Wo 20 sep 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Serie Piano
Alexander Melnikov De verhalen van Debussy Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Serie Piano Wo 20 sep 2017 Grote Zaal 20.15 - 22.05 uur
Alexander Melnikov De verhalen van Debussy
ca. 45 minuten voor de pauze ca. 45 minuten na de pauze
Alexander Melnikov piano Alexander Melnikov bespeelt een Bechstein uit 1897 uit de collectie van Andriessen Piano’s-Vleugels.
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Programma
Claude Debussy (1862 - 1918) Préludes Livre 1 (1909 - 10) 1. Danseuses de Delphes (Danseressen van Delphi) 2. Voiles (Zeilen of Sluiers) 3. Le vent dans la plaine (De wind op de vlakte) 4. Les sons et les parfums tournent dans l’air du soir (De klanken en de geuren wervelen in de avondlucht) 5. Les collines d’Anacapri (De heuvels van Anacapri) 6. Des pas sur la neige (Voetstappen in de sneeuw) 7. Ce qu’a vu le vent d’ouest (Wat de westenwind zag) 8. La fille aux cheveux de lin (Het meisje met vlasblond haar) 9. La sérénade interrompue (De onderbroken serenade) 10. La cathédrale engloutie (De gezonken kathedraal) 11. La danse de Puck (De dans van Puck) 12. Minstrels (Minstrelen) Pauze Préludes Livre II (1910-12) 1. Brouillards (Nevels) 2. Feuilles mortes (Dode bladeren) 3. La Puerta del vino (De wijnpoort) 4. Les fées sont d’exquises danseuses (De feeën zijn verfijnde danseressen) 5. Bruyères (Heidestruiken) 6. Général Lavine. Excentric (Generaal Lavine. Zonderling) 7. Ondine (Ondine is een mythologische waternimf) 8. La terrace des audiences du clair de lune (Het terras voor toehoorders in maanlicht) 9. Hommage à Samuel Pickwick Esq.P.P.M.P.C. (Eerbetoon aan …) 10. Canope (een canope is een Oud-Egyptische urn) 11. Les tierces alternées (Alternerende tertsen) 12 Feux d’artifice (Vuurwerk)
3
Toelichting Sinds Bachs Wohltemperiertes Klavier heeft het getal 24 in de klaviermuziek een soort magische klank gekregen. Zoals een symfonisch componist negen symfonieën geschreven moet hebben, dient op de lijst van de pianocomponist een cyclus met het dubbeldozijn te prijken. Zo publiceerde Chopin zijn 24 Préludes voor de piano en ook andere componisten lieten zich verleiden cycli van 24 stukken te schrijven, waaronder Debussy en Sjostakovitsj. De magie heeft natuurlijk te maken met ons onbewuste verlangen naar compleetheid. Niet alleen de dag telt vierentwintig uren, maar ook ons westers toonstelsel kent zijn 24 majeur- en mineur-toonsoorten. De muziek weerspiegelt als het ware het grote kosmische verband – een beeld dat bijna zo oud is als onze beschaving. Toch is het vreemd dat juist Debussy vasthield aan die groepering van twee keer twaalf in de twee boeken met ieder twaalf preludes die hij in 1910 en 1913 uitbracht. Want was het niet juist Debussy die was begonnen dat oude toonstelsel te ondermijnen door modale en exotische toonsoorten te gebruiken, door de richtinggevende kracht van bepaalde akkoorden te bedwingen en door het idee van een statische – of op zijn minst pendelende – muziek te introduceren. Muziek die je niet gelijk bij de oren beetpakt om je willoos naar het slot te slepen, zoals bij Beethoven gebeurt. Traditie Vierentwintig verschillende toonsoorten zal zelfs de meest gescherpte luisteraar in de twee boeken van Debussy niet aantreffen. Toch knoopt Debussy bewust vaak bij de traditie aan. Zo laat hij zijn Danseuses de Delphes (nr. 1/I) beginnen met het slotakkoord van Chopins prelude in Bes majeur. Op het gebied van de literatuur 4
schroomde Debussy niet thema’s uit de hem vertrouwde negentiende eeuw te verwerken. In Ce qu’a vu le vent d’ouest (nr. 7/I) laat hij zich inspireren door een sprookje van Hans Christian Andersen. In het tweede boek komen de Londense Kensington Gardens voorbij in Les fées sont d’exquises danseuses (nr. 4/II); een scène ontleend aan de belevenissen van Peter Pan. Bovendien bewijst Debussy verderop zijn achting voor Charles Dickens door Samuel Pickwick, de voorzitter van de Pickwick Club uit diens beroemde feuilleton, te portretteren (nr. 9/II). Ook het dagelijks leven op straat probeerde Debussy hier en daar in noten te vangen. Zo tekende hij de rivaliserende Spaanse minnaars in La sérénade interrompue (nr. 9/I) ten voeten uit, net als de zwarte clowns uit Amerika in Minstrels (nr. 12 /I). Die laatsten zag Debussy met eigen ogen tijdens een vakantietrip in de Engelse kustplaats Eastbourne. In het tweede deel komt Debussy met een andere Amerikaanse clown op de proppen: de excentrieke, in Parijs opererende ‘General Lavine’, die lantaarns droeg aan zijn schouders en met zijn tenen piano kon spelen (nr. 6/II). Debussy benadrukt diens Amerikaanse karakter door een ‘cake-walk’ – een destijds populaire ‘negerdans’ – in de partituur door te laten klinken.
Toelichting
Andersoortige toonladders Op muzikaal gebied schuwde Debussy echter de met een Duitse hegemonie beladen negentiende eeuw zeer. Hij had als jongen van de grote nederlaag van het Franse leger bij Sédan en van de kortstondige Duitse bezetting van Parijs moeten horen. Zijn vader was in die broeierige jaren zelfs als ‘communard’ tot vier jaar gevangenis veroordeeld. Hoewel dit hem er niet vanaf hield tijdens zijn conservatoriumtijd Wagner enorm te bewonderen, keerde Debussy zich later af van alles wat naar Wagner rook. Zijn muzikale inspiratie zocht Debussy eerder in beelden, en als er dan toch geprefabriceerde muzikale elementen aan zijn muziek te pas moesten komen, speelde hij liever met exotische of modale toonladders waarmee hij het gangbare harmonische systeem kon ontwrichten dan met ‘Leitmotive’.
Debussy wilde het gangbare harmonische systeem ontwrichten In de negentiende eeuw was het namelijk gebruikelijk de spanning in de muziek op te bouwen door een specifiek gebruik van majeuren mineurakkoorden. Om hiervan los te komen neemt Debussy herhaaldelijk zijn toevlucht tot andersoortige toonladders. In Voiles (nr. 2/I) experimenteert hij bijvoorbeeld met de heletoonstoonladder die een uitgesproken statisch karakter heeft. Waarschijnlijk liet Debussy zich hiertoe inspireren door de Javaanse gamelanmuziek. Deze muziek klonk tijdens de
Wereldtentoonstelling in 1889 en boeide hem mateloos; hij keerde er telkens weer naar terug om te luisteren. Ook andere middelen greep Debussy aan om het majeur-mineur stelsel te doorbreken. Duidelijk aanwijsbaar is bijvoorbeeld het gebruik van middeleeuwse modi (kerktoonsoorten), die ook terug te vinden zijn in veel volksmuziek. De Spaanse muziek – ten tijde van Debussy en Ravel bijzonder in trek – zal iedereen bijvoorbeeld direct herkennen in het veelvuldig gebruik van de zogenoemde ‘frygische’ modus, al zal niet iedereen direct deze muzikale term erbij weten te noemen. Mooi is het modale aspect te horen aan het begin van de tiende prelude La cathédrale engloutie (nr. 10/I). De piano imiteert hier het gregoriaans gezang van de monniken van de verdronken kathedraal van Ys. Eenmaal per jaar bij heel laag tij en dichte mist wordt hun gezang waargenomen en rijzen de contouren van het grootse kerkgebouw uit zee op. Prachtig zoals Debussy hier zowel het gregoriaans, als de mistigheid en het klokgelui in modale toonreeksen weet te vangen. De twee boeken met Préludes vormen een hoogtepunt in Debussys pianomuziek door een heel eigen benadering van het instrument. Hij vernieuwde de technische mogelijkheden enorm en weet uit het instrument klanken te toveren die voordien ongekend waren. Tekst toelichting: Kees Arntzen
5
Biografieën Componist Claude Debussy Claude Debussy (1862 – 1918) werd geboren in Saint-Germain-en-Laye, een voorstad van Parijs. Hij bleef zijn hele leven een echte Parijzenaar die niet graag zijn stad verliet. Zelfs tijdens zijn betaalde verblijf in Rome – dat hij zich met veel moeite had verworven door het winnen van de felbegeerde ‘Prix de Rome’ – wist hij niet hoe vlug hij weer terug moest zijn in de Franse hoofdstad. Hij spijbelde tussentijds twee maanden om in Parijs te kunnen zijn en bekortte dit verblijf uiteindelijk met een heel jaar. Thuis leefde hij als een bohémien die regelmatig bij zijn vrienden op de stoep stond om geld. Zijn beruchte lompe gedrag zette daarbij ook nog eens veel vriendschappen op het spel. Met krantenpublicaties over muziek, die hij publiceerde onder de nom-de-plume ‘Monsieur Croche’ (Mijnheer Achtstenoot), wist hij net als 6
zijn voorganger Berlioz af en toe wat bij te verdienen. Met een aantal vrouwen woonde hij ongetrouwd samen. Pas zijn huwelijk met Emma Bardac, telg uit een rijke joodse familie, leek hem definitief uit de geldzorgen te houden. Het bezorgde hem zijn grootste schat: zijn dochtertje Chou-Chou, geboren in 1905. Zij zou haar in 1918 overleden vader met slechts een jaar overleven, als gevolg van difterie.
De laatste jaren moest Debussy toch vooral weer zijn eigen geld verdienen. Een rijke oom had zijn nichtje Emma wegens het huwelijk onder haar stand onterfd; een onvoorziene tegenslag. Debussy, ondertussen wereldberoemd, maakte ondanks zijn slechte gezondheid internationale concertreizen die hem onder meer naar Den Haag en Amsterdam voerden.
Biografieën
Uitvoerende Alexander Melnikov Piano De Russische pianist Alexander Melnikov (1973) haalde zijn diploma aan het conservatorium van Moskou en staat bekend om zijn meestal ongewone muzikale keuzes en programmering. In Moskou trok Melnikov al op jonge leeftijd de aandacht van de grote pianist Svjatoslav Richter, die hem uitnodigde op te treden op zijn festivals in Rusland en Frankrijk. In 1991 wist hij in de prijzen te vallen van het Koningin Elizabeth Concours in Brussel. Al vroeg raakte Melnikov in de ban van de historische uitvoeringspraktijk. Hij treedt regelmatig op met ensembles die hierin gespecialiseerd zijn, waaronder het Freiburger Barockorchester en de Akademie für Alte Musik Berlin. In het seizoen 2015-16 bracht hij het programma The Man
foto: Marco Borggreve
with the Many Pianos, waarin hij een solorecital gaf op drie verschillende instrumenten uit verschillende stijlperiodes. Zijn veelgeprezen opname van 24 Preludes en Fuga’s van Sjostakovitsj, die in 2010 verscheen, viel regelmatig in de prijzen en kreeg onder andere de BBC Music Magazine Award toegekend. In 2012 bracht Melnikov deze ten gehore
in het Muziekgebouw en sindsdien staat hij hier regelmatig op het podium. Als solist trad hij op met orkesten als het Koninklijk Concertgebouworkest, Rotterdams Philharmonisch, Gewandhausorchester Leipzig en de BBC Philharmonic onder leiding van dirigenten als Charles Dutoit, Paavo Järvi, Philippe Herreweghe en Valery Gergiev. 7
Serie Piano
Verwacht
Wo 11 okt 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Benjamin Grosvenor Hommage aan de piano ‘I’m not that talented’, zei de Engelse pianist Benjamin Grosvenor al eens in alle bescheidenheid. Ondertussen was hij de jongste solist ooit tijdens de Proms, won hij in één jaar twee Gramophone Awards en noemde het toonaangevende Franse muziektijdschrift Diapason zijn jongste cd ‘de overtreffende trap van een hommage aan de piano’. Tijdens zijn debuut in onze pianoserie speelt hij een gewaagd programma met onder andere Alban Bergs prachtige Sonate op. 1 en Brahms’ Vier Klavierstücke op. 119. Grosvenors keuze voor Ravels uitdagende Gaspard de la nuit getuigt van durf en muzikaliteit. Programma: Johann Sebastian Bach Franse Suite nr. 5 BWV816 / Johannes Brahms Vier Klavierstücke op. 119 / Brett Dean Hommage à Brahms / Claude Debussy Prélude à l’aprèsmidi d’un faune (arr. Leonard Borwick/George Copeland) / Alban Berg Sonate op. 1 / Maurice Ravel Gaspard de la nuit
8
Benjamin Grosvenor foto: Patrick Allen/Opera Omnia
Serie Piano
Verwacht
Zo 28 okt 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Ralph van Raat Tan Dun: water en vuur De Chinese componist Tan Dun bereikte een megapubliek met zijn bekroonde scores voor films als Crouching Tiger, Hidden Dragon. Ook zijn orkestwerken en opera’s klinken wereldwijd in concertzalen. Minder bekend is Tan Duns sprankelende, kleurrijke oeuvre voor piano solo. Meesterpianist Ralph van Raat zet deze compleet op cd, onder bezielende begeleiding van de componist. Vanavond speelt hij ze live. The Fire Sonata schreef Tan Dun speciaal voor Van Raat. Programma: Tan Dun Eight Memories in Water Color / Traces / C-A-G-E / Dew, Fall, Drops / The Fire Sonata (Nederlandse première) / The Banquet Sonata (Nederlandse première)
Ralph van Raat & Tan Dun
9
Verwacht
September do 21 sep / 12.30 uur Lunchconcert Ism Prinses Christina Concours do 21 sep / 20.15 uur Het Collectief + Reinbert de Leeuw Pierrot Lunaire vr 22 sep / 20.15 uur Cappella Amsterdam Schwanengesang za 23 sep / 20.15 uur Belcea Quartet De dood en het meisje do 28 sep / 20.15 uur Homo Instrumentalis Silbersee
Oktober zo 1 okt / 11.00 uur / Kleine Zaal Ere Lievonen + Maarten Havinga Fokker-orgel XL!
13.30 + 15.30 uur / Kleine Zaal Kras (2-4) Alle Hoeken van de Kamermuziek
zo 1 okt / 20.15 uur PRJCT Amsterdam De troost van Stabat Mater
15.30 uur 3ACH, a stairway to heaven (6+) Zonzo Compagnie + Oorkaan
wo 4 okt / 20.15 uur Nederlands Kamerkoor + Peter Dijkstra Vespers van Rachmaninov
do 5 okt / 20.15 uur Nieuw Ensemble Omwentelingen
zo 8 okt / 20.15 uur Avital meets Avital Vernieuwende klankkleuren wo 11 okt / 20.00 uur / Atriumzaal Les in jazz Vera Vingerhoeds
Huil van de Wolff vr 6 okt / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta + Alexander Sitkovetsky De roep van de violen
vr 29 sep / 20.15 uur Collegium Vocale Gent De klankkathedraal van Schnittke
za 7 okt / 14.15 uur De IJ-Salon Mails van vroeger
za 30 sep / 20.15 uur Busch Trio De mooiste Tsjechische pianotrio’s
za 7 okt / 20.15 uur Pierre Hantaï Carte blanche: Domenico Scarlatti
10
Kijk Muziek! zo 8 okt
Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
11