Do 3 nov 2016 Grote Zaal 20.15 - 21.30 uur
Donderdag avondserie
Nederlands Kamerkoor + Raschèr Saxophone Quartet Lera Auerbach: 72 Angels
Programma
Donderdag avondserie Do 3 nov 2016 Grote Zaal 20.15 - 21.30 uur
Nederlands Kamerkoor + Raschèr Saxophone Quartet Lera Auerbach: 72 Angels Peter Dijkstra dirigent Lera Auerbach (1973) 72 Angels (In splendore lucis) (2016; wereldpremière)
ca. 75 minuten zonder pauze
Inleiding Foyerdeck 1 19.15 - 19.45 uur Radio 4-presentator Hans Haffmans in gesprek met Lera Auerbach
Voorprogramma Grote Zaal 19.45 – 20.00 uur Kamerkoor Podevijn Aaron Copland (1900 - 1990) Four Motets (1921) ·· Help us, O Lord ·· Thou, O Jehovah, abideth forever ·· Have mercy on us, O my Lord ·· Sing ye praises to our King
Dit concert is mede mogelijk gemaakt door
2
Toelichting Componiste Lera Auerbach kreeg tijdens een interview de vraag voorgeschoteld wat muziek eigenlijk is. Ze antwoordde dat muziek taal overstijgt, denkbeelden kan overbrengen zonder de tussenkomst van woorden, zodat het brein geen obstakel vormt voor het hart. Dat gaat zeker op voor de omvangrijke compositie 72 Angels, die ze schreef voor het Nederlands Kamerkoor en het Raschèr Saxofoonkwartet. Het koor zingt dan wel een tekst, maar die heeft voor de zangers geen concrete betekenis. Ze zingen de namen van 72 engelen, door middel van kabbalistische tekstmanipulatie gedestilleerd uit een fragment uit Exodus, het tweede boek van de Bijbel. De tekst mag voor zangers en luisteraars ondoorgrondelijk zijn, de muziek is dat niet. Die is emotioneel en spiritueel geladen, beweegt zich tussen uitersten van expressie. Auerbach heeft er elementen in verwerkt uit verschillende religieuze tradities: joods, christelijk, islamitisch – alsof ze niet alleen taal wil overstijgen, maar ook de culturele verschillen tussen aanhangers van die godsdiensten. Gemeenschappelijkheid In haar inleiding bij de compositie schrijft ze: ‘Engelachtige wezens, spirituele gidsen, hogere energieën of boodschappers zijn onderdeel van uiteenlopende religies en hun leer in de geschiedenis van de mens. Je vindt het idee van engelen niet alleen in de Abrahamitische religies (christendom, islam en jodendom), maar ook bij de deva en de apsara’s van het boeddhisme en het hindoeïsme, en de Amesha Spenta, de fravashis en de Yazata’s uit de leer van Zoroaster, om er maar een paar te noemen.
Net als met mijn Requiem - Ode to Peace gaat het me in 72 Angels om de concentratie op zaken die verschillende culturen gemeenschappelijk hebben in hun religieuze, spirituele, esoterische en mythologische tradities. Ik wil de nadruk leggen op datgene wat ons verenigt in deze verbanden, die we gemeen hebben.’
Laura Auerbach ziet 72 Angels als een lang gebed, vol hartstocht en hoop Laura Auerbach ziet het werk als een lang gebed, vol hartstocht en hoop. De 72 delen zijn onderling verbonden en worden zonder onderbreking uitgevoerd, zodat er een groot geheel ontstaat, in plaats van 72 afzonderlijke deeltjes. ‘De compositie is in tweeën gedeeld bij nummer 36, en valt uiteen in drie delen bij nummers 24 en 48, een verwijzing naar eenheid en onderverdeling: Twee in Een (Dualiteit) en Drie in Een (Drieëenheid). Op deze punten worden de namen van de engelen die tot dan toe genoemd zijn, herhaald. Het stuk eindigt met een Amen, een verstilde afsluitende meditatie.’ Muzikaal gezien klinkt in 72 Angels een verwantschap door met twee koorwerken 3
Toelichting
van Alfred Schnittke, Concert voor gemengd koor en Boetepsalmen. Muziek die complex is in de emoties die erin besloten liggen, maar gedreven wordt door een diep doorvoelde religieuze overtuiging. Het grote verschil is dat Schnittke in zijn teksten teruggreep op vroege Armeense en Russische geschriften, terwijl Auerbach zich laat leiden door een joodse esoterische traditie, de kabbala. Kabbala Een van de zangers in het Nederlands Kamerkoor is de bas Gilad Nezer, cantor van de Liberaal Joodse Gemeente in Amsterdam. ‘Kabbala betekent ‘ontvankelijkheid’ in het Hebreeuws’, zegt hij. ‘Met andere woorden, het openstellen voor signalen, en dus ook leren luisteren naar elkaar. Het jodendom onderscheidt vier niveaus van tekstbegrip van de geschriften: de letterlijke betekenis, de metafoor, de verhalen en legenden en een geheimtaal. In die taal scheppen lettercombinaties een nieuw verhaal, een nieuwe betekenis.’ ‘De 72 namen komen uit de passage van Exodus, waarin de Israëliërs achtervolgd worden door het Egyptische leger, en klem zitten tussen het machtige leger en de zee. Toen, volgens de passage uit Exodus, riep Mozes de naam van God aan en opende de zee zich. Deze naam van God is door de kabbalistische geleerden uit die tekst gehaald, als 72 drie-lettercombinaties (ofwel: namen van engelen). Aan elke lettercombinatie wordt beurtelings ‘ya’ en ‘el’ toegevoegd, als zijnde de vrouwelijke en mannelijke vormen van God. Het zijn namen 4
voor God die bescherming moeten bieden, vergelijkbaar met wachtwoorden. Elke naam, of engel, vertegenwoordigt een eigenschap van God. Sommige namen kan ik herleiden, maar andere zijn ook voor mij cryptisch. Het gaat er ook niet om de namen letterlijk te begrijpen; het zijn sleutelwoorden naar een innerlijke reis. Het reciteren van die namen heeft volgens de kabbala tot doel om in een trance te komen en een verschijning van God te zien, tot een begrip van God te komen. Iets van zijn glans te ervaren.’ Emotionele reis Daar verwijst de ondertitel ‘In splendor lucis’ naar: in de glans van het licht. Dit is de Latijnse naam van het belangrijkste boek van de kabbala, Sefer Hazohar, waarvan de schrijver nog steeds onbekend is. Gilad Nezer beschouwt 72 Angels echter niet als een specifiek joods stuk. ‘Het is een verhaal van verbinding en verbondenheid. Met jezelf, met elkaar, met die Goddelijke vonk. Dat is essentieel bij muziek maken, maar de muziek zelf biedt met die elementen uit verschillende religieuze tradities ook een tegenwicht voor de geschiedenis van de mensheid. We zijn vrijwel identiek aan elkaar, maar we lijken vooral moeite gedaan te hebben om te laten zien hoe zeer we van elkaar verschillen.’ Bijzonder aan de compositie is de gevarieerdheid, vertelt hij: ‘Je hebt inderdaad het gevoel dat verschillende aspecten van de goddelijkheid erin besloten liggen. De muziek kan vrolijk zijn, plagerig en stout, en dan plotseling omslaan in het diepste verdriet of in sublieme rust. De saxofoons
Toelichting
kunnen de rauwe klank van de sjofar oproepen, de ramshoorns die nog steeds bij de joodse eredienst gebruikt worden, maar ook een orgelzetting spelen. Het is of je door een innerlijk landschap reist, met grillige contouren en adembenemende vergezichten. We zingen de namen van engelen, de boodschappers die de verbinding vormen tussen de hemel en de aarde. Maar door ze te zingen maken wij ook een emotionele reis mee en brengen we een emotionele boodschap aan het publiek. Dit is niet zomaar een stuk dat je op het repertoire hebt staan. 72 Angels brengt ook veel teweeg bij onszelf, de mensen die het uitvoeren.’ Tekst toelichting: RenÊ van Peer
5
Liedteksten De namen van de engelen Wanneer het Joodse volk na de uittocht uit Egypte achtervolgd wordt door het leger van de farao, roept Mozes God te hulp. De vluchtelingen worden aan het zicht van het legioen onttrokken. De Rode Zee, die een obstakel vormt, splijt uiteen en de Joden ontsnappen over de drooggevallen bodem. Uit de passage in Exodus die beschrijft hoe God het Joodse volk beschermt tegen zijn achtervolgers, zijn de namen van de 72 engelen samengesteld. Het zijn drie verzen, Exodus 14: 19-21. In de oorspronkelijke tekst bestaan die elk uit 72 lettertekens (medeklinkers, want het Hebreeuws schrijft geen klinkers). Exodus14: 19-21 19: En de Engel Gods, Die voor het heir van Israël ging, vertrok, en ging achter hen; de wolkkolom vertrok ook van hun aangezicht, en stond achter hen. 20: En zij kwam tussen het leger der Egyptenaren, en tussen het leger van Israël; en de wolk was te gelijk duisternis en verlichtte den nacht; zodat de een tot den ander niet naderde den gansen nacht. 21: Toen Mozes zijn hand uitstrekte over de zee, zo deed de HEERE de zee weggaan, door een sterken oostenwind, dien gansen nacht, en maakte de zee droog, en de wateren werden gekliefd.
6
Liedteksten
1 Vehevyah 2 Eliël’ 3 Sitaël’ 4 Elemiyah 5 Mahashiyah 6 Lelahel’ 7 Ahaiyah 8 Kahetel’ 9 Haziël’ 10 Aladiyah 11 Laviyah 12 Ahayah 13 Yezel’el’ 14 Mebahel’ 15 Hariël’ 16 Hakamiyah 17 Leviyah 18 Kaliel’ 19 Lavavyah 20 Pahaliyah 21 Nel’kaël’ 22 Yeyaël’ 23 Melahel’ 24 Ha’evayah 25 Nitayah 26 Ha’ayah 27 Yoratel’ 28 She’eyah 29 Reyiël’ 30 Ormaël’ 31 Lekabel’ 32 Vasariyah 33 Yehaviyah 34 Lehaviyah 35 Kavakiyah 36 Manadel’ 37 Aniël’ 38 Ha’amiyah
Вэxэвйа Элиэль Ситаэль Элемийа Махашийа Лелахэль Ахаийа Кахэтэль Хазиэль Аладийа Лавийа Ахайа Йэзэльэль Мебахэль Хариэль Хакамийа Левийа Калиэль Лававйа Пахалийа Нэлькаэль Йейаэль Мелахэль Ха’эвайа Нитайа Ха›айа Йоратэль Шэ›эйа Рэйиэль Ормаэль Лекабэль Васарийа Йехaвийа Лехавийа Кавакийа Манадэль Аниэль Ха›амийа
היוהו לאילי לאטיס הימלע הישהמ לאהלל היאכא כלאתה לאיזה הידלא היואל היעהה לאלזי לאהבמ לאירה הימקה היואל לאילכ היוול הילהפ לאכלנ לאייי לאהלמ היוהח היהתנ היאאה רילאת היהאש לאייר לאמרא לאבכל הירשו היוחי היחהל היקוכ לאדנמ לאינא הימעח
39 Rehaël’ 40 Yeyazel’ 41 Hahaël’ 42 Mikaël’ 43 Vevaliyah 44 Yelahiyah 45 Sealiyah 46 Ariël’ 47 Asaliyah 48 Mihaël’ 49 Vehevel’ 50 Daniël’ 51 Hahashiyah 52 Imamiyah 53 Nanaël’ 54 Nitaël’ 55 Mebahiyah 56 Poiël’ 57 Nemamiyah 58 Yeyel’el’ 59 Haraël’ 60 Mizraël’ 61 Vamebel’ 62 Yehaël’ 63 Anayuël’ 64 Mehiel’ 65 Damebiyah 66 Manakel’ 67 Eyaël’ 68 Habahiyah 69 Rehel’ 70 Yabamiyah 71 Hayaël’ 72 Mevamyah Epiloog: Amen
Рехаэль לאעהר Йейазэль לאזיי Хахаэль לאההה Микаэль לאכימ Bэвалийа הילוו Йелахийа היהלי Сеалийа הילאס Ариэль לאירע Асалийа הילשע Михаэль לאהימ Вехэвэль לאוהו Даниэль לאינד Хaхашийа הישחה Имамийа היממע Нанаэль לאאננ Нитаэль לאתינ Mебахийа היהבמ Поиэль לאיופ Нэмамийа היממנ Йейельэль לאליי Хараэль לאחרה Мизрaэль לארצמ Вамэбэль לאבמו Йехаэль לאההי Анаюэль לאונע Мэхиэль לאיחמ Дамэбийа היבמד Манакэль לאקנמ Эйаэль לאעיא Хабахийа היובח Рэхэль לאהאר Ябамийа הימבי Хайаэль לאייה Мевамйа הימומ Эпилог: Аминь ןֵמָא
7
Biografieën Componist Lera Auerbach Geboren in de Russische stad Tsjeljabinsk, ten oosten van de zuideliijke uitlopers van het Oeralgebergte, ging Lera Auerbach (1973) in 1991 naar de Verenigde Staten om piano en compositie te studeren aan de gerenommeerde Juilliard School in New York. In 2002 maakte ze haar Amerikaanse debuut in de Carnegie Hall met een eigen compositie, Suite voor Viool, Piano en Strijkorkest, dat ze uitvoerde met violist Gidon Kremer en zijn Kremerata Baltica. Ze treedt nog steeds veelvuldig op als pianiste en heeft diverse cd’s opgenomen. Als componiste heeft ze onderhand een oeuvre van meer dan honderd werken geschreven, waaronder twee opera’s en verscheidene koorsymfonieën. Ze heeft diverse prijzen ontvangen voor haar composities. Auerbach is ook actief als dichter en beeldend kunstenaar. 8
Foto: F Reinhold
Biografieën
Uitvoerenden Peter Dijkstra Dirigent Peter Dijkstra studeerde koordirectie, orkestdirectie en solozang aan de conservatoria van Den Haag, Keulen, en Stockholm. Hij behaalde zijn diploma’s summa cum laude met onderscheiding. Tijdens zijn studie was hij assistent-dirigent van het Groot Omroepkoor. Foto: Astrid Ackermann
Van 2005 tot 2016 was Peter Dijkstra artistiek leider van het Chor des Bayerischen Rundfunks. In 2007 werd Dijkstra aangesteld als chefdirigent van het Zweeds Radiokoor. Na een lange periode als eerste gastdirigent werd Dijkstra in september 2015 chef-dirigent van het Nederlands Kamerkoor. Cd’s die hij opnam, werden meermaals met prijzen bekroond. In 2014 ontving het Chor des Bayerischen Rundfunks de ECHO Klassik voor het Beste Ensemble, en in 2015 de Bayerischer Staatspreis für Musik. Zijn cd
met a cappella-koorwerken van Johannes Brahms, opgenomen met het Zweeds Radiokoor, kreeg in 2015 een Edison Klassiek. Dijkstra is ook actief als orkestdirigent, onder meer bij het Noord Nederlands Orkest, de Radio Kamer Filharmonie en het Residentie Orkest, maar ook bij barokorkesten als Concerto Köln en Akademie für Alte Musik Berlin. Recentelijk werd Dijkstra aangesteld als Professor voor Koordirectie aan de Hochschule für Musik in Köln. Hij is erelid van de Royal Swedish Academy of
Music. In 2013 werd hem het Gouden Viooltje toegekend, een prijs voor internationaal gerenommeerde musici uit Noord-Nederland, en in 2014 won hij de Eugen Jochum prijs.
9
Biografieën
Raschèr Saxophone Quartet Het Raschèr Saxophone Quartet werd in 1969 in de Verenigde Staten opgericht door de vooraanstaande Sigurd Raschèr en zijn dochter Carina. Later vestigde het kwartet zich in de Duitse stad Freiburg. Het kwartet wordt geroemd om zijn homogene toon, virtuositeit en de dynamische benadering van bestaande en nieuwe muziek. Het heeft vaak opgetreden met orkesten, zoals het Gewandhaus Leipzig, het Residentieorkest, de BBC London Symphony en de Berliner Philharmoniker onder leiding van Simon Rattle. De combinatie van orkest en saxofoonkwartet heeft op hun instigatie geleid tot meer dan veertig nieuwe werken. Tot de componisten die voor het Raschèr Saxophone Quartet geschreven hebben, horen Giya Kancheli, Sofia Goebaidoelina, Luciano Berio, Erkki-Sven Tüür en Mauricio Kagel. 10
Foto: Felix Broede
Christine Rall sopraansaxofoon Elliot Riley altsaxofoon Andreas van Zoelen tenorsaxofoon Kennet Coon baritonsaxofoon
Biografieën
Foto: Gerrit Schreurs
Nederlands Kamerkoor Opgericht in 1937 staat het Nederlands Kamerkoor al decennia lang aan de wereldtop. Het koor wordt door critici in binnen- en buitenland geroemd om zijn homogene klank en de solistische kwaliteit van de individuele zangers. Het Nederlands Kamerkoor zoekt steeds naar nieuwe vormen, door compositieopdrachten die grenzen verkennen en door prikkelende samenwerkingen. Het leidt tot concerten die niet alleen als mooi worden ervaren, maar ook als een belevenis.
Naast de eigen concertseries gaat het Koor regelmatig samenwerkingsverbanden aan met gerenommeerde ensembles als het Koninklijk Concertgebouworkest, Asko|Schönberg, La Fenice en Concert Lorrain. Het werkte met grootheden als Gustav Leonhardt, Nikolaus Harnoncourt, Ton Koopman en Ed Spanjaard. Het Koor heeft zo’n vijfenzeventig cd’s uitgebracht, waarvan verschillende zijn bekroond. Peter Dijkstra is sinds vorig jaar chefdirigent. Sopranen Annet Lans Mónica Monteiro Lauren Armishaw Ingrid Nugteren Cressida Sharp Maria Valdmaa
Alten Marleene Goldstein Karin van der Poel Elsbeth Gerritsen Kaspar Krönder Chantal Nysingh Åsa Olsson Tenoren Stefan Berghammer William Knight João Moreira Emilio Aguilar Falco van Loon Endrik Üksvärav Bassen Kees Jan de Koning Gilad Nezer Jasper Schweppe Matthew Baker Jelle Draijer Florian Just
11
Verwacht
Donderdag avondserie Do 10 nov 2016 Grote Zaal 20.15 - 22.05 uur
Minguet Quartett + Huelgas Ensemble Het requiem volgens Wolfgang Rihm In één concert een strijkkwartet met een hedendaagse signatuur én een topensemble uit de oude muziek: dat hoor je zelden. Het Duitse Minguet Quartett en het Huelgas Ensemble van dirigent Paul van Nevel slaan de handen ineen voor het werk van een van de grootste levende componisten: de Duitser Wolfgang Rihm (1952). Rihm verwijst in zijn jubelend ontvangen ET LUX nadrukkelijk naar het gregoriaans en de renaissance-meerstemmigheid. De opname die het Huelgas Ensemble en het Minguet Quartett maakten voor het gerenommeerde ECM label werd wereldwijd met lof ontvangen (o.a. een prestigieuze Diapason d’Or). Nu is deze uitvoering eindelijk live in Nederland te ervaren. Daarnaast speelt het Minguet Quartett de Nederlandse première van Geste zu Vedova (2015). Programma: Jacobus De Kerle Sequentia Dies Irae uit: Missa pro defunctis / Wolfgang Rihm Geste zu Vedova (Nederlandse première) / ET LUX
12
Minguet Quartett Foto: Frank Rossbach
Cross-linx
Verwacht
Za 5 nov 2016 Grote Zaal 20.15 - 21.20 uur
Club Cross-linx Ralph van Raat plays Debussy and Radiohead In dit concert speelt pianist Ralph van Raat de geweldige muziek van de alternatieve rockgroep Radiohead, in sublieme arrangementen die de Amerikaan Christopher O’Riley maakte voor piano solo. Diens cd True Love Waits uit 2003 kreeg destijds vier sterren van het toonaangevende muziekblad Rolling Stone. De Radiohead-transcripties van O’Riley staan volgens Van Raat in een rechte lijn met de grote impressionistische Franse pianomuziek van Debussy. De pianist speelt onder andere ook het mooie werk Winnsboro Cotton Mill Blues van Fredric Rzewski.
Ralph van Raat Foto: Simon van Boxtel
Programma: Claude Debussy uit Images Oubliées: I. Lent et Doux / uit Images Oubliées: II. Souvenir du Louvre / uit Images Oubliées: III. Quelques aspects de ‘Nous n’irons plus au bois parce qu’il fait un temps insupportable’ / transcripties Radiohead door Christopher O’Riley / Frederic Rzewski Winnsboro Cotton Mill Blues / Joep Franssens Winter Child / John Adams China Gates
13
Verwacht
za 12 nov / 20.15 uur B’Rock + Vox Luminis Barokke rouw
13.30 uur Samba Salad + La Primavera Flamenkita (5+)
November vr 4 nov / 20.15 uur Ute Lemper The 9 Secrets za 5 nov / 20.15 uur Club Cross-linx Ralph van Raat plays Debussy and Radiohead zo 6 nov / 20.15 uur Salif Keita Acoustic Tour wo 9 nov / 20.15 uur Calefax + Remy van Kesteren Orpheus do 10 nov / 20.15 uur Minguet Quartett + Huelgas Ensemble Het requiem volgens Wolfgang Rihm
zo 13 nov / 15.00 uur Willem Jeths Wat is het geheim van componeren? (8+)
Tenso European Choir Festival
do 17 nov / 12.30 uur Lunchconcert ism Academie Koninklijk Concertgebouworkest
wo 30 nov / 20.15 uur Florian Boesch + Christian Koch Reisebuch aus den Österreichischen Alpen
14
do 24 t/m zo 27 nov
do 17 + 18 nov / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta The American Four Seasons za 19 nov / 20.15 uur Signum Quartett Meesterproef van Mantovani za 19 nov / 20.30 uur / Atriumzaal Huerco S. (live)
Kijk Muziek! zo 20 nov
za 12 nov / 15.00 uur De IJ-Salon Nō way
Again and Again
wo 16 nov / 20.15 uur Trio Wanderer Beethoven, Fauré, Sjostakovitsj
i.s.m. Subbacultcha
vr 11 nov / 20.15 uur Joshua Redman / Brad Mehldau Duo
do 24 nov / 20.15 uur Cappella Amsterdam
13.30 + 15.30 uur / Kleine Zaal
Wervelwind Ensemble Zwier (2-4)
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
15