do 17 dec 2015 serie oude muziek grote zaal / 20.15 uur
Holland Baroque + Vox Luminis Lux
PROGRAMMA
do 17 dec 2015 serie oude muziek Grote Zaal / 20.15-22.05 uur DUUR: ca. 50 minuten voor de pauze ca. 40 minuten na de pauze
Holland Baroque + Vox Luminis Lux
Het programma Lux kwam tot stand met dank aan Haru Kitamika, Shunske Sato, Jacques Steenbrink en Cosimo Stawiarski.
Dit concert maakt deel uit van Kerst in het Muziekgebouw.
Dit concert wordt live uitgezonden door Omroep MAX op Radio 4.
Tekst: Albert Edelman
Melchior Vulpius (ca. 1570-1615) Harmonisatie op Es ist ein Ros entsprungen (1609) van Michael Praetorius (1571-1621)
Johann Christoph Bach (1642-1703) Lieber Herr Gott, wecke uns auf (1672) Andreas Hammerschmidt (1611/1612-1675) Freue Dich, du Tochter Zion
Michael Praetorius (1571-1621) Uit Misae Sioniae (1609) Der Morgenstern ist aufgedrungen
Jan Baptist Verrijt (ca. 1605-1650) Uit Flammae diviniae (1649) Currite Pastores
Heinrich Ignaz Franz von Biber (1644-1704) Uit de Rosenkranz Sonaten (1674) Annunciatie (bewerking J. Steenbrink)
Johann Rosenmüller (ca. 1619-1684) Uit Sonate di camera (1667) ‘Sinfonia Quinta’
Hans Leo Hassler (1564-1612) Dixit Maria ad angelum (1591) Ein Kindelein so löbelich
Guillaume Bouzignac (ca. 1587-1642) Noé, noé
Johann Vierdanck (ca. 1605-1646) Ich freue mich im Herren (1643)
Andreas Hammerschmidt Uit Musicalische Andachten (1639-1642) Freude, Freude
Matthias Weckmann (ca. 1616-1674) Sonate à 4, nr. 2
Johann Michael Bach (1648-1694) Ehre sei Gott in der Höhe
Philipp Friedrich Böddecker (1607-1683) Uit Sacra Partitura (1651) Veni Salvator Dieterich Buxtehude (ca. 1637-1707) Das neugeborne Kindelein, BuxWV 13 PAUZE 3
TOELICHTING ‘Panta rhei’, aldus de filosoof Heraclitus: alles beweegt. Nergens is dat schommelen tussen uitersten zo duidelijk als in de seizoenen, het eeuwige komen en gaan van het licht, het ritme van het leven. Al zolang de mens getuige is van dit alledaags spectaculaire fenomeen krijgen vooral de langste en de kortste dag speciale aandacht. Zo vierden de Romeinen de winterzonnewende (21/22 december op ons noordelijk halfrond) met een hoogfeest voor landbouwgod Saturnus: een week lang feest, cadeaus en alle sociale normen ondersteboven. In het Middellandse Zeegebied werd in december ook de langzame terugkeer gevierd van de oorspronkelijk Perzische god Mithras als ‘Invictus Sol’, de onoverwinnelijke zon. Om nog maar te zwijgen van oeroude lichttradities die mysterieuze monumenten opleverden als Stonehenge of de megalieten op Malta, waarmee onze ondergedocumenteerde voorouders ongetwijfeld de ijkpunten van het jaar markeerden.
aangekondigd in het Oude Testament. In dit stralende feest ligt trouwens de duisternis al besloten (‘panta rhei’!), want zonder Jezus’ wonderlijke geboorte is er geen verlossend Pasen en andersom. Venetiaanse invloeden Bijna net zo ‘viraal’ als het christendom zelf bleek de Venetiaanse muziek van componisten als Willaert, Andrea en Giovanni Gabrieli en Monteverdi, in de zestiende eeuw geschreven voor de San Marco-basiliek. Handig gebruik makend van de architectuur verdeelden zij hun rijke muziekkapel over de verschillende balkons hoog in de kerk. Van daar, vaak op grote afstand van elkaar, bestookten de musici hun luisteraars in de diepte van alle kanten met klank. Dat meerkorige effect, dat iets moet hebben gehad van een engelenschaar in de hemel, maakte een diepe indruk op vele binnen- en buitenlandse bezoekers, ongeduldig om het zelf te ondergaan.
En toen was er Jezus. Vanaf het moment dat keizer Constantinus in 313 de christenvervolging beëindigde, was het jonge Midden-Oosterse geloof niet te stuiten. Kerk en staat raakten al snel zo verstrengeld dat de bestaande lichtfeesten een nieuwe, christelijke inhoud kregen: 25 december was vanaf nu Christus’ verjaardag, de komst van de ‘Sol Iustitiae’ of Zon van Gerechtigheid zoals
Die innovaties brachten in de vroege barok een heuse artistieke volksverhuizing tussen Noord en Zuid aan de gang. Musici uit heel 4
toelichting
Meerkorigheid Verspreid in dit programma klinken enkele sterke staaltjes van meerkorigheid. In Hammerschmidts adventsmotet Freue Dich, du Tochter Zion dialogeren de hoge met de lage stemmen, terwijl ze in Freude, Freude de herderinnen en de herders verbeelden, voor die de kleine Jezus mild in slaap wiegen. De Franse vreemde eend in de bijt Bouzignac lijkt bruusk aan de muzikale wetten te tornen, wat zijn herderlijke Noé, Noé een curieuze combinatie maakte van ‘stile antico’-polyfonie en ‘moderne’ expressie, met een ritmisch vervreemdend duet tussen sopraan en de drie lagere stemmen.
Europa kwamen in de Dogestad voor eventjes of voorgoed het licht zoeken. De sleutelfiguur in die culturele uitwisseling – en een inspiratie voor veel van de muziek die u vandaag hoort – was Heinrich Schütz, de grootste Duitse componist van de zeventiende eeuw. Hij bezocht Venetië tweemaal, eerst om te studeren bij Giovanni Gabrieli en iets later nog eens om de laatste barokke trends in zich op te nemen, en bracht de nieuwe stijl naar protestants Duitsland. Daar ontstond een dialoog met de toen gangbare kerkmuziek: het complexe stemmenvlechtwerk van de renaissance-polyfonie.
Heinrich Schütz bracht een nieuwe stijl naar protestants Duitsland
Het effect van twee koren is nog groter in de Bachmotetten. Het sprankelende Ehre sei Gott draagt het koraal Lob, Ehr sei Gott in zich, terwijl Lieber Herr Gott zich uitleeft in vrolijk virtuoze lijnen. Van dat stuk weten we dat de allerberoemdste Bach-telg Johann Sebastian het in 1749 in Leipzig uitvoerde, in een geüpdatete versie mét instrumenten.
Een mooi voorbeeld van die klassieke polyfonie is het motet Dixit Maria ad angelum. Netjes volgens de regels gaan vier stemmen met elkaar in gesprek, precies zoals Hassler het uit de eerste hand in Venetië had geleerd. Eerder charmant is Ein Kindelein so löbelich, een harmonisatie van een volks kerstlied. Net zo voorzag Praetorius allerlei kerkliederen van een begeleiding, waaronder de evergreen Es ist ein Ros entsprungen.
Instrumentale ontwikkelingen Tijdens de barok veroverden instrumenten trouwens definitief een eigen plek, ook buiten imposante solo’s als Bibers Annunciatie of Weckmanns en Rosenmüllers ensemblewerken. Inspiratie kwam opnieuw uit Venetië, waar 5
toelichting
Gabrieli en zeker ook Monteverdi vocalisten en instrumentalisten steeds geraffineerder tegen elkaar uitspeelden. In Ich freue mich van Vierdanck trekt het ensemble samen op tot een sopraan en twee violen zich losmaken om de tekst subtiel muzikaal uit te beelden. Zulke madrigalismen domineren het stuk van Buxtehude, bijvoorbeeld op ‘singen in die Lüfte frei’ (losse lijnen, de hoogte in) en ‘Trotz Teuffel, Welt und Höllenpfort’ (plotse uitroepen, avontuurlijke harmonieën). In Verrijts Currite pastores verklankt de herhaalde bas de herders op weg naar Bethlehem. Böddeckers indrukwekkende Veni Salvator maakt de cirkel rond. Deze aria – in het midden schuilt instrumentaal Luthers adventskoraal Nun komm, der Heiden Heiland – combineert een hoopvolle tekst met een passacaille, een statige, eerder sombere dansvorm. De stem wringt zich via de duisternis van Jezus’ kruisdood in allerlei chromatische bochten naar de komst van de nieuwe zon. Het mysterie van het leven: geboorte en dood, licht en donker, alles in één.
6
liedteksten Melchior Vulpius
Michael Praetorius
Es ist ein Ros entsprungen
Der Morgenstern ist aufgedrungen
Es ist ein Ros entsprungen aus einer Wurzel zart, wie uns die Alten sungen, von Jesse kam die Art und hat ein Blümlein bracht mitten im kalten Winter, wohl zu der halben Nacht.
Der Morgenstern ist aufgedrungen, er leucht‘ daher zu dieser Stunde hoch über Berg und tiefe Tal, vor Freud singt uns der lieben Engel Schar. Vor Freudn singn d’Wächter an der Zinne Wacht auf ihr Herrn mit eurem Gsinde Wacht auf zu dieser Freudenzeit Und frisst eur Seel und fristet euren Leib.
Das Röslein, das ich meine, davon Jesaia sagt, hat uns gebracht alleine Marie die reine Magd. Aus Gottes ewgem Rat hat sie ein Kind geboren und blieb doch reine Magd.
Ist euch der Schlaf so tief und süße Gott ruft euch durch seinr Gnaden Güte Küßt euch mit seim göttlichen Mund Wollt ihr nicht wachn vor aller eurer Sünd. Christus im Himmel wohl bedachte Wie er uns hülf und heraus brächte Das Gfängnis ganz und gar zerriß Und uns von dannen frei heraußen ließ.
Das Blümelein so kleine, das duftet uns so süß, mit seinem hellen Scheine vertreibt‘s die Finsternis: Wahr‘ Mensch und wahrer Gott, hilft uns aus allem Leide, rettet von Sünd und Tod.
Nun fahr daher, ich will dich bhüten O Mensch du kränkst mir mein Gemüte Du hast mein Herz all eingnommen Drum bin ich zu dir vom Himmel kommen. Dies hab ich neu ausm Alten gsungen Aus Welt gebracht in geistlich Zungen Mit christlichem fröhlichem Mut Allen gläubgen lieben Christen zu gut. 7
liedteksten
Hans Leo Hassler
Die Zeit ist nun ganz freudenreich, zu loben Gottes Namen, dass Christus von dem Himmelreich auf Erden is gekommen. Es ist ein grosse Huld und Gnad’, die Gott vom Himmel bei uns tat; ein Knecht ist er geworden, ohne alle Sünden gleich, dass wir werden ewig reich, trägt unsrer Sünde Bürden.
Dixit Maria ad angelum Dixit Maria ad angelum: Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum tuum. vertaling Maria sprak tot de engel: 'Zie de dienstmaagd des Heren, mij geschiede naar Uw woord.'
Wohl dem, der dieses Glaubens ist mit ganzem Herzvertrauen, dem wird die Seligkeit gewiss; wohl denn’n, die darauf bauen, dass Christus hat genug getan für uns, damit wir Heil empfahn von Gott, dem ew’gen Vater. O wie grosse Wundertat: Christ trägt unsre Missetat und stillet unsern Hader.
Ein Kindelein so löbelich Ein Kindelein so löbelich ist uns geboren heute von einer Jungfrau säuberlich, zu Trost uns armen Leuten. Wär uns das Kindlein nicht gebor’n, so wär’n wir allzumal verlor’n; das Heil ist unser aller. Ei, du süsser Jesus Christ, Der du Mensch geboren bist, behüt uns vor der Hölle!
Des dank ihm alle Christenheit für solche grosse Güte und bitte sein Barmherzigkeit, dass er fortan behüte vor falscher Lehr und bösem Wahn, der unsrer Seele schaden kann; er woll all’ Schuld vergeben. Gott Vater, Sohn und Heilger Geist, Wir bitten von dir allermeist: Lass uns in Frieden leben! 8
liedteksten
Johann Vierdanck Ich freue mich im Herren Ich freue mich im Herren, und meine Seele ist fröhlich in meinem Gott. Dann er hat mich angezogen mit Kleidern des Heils und mit dem Rock der Gerechtigkeit gekleidet. Wie einen Bräutigam mit priesterlichem Schmuck gezieret und wie eine Braut in ihrem Geschmeide bärdet.
9
liedteksten
Philipp Friedrich BĂśddecker Veni Salvator Veni Salvator hominum, Veni Rex, Veni Rex gentium, qui plebi perditae miserto, a patre misos est aequevos Ante aevum natus Fillius et tamen in aevo Virgines, Satu editus Homo Deus, Ut fixus ad crucem proprio redemptor sanguine, Victor immanis beluaesis. Veni sydus inclytum, Veni lumen primum luminum, quod e Coelo appulae noctis laxa seras auge tuo stigmate claram nobis fidem.
Kom, Redder van de mensen, Kom, Koning Koning van de volken Die medelijden hebt met het arme volk, door de Vader is gezonden. Zoon voor de tijd geboren en toch in de schoot van de maagd. Mens door God geschapen Die ons, gehangen aan het kruis, verlost met zijn bloed. overwinnaar van de wrede slang. Kom stralende ster, kom, eerste licht, sterk ons geloof door uw wonden.
Et cantabimus gloriam unico tribus in tribus, Quibus comune, Regnum, unus aeternus vigor. Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto.
En wij zullen eer brengen aan de ene in drieĂŤn die heersen, een eeuwige macht. Eer aan de Vader, aan de Zoon en aan de Heilige Geest. Zoals het was in het begin En nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen. Amen
Sicut erat in principio, et semper et in saecula saeculorum. Amen.
10
liedteksten
Dieterich Buxtehude
Johann Christoph Bach
Das neugeborne Kindelein
Lieber Herr Gott, wecke uns auf
Das neugeborne Kindelein, das herzeliebe Jesulein bringt abermal ein neues Jahr der auserwählten Christen Schar. Des freuen sich die Engelein, die gerne um und bei uns sein und singen in den Lüften frei, daß Gott mit uns versöhnet sei. Ist Gott versöhnt und unser Freund, was kann uns tun der arge Feind? Trotz Teufel, Welt und Höllenpfort, Das Jesulein ist unser Hort, Er bringt das rechte Jubeljahr. Was trauern wir dann immerdar? Frisch auf, es ist jetzt Singens Zeit: Das Jesulein wendt alles Leid.
Lieber Herr Gott, wecke uns auf dass wir bereit sein, wenn dein Sohn kömmt, ihn mit Freuden zu empfangen und dir mit reinem Herzen zu dienen, durch denselbigen deinen lieben Sohn, Jesum Christum unsern Herren. Amen.
Andreas Hammerschmidt Freue dich, du Tochter Zion Freue dich, du Tochter Zion und du Tochter Jerusalem, jauchze. Siehe, dein Köning kommt zu dir, sanftmütig Hosianna dem Sohne David. Siehe, dein Köning kommt zu dir, sanftmütig und reitet auf einem Esel. Gelobet sei, der da kommt im Namen des Heren. Hosianna in der Höhe.
11
liedteksten
Jan Baptist Verrijt Currite pastores Haast u, herders, naar Bethlehem. Wees niet bang. Vandaag is onze redder geboren. Kom en zie het kind Jezus in de kribbe. Laten we hem aanbidden en onze stemmen verbinden met die van de engelen. Laten we hem loven en zingen: alleluia
Currite, currite pastores, in Betlehem. Nolite timere, Hodie Salvator noster: venite, venite et videamus puerum iesum in praecipio positum, et adorantes eum voces nostras iungamus vocibus Angelorum. Et ipsum laudemus cantantes et dicentes alleluia
Guillaume Bouzignac Noé, noé Noé, noé! Pastores, cantate domino Canticum novum Dum silentium venerent omnia Et nox in suo curso iter haberet Gloria! Quis est? Gabriel ego sum Quis est? Annuncio vobis Quis est hoc? Gaudium magnum Quale? Natus est vobis
Kerst, kerst! Herders, zing voor de Heer Een nieuw lied Terwijl een stilte over de aarde kwam En de nacht zijn intocht deed Gloria! Wie is het? Ik ben Gabriel Wie is het? Om jullie aan te kondigen Wat is het? Het grote nieuws Wat? Dat voor jullie is geboren 12
liedteksten
Quis? Salvator Ubi? In Bethlehem Juda! Noé, noé! Canticum novum Gabriel! Pastores! Gabriel! Ecce ergo! Ubi est Pan noster? Dixi in Bethlehem Ubi reclinat caput? Sub foéno. Gabriel! Pastores! In palatio? Non! O! In stabulo! Bonitas! O pietas! Cur Deus factus homo? Ut homo deus fieret. Cur mortalis? Ut vos mortalis redderet. Cur humilis? Ut vos elevarit Sic contraria contrariis curantur Pro sole nascente Noé, noé, triumphe Pro aurora ejus Et pro Christo rege nostro.
Wie? De Verlosser Waar? In Bethlehem van Juda. Kerst, kerst! Zing een nieuw lied Gabriel! Herders! Gabriel! Kijk! Waar is onze Alomtegenwoordige? In Bethlehem, heb ik gezegd Waar legt hij zijn hoofd te ruste? In een kribbe Gabriel! Pastores! In een paleis? Nee! O! In een stal! O goedheid! O godsvrucht! Waarom is God mens geworden? Zodat de mens God ziet Waarom zo sterfelijk? Zodat jullie sterfelijkheid aanschouwen Waarom zo nederig? Zodat jullie je verheffen Zo genezen tegenovergestelden elkaar Voor de nieuwgeborene Kerst, kerst, triomfeer Voor zijn glorie En voor Christus, onze Koning. 13
liedteksten
Andreas Hammerschmidt
Johann Michael Bach
Freude, Freude
Ehre sei Gott in der Höhe
Freude, Freude, grosse Freude, O Freude, Freude, grosse Freude. Denn uns ist heute der Heiland geboren, welcher ist Christus, der Herr. O Freude, Freude, grosse Freude. O, Jesulein, mein Jesulein O, Emanuel, mein Brüderlein, mein Trost, mein Heil, mein Jesulein, Mach Dir ein reinsaft Bettelein, zu ruhen in meines Herzens Schrein, Dass ich nimmer mehr vergesse Dein. Schlaf ein, Du allerliebstes Jesulein, schlaf ein in meines Herzens Kämmerlein Eia, susu Mein Jesulein, mein Brüderlein Du, du bist mein, mein Jesulein So wiegen wir Dich, mein Jesulein. Freude Freude, grosse Freude, Denn uns ist heute der Heiland geboren, O Freude Freude, grosse Freude
Ehre sei Gott in der Höhe und Friede auf Erden und den Menschen ein Wohlgefallen! Lob, Ehr sei Gott Im höchsten Thron Der uns schenkt seinen eingen Sohn. Des freuet sich der Engel Schar Und singen uns solchs neues Jahr.
14
BIOGRAFIEËN Componisten
Michael Praetorius
Heinrich Ignaz Franz von Biber
Melchior Vulpius
Michael Praetorius (1569/73-1621) was een Duitse componist en muziektheoreticus uit de beginperiode van de barokmuziek. In 1595 begon hij aan zijn eerste organistenbaan, in de kapel van het kasteel van hertog Heinrich Julius von Brunswick-Wolfenbüttel in Gröningen. Vanaf die tijd werkte hij ook samen met grote componisten als Heinrich Schütz en Samuel Scheidt. Zijn driedelig traktaat Syntagma Musicum (16151620) kan worden gezien als een encyclopedie van de muziektheorie en -praktijk van die tijd.
De Oostenrijkse componist en violist Heinrich Ignaz Franz von Biber (1644-1704) studeerde vermoedelijk viool in Praag, Dresden en Wenen. Hij werd in de zeventiende eeuw wel de grootste violist van zijn tijd genoemd. Hij was achtereenvolgens in dienst van de vorst Johann Seyfried Eggenberg in Graz in de Stiermarken, de vorstaartsbisschop Olomouc Karl von Lichtenstein-Kastelkorn en aartsbisschop van Salzburg Maximilian Gandolph von Khuenburg. Zijn composities bestaan merendeels uit kerkmuziek, hoewel ook twee opera’s van hem bekend zijn. Hij overleed op 59-jarige leeftijd in Salzburg.
Melchoir Vulpius (ca. 15701615) was een Duitse componist van kerkmuziek en leider van het kerkkoor. Hij groeide op in een arm gezin en ging naar een kleine Latijnse school in zijn woonplaats Wasungen. Na zijn schooltijd in Speyer werd hij als leraar Latijn aangesteld aan het gymnasium in Schleusingen. Hoewel Vulpius als leraar zijn geld verdiende, mocht hij muziek schrijven voor de Lutheraanse kerk, vooral motetten en gezangen. In 1596 werd hij aangesteld als cantor in Weimar.
15
biografieën
Hans Leo Hassler
Johann Vierdanck
Matthias Weckmann
Hans Leo Hassler (1564‑1612) was de eerste Duitse componist die geheel in Italië werd opgeleid. In 1584, op het hoogtepunt van de Venetiaanse school, ging hij in de leer bij Andrea Gabrieli. Na zijn opleiding keerde Hassler terug naar Duitsland en werd organist in Augsburg. Vervolgens was hij werkzaam voor keizer Rudolf II. Toen hij in 1601 naar zijn geboorteplaats Neurenberg terugkeerde, werd hij tot Oberkapellmeister benoemd en officieel als hofdienaar van de keizer aangenomen. Hassler schreef zowel voor de katholieke als voor de protestantse erdedienst vele werken.
De Duitse zanger, organist en componist Johann Vierdanck (ca. 1605-1646) was een leerling van Schütz. Van 1615 tot 1631 werkte hij in de kapel van het hof van Dresden en was daarna werkzaam in Güstrow, Lübeck, Kopenhagen en Stralsund. Hier componeerde hij het meerdendeel van zijn oeuvre, dat bestaat uit ‘Geistliche Konzerte’, dansmuziek, instrumentale canzones en sonates.
Matthias Weckmann (ca. 16161674) was eveneens leerling van Schütz in Dresden. Deze Duitse componist en organist studeerde daarna nog bij Jakob Praetorius in Hamburg. Hij keerde terug naar Dresden en werkte naast Schütz als hofkapelmeester. Tijdens een muziekcompetitie ontmoette hij Johann Jakob Froberger. Ze bleven vrienden en correspondeerden met elkaar. Na de muziekcompetitie werd hij aangesteld als organist in de Jakobkirche in Hamburg waar hij de rest van zijn leven verbleef.
16
biografieën
Philipp Friedrich Böddecker
Dieterich Buxtehude
Johann Christoph Bach
Philipp Friedrich Böddecker (1607-1683) werd bekend als componist en organist van de Stiftskirche in Stuttgart. Daarvoor werkte hij als organist en docent in Buchsweiler, Darmstadt en in de hofkapel in Durlach. Van 1642 tot 1648 werkte hij in Strassburg als organist van de universiteit en als muziekdirecteur. In 1652 trad hij in dienst als organist aan de Stifstkiche in Stuttgart, waar hij een functie als hofkapelmeester aan zijn neus voorbij zag gaan.
De Duitse componist en organist Dieterich Buxtehude (1637-1707) bracht zijn jeugd door in Denemarken, onder andere in Helsingborg. Waarschijnlijk studeerde hij bij organist en Sweelinckleerling Heinrich Scheidemann in Hamburg. Hij trouwde met Anna Margareta Tunder, dochter van de organist van de Marienkirche in de stad Lübeck, en werd na een aantal jaren de opvolger van haar vader. In de Duitse hanzestad domineerde hij het muziekleven zo’n veertig jaar. Werken van Buxtehude hebben veel invloed gehad op de muziek van Johann Sebastian Bach. Buxtehude schiep een omvangrijk oeuvre. Het vocale werk maakt het grootste deel van Buxtehudes overgeleverde composities uit.
Johann Christoph Bach (16421703) was een volle neef van Johann Sebastian Bachs vader. Johann Christoph is met Johann Sebastian Bach, Johann Christian Bach en Carl Philipp Emanuel Bach een van de beroemdste componisten uit de componistenfamilie Bach. Hij was organist te Eisenach. In zijn belangrijk werk over de genealogie van de familie noemt Carl Philipp Emanuel Bach hem een ‘groß und ausdrückend Komponist’.
17
biografieën
Andreas Hammerschmidt
Jan Baptist Verrijt
Johann Rosenmüller
Andreas Hammerschmidt (1611/1612-1675) was een van de belangrijkste tijdgenoten van Schütz. Hij werkte als organist in Freiburg en vanaf 1639 aan de St. Johannis in Zittau. Vooral bij zijn tijdgenoten was hij zeer geliefd en werd bewonderd door zijn fraaie bevallige stijl. Hammerschmidt was met zijn werken wegbereider voor de Italiaanse muziek in Duitsland.
Jan Baptist Verrijt (ca. 16051650) was een Nederlands organist en componist. Van de jonge jaren van Verrijt is bekend dat hij in Weert en wellicht ook in Oirschot werkzaam was als organist. In 1636 kreeg hij een betrekking als organist en stadsmusicus in Leuven, en in 1639 werd hij organist van de Sint-Jan in ‘s-Hertogenbosch. Hij werd daar ook aangesteld als stadsbeiaardier, en studeerde daartoe in 1642 bij Jacob van Eyck in Utrecht. Uiteindelijk verruilde hij ook die aanstellingen voor de post van stadsorganist te Rotterdam.
De Duitse componist en organist Johann Rosenmüller (ca. 1619-1684) studeerde en werkte in Leipzig, onder andere in de Thomaskirche. In 1655 werd Rosenmüller beschuldigd van ontucht met koorknapen. Hij vluchtte naar Venetië en werkte daar als trombonist en componist aan de basiliek San Marco. Eveneens was hij kapelmeester aan het Ospedale della Pietà, een weeshuis voor meisjes. In 1682 keerde Rosenmüller terug naar Duitsland als kapelmeester van Hertog Anton Ulrich van Brunswijk-Wolfenbüttel.
18
biografieën
Guillaume Bouzignac
Johann Michael Bach
Guillaume Bouzignac (ca. 1587-1642) was een Franse componist. Hij studeerde aan de kathedraal van Narbonne tot 1604 en was koormeester aan de kathedralen van Angoulême, Bourges, Tours en Clermont-Ferrand. Ook werkte hij een tijd in Grenoble. Waarschijnlijk verbleef hij ook een tijd in Italië, gezien de stilistische invloeden in zijn muziek.
De Duitse componist en organist Johann Michael Bach (1648-1694) was de de vader van Maria Barbara Bach (1684-1720) en een verre bloedverwant van Johann Sebastian Bach. Evenals zijn broer Johann Christoph Bach werd hij in de familie Bach zeer gerespecteerd om zijn muzikale kwaliteiten. In Gehren was hij instrumentbouwer en bekleedde hij de positie van stadsorganist en ambtenaar. Uit zijn composities blijkt dat hij een voorkeur had voor koorwerken en in het bijzonder voor motetten die soms van hoge kwaliteit zijn.
19
biografieën
Uitvoerenden Holland Baroque De wereld van barokmuziek is een goudmijn voor componisten, avantgardisten, avonturiers en realisten. In deze weelde beweegt Holland Baroque. Het ensemble weet met zijn producties een breed publiek te overtuigen van de flexibiliteit en de vitaliteit van (barok)muziek. Holland Baroque belicht Vivaldi vanuit Japans perspectief, verbindt Reinbert de Leeuw met Bach en laat horen hoe slagwerkers de hartslag van de barok bepalen. Een rode draad door de programmering is de samenwerking met andere ensembles en solisten, waarmee Holland Baroque oude muziek in het hier en nu plaatst. Succesvolle ontmoetingen had Holland Baroque met eigenzinnige solisten als Giovanni Sollima, Eric Vloeimans,
Lars Ulrik Mortensen en Aisslinn Nosky, met diverse ensembles waaronder Orkater, Nederlands Kamerkoor en Cappella Amsterdam op podia als Radialsystem V, Cellobiënnale Amsterdam en Konzerthaus Wien. Het resultaat van die ontmoetingen verwoordde De Stentor als volgt: ‘De instrumenten en de uiteenlopende stijlen contrasteren naar de vorm, maar versterken elkaar naar inhoud. Zó wordt iets nieuws geboren.’ Dit alles vanuit traditie, vernieuwing, verrassing en een vleugje entertainment. Barok is nu.
Viool Judith Steenbrink (/violino piccolo) Jacek Kurzydlo Altviool Esther van der Eijk Ania Nowak (/viool) Cello Tomasz Pokrzywinski Violone Matthias Müller Zink Lambert Colson Trombone Adam Woolf Orgel Tineke Steenbrink Luit Christoph Sommer Dulciaan Mélanie Flahaut
20
foto: Wouter Jansen
biografieĂŤn
21
biografieën
Vox Luminis Vox Luminis is een solistenensemble met een internationale bezetting. De meeste leden van het ensemble hebben elkaar leren kennen op het Koninklijk Conservatorium Den Haag, een belangrijk centrum voor oude muziek in Europa. Hun repertoire bestaat hoofdzakelijk uit Italiaanse en Duitse muziek van de zestiende tot de achttiende eeuw.
2015 brengt het ensemble voor het eerst alle motetten van de voorvaderen van Johann Sebastian Bach, namelijk Johann, Johann Michael en Johan Christoph, bij het Belgische cd-label Ricercar.
Sopraan Zsuzsi Tóth Kristen Witmer
Vox Luminis wordt geroemd om zowel het naadloos mengen van de individuele stemmen en de helderheid van hun klank, alsook om het enthousiasme waarmee zij hun passie voor oude muziek met publiek weten te delen.
Tenor Robert Buckland Philippe Froeliger
In 2012 neemt de carrière van Vox Luminis een hoge vlucht met een cd, gewijd aan de Musicalische Exequien van Heinrich Schütz. Deze wordt buitengewoon goed onthaald door de internationale pers en bekroond met onder meer de Caeciliaprijs van de Belgische muziekpers en de prestigieuze Gramophone Recording of the Year, de Oscar van de klassieke muziek. Door de Belgische pers wordt Vox Luminis in 2014 uitgeroepen tot ‘Jonge musicus van het jaar 2014’. In 22
Altus Daniel Elgersma Jan Kullmann
Bas Lionel Meunier Geoffroy Buffière
foto: Ola Renska
biografieĂŤn
23
verwacht
VERWACHT
zo 31 jan 2016 bachdag grote zaal / 20.15 uur
Vox Luminis Magnificat
Een magnifieke afsluiting van de BachDag met de perfecte stemmen van specialistisch ensemble Vox Luminis, dat internationaal opzien baarde met hun uitvoeringen van werk van Schütz en Scarlatti. Het verrukkelijke Magnificat, voor solisten, koor en orkest, zetten zij naast een van Bachs korte, ‘Lutherse’ missen en het geliefde en ontroerende motet Jesu, meine Freude. In dit concert zingt Vox Luminis op indrukwekkende wijze samen met hun muzikaal leider Lionel Meunier als één organisch geheel. Voorafgaand aan het concert gaat Radio 4-presentator Mark Brouwers in gesprek met Meunier. PROGRAMMA: Johann Sebastian Bach Magnificat BWV 243 / Missa Brevis in G BWV 236 / Motet Jesu, meine Freude BWV 227
24
Johann Sebastian Bach
VERWACHT
wo 3 feb 2016 serie oude muziek grote zaal / 19.00 uur college + 20.15 uur concert
Ensemble Masques
Concert De wereld voor Bach + college Keizer Leopold I Het Canadese barokensemble Masques neemt het op voor al die componisten die tegenwoordig in Bachs schaduw staan; een muzikale wereld vol adembenemende rijkdom, schoonheid en inventiviteit. Het veelvuldig onderscheiden ensemble is wereldwijd uitgegroeid tot een factor van belang in de oude muziek. ‘Hun geluid, zo humaan, zo evenwichtig, zo vol van integer geloof in de kracht van muziek, tempert het geweld van de wereld. Om het maar te zeggen: Ensemble Masques is steengoed.’ aldus het Belgische dagblad De Standaard. Voorafgaand aan het concert geeft historicus en schrijver Luc Panhuysen om 19.00 uur een college over Keizer Leopold I (1640-1705). PROGRAMMA: Johann Sebastian Bach Contrapunctus 1 uit Die Kunst der Fuge / Symfonie nr. 9 in f BWV 795 / Air uit Orkestsuite nr. 3 BWV 1068 / Veertien canons op de eerste acht basnoten van de Goldbergvariaties BWV 1087 Johann Rosenmüller Sonate settima à 4 in d en Sonate nona à 5 in D uit Sonatae à 2,3,4 è 5 stromenti da arco et altri (1682) Johann Heinrich Schmelzer Sonate IX à 5 in d uit Sacroprofanum Concentus (1662) Ignaz Franz von Biber Sonate à 5 in Bes en Sonate à 5 in d uit Sonatae tam aris quam aulis servientes (1676) Johann Sebastian Bach / Wolfgang Amadeus Mozart Fuga KV 405 (naar Fuga BWV 877 in dis) Romanus Weichlein Sonate II à 5 in g uit Encænia Musices (1695) Georg Muffat Sonate nr. 5 in G uit Armonico tributo (1682) 25
Keizer Leopold I
VERWACHT
December 2015
do 7 jan / 20.15 uur
za 16 jan / 20.15 uur
Brodsky Quartet + Loré Lixenberg Bomen, muren, steden
Ests Filharmonisch Kamerkoor Boetepsalmen van Schnittke
vr 18 dec / 20.15 uur
vr 8 jan / 20.15 uur
zo 17 jan / 15.00 uur
The Tallis Scholars Kerst met Tallis en Pärt
Pierre-Laurent Aimard Beethoven en Stockhausen
Score Collective At first light
za 19 dec / 19.30 uur
za 9 jan / 20.15 uur
Nederlands Kamerkoor + Concerto Copenhagen Weihnachtsoratorium
Rosanne en Julia Philippens Meeting Point
do 17 dec– wo 23 dec
Kerst in het Muziekgebouw
Unieke jubileumwandeling Muziekgebouw met app Curvices
za 9 jan / 22.30 uur / SPLENDOR
Nederlands Bachvereniging Kerstconcert 2015
Het Weeshuis van de Nederlandse Muziek in Splendor
di 22 dec/ 15.00 + 19.30 uur
za 9 jan / 23.00 uur / Kleine Zaal
wo 23 dec / 11.00 + 14.00 uur
Hieroglyphic Being The Rest is Noise
zo 20 dec / 15.00 uur
Nieuw Amsterdams Kinderkoor + Amsterdam Baroque Orchestra Kerstspel ma 28 december / 19.30 uur
Calefax PAN 12
Januari 2016
zo 10 jan / 15.00 uur
Open je Oren: Benjamin Herman Wat is het geheim van de saxofoon (8+) do 14 jan / 20.15 uur
Ives Ensemble What a Ball
Speciaal voor ons 10-jarig bestaan maakte componiste Rosalie Hirs de poëzie- en klankinstallatie Curvices Amsterdam. Een unieke muzikale rondwandeling waarvoor u de gratis Curvicesapp kunt downloaden via de App Store, Google Play of iTunes. De app schakelt in zodra u rondom het gebouw een van de wandelzones betreedt. Een cadeautje van de componist waarvan u het hele jubileumseizoen kunt profiteren! Meer info: muziekgebouw.nl/ festival/10jaar
zo 3 jan / 14.00 uur / hele gebouw
Splendor Parade 26
Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX