Zo 22 okt 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Serie Kamermuziek Internationaal
Quatuor Danel + Henri Demarquette Hartverscheurende intimiteit van Mantovani Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma Quatuor Danel + Henri Demarquette Hartverscheurende intimiteit van Mantovani
Serie Kamermuziek Internationaal Zo 22 okt 2017 Grote Zaal 20.15 - 22.00 uur ca. 50 minuten voor de pauze ca. 35 minuten na de pauze
Quatuor Danel: Marc Danel viool Gilles Millet viool Vlad Bogdanas altviool Yovan Markovitch cello Henri Demarquette cello Franz Schubert (1797 - 1828) Strijkkwintet in C D956 (1828) ·· Allegro ma non troppo ·· Adagio ·· Scherzo.Presto - Trio.Andante sostenuto ·· Allegretto Pauze Bruno Mantovani (1974) Quintette (2016) In opdracht van Festival Musica, ProQuartet, TivoliVredenburg en Muziekgebouw aan ‘t IJ
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Toelichting Vrij veel componisten hebben zich beziggehouden met het strijkkwintet: Wolfgang Amadeus Mozart, Ludwig van Beethoven, Felix Mendelssohn, Johannes Brahms, Antonín Dvořák en Anton Bruckner. Allemaal kozen zij voor een bezetting met een tweede altviool, om de middenstemmen te versterken en zo meer aan kleuring te kunnen doen. Veel minder componisten kozen voor een extra cello. Ook Luigi Boccherini (1743 - 1805) schreef meer dan honderd strijkkwintetten, maar hij introduceerde die tweede cello meestal om voor de andere de weg vrij te maken voor virtuoze hoogstandjes. Bij Schubert ligt dat anders. Hij voegde de tweede cello toe om een donkere klankkleur te krijgen, passend bij de algehele sombere sfeer van zijn kwintet, geschreven twee maanden voor zijn dood. Soms laat hij de twee cello’s een duet zingen. De Franse componist Bruno Mantovani had Schuberts Strijkkwintet in gedachten toen hij vorig jaar een stuk voor dezelfde bezetting schreef.
Franz Schubert Strijkkwintet in C ‘Het is heel goed mogelijk’, zo schreef Benjamin Britten in 1964, ‘dat de rijkste en meest productieve periode in de muziekgeschiedenis viel in de anderhalf jaar, waarin Schubert zijn Winterreise schreef, zijn Symfonie in C, zijn laatste drie pianosonates, het Kwintet in C en nog zo’n twaalf andere schitterende stukken. Je kunt nauwelijks geloven dat die werken in zo’n korte periode zijn geschreven, maar de hoeveelheid inspiratie en magie is wonderbaarlijk en totaal onverklaarbaar’.
Begin oktober 1828 stuurde Schubert een pakket manuscripten aan zijn uitgever. Daarin zaten zijn drie laatste monumentale pianosonates, een aantal liederen en het strijkkwintet van vanavond. In de begeleidende brief stond: ‘De sonates heb ik al enkele keren met veel succes uitgevoerd maar het kwintet wordt pas over een paar dagen doorgespeeld. Laat u het mij even weten als u iets in deze composities ziet?’ Of het doorspelen van het kwintet, waar Schubert over schreef, ooit heeft plaatsgevonden weten we niet. Waarschijnlijk heeft hij het nooit gehoord. Zes weken na het schrijven van de brief overleed hij, 31 jaar oud. De uitgever vond alleen de liederen de moeite waard en stuurde de rest terug. Pas een dikke twintig jaar later werd het kwintet voor het eerst uitgevoerd in verkorte vorm. Daarna duurde het nog eens drie jaar voordat het in druk verscheen. Dat het manuscript zo lang op de plank is blijven liggen is moeilijk te begrijpen voor latere generaties die dit kwintet al anderhalve eeuw rekenen tot de absolute top van de kamermuziek. Schubert bewandelt in dit stuk nieuwe wegen. Door het toevoegen van een cellopartij wilde hij een donkere klankkleur creëren en de twee cello’s in duet laten zingen. 3
Toelichting
Getuige het heerlijke tweede thema van het openingsdeel. Een groot scala aan emoties passeert de revue. Alleen al het Adagio, vol ‘Weltschmerz’, is een wereld op zich, met alle turbulentie in het middendeel en lange, betekenisvolle rusten, die doen denken aan het ademhalen tussen twee snikken. Pianist Arthur Rubinstein wilde dat dit deel op zijn begrafenis werd gespeeld. Het Scherzo begint vol energie, stampend als een boerendans. Brahms zal hier zeker van genoten hebben. Maar lang duurt die vitaliteit niet. In het middendeel van dat Scherzo, het Trio, confronteert Schubert ons weer volop met zijn uitzichtloze wanhoop. Hij besefte maar al te goed dat hij ten dode was opgeschreven. De finale is een mengsel van Hongaars getinte klanken en Weense cafémuziek. Tegen het einde voert hij het tempo en de spanning op, waardoor de zorgeloosheid op de tocht komt te staan. De merkwaardige voorslag, het klein gedrukte nootje dat voorafgaat aan het slotakkoord, geeft aan dat Schubert toch nog even zijn tanden wilde laten zien.
Bruno Mantovani Quintette Het vandaag te spelen kwintet schreef Mantovani in 2016 en het is een gezamenlijke opdracht van het Festival Musica in Straatsburg, het Parijse kamermuziekcentrum ProQuartet, het Utrechtse Tivoli Vredenburg en het Muziekgebouw aan ‘t IJ. Het Quatuor 4
Danel en cellist Henri Demarquette verzorgden onlangs de première op 3 oktober 2017 op het festival Musica in Straatsburg. Voor de toelichting laten we de componist zelf aan het woord: ‘In een groot deel van mijn kamermuziekoeuvre maak ik gebruik van bezettingen die naar het verleden verwijzen. Naast het strijkkwartet, dat een enorm gebied bestrijkt en ook zeer geliefd is bij hedendaagse componisten, heb ik me ook regelmatig beziggehouden met sonates voor één instrument en piano, het pianotrio en andere combinaties van instrumenten die in de achttiende en negentiende eeuw meer in de mode waren dan nu. Na een pianokwintet en een kwintet met twee altviolen vatte ik in 2016 het plan op om een kwintet met twee cello’s te componeren.
Mantovani: 'Tijdens het componeerproces zat Schubert als voorbeeld in mijn hoofd.' Tijdens het hele componeerproces zat Schubert als voorbeeld in mijn hoofd. Het was trouwens al de derde compositie waarin ik naar hem verwees, na Mit Ausdruck voor basklarinet en orkest en Huit moments musicaux voor pianotrio. Ook al herkennen we in een van de langzame delen van mijn kwintet de getokkelde passages uit het Adagio van mijn beroemde collega, toch
Toelichting
staat de muziek behoorlijk ver af van diens kwintet in C. Mijn stuk verenigt met even veel geestdrift lyriek en energie. […]. De vorm neigt naar continuïteit, soms door het aanbrengen van ritmische veranderingen en ook door het verbinden van contrasterende muzikale ideeën. De langzaamste passages zijn absoluut niet statisch bedoeld: gewoonlijk wordt het klankbeeld verlevendigd door middel van tremolo’s [red. snel heen en weer gestreken korte nootjes], slagwerkeffecten en lange rusten (zeer Schubertiaans). En overal zit beweging in. De klank is over het algemeen behoorlijk vol en hecht, de talrijke solo’s doen denken aan een concerto grosso [red. een muziekvorm uit de barok voor orkest met een groep solisten]. Het kwintet heb ik opgedragen aan Henri Demarquette en het Quatuor Danel’. Tekst toelichting: Thijs Bonger
5
Biografieën Componisten Franz Schubert Franz Schubert (1797 1828) was de zoon van een muzikale schoolmeester die hem leerde vioolspelen. Pianoles kreeg hij van zijn oudere broer Ignaz en ook leerde hij zingen. Met zijn mooie jongenssopraan werd hij op zijn elfde aangenomen in de keizerlijke hofkapel die verbonden was met het ‘Konvikt’, een kostschool en de beste onderwijsinstelling van Wenen. Rond zijn veertiende schreef hij zijn eerste strijkkwartetten die gespeeld werden in de familiekring wanneer hij thuis was tijdens de vakanties. In totaal componeerde Schubert zo’n achttien strijkkwartetten waarvan er maar vier regelmatig worden gespeeld. In het openbaar werden zijn kwartetten tijdens zijn leven niet uitgevoerd, maar zijn pianotrio’s waren zeer waarschijnlijk een paar keer te horen 6
tijdens vriendenavonden, gespeeld door leden van het Schuppanzigh Quartett met pianist Bocklet. Tegen het einde van zijn leven schijnt Schubert zelfs bevriend te zijn geweest met violist
Ignaz Schuppanzigh die zo nauw betrokken was bij de uitvoering van Beethovens kwartetten.
Biografieën
Bruno Mantovani De Franse componist Bruno Mantovani (1974) studeerde onder andere compositie, orkestratie en muziekgeschiedenis aan het Parijse conservatorium. Hij vervolgde zijn studie aan het Ircam waar hij zich verdiepte in computermuziek. Al snel viel zijn werk op dat een modern idioom verbindt met invloeden uit de jazz en oosterse muziek. Hij won diverse compositieprijzen, waaronder de Georges Enesco Prijs en de Claudio Abbado prijs van de Berliner Philharmoniker, en kreeg opdrachten van gerenommeerde solisten en ensembles. Sinds 2010 werkt hij nauw samen met de Parijse opera, wat onder andere resulteerde in het ballet Siddharta en een opera over de Russische dichter Anna Akhmatova. Mantovani is directeur van Conservatorium van Parijs en is ook actief als dirigent. Zo dirigeerde hij de moderne muziekensembles Accentus, Alternance,
foto: Ferrante Ferranti
Cepheus, Intercontemporain, Sospeso en TM+, maar ook het Orchestre National van Lille en Lyon, Orchestre du Capitole de Toulouse en Orchestre de Paris. In 2010 werd hij door het Franse
Ministerie van Cultuur onderscheiden met de titel ‘Chevalier des Arts et Lettres’.
7
Biografieën
Uitvoerenden Henri Demarquette Cello De Franse cellist Henri Demarquette (1970) volgde op zijn dertiende lessen op het Conservatoire National Supérieur de Musique in Parijs bij Philippe Muller en Maurice Gendron. Zijn concertdebuut maakte hij op zijn zeventiende. Demarquette trok de aandacht van dirigent Yehudi Menuhin, die hem vroeg Dvořáks Celloconcert te spelen in Praag en Parijs. Zijn internationale carrière was begonnen en hij speelde met grote orkesten, waaronder, het Orchestre National de France, de London Philharmonic en het Wiener KammerOrchester. Concerten gaf hij met de pianisten Brigitte Engerer, Michel Dalberto en Boris Berezovsky. Door zijn interesse in hedendaagse muziek werkte hij samen met componisten als Olivier Greif, Pascal Zavaro, Eric 8
Tanguy, Florentine Mulsant en Alexandre Gasparov. Hij is onderscheiden met de Prix de la Fondation Simone et Cino del Duca van de Académie des Beaux Arts. Henri Marquette bespeelt een cello van Stradivarius uit 1725, uitgeleend door LVMH/ Moët Henessy.Louis Vuitton met een strijkstok van Persois uit 1820.
BiografieĂŤn
foto: Jean Philippe Raibaud
9
BiografieĂŤn
Quatuor Danel Quatuor Danel is in 1991 in Brussel opgericht. Gedurende de eerste jaren van zijn bestaan streefde het kwartet ernaar te leren van beroemde strijkkwartetten en het traditionele repertoire te leren kennen. Het Quatuor Danel werd gecoacht door leden van het Amadeus Quartet en samen met het Borodin Quartet bestudeerde het de strijkkwartetten van Sjostakovitsj. Dankzij deze strategie groeide het kwartet uit tot een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de huidige kwartetgeneratie. Met meer dan tachtig concerten per jaar, talrijke cd-opnames en samenwerking met componisten werpt het Quatuor Danel zich ondertussen op als een gevestigde formatie binnen de internationale muziekscene. Het viertal speelt op vele internationale muziekfestivals en frequenteert de grote 10
concertzalen. Een belangrijk element in het werk van Quatuor Danel is de wens de ervaring door te geven aan de jongere generaties. Zo geven de leden regelmatig les aan de Nederlandse StrijkKwartet Academie in Amsterdam. Sinds oktober 2016 is Quatuor Danel drie jaar quartet in residence bij TivoliVredenburg in Utrecht.
BiografieĂŤn
foto: Marco Borggreve
11
Verwacht Quirine Viersen + Enrico Pace Cello en piano in optima forma De Nederlandse celliste Quirine Viersen vormt met de Italiaanse pianist Enrico Pace een stille, maar onstuitbare kracht in de kamermuziek. Beide generatiegenoten hebben zonder enige sterallure een carrière die geheel in dienst van de muziek staat. Samen brengen zij drie absolute topwerken uit het repertoire voor cello en piano: Hindemiths weinig uitgevoerde Sonate voor cello en piano, Rachmaninovs organische meesterwerk en Schumanns verhalende Fünf Stücke im Volkston. Een paradijs voor celloliefhebbers. Enrico Pace en Quirine Viersen kunnen beiden bogen op een zeer succesvolle internationale carrière. Pace is sinds hij in 1989 de tweede editie van het Internationaal Franz Liszt Pianoconcours won een graag geziene gast op de Nederlandse podia. Viersen maakte in 2016 nog veel indruk met haar opname van de cellosuites van Benjamin Britten. Het leverde haar een Edisonnominatie op. Programma: Robert Schumann Fünf Stücke im Volkston / Paul Hindemith Sonate (1948) / Sergej Rachmaninov Sonate in g op. 19 12
Serie Kamermuziek Internationaal Do 30 nov 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Quirine Viersen foto: Jelmer de Haas
Verwacht
Strijkkwartet Biënnale Amsterdam Za 27 januari t/m za 3 februari 2018
Van 27 januari t/m 3 februari 2018 staat het Muziekgebouw helemaal in het teken van de allereerste editie van de Strijkkwartet Biënnale Amsterdam. Wereldwijd het eerste festival dat zo diepgaand en grootschalig een van de meest bijzondere genres in de klassieke muziek viert: het strijkkwartet, de poëzie onder de kamermuziek. Dompel je iedere dag van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat onder in het strijkkwartet!
Emerson Quartet
Line-up 2018 onder andere Brentano String Quartet / Cuarteto Casals / Quartetto di Cremona / Quatuor Danel / DoelenKwartet / Doric String Quartet / Dudok Kwartet Amsterdam / Emerson String Quartet / Hagen Quartett / O/Modernt String Quartet / Cuarteto Quiroga / Ragazze Quartet / Ruysdael Kwartet / Signum Quartett Kaartverkoop via het Muziekgebouw. Kijk ook op www.sqba.nl
13
Verwacht
Oktober
November do 2 nov / 20.15 uur Ensemble intercontemporain + 33 1/3 Collective No More Masterpieces
wo 25 okt / 20.15 uur Matthias Goerne + Alexander Schmalcz Brahms volgens Matthias Goerne
vr 3 nov / 20.15 uur Cappella Amsterdam Boetepsalmen - Het grootse gebaar van Schnittke
do 26 okt / 20.15 uur Spectra Ensemble Radicale eenlingen
za 4 nov / 20.15 uur Calefax + Liza Ferschtman Ideale partners
vr 27 okt / 20.15 uur Matthias Goerne + Markus Hinterhäuser Schumann volgens Matthias Goerne
di 7 nov / 20.30 uur The Residents In Between Dreams
za 28 okt / 20.15 uur Ralph van Raat Tan Dun: water en vuur za 28 okt / 20.30 uur / BIMHUIS Ex Eye Colin Stetson, Greg Fox, Toby Summerfield, Shahzad Ismaily zo 29 okt / 15.00 uur Renadi Santoso Wat is het geheim van gamelan? (8+) 14
wo 8 nov / 20.15 uur Alina Ibragimova + Il Pomo d’Oro Focus op de jonge Mendelssohn do 9 nov / 20.15 uur Ives Ensemble Kreupele symmetrie
vr 10 nov / 20.15 uur Cello Biënnale Amsterdam 2018 Sneak Preview
za 11 nov / 20.15 uur Leif Ove Andsnes Idyll und Abgrund zo 12 nov / 15.00 uur Nederlandse Bachvereniging Jephte & Mirjams Siegesgesang zo 12 nov / 20.15 uur Taksim Trio Ahi di 14 nov / 20.15 uur Kayhan Kalhor + Ali Bahrami Fard Koerdische en Perzische composities
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
15