Vr 14 apr 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Serie Koren
Concerto Romano
Tenebrae Romanae: de Goede Week in Rome rond 1600 Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Serie Koren Vr 14 apr 2017 Grote Zaal 20.15 - 22.00 uur
Concerto Romano
ca. 40 minuten voor de pauze ca. 40 minuten na de pauze
Tenebrae Romanae: de Goede Week in Rome rond 1600 Alessandro Quarta dirigent Sonia Tedla sopraan Alena Dantcheva sopraan Carla Nahadi Babelegoto mezzosopraan Antonio Orsini altus AndrĂŠs Montilla Acurero altus Luca Cervoni tenor Riccardo Pisani tenor Mauro Borgioni bariton David Benetti bas Francesco Tomasi theorbe Andrea Buccarella orgel Matteo Coticoni contrabas
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Programma
Cristóbal de Morales (1500 - 1553) Per tuam Crucem a 4 Giovanni Pierluigi da Palestrina (1524 - 1594) Uit Lamentationes Jeremiae Prophetae Lectio III, Sabbato Sancto a 6 Sicut Cervus – Sitivit anima mea a 4 Girolamo Frescobaldi (1583 - 1643) Toccata Bonifacio Graziani (1604 - 1664) Uit Responsoria Hebdomadae Sanctae a 4 In coena Domini – in primo nocturno Anoniem [Lorenzo Ratti] Uit Responsorium III Sabbato Sancto in primo nocturne (Ms. Roma, 1616) Plange quasi virgo a 8 Pauze Lorenzo Ratti (1589 - 1639) Exaltabo te a 8 Domenico Mazzocchi (1597 - 1665) Folle cor Anoniem Pende il Figliol di Dio Michelangelo Rossi (1601/2 - 1656) Toccata Ruggero Giovannelli (1560 - 1625) Beatus Laurentius a 8 Orazio Benevoli (1605 - 1674) Christus factus est Gregorio Allegri (1582 - 1652) Miserere mei a 9 3
Toelichting Wie in de zestiende en zeventiende eeuw op bedevaart ging naar Rome, ging niet alleen naar het spirituele machtscentrum van de rooms-katholieke kerk. Want dankzij de kerkvaders en hun uitgesproken gevoel voor kunst, was de Eeuwige Stad een metropool van architectuur, schilderkunst, beeldhouwkunst en ook voor muziek. Legioenen zangers, componisten en instrumentalisten kwamen van heinde en verre naar het ongeëvenaarde bloeiende Romeinse muziekleven dat daar in de renaissance en de barok was gegroeid. Al wie onder de indruk wilde komen van het ontzagwekkende contrapunt, van de weelderige meerkorigheid en concertante virtuositeit, was in Rome op de juiste plaats. Maar natuurlijk ging het vooral om kerkmuziek. En niet in het minst die van de Sint Pieter-basiliek en de Sixtijnse Kapel met hun eminente kapelmeesters en koren als het alles overtreffende voorbeeld.
De uitvoeringen van de pauselijke kapel waren een wereldwijd fenomeen. Sinds Giovanni Pierluigi da Palestrina de leiding had gekregen waren het gezongen repertoire en de uitvoeringen van de pauselijke kapel een wereldwijd uniek fenomeen geworden. Dat gold vooral voor de door de Sixtijnse Kapel in het leven geroepen uitvoeringen tijdens de Goede Week en met name de zogenaamde Tenebrae, de Donkere Metten. Ze ontwikkelden zich in de volgende jaren en decennia tot een ware mythe, tot een mystieke gebeurtenis, waar gelovigen en gewone toeristen uit de hele wereld op af kwamen. 4
Componisten en de Sixtijnse Kapel De Spaanse componist Cristóbal de Morales was van 1535 tot 1545 lid van de pauselijke Sixtijnse Kapel, die voornamelijk bezet werd met zanger-componisten uit Noord-Europa, de Oltramontani (letterlijk: aan de andere kant van de bergen, de Alpen). In Rome publiceerde Morales twee banden met missen, die de traditie voortzetten van de imitatorischcontrapuntische stijl van Josquin Desprez. In de generatie na Morales ontwikkelde de Italiaan Palestrina de complexe stijl van De Morales verder, meer in de richting van een zacht vloeiend en transparant notenbeeld. Dit was ook een gevolg van de veranderingen in het beleid van de kerk en de kerkmuziek. In 1550 werd de bisschop van de nabij Rome gelegen stad Palestrina verkozen tot paus; hij gaf zichzelf de naam Julius III. Het jaar daarna benoemde hij Giovanni Pierluigi da Palestrina – vernoemd naar zijn woonplaats – tot kapelmeester van de kathedraal van Palestrina in Rome. Palestrina werd hoofd van de Capella Giulia, die – in tegenstelling tot de oudere Sixtijnse Kapel – gespecialiseerd was in het trainen van Italiaanse zangers. Paus Julius bevorderde Palestrina in 1555 tot lid van de Sixtijnse Kapel, hoewel daartoe eigenlijk geen getrouwde mannen mochten behoren. Julius’ opvolger werd paus Marcellus II, maar die stierf na een korte ambtstermijn. Palestrina
Toelichting
wijdde aan hem een werk uit zijn tweede band met missen (1567), de Missa Papae Marcelli. Met die mis zou Palestrina – zo wil de legende – de meerstemmige kerkmuziek ‘gered’ hebben. De paus en het Concilie van Trente stoorden zich aan de slechte verstaanbaarheid van de tekst in meerstemmige composities. Met zijn Missa Papae Marcelli zou Palestrina hebben aangetoond dat polyfonie en verstaanbaarheid van de tekst goed samen gaan. Volgens een recentere these zou het echter meer zijn gegaan om de al te rijkelijk versierde stijl van zingen van de zangers dan om de complexe componeerwijze van de componist. De slinger sloeg echter terug en onder paus Paulus IV kreeg Palestrina’s loopbaan een flinke knak: de paus verwijderde uit de Sixtijnse Kapel alle zangers die gehuwd waren of aanstootgevende werken, zoals madrigalen, hadden geschreven; maatregelen in de geest van de Contrareformatie. Voor Palestrina gold beide, want hij publiceerde in 1555 een zeer succesvolle bundel Primo Libro di Madrigali. Paus Pius V draaide de maatregelen van zijn voorganger weer terug en Palestrina keerde terug naar de Sixtijnse Kapel. In Palestrina’s sterfjaar 1594 publiceerden zijn collega’s van de Sixtijnse Kapel een aan hem gewijde druk met Vesperpsalmen. Palestrina werd in de Sint Pieter begraven; zijn opvolger was Ruggero Giovanelli. Terwijl in Italië – en vooral in Venetië – de kerkmuziek de vroeg-barokke ontwikkelingen van de tijd volgde, bleef voor de Sixtijnse Kapel en Capella Giulia Palestrina’s
compositiestijl een lichtend voorbeeld, en ook elders bleef die gelden als de ideale soort kerkmuziek. Het Miserere van Allegri Een hoogtepunt in de legendevorming was zeker de uitvoering van het Miserere van Gregorio Allegri, dat alleen op Goede Vrijdag in de Sixtijnse Kapel in Rome mocht klinken, gezongen door de pauselijke cantores en in het bijzijn van de paus. Naar het schijnt was alleen al het louter kopiëren van de partituur reden voor excommunicatie. Gregorio Allegri was net als zijn broer Domenico, koorknaap en later componist en dirigent in Rome, ook van de Sixtijnse Kapel. Zijn Miserere, een zetting van Psalm 50, werd bekend omdat de pauselijke kapel het strikt geheim hield; eeuwenlang werd het werk alleen gezongen op Goede Vrijdag. In de achttiende eeuw werd die geheimhouding echter meer en meer losgelaten. Zo zou de veertienjarige Mozart (volgens een brief van vader Leopold) het stuk na een bezoek aan die viering uit zijn hoofd hebben opgeschreven. Die transcriptie is niet bewaard gebleven, maar voor een genie als Mozart is het ook geen bijzondere prestatie. Allegri’s psalmzetting bestaat namelijk uit slechts drie herhaalde elementen. Het eerste is een eenstemmige gregoriaanse reciteertoon, het tweede een eenvoudige vijfdelige fauxbourdonzetting (een opeenvolging van eenvoudige akkoorden) en het derde element een vierstemmige fauxbourdon-zetting. Die laatste is de ‘clou’ van het geheel, terwijl een solo5
Toelichting
sopraan het geheel voorziet van versieringen. Deze ornamenten werden niet opgeschreven, maar geïmproviseerd, zodat de compositie – vermoedelijk – leek te veranderen van vers tot vers, van jaar tot jaar, van decennium tot decennium. Een bestanddeel van latere tijd lijkt de spectaculaire hoge C van de sopraan, waarvoor het werk tegenwoordig zo beroemd is. Over de uitvoering is door meerdere auteurs verslag gedaan. Johann Wolfgang Goethe schreef in 1787 over zijn bezoek aan de Sixtijnse Kapel: ‘De muziek in de Sixtijnse Kapel is ondenkbaar mooi. Vooral het Miserere van Allegri en de zogenaamde Improperia. (...) Het moment waarop de paus, ontdaan van al zijn glorieuze kledingpracht, van de troon stijgt om het kruis te aanbidden, en verder iedereen op zijn plaats blijft, iedereen stil is, en het koor begint, is een van de mooiste van al die opmerkzame rituelen.’ Bijna tien jaar eerder dan Goethe schreef de Engelse muziekwetenschapper Charles Burney (1726 - 1814): ‘De paus en de hele curie liggen geknield op de grond, de kaarsen van de kapel en de fakkels op de relingen worden een voor een gedoofd, en het lange vers van deze psalm wordt door twee koren afgesloten, terwijl de kapelmeester de maat steeds langzamer slaat en de zangers de harmonie tot helemaal aan het einde geleidelijk beëindigen of laten wegebben.’ Tekst toelichting: Concerto Romano Vertaling: Clemens Romijn
6
Liedteksten Cristรณbal de Morales Per tuam Crucem Per tuam crucem, salva nos, Christe Redemptor: qui mortem nostram moriendo destruxisti, et vitam resurgendo reparasti. Miserere nostri, Iesu benigne, qui clementer passus es in cruce pro nobis et vitam resurgendo reparasti.
Red ons door uw kruis, Christus, verlosser; Die door te sterven onze dood vernietigde, en door op te staan ons het leven schonk. Heb medelijden met ons, genadige Jezus, Die voor ons lijdzaam aan het kruis heeft geleden en door op te staan ons het leven schonk.
Giovanni Pierluigi da Palestrina Lamentationes Jeremiae Prophetae: Lectio III, Sabbato Sancto Incipit Oratio Jeremiae Prophetae. Recordare, Domine, quid acciderit nobis: intuere et respice opprobrium nostrum. Haereditas nostra versa est ad alienos, domus nostrae ad extraneos. Pupilli facti sumus absque pater, matres nostrae quasi viduae. Aquam nostram pecunia bibimus: ligna nostra pretio comparabimus. Cervicibus nostris minabamur: lassis non dabatur requies. Jerusalem, convertere ad Dominum Deum tuum.
Hier begint het gebed van Jeremia. Gedenk, Heer, wat ons is overkomen, merk toch op, zie onze smaad. Ons eigen land is de vreemdeling toegevallen, ons bezit de buitenlander. Wij zijn wezen zonder vader, onze moeders zijn weduwe geworden. We moeten betalen om ons eigen water te drinken, en ons hout moeten we kopen. We worden op de nek gezeten, we worden afgebeuld, ons wordt geen rust gegund. Jeruzalem, bekeert u tot de Heer uw God.
7
Liedteksten
Sicut Cervus – Sitivit anima mea Sicut cervus desiderat ad fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad te, Deus. Sitivit anima mea ad Deum fortem vivum: quando veniam et apparebo ante faciem Dei? Fuerunt mihi lachrymae meae panes die ac nocte, dum dicitur mihi quotidie: Ubi est Deus tuus?
Zoals een hert schreeuwt naar de waterstromen, zo schreeuwt mijn ziel tot U, o God! Mijn ziel dorst naar God, naar de levende God. Wanneer zal ik binnengaan om voor Gods aangezicht te verschijnen? Mijn tranen zijn mij tot voedsel, dag en nacht, omdat zij de hele dag tegen mij zeggen: Waar is uw God? Psalm 42
Bonifacio Graziani Responsoria Hebdomadae Sanctae: In coena Domini – in primo nocturno In monte Oliveti oravit ad Patrem: Pater, transeat a me calix iste. Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma; fiat voluntas tua. Vigilate, et orate, ut non intretis in tentationem. (Spiritus ut supra) Tristis est anima mea, usque ad mortem; sustinete hic et vigilate mecum, nunc videbitis turbam quae circundabit me. Vos fugam capietis, et ego vadam immolari pro vobis. Ecce, appropinquet hora, et filius hominis tradetur in manus peccatorum. (Vos fugam ut supra) 8
Op de Olijfberg bad hij tot Onze Vader: Vader, laat deze drinkbeker van mij voorbijgaan. De geest is wel gewillig, maar het vlees is zwak; Uw wil geschiede. Waakt en bidt, opdat gij niet in verzoeking komt. Ik voel me dodelijk bedroefd; blijf hier met mij waken, weldra zullen jullie de menigte zien die mij zal omringen. Jullie zullen op de vlucht slaan, en ik zal mijzelf voor u offeren. Het ogenblik is nabij waarop de Mensenzoon wordt uitgeleverd aan zondaars.
Liedteksten
Ecce, vidimus eum, non habentem speciem, neque decorem; aspectus eius in eo non est; his peccata nostra portavit,ipse autem vulneratus est propter iniquitates nostras. Cuius livore sanati sumus Vere languores nostros ipse tulit, et dolores nostros ipse portavit. (Cuius livore ut supra)
Ziet, we hebben hem verminkt gezien en zonder schoonheid: zijn gelaat uitdrukkingsloos Hij heeft onze zonden gedragen en leed voor ons en hij werd verwond voor onze misdaden, en zijn striemen zijn ons tot genezing geworden. Hij heeft waarlijk onze zwakheden gedragen, en onze smarten.
Anoniem [Lorenzo Ratti] Responsorium III Sabbato Sancto in primo nocturno: Plange quasi virgo Plange quasi virgo, plebs mea; ululate pastores, in cinere et cilicio. Quia veniet dies Domini magna, et amara valde.
Weeklaag als een jonge vrouw, mijn volk: huil, herders, in as en geitenharen gehuld, want de grote en zeer bittere dag van de Heer komt.
Accingite, vos, sacerdotes, et plangite ministri altaris. Aspergite vos cinere. (Quia ut supra)
Hul u in rouw, priesters, jammer, u die de dienst van het altaar verricht, bestrooi u met as.
9
Liedteksten
Lorenzo Ratti Exaltabo te Exaltabo te Domine, quoniam suscepisti me nec delectasti inimicos meos super me. Domine clamavi ad te et sanasti me.
Ik zal u hoog prijzen, Heer, want u heeft mij gered, en behoed dat mijn vijanden mij de baas zijn. Heer, ik riep u, en u maakte mij beter.
Domenico Mazzocchi Folle cor Folle cor, ah, non t’alletti lo splendor de’ bei sembianti che tra lievi pompe erranti spiran sol falsi diletti; Fuggi pur, che nata appena sparir suol l’età serena.
Dwaas hart, laat je niet verleiden door de glans van dat mooie gezicht. Want die schone schijn wekt alleen maar verkeerde genoegens op; Ga er vandoor, want amper is de jeugd geboren of ze is alweer voorbij.
langue l’aura e manda Flora; (Fuggi pur ...)
De dag straalt, maar al bij dageraad verliest hij de charme van zijn bloemen en in de volle zon verflauwen de geurige briesjes en kwijnen de bloemen weg. (Ga er vandoor, want...)
Scherza il mar ma di procelle nidi sono i suoi zaffiri ben ch’eterni habbin i giri pur nel Ciel moion le stelle; (Fuggi pur ...)
De zee is speels maar uit haar winden komen stormen voort. De sterren hebben wel hun eeuwige koers aan de hemel, maar ook zij zullen sterven. (Ga er vandoor, want...)
Splende il dì, ma nell’Aurora perde il vago de’ suoi fiori a del sola a gli splendori
10
Liedteksten
Anoniem Pende il Figliol di Dio Pende il Figliol di Dio co’l capo chino pende su’l legno co’ le braccia aperte, e tutto il mondo a Lui non si converte?
Gods Zoon hangt met gezonken hoofd, hij hangt aan het kruis met gespreide armen en niemand kijkt naar hem om.
Piangete o figli e battetivi il fronte copritevi di vesti oscure et atre, è morto, è morto il vostro caro Padre. E tu, mia peccatrice alma, che fai? Se vedi in croce il tuo sposo che langue, come non spargi lacrime di sangue?
Ween, o kinderen, en beklop jullie borst, hult jullie in donkere rouwgewaden. Dood, dood, is jullie lieve Vader. En jij, mijn zondige ziel, wat doe jij? Je ziet aan het kruis jouw man sterven en vergiet geen bloedtranen?
Ruggero Giovannelli Beatus Laurentius Beatus Laurentius, dum in craticula superpositus ureretur, ad impiissimum tirannum clamavit et dixit: Deum meum colo et illi soli servio, et ideo, non timeo tormenta tua; mea nox obscurum non habet, sed omnia in luce clarescunt.
De zalige Laurentius riep, terwijl hij op het rooster werd gemarteld, naar de goddeloze tiran en zei: ik vereer mijn God, en dien enkel hem, en daarom vrees ik jouw kwellingen niet: de duistere nacht zal mij niet verzwelgen, maar alles zal oplichten in zijn licht.
11
Liedteksten
Orazio Benevoli Christus factus est Christus factus est pro nobis obediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Propter quod et Deus exaltavit illum et dedit illi nomen, quod est super omne nomen.
Christus is voor ons geworden, gehoorzaam tot de dood, tot de dood op het kruis. Daarom ook heeft God hem verheven En hem een naam gegeven Die boven alle namen is.
Gregorio Allegri Miserere mei Miserere mei Deus, secundum magnam misericordiam tuam. Et secundum multitudinem miserationum tuarum dele iniquitatem meam. Amplius lava me ab iniquitate mea et a peccato meo munda me. Quoniam iniquitatem meam ego cognosco et peccatum meum contra me est semper. Tibi soli peccavi et malum coram te feci, ut justificeris in sermonibus tuis et vincas cum judicaris. Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum et in peccatis concepit me mater mea. Ecce enim veritatem dilexisti: incerta et occulta sapientiae tuae manifestasti mihi. Asperges me hyssopo et mundabor; lavabis me et super nivem dealbabor.
12
Wees mij genadig, God, in uw trouw, u bent vol erbarmen, doe mijn daden teniet, was mij schoon van alle schuld, reinig mij van mijn zonden. Ik ken mijn wandaden, ik ben mij steeds van mijn zonden bewust, tegen u alleen heb ik gezondigd, ik heb gedaan wat slecht is in uw ogen. Laat uw uitspraak rechtvaardig zijn en uw oordeel zuiver. Ik was al schuldig toen ik werd geboren, al zondig toen mijn moeder mij ontving, maar u wilt dat waarheid mij vervult, u leert mij wijsheid, diep in mijn hart. Neem met majoraan mijn zonden weg en ik word rein, was mij en ik word witter dan sneeuw.
Liedteksten
Auditui meo dabis gaudium et laetitiam et exsultabunt ossa humiliata. Averte faciem tuam a peccatis meis et omnes iniquitates meas dele. Cor mundum crea in me, Deus, et spiritum rectum innova in visceribus meis. Ne projicias me a facie tua, et spiritum sanctum tuum ne auferas a me.
Laat mij vreugde en blijdschap horen: u hebt mij gebroken, laat mij ook juichen. Sluit uw ogen voor mijn zonden en doe heel mijn schuld teniet. Schep, o God, een zuiver hart in mij, vernieuw mijn geest, maak mij standvastig, verban mij niet uit uw nabijheid, neem uw heilige geest niet van mij weg.
Redde mihi laetitiam salutaris tui et spiritu principali confirma me. Docebo iniquos vias tuas et impii ad te convertentur. Libera me de sanguinibus, Deus, Deus salutis meae, et exsultabit lingua mea justitiam tuam. Domine labia mea aperies, et os meum annuntiabit laudem tuam.
Red mij, geef mij de vreugde van vroeger, de kracht van een sterke geest. Dan wil ik verdwaalden uw wegen leren, en zullen zondaars terugkeren tot u. U bent de God die mij redt, bevrijd mij, God, van de dreigende dood, en ik zal juichen om uw gerechtigheid. Ontsluit mijn lippen, Heer, en mijn mond zal uw lof verkondigen.
Quoniam si voluisses sacrificium dedissem utique; holocaustis non delectaberis. Sacrificium Deo spiritus contribulatus: cor contritum et humiliatum, Deus, non despicies. Benigne fac, Domine, in bona voluntate tua Sion, ut aedificentur muri Jerusalem. Tunc acceptabis sacrificium iustitiae, oblationes, et holocausta: tunc imponent super altare tuum vitulos.
U wilt van mij geen offerdieren, in brandoffers schept u geen behagen. Het offer voor God is een gebroken geest; een gebroken en verbrijzeld hart zult u, God, niet verachten. Wees Sion welgezind en schenk het voorspoed, bouw de muren van Jeruzalem weer op. Dan zult u de juiste offers aanvaarden, offers in hun geheel verbrand, dan legt men stieren op uw altaar. Psalm 51
13
Biografieën Componisten Cristóbal de Morales Cristóbal de Morales (ca. 1500 - 1553) geldt als de belangrijkste Spaanse componist van kerkmuziek uit de renaissance. De Morales werd geboren in Sevilla en had een carrière als zanger en koorleider in diverse ZuidSpaanse kathedralen. Grote bekendheid kreeg hij als lid van de pauselijke kapel waarin hij zo’n tien jaar zong. Vanuit het kerkelijke machtscentrum Rome gaf hij zo’n twintig missen en honderd motetten uit. De verfijnde vloeiende contrapuntische stijl van die werken was van grote invloed op Palestrina. In 1545 verliet Morales Rome en keerde hij terug naar Sevilla waar Francisco Guerrero een van zijn leerlingen werd. Daarna bekleedde hij nog posten als kapelmeester van de kathedralen in Toledo, Marchena en Málaga. In die laatste plaats over leed Morales in de herfst van 1553. 14
Giovanni Pierluigi da Palestrina Giovanni Pierluigi da Palestrina (1525 - 1594) had het geluk te leven in de tijd van de wederopleving van de rooms-katholieke kerk. Palestrina werd door paus Julius II benoemd tot maestro van de Cappella Giulia in Rome. Dit koor zong in de Sint Pieter onder Palestrina’s leiding tussen 1551 en 1554 en opnieuw vanaf 1571 tot zijn dood. In 1555 was Palestrina benoemd bij het pauselijk koor, ook al was hij getrouwd. Maar bij de dood van paus Julius werd de gehuwde Palestrina van het koor uitgesloten en werd hij tot 1561 maestro aan de Sint Jan van Lateranen en vervolgens voor enkele jaren aan de Santa Maria Maggiore. In 1565 werd hij pauselijk componist en zo verantwoordelijk voor het repertoire van het pauselijk koor in de Sixtijnse kapel. Zo hernieuwde Palestrina zijn nauwe band met dit magnifieke gebouw vol
schoonheid en grandeur, dat tot de dag van vandaag jaarlijks nog duizenden pelgrims en toeristen trekt.
Girolamo Frescobaldi Girolamo Frescobaldi (1583 - 1643) was een van de belangrijkste Italiaanse componisten van klaviermuziek van de late renaissance en de vroege barok. Frescobaldi werd geboren in Ferrara en bleek een muzikaal wonderkind. Dankzij lessen van zijn vader, die organist was, en hoforganist Luzzasco Luzzaschi ontwikkelde hij zijn talent voor ingenieus contrapunt en gewaagde harmonieën. Na een organistenpost in Ferrara vestigde hij zich in Rome, waar hij in 1608 organist werd van de Sint Pieter en zo een beroemdheid werd. Hij overleed in Rome en liet een imposant en invloedrijk oeuvre van muziek voor orgel en klavecimbel na.
Biografieën
Bonifacio Graziani Bonifacio Graziani (1604 1664) was afkomstig uit Marino. Hij werd in 1646 kapelmeester aan het Seminario Romano en de bijbehorende kerk van de Gesù, de moederkerk van de jezuïeten. In 1648 verschenen in een bloemlezing Graziani’s werken voor het eerst in druk. In 1650 publiceerde hij zijn eerste boek met polyfone motetten; daarop volgden meer collecties met polyfone en solomotetten, sommige in meerdere edities. In 1664 stierf Graziani in zijn geboorteplaats Marino. Paus Alexander VII verleende zijn erfgenamen een tienjarig drukprivilege voor de nagelaten werken van de componist.
Lorenzo Ratti Lorenzo Ratti (ca. 1589 1630) is geboren in Perugia, Umbrië. Hij werd opgeleid door zijn oom Vincenzo Ugolini.
Nadat hij koorknaap was geweest van de Cappella Guilia werkte hij als organist aan de kathedraal van Perugia, daarna was hij kapelmeester bij het Seminario Romano. Vervolgens werkte hij in dezelfde functie aan het Collegio Germanico en aan de San Luigi dei Francesi. Waarschijnlijk kwam hij later van 1623 tot 1629 terug als kapelmeester aan het Collegio Germanico. In 1629 was hij verantwoordelijk voor de muziek bij het Oratorio del Santissio Crodifisso. Hij volgde Antonio Cifra op als ‘Maestro di Cappella della Santa Casa’ in Loreto, maar een ziekte dwong hem om die post bijna gelijk alweer op te geven. Krap een maand voor zijn dood werd hij tot priester gewijd.
Domenico Mazzocchi Domenico Mazzocchi (1592 1665) was een Italiaanse componist van vocale muziek van de generatie na Claudio Monteverdi. Mazzochi was advocaat en studeerde compositie
bij Giovanni Maria Nanino (‘Nanini’) in Rome, en kwam als musicus in dienst bij kardinaal Ippolito Aldobrandini in 1621. Bekend werd hij als leverancier van vocale werken voor de pausen, met name voor kardinaal Maffeo Barberini, de latere paus Urbanus VIII.
Michelangelo Rossi Michelangelo Rossi (1602 - 1656) verliet zijn geboorteplaats Genua voor een carrière als violist, klavierspeler en componist in Rome. Rossi ontwikkelde zich tot een van de belangrijke componisten van de Italiaanse barok. Hij studeerde bij zijn oom Lelio de Rubeis, organist van de San Lorenzo in Genua. In 1624 vertrok Rossi naar Rome waar hij Girolamo Frescobaldi ontmoette, bij wie hij les neemt en met wie hij bevriend raakt. Tijdens zijn leven was Rossi vooral bekend als violist. Latere generaties kennen hem vooral als componist van klaviermuziek. Zijn muziek 15
Biografieën
is stilistisch verwant aan de muziek van Frescobaldi en Johann Jakob Froberger.
Ruggero Giovanelli Ruggero Giovanelli werd rond 1565 geboren in Velletri. Hij geldt als student van Palestrina, maar daarvoor is geen bewijs. Giovanelli werd – na verschillende andere functies – in 1594 wel diens opvolger als dirigent van de Cappella Giulia, en in 1599 ook zanger en dirigent van de Capella Sistina. Hij woonde en werkte tot aan zijn dood in 1625 in Rome. Terwijl Giovanelli’s geestelijke werken stilistisch eerder conservatief zijn, schreef hij talrijke madrigalen, villanellen en canzonetten die weliswaar de invloed van Palestrina verraden, maar toch proberen hun eigen muzikale weg te gaan.
Orazio Benevoli Orazio Benevoli (1605 - 1672) was een Frans-Italiaanse 16
componist bekend om zijn grootschalige meerkorige geestelijke werken. Een daarvan telt maar liefst achtenveertig vocale en instrumentale partijen. Benevoli werd geboren als zoon van een Franse bakker en zong als koorknaap aan de San Luigi dei Francesi in Rome (1617 - 1623). Later bekleedde hij diverse posten als kapelmeester, onder andere aan de Santa Maria in Trastevere. Na enige tijd als kapelmeester aan het hof van aartshertog Leopold Wilhelm van Oostenrijk werd hij koormeester aan de Santa Maria Maggiore en de Cappella Giulia van de Sint Pieter in Rome, de stad waar hij bleef tot aan zijn dood.
Gregorio Allegri Gregorio Allegri (1582 ‑ 1652) was een Italiaanse priester en componist van kerkmuziek. Hij was een belangrijke zanger en componist van het pauselijk koor na 1630.
Na zijn dood werd Allegri’s muziek in de Sixtijnse kapel nog steeds uitgevoerd en gekopieerd, zelfs tot in de negentiende eeuw. Allegri schreef in de stijl van Giovanni Pierluigi da Palestrina. Hij componeerde magnificats, motetten en andere kerkmuziek. Volgens sommige bronnen zou Allegri een castraat zijn geweest, maar op afbeeldingen staat hij meestal met een baard. Als hij castraat was geweest, zou hij deze nooit hebben kunnen krijgen. Zijn bekendste werk is het Miserere, dat nog jaarlijks op Goede Vrijdag in de Sixtijnse kapel uitgevoerd.
Biografieën
Uitvoerenden Alessandro Quarta Dirigent De activiteiten van dirigent en componist Alessandro Quarta concentreren zich voornamelijk op de muziek van renaissance en barok. Met zijn ensemble Concerto Romano wijdt Quarta zich aan de herontdekking van het Italiaanse, en met name het repertoire uit Rome tussen 1500 en 1700. Als zanger was hij actief bij een aantal vokale ensembles. In 2004 was hij gastcurator van het festival Musical nel Chiostro in Grossetto. Van 2007 tot 2011 was hij kapelmeester van het Pantheon in Rome; momenteel is hij kapelmeester aan de Santa Lucia al Gonfalone. Hij doceert ‘canto scenico’ (lyrische zang) aan de Scuola di Recitazione ‘Fondamenta’ in Rome en madrigaal en oratorium aan de zomeracademie van de Fondazione Italiana di Musica Antiqua
Foto: Concerto Romano
in Urbino. Bovendien gaf hij masterclasses ensemblezang, onder meer aan het conservatorio Licinio Refice in Frosinone (2013) en aan de Hochschule für Musik und Tanz in Keulen (2014). Sinds 2014 is hij gastdirigent van het vocale ensemble Ars Nova in Salamanca. Als musicoloog publiceerde hij muziek van de zestiende en zeventiende eeuw, onder meer samen het oratorium Mestissime Jesu van Marco Marazzoli (1602 - 1662) voor Analecta Musicologica (Deutsches Historisches Institut, Rome), en is hij medewerker aan
het Istituto Bibliografico Musicale italiano, waarvoor hij een anthologie met muziek uit Romeinse oratoria voorbereidt.
17
Biografieën
Concerto Romano Concerto Romano werd in 2006 opgericht door Alessandro Quarta naar aanleiding van een project rond de Romeinse componist Francesco Foggia (1603 - 1688). Sindsdien heeft het ensemble steeds consequent zijn koers uitgestippeld rond het repertoire uit het Rome van de zeventiende eeuw, dat tot dusver door niemand verder wordt ontgonnen. In 2009 gaf Concerto Romano tijdens de Tage Alter Musik in Herne voor de WDR zijn eerste concert in Duitsland en was daarna te gast bij internationale festivals en concertzalen in heel Europa. Terwijl het zich bewust blijft van alle aspecten van de historische uitvoeringspraktijk, behoudt Concerto Romano een typerend Italiaanse cultuur en vocale stijl en heeft het aandacht voor de specifieke (historische en actuele) uitvoeringsomstandigheden. Concerto Romano maakte radio-opnames voor de 18
WDR, Deutschlandfunk, Radio Vaticana, ORF, FranceMusique en de Spaanse en Litouwse radio. Cd-opnames voor het label Christophorus (Luther in Rome – Sacred Music for the Poor (2012) en Bernardo Pasquini’s La Sete di Christo (2014)) zijn genomineerd voor de Preis der Deutschen Schallplattenkritik en bekroond met de Belgische Caecilia Muziekprijs 2015 en de Franse Diapason d’Or Découverte 2016.
BiografieĂŤn
19
Serie Koren
Verwacht
Zo 30 apr 2017 Grote Zaal 15.00 uur
Collegium Vocale Gent Madrigalen van Monteverdi Enkele dagen voor zijn 70e verjaardag presenteert de Vlaamse dirigent Philippe Herreweghe met zijn Collegium Vocale Gent een programma geheel gewijd aan Claudio Monteverdi en zijn adembenemend mooie madrigalen. Monteverdi brengt op kunstige wijze elke nuance in de tekst muzikaal tot uitdrukking. Zelden zijn oorlog en liefde zo verhalend verklankt als in deze zettingen. Uit de rijke verzameling wereldlijke madrigalen van Monteverdi put Herreweghe vooral uit de achtste bundel. Deze draagt de titel Madrigali guerrieri et amorosi en is de bundel waarin Monteverdi de ‘stile concitato’ introduceert: de ‘geagiteerde stijl’. Fascinerend hoe pakkend deze muziek bijna vier eeuwen later nog altijd is. Programma: Claudio Monteverdi Madrigali dal sesto e ottavo libro: Sestina - Lagrime d’amante al sepolchro dell’amata / Dolcissimo uscignolo / Hor che’l ciel e la terra e’l vento tace / Altri canti di Marte e di sua schiera / Ohimè il bel viso / Lamento della ninfa: Non havea Febo ancora / Volgendo il ciel per l’immortal sentiero
20
Claudio Monteverdi
Serie Koren Seizoen 2017 – 2018 De beste koren uit België, Duitsland, Noorwegen, Estland, Engeland én Nederland bieden een brede blik op de rijke Europese koorcultuur. In deze concerten is de sfeer te proeven van Kerstmis in Noorwegen en van een Russisch-orthodoxe kathedraal met zinderende zestienstemmigheid. Of de uitgelaten muziek van het Midzomerfeest in Estland en de mooiste renaissancemuziek geschreven voor de Sixtijnse Kapel. Elk concert is een wereld op zich. vr 29 sep 2017 Collegium Vocale Gent De klankkathedraal van Schnittke za 14 okt 2017 Capella de la Torre + RIAS Kammerchor Echo’s van de Reformatie 19.00 uur college Reformaties en verbanden met het muzikale leven vr 3 nov 2017 Cappella Amsterdam Boetepsalmen – Het grootse gebaar van Schnittke wo 20 dec 2017 Noors Solistenkoor Rós - Kerstmis in Noorwegen ma 5 feb 2018 Ests Kamerkoor Arvo Pärt en de vocale rijkdom van Estland zo 4 mrt 2018 The Tallis Scholars Geïnspireerd door de Sixtijnse Kapel wo 18 apr 2018 Nederlands Kamerkoor Miserere
21
Verwacht
April za 15 apr / 20.15 uur Artemis Quartett Het romantische strijkkwartet do 20 apr / 12.30 uur Lunchconcert Ism Conservatorium van Amsterdam do 20 apr / 20.15 uur Nieuw Ensemble Just Playing zo 23 apr / 11.00 uur Vokalprojekt 31 Duizelingwekkende zangklanken zo 23 apr / 15.00 uur Symfonieorkest Conservatorium van Amsterdam De wind en de zee wo 26 apr / 20.15 uur Oumou Sangaré vr 28 apr / 20.15 uur Szymanowski Quartet + Kit Armstrong Kwintetten uit Polen en Tsjechië 22
za 29 apr / 20.30 uur Gaussian Curve Suso Sáiz + Suzanne Kraft
do 11 mei / 20.15 uur Calefax More Moving Music
zo 30 apr / 15.00 uur Collegium Vocale Gent Madrigalen van Monteverdi
vr 12 mei / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta Gentilhombre Pablo Sáinz Villegas
Mei do 4 mei / 21.00 uur Nederlands Kamerorkest Schuberts ‘Unvollendete’ op 4 mei za 6 mei / 19.00 uur college + 20.15 uur concert Holland Baroque + Lars Ulrik Mortensen Drama in de barok + COLLEGE zo 7 mei / 20.15 uur Sovjet-cinema: Arsenal Eric Sleichim & BL!NDMAN [strings] wo 10 mei / 20.15 uur Jörgen van Rijen + Daria van den Bercken Mad Hatters do 11 mei / 20.00 uur / Paradiso Muziekgebouw aan ’t IJ presenteert: Nederlands Blazers Ensemble Wonderlijke verhalen
za 13 mei / 15.00 uur De IJ-Salon Open IJ-Salon za 13 mei / 20.15 uur Cuarteto Casals Lichtvoetige Brahms
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
23