Vr 29 sep 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Serie Koren
Collegium Vocale Gent De klankkathedraal van Schnittke Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Serie Koren Vr 29 sep 2017 Grote Zaal 20.15 - 21.55 uur
Collegium Vocale Gent De klankkathedraal van Schnittke
ca. 40 minuten voor de pauze ca. 40 minuten na de pauze
Kaspars Putniņť dirigent Jan Michiels piano
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Programma
György Kurtág (1926) uit Játékok vol. 6 (1997) ·· Versetto ‘Temptavit Deus Abraham’ (Apocryphal organum) * Alfred Schnittke (1934 - 1998) uit Sonate voor piano nr. 1 (1987) ·· Lento * György Ligeti (1923 - 2006) uit Études, eerste boek (1985) ·· Automne à Varsovie * Lux aeterna, à 16 (1966) uit Études, tweede boek (1988 - 1994) ·· L’escalier du diable * Alfred Schnittke uit Sonate voor piano nr. 1 ·· Allegro * György Kurtág uit Játékok, vol. 6 ·· Apocriefe hymne (op de wijze van Schnittke) * Pauze Alfred Schnittke Concerto voor koor (1984 - 1985) * voor piano solo
3
Toelichting De muziek van György Ligeti, György Kurtag en Alfred Schnittke klinkt telkens behoorlijk verschillend en herkenbaar. Maar als quasi-generatiegenoten hebben de componisten met elkaar gemeen dat ze elk op een heel persoonlijke manier een plek hebben gezocht in de nieuwe muziek van de tweede helft van de twintigste eeuw. Getekend door de oorlog en de Holocaust (Ligeti) en door de beperkende politieke greep op nieuwe muzikale ontwikkelingen in het voormalige Oostblok, getuigen hun werken op dit programma allemaal van een intelligente omgang met tradities uit het verleden, die op een radicale en krachtige manier opnieuw geïnterpreteerd worden.
Alfred Schnittke Alfred Schnittke maakte internationaal furore met een aanpak die hij zelf als ‘polystilistiek’ bestempelde: hij bouwt zijn werken op als een dramatische confrontatie van muzikaal materiaal uit heel verschillende stijlen en historische periodes. Zijn vijf Concerti grossi putten evenzeer uit de barokke stijl van Vivaldi als uit Mahleriaans materiaal, en voor zijn Derde strijkkwartet haalt hij alle materiaal uit drie historische citaten: van Orlandus Lassus, Ludwig van Beethoven en het DSCH-motief (de noten D-Es-C-B) dat Sjostakovitsj als muzikale handtekening gebruikte. Door dat materiaal in een filmische montageachtige structuur – vaak heel bruusk – tegen elkaar uit te spelen, ontstaat er een aparte spanning. 4
Onder de speelse oppervlakte schuilt er bij Schnittke echter steeds een zeer donkere, expressieve en emotionele intensiteit. In de werken op dit programma, waar alle polystilistiek afwezig is, komt die emotionele kern des te sprekender naar voren. Toen hij een deel van zijn Concerto voor koor bewerkte voor strijkkwartet (op vraag van het Kronos Quartet), gaf hij die bewerking de treffende titel Songs where every verse is filled with grief. Die impliciete tragische ondertoon hoor je door Schnittkes hele oeuvre heen, of hij nu polystilistisch tussen allerlei referenties schippert, Schönberg-achtige wrange dissonantie opzoekt of op een heel persoonlijke manier aanknoopt bij de traditie.
Onder de oppervlakte schuilt bij Schnittke een zeer donkere en expressieve intensiteit. Het Concerto voor koor, zijn meest ambitieuze koorwerk, sluit aan bij een heel specifieke traditie. Het koorconcerto heeft als genre wortels in de Russische
Toelichting
muziek die tot ver in de achttiende eeuw teruggaan. Met wat wij ‘concerto’ noemen heeft het niets te maken, wel met vocale religieuze muziek uit de Russischorthodoxe eredienst. Heel wat componisten schreven een uitgebreide koorcyclus in die lijn, wat vooral in de negentiende eeuw tot veel activiteit leidde. Die traditie kwam echter vrij abrupt tot een einde met de communistische revolutie in 1917, toen voor religieuze muziek in het officiële muziekleven plots geen plaats meer was. De Vespers van Sergej Rachmaninov – uit hetzelfde jaar als de Oktoberrevolutie – sluiten zo als het ware een heel tijdperk in de Russische muziek af, waar meer dan een halve eeuw later Schnittke weer bij aanknoopt. Schnittke koos niet voor Bijbelse teksten maar voor de mystieke poëzie van de tiende-eeuwse monnik Gregor van Narek. De melodische formules en de passionele koorklank van het Concerto voor koor klinken bij momenten opvallend traditioneel, diep geworteld in de Russischorthodoxe traditie. Maar de uitgesproken dissonanten in het werk wijzen zowel naar de Russische sonoriteit als naar de modernistische erfenis en naar de sombere emotionele kern die onder dit alles verscholen ligt. Tegenover de passionele, zinderende koorklank staat de strakke stijl van Schnittkes Eerste pianosonate waarvan de scherpe dissonanten de draad van de modernistische vernieuwingen van Schönberg en Stravinsky opnemen: schijnbaar koeler, maar ongenadig intens.
György Kurtág Een zelfde voorliefde voor muzikaal understatement kenmerkt de muziek van György Kurtág. Een constante door zijn oeuvre heen zijn de talloze minuscule pianostukjes die hij sinds 1973 bundelt onder de titel Játékok (Spelen). Hoe bondig ook, deze stukjes zijn tegelijk net zo persoonlijk als dagboekfragmenten. Ze formuleren kernachtig materiaal en technieken die in andere composities worden uitgewerkt en gaan volop de dialoog aan met andere muziek en bewonderde componisten: met de voor een Hongaar onontkoombare Béla Bartók, met de modernistische erfenis, met tijdgenoten (waaronder Schnittke) maar ook oudere bakens als Bach en in dit geval ook met middeleeuwse muziek.
György Ligeti Kurtágs landgenoot György Ligeti (1923 - 2006) geldt als een van de grote internationale boegbeelden van de tweede helft van de twintigste eeuw. Zoals alle Hongaarse componisten van zijn generatie had hij Béla Bartók als voorbeeld, maar algauw zou hij zich verwijderen van de folkloristische inspiratie en meer zijn fascinatie voor abstractere modernistische modellen opzoeken. 5
Toelichting
Dit botste echter met de beperkingen die het communistische regime oplegde. In 1956, na het mislukken van de Hongaarse opstand, vluchtte Ligeti naar het Westen, waar hij al snel uitgroeide tot een van de centrale figuren van zijn generatie. De ‘micropolyfone’ compositiestijl die hij in de jaren 1960 ontwikkelde was spraakmakend. Hierbij lossen de individuele partijen op en worden onhoorbaar door de dichte verstrengeling van stemmen. Lux Aeterna is een perfect voorbeeld van die stijl: het klankweefsel wordt met een heel traditionele techniek (een canon) opgebouwd, maar is tegelijk zo compact en dicht (in dit geval door het 16-stemmige koor), dat het effect voor de luisteraar dat van een amorfe klankwolk lijkt. Maar in werkelijkheid bestaat het werk niettemin uit een nauwgezet weefsel van elkaar imiterende muzikale lijnen. De werken uit Ligeti’s micropolyfonieperiode bereikten op een ongewone manier een groot publiek toen Stanley Kubrick fragmenten uit Atmosphères, Lux Aeterna en het Requiem opnam in de soundtrack van 2001: A Space Odyssey. In de jaren 70 ging Ligeti meer eclectisch te werk. Zijn ontdekking van allerlei niet-westerse muziektradities inspireerde hem tot een open stijl waarin hij op een even intelligente als persoonlijke manier diverse invloeden mengde: zijn Hongaarse wortels, de erfenis van de klassieke muziektraditie, de delirische notenvloed van Conlon Nancarrows automatische pianola-etudes en de ritmische en melodische grillen van Afrikaanse, Aziatische en Latijns-Amerikaanse muziek. 6
Ligetis Etudes voor piano combineren extreme virtuositeit – de toonladderfiguren in Automne à Varsovie en L’escalier du diable stijgen en dalen zo snel dat je er hoogtevrees aan zou overhouden – met een veellagige muzikale inhoud waarin als het ware Chopin en complexe Afrikaanse ritmische patronen met elkaar verzoend worden. Tekst toelichting: Maarten Beirens
Liedteksten György Ligeti Lux aeterna Lux aeterna luceat eis, Domine, cum sanctis tuis in aeternum, quia pius es. Requiem aeternam dona eis, Domine; et lux perpetua luceat eis.
Eeuwig licht Eeuwig licht verlichte hen, Heer, met uw heiligen in eeuwigheid, want Gij zijt barmhartig. Geef hun eeuwigdurende rust, Heer, en eeuwig licht verlichte hen.
Alfred Schnittke Concerto voor koor tekst: Gregorius van Narek (Grigor Narekatsi) I О Повелитель сущего всего, Бесценными дарами нас дарящий, Господь,творящий все из ничего, Неведомый,всезнающий,страшащий, И милосердный,и неумолимый, Неизреченный и непостижимый, Невидимый,извечный, необъятный, И ужасающий,и благодатный,
O Heerser over al het levende Zijn ons kostbare geschenken gevend, uit het niets scheppende God, mysterieus, alwetend,beangstigend, barmhartig en onverbiddelijk, onuitspreekbaar, ondoorgrondelijk onzichtbaar, eeuwig, grenzeloos. schrikwekkend en weldadig.
Непроницаем Ты,неосязаем И безначален Ты,и нескончаем Ты-то единственное,что безмерно, Что в мире подлинно и достоверно, Ты – то,что нам дает благословенье, Ты – полдень без заката,свет без тени, Единственный для нас родник покоя, Что просветляет бытие мирское.
U bent onpeilbaar en ongrijpbaar, zonder begin en zonder eind, U bent de enige die onmeetbaar is, die echt en waarachtig in de wereld is. U bent het die ons zegent, U bent de dag zonder duisternis, licht zonder schaduw, onze enige bron van vrede, die ons tijdelijk bestaan verlicht.
7
Liedteksten
И безграничный Ты,и вездесущий, Ты и сладчайший мед и хлеб насущный, Неистощимый клад,пречистый дсщдь, Вовек неиссякающая Мощь. Ты и хранитель наш и наставитель. Недуги наши знающий целитель, Опора всех,всевидящее зренье, Десница благодатного даренья, Величьем осиянный,всем угодный, Наш пастырь неустанный, царь Беззлобный, Всевидящий,и днем и ночью бдящий, Судья,по справедливости судящий, Взгляд негнетущий,голос утешенья, Ты – весть,несущая успокоенье. Твой строгий перст,всевидящее око Остерегают смертных от порока. Судья того,что право и неправо, Не вызывающая зависть слава. Ты – светоч наш,величие без края, Незримая дорога,но прямая. Твой след невидим, видима лишь милость, Она с небес на землю к нам спустилась. Слова,что я изрек Тебе во славу, Бледнее слов,которые бы мог Услышать Ты,о Господи, по праву, Когда б я не был речью столь убог. Г осподь благословенный,восхваленный, Восславленный всем сущим во вселенной, Все то,что нам достигнуть суждено, Твоим внушеньем мудрым рождено.
8
U bent onbegrensd en alomtegenwoordig, onze zoetste honing en dagelijks brood, onuitputtelijke schat, puurste regen, onvermoeibare kracht. U bent onze beschermer en gids, de arts, die ons lijden kent, een ieder ondersteunend, een alziend oog, een overvloedig schenkende hand, stralend van grootsheid, allen verwelkomend, onze nooit vermoeide herder, goedgunstige koning, dag en nacht over ons wakend, rechtvaardige rechter, wiens blik niemand onderdrukt, een troostende stem, een vrede brengende boodschap. Uw strenge hand en alziend oog, beschermen ons stervelingen voor onvolmaaktheid, een rechter van goed en kwaad, de overwinning die geen haat opwekt, U bent ons licht, grootsheid zonder einde, een onzichtbare, maar rechte weg, Uw sporen zijn onzichtbaar, alleen Uw goedheid is zichtbaar, ze daalt vanuit de hemel neer over ons op aarde. De woorden die ik ter verheerlijking van U uitspreek, zijn te zwak om U waardig te zijn, o God, maar mijn spraak is te gering, geprezen en gezegende God, verheerlijkt door alle leven in het universum, alles wat het lot ons brengen zal, is uit Uw wijze raad geboren.
Liedteksten
О Господи,дорогу очищенья Ты мне в моих сомненьях указуй И,приведя меня к вратам спасенья. У довлетворись и возликуй.
O Heer, toon mij in mijn twijfel de weg van de reinheid, en leid mij naar de poorten van de verlossing, wees tevreden en verheug U. Halleluia
Цель песнопенья Твоего раба – Не славословье и не восхваленье, Мои слова ничтожные – мольба, Которой жажду обрести спасенье.
Het doel van het loflied Uwer dienaar, is niet een triomf- of overwinningslied, mijn onwaardige woorden zijn maar een gebed, waarmee ik op verlossing hoop.
II Собранье песен сих,где каждый стих Наполнен скорбью черною до края, Сложил я - ведатель страстей людских, Поскольку сам в себе их порицаю. Писал я,чтоб слова дойти могли До христиан во всех краях земли. Писал для тех,кто в жизнь едва вступает, Как и для тех,кто пожил и созрел, Для тех,кто путь земной свой завершает И преступает роковой предел. Для праведных писал я и для грешных, Для утешающих и безутешных, И для судящих,и для осужденных, Для кающихся и грехом плененных, Для добродеятелей и злодеев, Для девственников и прелюбодеев, Для всех:для родовитых и безбожных, Рабов забитых и князей вельможных, Писал я равно для мужей и жен,
Deze liederen, tot aan de rand gevuld met zwarte treurnis, dichtte ik, een expert in menselijke passies, aangezien ik deze in mijzelf veracht. Ik schreef ze, zodat mijn woorden, de christenen in alle hoeken van de aarde konden bereiken. Ik schreef voor allen die net in het leven stappen, voor hen, die al lang geleefd hebben en gerijpt zijn, en voor hen die hun aardse reis spoedig zullen volbrengen en bereid zijn de hoopvolle grens te overschrijden. Ik schreef voor de rechtschapenen en de zondaars, voor de hoopvollen en de troostelozen, voor de rechters en de veroordeelden, voor de berouwvollen en de door zonden gebondenen, voor de goeden en de kwaden, voor de kuisen en de ontrouwen, voor allen: de hooggeborenen en de goddelozen, voor slaven en prinsen. Voor mannen en vrouwen, 9
Liedteksten
Тех,кто унижен,тех,кто вознесен, Для повелителей и для угнетенных, Для оскорбителей и для оскорбленных, Для тех,кто утешал и был утешен.
voor gedegradeerden en rijzenden. Voor heersers en onderdrukten, voor misbruikers en misbruikten, voor troostenden en getroosten.
Писал равно для конных и для пеших.
Ik schreef evenzeer voor hen te paard als voor hen te voet, voor de armen en de rijken, voor de stedelingen en wilde bergbewoners, voor de hoogste heersers, die alleen door God berecht worden; voor de ijdelen en de vromen, voor de monniken en de kluizenaars.
Писал равно для малых и великих, Для горожан и горцев полудиких, И для того,кто высший властелин, Которому судья лишь бог один; Для суетных людей и для благих, Для иноков,отшельников святых. И строки,полные моим страданьем, Пусть станут для кого-то назиданьем. Пусть кающийся в черном прегрешеньи Найдет в моих писаньях утешенье. Пусть обратит мой труд, мое усердье Себе во благо человек любой. И стих мой,став молитвой и мольбой, Да вымолит господне милосердье. III Всем тем,кто вникнет в сущность скорбных слов, Всем, кто постигнет суть сего творенья, Дай,Боже,искупление грехов, Освободи от пагубных оков Сомнениям значит,преступленья. Желанное даруй им отпущенье, Пусть слезы их обильные текут, И голосом моим они моленье Тебе угодное да вознесут, К Тебе да вознесется их мольба
10
Mogen deze verzen, vervuld van mijn lijden, een gids zijn voor iedereen. Moge hij die zijn zwarte zonden berouwt, troost vinden in mijn woorden. Moge iemand mijn werk en moeite ten goede gebruiken. Mogen mijn verzen, veranderd in een gebed en smeekbede, Gods barmhartigheid brengen. O Heer, vergeef de zonden van allen, die het wezen van deze woorden begrijpen van allen, die de betekenis van deze treurige woorden verstaan. Bevrijd hen van de verderfelijke ketenen van de twijfel,die gelijk zijn aan de zonde. Schenk hen de verlossing waar ze naar verlangen en laat hun tranen overvloedig stromen. Moge hun gebed, via mijn stem uitgesproken, U behagen, en moge zij ook voor mij,
Liedteksten
И за меня,за твоего раба. Пусть, Боже,на рабов Твоих покорных, На всех раскаявшихся,кто прочтет С участьем книгу этих песен скорбных, Твой свет и благодать да снизойдет!
Uw dienaar, een gebed uitspreken. Heer, moge Uw licht en goedheid neerdalen over Uw gehoorzame slaven, over alle berouwvollen die dit boek van treurige liederen met genegenheid lazen.
И если примешь тех,кто вслед за мной Придет к тебе с моей мольбой усердной, Врата своей обители святой Открой и мне,о Боже милосердный. И если слезная моя мольба Прольется,словно дождь,грехи смывая, То и меня,ничтожного раба, Омоет пусть его вода живая.
Wanneer U allen zult ontvangen, die tot U komen via mijn vurig gebed, open dan de poorten van Uw heilige tempel ook voor mij, barmhartige God. En wanneer mijn gebeden en mijn tranen vallen als een regen en de zonden wegwassen, moge dit water des levens dan ook mij, Uw minderwaardige slaaf, reinigen.
И если Ты спасешь,о Боже,всех, Согласных с мыслью мною изреченной Ты И меня.простив мой тяжкий грех, Спаси,о Господи благословенный.
En wanneer U, Heer, al diegenen redt, die met mijn gedachten instemmen, vergeef mij dan mijn diepe zonden, en red ook mij, gezegende God. Wanneer mijn liederen ook in andere zielen gedachten doen opwekken die U behagen, onthoud mij dan niet van Uw genade, o hemelse Vader.
И если песнь моя в душе иной Родит Тебе угодные понятья, Ты И меня,Отец небесный мой, Не обдели своею благодатью. И если те,кто мой постигнет стих, Возденут ввысь дрожащие десницы - Пусть боль стенаний горестных моих С молитвой чистой их соединится И если сказанные в книге сей Тебе мои угодны будут речи, То в многощедрой милости своей Будь милосерден и к моим предтечам.
En wanneer zij, die mijn verzen begrijpen, hun trillende handen opheffen, moge mijn treurig gesteun zich dan mengen met hun rein gebed. En wanneer de woorden, uitgesproken in mijn boek, U bevallen, wees dan in Uw grote goedheid ook genadig over mijn voorvaderen.
И если поколеблется,скорбя, В священной вере некто,духом нищий, Пусть он,воспрянув,в книге сей отыщет Опору,уповая на Тебя.
En wanneer iemand, arm van geest, door verdriet aan zijn geloof twijfelt, moge hij steun in dit boek vinden in zijn vertrouwen in U. 11
Liedteksten
Коль маловер однажды устрашится, Что храм его надежд не устоит, Пусть этот шаткий храм Твоя десница Строками книги скорбной укрепит. Когда недугом мучимый жестоко Почти утратит кто-то с жизнью связь, Пусть обретет он силу в этих строках И возродится вновь,Тебе молясь. И если смертный страх или сомненье Вдруг овладеют кем-то из людей, Пусть в книге он найдет успокоенье, Найдет покой по благости Твоей.
Wanneer iemand, zwak van geloof, door angst overvallen wordt, en het bouwwerk van zijn hoop ziet instorten, moge Uw hand dit wankele gebouw dan verstevigen met de regels van mijn treurige boek. Wanneer iemand door ziekte vreselijk lijdt, en de verbinding met het leven bijna verliest, moge hij dan de kracht vinden in deze regels om op te staan en tot U te bidden. Wanneer dodelijke angst of twijfel Iemand plotseling overvallen, moge hij vertroosting vinden in dit boek en vrede door Uw goedheid.
И если груз грехов неискупленных Потянет в пропасть грешника, пусть он Всей сутью слов.Тобою мне внушенных, Спасен навеки будет и прощен. И если где-то грешник есть,который Не минет сатанинской западни, – Дозволь,чтоб труд мой был ему опорой И сам безумца светом осени.
En wanneer de last van verderfelijke verlangens de zondaar in de afgrond trekt, moge hij, door de woorden die U mij inblies, voor eeuwig verlost en gered worden. En wanneer er ergens een zondaar is, die niet aan de duivelsval ontkomt, laat mijn werk dan tot een steun voor hem zijn en de waanzinnige door Uw licht verhelderd worden.
И если кто-то в гибельной гордыне Слова святых молитв забыть готов, –
En wanneer iemand in zijn fatale trots, bereid is de woorden van de heilige gebeden te vergeten, sta mij toe hem terug te brengen bij het heilige geloof door de kracht van de door U geschonken woorden. En laat mij diegenen die, in duivelse blindheid, verblijven in hun verachtelijke leegheid, terugbrengen tot de Eucharistie en het Kruis door dit boek van treurige liederen.
Дозволь, чтоб я верну л его к святыне Могуществом Тобой внушенных слов. И тех,кто в сатанинском ослепленьи Уверует в презренную тщету, Мне книгой скорбных этих песнопений Дозволь вернуть к причастью и кресту.
12
Liedteksten
И ураган неверия,взметенный, Как над водой.над душами людей, Смири моею песней,вдохновленной Божественною милостью Твоей. IV Сей труд,что начинал я с упованьем И с именем Твоим, Ты заверши, Чтоб песнопенье стало врачеваньем, Целящим раны Тела и души. И если труд мой скромный завершится С Твоим благословением святым, – Пусть дух господень в нем соединится Со скудным вдохновением моим.
En moge mijn lied, alleen door Uw goddelijke genade ingeblazen, De storm van ongeloof kalmeren die over de zielen van de mensen wervelt als over het water. Voltooi dit werk dat ik in mijn hoop en in Uw naam begonnen ben, zodat mijn gezang in een medicijn verandert dat lichamelijke en geestelijke wonden genezen kan.
Тобой дарованное озаренье Не погаси.
En wanneer mijn bescheiden werk voltooid is met Uw barmhartige zegen, moge de Heilige Geest daarin zich dan verenigen met mijn bescheiden inbreng. Vernietig de door U geschonken bevrijding niet.
Мой разум не покинь, Но вновь и вновь приемли восхваленья От Твоего служителя. Аминь.
Verlaat mijn verstand niet, maar ontvang, steeds weer, de lofliederen van Uw dienaar. Amen! vertaling: Martine Mussies Met dank aan het AVROTROS Vrijdagconcert
13
Biografieën Componisten Alfred Schnittke
Alfred Schnittke (1934 1998) begon zijn muzikale opleiding in Wenen, maar zette deze na drie jaar voort aan het Conservatorium in Moskou waar hij later ook les gaf. Hij was daar leraar instrumentatie van 1962 tot 1972. Daarna werd hij zelfstandig componist, en schreef muziek voor meer dan zestig films. Schnittkes vroege composities zijn 14
sterk beïnvloed door het naoorlogse serialisme. Al snel vond hij deze stijl onbevredigend en zocht hij zijn eigen weg door de muziekgeschiedenis. Zijn al dan niet parodistisch gebruik van verschillende stijlen en vormen leidde tot het polystilisme. Hij groeide daarmee uit tot een van de meest gespeelde componisten van de twintigste eeuw. Hij werd geïnspireerd door een groot aantal vooraanstaande uitvoerders, waaronder Mstislav Rostropovitsj, die zich inzette op zijn twee Celloconcerten wereldroem te verschaffen. Vanaf 1980 kreeg Schnittkes muziek meer en meer internationale aandacht. Hij ontving veel awards en eremedailles. Hij componeerde in totaal negen symfonieën, zes concerti grossi, concerti voor viool, cello, piano, strijkkwartetten, kamermuziek, balletten, koorwerken en drie opera’s. De eerste opera Life with an Idiot ging in Amsterdam in première in april 1992.
György Kurtág
foto: Felvégi Andrea
De Hongaarse György Kurtág (1926) was als componist een laatbloeier. Hoewel hij al in de jaren zeventig en tachtig inmiddels alom erkende meesterwerken schreef zoals Berichten van de overleden R.V. Troesova en het Dubbelconcert voor cello en piano, kwam de werkelijke erkenning pas later. Kurtág verbleef achtereenvolgens in Wenen, Berlijn, Amsterdam en Parijs. Al snel
Biografieën
werd hij beroemd met zijn muzikale taal waarin concentratie samengaat met een grote aandacht voor klankschoonheid. In zijn werk waart de geest rond van zijn Hongaarse leermeesters Sandor Veress en Ferenc Farkas, maar ook van zijn Parijse docenten Darius Milhaud en Olivier Messiaen, en bovendien van de door hem bewonderde Anton Webern. Samen met zijn vrouw Márta trad hij veelvuldig op als pianoduo, en hij bouwde een reputatie op als leraar kamermuziek aan de Muziekacademie in Boedapest en tijdens masterclasses over de hele wereld.
György Ligeti
foto: Schott Promotion-H.J. Kropp
György Ligeti (1923 2006) werd geboren in Transsylvanië en studeerde vanaf 1942 in Boedapest. In 1956 ontvluchtte hij zijn land na de door de Russen neergeslagen Hongaarse opstand, en uiteindelijk werd hij Oostenrijks staatsburger.
belangrijkste inspirator was de in 1940 uit Boedapest vertrokken Béla Bartók. Net als zijn grote voorbeeld deed Ligeti onderzoek naar de Hongaarse en Roemeense volksmuziek en componeerde aanvankelijk in een aan Bartók verwant idioom. In de vroege jaren zestig verraste hij de complete westerse avantgarde met werken als Atmosphères en Lux Aeterna waarin micropolyfonie een belangrijke rol speelde en waarin de klanken behandeld werden als vlakken en als klanknevels. Na een diepe crisis in de jaren zeventig ontstonden werken zoals de absurdistische opera Le grand macabre waarin de melodie weer een rol speelde. Ook begon het verleden via toespelingen door te dringen in zijn muziek. In latere werken zoals de Piano études waren bovendien niet-westerse ritmes van invloed op zijn muzikale taal.
Ligeti groeide uit tot een van de belangrijkste componisten van de Europese avant-garde. Hij studeerde bij Ferenc Farkas en Sandor Veress, maar zijn 15
Biografieën
Uitvoerenden Jan Michiels Piano Jan Michiels speelt muziek van Bach tot hedendaags klassiek. In 1991 werd hij laureaat van de Koningin Elisabethwedstrijd. Sindsdien bouwde hij een internationale carrière uit. 16
Michiels werkte samen met onder anderen Peter Eötvös, Yannick Nézet-Séguin en Hans Zender. Hij maakte vele radio- en cd-opnames. De componisten György Ligeti, György Kurtág en Karel Goeyvaerts loofden zijn interpretaties. Hij heeft ook verschillende volledige uitvoeringen op zijn repertoire: de sonates van Beethoven, het complete pianowerk van Schönberg, Webern en Berg en alle
kamermuziek met piano van Johannes Brahms. Hij vormt een pianoduo met Inge Spinette en is lid van het pianokwartet Tetra Lyre. Aan het Koninklijk Conservatorium Brussel begeleidt hij de klas ‘Hedendaagse muziek’.
Biografieën
Kaspars Putniņš Dirigent Kaspars Putniņš dirigeert sinds 1992 het Lets Radiokoor. In 1994 richtte hij met enkele solisten van het ensemble het Kamerkoor van de Letse Radio op. Als gastdirigent staat hij geregeld aan het hoofd
van de grootste Europese koren, zoals de BBC Singers, het RIAS Kammerchor, het Rundfunkchor Berlin, het NDR Kammerchor, het Nederlands Kamerkoor, Collegium Vocale Gent en het Vlaams Radio Koor. Sinds het seizoen 2014-2015 is hij artistiek directeur en chef-dirigent van het Filharmonisch Kamerkoor van Estland. Zijn ruime repertoire mag zich dan al uitstrekken
van de renaissance tot de romantiek, Kaspars Putniņš zet zich ook in voor de promotie van hedendaagse koormuziek. Hij is bovendien nauw betrokken bij projecten die een brug slaan tussen muziek, beeldende kunst en theater. In zijn thuisland mocht Putniņš in 1998 de Grand Music Award in ontvangst nemen, net als de Latvian Council of Ministers Award for Achievements in Culture and Science in 2000. 17
Biografieën
Collegium Vocale Gent Collegium Vocale Gent werd opgericht in 1970 op initiatief van Philippe Herreweghe samen met een groep bevriende studenten. Het ensemble paste als een van de eerste de nieuwe inzichten inzake de uitvoering van barokmuziek toe op de vocale muziek. Deze authentieke, tekstgerichte en retorische aanpak zorgde voor een transparant klankidioom waardoor het ensemble in nauwelijks enkele jaren tijd wereldfaam verwierf en te gast was op alle belangrijke podia en muziekfestivals van Europa, de Verenigde Staten, Rusland, ZuidAmerika, Japan, Hong-Kong en Australië. Sinds 2017 organiseert het ensemble in het Italiaanse Toscane een eigen zomerfestival: Collegium Vocale Crete Senesi. www.collegiumvocale.com
18
Sopraan Magdalena Podkościelna Mette Rooseboom Ulrike Barth Aldona Bartnik Elisabeth Rapp Sylvie De Pauw Gunhild Lang-Alsvik Stanislava Mihalcová
Tenor Thomas Köll Vincent Lesage Malcolm Bennett Benjamin Gaubitz Dan Martin Clemens Volkmar Florian Schmitt René Veen
Alt Sofia Gvirts Ursula Ebner Karoline Hartman Gudrun Köllner Marlen Herzog Sylvia van der Vinne Sandra Raoulx Ursula Thurmair
Bas Wieland Lemke Felix Rumpf Andrew Hopper Philipp Kaven Stefan Drexlmeier Georg Finger Erks Jan Dekker Joachim Höchbauer
BiografieĂŤn
foto: Michiel Hendrickx
19
Serie Koren
Verwacht
Serie Oude Muziek
Capella de la Torre + RIAS Kammerchor Echo’s van de Reformatie + College door Xavier Vandamme
Za 14 okt 2017 Grote Zaal 19.00 uur college 20.15 uur concert
Deze oktobermaand is het precies 500 jaar geleden dat de Duits protestantse theoloog en reformator Maarten Luther (1483-1546) zijn 95 stellingen openbaar maakte; de geboorte van het protestantisme. Met dit concert brengt het Muziekgebouw, in samenwerking met de Rotterdamse Doelen, de grootse Luther-productie van het Duitse RIAS Kammerchor en Capella de la Torre naar Nederland. Een adembenemend programma vol hemelse muziek met een veelheid aan stemmen. Programma: koorwerken van Moritz von Hessen, Luca Marenzio, Orlando di Lasso, Heinrich SchĂźtz, Michael Altenburg, Jacobus de Kerle, Orazio Vecchi, Giovanni Gabrieli, Girolamo Parabosco, Claudio Monteverdi en Michael Praetorius
20
Capella de la Torre
Serie Koren
Verwacht
Vr 3 nov 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Cappella Amsterdam Boetepsalmen - Het grootse gebaar van Schnittke Met zijn Boetepsalmen schreef componist Alfred Schnittke aangrijpende, contemplatieve muziek, bedoeld om 1000 jaar bekering van Rusland tot het christendom in 1988 te vieren. Hoewel Schnittke zich in 1982 tot het katholicisme bekeerde, spreekt uit zijn twee grote koorwerken – het Concerto voor koor en de drie jaar jongere Boetepsalmen – een sterk orthodox klankidioom. Voor zijn Boetepsalmen grijpt Schnittke terug op anonieme, 16e-eeuwse Russische teksten, destijds in kloosters gezongen tijdens de vastentijd. Hierin komen thema’s naar voren als zonde, Gods oordeel, boetedoening en bevrijding. Daarnaast wordt het verhaal verteld van de moord op de broers Boris en Gleb, zonen van grootvorst Vladimir van Kiev, die later tot de eerste heiligen van de Russische kerk zijn verklaard. De Boetepsalmen sluiten af met verstilde klanken.
Arvo Pärt foto: Kaupo Kikkas
Programma: Alfred Schnittke Drei geistliche Gesänge / 12 Stichi Pokajanije (boetepsalmen) / Arvo Pärt Zwei slawische Psalmen
21
Verwacht
za 7 okt / 14.15 uur De IJ-Salon Mails van vroeger
vr 13 okt / 20.15 uur Carminho Canto
September
za 7 okt / 20.15 uur Pierre Hantaï Carte blanche: Domenico Scarlatti
za 14 okt / 19.00 uur college + 20.15 uur concert Capella de la Torre + RIAS Kammerchor Echo’s van de Reformatie
za 30 sep / 20.15 uur Busch Trio De mooiste Tsjechische pianotrio’s
Oktober zo 1 okt / 11.00 uur / Kleine Zaal Ere Lievonen + Maarten Havinga Fokker-orgel XL!
Kijk Muziek! zo 8 okt 13.30 + 15.30 uur / Kleine Zaal Kras (2-4) Alle Hoeken van de Kamermuziek 15.30 uur 3ACH, a stairway to heaven (6+) Zonzo Compagnie + Oorkaan
zo 1 okt / 20.15 uur PRJCT Amsterdam De troost van Stabat Mater
zo 8 okt / 20.15 uur Avital meets Avital Vernieuwende klankkleuren
wo 4 okt / 20.15 uur Nederlands Kamerkoor + Peter Dijkstra Vespers van Rachmaninov
wo 11 okt / 20.00 uur / Atriumzaal Les in jazz Vera Vingerhoeds
do 5 okt / 20.15 uur Nieuw Ensemble Omwentelingen
wo 11 okt / 20.15 uur Benjamin Grosvenor Hommage aan de piano
vr 6 okt / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta + Alexander Sitkovetsky De roep van de violen
do 12 okt / 20.15 uur Nederlands Blazers Ensemble Georgië
22
zo 15 okt / 15.00 uur Nederlandse Bachvereniging Orkestsuites van Bach wo 18 okt / 20.30 uur Ben Frost + Jlin Amsterdam Dance Event
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
23