do 10 mrt 2016 donderdagavond serie Grote Zaal / 20.15 uur
Ensemble Musikfabrik Ontmoeting met Enno Poppe
PROGRAMMA
do 10 mrt 2016 Donderdagavond serie Grote Zaal / 20.15-21.50 uur DUUR: ca. 35 minuten voor de pauze ca. 40 minuten na de pauze
Ensemble Musikfabrik Ontmoeting met Enno Poppe
inleiding
Enno Poppe dirigent
foyerdeck 1 / 19.15-19.45 uur
Hans Haffmans in gesprek met Enno Poppe en Marco Blaauw
György Kurtág (1926) Bagatellen op. 14d (1982/1999) Zorniger Choral Hommage à J.S.B. Wie die Blumen der Wiese Zank und Sanftmut Blumen die Menschen, nur Blumen La fille aux cheveux de lin arragée György Kurtág Delen uit Játékok en Transkriptionen voor piano vierhandig Hand in Hand Kyrie Aus tiefer Not schrei ich zu dir (J.S. Bach) Hommage à Verdi Corrente IV (G. Frescobaldi) Studie zu ‘Hölderlin’ Hommage à Soproni György Kurtág Brefs messages op. 47 (2011) I. Fanfare à Olivier Cuendet II. Versette: Temptavit Deus Abraham III. Ligatura Y IV. Bornemisza Péter: Az Hit ... PAUZE Enno Poppe (1969) Stoff (2015/2016; Nederlandse première) Enno Poppe Speicher VI (2008-2013)
toelichting
Net als Anton Webern in de eerste helft van de twintigste eeuw is György Kurtág vooral de man van de concentratie, de verstilling, de implosie van materiaal en betekenis. ‘Eén noot kan al meer dan genoeg zijn’, zei György Kurtág ooit over zijn streven als componist. De Hongaarse miniaturist heeft weinig noten nodig om een enorme zeggingskracht te bereiken. Die noten ontstaan spontaan, intuïtief, zonder systeem, zonder regels, al past Kurtág componerenderwijs wel eens wat spelregels toe. De Duitse componist Enno Poppe lijkt in zijn werkwijze het tegendeel van Kurtág. Poppe formuleert bij voorkeur voor een compositie eerst een stelsel van spelregels voordat hij zich aan de noten waagt. Van die spelregels mag hij gaandeweg, als de intuïtie daar om vraagt, wel eens afwijken. Poppe heeft daarbij vaak meer noten nodig dan Kurtág, maar hij bereikt met deze omgekeerde benadering doorgaans een even overrompelende zeggingskracht. Waar het werk van Kurtág vaak een aaneenschakeling van verbluffende miniaturen is, zoals zijn Bagatellen en Brefs messages, zijn de werken van Poppe uit noten gehouwen sculpturen; aardse verwijzingen naar materialen zoals Stoff, dat vandaag zijn Nederlandse première beleeft, en het uit 2013 stammende Speicher IV. 4
toelichting
György Kurtágs oeuvre voor piano Zoals Webern de ideeën van Arnold Schönberg en de toestand van de muziek aan het begin van de twintigste eeuw kon samenvatten in een miniatuur van een paar maten, zo kan Kurtág met slechts een enkele noot een wereld aan betekenissen en kleuren oproepen. Zijn oeuvre voor piano is daarbij zijn schetsboek, dagboek en biografie in één. Veel werken lijken geschreven voor de intimiteit van de vier muren van de huiskamer en de familie, maar hebben een belang en een reikwijdte die veel verder gaat. Hoewel Kurtág ook als pianist duidelijke wortels heeft in de traditie en de grote pianocomponisten alle lof toezwaait in zijn werk, weet hij die traditie vervolgens te verrijken met een heel eigen ritmisch notatiesysteem en zeer geavanceerd pedaalgebruik. Dit alles om de uitvoerder/luisteraar bijna te dwingen om verder te zoeken en te luisteren dan de gecodificeerde notatie en te komen tot de ware inhoud en betekenis van de muziek.
zijn we ruim vijftig jaar verder en nog steeds schrijft Kurtág regelmatig korte tot ultrakorte pianowerken; Játékok, Spelletjes, noemt de componist ze zelf. Hoewel hij er luchtig over doet zijn deze werkjes die begonnen als een pedagogisch werk analoog aan Bartóks Microkosmos uitgegroeid tot zowel een didactisch juweel als een dagboek van de componist zelf. Want vele van deze korte stukken zijn of geïnstrumenteerd voor ensemble of vormen de basis voor andere composities. Verbindingen Zo zijn vier van de zes Bagatellen op. 14d uit 1982 voor fluit, contrabas en piano bewerkingen van delen uit Játékok. Alleen Zank und Sanftmut waarin het contrast tussen streng en exact ritmisch genoteerde en vrije passages centraal staat en het afsluitende La fille aux cheveux de lin arragé zijn nieuw. Dat afsluitende werk is niet echt een arrangement van het bekende pianowerk van Debussy. Wel speelt het karakteristieke tertsmotief uit dit werk een grote rol.
In 1960 begon György Kurtág korte pianostukjes te schrijven voor zijn zoon die zijn eerste pianolessen kreeg. Toen de componist in 1968 na het schrijven van De Spreuken van Péter Bornemisza op. 7 – wat hij tegenwoordig beschouwt als zijn eerste volwassen werk – in een compositorische impasse geraakte, kreeg hij van de pianodocente Marianne Teöke de vraag een bijdrage te leveren aan een pianoalbum voor kinderen. In het verlengde van de stukjes die hij voor zijn zoon componeerde, schreef hij enkele stukjes onder de titel Elo˝-Játékok (Voor-Spelen). De concentratie op korte stukken met ogenschijnlijk eenvoudige elementen werkte bevrijdend voor de componist. Inmiddels
Kurtág arrangeert overigens wel werken van andere componisten. Niet alleen om er van te leren, maar ook om zijn eigen taal en klank met die van het verleden te verbinden. Zo maakte hij bewerkingen voor piano vierhandig van onder andere Bachs Aus tiefer Not schrei ich zu dir en van Corrente IV van Frescobaldi. Ook in Brefs messages (korte berichten) dat Kurtág in 2011 voor Ensemble Contrechamps schreef, leunt de componist niet alleen op eerder eigen werk, wederom grotendeels uit Játékok, maar ook op een ver verleden zoals in Versetto: Temptativ Deus Abraham (apokrif organum). 5
toelichting
In dit beknopte aan de in de middeleeuwen gespecialiseerde muziekwetenschapper László Dobszay opgedragen deel staat de vroegmiddeleeuwse praktijk van het organum centraal, waarbij men semi-meerstemmig in parallelle kwinten en kwarten zong. Voor het afsluitende Bornemisza Péter: Az Hit ... ging Kurtág te rade bij zijn in 1968 ontstane liedcyclus Die Sprüche des Péter Bornemisza. Az hit had Kurtág al eens bewerkt voor cello solo. Nu breidt hij de kleur en intentie uit naar een compleet ensemble.
verdiept in de mathematische modellen die bijvoorbeeld beschrijven hoe een plant groeit’, zegt Poppe over zijn werkwijze. ‘Hoe vertakt hij zich? Waar komt een nieuwe scheut vandaan?’ Toch is zijn werk ondanks zijn mathematische benadering alles behalve statisch. Het lijkt alsof Poppe inzoomt en een binnenwereld opent die vol beweging zit, een binnenwereld met rafels en ruige randjes die zijn muziek interessant houdt. De cijfers, regels en verhoudingen geven zijn muziek een bepaalde consistentie en evenwicht, maar daarnaast is hij zich ook bewust van het feit dat louter regelmaat en evenwicht niet bijdragen tot een spannende luisterervaring. Zoals in de natuur onregelmatigheden en onverwachte vertakkingen in een vorm treden, zo brengt Poppe onregelmatigheden in om tot interessantere resultaten te komen. Hij handelt daarbij ‘subversief tegen zijn eigen voorwaarden, zonder de opgestelde regels te vernietigen.’ Het resultaat is ‘een samenspel van techniek en vrijheid’, een klankwereld die even verrassend als intrigerend is en die inderdaad de substantie van de titel een binnenwereld van geluid geeft zonder anekdotisch te zijn.
Enno Poppe: l’art pour l’art Hoewel de Duitse componist en dirigent Enno Poppe zeer plastisch kan zijn in de titels voor zijn werk is hij bovenal een aanhanger van l’art pour l’art en het Stravinskiaanse adagium dat muziek niets anders betekent dan zichzelf.
Poppe gaat tegen zijn eigen regels in om tot een interessanter resultaat te komen
Zoektocht naar extremen Zijn ensemblecyclus Speicher die tussen 2008 en 2013 ontstond en waaruit vandaag Speicher IV klinkt is daar een goed voorbeeld van. ‘Het basisplan voor Speicher was een zoektocht naar extremen’, zo verklaarde Poppe. ‘Extreme verdichting, uitdunning, versnelling, verbreding. Dat is de formule waarmee het stuk voortgaat en interessant blijft. Naast de afwisseling is het belangrijk dat elementen terugkeren die men herkent. Die herkenbaarheid kan in een enkele
Componeren is voor Poppe een materiaalonderzoek met niet meer ingrediënten dan tonen, klanken en ritmes. Dat hij zijn werken titels geeft als Salz, Holz, en zoals vanavond Stoff en Speicher, doet daar niets aan af. De titels zijn vooral metaforen voor de muzikale processen die de componist in werking zet. Zijn werken groeien organisch uit de kleinst mogelijke bouwstenen en volgen daarbij mathematische, chemische en biologische processen en wetmatigheden. ‘Ik heb mij 6
toelichting
klank zitten, maar ook in een compleet gedeelte.’ In Speicher IV komt alles voort uit een beknopt gebaar van de saxofoon. Hoe de achterliggende regels en processen werken die van dit gebaar een volledig werk maken is voor de luisteraar niet belangrijk, aldus de componist. ‘Uiteindelijk blijft er een op zichzelf staand muziekstuk over dat ook als zodanig genoten moet worden.’ Toch geven de titels die Poppe zijn composities geeft wel enig idee over de achterliggende processen. Zo verwijst Stoff, zijn recentste werk dat hij voor Ensemble Musikfabrik schreef en dat vandaag zijn Nederlandse première beleeft, naar het ‘weven’ van een muzikale textuur. Korte repetitieve gebeurtenissen die elkaar als draden doorkruisen vormen een structuur die steeds dichter wordt en zo uiteindelijk leidt naar een complexe stoffelijke klank. Tekst toelichting: Paul Janssen
7
BIOGRAFIEËN COMPONISTEN György Kurtág De Hongaarse componist György Kurtág (1926) lijkt op compositorisch gebied een laatbloeier. Hoewel hij al in de jaren zeventig en tachtig inmiddels alom erkende meesterwerken als Berichten van de overleden R.V. Trusova, …quasi una fantasia … op. 27 nr.1 en het Dubbelconcert op. 27 nr. 2 schreef, kwam de werkelijke erkenning pas toen hij vanaf 1993 achtereenvolgens in Wenen, Berlijn, Amsterdam en Parijs verbleef en hartstochtelijk deelnam aan het muziekleven aldaar. Al snel werd hij met zijn muzikale taal vol concentratie, spontaniteit en een grote aandacht voor de klankschoonheid een niet meer weg te denken componist. Met werken als Stele en de Hölderlin Gesänge gaf hij in die periode blijk van een constante ontwikkeling. In zijn werk waart de geest rond van
zijn Hongaarse leermeesters Sandor Veress en Ferenc Farkas en zijn Parijse docenten Darius Milhaud en Olivier Messiaen. Ook als pianist heeft Kurtág samen met zijn vrouw Marta een sterke reputatie opgebouwd. De pianist en de componist komen samen in zijn bekendste werk, de Játékok. Deze immer uitdijende reeks voor piano bevat zowel didactisch materiaal als de kiemcellen voor Kurtágs grotere composities.
8
biografieĂŤn
Enno Poppe De Duitse componist en dirigent Enno Poppe (1969) studeerde directie en compositie aan de Hochschule der Kunste in Berlijn.
foto: Kai Biener
Poppe vervolgde zijn studie aan de Technische Universiteit Berlijn met de vakken klanksynthese en algoritmische compositie. Hij won vele prijzen, waaronder de compositieprijs van Stuttgart in 2001 en de Busoni Prijs van de Academie der Kunste in Berlijn. Zijn werk wordt over de hele wereld gespeeld door ensembles als Ensemble Modern en Klangforum Wien. Poppe is artistiek leider en dirigent van het ensemble mosaik dat gespecialiseerd is in hedendaagse muziek. Hij werkt regelmatig als componist en gastdirigent met Ensemble Musikfabrik samen.
9
biografieën
UITVOERENDEN Ensemble Musikfabrik Ensemble Musikfabrik is een ensemble voor hedendaagse muziek gevestigd in Keulen. Het gezelschap werd in 1990 opgericht door onder anderen Nicolaus A. Huber en Gerhard Stäbler. In eerste instantie had het ensemble de naam Ensemble Neue Musik Nordrhein-Westfalen. Al snel veranderde de officiële naam in Ensemble Musikfabrik Landesensemble NRW e.V. De afgelopen 25 jaar is Ensemble Musikfabrik uitgegroeid tot een van de leidende ensembles op het gebied van de hedendaagse muziek. Ensemble Musikfabrik werkt bij voorkeur nauw samen met componisten om zo ‘muziek te maken die er nog niet is’. De lijst van componisten die met het ensemble gewerkt hebben is lang en internationaal en laat een lichte voorkeur voor de jongere generatie zien. Het gezelschap geeft tachtig tot honderd concerten per jaar en is veelvuldig te beluisteren op cd.
BEZETTING: Helen Bledsoe, Liz Hirst fluit Peter Veale hobo / althobo Carl Rosman, Richard Haynes klarinet Joshua Hyde saxofoon Alban Wesly fagot Christine Chapman hoorn Marco Blaauw trompet Bruce Collings trombone Benjamin Kobler piano / celesta Ulrich Löffler piano Mikko Luoma accordeon Marieke Schoenmakers harp Dirk Rothbrust, Thomas Meixner slagwerk Juditha Haeberlin, Hannah Weirich viool Axel Porath, Miriam Götting altviool Dirk Wietheger, Esther Saladin cello Florentin Ginot contrabas
10
11 foto: Jonas Werner-Hohensee
VERWACHT
do 17 mrt 2016 donderdagavond serie serie asko|schönberg grote zaal / 20.15 uur
Asko|Schönberg De nieuwe Roukens
Het nieuwe vioolconcert Roads to Everywhere van de Nederlandse componist Joey Roukens beleeft de wereldpremière. De compositie is een opdracht van het Muziekgebouw en Asko|Schönberg. Roukens schreef het werk voor violist Joseph Puglia, met veel oog voor zijn expressieve, lyrische speelstijl. Op het programma staan ook drie Nederlandse premières: prachtige composities van Steve Reich, David Horne en Derek Bermel. Zolang de mens muziek componeert, speelt niet alleen inspiratie maar ook imitatie een belangrijke rol. Al in de middeleeuwen schreven componisten hun mooiste missen op volkse melodieën, en ook in de 21e eeuw blijven kruisbestuivingen populair. Zo paart Joey Roukens, de Nederlandse ras-eclecticus, moeiteloos swingende popmuziek aan romantisch zwelgende harmonieën. De Schotse componist David Horne haakt in Restless Feeling aan bij de gruizige klankwereld van The Velvet Underground. Steve Reich liet zich voor Radio Rewrite inspireren door twee songs van rockgroep Radiohead. Reichs landgenoot Derek Bermel maakt in Canzonas Americanas een reis langs folkmuziek uit Noord- en Zuid-Amerika.
12
Joey Roukens
verwacht
Openbare generale repetitie Eerder deze dag, van 17.00 - 17.45 uur, is er een openbare generale repetitie rond het nieuwe vioolconcert van Joey Roukens. Voorafgaand aan de repetitie, vanaf 16.15 uur op Foyerdeck 1, spreekt muziekjournalist Thea Derks met Joey Roukens over zijn nieuwe werk. De repetitie en inleiding zijn gratis toegankelijk. Wel is het noodzakelijk dat u zich hiervoor aanmeldt. www.muziekgebouw.nl PROGRAMMA: David Horne Restless Feeling (Nederlandse première) / Joey Roukens Roads to Everywhere (wereldpremière, met steun van Fonds Podiumkunsten en AMMODO) / Derek Bermel Canzonas Americanas (Nederlandse première) / Steve Reich Radio Rewrite (Nederlandse première)
13
VERWACHT
Maart
zo 20 mrt / 11.00 uur / Kleine Zaal
wo 30 mrt / 20.15 uur
vr 11 mrt / 20.15 uur
Ere Lievonen Het woord aan het woord
ELECTRA Rache
Amsterdam Sinfonietta Beamish and the classics
zo 20 + ma 21 mrt /
do 31 mrt / 12.30 uur
19.30 uur / Nieuwe Kerk
Lunchconcert Ism Conservatorium van Amsterdam
De IJ-salon Echte passie
Matthäus, De Leeuw en De Nieuwe Kerk Matthäus Passion
za 12 mrt / 20.15 uur
zo 20 + ma 21 + vr 25 mrt / 20.00 uur
Il Suonar Parlante + Cuncordu de Orosei Stabat Mater
Blank Out
zo 13 mrt / 15.00 uur
di 22 mrt / 20.15 uur
Open je Oren: Remy van Kesteren Wat is het geheim van de harp? (8+)
Orkest van de 18e Eeuw + Cappella Amsterdam Het genie Bach
za 12 mrt / 15.00 uur
De Nationale Opera i.s.m. het Muziekgebouw
wo 23 mrt / 20.15 uur zo 13 mrt / 20.15 uur
Bram van Sambeek + Kinan Azmeh + Fuse Arabia
Till Fellner Quasi una fantasia za 26 mrt / 20.15 uur
do 17 mrt / 20.15 uur
Nosferatu Insomnio
Asko|Schonberg De nieuwe Roukens
ma 28 mrt / 20.15 uur
vr 18 mrt / 20.15 uur
Dudok Kwartet The Pocket Passions
Cédric Tiberghien & friends Fameuze Hongaren 14
Unieke jubileumwandeling Muziekgebouw met app Curvices Speciaal voor ons 10-jarig bestaan maakte componiste Rosalie Hirs de poëzie- en klankinstallatie Curvices Amsterdam. Een unieke muzikale rondwandeling waarvoor u de gratis Curvicesapp kunt downloaden via de App Store, Google Play of iTunes. De app schakelt in zodra u rondom het gebouw een van de wandelzones betreedt. Een cadeautje van de componist waarvan u het hele jubileumseizoen kunt profiteren! Meer info: muziekgebouw.nl/ festival/10jaar Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX