Za 28 okt 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Serie Piano
Ralph van Raat Tan Dun: water en vuur
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Serie Piano Za 28 okt 2017 Grote Zaal 20.15 - 22.00 uur
Ralph van Raat Tan Dun: water en vuur
ca. 45 minuten voor de pauze ca. 40 minuten na de pauze
Ralph van Raat piano Tan Dun (1957) Eight Memories in Water Color (1978, rev. 2002) Traces (1989, rev. 1992) C-A-G-E (1994) Pauze Dew, Fall, Drops (2000) The Fire (2015, rev. 2017; Nederlandse première) The Banquet Sonata (2016, rev. 2017; Nederlandse première)
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Toelichting Tan Dun werd wereldberoemd met zijn bekroonde soundtracks bij films als Crouching tiger, hidden dragon van Ang Lee, en als componist van de ceremoniemuziek voor de Olympische Spelen van Beijing in 2008. Bij zulke theatrale gelegenheden komt het werk van de zestigjarige Chinees bij uitstek tot zijn recht. Maar de muziek van Tan Dun is altijd theatraal, of hij nu een opera componeert of een bespiegelend stuk voor piano solo. Voor Tan Dun bestaat een uitvoering uit veel meer dan alleen de noten – daarin is hij sterk gevormd door de gestileerde operatraditie van zijn vaderland. ‘Hij kneedt het theater van het recital tot in detail,’ zegt Ralph van Raat – Tan Dun wil zelfs de opkomst van de solist repeteren en schrijft voor hoe die zijn rug moet houden. Zodra de deur aan de zijkant van het podium straks opengaat is het concert dus al begonnen. Van Raat heeft veel met Tan Dun gewerkt en zijn composities overal ter wereld uitgevoerd. Samen hebben ze alle pianomuziek diepgaand doorgenomen en Van Raat kent het oeuvre dan ook als zijn broekzak. Daarbij ontdekte hij een opvallende paradox. De muziek van Tan Dun is extreem complex genoteerd, met allerlei ingewikkelde, over elkaar geplaatste ritmische figuren en nauwgezette aanwijzingen. ‘Maar tegelijkertijd schrijft hij heel muzikantesk, hij componeert echt voor spelers. En als iets me niet ligt is hij de eerste om het te veranderen,’ zegt Van Raat. ‘Tan Dun is erg praktisch ingesteld.’ Toen Van Raat een keer een nieuw stuk voorspeelde waarop hij heel lang had gestudeerd reageerde de componist verbaasd: wat doe jij nou? ‘Hij wilde gewoon dat het geïmproviseerd zou klinken,’ lacht Van Raat. ‘Ik ken geen componist bij wie
het verschil tussen de partituur en wat hij wil horen zo groot kan zijn. Daarom is het bij Tan Dun niet alleen heel leuk, maar echt cruciaal om met hem samen te werken.’
Tan Dun noteert zijn muziek zeer complex, maar componeert echt voor spelers Vanavond speelt Van Raat alle bestaande pianosolomuziek van Tan Dun, die hij ook integraal zal opnemen voor een cd. Aanvankelijk stond er nóg een werk op het programma, Farewell my concubine, een bewerking van Tan Duns gelijknamige concert voor piano en Pekingopera-zangeres. Maar die bewerking is nog niet af. Omdat de nieuwe compositie ook op de cd moet, is de opnamesessie uitgesteld. Er is overigens nog een andere bevlogen ambassadeur van Tan Duns werk: de Chinese wereldster Lang Lang. Normaliter bewegen Van Raat en Lang Lang zich ieder in hun eigen niche – respectievelijk hedendaagse muziek en de romantische traditie – en deze zeldzame overlap in hun repertoire zegt iets over de heel verschillende kanten die in de 3
Toelichting
pianomuziek van Tan Dun samenkomen. Van Raat prijst de interpretaties van Lang Lang, die hij ‘helemaal Tan Dun’ noemt, al zet Van Raat zelf het theatrale aspect iets minder sterk aan en legt hij de nadruk op subtiele muzikale effecten. Waterverfherinneringen, John Cage en de Eight Memories in Water Color Eight Memories in Water Color is het opus 1 van Tan Dun. Hij schreef deze reeks impressionistische pianominiaturen als muziekstudent in 1978, kort na het einde van de Culturele Revolutie, toen China zich voorzichtig weer openstelde voor de westerse cultuur. Aan het conservatorium in Beijing bestudeerde de jonge Tan Dun westerse klassieke muziek. Maar tegelijkertijd werd hij verteerd door heimwee naar zijn geboortegrond, de zuidelijke provincie Hunan. Delen 2, 3, 4 en 8 van zijn Eight Memories baseerde Tan Dun op zijn favoriete volksliedjes uit Hunan, de vier andere delen zijn complementaire originele composities, waarin de invloed van Debussy nadrukkelijk aanwezig is. Toen Tan Dun in 1986 naar New York reisde om verder te studeren – in China had hij toen al naam gemaakt – ontmoette hij een van zijn muzikale helden, John Cage, met wie hij hecht bevriend raakte. Voor Cage, een van de eerste westerse componisten die diepgaand beïnvloed was door Aziatische filosofische tradities, vormde stilte de bron van alle muziek – een idee waarbij Tan Dun zich thuis voelt. Na Cages overlijden in 1992 4
componeerde Tan Dun de hommage C-A-G-E, waarvoor hij alleen die vier tonen gebruikte. Niet helemaal toevallig klinken die tonen als de Chinese pentatonische toonladder (de ontbrekende vijfde toon D komt langs als boventoon). Het stuk bestaat volledig uit ‘extended techniques’, de onconventionele speeltechnieken waarvan Cage een pionier was: op de klankkast kloppen, op de snaren slaan, eroverheen glijden met een glas. Maar hoewel Tan Dun de hele avantgardistische trukendoos opentrekt is de klankwereld van C-A-G-E door en door Aziatisch. Iets vergelijkbaars geldt voor Dew, Fall, Drops, dat eveneens helemaal ‘op de snaren’ gespeeld wordt – de pianist hoeft nauwelijks een toets aan te raken. Het werk is gebaseerd op één akkoord en de speeltechniek is afgeleid van die van de pipa, de Chinese luit. Met je nagel over een pianosnaar raspen: dat idee hoort bij de experimenteerdrift van de naoorlogse westerse avant-garde. Maar wederom vormen de verstilde klanken die Tan Dun ermee creëert juist een wufte evocatie van zijn thuisland. ‘Tan Dun gebruikte westerse compositietechnieken in een context die hij helemaal naar zijn hand zet, vanuit zijn eigen achtergrond,’ zegt Van Raat. ‘Alles is bij hem yin-yang, gedacht als tegenstelling – hardzacht, staccato-legato [losse of juist vloeiend verbonden noten] en ook tonaal-dissonant. De wijze waarop Tan Dun in een abstract werk tonale passages aanbrengt is typerend − een westerse componist zou dat nooit zo doen.’
Toelichting
In Traces, dat Tan Dun componeerde ten tijde van zijn vriendschap met Cage, hoor je die tegenstellingen heel duidelijk. Zachte, kabbelende muziek die liefde en water (de bron van het leven) vertegenwoordigt staat tegenover harde, ‘onmenselijke’ muziek die de meedogenloosheid in natuur en maatschappij symboliseert. De inspiratie voor Traces deed Tan Dun op tijdens een lange busrit door het zuiden van China, toen door een kierend raam de wind een fluittoon van drie tonen voortbracht: A-C-D. De dagen erna hoorde hij dit simpele motiefje overal in de natuur terug en besloot er een compositie aan te wijden. The Fire & The Banquet Sonata De twee Nederlandse premières op het programma zijn beide geënt op bestaande oudere composities van Tan Dun. ‘Het wordt nu erg ingewikkeld,’ waarschuwt Van Raat grinnikend wanneer hij de ontstaansgeschiedenis uit de doeken doet. In 2008 schreef Tan Dun voor Lang Lang het Piano Concerto: The Fire. Toen Van Raat vroeg of hij de ‘gave solocadens’ uit dat pianoconcert ook eigenstandig mocht uitvoeren had Tan Dun een beter idee: op basis van die cadens schreef hij een heel nieuw solostuk voor Van Raat. Dat heette The Fire Sonata en ging in 2015 in het Muziekgebouw in première. Oorspronkelijk was het een driedelige compositie, maar de dag voor de première schrapte Tan Dun plotseling de eerste twee delen – een bittere pil voor Van Raat, die er hard op gestudeerd had, al kon hij zich wel vinden in de artistieke
beweegredenen. Het overblijvende derde deel was een goed uitgewerkt, op zichzelf staand muzikaal betoog, waarvan Tan Dun speciaal voor vanavond een nieuwe versie heeft gemaakt, die simpelweg The Fire heet. Tan Dun heeft echter reeds aangekondigd ook deze versie na dit concert nog eenmaal te willen herzien. De twee geschrapte delen waren uiteraard niet slecht, maar leunden zwaar op een ánder pianoconcert van Tan Dun, The Banquet Concerto. (Dat pianoconcert was op zijn beurt weer afgeleid van Tan Duns soundtrack bij de gelijknamige film.) Tan Dun besloot de delen daarom samen met een nieuw derde deel om te dopen tot The Banquet Sonata. ‘In die nieuwe context werkt de muziek wél,’ zegt Van Raat enthousiast. ‘Het slotdeel van The Banquet Sonata is een enorme slagroomsoes: heel zoet, maar ook heel mooi.’ Tekst toelichting: Joep Stapel
5
Biografieën Componist Tan Dun Tan Dun (1957, Simao, Hunan, China) is een van de meest gespeelde en gelauwerde componisten wereldwijd. Gedurende de Culturele Revolutie speelde hij knieviool in een traditioneel operagezelschap, na voltooiing van zijn conservatoriumstudie in Beijing verhuisde hij in 1986 naar New York, waar zijn carrière een duizelingwekkende vlucht nam. foto: Nana Watanabe
In zijn enorme oeuvre verdampen de grenzen tussen verschillende muziekculturen en verbindt hij op organische wijze zijn muziek met andere kunstdisciplines. Toonaangevende orkesten, operahuizen en festivals hebben zijn werk meermalen gepresenteerd. Zijn Internet Symphony (2009) werd door 22 miljoen mensen in 200 landen beluisterd. Hij is winnaar van de meest 6
prestigieuze eerbewijzen van vandaag, waaronder de Grammy Award, Oscar / Academy Award, Grawemeyer Award voor klassieke compositie, Musical America’s Composer of the Year, Bach-prijs van de stad Hamburg en Moskou’s Shostakovich Award. Als wereldwijde culturele leider gebruikt Tan Dun zijn creativiteit om bewustwording van
milieuproblemen te verhogen en de culturele diversiteit te beschermen. In maart 2013 ontving hij de titel ‘UNESCO Goodwill Ambassador’.
Biografieën
Uitvoerende Ralph van Raat Piano Nederlandse pianist en musicoloog Ralph van Raat (1978) studeerde zowel piano aan het Sweelinck Conservatorium bij Ton Hartsuiker en Willem Brons als Muziekwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam. Beide studies sloot hij cum laude af. Voor zijn ontwikkeling als pianist waren vooral zijn verdere studies bij Claude Helffer in Parijs, Ursula Oppens in de Chicago en Pierre-Laurent Aimard in Keulen van belang. Zijn bijzondere aandacht voor de muziek van de twintigste en eenentwintigste eeuw viel al snel op. Deze resulteerde in prijzen bij onder andere de Internationale Ferienkurse für Neue Musik te Darmstadt (1998), het Internationale Gaudeamus Vertolkers Concours (1999) en de VSCD Klassieke Muziekprijs (2005). In 2006 had Van
foto: Simon van Boxtel
Raat bij de NPS op Radio 4 een eigen serie over moderne muziek en de toegankelijkheid ervan. De pianist bracht verschillende cd’s uit en heeft sinds 2006 een exclusief contract met Naxos. Voor dit label nam Van Raat de complete pianowerken op van Louis Andriessen, John Adams, Magnus Lindberg en Sir John Tavener. Ook de opname van The people
united will never be defeated van Rzewski was een internationaal succes. Ralph van Raat is als docent hedendaagse pianomuziek verbonden aan zowel het Utrechts Conservatorium als het Conservatorium van Amsterdam.
7
Verwacht
Serie Piano Za 11 nov 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Leif Ove Andsnes Idyll und Abgrund De Noorse pianist Leif Ove Andsnes geldt als een van de grootste pianisten van zijn generatie. De New York Times noemde hem een ‘pianist of magistrial elegance, power and insight’. Hij geeft alleen recitals als hij echt iets te vertellen heeft. Deze keer doet hij dat met onbekende, prachtige pianominiaturen van Jean Sibelius. En zet hij Schubert in perspectief met een hommage van de hedendaagse Oostenrijke componist Jörg Widmann. De Finse componist Jean Sibelius (1865 1957) is vooral bekend vanwege zijn symfonische werken zoals zijn zeven volstrekt originele symfonieën. Toch componeerde hij gedurende zijn hele leven ook prachtige pianominiaturen met beeldende titels als De berk, Lied in het bos en Lentezicht. Nu breekt Andsnes een lans voor deze Finse parels, die net als Sibelius’ symfonieën verrassen door hun originaliteit en geheel eigen idioom. In Jörg Widmanns Idyll und Abgrund uit 2009 weerklinkt de muzikale taal van Schubert. Schuberts eigen Klavierstücke zijn hierbij de ideale compagnon.
8
Leif Ove Andsnes foto: Gregor Hohenberg
Programma: Jean Sibelius Björken (de berk) / Impromptu op. 97 nr. 5 / Rondino op. 68 nr. 2 / Der Hirt / Romanze op. 24 nr 9 / Jörg Widmann Idyll und Abgrund. Sechs Schubert-Reminiszenzen / Franz Schubert 3 Klavierstücke D946 / Ludwig van Beethoven Sonate op. 31 nr. 2 ‘Der Sturm’ / Frédéric Chopin Nocturne op. 62 nr. 1 / Ballade op. 23 nr. 1
Verwacht
Donderdag avondserie Do 8 feb 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Ralph van Raat Messiaen, Ligeti, Boulez Het was een spectaculaire vondst, enkele jaren geleden: een onbekend pianostuk van de Franse, baanbrekende componist Olivier Messiaen (1908-1992). Dit werk La fauvette passerinette duurt ruim tien minuten en is van rond 1961. Meesterpianist Ralph van Raat speelt de Nederlandse première. Deze Messiaen-primeur omlijst Van Raat met enkele kleinere, tot voor kort ook onbekende werken van Debussy en Ravel. En als klap op de vuurpijl speelt hij de originele versie van Etude nr. 11 van György Ligeti, alleen overgeleverd in handschrift van de componist.
Olivier Messiaen
Programma: Claude Debussy Étude retrouvée (Nederlandse première) / Les soirs illuminés par l'ardeur de chalon (Nederlandse première) / Maurice Ravel Ménuet in cis (Nederlandse première) / Olivier Messiaen Morceau de lecture à vue (Nederlandse première) / La fauvette passerinette (Nederlandse première) / Le cossyphe d'Heuglin, uit: Des canyons aux étoiles / Le moqueur polyglotte, uit: Des canyons aux étoiles / György Ligeti L'arrache-coeur (originele versie etude nr. 11, Nederlandse première) / Pierre Boulez Douze notations / Incises / Une page d'ephemeride
9
Verwacht
Oktober zo 29 okt / 15.00 uur Renadi Santoso Wat is het geheim van gamelan? (8+)
November do 2 nov / 20.15 uur Ensemble intercontemporain + 33 1/3 Collective No More Masterpieces vr 3 nov / 20.15 uur Cappella Amsterdam Boetepsalmen - Het grootse gebaar van Schnittke za 4 nov / 20.15 uur Calefax + Liza Ferschtman Ideale partners di 7 nov / 20.30 uur The Residents In Between Dreams wo 8 nov / 20.15 uur Alina Ibragimova + Il Pomo d’Oro Focus op de jonge Mendelssohn 10
do 9 nov / 20.15 uur Ives Ensemble Kreupele symmetrie
wo 15 nov / 20.15 uur graindelavoix Cipriano de Rore: portrait of the artist as a starved dog
vr 10 nov / 20.15 uur Cello Biënnale Amsterdam 2018 Sneak Preview
do 16 nov / 20.15 uur Lunchconcert Ism Conservatorium van Amsterdam
za 11 nov / 20.15 uur Leif Ove Andsnes Idyll und Abgrund
do 16 nov / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta + Slagwerk Den Haag + Lucas en Arthur Jussen Snaren, toetsen en stokken
zo 12 nov / 15.00 uur Nederlandse Bachvereniging Jephte & Mirjams Siegesgesang zo 12 nov / 20.15 uur Taksim Trio Ahi
di 14 nov / 20.15 uur Kayhan Kalhor + Ali Bahrami Fard Koerdische en Perzische composities wo 15 nov / 20.00 uur / Paradiso Muziekgebouw aan ’t IJ presenteert: Nederlands Blazers Ensemble Oost West Thuis niet Best
Strijkkwartet Marathon vr 17 t/m zon 19 nov
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
11