Za 30 sep 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Serie Kamermuziek Internationaal
Busch Trio De mooiste Tsjechische pianotrio’s Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma Busch Trio De mooiste Tsjechische pianotrio’s
Serie Kamermuziek Internationaal Za 30 sep 2017 Grote Zaal 20.15 - 22.05 uur ca. 50 minuten voor de pauze ca. 40 minuten na de pauze
Busch Trio: Omri Epstein piano Mathieu van Bellen viool Ori Epstein cello
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Programma
Josef Suk (1874 - 1935) Pianotrio in c op. 2 (1889 - 1891) ·· Allegro ·· Andante ·· Vivace Bedřich Smetana (1824 - 1884) Pianotrio in g op. 15 (1854 - 1855) ·· Moderato asssai ·· Allegro, ma non agitato ·· Finale: Presto Pauze Antonín Dvořák (1841 - 1904) Pianotrio nr. 3 in f op. 65 (1883) ·· Allegro, ma non troppo ·· Allegretto grazioso ·· Poco Adagio ·· Finale. Allegro con brio
3
Toelichting ‘In iedere Boheemse wieg ligt een viool’. Dat gezegde hoorde je al in Mozarts tijd. Van oudsher was Bohemen een onuitputtelijk reservoir van uitstekende musici en componisten. Maar omdat hun land nog niet zelfstandig was en onderdeel van het Oostenrijkse keizerrijk, waaierden de meeste van hen uit over heel Europa. Denk maar aan mensen als Johann Stamitz, Franz Krommer, Jan Ladislav Dussek, Antonín Reicha en Johann Nepomuk Hummel. In de tweede helft van de negentiende eeuw kregen de Oostenrijkse overheersers te maken met heftige nationalistische gevoelens. Ook in Bohemen begon men zich steeds meer bewust te worden van een eigen culturele identiteit. Smetana was eigenlijk de eerste belangrijke componist die dat nationale bewustzijn tot uiting bracht in zijn muziek.
zijn ouders hem al naar het Praags Conservatorium. Tijdens zijn studie speelde hij vaak pianotrio met twee goede amateurmusici: cellist Dr. Hersch en diens pianospelende dochter. Die stimuleerden hem om voor hun ensemble een trio te schrijven.
Pianotrio op. 2
Suk liet zich overhalen, maar hij was toen pas vijftien en nogal onzeker over het resultaat. Een van zijn leraren op het conservatorium boog zich erover en gaf hem het advies het een en ander te wijzigen. Die leraar was echter wel zo onder de indruk van de kwaliteit van het werk dat hij het inmiddels gewijzigde stuk in 1891 op het programma zette van een feestelijk concert ter gelegenheid van de benoeming van Dvořák als leraar compositie aan het conservatorium. Het trio werd zo goed ontvangen dat Suk werd toegelaten tot Dvořáks compositieklas, uitsluitend toegankelijk voor de allerbeste studenten. Het klikte enorm tussen die twee en later trouwde Suk met Dvořáks dochter Ottilie. Op Dvořáks advies bracht Suk weer wijzigingen aan in zijn trio en uiteindelijk werd het in die versie uitgegeven.
Al heel jong bleek Josef Suk uitzonderlijk muzikaal begaafd. Op zijn elfde stuurden
Het openingsdeel begint krachtig, met heftige accenten, tot de cello een lieflijk
Het is trouwens ironisch dat juist Smetana, die werd gezien als de vader van de Tsjechische muziek, Duitstalig is opgevoed. Het bewijst hoezeer de Boheemse en de Oostenrijkse cultuur verweven waren. Dvořák sprak thuis wel Tsjechisch. Hij heeft veel met Smetana te maken gehad. Smetana dirigeerde het operaorkest waarin hij altviool speelde. Ook verzorgde hij de première van een aantal van Dvořáks werken. Suk was ook Tsjechischtalig. Hij was Dvořáks favoriete leerling op het conservatorium en werd later zijn schoonzoon.
Josef Suk
4
Toelichting
tweede thema introduceert. Daarna dansen deze twee stemmingen om elkaar heen. Elegante dans is ook duidelijk een element in het daaropvolgende Andante. In het middendeel daarvan ontstaat er wat meer reuring die ook weer wegebt. En het Andante eindigt net zo lichtvoetig als het begon. De finale is hoogst origineel. Syncopen (ritmische accentverschuivingen) zorgen ervoor dat het dansbare thema soms bijna voorover tuimelt.
Bedřich Smetana Pianotrio op. 15 Smetana componeerde de eerste versie van zijn enige pianotrio in 1855. Twee jaar later bracht hij wijzigingen aan en in 1880 deed hij dat weer voordat het manuscript naar de drukker ging. Het werk ontstond in een voor hem moeilijke periode. Hij moest erg hard knokken om als componist erkend en geaccepteerd te worden. Bovendien waren er roerige tijden aangebroken voor zijn vaderland Bohemen. Her en der in het Habsburgse Keizerrijk was er opstand uitgebroken tegen het regime in Wenen. Ook de Bohemers eisten zelfbeschikking en gingen de barricaden op. Smetana vocht mee en droeg verder zijn steentje bij door vaderlandslievende muziek te schrijven. Later zou hij uitgroeien tot de vader van de Tsjechische muziek. Een beetje vreemd, maar wel tekenend voor de culturele verwarring daar in die tijd, was dat Smetana, als vurig nationalist, eigenlijk
nauwelijks Tsjechisch sprak. Hij was, zoals veel landgenoten, Duitssprekend opgevoed. Bitter teleurgesteld was hij toen de opstand uiteindelijk werd neergeslagen. In de periode daarna werd elke uiting van nationalisme hardhandig de kop in gedrukt en afgestraft. Toneelstukken of opera’s in het Tsjechisch waren verboden. Mede door het dictatoriale en repressieve regime besloot Smetana een jaar na het schrijven van zijn pianotrio te emigreren naar Zweden. Ook Smetana’s persoonlijk leven hing aan elkaar van diep tragische gebeurtenissen. Kindersterfte kwam vaak voor, maar het gezin Smetana werd wel erg zwaar bezocht. Van hun vier dochters stierven er drie. De oudste, Bedřiška, was Smetana’s favoriet, ook omdat ze al op haar vierde heel goed kon zingen en pianospelen. Zij bezweek aan roodvonk toen ze vier en een half was. Kort daarna begon Smetana als afleiding aan het trio van vandaag. Aan haar droeg hij het stuk ook op.
Smetana droeg zijn pianotrio op aan zijn overleden dochter De viool opent met een tragische melodie op de hese laagste snaar. Dan stelt de cello daar een tweede thema tegenover. Contrapuntisch, dat wil zeggen dat de twee thema’s ook dienstdoen als begeleiding van elkaar. Volgens Smetana was zijn favoriete dochter gek op die tweede melodie. Er volgt een boze fugatische passage en soms horen we dansritmes. Als jong pianist had 5
Toelichting
Smetana veel dansfeesten opgeluisterd. Een sologedeelte voor de piano verderop herinnert ons eraan dat Smetana als pianist erg veel stukken van Chopin had gespeeld en daar dol op was. Na de grimmige, maar ook enigszins koddige unisono inleiding is het tweede deel overwegend lyrisch en het doet aan Schumann denken. De finale begint als een wervelende dans, onderbroken door een heerlijk lyrisch thema op de cello. Tegen het einde introduceert Smetana een begrafenismars, door de piano geaccentueerd met een imitatie van klokgelui en tromgeroffel. Het stuk eindigt hoopvol in majeur.
Antonin Dvořák Pianotrio nr. 3 Eduard Hanslick (1825 - 1904), goed bevriend met Johannes Brahms, was decennialang de meest invloedrijke muziekrecensent. Hij zat ook in de jury die besliste of een componist een staatsstipendium kreeg. Mede dankzij hem kreeg Dvořák vanaf 1874 jarenlang een bedrag toegekend dat hem verloste van de bittere armoe die hij had gekend. Ook Brahms begon zich lovend uit te laten over Dvořáks werken en zorgde ervoor dat er wat muziek van hem werd uitgegeven. Hij was zelfs een beetje jaloers op de vele schitterende melodieën die uit Dvořáks pen vloeiden. Een keer zei hij: ‘Ik had als componist graag willen leven op wat hij in 6
de prullenbak gooit’. Rond 1880 ging het dus goed met Dvořák, vooral in eigen land. Maar zijn succes berustte hoofdzakelijk op die werken waarin hij Tsjechische volksmuziek had verwerkt. In juni 1882 schreef Eduard Hanslick hem een brief: ‘Na je eerste grote successen wordt het tijd om je horizon te verbreden en je te gaan bewegen in een Duitse omgeving en te gaan schrijven voor een groter, niet-Tsjechisch publiek’. Onder meer door deze brief kreeg Dvořák het erg moeilijk. Er werd van alle kanten aan hem getrokken. Nationalisten in zijn eigen land vonden het prachtig dat hij Tsjechische volksmuziek verwerkte. En zelf hield hij ook zielsveel van zijn vaderland. Maar anderen vonden dat hij wat meer het idioom van Brahms moest gaan gebruiken, waardoor er nog meer emotionele diepgang zou ontstaan. Hij voelde dat hij op een kruispunt in zijn artistieke leven stond. Toen ook nog eens in december 1882 zijn moeder plotseling overleed op 62-jarige leeftijd, raakte hij in een crisis. Tegen deze achtergrond ontstonden twee van zijn meest diepgravende werken: de grootse en sombere Zevende symfonie en iets eerder het trio van vandaag. Twee maanden was hij ermee bezig. Normaal componeerde Dvořák gemakkelijk en snel maar aan de vele doorhalingen in het manuscript kunnen we zien hoe hij met deze partituur heeft geworsteld. Het bijna symfonische eerste deel valt met de deur in huis met een broeierig en dreigend thema en is een en al passie. Dan introduceert de cello een episode
Toelichting
met wat meer lyriek en tederheid. Maar al gauw bouwt de dramatische spanning zich weer op. Ook het korte deel daarna, op het ritme van de polka, brengt weinig ontspanning. De bedruktheid en vage dreiging blijven gehandhaafd. De kalmte keert pas terug in het meditatieve langzame deel. Daarin kunnen we horen dat hij goed naar Brahms heeft geluisterd. De finale is geschreven in de vorm van een furiant. Dat is een levendige Boheemse volksdans in afwisselend 2/4 en 3/4 maat. Het deel begint lichtvoetig maar groeit uit tot heroïsch, waarbij de spanning en dreiging van het eerste deel weer terugkeren. Tegen het eind begint majeur door te schemeren en het stuk eindigt wervelend en optimistisch. De strijd is gestreden. Tekst toelichting: Thijs Bonger
7
Biografieën Componisten Josef Suk
De Tsjechische componist en violist Josef Suk (1874 1935) kreeg in eerste instantie piano-, viool- en orgelles van zijn vader, die dorpsonderwijzer maar ook koordirigent was. Suk vorderde zo razendsnel dat zijn ouders hem op zijn elfde naar het Praags Conservatorium stuurden. In 1888 componeerde hij zijn eerste muziekstuk, een fantasie voor strijkers. 8
Vervolgens ging hij compositie studeren bij Josef Bohuslav Foerster en Antonín Dvořák. Zijn carrière als componist nam een hoge vlucht en Suk werd als opvolger van Dvořák geëtiketteerd. Ook als tweede violist van het beroemde Boheems Strijkkwartet kreeg hij internationale erkenning. Daarna volgden echter grote tegenslagen. In 1904 overleed Dvořák en een jaar later diens dochter Ottilie, met wie Suk in 1898 was getrouwd. De nog jeugdige componist hertrouwde niet. Hij ging steeds minder componeren, enerzijds door zijn kwartetverplichtingen, maar ook omdat zijn composities grootser van opzet werden. Suk gaf vanaf 1922 lessen aan het Praagse conservatorium, waarvan hij later directeur werd. Tot zijn leerlingen behoorde Bohuslav Martinů. Aan zijn werk en leven is het Josef Suk Museum in Křečovice gewijd. Zijn kleinzoon Josef Suk (1929 - 2011) trad in zijn voetsporen en was eveneens een violist met een internationale carrière.
Bedřich Smetana
De Tsjechische componist Bedřich Smetana (1824 1884) was een talentvol kind; hij speelde op vijfjarige leeftijd in een strijkkwartet en een jaar later debuteerde hij als pianist. Op achtjarige leeftijd componeerde hij zijn eerste muziekstuk. In 1843 studeerde Smetana aan het conservatorium van Praag. Daar maakte hij kennis met Franz Liszt die een goede vriend van hem werd en hem financieel ondersteunde. In 1848
Biografieën
opende Smetana in Praag een muziekschool. Als lid van de Nationale Garde nam hij deel aan de revolutie van 1848. In 1856 vertrok hij naar Göteborg waar hij tot en met 1861 als pedagoog, dirigent en klaviervirtuoos werkzaam was. Na zijn terugkeer werd hij in 1866 dirigent van het Nationale Theater, om vooral Tsjechische opera’s uit te voeren. In 1874 werd hij in korte tijd doof, maar hij ging ondanks zijn handicap door met componeren. Als gevolg van syfilis werd Smetana in 1883 geestesziek en werd hij opgenomen in een psychiatrische kliniek in Praag, waar hij op 60-jarige leeftijd overleed.
Antonín Dvořák
Antonín Dvořák (1841 1904) werd geboren in Bohemen, toen een provincie van Oostenrijk. In het dorpsorkestje raakte Dvořák vertrouwd met de Boheemse dansmuziek. Hij speelde al goed viool, altviool, piano en orgel toen hij op zijn zestiende naar de Orgelschool in Praag werd gestuurd.
in een dansorkest dat als operaorkest ingehuurd werd door het in 1862 geopende Tsjechische Theater. In 1875 kreeg hij door toedoen van Johannes Brahms een stipendium van de Oostenrijkse staat en werd zijn muziek bij Simrock uitgegeven. Vanaf dat moment werden zijn composities uitgevoerd en tijdens concertreizen, vooral naar Engeland, groeide zijn internationale roem. In 1892 reisde hij met zijn gezin naar New York om daar directeur te worden van het nieuwe conservatorium. Gedreven door heimwee keerde Dvořák echter al in 1895 terug naar ‘huis’, waar hij zes jaar later directeur werd van het Praagse conservatorium. In Praag werd zijn zestigste verjaardag groots gevierd en na zijn vrij plotselinge dood, drie jaar later, kreeg hij een staatsbegrafenis.
Daar kreeg hij een degelijke opleiding en studeerde drie jaar later af. Vervolgens verdiende hij zijn geld als pianoleraar en als altviolist 9
Biografieën
Uitvoerenden Busch Trio Dit jonge pianotrio van violist Mathieu van Bellen (1988), pianist Omri Epstein (1986) en cellist Ori Epstein (1993) is het meest toonaangevende pianotrio van de nieuwe generatie. In heel Europa krijgt het enthousiaste reacties van publiek en critici. De leden wonnen als solist al meerdere prijzen. Het trio, vernoemd naar de legendarische violist Adolf Busch, deelt sinds 2012 hun diepe passie voor kamermuziek. Violist Mathieu van Bellen bespeelt een G.B. Guadagnini (Turijn, 1783), ooit in bezit van Adolf Busch zelf. Hun spel werd door de Times na een optreden in de Wigmore Hall als volgt omschreven: ‘het meest indrukwekkend was het ongedwongen muzikale vakmanschap en de eenheid van denken en aanpak van het ensemble. Het trio leek zelfs synchroon te ademen.’ Het trio speelde in de voornaamste 10
concertzalen en op festivals door heel Europa. In de afgelopen seizoenen tourden ze door China, werkten ze samen met klarinettist Michael Collins en violist Bruno Giuranna en gaven recitals in de Purcell Room in London, Wigmore Hall, King’s Place, Bozar in Brussel en in het Concertgebouw in Amsterdam. Ze zijn regelmatig te gast bij Radio3 van de BBC, Radio 4 in Nederland en het Duitse Deutschlandfunk. In 2016 verscheen hun eerste cd met trio’s van Dvorák: Op. 65 en Op. 90 ‘Dumky’. Hiervoor kregen zij 5 sterren van Diapason en lovende kritieken door Gramophone. Naast diverse internationale prijzen als de International Schumann Chamber Music Award en Philharmonia Orchestra’s Ensemble Award ontvingen ze in 2016 de Kersjes Prijs. Het trio werd gecoacht door bekende musici als Eberhard Feltz en Andras Schiff en is sinds september 2015 trio in residence aan de Muziekkapel Koningin Elisabeth in Brussel, waar ze verder worden opgeleid door leden van het Artemis Quartet.
BiografieĂŤn
foto: Blake Ezra
11
Serie Kamermuziek Internationaal
Verwacht Quatuor Danel + Henri Demarquette Hartverscheurende intimiteit van Mantovani
zo 22 okt 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Als er één hedendaagse componist overeind blijft naast Schuberts beroemde Strijkkwintet in C dan is het wel Bruno Mantovani, de Franse componist en directeur van het Parijse Conservatorium. Het Belgische Quatuor Danel, vaste gast in het Muziekgebouw, gaat met cellist Henri Demarquette de uitdaging aan en brengt de Nederlandse première van Mantovani’s nieuwe werk. Bruno Mantovani richt zich vooral op de dramaturgie van een stuk en probeert op die manier elke keer opnieuw het publiek te verrassen. Zijn nieuwe werk schreef hij voor dezelfde bezetting als Schuberts Strijkkwintet. De twee cello’s in plaats van twee altviolen geven net als bij Schubert een indringend sonore laagte. Het nieuwe werk van Bruno Mantovani wordt geschreven in opdracht van Festival Musica (Straatsburg), ProQuartet Centre Européen de musique de chambre (Parijs), TivoliVredenburg (Utrecht) en Muziekgebouw aan ’t IJ (Amsterdam).
12
Quatuor Danel foto: Marco Borggreve
Programma: Franz Schubert Strijkkwintet in C D956 / Bruno Mantovani nieuw werk voor strijkkwintet (Nederlandse première)
Special Strijkkwartet Marathon
Verwacht
vr 17 t/m zo 19 nov 2017
Quatuor Diotima Drie grote vernieuwers met het kwartet herzag en voltooide. In één weekend staan deze monumenten van drie grote muzikale vernieuwers centraal: een ontmoeting tussen schoonheid en historie.
vr 17 nov / Grote Zaal / 20.15 uur Programma: Ludwig van Beethoven Strijkkwartet nr. 12 / Pierre Boulez Livre pour quatuor delen I a en I b (rev. 2012) / Arnold Schönberg Strijkkwartet nr. 1 Quatuor Diotima foto: Verena Chen
In 1937 combineerde het fameuze Weense Kolisch Quartet op uitdrukkelijke wens van componist Arnold Schönberg (18741951) zijn vier strijkkwartetten met de late strijkkwartetten van Beethoven (1770-1827). In een unieke marathon in het Muziekgebouw herhaalt het Franse Quatuor Diotima deze tour de force niet alleen, het voegt er óók het Livre pour quatuor van Pierre Boulez (1925-2016) aan toe. Boulez was zo enthousiast over het spel van Quatuor Diotima, dat hij zijn onvoltooide Livre pour quatuor in hechte samenwerking
za 18 nov / Grote Zaal / 15.00 uur Programma: Arnold Schönberg Strijkkwartet nr. 2 / Pierre Boulez Livre pour quatuor delen III a-c en V (rev. 2012) / Ludwig van Beethoven Strijkkwartet nr. 13 met Grosse Fuge op.133 za 18 nov / Grote Zaal / 20.15 uur Programma: Arnold Schönberg Strijkkwartet nr. 3 / Pierre Boulez Livre pour quatuor deel II (rev. 2012) / Ludwig van Beethoven Strijkkwartet nr. 14 zo 19 nov / Grote Zaal / 15.00 uur Programma: Arnold Schönberg Strijkkwartet nr. 4 / Pierre Boulez Livre pour quatuor deel VI (rev. 2012) / Ludwig van Beethoven Strijkkwartet nr. 15 13
Verwacht
Kijk Muziek! zo 8 okt
Oktober
13.30 + 15.30 uur / Kleine Zaal Kras (2-4) Alle Hoeken van de Kamermuziek
zo 1 okt / 11.00 uur / Kleine Zaal Ere Lievonen + Maarten Havinga Fokker-orgel XL!
15.30 uur 3ACH, a stairway to heaven (6+) Zonzo Compagnie + Oorkaan
zo 1 okt / 20.15 uur PRJCT Amsterdam De troost van Stabat Mater
zo 8 okt / 20.15 uur Avital meets Avital Vernieuwende klankkleuren
wo 4 okt / 20.15 uur Nederlands Kamerkoor + Peter Dijkstra Vespers van Rachmaninov
wo 11 okt / 20.00 uur / Atriumzaal Les in jazz Vera Vingerhoeds
do 5 okt / 20.15 uur Nieuw Ensemble Omwentelingen
wo 11 okt / 20.15 uur Benjamin Grosvenor Hommage aan de piano
vr 6 okt / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta + Alexander Sitkovetsky De roep van de violen
do 12 okt / 20.15 uur Nederlands Blazers Ensemble Georgië
za 7 okt / 14.15 uur De IJ-Salon Mails van vroeger za 7 okt / 20.15 uur Pierre Hantaï Carte blanche: Domenico Scarlatti 14
vr 13 okt / 20.15 uur Carminho Canto za 14 okt / 19.00 uur college + 20.15 uur concert Capella de la Torre + RIAS Kammerchor Echo’s van de Reformatie
zo 15 okt / 15.00 uur Nederlandse Bachvereniging Orkestsuites van Bach wo 18 okt / 20.30 uur Ben Frost + Jlin Amsterdam Dance Event do 19 okt / 12.30 uur Lunchconcert Ism Nationaal Muziekinstrumenten Fonds do 19 okt / 20.15 uur Asko|Schönberg + Cappella Amsterdam Revolutie, Russen en Reinbert
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
15