Za 7 okt 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Serie Oude Muziek
Pierre HantaĂŻ Carte blanche: Domenico Scarlatti Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Serie Oude Muziek Za 7 okt 2017 Grote Zaal 20.15 - 21.30 uur
Pierre Hantaï Carte blanche: Domenico Scarlatti
ca. 60 minuten zonder pauze
Pierre Hantaï klavecimbel Pierre Hantaï maakt voor elk concert een persoonlijke keuze uit de klavecimbelsonates van Domenico Scarlatti (16851757). Wilt u precies weten wat hij heeft gespeeld? Schroom niet om na het concert naar hem toe te gaan, hij vertelt het u graag. Het concert duurt ongeveer een uur en heeft geen pauze. Pierre Hantaï: ‘Ik vind geen componist zo intens persoonlijk als Scarlatti: hij gehoorzaamt alleen zichzelf. Bij zijn vertrek naar Portugal in 1720 stond hij bekend als conventioneel, maar ook als uitzonderlijk virtuoos. De Portugese cultuur was voor hem een complete openbaring. In tegenstelling tot Bach of Couperin – waar elke noot een functie heeft – zoekt Scarlatti in zijn sonates constant naar nieuwe kleuren, en laat zich daarbij leiden door toon en sfeer.’
I.s.m. Organisatie Oude Muziek
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
3
Domenico Scarlatti - Sonata in D, K 96 (manuscript, eerste twee bladzijden)
Toelichting Domenico Scarlatti maakte een opmerkelijke carrière. Hij was de oudste zoon van Alessandro Scarlatti, een van de grote componisten van zijn tijd, maar Domenico viel als componist aanvankelijk niet erg op. Hij schreef opera’s, kerkmuziek en wereldlijke cantates in de stijl van zijn vader, maar hij leek diens compositietalent niet te hebben geërfd. Veel meer indruk maakte de jonge Domenico daarentegen als klavecinist. Daarvan getuigt een confrontatie met Händel in 1708 in Rome: ze deden een wedstrijdje improviseren waarbij Scarlatti op het klavecimbel als overwinnaar uit de bus kwam en Händel op het orgel. De jonge Händel trok in zijn Romeinse en Napolitaanse tijd veel op met vader en zoon Scarlatti maar uiteindelijk zouden Händel en Domenico – in hetzelfde jaar geboren – zich beiden in een totaal andere richting ontwikkelen. Händel leerde als componist van vocale muziek vooral veel van vader Scarlatti terwijl de jonge Domenico zich in een heel andere richting zou ontwikkelen als componist van klaviermuziek. Hofcomponist Domenico Scarlatti werd kapelmeester in Rome en hij componeerde in die hoedanigheid veel kerkmuziek. Zijn bekendste werk is het tienstemmige Stabat Mater, gecomponeerd in een contrapuntische stijl die, hoewel wat ouderwets, in de kerkmuziek nog altijd veel werd gebruikt. In de Sint Pieter hield men van tradities en componisten hadden zich daarnaar te schikken. In 1720 werd Domenico Scarlatti hofcomponist in Lissabon, waar hij de muzikale opvoeding op zich nam van de dochter van koning João. De jonge Maria 4
Barbara, op dat moment pas negen jaar oud, had een groot talent voor het klavecimbel. Scarlatti zou haar gedurende de acht jaar dat hij in Lissabon verbleef lesgeven. Hij schreef speciaal voor haar zijn Essercizzi per il gravicembalo, zoals hij ze zelf noemde: werken die we nu kennen als de sonates voor klavecimbel. Aan deze werken dankt Scarlatti zijn roem en hij kon er zijn hele genie in kwijt. Maria Barbara trouwde met de Spaanse kroonprins en Scarlatti verhuisde met haar mee naar het hof in Sevilla; later naar Madrid. Daar zou hij de rest van zijn leven blijven. Oefeningen vol speelplezier In 1738 verscheen in Londen de eerste bundel Essercizi per il gravicembalo, letterlijk oefeningen voor het klavecimbel. In het voorwoord bij deze uitgave legt Scarlatti de nadruk op het speelplezier dat hij met zijn muziek beoogt. Hij stelt, dat het niet zijn bedoeling is geweest erg diepgravende muziek te componeren, maar dat het hem puur gaat om het genoegen dat men eraan kan beleven. De bundel bevat eenvoudige en wat moeilijkere stukken. De term ‘sonates’ vermeed Scarlatti, om zowel de beginneling als de gevorderde speler te kunnen bedienen. Scarlatti heeft in deze beknopte werken zijn definitieve compositievorm gevonden – vocale muziek componeerde hij, voor zover we weten, aan het Spaanse hof nauwelijks
Toelichting
meer. Uiteindelijk componeerde hij rond de 550 sonates. Het zijn opzichzelfstaande, eendelige stukken, maar ze kunnen, naar toonsoort gegroepeerd, ook als meerdelige sonates of suites worden uitgevoerd. Of dit Scarlatti’s bedoeling was weten we niet. Ze zijn wisselend in lengte, en tempoaanduidingen werden door Scarlatti niet altijd aangegeven. Maar, zo was de filosofie in de achttiende eeuw, het karakter van elke sonate en de vaardigheid van de speler wijzen vanzelf de weg naar het juiste tempo.
De term ‘sonates’ vermeed Scarlatti, om zowel de beginneling als de gevorderde speler te kunnen bedienen
volksmuziek die hij onderweg hoorde verwerkte hij in zijn sonates. We horen typisch Spaanse ritmiek, maar ook de diepe duisternis die Spaanse muziek zo kenmerkt. Een programma met louter sonates van Scarlatti kan een opeenvolging zijn van hevig met elkaar contrasterende gemoedstoestanden, maar zónder dat de muziek programmatisch of folkloristisch wordt. Altijd is daar die onvervreemdbare Scarlatti-taal, die heel snel kan schakelen tussen speels en melancholiek, tussen furieus en bedroefd. De sonates van Scarlatti zijn als het leven zelf en bij iedere stemming of ieder tijdstip van de dag past wel een sonate. Pierre Hantaï wilden we daarom de vrije hand geven in zijn keuze voor de sonates die hij zal spelen. Tekst toelichting: Marcel Bijlo
Herkenbare muzikale taal Scarlatti liet zich graag inspireren door allerlei invloeden. Als klavecinist was hij natuurlijk vertrouwd met alle Europese klavierstijlen en de Franse, Italiaanse en natuurlijk Spaanse stijlen zijn hoorbaar in de sonates. Scarlatti wist uit al die invloeden een geheel eigen en voor de luisteraar van nu onmiddellijk ook nog zeer herkenbare muzikale taal te creëren. De langzame sonates kennen prachtige Italiaanse cantabile-lijnen en in de snelle sonates horen we referenties aan ratelende castagnetten en gitaren. Tijdens zijn langdurige Spaanse periode ging Scarlatti vaak mee op reis met de hofhouding door Spanje en de 5
Biografieën Componist Domenico Scarlatti Domenico Scarlatti (1685 1757), zoon van Allessandro Scarlatti, is in hetzelfde jaar geboren als Johann Sebastian Bach en Georg Friedrich Händel. Over zijn leven is echter veel minder bekend. Op 16-jarige leeftijd werd Domenico Scarlatti benoemd tot componist en organist van de koninklijke kapel in Napels. In 1703 debuteerde hij met zijn eerste opera’s: L’Ottavia restituita al trono en Il Giustino. In 1707 of 1708 werd hij assistentkapelmeester van zijn vader in de Santa Maria Maggiore in Rome. In zijn gehele werkzame Italiaanse periode, van 1701 tot 1720, heeft hij zowel voor kerkelijke als wereldlijke werkgevers regelmatig vocale en orkestwerken geproduceerd. In 1719 ging hij zijn eigen weg en vertrok hij naar Portugal, waar hij de prinses Maria Barbara, dochter van koning Juan klavecimbellessen 6
gaf. Maar liefst dertig jaar lang bleef hij haar trouw als hofmusicus; ook toen zij trouwde en koningin werd van Spanje volgde hij haar. In 1738 werd hij door koning Juan tot ridder benoemd en Scarlatti droeg de Essercizi per gravicembalo, in datzelfde jaar in Londen uitgebracht, aan hem op. Een fors deel van zijn oeuvre is waarschijnlijk verloren gegaan bij de grote aardbeving van 1755, waarbij Lissabon zwaar werd getroffen. Ruim 90 procent van het achterhaalde werk bestaat uit klaviersonates. Scarlatti overleed op 23 juli 1757 op 71-jarige leeftijd. Hij werd zes jaar ouder dan Bach en twee jaar jonger dan Händel. De locatie van zijn graf in Madrid is onbekend.
BiografieĂŤn
portret: Domingo Antonio Velasco (1738)
7
Biografieën
Uitvoerende Pierre Hantaï Klavecimbel Klavecinist Pierre Hantaï (1964) ontdekte de muziek van Bach rond zijn tiende. Geïnspireerd door Gustav Leonhardt begon hij met klavecimbel spelen en volgde lessen bij Arthur Haas. Al op jonge leeftijd gaf hij zijn eerste concerten. Ook trad hij op met zijn broers Marc (traverso) en Jérôme (viola da gamba). Vervolgens studeerde hij twee jaar in Amsterdam bij Gustav Leonhardt, die hem uitnodigde onder zijn leiding te spelen. De daaropvolgende jaren werkte Pierre Hantaï samen met vele musici en ensembles zoals Philippe Herreweghe, de gebroeders Kuijken, François Fernandez, Marc Minkowski en Philippe Pierlot. Pierre Hantaï leidde een tijd lang zijn eigen ensemble Le Concert Français. De laatste jaren geeft hij steeds meer 8
foto: Philippe Matsas
soloconcerten over de hele wereld en speelt hij kamermuziek met collega’s als Jordi Savall, Skip Sempé, Christophe Coin en JeanGuihen Queyras. Hantaï heeft een indrukwekkende discografie op zijn naam staan, waaronder opnames van Das wohltemperiertes Klavier en de Goldbergvariaties van Bach.
Zijn opnames van sonates van Domenico Scarlatti werden beloond met de uiterst zeldzame Diapason de l’or de l’année (een Gouden Jaarprijs). Magazines als Gramophon, BBC Music Magazine en Diapason zijn het erover eens dat Hantaï als geen ander de rijkdom van Scarlatti tot leven weet te brengen.
Serie Koren
Verwacht
Serie Oude Muziek
Capella de la Torre + RIAS Kammerchor Echo’s van de Reformatie + College door Xavier Vandamme
Za 14 okt 2017 Grote Zaal 19.00 uur college 20.15 uur concert
Deze oktobermaand is het precies 500 jaar geleden dat de Duits protestantse theoloog en reformator Maarten Luther (1483-1546) zijn 95 stellingen openbaar maakte; de geboorte van het protestantisme. Met dit concert brengt het Muziekgebouw, in samenwerking met de Rotterdamse Doelen, de grootse Luther-productie van het Duitse RIAS Kammerchor en Capella de la Torre naar Nederland. Een adembenemend programma vol hemelse muziek met een veelheid aan stemmen.
Capella de la Torre
Programma: koorwerken van Moritz von Hessen, Luca Marenzio, Orlando di Lasso, Heinrich Schütz, Michael Altenburg, Jacobus de Kerle, Orazio Vecchi, Giovanni Gabrieli, Girolamo Parabosco, Claudio Monteverdi en Michael Praetorius
9
Verwacht
Oktober
vr 13 okt / 20.15 uur Carminho Canto
wo 25 okt / 20.15 uur Matthias Goerne + Alexander Schmalcz Brahms volgens Matthias Goerne
za 14 okt / 19.00 uur college + 20.15 uur concert Capella de la Torre + RIAS Kammerchor Echo’s van de Reformatie
do 26 okt / 20.15 uur Spectra Ensemble Radicale eenlingen
13.30 + 15.30 uur / Kleine Zaal Kras (2-4) Alle Hoeken van de Kamermuziek
zo 15 okt / 15.00 uur Nederlandse Bachvereniging Orkestsuites van Bach
vr 27 okt / 20.15 uur Matthias Goerne + Markus Hinterhäuser Schumann volgens Matthias Goerne
15.30 uur 3ACH, a stairway to heaven (6+) Zonzo Compagnie + Oorkaan
wo 18 okt / 20.30 uur Ben Frost + Jlin Amsterdam Dance Event
Kijk Muziek! zo 8 okt
zo 8 okt / 20.15 uur Avital meets Avital Vernieuwende klankkleuren wo 11 okt / 20.00 uur / Atriumzaal Les in jazz Vera Vingerhoeds wo 11 okt / 20.15 uur Benjamin Grosvenor Hommage aan de piano
do 12 okt / 20.15 uur Nederlands Blazers Ensemble Georgië 10
do 19 okt / 12.30 uur Lunchconcert Ism Nationaal Muziekinstrumenten Fonds do 19 okt / 20.15 uur Asko|Schönberg + Cappella Amsterdam Revolutie, Russen en Reinbert
zo 22 okt / 20.15 uur Quatuor Danel + Henri Demarquette Hartverscheurende intimiteit van Mantovani
za 28 okt / 20.15 uur Ralph van Raat Tan Dun: water en vuur
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
11