Zo 1 okt 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Serie Oude Muziek
PRJCT Amsterdam De troost van Stabat Mater Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Serie Oude Muziek Zo 1 okt 2017 Grote Zaal 20.15 - 22.30 uur
PRJCT Amsterdam De troost van Stabat Mater
ca. 45 minuten voor de pauze ca. 70 minuten na de pauze
Florian Deuter viool en leiding Rosemary Joshua sopraan Maarten Engeltjes countertenor P.F. ThomĂŠse lezing Matthea de Muynck viool Lucia Giraudo viool David Rabinovici viool Anna Jane Lester viool Rachel Stroud viool Annemarie Kosten-DĂźr altviool Robert Smith cello Alon Portal contrabas Guillermo Brachetta orgel
Dit concert wordt opgenomen door Omroep MAX voor uitzending op 3 oktober op NPO Radio 4
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Programma
Antonio Vivaldi (1678 - 1741) Nulla in mundo pax sincera RV630 (1735) ·· Larghetto – Nulla in mundo ·· Recitativo – Blando colore ·· Allegro – Spirat anguis ·· Allegro – Alleluia Antonio Vivaldi Nisi Dominus in g RV608 ·· Allegro – Nisi Dominus ·· Largo – Vanum est vobis ·· Presto - Surgite ·· Andante – Cum dederit ·· Allegro – Sicut sagittae ·· Andante – Beatus vir ·· Larghetto – Gloria ·· Allegro – Sicut erat in principio ·· Allegro – Amen Pauze
Giovanni Battista Pergolesi (1710 - 1736) Stabat Mater (1736) Schaduwkind – voordracht door P.F. Thomése ·· Grave – Stabat Mater dolorosa ·· Andante amoroso – Cujus animam gementem ·· Larghetto – O quam tristis et afflicta ·· Allegro – Quae moerebat et delebat ·· Largo – Quis est homo ·· A tempo giusto – Vidit suum dulcem natum ·· Andantino – Eja mater fons amoris ·· Allegro – Fac ut ardeat cor meum ·· A tempo giusto – Sancta Mater, istud agas ·· Largo – Fac ut portem Christi mortem ·· Allegro ma non troppo – Inflammatus et accensus ·· Largo assai – Quando corpus morietur ·· Presto assai – Amen
3
Toelichting Helaas, de oude tekst van het Stabat Mater heeft nog altijd geldigheid. De wereld moge veranderen, de aard van verdriet nauwelijks. ‘Stabat Mater dolorosa juxta crucem lacrimosa, dum pendebat Filius,’ ofwel in vertaling: ‘De diepbedroefde Moeder stond wenend bij het kruis terwijl haar Zoon daar hing.’ Een van de grootste pijnen die een mens treffen kan: je kind sterft, jouw kind dat eerder overlijdt dan jij. Het hoort omgekeerd te zijn. Het was waarschijnlijk de monnik Jacopone da Todi die de tekst in de dertiende eeuw dichtte. Of St. Bonaventura, omstreeks diezelfde tijd. Sinds 1724 maakt dit liturgische gezang deel uit van de roomskatholieke eredienst en klinkt het op 15 september, het feest van Onze Lieve Vrouw van de Zeven Smarten. De twintig strofen over het leed van Maria bij het Kruis en de op Christus’ lijden en sterven gebaseerde hoop op verlossing, vonden een brede verspreiding, onder andere dankzij de flagellanten – middeleeuwse rondtrekkende studenten en (afvallige) priesters. De tekst vond zijn weg naar de grootste componisten: Josquin des Prez, Palestrina, Domenico Scarlatti, Boccherini, Haydn, Rossini, Dvorák, Verdi, Szymanowski, Poulenc, en Penderecki. Maar het bekendste Stabat Mater is toch dat van Giovanni Battista Pergolesi, die er in 1736, kort voor zijn dood op 26-jarige leeftijd met de grootste krachtinspanning, de laatste noten van op papier zette – zelf nog lang niet op de leeftijd van Christus toen Hij stierf. Het lijkt alsof het omzetten van deze schrijnende thematiek naar muziek ‘eenvoudiger’ of beter gezegd ‘natuurlijker’ is dan deze in tekst te vervatten. Toen begin deze eeuw de Nederlandse schrijver P.F. Thomése zijn driejarige dochtertje zag 4
overlijden, bleven hij en zijn vrouw verslagen achter. Zelfs zijn beroep als letterkundige leek hem in zijn verdriet nauwelijks te hulp te kunnen schieten. Maar hij moest er toch over schrijven. Thomése wachtte een moeilijke taak. Want hoe schrijf je over zoiets verschrikkelijks? Daarvoor bestaat toch geen taal; wat waren woorden nog? Hij trok zich terug ‘in doodstille kamers, tussen onervaren woorden die hij nog moest leren schrijven.’ Zo ontstond in 2003 Schaduwkind, een klein, ontroerend en oprecht boek dat sindsdien velen tot steun en troost was: ‘Een vrouw die haar man begraaft, wordt weduwe genoemd, een man die zonder zijn vrouw achterblijft, weduwnaar. Een kind zonder ouders is wees. Maar hoe heten vader en moeder van een gestorven kind?’ Desondanks doet Thomése ook vandaag weer een diepgevoelde poging het thema met woorden te benaderen.
Hoe heten de vader en moeder van een gestorven kind? Voorafgaand aan zijn voordracht en het Stabat Mater van Pergolesi klinkt muziek van Antonio Vivaldi. Bewogen muziek: ‘Er bestaat in deze wereld geen ware vrede behalve in
Toelichting
Jezus,’ is de strekking van Nulla in mundo pax sincera, en ‘Als niet de Heer het huis bouwt, is het werk van allen die het bouwen tevergeefs’ (Nisi Dominus). Dit is sterkende muziek; hoewel niet noodzakelijkerwijs steeds positief, toch opmonterend en zeer vitaal. Ook Vivaldi componeerde een Stabat Mater maar de levendige Italiaanse ‘prete rosso’ (Vivaldi was enkele jaren priester en had rood haar) komt met genoemde werken karakteristieker voor de dag.
Antonio Vivaldi ‘Ik denk dat Vivaldi’s religieuze muziek centraal stond in diens artistieke denken en voelen; dat de man die deze buitengewone muziek schreef de echte [Vivaldi] is die elke menselijke emotie uitbeeldt en de mens tevens blootstelt aan het goddelijke.’ H.C. Robbins Landon, in zijn boek Vivaldi, Voice of the Baroque zal met deze woorden menig muziekliefhebber hebben verrast. Vivaldi als religieus componist? Goed, hij schreef dat stralende Gloria; schreef ook dat mooie oratorium Juditha triumphans maar daar blijft het toch bij? Vivaldi is de componist van De vier jaargetijden en die honderden andere soloconcerten met de meest uiteenlopende, soms bizarre instrumenten in de hoofdrol. Daarnaast, om den brode, schreef hij kennelijk nog ‘wat’ religieuze muziek. Maar mogelijk heeft Robbins Landon toch gelijk. Want Vivaldi is zo’n componist die
je maar blijft verrassen. Zoals men begin twintigste eeuw dacht dat hij alleen De lente uit De vier jaargetijden had geschreven, zo blijkt hij nog steeds een relatieve onbekende. Je kunt dan wel geen straathoek omslaan of daar zit wel een accordeonist De winter te spelen maar zijn schitterende religieuze werk klinkt mondjesmaat, om van zijn opera’s (naar eigen zeggen 94 stuks, hoewel de wetenschappelijke teller duidelijk eerder stokt) nog maar te zwijgen. Toen in 2005 in Rotterdam opeens Vivaldi’s opera Motezuma in première (!) ging, viel ieders mond open. Vivaldi’s immense en veelsoortige productie was vooral een gevolg van zijn werkkring. Gedurende zo’n 35 jaar maakte hij lange dagen in een oud en fraai pand, anno 1346, aan de Riva degli Schiavoni in Venetië: het Ospedale delle Pietà. In dit weeshuis voor meisjes was hij muziekleraar, vioolleraar met name en voor kortere perioden ook maestro di coro. Denk niet te gering over deze werkkring. Wat betreft hun afkomst mochten de ‘weesjes’, die niet zelden waren achtergelaten door Venetiaanse courtisanes die hun beroep niet konden verenigen met het opvoeden van kinderen, vaak nederig zijn, hun prestaties waren aanzienlijk. De meisjes werden opgeleid tot deugdelijke leden van de maatschappij en bij die opvoeding hoorde in het culturele Venetië muziek. Naam en faam van het Ospedale waren op muzikaal gebied zelfs zo groot, dat de concerten die de weesmeisjes gaven van heinde en verre werden bezocht. Velen van hen maakten later buiten de muren van het instituut een grote carrière. 5
Toelichting
Nulla in mundo pax sincera Nulla in mundo pax sincera is, zoals verreweg de meeste muziek van Vivaldi, voor deze getalenteerde kinderen en jongeren geschreven. Soms wordt het gedateerd op 1735, als een laat werk (Vivaldi werkte in het Ospedale tot kort voor zijn dood in 1741) maar waarschijnlijk is het uit zijn vroegste periode als koordirigent (1713 - 19). Voor 50 dukaten per jaar extra leverde Vivaldi ook de muziek. Nulla in mundo, een motet over een zondige en slechte wereld en het prijzen van Jezus die redding biedt, staat opvallend in de toonsoort E groot. Vier kruisen; weinig gebruikt. Vivaldi echter lijkt ervan te hebben gehouden: zijn Lente is in E, het afsluitende concert van het belangrijke L’estro armonico ook, plus nog eens 22 vioolconcerten. E groot, een lieflijke, milde toonsoort die behalve bij de lente goed past bij muziek over de (kwetsbare) vrede. Opvallend in dit motet zijn ook de eisen aan de solosopraan. Ze mag haar virtuositeit, vooral in het traditionele briljante slot-Alleluia, bewijzen over een omvang van bijna twee octaven, inclusief hoge b. Nisi Dominus Dat Vivaldi bij wijze van spreken nog meer ‘jaargetijden’ op zijn palet had dan we soms denken, bewijst ook Nisi Dominus (Psalm 126). Een ongelooflijk rijke, diverse, kleurige, soms zelfs spectaculaire partituur. Het ‘Cum dederit’ bijvoorbeeld had van veel recenter datum kunnen zijn. Wat gedurfd om zó lang maar in a mineur te blijven ‘hangen’; bijna 6
minimal music. Hallucinerend en drukkend is deze muziek over de slaap. Vivaldi schrijft voor de strijkers zogenoemde piombi voor, ‘loden dempers’. Het meest originele deel is ‘Surgite’, met abrupte tempowisselingen – snelle stijgende, opstandige figuren versus langzame en reflectieve. En dan duikt er in het ‘Gloria’ deel een bijzonder, nu vergeten, instrument op, de viola d’amore. Vivaldi gaf aan het Ospedale zelf les in een variant ervan, de viola all’inglese. Deze obligate viola d’amore partij is vreemd genoeg overgeleverd in het handschrift van Vivaldi’s vader. De complete partituur werd teruggevonden in Turijn. Schreef Vivaldi Nisi Dominus misschien niet voor het Ospedale del Pietà? Aan de andere kant bevond zich daar tussen de weesmeisjes wél de zeer begaafde Anna Maria, waarvoor Vivaldi twee viola d’amore concerten schreef. De solopartij kan goed voor haar zijn bedoeld. Overigens trad Vivaldi zelf ook eens spectaculair met het instrument op. In 1717, op de terugreis van Bologna naar Venetië, gaf hij ‘à l’improviste’ in de plaatselijke kapel van Cento een concert op de viola d’amore. Dit trok zo veel belangstelling, dat het publiek niet in het kerkje paste en men zich nog buiten op straat stond te verdringen.
Giovanni Battista Pergolesi Stabat Mater ‘Quando corpus morietum’ (‘En als het lichaam dan zal sterven’)… Het is luguber maar waarschijnlijk waren dit de laatste
Toelichting
woorden die Giovanni Battista Pergolesi in maart 1736 op muziek zette. Drie dagen later overleed hij. Het is de slottekst van zijn Stabat Mater, waar hij in de laatste weken of maanden van zijn leven koortsachtig aan werkte. Hij had zich teruggetrokken achter de dikke muren van het Franciscaner klooster van Pozzuoli, niet ver van Napels, lijdend aan tuberculose en bovendien moe van een rijtje mislukkingen als operacomponist. Op 17 maart blies de pas 26-jarige de laatste adem uit. Hoewel slordigheden in het vaak snel geschreven manuscript plus het feit dat Pergolesi veelvuldig gebruik maakt van de zogenoemde parodiepraktijk (ontleningen aan vroeger werk van zichzelf) erop kunnen wijzen dat hij zijn Stabat Mater in een race tegen de klok, respectievelijk de dood componeerde, is toch niet honderd procent zeker dat het inderdaad in zijn laatste levensmaanden tot stand kwam. Misschien ontstond het (deels) al kort nadat hij het conservatorium van Napels had verlaten (1731), of in de tijd dat hij met zijn opera L’Olimpiade in Rome zijn geluk ging beproeven (1735). Zeker is wel dat Pergolesi een opdracht voor een Stabat Mater ontving van de adellijke Cavalieri della Virgine dei Dolori in Napels, en dat het op Goede Vrijdag had moeten worden uitgevoerd in de San Fernando. Pergolesi kreeg er 10 dukaten voor – wat net één dukaat te weinig bleek om zijn begrafeniskosten van te betalen.
Het Stabat Mater zou al snel Pergolesi’s beroemdste werk worden. Sterker, zonder dit werk en zijn komische eenakter La serva padrona zou hij vergeten zijn. Het Stabat Mater werd de meest herdrukte muziek van de achttiende eeuw, Bach bewerkte het tot zijn motet Tilge, Höchster, meine Sünden en Jean-Jacques Rousseau vond het zonder voorbehoud ‘het meest volmaakte en ontroerende dat ooit uit de pen van welke musicus ook voort was gekomen.’ Aan dat succes kleeft iets wrangs, want Pergolesi heeft het dus zelf niet meer mogen beleven, terwijl dat des te meer verdiend zou zijn geweest, want met zijn andere werken oogstte hij bij leven slechts mislukkingen en halve succesjes.
Pergolesi koos bewust voor een intieme zetting van zijn Stabat Mater Bij al zijn schoonheid is dit Stabat Mater atypisch. Twee solostemmen, begeleid door twee violen, altviool en continuo: het is wel zeer bescheiden. De bekendste Stabat Maters in die tijd, van Agostino Steffani en Emanuele d’Astorga, waren voor zes stemmen en groot strijkorkest, respectievelijk voor vier-stemmig koor en door blazers versterkt strijkorkest. Pergolesi moest het Stabat Mater van Alessandro Scarlatti vervangen dat al twintig jaar bij de Cavalieri dienst had gedaan; hij nam dat qua vorm en bezetting over. Er is later flink gesold met Pergolesi’s partituur. Salieri 7
Toelichting
en Paisiello pasten het aan de veranderde smaak aan en breidden de bezetting uit; er zijn zelfs versies met groot orkest. Of de solostemmen werden gezongen door een koor. In zijn natuurlijke vorm blijft het natuurlijk het mooist. Pergolesi koos niet voor deze intieme zetting omdat hij niet ‘groter’ kon – hij schreef ook tienstemmige missen – maar omdat deze smart van een moeder, bij al zijn universaliteit, ingetogen middelen behoeft. Of in de woorden van de musicoloog Alfred Einstein: ‘Hij zingt vanuit de ziel van een achttiende-eeuwse Maria, hij staat dichtbij deze ontroerende kleine vrouw, neemt geen oratoriumachtige, classicistische afstand.’ Heel mooi noemde Einstein het een ‘duetto spirituale.’ Tekst toelichting: Stephen Westra
8
Liedteksten Antonio Vivaldi Nulla in mundo pax sincera Aria Nulla in mundo pax sincera sine felle; pura et vera, dulcis Jesu, est in te.
Er is geen ongeschonden vrede in de wereld zonder gif, maar puur en waar is het gevonden in u, lieve Jezus.
Inter poenas et tormenta vivit anima contenta casti amoris sola spe.
Onder straffen en kwellingen leeft de ziel tevreden door enkel de hoop op pure liefde.
Recitatief Blando colore oculos mundus decepit at occulto vulnere corda conficit; fugiamus ridentem, vitemus sequentem, nam delicias ostentando arte secura vellet ludendo superare.
De wereld misleidt onze ogen met betoverende kleuren, maar vernietigt het hart met een verborgen wond. Laten we de spotter ontvluchten, de verleider vermijden, die zoeternijen toont en ons met sluwe vaardigheid op een dwaalspoor wil brengen.
Aria Spirat anguis inter flores et colores explicando tegit fel. Sed occulto factus ore homo demens in amore saepe lambit quasi mel.
Een slang ademt tussen de bloemen en als hij zich afrolt bedekt hij de kleuren met vergif. Maar, geraakt door de verborgen giftanden, likt de mens, wanhopig verliefd, er vaak aan alsof het honing is.
Alleluia.
Alleluia Vertaling: Bert Nieuwenhuize Š www.liederennederlandsvertaald.nl
9
Liedteksten
Nisi Dominus Nisi Dominus Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laboraverunt qui aedificant eam. Nisi Dominus custodierit civitatem, frustra vigilat qui custodit eam.
Als de heer het huis niet bouwt, is de arbeid van allen die het bouwen vergeefs. Als de heer een stad niet beschermt, waakt hij die er wacht over houdt tevergeefs.
Vanum est vobis Vanum est vobis ante lucem surgere.
Het is zinloos voor u om vroeg op te staan:
Surgite Surgite postquam sederitis, qui manducatis panem doloris.
U staat op nog voor u naar bed ging, u die het brood van verdriet eet.
Cum dederit Cum dederit dilectis suis somnum: ecce haereditas Domini, filii: merces, fructus ventris.
Want hij verleent rust aan degenen die hij liefheeft: zie, een erfenis van de Heer - kinderen: een beloning, de vrucht van de schoot.
Sicut sagittae Sicut sagittae in manu potentis: ita filii excussorum.
Als pijlen in de hand van een held, zo zijn de kinderen van iemands jeugd.
Beatus vir Beautus vir qui implevit desiderium suum ex ipsis: non confundetur cum loquetur inimicis suis in porta.
Gezegend de man die zijn wens vervuld ziet; hij zal niet worden beschaamd als hij spreekt met zijn vijanden bij de poort.
Gloria (Viola d’amore) Gloria Patri et Filio, et Spiritui Sancto.
Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest
10
Liedteksten
Sicut erat in principio Sicut erat in principio, et nunc, et semper: et in saecula saeculorum.
Zoals het was in het begin, nu is, en altijd zal zijn, eeuwigheid na eeuwigheid
Amen Amen.
Amen Vertaling: Bert Nieuwenhuize Š www.liederennederlandsvertaald.nl
Giovanni Battista Pergolesi Stabat mater 1 Stabat Mater dolorosa Juxta crucem lacrimosa Dum pendebat Filius
1 De diepbedroefde Moeder Stond wenend bij het kruis Terwijl haar Zoon daar hing.
2 Cuius animam gementem Contristatam et dolentem Pertransivit gladius
2 Haar klagende ziel, Medelijdend en vol smart, Werd als door een zwaard doorstoken
3 O quam tristis et afflicta Fuit illa benedicta Mater unigeniti!
3 O hoe bedroefd en aangedaan Was die gezegende Moeder van de Enig-geborene!
4 Quae moerebat et dolebat, Et tremebat cum videbat (Pia Mater, dum videbat) Nati poenas incliti.
4 Die rouwde en treurde, En beefde terwijl zij zag (de vrome Moeder, terwijl ze zag) De foltering van haar glorieuze zoon 11
Liedteksten
5 Quis est homo qui non fleret, Christi Matrem si videret In tanto supplicio?
5 Welk mens zou niet huilen Bij het zien van Christus’ Moeder In zo’n marteling?
Quis non posset contristari, Piam Matrem contemplari Dolentem cum Filio?
Wie zou niet mede lijden Bij het aanschouwen van de vrome Moeder Lijdend samen met haar Zoon?
Pro peccatis suae gentis Vidit Iesum in tormentis, Et flagellis subditum.
Voor de zonden van zijn volk Zag zij Jezus bij de folteringen En een geseling ondergaan
6 Vidit suum dulcem natum Moriendo desolatum, Dum emisit spiritum.
6 Zag zij haar geliefde zoon Sterven in eenzaamheid Toen hij de geest gaf
7 Eja mater, fons amoris, Me sentire vim doloris Fac, ut tecum lugeam.
7 Ach Moeder, bron van liefde Laat mij de kracht van het verdriet voelen Opdat ik met U treuren kan
8 Fac, ut ardeat cor meum In amando Christum Deum, Ut sibi complaceam.
8 Maak dat mijn hart gaat branden Bij het houden van Christus de Heer, Opdat ik Hem behage
9 Sancta Mater, istud agas, Crucifixi fige plagas Cordi meo valide.
9 Heilige Moeder, zorg ervoor, Grif de wonden van de gekruisigde Diep in mijn hart
Tui nati vulnerati, Tam dignati pro me pati, Poenas mecum divide.
Van uw gewonde zoon Die zich verwaardigde zo voor mij te lijden, Deel met mij zijn pijnen
12
Liedteksten
Fac me vere tecum flere, (Fac me tecum, pie, flere) Crucifixo condolere, Donec ego vixero.
Laat mij oprecht met u wenen (Laat mij, vrome, met u wenen) De gekruisigde beklagen Zolang ik leef
Juxta crucem tecum stare, Te libenter sociare (Et me tibi sociare) In planctu desidero
Met U bij het kruis staan En gretig te delen (En met U te delen) In uw klagen wil ik
Virgo virginum praeclara, Mihi jam non sis amara, Fac me tecum plangere.
Uitverkoren Maagd der Maagden Moge U voor mij niet meer verbitterd zijn Laat mij met U klagen
10 Fac ut portem Christi mortem, Passionis fac consortem, (Passionis fac consortem) et plagas recolere.
10 Laat mij dragen Christus dood En het lot van zijn lijden (En deelhebben aan zijn lijden) En zijn wonden gedenken
Fac me plagis vulnerari, Crucem hac inebriari, (Fac me cruce inebriari) Ob amorem Filii. (Et cruore Filii)
Laat zijn wonden mij wonden Het kruis mij in een roes brengen (Laat mij in een roes brengen door het kruis) Wegens liefde voor de Zoon (En het bloed van de Zoon)
13
Liedteksten
11 Inflammatus et accensus, (Flammis ne urar succensus) (Flammis orci ne succendar) Per te, Virgo, sim defensus (Per te, Virgo, fac, defendar) in die judicii.
11 In vlam gezet en aangestoken, (Dat de vlammen mij niet verteren) (Dat de vlammen van de dood mij niet raken) Door U, Maagd, moge ik verdedigd worden
Fac me cruce custodiri, (Fac me cruce sublevari) Morte Christi praemuniri, (Morte Christi conservari) Confoveri gratia. (Cumulari gratia)
Laat het kruis mij beschermen (Laat het kruis mij ondersteunen) Christus’ dood mij wapenen (Christus’ dood mij redden) En mij met Genade vervullen (En de genade mij overspoelen)
12 Quando corpus morietur, Fac, ut animae donetur Paradisi gloria.
12 Als mijn lichaam sterft Maak dat mijn ziel gegeven wordt De glorie van het Paradijs!
13 Amen.
13 Amen.
14
Op de dag des oordeels
Biografieën Componisten Antonio Vivaldi
\
onlosmakelijk verbonden met de ontwikkeling van het barokke en klassieke concerto als virtuoos solowerk voor een of meerdere instrumenten met orkestbegeleiding. Hij stierf op 28 juli 1741. Van de eens zo succesvolle en redelijk welgestelde componist was weinig meer over. Hij werd in een Weens armengraf begraven.
Giovanni Battista Pergolesi
De Venetiaanse componist Antonio Vivaldi (1678 - 1741) was een leerling van zijn vader die violist was aan de San Marco, en van Giovanni Legrenzi. In 1703 werd Vivaldi tevens tot priester gewijd. Van 1713 tot 1740 was Vivaldi achtereenvolgens als vioolleraar, dirigent en componist verbonden aan het Conservatorio dell’Ospedale Pietà. Vivaldi’s naam is sinds jaar en dag
geboortestad Jesi, Italië. Tussen 1720 en 1725 vertrok hij naar Napels. In Napels studeerde Pergolesi verder en kreeg later een aanstelling als kapelmeester. De rest van zijn korte leven verbleef hij hoofdzakelijk in Napels. Zijn Stabat Mater maakte hem wereldberoemd, maar eigenlijk kennen we niet veel andere werken van zijn hand. Hij was een van de belangrijkste vroege componisten van de opera buffa, de komische opera en schreef een aantal instrumentale en sacrale werken. Op 26-jarige leeftijd stierf Pergolesi en zijn lichaam werd in een massagraf geworpen.
Giovanni Battista Pergolesi (1710 - 1736) kreeg zijn eerste muzieklessen in zijn 15
Biografieën
Uitvoerenden P.F. Thomése Schrijver
foto: Annaleen Louwes
P.F. Thomése is een van de veelzijdigste schrijvers van ons taalgebied; romancier, essayist, polemist, verhalenverteller, ironicus en scherp cultuurcriticus: onverschrokken en trefzeker en altijd weer verrassend. Hij is een taalvirtuoos in elk genre dat hij beoefent. Veelvuldig genomineerd 16
en bekroond met onder meer de ako Literatuurprijs (voor zijn debuut Zuidland) en de Bob den Uylprijs (voor Grillroom Jeruzalem). Het boek Schaduwkind is ondertussen in meer dan twintig talen vertaald. In Schaduwkind heeft P.F. Thomése in honderdtien spaarzame bladzijden de gedachten en gevoelens vastgelegd die hem overvielen na de plotselinge dood van zijn dochtertje Isa, een baby van een paar weken oud. Niet in een dramatisch lamento, maar juist in zeer exact en precies geformuleerde notities ontleedt hij zijn eigen ontreddering.
Florian Deuter Viool en leiding
Violist en dirigent Florian Deuter (1965) heeft een opzienbarende carrière doorlopen op het gebied van de historische uitvoeringspraktijk. Deze begon bij de uitnodiging van Reinhard Goebel in 1986 om te komen spelen bij Musiqua Antiqua Köln. Door zijn talent en onverzadigbare energie klom Deuter bij Musica Antiqua op tot concertmeester en had deze positie van 1994 tot 2000. Ook leidde hij
Biografieën
andere vooraanstaande muziekensembles gespecialiseerd in oude muziek, waaronder het Gabrieli Consort, Collegium Vocale Gent, Les Musiciens du Louvre en het Amsterdam Baroque Orchestra. Ook werkte hij als solist en dirigent met ensembles als Musica ad Rhenum, Capriccio Stravagante en Concerto Köln. Deuter tourde de afgelopen dertig jaar door Europa, Amerika, Azië en Australië en nam ontelbare cd’s op voor de labels Deutsche Grammaphon, Harmonia Mundi, Accent en andere. In 2003 richtte hij samen met Mónica Waisman het ensemble Harmonie Universelle. Florian Deuter bespeelt een viool van Matthieu Besseling (Amsterdam) naar een Giuseppe Guaneri.
Rosemary Joshua Sopraan
Rosemary Joshua werd geboren te Cardiff. Na haar studies te hebben voltooid aan het Royal College of Music in Londen vertolkte ze haar eerste operarollen. Sinds haar debuut in Aix-en-Provence als Angelica in Orlando groeide Rosemary Joshua uit tot een vooraanstaande Händel-interprete. Ze treedt regelmatig op in concerten over heel Europa. Ze zong tot dusver met de Philharmonia, de Royal
Scottish National en het Freiburger Barockorchester, met de Akademie für Alte Musik (Berlijn) en Les Musiciens du Louvre. Recente optredens zijn in Bachs Hohe Messe met het Londen Philharmonic Orchestra onder Mark Elder en Beethovens Negende Symfonie met het Orchestra of the Age of Enlightenment onder leiding van Sir Simon Rattle, concerten met het Scottish Chamber Orchestra onder Nicholas McGegan en Arnold Östman en met Nikolaus Harnoncourt. Opera’s zong ze onder meer bij het Royal Opera House, het Teatro alla Scala, de Metropolitan Opera en de Bayerische Staatsoper. Bij De Nationale Opera in Amsterdam was ze de afgelopen seizoenen te zien in de wereldpremière van Orest en de reprise van Het Sluwe Vosje.
17
Biografieën
Maarten Engeltjes Countertenor Maarten Engeltjes (1984) zingt al vanaf zijn vierde jaar als jongenssopraan. Hij verleende zijn medewerking als sopraansolist aan meerdere cd-opnamen waaronder Allegri’s Miserere Mei in de Dom van Riga. Op zijn zestiende maakt Maarten zijn debuut als countertenor in Bachs Matthäus Passion. Al snel volgden vele concerten in binnen en buitenland. Inmiddels is hij een van de meest gevraagde countertenoren ter wereld en werkt hij regelmatig samen met dirigenten als Gustav Leonhardt, Vladmir Jurowski, William Christie, Ton Koopman, Peter Dijkstra, Reinbert de Leeuw, Markus Stenz, Lars Ulrik Mortensen, Diego Fasolis en Laurence Cummings. Tevens heeft Maarten de missie om in Nederland een vertaalslag te maken naar nieuw publiek. Zo startte hij vorig jaar zijn eigen concertserie waarin 18
foto: Marco Borggreve
jongenskoren centraal staan en was hij meermaals te gast bij DWDD en Podium Witteman. Ook volgde BNN hem onlangs tijdens een internationale tournee voor het nieuwe programma Valerio International van Valerio Zeno en richtte hij in 2017 het barokorkest PRJCT Amsterdam op.
BiografieĂŤn
PRJCT Amsterdam PRJCT Amsterdam is een nieuw barokensemble rondom countertenor Maarten Engeltjes en is een combinatie van een vaste kern van uitmuntende, recent afgestudeerde en in Nederland woonachtige barokmusici die een eigen muzikale en vooraanstaande visie hebben, samen met vooraanstaande internationale barokmusici.
daarom zijn naam en faam inzetten om jonge musici in een vroeg stadium de kans te bieden om samen met de wereldtop te musiceren, op een manier die past bij hun generatie.
Het ensemble wordt geleid door een concertmeester van internationale allure die per project gekozen wordt. Zo wordt een omgeving gecreĂŤerd waarin jong en oud elkaar inspireren. Engeltjes is de nummer vijf van de meest gevraagde countertenoren ter wereld en studeerde cum laude af aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, maar pas toen hij met de wereldtop mocht gaan zingen, ontdekte hij dat hij nog veel te leren had. Het kunstvakonderwijs kan in een dergelijk leerproces niet voorzien. Engeltjes wil 19
Serie Oude Muziek
Verwacht
Za 7 okt 2017 Grote Zaal 20.15 uur concert
Pierre Hantaï Carte blanche: Domenico Scarlatti
Meesterklavecinist Pierre Hantaï speelt dit concert zoals hij dat het allerliefste doet: hij kiest ter plekke werken uit de ruim 500 klavecimbelsonates van zijn favoriete componist Domenico Scarlatti (1685-1757). Hantaï stelde de afgelopen jaren uit Scarlatti’s imposante oeuvre een met prijzen overladen reeks cd’s samen. In de klavecimbelsonates van Scarlatti klinkt diens liefde voor dans, theater, volksmuziek en de natuur. Scarlatti werkte het grootste deel van zijn leven voor het Spaanse hof. In zijn muziek hoor je zijn dagelijkse leven terug, zoals het klepperen van de castagnetten en het slaan van de gitaren. Zijn eendelige sonates werden belangrijke voorbeelden voor de Spaanse en Engelse klaviermuziek. Een vrije hand voor Hantaï staat garant voor een opwindend concert. I.s.m. Organisatie Oude Muziek
Programma: Domenico Scarlatti selectie uit klavecimbelsonates 20
Pierre Hantaï
Serie Koren
Verwacht
Serie Oude Muziek
Capella de la Torre + RIAS Kammerchor Echo’s van de Reformatie + College door Xavier Vandamme
Za 14 okt 2017 Grote Zaal 19.00 uur college 20.15 uur concert
Deze oktobermaand is het precies 500 jaar geleden dat de Duits protestantse theoloog en reformator Maarten Luther (1483-1546) zijn 95 stellingen openbaar maakte; de geboorte van het protestantisme. Met dit concert brengt het Muziekgebouw, in samenwerking met de Rotterdamse Doelen, de grootse Luther-productie van het Duitse RIAS Kammerchor en Capella de la Torre naar Nederland. Een adembenemend programma vol hemelse muziek met een veelheid aan stemmen.
Capella de la Torre
Programma: koorwerken van Moritz von Hessen, Luca Marenzio, Orlando di Lasso, Heinrich Schütz, Michael Altenburg, Jacobus de Kerle, Orazio Vecchi, Giovanni Gabrieli, Girolamo Parabosco, Claudio Monteverdi en Michael Praetorius
21
Verwacht
Oktober wo 4 okt / 20.15 uur Nederlands Kamerkoor + Peter Dijkstra Vespers van Rachmaninov do 5 okt / 20.15 uur Nieuw Ensemble Omwentelingen
vr 6 okt / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta + Alexander Sitkovetsky De roep van de violen za 7 okt / 14.15 uur De IJ-Salon Mails van vroeger
za 7 okt / 20.15 uur Pierre Hantaï Carte blanche: Domenico Scarlatti Kijk Muziek! zo 8 okt 13.30 + 15.30 uur / Kleine Zaal Kras (2-4) Alle Hoeken van de Kamermuziek 22
15.30 uur 3ACH, a stairway to heaven (6+) Zonzo Compagnie + Oorkaan zo 8 okt / 20.15 uur Avital meets Avital Vernieuwende klankkleuren wo 11 okt / 20.00 uur / Atriumzaal Les in jazz Vera Vingerhoeds wo 11 okt / 20.15 uur Benjamin Grosvenor Hommage aan de piano
do 12 okt / 20.15 uur Nederlands Blazers Ensemble Georgië vr 13 okt / 20.15 uur Carminho Canto za 14 okt / 19.00 uur college + 20.15 uur concert Capella de la Torre + RIAS Kammerchor Echo’s van de Reformatie zo 15 okt / 15.00 uur Nederlandse Bachvereniging Orkestsuites van Bach
wo 18 okt / 20.30 uur Ben Frost + Jlin Amsterdam Dance Event do 19 okt / 12.30 uur Lunchconcert Ism Nationaal Muziekinstrumenten Fonds do 19 okt / 20.15 uur Asko|Schönberg + Cappella Amsterdam Revolutie, Russen en Reinbert zo 22 okt / 20.15 uur Quatuor Danel + Henri Demarquette Hartverscheurende intimiteit van Mantovani
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
23