vr 6 mei 2016 serie oude muziek serie wereldmuziek grote zaal / 20.15 uur
Zefiro Torna + Vocalconsort Berlin + Ghalia Benali De allegorie van het verlangen
PROGRAMMA
vr mei 2016 serie oude muziek serie wereldmuziek Grote Zaal / 20.15-21.35 uur DUUR: ca. 85 minuten zonder pauze
Zefiro Torna + Vocalconsort Berlin + Ghalia Benali De allegorie van het verlangen
Ghalia Benali Arabische zang, composities Zefiro Torna: Cécile Kempenaers sopraan Griet De Geyter sopraan Jowan Merckx fluiten, percussie Romina Lischka viola da gamba, Indische zang Jurgen De bruyn luit, theorbe Vocalconsort Berlin: Verena Gropper sopraan Anne Bierwirth alt Stephan Gähler tenor Johannes Klügling tenor Christoph Drescher bas Jurgen De bruyn muzikale leiding Folkert Uhde, Ilka Seifert dramaturgie Jörg Bittner scenografie, lichtregie
Johann Christoph Bach (1642-1702) Meine Freundin, du bist schön uit Huwelijkscantate /Atlbachisches Archiv
Alessandro Grandi (1586-1630) O, quam tu pulchra es Oum Kalthoum (1904?-1975) Araftu’l Hawa
John Dunstable (1390-1453) Quam pulchra es
Claudio Monteverdi (1567-1643) Quam pulchra es uit Mariavespers
Hildegard von Bingen (1098-1179) / Ghalia Benali (1968) Favus distillans - Mw’soul
Dietrich Buxtehude (ca. 1637-1707) Ad latus - Surge amica mea uit Membra Jesu nostri
Alexander Agricola (ca. 1456-1506) Belle sur toutes / Tota pulchra es
Giovanni Felice Sances (ca. 1600-1679) Vulnerasti cor meum
Guillaume de Machaut (1300-1377) Maugré mon cuer / de ma dolour confortés / Quia amore langueao
Traditioneel Lama Bada
Ghalia Benali Last embrace
Johann Christoph Bach Mein Freund is mein (chaconne) uit de cantate Meine Freundin, du bist schön
Heinrich Schütz (1585- 672) Ego dormio
Ghalia Benali Dama daiman
Ghalia Benali Dry Veins Orlando di Lasso (1532-1594) Veni dilecti 3
TOELICHTING Het meest raadselachtige boek van de Hebreeuwse bijbel is wellicht het Lied van Salomon, Canticum Canticorum of het Hooglied: een verzameling beeldende, vaak suggestieve, soms zelfs erotische gedichten rond het wezen, het zijn en het voelen van een liefdespaar. Het Hooglied heeft een fascinerende rol gespeeld in de westerse cultuur. Zo werd het niet enkel vanuit zijn zinnelijke inhoud en humane context geïnterpreteerd, maar ook als allegorie voor Gods liefde. Ook honderden componisten hebben zich door de eeuwen heen laten bezielen door de gelaagdheid van de poëzie en zetten fragmenten van het boek op muziek. Dat ook musici op hun beurt zijn geïntrigeerd geraakt, bewijzen de diverse opname- en concertprojecten die in de voorbije decennia aan het Hooglied zijn gewijd. Voor deze productie slaat het Vocalconsort Berlin de handen ineen met Zefiro Torna en de Tunesische kunstenares Ghalia Benali. Samen creëren ze een voorstelling waarin de versregels van het Hooglied een muzikale invulling krijgen, wars van elke chronologie of geografische situering. Eenstemmige madrigalen flankeren composities voor kamermuziekensemble, maar ook werken voor een ruimer bezet vrouwenkoor, weelderige polyfonie, barokke monodie en Arabische liederen met bijbehorende gestiek vinden hun plaats op het programma. Latijnse bijbelteksten kregen een pendant in mystieke soefipoëzie en hedendaagse Arabische
liefdesgedichten. Het geheel vormt de aanleiding tot een ontmoeting over culturen en spirituele tradities heen. Jurgen De bruyn Artistiek leider van Zefiro Torna
4
toelichting
Interview met Jurgen De bruyn door Sofie Taes naar aanleiding van de premièrevoorstelling op 5 oktober 2013 op het Festival van Vlaanderen in Mechelen.
mum van tijd materiaal geboren dat heel mooi de verwantschap met de symboliek van het Hooglied vat. Ghalia zorgt voor een brug tussen culturen, maar ook tussen de diverse betekenislagen van de voorstelling. Ze zingt immers niet alleen, maar acteert en danst ook – precies wat we zochten, want het Hooglied houdt ook verband met Babylonische vruchtbaarheidsriten rond de godin Ishtar, die vaak zeer geladen en libidineus waren. Die sensualiteit maakt ons, westerlingen, wat nerveus maar voor Ghalia is dit perfect natuurlijk! Zo heft ze het Hooglied boven het allegorische niveau uit, om terug naar de wortels te gaan: de lof aan het verlangen en de schoonheid, die voor mij de kern uitmaakt van deze voorstelling.
Hoe heb je Ghalia Benali aan boord gehaald van dit project? Eerlijk gezegd: ik heb Ghalia echt moeten overtuigen – ze was aanvankelijk wat terughoudend om dit avontuur met oude muziek aan te vatten. Ik ben onze ideeën gaan verdedigen bij haar, heb de elementen toegelicht die we expliciet naar voren wilden halen en al heel snel ging ze actief meedenken: Ghalia voelde onmiddellijk aan hoe de thematiek van het Hooglied verstrengeld is met de Arabische tradities en eigenlijk tot op vandaag duidelijk aanwezig is in zowel de religieuze beleving als de poëtische en populaire cultuur van de Arabische wereld.
Het moet een uitdaging zijn geweest om al die lagen en elementen binnen één concertprogramma aan bod te laten komen! Vond je de selectie van passende muziek een lastige opdracht? Afschuwelijk [lacht]! ‘Kill your darlings’ was ditmaal een understatement van jewelste. Het moeilijke was vooral dat we vanuit een breed perspectief zijn vertrokken: dat leverde een gigantische waaier aan mogelijkheden op. Maar al gauw stelde zich de prangende vraag of we daaruit de verborgen parels tevoorschijn
Maar Ghalia wilde meer: ze is een heel bijzondere vrouw, die letterlijk en figuurlijk tussen Oost en West vertoeft – eigenlijk is zij de belichaming van de bruid van het Hooglied! Dagelijks staat ze in contact met beide werelden en beleeft ze de omwentelingen die zowel Europa als Arabië doormaken van binnenuit. Uit haar contacten met jonge Arabische dichters, die ze vertelde over ons project, werd in een 5
toelichting
wilden halen of enkel de absolute toppers zouden weerhouden. Uiteindelijk zijn we dan toch voor die tweede piste gegaan en is het een programma van highlights geworden – de meest rijpe vruchten van onze rijke oogst. Alleen al door hun puur muzikale kwaliteiten maken deze composities het verschil met de rest van het beschikbare repertoire. En alleen het beste vonden we goed genoeg om het Hooglied te verheerlijken; de curiosa moet je dan maar achterwege kunnen laten.
Hooglied muzikaal te weerspiegelen op zowel het inhoudelijke als het vormelijke vlak – vandaar de keuze voor uiteenlopende vormen en stijlen, van monodie over dialoog tot polytekstueel motet. Ik ben in elk geval blij met het eindresultaat! Het programma reikt van Di Lasso over Bach tot Oum Khaltoum, maar een chronologische lijn hebben jullie daar niet doorheen getrokken. Bewust? Het mag dan een bonte mix lijken, maar er zit een logica in die voor ons onwankelbaar is. We beginnen en eindigen bijvoorbeeld met een dialoogcantate van Johann Christoph Bach: een voorstelling van de protagonisten van het Hooglied. Binnen dat kader hebben we voor onszelf een virtueel landschap gecreëerd waarin diverse werelden doorkruist worden en alle aspecten van het Hooglied aan bod komen.
Je bent dus toch bij de ‘usual suspects’ terechtgekomen? Tja, ik had het zelf misschien anders gewild en anders ingeschat, anders zou ik zo lang en hard niet hebben gezocht. [lacht]! Ach, ik heb geprobeerd het me niet teveel aan te trekken: die muziek was gewoon te goed om te laten liggen! In de finale selectie speelden natuurlijk ook mijn persoonlijke affiniteiten met stijlen, oeuvres en componisten mee… als het punt komt waarop je moet kiezen tussen een motet van Di Lasso of van Palestrina – die in feite zoveel meer van het Hooglied op muziek heeft gezet – stel je vast dat die laatste je net iets minder aanspreekt en je voorkeur uitgaat naar Di Lasso: voor mij een componist die de conformiteit van de polyfonie ruimschoots overstijgt. Daarnaast vond ik het belangrijk om de rijkdom van het
Is het de bedoeling dat er op het podium bruggen worden gebouwd tussen die werelden, of worden net hun eigenheden en contrasten in de verf gezet? Ik wilde echt een inhoudelijke wisselwerking creëren. En dat gebeurt op verschillende wijzen: bij Hildegard von Bingen, bijvoorbeeld, vormen de vrouwelijke zangeressen van Zefiro Torna en Vocalconsort samen een collectief en wordt de muziek verweven met een door Ghalia 6
toelichting
gezongen commentaar. Zo wordt het geheel als het ware een polytekstueel motet – een mooie muzikale metafoor voor deze voorstelling. Op het einde bundelen we de krachten en wordt er door iedereen deelgenomen aan het ritueel dat vervat zit in het slotnummer: een bezwerende meditatieformule van een soefidichteres. Ook de instrumentalisten bewegen zich tussen twee werelden: Romina Lischka, bijvoorbeeld, is niet enkel een schitterende gambiste maar verdiept zich al geruime tijd in Indische zang. Op die manier heeft de Arabische laag van de voorstelling een intense geladenheid gekregen.
hebben enkele sessies plaatsgevonden met Ghalia en samen met de instrumentalisten komt de muziek nu echt tot leven. We voelen dat het proces intensiever wordt en dat de versterkende factoren die in het programma zitten ingebouwd, ook echt werken. Momenteel staan we voor alweer een belangrijke fase: de integratie van de andere zangers. Maar eerlijk? Ik ben er nu al van overtuigd dat alles precies zo zal werken als we verhoopt hadden – gevaarlijk misschien, maar dat kan me nu even niet deren [lacht]. Je klinkt in elk geval als een gelukkig man. Ja, voor mij is zo’n project echt eten en drinken! Te voelen dat er een ultieme ontmoeting in de maak is doorheen de muziek: dat is voor mij het mooiste cadeau.
Het is duidelijk een bijzonder project geworden. Wat zal jou het meest bijblijven? Ik ben in februari met Ghalia naar Berlijn getrokken om er samen met dramaturg Folkert Uhde alle muzikale opties naast elkaar te leggen en daaruit het definitieve programma te distilleren. Uiteindelijk hebben we daar heel vreemde dagen beleefd, want de puzzel is als vanzelf in elkaar gevallen! Hoe of waarom is ons nog steeds niet duidelijk, maar in een mum van tijd was alles beklonken en klopte het plaatje perfect! Op dat moment voelde ik heel sterk de kracht van dit project: dit kon niet meer stuk, wat er ook zou gebeuren. Inmiddels hebben we de eerste stappen gezet in de concrete realisatie van de voorstelling: er 7
liedteksten Johann Christoph Bach Meine Freundin, du bist schön Meine Freundin, du bist schön, wende deine Augen von mir, denn sie machen mich brünstig. O dass ich dich, mein Bruder, draußen finde, und dich küssen müßte, dass mich niemand höhnete.
Wat ben je mooi, mijn lief, wend je ogen van mij af, want ze vervullen mij met verlangen. O, dat ik jou, mijn broeder, buiten mocht ontmoeten, en je mocht kussen, zonder dat de mensen de spot met mij zouden kunnen drijven. Mijn vriend, laten we naar je tuin gaan. Ik begeef me, mijn zuster, lieve bruid, naar mijn tuin.
Mein Freund, komme in deinen Garten. Ich komm, meine Schwester, liebe Braut, in meinen Garten.
Vertaling: Jurgen De bruyn
John Dunstable Quam pulchra es Quam pulchra es et quam decora, carissima in deliciis. Statura tua adsimilata est palmæ et ubera tua botris. Caput tuum ut Carmelus, collum tuum sicut turris eburnea. Veni dilecte mi, egrediamur in agrum, Et videamus si flores fructus parturiunt, si floruerunt mala punica. Ibi dabo tibi ubera mea. Alleluja.
Hoe mooi en bekoorlijk ben jij, mijn dierbare, zo kostbaar onder de heerlijkheden. Jouw postuur is als een palmboom, en jouw borsten zijn als druiventrossen. Jouw hoofd is als de berg Carmel en jouw hals is als een ivoren toren. Kom, mijn dierbare, laat ons de velden intrekken en kijken of de bloesems reeds vruchten dragen en of de granaatappels bloeien. Daar zal ik mijn liefde aan jou geven. Alleluja. Vertaling: Jurgen De bruyn
8
liedteksten
Hildegard von Bingen Favus distillans Favus distillans Ursula virgo fuit,
Een druppelende honingraat was de maagd Ursula, die verlangde het Lam Gods te omarmen, honing en melk onder haar tong. Als een hof met vruchten en bloeiende bloemen verzamelde ze een schare maagden rond zich. Aldus, verheug u op de stralendste dageraad, gij dochter van Sion. Eer aan de Vader, de Zoon en de Heilige Geest
quae Agnum Dei amplecti desideravit. Mel et lac sub lingua eius. Quia pomiferum hortum et flores florum in turba virginum ad se collegit. Unde in nobilissima aurora gaude, Filia Sion. Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto.
Vertaling: Jurgen De bruyn
Ghalia Benali Mw’Soul
De verbinding is gebroken, maar de liefde blijft gebonden. De afstanden wordt langer en paden splitsen zich. Maar het nostalgische verlangen houdt aan, en dwaalt in de harten.
Originele Arabische tekst: Abdalla Ghoneem (Egypte, 1990) Vertaling: Jurgen De bruyn
9
liedteksten
Alexander Agricola Belle sur toutes / Tota pulchra es (bovenstemmen) Belle sur toutes et sans quelque macule, je vostre serf, ma divine maistresse, a vous seule humblement je m’adresse vous suppliant que penches me macule. Enfer me point et peche me macule, mais vous poues moster de ceste presse. A vos vertus jamais n’aproucha nulle; don’t vous presente mon ame pecheresse, que vous requiert que luy soies adresse, tant qua bien fair et vertus ne recule.
Schoonste boven allen, volkomen onbevlekt, ik ben uw dienaar, mijn goddelijke Meesteres, nederig wend ik me tot U alleen en smeek U dat Gij mijn zondevlek verzorgt. Mij pijnt de hel en mij bevlekt de zonde, maar Gij kunt mij redden uit die kwel. Niet één kan ooit uw deugd nabij komen, daarom bied ik U mijn zondig hart aan, met de bede dat Gij het wilt terzijde staan, zodat het niet van goede daden en deugden wijkt.
(tenor) Tota pulchra es amica mea et macula non est in te.
Mijn vriendin, schoonste boven allen, je bent volkomen zuiver. Vertaling: Andries Welkenhuysen
Guillaume De Machaut Maugré mon cuer / de ma dolour confortés / Quia amore langueao (triplum) Maugre mon cuer, contre mon sentement, dire me font que j’ay aligement de bonne Amour. Ciaus qui dient que j’ay fait feintement mes chans qui sont fait dolereusement et que des biens amoureus ay souvent le grant doucour. Helas! Dolens, et je n’os onques jour, puisque premiers vi ma dame d’onnour que j’aim en foy,
(bovenstem) Tegen mijn hart en gevoelens in willen ze van me horen dat ik verlichting krijg van de ware Liefde. Zij die me verwijten dat ik mijn liederen droef maak en dat ik vaak van liefdevolle zaken groot soelaas ontvang. Helaas! Spijtig, ik heb nooit een dag gekend sinds ik mijn dame van eer ontmoette – waarvan ik hou, vol van geloof – 10
liedteksten
qui ne funes et fenis en dolour, continues en tristesse et en plour, pleins de refus pour croistre mon labour, et contre moy. N’onques ma dame au riche meintieing coy mon dolent cuer, qui ne se part de soy, ne resjoy, ne n’ot pitie dou mal que je recoy.
die niet begon en eindigde in smart, voortging in droefheid en tranen vol van weigering, om mijn pijn te vergroten, en tegen mij gericht. Nooit heeft mijn dame, welgemanierd en rustig, vreugde geschonken aan mijn droef hart, dat haar nooit verlaat, noch medelijden getoond voor het kwaad dat ik onderga. En ze weet wel dat ik mijn tijd met haar vul dat ik van haar houd, haar vrees, dien, verlang en geloof in haar met het hart van een geliefde. En wanneer er geen genezing is, noch genade die me waardig is, als die niet van haar komt aan wie ik me toevertrouw en haar eerlijk hart verwordt tot zo’n harde vijand die zich verheugt in de kwalen waaraan ik lijd, dan kan iedereen begrijpen dat ik gelogen heb.
Et si scet bien qu’en li mon temps employ et que je l’aim, crien, serf et desir et croy de cuer d’ami. Et quant il n’est garison ne merci qui me vausist, se ne venoit de li a qui m’ottri, et son franc cuer truis si dur annemi qu’il se delite es maulz dont je langui, chascuns puet bien savoir que j’ay menti.
pueent donner a amant par honnour. Suis, et Amours m’est en tous cas aidans. Mais, par m’ame, je mens parmi mes dens.
(middenstem) Voor mijn pijn ben ik zacht getroost, voor mijn last ben ik enorm beloond, van grote droefheid in volle vreugde beland, van ernstig wegkwijnen ontsnapt en genezen, voorzien van geluk, genade, medelijden, bevriend met en dankbaar voor Fortuna zoals behoeftigen rijkelijk geholpen en als hongerigen genereus gespijsd ben ik gezegend met alle goeds dat Dame goede Liefde eerlijk kan geven aan een geliefde En Liefde is me overal en altijd ter wille. Maar, op mijn ziel, ik lieg tussen mijn tanden.
(tenor) Quia amore langueo.
(tenor) Want ik smacht naar de liefde.
(duplum) De ma dolour confortes doucement, de mon labour meris tres hautement, de grant tristour en toute joie mis, de grief langour eschapes et garis, de boneur, de grace, de pitie. et de Fortune amis et à mon gre, com diseteus richement secourus com familleus largement repeus de tous les biens que dame et bonne Amours
Vertaling: An Smets
11
liedteksten
Ghalia Benali Last embrace
In mijn ziel, het beeld van een onvolledige perfectie. Haar perfectie zal verdwalen in de duisternis van de reis, reis van de hoogten naar het aardse jammerdal, reis uitgestrekt tussen eeuwig en altijd. Ik was Adam, de reiziger, en Jozef, de emigrant. Ik was een gevallen Heilige, voor de helft wegkwijnend. Ik was de helft wegkwijnend van zijn Heilige. Omarm me, ik die voor altijd de dood omarm. Omarm me, opdat ik nooit de dood omarm.
Originele Arabische tekst: Abdalla Ghoneem Vertaling uit het Frans: An Smets
Heinrich Sch端tz Ego dormio Ego dormio et cor meum vigilat. Aperi mihi, soror mea, columba mea, immaculata mea! Quia caput meum plenum est rore et cincinni mei guttis noctium.
Ik sliep, maar mijn hart waakte. Open mij, mijn zuster, mijn duif, mijn volmaakte! Want mijn hoofd is vervuld met dauw, mijn haarlokken met nachtdruppen. Vertaling: Jurgen De bruyn
Ghalia Benali Dry Veins
Ik wandel over het oppervlak van een meer van wijn, zonder schoenen, zonder hart mijn huid wordt dronken en wordt zo delicaat als verleiding. Ik zie een eiland van liederen dat aan en uit knippert en een rokerige zon die stem en echo regent.
Originele Arabische tekst: Che the Archive (Egypte, 1992) Vertaling uit het Engels: Kim Maes
12
liedteksten
Ik slaap op het water en de lichten trekken me naar beneden. Ik lees mijn droge aderen, ik doe mijn ogen uit en val in een diepe slaap. Orlando di Lasso Veni dilecti Veni dilecte mi, egrediamur in agrum, commoremur in villis. Mane surgamus ad vineas.
Kom, mijn liefste, laat ons naar het veld gaan, laat ons in de dorpen verblijven. Laat ons vroeg opstaan en naar de wijngaarden gaan. Laat ons zien of de wijnranken hebben gebloeid, of de bloemen hun fruit hebben verspreid, of de granaatappels in bloei staan. Daar zal ik u mijn liefde geven.
Videamus si floruit vinea, si flores fructus parturiunt, si floruerunt mala punica. Ibi dabo tibi ubera mea.
Vertaling: Jurgen De bruyn
Alessandro Grandi O, quam tu pulchra es O, quam tu pulchra es amica mea, columba mea, formosa mea. Oculi tui columbarum, capilli tui sicut greges caprarum, et dentes tui sicut greges tonsarum. Veni de Libano, amica mea, columba mea, formosa mea. Veni, coronaberis. Surge, propera, sponsa mea, dilecta mea, immaculata mea. Surgi, veni, quia amore langueo.
O, wat ben je mooi, vriendin van mij, mijn duifje, mijn schone. Je ogen zijn als duiven, je haar golft als een kudde geiten en je tanden zijn als witte schapen. Kom mee, weg van Libanon, vriendin van mij, mijn duifje, mijn schone. Kom, ik zal je omkransen. Sta op, haast je, mijn bruid, mijn geliefde, mijn onbevlekte. Sta op, kom, want ik ben ziek van liefde.
13
liedteksten
Oum Kalthoum Araftu’l Hawa
Ik heb de liefde gekend wanneer ik haar had voor U en mijn hart voor anderen dan U verzegeld had. Ik heb U geroepen, U die de harten ziet, maar die wij niet zien.
- ʿa al-ʿAdawiyya Originele Arabische tekst: Rabi (Irak, achtste eeuw) Vertaling uit het Frans: An Smets
Ik brand van twee liefdes, een die mij verteert en een die me verheft: één voor Uw wezen dat mij absorbeert, de andere voor U die mij het mysterie onthult. Ik wil niet geëerd worden. Alle eer komt U toe. Ik brand van twee liefdes, een die mij verteert en een die me verheft. O pijn van het mysterie, extase van de aanwezigheid, pijn van tranen die de afwezigheid voedt, extase van het leven dat Uw licht dooft. Ik betreur de smarten van de liefde niet, ik onderwerp me.
Claudio Monteverdi Quam pulchra es Pulchra es, amica mea, suavis et decora filia Jerusalem. Pulchra es, amica mea, suavis et decora sicut Jerusalem, terribilis ut castrorum acies ordinata.
Je bent mooi, mijn vriendin, Zoet en bekoorlijk, dochter van Jeruzalem. Mooi ben je, mijn vriendin, Zoet en lief zoals Jeruzalem, Doch afschrikwekkend als een gerichte slagorde.
Averte oculos tuos a me, Quia ipsi me avolare fecerunt.
Wend uw ogen van me af, Want zij hebben mij doen vluchten. Vertaling: Jurgen De bruyn
14
liedteksten
Dietrich Buxtehude Ad latus / Surge amica mea Surge, amica mea, speciosa mea, et veni, columba mea, in foraminibus petrae, in caverna maceriae.
Sta op, mijn vriendin, mijn geliefde, kom, mijn duifje, die zich schuilhoudt tussen de kloven van de rotsen, in de omsloten holte.
in quo patet vis amoris, ex quo scatet fons cruoris, qui corda lavat sordida.
Ik groet u, zijde van de Redder, waarin de zoetheid van honing verborgen is, waarin de kracht van de liefde verschijnt, vanwaar de fontein van bloed ontspringt dat de bedroefde harten zuivert.
Ecce tibi appropinquo, parce, Jesu, si delinquo verecunda quidem fronte. Ad te tamen veni sponte, scrutari tua vulnera, verecunda quidem fronte.
Nu kom ik naar U toe, o Jezus, als ik zondig, spaar dan mijn schaamtevolle aangezicht. Want ik kom tot u uit eigen vrije wil om Uw wonden te gedenken.
Hora mortis meus flatus intret, Jesu, tuum latus, hinc expirans in te vadat, ne hunc leo trux invadat, sed apud te permaneat.
Moge in het uur van mijn dood mijn adem Uw zijde doordringen. Wanneer het mij ontvlucht moge het in U binnengaan. Zodat de bloeddorstige leeuw hem niet zal bespringen maar aan Uw zijde blijft.
Salve latus salvatoris in quo latet mel ducoris,
Vertaling: Jurgen De bruyn
Giovanni Felice Sances Vulnerasti cor meum Vulnerasti cor meum, soror mea, sponsa. Vulnerasti cor meum in uno oculorum tuorum et in uno crine colli tui. Quam pulchrae sunt mammae tuae soror mea sponsa. Veni de Libano sponsa mea, veni coronaberis.
Gij hebt mijn hart verwond, mijn zuster, o bruid! Gij hebt mijn hart verwond, met ĂŠĂŠn enkele blik van je en met een haarlok in uw hals. Hoe schoon zijn uw borsten, mijn zuster, bruid! Ga mee met mij, weg van de Libanon, o bruid! Kom, ik zal je omkransen. Vertaling: Jurgen De bruyn
15
liedteksten
Traditioneel Lama Bada Originele tekst in Arabisch
Toen hij heupwiegend verscheen, mijn geliefde, betoverde zijn schoonheid ons. Het knipperen van zijn oogleden maakte ons tot slaaf, deze buigende twijg maakte ons tot gijzelaars. Daar ik ongelukkig ben en radeloos, weet ik niet waar anders heen, om getroost te worden van deze vurige liefde, dan naar hem die de schoonheid in zich draagt.
Vertaling uit het Engels: Kim Maes
Johann Christoph Bach Mein Freund is mein Mein Freund ist mein und ich bin sein, der unter den Rosen weidet, und er hält sich auch zu mir. Seine Linke lieget unter meinem Haupt, und seine Rechte herzet mich. Er erquickt mich mit Blumen, und labet mich mit Äpfeln. Mein Freund ist mein und ich bin sein, denn ich bin krank vor Liebe.
Mijn vriend is de mijne en ik ben van hem, die zich onder de rozen vermeit, en hij blijft ook bij mij. Zijn linkerhand ligt onder mijn hoofd en met zijn rechterhand omarmt hij mij. Hij montert mij op met bloemen en lest mijn dorst met appels. Mijn vriend is de mijne en ik ben van hem, want ik ben ziek van liefde. Vertaling: Jurgen De bruyn
16
liedteksten
Ghalia Benali Dama da’iman
Laatste eeuwigheid
Vertaling vanuit het Frans: Jurgen De bruyn
Mijn troost, o mijn broeders, is mijn eenzaamheid, waar mijn geliefde altijd bij mij is. Niets heb ik in de hele schepping gevonden, dat met zijn liefde kon worden vergeleken. Zijn liefde is mijn nood. Altijd bent U mijn heil en mijn leven, Mijn oorsprong en mijn vervoering. Ik heb de hele wereld afgereisd, om me met Jou te verbinden. Zal ik mijn wens vervullen?
- ʿa al-ʿAdawiyya Originele Arabische tekst: Rabi
17
BIOGRAFIEËN Componisten Johann Christoph Bach (1642-1703) was een volle neef van Johann Sebastian Bachs vader. Hij is met Johann Sebastian Bach, Johann Christian Bach en Carl Philipp Emanuel Bach een van de beroemdste componisten uit de componistenfamilie Bach. Hij was organist te Eisenach. In zijn belangrijk werk over de genealogie van de familie noemt Carl Philipp Emanuel Bach hem een ‘groß und ausdrückend Komponist’.
De astronoom en musicus John Dunstable (ca. 1390–1453) geldt als de vooraanstaande Engelse componist en als belangrijke schakel tussen de middeleeuwse Ars Nova en de renaissancistische Nederlandse scholen. Hij werkte aan het hof van de hertog van Bedford, die als regent van Frankrijk vaak in Parijs vertoefde. Dunstable werkte daarom, evenals andere Engelse componisten,
ook in Frankrijk, waarmee hij een bijdrage leverde aan de ontwikkeling van een internationale stijl.
Hildegard van Bingen (10981179) bijgenaamd ‘de Sibille van de Rijn’, was een Duitse benedictijnse abdis en geldt als eerste vertegenwoordigster van de Duitse middeleeuwse mystiek. Zij was onder meer actief op het gebied van religie, kosmologie, wetenschappen, filosofie, compositie en muziekbeoefening, poëzie, plantkunde en linguïstiek. Zij was de eerste componiste uit de geschiedenis van de klassieke muziek die bij naam bekend is. Op 10 mei 2012 werd zij heiligverklaard en op 7 oktober dat jaar erkend als kerklerares. Beide verklaringen werden door Paus Benedictus XVI uitgevoerd.
Alexander Agricola (14561506) was een leerling van Johannes Ockeghem. Van 1470 tot ongeveer 1474 werkte Agricola met collega’s Gaspar 18
van Weerbeke, Johannes Martini en Loyset Compère in de kapel van de hertog van Milaan, Galeazzo Maria Sforza. Vanaf 1490 is Agricola lid van de hofkapel van Karel VIII, koning van Frankrijk, en vanaf 1500 is hij cantor aan de hofkapel van Filips I, Filips de Schone, van Castilië. Tot deze kapel, die toentertijd gold als hét leidinggevende ensemble in Europa, behoorde ook Pierre de la Rue.
Guillaume de Machaut (ca. 1300-1377) was kanunnik aan de kapittels van Verdun, Arras en Reims, maar maakte vooral furore als dichter, componist en grondlegger van de middeleeuwse Ars Nova. Hij werkte enige tijd als secretaris van hertog Jan van Luxemburg, de koning van onder andere Bohemen en verkeerde ook in zijn latere leven vooral in de hogere kringen. Zijn muzikale verdiensten zijn groot. Hij hervormde de middeleeuwse zangkunst en voegde hij er een vergaande ritmische
biografieën
complexiteit aan toe. Naast kerkmuziek – onder andere de Messa de Nostre Dame, de eerste overgeleverde mis door één componist geschreven – schreef hij vooral wereldlijke liederen en stond hij aan de basis van de ontwikkeling van het Franse chanson.
Heinrich Schütz (1585- 672) is geboren in Noord-Duitsland. In 1609 ging hij in de leer bij Giovanni Gabrieli, de musicus, componist en kapelmeester van de San Marco in Venetië. Terug in Kassel werd hij hoforganist en in 1617 hofkapelmeester te Dresden. Tijdens een tweede Italiaanse studiereis naar Venetië maakte hij kennis met de nieuwe stijl van Monteverdi. Van 1633 tot 1635 werkte hij in Kopenhagen als hofkapelmeester van Christian IV, de Deense koning. In 1644 keerde hij definitief terug naar Dresden. In 1667 ging hij als 82-jarige met pensioen, maar zou gedurende de laatste vijf levensjaren nog belangrijke werken componeren.
Orlando di Lasso (1532-1594) was een van de productiefste componisten aller tijden. Hij is ook bekend als Orlandus Lassus, Roland de Lassus of Roland de Lâtre. Di Lasso was een van de belangrijkste representanten van de Frans-Vlaams-Italiaanse stijl in Frankrijk. Hij drukte zijn muzikale stempel op alle vocale genres van de late zestiende eeuw. Hij begon zijn muzikale loopbaan als koorknaap in zijn geboortestad. Al op 21-jarige leeftijd werd hij kapelmeester aan het Lateraan te Rome. In 1556 werd hij als tenor benoemd aan de hofkapel te München, waar hij vanaf 1594 ook het ambt van kapelmeester bekleedde in dienst van hertog Albrecht V van Beieren. Hij vervulde deze functie in München tot aan zijn dood. Ondanks zware depressies, waarmee Di Lasso steeds weer te kampen had, omvat zijn oeuvre meer dan 2000 composities.
De Italiaanse componist en dirigent Alessandro Grandi 19
(1586–1630) werkte in Ferrara, Venetië en Bergamo. In 1608 werd hij zanger aan de San Marco in Venetië en in de tijd dat Monteverdi koormeester aan de San Marco in Venetië was (na 1617), werd Grandi daar zijn assistent. In 1627 ging hij naar Bergamo waar hij maestro di cappella kon worden aan de basiliek van Santa Maria Maggiore. In 1630 overleed hij daar bij een pestuitbraak. Hij liet een groot aantal motetten, psalmzettingen en enkele missen na en heeft veel invloed uitgeoefend op de na hem komende componisten, vooral op Schütz.
Oum Kalthoum (1904?- 1975) was een Egyptische zangeres en musicus. Ze is de beroemdste en meest geliefde zangeres uit de Arabische wereld. Kalthoum trad op in het gehele Midden-Oosten, in Frankrijk en de Verenigde Staten. Zelfs veertig jaar na haar sterfdag verkopen haar albums nog altijd beter dan die van wie ook
biografieën
in de Arabische taal. Oum Kalthoums zangstijl en vooral haar volle en diepe stem worden door velen geïmiteerd. Ze geldt als een van de belangrijkste representanten van de Arabische muziek in de twintigste eeuw.
Claudio Monteverdi (1567‑1643) was een Italiaans componist, dirigent en oorspronkelijk ook werkzaam als violist en zanger. Claudio Monteverdi werd geboren in de vioolbouwersstad Cremona en studeerde daar bij de kapelmeester muziektheorie, zang en viool. Op zijn vijftiende publiceerde hij zijn eerste bundel (Cantiunculae sacrae) en kort daarna de eerste
geestelijke madrigalen en driestemmige canzonetten. In 1590 werd hij in Mantova als violist aangenomen in de kapel van hertog Gonzaga en in 1602 werd Monteverdi zelf kapelmeester in Mantova. In 1607 schiep hij zijn eerste meesterwerk, de opera Orfeo. In 1613 werd Monteverdi aangenomen als maestro di cappella aan de San Marco in Venetië. Monteverdi werd vermoedelijk in 1632 als geestelijke gewijd. Na een kort verblijf in zijn geboortestad Cremona overleed Monteverdi in 1643 te Venetië. De Duitse componist en organist Dietrich Buxtehude (1637-1707) bracht zijn jeugd door in Denemarken, onder andere in Helsingborg. Waarschijnlijk studeerde hij bij organist en Sweelinckleerling Heinrich Scheidemann in Hamburg. Hij trouwde met Anna Margareta Tunder, dochter van de organist van de Marienkirche in de stad Lübeck, en werd na een aantal jaren de opvolger van haar vader. In de Duitse hanzestad domineerde hij het muziekleven zo’n veertig jaar. Werken van Buxtehude hebben veel invloed gehad op de muziek van Johannes Sebastian Bach. 20
Giovanni Felice Sances (ca. 1600-1679) was een Italiaanse tenor en componist. Sances werkte achtereenvolgens in Rome, Bologna en Venetië. In 1637 werd hij zanger in de hofkapel te Wenen, promoveerde daar tot tweede kapelmeester (1649) en tot hofkapelmeester (1669). Hij voerde (waarschijnlijk als eerste) de term ‘cantate’ in voor meerdelige werken voor solozang. Zijn oeuvre omvat oratoria, kerkmuziek, cantates en enkele opera’s, waaronder Apollo deluso.
biografieën
UITVOERENDEN Ghalia Benali
Arabische zang, composities De Tunesische zangeres Ghalia Benali (1968), geboren in Brussel, is een succesvol actrice, creatief grafisch vormgeefster en een getalenteerd zangeres, componiste en schrijfster. Haar vloeiende stem en composities absorberen een breed scala aan invloeden; van Arabische folk tot westerse jazz en van hedendaagse lounge tot klassiek Indische muziek. Ghalia lijkt moeiteloos tussen deze verschillende genres en culturele tradities te schakelen. In haar muziek gebruikt ze de klassiek Arabische taal, een taal waarin de woorden hun vele kanten en betekenissen pas laten zien als door haar worden uitgedragen en geïnterpreteerd. Ghalia’s huidige projecten omvatten: Romeo & Leila: a ReOriental Fairytale, een zelfgeschreven sprookje deels gebaseerd op haar eigen leven en Ghalia sings Oum Kalthoum een hommage aan de grote Egyptische zangeres Oum
Kalthoum. Haar discografie bestaat uit: Wild Harissa (2001), Romeo & Leila (2006 en heruitgave in 2011) en Al Palna (2008).
21
foto: Lieven Dirckx
biografieën
Zefiro Torna Het vocaal-instrumentaal ensemble Zefiro Torna werd opgericht in 1996. Het ensemble brengt het Europees cultureel erfgoed uit de middeleeuwen, renaissance en barok op een unieke wijze tot leven. Dat uit zich in de keuze voor authentieke instrumenten en historische zang-, speelen improvisatietechnieken, waarvoor het ensemble steunt
op musicologisch onderzoek. Zefiro Torna beperkt zich niet tot een louter historische benadering maar koppelt deze aan actuele kunstuitingen. Vanuit disciplines als literatuur, beeldende kunst, installatiekunst, dans, traditionele en hedendaagse muziek, wordt er samengewerkt rond een variatie van symbolische en allegorische thema’s. Dit resulteert in fascinerende ‘Gesamtkunst’ met een dieperliggende betekenis. Het ensemble trad in 22
dialoog met diverse individuele kunstenaars, regisseurs, choreografen, componisten en performers en verwierf internationale faam met deze veelzijdige aanpak.
biografieën
Vocalconsort Berlin
Het in Berlijn gevestigde ensemble bestaat uit ambitieuze leden die veel ervaring opbouwden in verscheidene internationale kamerkoren, en is vooral gespecialiseerd in barokmuziek. Ook interpreteren ze romantische en hedendaagse muziek. De flexibiliteit van de samenstelling van het Vocalconsort, die kan variëren van kwartet tot multi-koorprestaties alsook solo-uitvoeringen, maakt dat het gezelschap zowel in concertformaat als in operaen theaterproducties kan werken. Het ensemble werkte samen met gerenommeerde dirigenten als Marcus Creed en Jos van Immerseel en met orkesten als de Akademie für Alte Musik Berlin, de Accademia Bizantina en het Belgische barokorkest
foto: Hans Scherhaufer
Het Vocalconsort Berlin werd opgericht in 2003 en kende datzelfde jaar zijn successvolle debuut op de Innsbruck Festival Week, met Claudio Monteverdi’s L’ Orfeo onder leiding van René Jacobs.
B’rock. Sinds 2006 werkt het Vocalconsort Berlin samen met Sacha Waltz and Guests en de Akademie für Alte Musik Berlin onder het dak van het ‘Radialsystem V’, de nieuwe locatie voor performance art aan rivier de Spree.
23
VERWACHT
ZO 15 MEI 2016
serie oude muziek grote zaal / 19.00 uur college + 20.15 uur concert
Weser Renaissance
Benedicta es + college Ignatius van Loyola
Morales was als zanger aan de Sixtijnse kapel in Rome verbonden. Al tijdens zijn leven was hij beroemd om de unieke muzikale expressie in zijn composities. Vocaal ensemble Weser Renaissance uit Bremen, gespecialiseerd in het repertoire van de 16e en 17e eeuw, is de perfecte uitvoerder voor deze sacrale polyfonie. PROGRAMMA: Muziek voor de Maria-verering van Cristóbal de Morales: Missus est Gabriel / Kyrie, Gloria uit Missa ‘Benedicta es coelorum Regina’ / Sancta et immaculata / Regina caeli laetare / Credo uit Missa ‘Benedicta es coelorum Regina’ / Ave Maria, gratia plena / Ave Regina caelorum / Candida virginitas / Sanctus, Benedictus uit Missa ‘Benedicta es coelorum Regina’ / Exaltata est, sancta Dei genitrix / Agnus Dei uit Missa ‘Benedicta es coelorum Regina’ / Salve Regina
24
portret: James Caldwall
Maria was in de 16e eeuw, de tijd van de contrareformatie, hét onderwerp van talloze kunstwerken: schilderijen, beelden en vooral ook muzikale werken. De Marialiederen van de Spaanse renaissancecomponist Cristóbal de Morales (ca. 1500-1553) staan in dit programma centraal. Van teder tot stralend, uitgebalanceerd en vloeiend: Morales’ muziek wordt wel de perfecte renaissancepolyfonie genoemd.
Cristóbal de Morales
seizoen 2016-2017 serie oude muziek De serie Oude Muziek concentreert zich dit seizoen op de barok. De ensembles die aantreden, zijn stuk voor stuk Europese topensembles in dit genre. De muziek is afwisselend ontroerend, dramatisch, vrolijk en beschouwend, maar altijd intens en met veel passie gespeeld en gezongen. Het beste uit de authentieke uitvoeringspraktijk in één serie. In vier colleges belichten we de rijkdom van de oude muziek. Voorafgaand aan vier concerten in deze serie organiseren wij een college in de Grote Zaal. Docent is Xavier Vandamme, directeur van het internationaal toonaangevende Utrechtse Festival Oude Muziek. Ieder college behandelt een ander thema, zoals emotie in de barok of de geschiedenis van de oude-muziekbeweging. De colleges vullen elkaar mooi aan, maar zijn ook goed los te volgen. Samen schetsen ze de rijkdom van de oude muziek. zo 18 sep 2016 Amsterdam Baroque Orchestra Favorieten van Bach za 12 nov 2016 B’Rock + Vox Luminis Barokke rouw za 10 dec 2016 Akademie für Alte Musik Berlin Kerst met Händel, Bach en Telemann wo 14 dec 2016 Cappella Pratensis Kerst met Josquin
wo 21 dec 2016 Liza Ferschtman + Jonathan Cohen Bibers Rozenkranssonates 18.30 uur college Oude muziek uit Oostenrijk di 17 jan 2017 Jean Rondeau Goldbergvariaties 19.00 uur college Esthetiek van het klavecimbel wo 8 feb 2017 Cappella Mariana Canticum Canticorum
25
za 4 mrt 2017 Café Zimmerman + Andreas Staier Bach op het grensvlak van een tijdperk 19.00 uur college Revival van de oude muziek zo 2 apr 2017 Combattimento Passie volgens Pergolesi za 6 mei 2017 Holland Baroque + Lars Ulrik Mortensen Drama in de barok 19.00 uur college Drama en barokke emotie
VERWACHT
Mei za 7 mei / 20.15 uur
Bram van Sambeek + Hugo Wolf Quartet Van Weense klassieken naar klassieke jazz za 7 mei / 22.30 uur / Splendor
Het Weeshuis van de Nederlandse Muziek in Splendor
do 12 mei / 12.30 uur
vr 20 mei / 20.00-3.00 uur / Kleine
Piotr Jasiurkowski + Tobias Borsboom
Zaal
Lunchconcert i.s.m. het NMF do 12 mei / 20.15 uur
Nieuw Ensemble Loevendie, De Vries, Roukens en Bulsink vr 13 mei / 20.15 uur
Nederlandse Bachvereniging Bach motetten
zo 8 mei / 15.00 uur
DJ Isis Wat is het geheim van de DJ (8+)
Online Radio Festival Not Waving, Suzanne Kraft, BEA1991, Orpheu b2b Nosedrip, Lullabies for Insomniacs
Unieke jubileumwandeling Muziekgebouw met app Curvices
za 14 mei / 20.15 uur
Jerusalem Quartet Baanbrekende strijkkwartetten
zo 8 mei / 20.15 uur
Jazz Orchestra of the Concertgebouw invites Magnus Lindgren + Joris Roelofs Rhythm Changes
zo 15 mei / 19.00 uur college +
wo 11 mei / 20.15 uur
wo 18 mei / 20.15 uur
Angela Hewitt, Hugo Ticciati, Christoffer Sundqvist + Torleif Thedéen Quatuor pour la fin du temps
Amsterdam Sinfonietta Chopin in Bohemen
20.15 uur concert
Weser Renaissance Benedicta es + college Ignatius van Loyola
do 19 mei / 20.15 uur
Uwe leipe mastdramnis Nieuw Amsterdams Peil + Gerrie de Vries 26
Speciaal voor ons 10-jarig bestaan maakte componiste Rosalie Hirs de poëzie- en klankinstallatie Curvices Amsterdam. Een unieke muzikale rondwandeling waarvoor u de gratis Curvices-app kunt downloaden via de App Store, Google Play of iTunes. De app schakelt in zodra u rondom het gebouw een van de wandelzones betreedt. Een cadeautje van de componist waarvan u het hele jubileumseizoen kunt profiteren! Meer info: muziekgebouw.nl/ festival/10jaar Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Muziekgebouw aan ‘t IJ / foto: Erik van Gurp
MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ Piet Heinkade 1 / 1019 BR Postbus 1122 / 1000 BC Amsterdam Kaartverkoop T 020 788 2000 ma t/m za 12.00 -18.00 uur Kantoor T 020 788 2010 F 020 788 2020 E post@muziekgebouw.nl Zakelijke evenementen T 020 788 2023
Restaurant Zouthaven bevindt zich op de begane grond van het Muziekgebouw. Voor een heerlijke start van uw concertavond. Openingstijden en reserveren www.zouthaven.nl of T 020 788 2090 WORD VRIEND Steun het Muziekgebouw al vanaf € 75 per jaar. Lees meer op : muziekgebouw.nl/steunons
PARTNERS De activiteiten van het Muziekgebouw aan ’t IJ komen tot stand door steun van:
Gelieve te zorgen dat uw mobiele telefoon uit staat tijdens het concert. Camerabeeld- en geluidsopnamen alleen toegestaan met toestemming vooraf.
Mediapartner:
Pauzedrankje (indien inbegrepen) serveren wij op tafels bij de uitgang van de zaal.
Druk binnenwerk:
EARLY BIRD TICKETS Voor jongeren tot 30 jaar, bijna alle concerten € 10. Wees snel: hoe eerder, hoe meer kans. Lees meer op: www.muziekgebouw.nl/earlybirds
Reserveren en openingstijden restaurant Zouthaven: www.zouthaven.nl. Centraal Station (10-15 min lopen) is met tram 26 bereikbaar tot 00.00 uur. Taxicentrale Amsterdam: T 020 677 7777. De Piet Heinparkeergarage onder Muziekgebouw aan ’t IJ is 24 uur per dag open. Informatie + online kaarten bestellen www.muziekgebouw.nl. Ook voor onze nieuwsbrief.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX