Do 2 nov 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Donderdag avondserie
Ensemble intercontemporain + 33 1/3 Collective No More Masterpieces Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Donderdag avondserie Do 2 nov 2017 Grote Zaal 20.15 - 21.15 uur
Ensemble intercontemporain + 33 1/3 Collective No More Masterpieces
ca. 60 minuten zonder pauze
Dylan Corlay dirigent Thierry van Raaij kinetisch scherm
Musicoloog Michel Khalifa in gesprek met dirigent Dylan Corlay en de leden van 33 1/3 Collective
33 1/3 Collective Douwe Dijkstra en Jules van Hulst
Inleiding Foyerdeck 1 19.15 - 19.45 uur
No More Masterpieces (2016) voor 16 musici en video op kinetisch scherm Visuele compositie geïnspireerd door Concerto Seraphin (2006 - 2008) van Wolfgang Rihm (1952)
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Toelichting ‘Muziek en beeld op een videoscherm gebaseerd op het gedachtengoed van Antonin Artaud’. Zo omschrijft het videocollectief 33 1/3 No more masterpieces in een videointerview dat de eerste uitvoering begeleidde van deze samenwerking met Ensemble intercontemporain. Het is even waar als weinigzeggend, want het gedachtegoed van de Franse auteur en revolutionaire theatermaker kent verschillende aspecten. In zijn essay No more masterpieces uit zijn boek met verzamelde essays Le Théâtre et son Double gooit hij alles wat naar traditie, regels en het erkennen van meesterwerken riekt overboord. Waar 33 1/3 Collective onder andere het proces van iets nieuws maken uit de vernietiging van het oude belicht, is componist Wolfgang Rihm vooral geïnteresseerd in het concept van de Serafijn (Séraphin) dat Artaud in een artikel gebruikt als een metafoor voor de idee dat strijd nodig is om de geest te bevrijden. Het gedachtegoed van Antonin Artaud Antonin Artaud (1896 - 1948) geldt als een van de grote theatervernieuwers van de twintigste eeuw. Hoewel er conform zijn eigen visie op het meesterwerk weinig van zijn toneelstukken is overgebleven, oefende hij door zijn theoretische geschriften grote invloed uit op theatermakers als Jean Genet, Samuel Beckett en het Living Theatre. Het was zijn streven het klassieke ‘burgerlijke’ theater te vervangen door een primitieve ceremoniële ervaring om het onderbewuste te bevrijden en de toeschouwer met zichzelf te confronteren. ‘Wij beleven een tijd die in de wereldgeschiedenis waarschijnlijk uniek is, waarin de wereld die als schietschijf dient haar oude waarden ineen ziet storten’, schreef Artaud in 1932.
Volgens Artaud leefde men in een toestand van chaos en heeft het theater zich van de realiteit afgewend. Het klassieke theater biedt slechts vermaak, verstrooiing, terwijl het noodzakelijk is dat theater het publiek wakker schudt. ‘De langdurige gewenning aan voorstellingen die ontspanning brengen, heeft ons het idee van een ernstig theater doen vergeten, dat, door al onze verbeeldingen omver te werpen, ons het vurige magnetisme van beelden inblaast en tenslotte op ons inwerkt op de manier van een therapie van de ziel waarvan de voltrekking zich niet meer laat vergeten. Alles wat actie is, is een vorm van wreedheid. Op dit idee van de extreme, ten top gedreven actie moet het theater zich vernieuwen.’ Deze gedachtegang werd de basis voor zijn twee belangrijkste essays: No more masterpieces en The Theater of Cruelty. Hierin pleit Artaud voor een nieuwe rauwe, onderbewuste taal ergens tussen gebaar en gedachte. ‘Het theater kan slechts opnieuw zichzelf worden, dat wil zeggen een middel om waarlijke illusies tot stand te brengen, door de toeschouwer de waarachtige neerslag van dromen te verschaffen, waarbij 3
Toelichting
zijn neiging tot de misdaad, zijn erotische obsessies, zijn woestheid, zijn spookbeelden, en zijn utopisch gevoel voor het leven en de dingen, zelfs zijn kannibalisme losbarsten, niet op een verondersteld en illusoir niveau maar innerlijk’, aldus Artaud. Heruitvinden Die zoektocht naar ongecompromitteerde menselijke expressie sprak 33 1/3 Collective aan. Net als de idee van sociale contrasten dat achter Artauds afwijzing van het gevestigde meesterwerk zit. ‘Parijs bezoeken en zowel de krottenwijken zien als een van de beste concertzalen laat je niet onberoerd’, gaven de videomakers Douwe Dijkstra en Jules van Hulst, de mannen achter 33 1/3 Collective aan in een interview. ‘Het klinkt misschien ambivalent, maar het idee van Artauds No more masterpieces spreekt ons aan omdat we zelf een beetje verzadigd zijn door de immer aanwezige heruitvoeringen van oude klassieken. Wij proberen niet weer een stuk aan het culturele establishment toe te voegen, wij willen heruitvinden. Op deze manier kunnen we ontdekken bij welke sociale klasse dit werk echt aanspreekt in plaats van het publiek dat we gewend zijn, mensen in pakken, voor lief te nemen.’ ‘Wat ik fascinerend vind aan de moderne muziek is dat de naoorlogse avant-garde een bepaalde tijd zeer extreme muziek voortbracht’, voegt Douwe Dijkstra later toe. ‘Deze muziek is in noten gevat en wordt twintig, dertig jaar later door duurbetaalde 4
musici heruitgevoerd. Het contrast met de gedachten van Artaud kan niet groter. Een spannende discrepantie die wij als videomakers graag gebruiken.’ 33 1/3 Collective probeert dat door verschillende fragmenten die handelen over kopiëren, kapotmaken en uit de brokstukken iets nieuws creëren, videofragmenten die onafhankelijk van het werk van Wolfgang Rihm zijn ontstaan, weer op de flow van de muziek te monteren, en dat te projecteren. Al is uiteindelijk helemaal niets wat het lijkt. De zoektocht van Wolfgang Rihm En dat past uitstekend bij het werk van Wolfgang Rihm, de inmiddels 65-jarige Duitse componist, die zichzelf met bijna elk nieuw werk heruitvindt. De diversiteit in de bijna vijfhonderd werken die Rihm inmiddels aan de openbaarheid heeft prijsgegeven is tenminste opmerkelijk. Componeren, louter het ambacht van de noten schrijven, lijkt voor hem een existentiële noodzaak, een manier om zijn gedachten en zijn wereld te ordenen. ‘De componist moet zijn fantasie koesteren’, zei hij al eens. ‘Zijn ideale toestand is de totale zelfverwerkelijking. Hij moet niet stilstaan bij een werk, maar moet steeds weer op zoek gaan: componeren is als een perpetuum mobile.’ Een statement dat van Artaud had kunnen komen. ‘Wat ik heb gemaakt, voelt voor mij als voorlopig, de voorlopigheid hoort bij het menselijk bestaan’, gaat Rihm in de geest van Artaud verder. Vandaar dat zijn oeuvre groeit als een groot levensverhaal, als een continu uitdijend universum waarbij ieder werk als
Toelichting
vanzelfsprekend voortkomt uit het vorige. En vandaar dat hij zich niet bindt aan om het even welke stroming of systeem. ‘Niets is schadelijker voor de kunst dan vaststaande recepten’, sprak hij al eens. Rihm is als een kameleon die voor elk werk weer nieuwe voorwaarden schept, die de ene keer lange lyrische lijnen schrijft en een volgende keer uitbarst in een georganiseerde chaos. Een componist die zich de ene keer heel expliciet met het begrip vorm bezig houdt en zich het volgende moment uitgebreid laat inspireren door een lezing, een beeld, een novelle, zonder zich om een vooropgezette vorm te bekommeren. Als er een karakterisering bij zijn werk past dan heeft dat iets te maken met het woord expressionisme. ‘Muziek moet vol emotie zijn. De emotie vol complexiteit’.
stellen iemands beperkingen op de proef totdat zij barsten en oplossen. Pas dan kan een nieuwe vorm van bewustzijn ontstaan die alles dat daarvoor heeft plaatsgevonden overstijgt. Het is niet alleen de taal en de visie van een aan depressies lijdende auteur die zijn leven lang aan de in eerste instantie medisch voorgeschreven opium verslaafd was, het is voor Artaud en in het verlengde daarvan voor Rihm een metafoor voor de moderne tijd en voor de moderne muziek: uit alles wat geweest is, alle opgelegde beperkingen, vaststaande vormen, regels, tonaliteit, atonaliteit enzovoort, komt pas iets nieuws voort als je er dwars doorheen gaat, als je tegen alle regels ingaat en de moed hebt om andere wegen in te slaan.
Serafijn
Als je de moed hebt om tegen alle regels in te gaan, ontstaat iets nieuws
Het is dus niet verwonderlijk dat het werk van Artaud al sinds de vroegste composities van Rihm een voorname rol speelt zoals in stukken als Tutuguri en de opera Die Eroberung von Mexico. Het voornaamste idee van Artaud dat Rihm inmiddels langdurig inspireert is het concept van de Serafijn (Séraphin), een engelachting wezen dat vrij is van oordelen en vooroordelen en dat in de hemelse rangorde dicht bij God staat. Artaud gebruikt het in zijn theoretisch geschrift Le Théâtre de Séraphin als een metafoor voor de idee dat strijd nodig is om de geest te bevrijden. Extreme uitdagingen
Het is niet alleen het hoofdthema van veel werken waarin Rihm naar het concept van Séraphin verwijst – zoals de Etude pour Séraphin (1991-92), Séraphin - Stimmen Versuch eines Theaters (1994) en SéraphinSphäre (1993-96/2003) – het is ook de ultieme drijfveer voor het ontstaan van het enorme oeuvre van de componist. Ook Concerto Séraphin voor een ensemble van zestien spelers, dat in 2008 ontstond en inmiddels al weer verder verwerkt is tot de Séraphin Symphonie (2011), is zowel een verwijzing naar Artaud als een manifest van een componist die doorlopend op zoek is. 5
Toelichting
Opvallend in Concerto Séraphin is de aanwezigheid van veel lage blazers zoals de basfluit, de hoorn en de contrabasklarinet die met lange lijnen structuur aanbrengen in het geheel dat zich enigszins laat lezen als een enorm concerto grosso, een afwisseling tussen het complete ensemble en kleinere instrumentgroepen. Verdere houvast is er eigenlijk niet. Steeds weer verandert de context, steeds weer blijken lijnen of motieven anders ingezet te worden dan op voorgaande momenten. De componist dwingt de toehoorder zo om onbevangen te luisteren, zoals 33 1/3 Collective de toeschouwer uitnodigt om zonder vooroordelen te kijken en een kinderlijke nieuwsgierigheid te behouden. Want dat is, aldus Rihm en zeker ook Artaud, ‘de enige manier om toegang te krijgen tot iets nieuws.’ Tekst toelichting: Paul Janssen
6
Biografieën Componist Wolfgang Rihm Het schijnt dat de Duitse componist Wolfgang Rihm (1952) al verhalen aan zijn moeder dicteerde voor hij kon lezen en schrijven. Die scheppende kracht richtte hij al snel op de muziek en op 11-jarige leeftijd schreef hij zijn eerste werken. Al tijdens zijn gymnasiumtijd studeerde hij compositie bij Eugen Werner Velte aan de Staatliche Hochschule für Müsik in Karlsruhe. Hij vervolgde zijn compositiestudie bij Wolfgang Fortner, Humprey Searle en vanaf 1972 bij Karlheinz Stockhausen en Klaus Huber. Ook studeerde hij muziekwetenschap in Freiburg. Hij mag zich vanaf 1978 lector noemen van de zomercursus in Darmstadt. Daarnaast doceerde hij enige tijd aan de Musik Akademie in München. In 1985 volgde hij zijn compositiedocent Velte aan de Hochschule für Musik in Karlsruhe op waar hij sindsdien professor voor
foto: Klaus Rudolph
compositie is. In de jaren tachtig doet hij zich ook gelden als operacomponist met onder andere Die Hamletmachine, Oedipus en Die Eroberung von Mexico. Hij krijgt internationaal
erkenning voor zijn werk en wint vele prijzen. Zo won hij in 2000 de Bachpreis van de stad Hamburg en in 2003 kreeg Rihm de prestigieuze Siemens Musikpreis. 7
Biografieën
Uitvoerenden Dylan Corlay Dirigent Dylan Corlay, de jonge Franse assistent-dirigent van Ensemble intercontemporain, was in 2015 overtuigend winnaar van de prestigieuze Jorma Panula Competitie wat hem veel internationale aandacht opleverde. foto: Grégory Massat
Corlay werd opgeleid aan het Conservatoire National Superieur de Paris en studeerde orkestdirectie fagot, kamermuziek, improvisatie en harmonie. Naast fagot speelt hij gitaar, trompet en ondes martenot. Als fagottist vervolgde hij zijn studie aan het Mozarteum in Salzburg en speelde hij in verschillende Europese orkesten. Corlay is ook actief als componist. In 2010 won hij tijdens het International Festival of Short Films in Hamburg de ‘Best Film Music Award’.
8
Biografieën
Ensemble intercontemporain Ensemble intercontemporain is in 1976 opgericht door Pierre Boulez om de hedendaagse muziek op het hoogst mogelijke niveau uit te voeren. Boulez kreeg daarbij steun van onder andere de toenmalige Franse Minister van Cultuur Michel Guy. Het ensemble bestaat uit zo’n dertig solisten die een passie delen voor de muziek van de twintigste en eenentwintigste eeuw. Het ensemble kan in alle mogelijke kamermuzikale vormen ingezet worden. De leden van het ensemble hebben allen een fulltime contract zodat ze zich optimaal in kunnen zetten voor kwalitatief hoogstaande uitvoeringen voor het normale publiek en educatie van jonge musici. Het huidige ensemble staat onder leiding van Matthias Pintcher en werkt als altijd samen met componisten, onderzoekt nieuwe speeltechnieken en ontwikkelt projecten op het
snijvlak van muziek, dans, theater, film, video en de andere visuele kunsten. In samenwerking met IRCAM houdt het ensemble zich ook veelvuldig bezig met de ontwikkelingen op het gebied van de elektronische muziek. Het ensemble is vaste bespeler van de Philharmonie de Paris en is sinds 2004 vaste gast van de Lucerne Festival Academy waar het ensemble jonge instrumentalisten, dirigenten en componisten coacht op het gebied van het hedendaagse repertoire.
Sophie Cherrier fluit Philippe Grauvogel hobo Martin Adámek klarinet Jens McManama, JeanChristophe Vervoitte hoorn Clément Saunier trompet Benny Sluchin trombone Samuel Favre, Benoît Maurin *percussie Hidéki Nagano, Sébastien Vichard piano Frédérique Cambreling harp Jeanne-Marie Conquer viool John Stulz altviool Pierre Strauch cello Nicolas Crosse contrabass * toegevoegd aan ensemble
9
Biografieën
33⅓ Collective 33 ⅓ Collective is een in Zwolle gevestigd kunstenaarsplatform. Het werd opgericht in 2008 door Jules van Hulst, Douwe Dijkstra en Coen Huisman, die elkaar leerden kennen tijdens hun studie aan de kunstacademie. Het collectief creëert beelden, atmosferen en theatrale scenes voor multimediale uitvoeringen. De benadering van de kunstenaars is om virtuele veellagige en mysterieuze ruimtes te visualiseren die door primair gebruik te maken van projectie steeds veranderen om zo het onderliggende verhaal te vertellen. Met de succesvolle première van Blauwbaard, een video-opera die tijdens het Kameropera Festival Zwolle 2011 in première ging, oogstte het Collectief niet alleen veel lof bij vakgenoten maar ook bij buitenlandse programmeurs. Dat de originele manier van werken van Collectief ook daarna niet onopgemerkt is gebleven, blijkt uit de 10
ontvangst van de projecten die werden geïnitieerd en/ of mede-ontwikkeld en bij festivals als Into the Wide Open en het Oerol Festival werden uitgevoerd.
Biografieën
33 ⅓ Collective - Twee stills uit No More Masterpieces
11
Verwacht
Donderdag avondserie Do 9 nov 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Ives Ensemble Kreupele symmetrie
Tijdloze muziek schiep de Amerikaanse componist Morton Feldman. In dit concert is een van zijn werken te horen speciaal op verzoek van het Muziekgebouw. Terwijl op de klok de uren voorbijgaan, lijkt in zijn muzikale universum alles stil te staan. Het Ives Ensemble, gespecialiseerd in Feldmans precieuze kunst, brengt die illusie tot leven in Crippled Symmetry; een anderhalf uur durende trip voor piano, fluit, slagwerk en toetsinstrument celesta. Voorafgaand een preview van een deel van Footnotes, een nieuw danswerk dat op de partituur van Crippled Symmetry is gebaseerd. De getalenteerde choreografe Keren Levi en componist en geluidskunstenaar Tom Parkinson transformeren Feldmans partituur tot Footnotes, een werk voor zes dansers, geluidsinstallatie. De première is in 2018 in Theater Frascati. Nu is er vast gelegenheid tot voorproeven én vergelijken met Feldmans oorspronkelijke Crippled Symmetry. Programma: Tom Parkinson Footnotes (preview) / Morton Feldman Crippled Symmetry
12
Morton Feldman
Verwacht
Donderdag avondserie Do 23 nov 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Ensemble Musikfabrik Premièreprogramma
Het Duitse Ensemble Musikfabrik behoort internationaal tot de absolute top binnen de nieuwe muziek. Voor dit concert keren ze terug naar Amsterdam met een programma dat louter uit premières bestaat. Aan het roer staat boegbeeld Enno Poppe, de bekroonde dirigent en componist die de afgelopen tien jaar een nauwe band heeft opgebouwd met het Muziekgebouw. Uiteraard klinkt ook nieuw werk van zijn hand. Vitaal en complex, met jeugdig elan, precies waarvoor het Muziekgebouw bedoeld is. Componist Michael Beil opereert graag op het grensvlak van akoestische muziek en multimedia. Zijn virtuoze videocollage Bluff klonk tijdens het Holland Festival 2016. De Japanse Misato Mochizuki vestigde haar naam met een kosmopolitische visie op de ontmoeting van culturen en genres. De Noor Eivind Buene is hier minder bekend, maar beschikt over een indrukwekkend cv. Traditionele grenzen tussen hedendaags, jazz en impro interesseren hem niet, naast componist is hij ook schrijver.
Eivind Buene foto: Henrik Beck
Programma: Enno Poppe Filz solo, nieuw werk voor altviool solo (Nederlandse première) / Michael Beil String Jack, nieuw werk voor cello met live video en tape (Nederlandse première) / Eivind Buene Lessons in Darkness voor ensemble (Nederlandse première) / Misato Mochizuki Têtes, nieuw werk voor stem en ensemble (Nederlandse première)
13
Verwacht
November
za 11 nov / 20.15 uur Leif Ove Andsnes Idyll und Abgrund
zo 12 nov / 15.00 uur Nederlandse Bachvereniging Jephte & Mirjams Siegesgesang
vr 3 nov / 20.15 uur Cappella Amsterdam Boetepsalmen - Het grootse gebaar van Schnittke
zo 12 nov / 20.15 uur Taksim Trio Ahi
za 4 nov / 20.15 uur Calefax + Liza Ferschtman Ideale partners
di 14 nov / 20.15 uur Kayhan Kalhor + Ali Bahrami Fard Koerdische en Perzische composities
di 7 nov / 20.30 uur The Residents In Between Dreams wo 8 nov / 20.15 uur Alina Ibragimova + Il Pomo d’Oro Focus op de jonge Mendelssohn
wo 15 nov / 20.00 uur / Paradiso Muziekgebouw aan ’t IJ presenteert: Nederlands Blazers Ensemble Oost West Thuis niet Best
do 9 nov / 20.15 uur Ives Ensemble Kreupele symmetrie
wo 15 nov / 20.15 uur graindelavoix Cipriano de Rore: portrait of the artist as a starved dog
vr 10 nov / 20.15 uur Cello Biënnale Amsterdam 2018 Sneak Preview
do 16 nov / 20.15 uur Lunchconcert Ism Conservatorium van Amsterdam
14
do 16 nov / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta + Slagwerk Den Haag + Lucas en Arthur Jussen Snaren, toetsen en stokken
Strijkkwartet Marathon vr 17 t/m zon 19 nov Quatuor Diotima Beethoven / Schönberg / Boulez In vier concerten combineert het wereldberoemde Quatuor Diotima een strijkkwartet van Beethoven, Schönberg en Boulez. In deze context klinkt de muziek van deze drie grote vernieuwers als nooit tevoren.
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
15