Zeep Ian de Jong Marie Chiarizia Altviool Christophe Weidmann Martin Manak Ulrike Adam Katharina Saerberg Florian Schneidt Kristin Stets Regina Strodthoff Merel Willers-Hunfeld Grieteke Zijlstra Lidwine Dam
Cello Noëlle Weidmann Florent Maigrot Jan-Ype Nota Kate Harris Corine ‘t Hoen Kasimir Weertman Judit Berendschot Karlien Bartels Contrabas Veit Peter Schüssler Igor Arzhanovich Sven Otte George Weghorst Finne van der Maar Diego Calderon Fluit Pamela Wallen-Beard Pepijn van Doesburg Edy Convent Hobo Justine Gerretsen Frank Mulder Nadine Bults Klarinet Rob van der Vlugt Joost van Rheeden Hanka van Doesum-Clout Erik Onrust Fagot Marije van der Ende Marijke Zijlstra Gordon Laing
11
Hoorn Frank Brouns Henk Hendrikx Eric Aikema Wiebe Pietersma Trompet Wouter van de Pas Tonnie Kievits Lubertus Leutscher Jan Vermaning Trombone Quirijn van den Bijlaard David Tyler Michael Eversden Bas van der Werff Tuba Ane Travaille Pauken Mihaly Kaszas Slagwerk Stefan Kirschbaum Menno Bosgra Tim van Klompenburg Harp Erik Groenestein-Hendriks Toetsen Elena Malinova
VERWACHT
do 19 nov 2016 donderdagavond serie grote zaal / 20.15 uur
Asko|Schönberg Natuurkrachten
Ook het werk van Iannis Xenakis wordt dikwijls vergeleken met woeste natuurkrachten. De robuuste klankwereld van zijn ensemblewerk Thallein is exemplarisch. Kate Moore’s Cello Concerto is een herwaardering van het traditionele celloconcert. Het stuk is geschreven voor cello solo, groot ensemble en muziekmachines. Asko|Schönberg is ensemble in residence
PROGRAMMA: Iannis Xenakis Thallein / Anders Hillborg Scream Sing Whisper (wereldpremière) / Kate Moore Cello Concerto
12
foto: Thanasis Deligiannis
De jonge Zweedse dirigent Christian Karlsen koestert al jaren een voorliefde voor de muziek van zijn componerende landgenoot Anders Hillborg. Tijdens dit concert houdt Karlsen een gloednieuwe partituur van hem ten doop in een programma vol persoonlijke favorieten. Hillborg zelf bestempelde zijn muziek als ‘een overrompelend natuurfenomeen’. Een concertprogramma met imposante klanken, kleurrijke orkestraties en rijke texturen.
Kate Moore
VERWACHT
do 26 nov 2016 donderdagavond serie grote zaal / 20.15 uur
Amsterdam Sinfonietta Tango, triphop en klassiek
Roemeense dansen, Argentijnse tango, klezmerliederen en rock: in dit concert komen muzikale invloeden uit alle delen van de wereld samen. Van de Duits-Nederlandse componist Florian Magnus Maier klinkt de wereldpremière van Schattenspiel Suite 2, een werk voor twee gitaren, slagwerk, cimbalon en strijkorkest. De Hongaar Bartók verenigt zijn 20e-eeuwse klanken met Roemeense dansmuziek, terwijl Osvaldo Golijov de Oost-Europese klezmermuziek van zijn ouders mengt met de Argentijnse tango waarmee hij is opgegroeid. De Italiaanse Argentijn Piazzolla lardeerde de tangomuziek uit zijn Vier Seizoenen met die van de grootmeester Vivaldi. Een glansrol is weggelegd voor artistiek leider Candida Thompson. PROGRAMMA: Osvaldo Golijov Last Round / Bryce Dessner Aheym / Florian Magnus Maier Schattenspiel Suite 2 (wereldpremière) / Béla Bartók Roemeense dansen / Ástor Piazzolla De Vier Seizoenen van Buenos Aires
13
Ástor Piazzolla
VERWACHT
November do 12 - zo 22 nov
za 21 november / 20.15 uur
wo 25 november / 20.15 uur
A Tribute to Youri Egorov (YPF)
Bram van Sambeek Vivaldi Rocks
zo 22 november / 14.15 uur
do 26 november / 20.15 uur
Grote Finale YPF Piano Competition 2015 De drie beste pianisten van Nederland (t/m 25 jaar)
Amsterdam Sinfonietta Tango, triphop en klassiek
Young Pianists Festival 2015 zie voor volledig programma: www.ypf.nl/ypf/festival zo 15 nov / 21.00 uur
The Rest Is Noise: Francesco Tristano + Bugge Wesseltoft Tête-à-tête
za 14 november / 20.15 uur
Quator Danel + Alexander Melnikov Weinberg en Chopin
di 17 november / 20.15 uur
Ralph van Raat + Ragazze Kwartet Het moderne pianokwintet
zo 15 november / 15.00 uur
Nederlands Kamerkoor + Paul van Neven De laatste lamentatie
vr 20 nov / 15.30 uur
Seminar: De fortepiano: instrument, spel en pedagogiek
wo 18 november / 20.15 uur
vr 20 november / 20.15 uur
do 19 november / 20.00 uur /
Andreas Staier + Tobias Koch Meesters van de fortepiano
Paradiso
za 21 november / 14.30 uur
Barry Douglas + Symfonieorkest CvA Meesterpianist met Amsterdamse toptalenten
Alexandre Tharaud Goldbergvariaties
Muziekgebouw aan ’t IJ presenteert: Nederlands Blazers Ensemble Oost West Thuis Niet Best
Unieke jubileumwandeling Muziekgebouw met app Curvices Speciaal voor ons 10-jarig bestaan maakte componiste Rosalie Hirs de poëzie- en klankinstallatie Curvices Amsterdam. Een unieke muzikale rondwandeling waarvoor u de gratis Curvicesapp kunt downloaden via de App Store, Google Play of iTunes. De app schakelt in zodra u rondom het gebouw een van de wandelzones betreedt. Een cadeautje van de componist waarvan u het hele jubileumseizoen kunt profiteren! Meer info: muziekgebouw.nl/ festival/10jaar
do 19 november / 20.15 uur
Asko|Schönberg Natuurkrachten 14
Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX