Di 12 dec 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Serie Strijkkwartetten
Borodin Quartet Zeventig jaar speelhistorie Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Serie Strijkkwartetten Di 12 dec 2017 Grote Zaal 20.15 - 21.45 uur
Borodin Quartet Zeventig jaar speelhistorie
ca. 40 minuten voor de pauze ca. 30 minuten na de pauze
Borodin Quartet: Ruben Aharonian viool Sergei Lomovsky viool Igor Naidin altviool Vladimir Balshin cello
Entreehal 19.45 - 20.00 uur
VOORPROGRAMMA
Helikon Kwartet Marlene Dijkstra viool Marieke Kosters viool Lotus de Vries altviool Renate Apperloo cello Ludwig van Beethoven (1770 - 1827) uit Strijkkwartet nr. 1 op. 18 (1799) I. Allegro con brio III. Scherzo. Allegro molto Claude Debussy (1862 1918) uit Strijkkwartet in g op. 10 (1893) II. Assez vif et bien rythmĂŠ
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Franz Schubert (1797 - 1828) Strijkkwartet nr. 12 in c D 703 ‘Quartettsatz’ (1820) Pjotr Tsjaikovski (1840 - 1893) Kinderalbum op. 39 (1878)
Aleksandr Borodin (1833 - 1887) Strijkkwartet nr. 2 in D (1881) ·· Allegro moderato ·· Scherzo. Allegro ·· Notturno. Andante ·· Finale. Andante - Vivace
arr. voor strijkkwartet van Rostislav Dubinsky
1. Morning Prayer 2. Winter Morning 3. The Little Horseman 4. Mamma 5. The Toy Soldier’s March 6. The Sick Doll 7. The Doll’s Funeral 8 The New Doll 9. Old French Song 10. German Song 11. Italian Song 12. Neapolitan Song 13. Waltz 14. Mazurka 15. Polka 16. Russian Song 17. Peasant Prelude 18. Popular Song 19. Sweet Dreams 20. A Nursery Tale 21. Baba Yaga 22. The Lark 23. The Organ-Grinder’s Song 24. At Church Pauze 3
Toelichting Het Borodin Kwartet opent met Schuberts nooit afgemaakte poging om een individuele stijl van componeren te ontwikkelen, waarin hij zich ontworstelt aan de allesoverheersende invloed van Beethoven. De turbulente Quartettsatz is eigenlijk het allereerste romantische strijkkwartet. Tsjaikovski heeft voor de kleine handjes van zijn favoriete neefje Bob vierentwintig pianostukjes geschreven. Tot die tijd had alleen Schumann zich beziggehouden met voordrachtsstukken voor kinderen. De vroegere primarius van het Borodin Kwartet, die vanaf de oprichting in 1945 dertig jaar aan de eerste lessenaar zat, heeft die kinderstukjes bewerkt voor strijkkwartet. Borodin verklankte in zijn Tweede strijkkwartet zijn geluksgevoel over de hechte relatie met zijn vrouw. Ze hadden elkaar twintig jaar eerder ontmoet.
Franz Schubert Quartettsatz In Schuberts ouderlijk huis werd er veel strijkkwartet gespeeld. Hijzelf op de altviool, twee broers viool en verreweg de zwakste schakel was zijn vader, die cello speelde. Vanaf zijn dertiende begon Schubert voor het huiskwartet te componeren. Maakte een van zijn broers een fout dan schold hij hem de huid vol. Maar als zijn tirannieke en autoritaire vader een fout maakte zei Schubert onderdanig: ‘Herr Vater, hier klopt iets niet’. Dan boog hij zich over de cellopartij en liet diplomatiek in het 4
midden of het aan zijn vader lag of aan zijn eigen compositie. Zo schreef hij meer dan tien kwartetten voor tussen de schuifdeuren, waarin hij zich spiegelde aan zijn grote voorbeelden Haydn, Mozart en (vroege) Beethoven. Er gebeurt in die ‘Hausmusik’ weinig wereldschokkends, maar een enkele keer hoor je voorproefjes van de schitterende partituren die hij later zou schrijven. Het laatste in deze reeks vroege kwartetten dateert uit 1816. Daarna bleef het bij Schubert, wat kwartetten betreft, vier jaar stil. In die periode worstelde hij met zijn muzikale identiteit. Hij was diep onder de indruk van Beethovens muziek en wilde iets vergelijkbaars, maar wel zonder een epigoon van hem te worden. Die worsteling blijkt ook uit de vele werken die hij niet heeft afgemaakt. In 1822 was dat zijn Onvoltooide symfonie en twee jaar daarvoor de Quartettsatz van vandaag. Er bestaat een manuscript van een langzaam deel, dat duidelijk op de Satz had moeten volgen, maar na eenenveertig maten hield Schubert het voor gezien. We denken dat hij er zelf ontevreden over was, waarschijnlijk ook over het eerste deel. Bij het schrijven van deze soms stormachtige muziek had Schubert professionele strijkers in het achterhoofd. Vooral de primarius krijgt het voor zijn kiezen in razendsnelle,
Toelichting
niet altijd even logisch liggende loopjes tot in de hoogste regionen. En ook Schuberts vader zou al heel snel zijn vastgelopen in de hoge, zangerige tegenstem in de cellopartij. Afwisselend spannend en lyrisch en met zijn heftige climaxen, zou je deze partituur kunnen zien als het allereerste romantische strijkkwartet.
Pjotr Tsjaikovski Kinderalbum (arr. voor strijkkwartet van Rostislav Dubinsky) Tsjaikovski is getrouwd geweest. Maar zijn huwelijk kan wel in het Guinness Book of Records vanwege de korte duur. Negen dagen hield het stand. Hij trouwde met een dweepzieke leerlinge die met zelfmoord had gedreigd als hij niet op haar avances in zou gaan. We kunnen dit huwelijk beschouwen als een gruwelijk mislukte poging van de homoseksuele Tsjaikovski om te genezen van zijn ‘kwaal’, de homofilie. Want zo werd er in die tijd tegenaan gekeken. Homoseksuele handelingen waren zelfs strafbaar. Maar al tijdens de huwelijksreis kreeg Tsjaikovski het Spaans benauwd omdat hij merkte dat hij niet alleen een fysieke, maar ook een geestelijke afkeer van zijn vrouw had. Daarom vluchtte hij na negen dagen naar het gezin van zijn jongere zus Alexandra Davidov. Hij logeerde daar heel vaak en genoot van hun zeven kinderen. Zelf had hij ook zo graag kinderen willen hebben.
Tsjaikovski’s lievelingsneef was Vladimir, bijgenaamd Bob. Hij kon erg goed tekenen en pianospelen. Zijn oom probeerde hem daarin ook te stimuleren. Tsjaikovski vond al heel lang dat er een schromelijk gebrek was aan pianomuziek voor kinderen. Zij kregen in die tijd vooral gortdroge etudes voorgeschoteld. De enige die daar tot dan toe iets aan had gedaan was Schumann, in zijn Album für die Jugend. Tsaikovski was een groot bewonderaar van Schumann. In 1878, toen Bob zeven was, componeerde hij in vier dagen tijd een serie van 24 pianostukjes, die geschikt waren voor Bobs kleine handjes. Hij voorzag ze van titels die ze voor kinderen aantrekkelijk maken. In een brief aan zijn zwager schrijft hij: ‘Zeg maar tegen Bob dat er plaatjes bij de muziek staan, dat de muziek gecomponeerd is door Oom Pjotr en dat erboven staat: ‘Opgedragen aan Vladimir Davidov’. Het joch begrijpt vast niet wat ‘opgedragen’ betekent… Maar ik kan zo intens van hem genieten als hij piano speelt. En misschien kijkt hij dan naar de muziek en denkt hij wel dat er een complete symfonie aan hem opgedragen is.’ In een aantal van de stukjes maakte Tsjaikovski gebruik van bestaande melodieën. In Russian Song bijvoorbeeld horen we een Russisch volksliedje, getiteld O, mijn arme hoofd. Ook het deeltje Peasant Prelude – de boer die op zijn accordeon maar twee akkoorden kent – is gebaseerd op een bestaande Russische volksmelodie. In Italian Song en Neapolitan Song verwerkte hij Italiaanse volksliedjes, die hij tijdens zijn vele reizen in dat land had gehoord. En in de een 5
Toelichting
na laatste, The Organ-Grinder’s Song, horen we weer een andere Italiaanse volksmelodie, heerlijk larmoyant.
Bewonderenswaardig is de zeggingskracht en orginaliteit die Tsjaikovski in de kinderstukjes heeft gestopt Bewonderenswaardig wat Tsjaikovski er aan zeggingskracht en originaliteit in heeft weten te stoppen. En dat ondanks de ernstige beperking van die kleine handjes. Die kracht is dan ook feilloos aangevoeld door mensen die wat met deze muziek wilden. De vierentwintig stukjes zijn dus talloze malen bewerkt. Voor koor, trombonekwartet, saxofoonkwartet, cello en orkest, viool en piano, strijktrio, strijkorkest, gitaar en symfonieorkest. Rostislav Dubinsky, die na de oprichting in 1945 dertig jaar primarius was van het Borodin Kwartet, bewerkte ze voor strijkkwartet en hij veranderde ook de oorspronkelijke volgorde van de pianostukjes.
Alexander Borodin Strijkkwartet nr. 2 Op zoek naar publicaties van Borodin stuit je onder meer op de volgende titel: Over het effect van ethyliodide op hydrobenzamide 6
en amarine. Dan weten we meteen ook waarom hij zichzelf een zondagscomponist noemde. Als chemicus had hij een grote naam, niet alleen in Rusland maar ook internationaal. Componeren deed hij alleen in zijn schaarse vrije momenten. Maar toch heeft hij een plaatsje gekregen bij de onsterfelijken, omdat hij de ene na de andere prachtige melodie uit zijn mouw schudde. Wij kunnen hem dus rustig betitelen als de beste chemicus onder de componisten, maar ook als de beste componist onder de chemici. Zijn melodische gaven waren zo groot dat twee handige arrangeurs in Amerika rond 1950 een musical vervaardigden, die voor 90 % bestond uit melodieĂŤn van Borodin. Die musical, Kismet, is allang weer vergeten, maar sommige tunes eruit leven nog voort. Stranger in Paradise bijvoorbeeld. Vanwege het succes van die musical kreeg Borodin in 1954 postuum een Tony Award. Ook uit het vanavond te spelen strijkkwartet haalden die Amerikaanse arrangeurs een melodie die het goed deed in het Broadwaytheater. Die komt uit het derde deel, Notturno. Het is volkomen begrijpelijk dat Borodin wegens tijdgebrek veel composities niet afmaakte. En voor die werken die hij wel voltooide nam hij de tijd. Over zijn Eerste symfonie deed hij vijf jaar, zijn Tweede kostte hem zeven jaar. Daarom is het opmerkelijk dat hij het kwartet van vanavond in twee maanden af kreeg. Dat was in 1881. Borodin was zeer gelukkig getrouwd met een pianiste, die zijn muzikale horizon
Toelichting
aanzienlijk had verbreed. Aan haar droeg hij dit kwartet op om te vieren dat zij elkaar twintig jaar daarvoor hadden leren kennen. Deze hoogromantische muziek kunnen we niet echt programmatisch noemen, maar Borodin heeft zelf toegegeven dat hij aan romantische scènes dacht tijdens het componeren. Deel één verklankt een nachtelijke ontmoeting, het scherzo een wilde wals in een pretpark in een voorstad van St. Petersburg, het derde deel is een liefdesduet en in de inleiding tot de finale heeft hij een zonsopgang verwerkt. Het is niet zo vreemd dat de cello, Borodins eigen favoriete instrument, heel vaak een zangerige hoofdrol kreeg toebedeeld in deze lyrische, soms bijna verliefd klinkende compositie. Tekst toelichting: Thijs Bonger
7
Biografieën Componisten Franz Schubert
Franz Schubert (1797 - 1828) was de zoon van een muzikale schoolmeester die hem leerde vioolspelen. Pianoles kreeg hij van zijn oudere broer Ignaz en ook leerde hij zingen. Met zijn mooie jongenssopraan werd hij op zijn elfde aangenomen in de keizerlijke hofkapel die verbonden was met het ‘Konvikt’, een kostschool en de beste onderwijsinstelling 8
van Wenen. Rond zijn veertiende schreef hij zijn eerste strijkkwartetten die gespeeld werden in de familiekring wanneer hij thuis was tijdens de vakanties. In totaal componeerde Schubert zo’n achttien strijkkwartetten waarvan er maar vier regelmatig worden gespeeld. In het openbaar werden zijn kwartetten tijdens zijn leven niet uitgevoerd, maar zijn pianotrio’s waren zeer waarschijnlijk een paar keer te horen tijdens vriendenavonden, gespeeld door leden van het Schuppanzigh Quartett met pianist Bocklet. Tegen het einde van zijn leven schijnt Schubert zelfs bevriend te zijn geweest met violist Ignaz Schuppanzigh die zo nauw betrokken was bij de uitvoering van Beethovens kwartetten.
Pjotr Tsjaikovski
De Russische componist Pjotr Tsjaikovski (1840 1893) studeerde aan het Conservatorium van St. Petersburg en werkte daar vervolgens zelf als docent. Vanaf 1877 werd Tsjaikovski financieel gesteund door de rijke weduwe Nadezjda von Meck. Hoewel ze er een zeer vertrouwelijke briefwisseling op na hielden, heeft Tsjaikovski haar nooit willen ontmoeten. Tsjaikovski reisde veel en liet zich in zijn werk ook beïnvloeden door veel westerse muziek.
Biografieën
Wat hem op het verwijt van onder anderen de collega’s van het Machtige Hoopje kwam te staan dat hij te westers zou schrijven. Ondertussen groeide hij wel uit tot de meest gespeelde Russische componist. Zijn zes symfonieën, symfonische gedichten, concerten, opera’s en balletten behoren alle tot het gekende repertoire. Ook zijn kamermuziek en liederen sieren regelmatig de programma’s. Tsjaikovski stierf in 1893. Officieel aan cholera, maar de geruchten dat hij zelfmoord heeft gepleegd vanwege de problemen die zijn homoseksuele geaardheid gaf, zijn nog altijd hardnekkig.
Aleksandr Borodin
Aleksandr Borodin (1833 – 1887) was een Russisch componist en chemicus. Hij was lid van Het Machtige Hoopje, een groep van vijf Russische componisten die zich toelegden op specifiek Russische muziek.
Nicolai Rimski-Korsakov en Mili Balakirev. Borodin werd geboren in Sint-Petersburg als buitenechtelijke zoon van de Georgische edelman Luka Gedevanishvili. Hij bekwaamde zich in de geneeskunde en vervolgens in de chemie. Hij nam in 1862 compositielessen bij Mili Balakirev, toentertijd hoogleraar in de chemie. Het jaar daarop huwde hij de jonge pianiste Ekaterina Protopopova. Muziek bleef Borodins tweede roeping, naast een loopbaan als chemicus en fysicus. Als gevolg hiervan is zijn oeuvre niet zo groot als dat van zijn tijdgenoten.
Het Machtige Hoopje hield, geïnspireerd door hun mentor Michael Glinka, de Russische muziek in ere en trachtte de westerse muziek buiten de deur te houden. De leden van de groep waren Modest Moessorgski, Cesar Cui, Alexander Borodin, 9
Biografieën
foto: Keith Saunders
Uitvoerenden Borodin Quartet Al meer dan 70 jaar wordt het Russische Borodin Quartet door internationale critici geprezen voor hun inzicht in en beheersing van het kamermuziekrepertoire, vooral dat van Beethoven en Sjostakovitsj. In 1945 werd het kwartet door vier studenten aan het 10
Conservatorium van Moskou opgericht, aanvankelijk nog onder de naam Moscow Philharmonic Quartet. Door hun sterke affiniteit met Russische muziek noemde de Daily Telegraph Australia het ensemble ‘de Russische grootmeesters’. Hun sterke band met Sjostakovitsj’ kamermuziek kwam er dankzij de nauwe relatie met de componist die de repetitie van elk van zijn kwartetten zelf begeleidde. Het ensemble voerde deze
kwartetten wereldwijd uit en hun interpretatie wordt algemeen beschouwd als de oerversie. Om hun repertoire uit te breiden naar andere bezettingen deelt het kwartet geregeld het podium met andere muzikanten als Sviatoslav Richter, Yuri Bashmet, Christoph Eschenbach en Nikolai Lugansky.
Biografieën
Helikon Kwartet Het Helikon Kwartet werd in 2015 opgericht en is sinds dit studiejaar in opleiding bij de Nederlandse Strijkkwartet Academie. Het Helikon geeft vele concerten door heel Nederland en werkt nauw samen met componist Sebastiaan van Yperen, wiens strijkkwartet ze afgelopen week in première hebben gebracht. Afgelopen oktober volgde het Helikon als gastensemble lessen binnen de European Chamber Music Academy. Ook maakt het Helikon dit seizoen voor de tweede maal deel uit van Rabo Next Stage, een coachingstraject voor jong talent georganiseerd door Tivoli Vredenburg. In 2016 ontving het kwartet een beurs om masterclasses te volgen bij het Chilingirian Quartet in Engeland. De leden kregen lessen van onder anderen Miguel da Silva, Johannes Meissl, Emanuelle Bertrand, Ásdís Valdimarsdottír, Dmitri Ferschtmann, Eberhard Feltz, Cuarteto Quiroga en Quatuor Danel.
foto: Emelie Schäfer
11
Verwacht
Strijkkwartet Biënnale Amsterdam Za 27 januari t/m za 3 februari 2018
Van 27 januari t/m 3 februari 2018 staat het Muziekgebouw helemaal in het teken van de allereerste editie van de Strijkkwartet Biënnale Amsterdam. Wereldwijd het eerste festival dat zo diepgaand en grootschalig een van de meest bijzondere genres in de klassieke muziek viert: het strijkkwartet, de poëzie onder de kamermuziek. Dompel je iedere dag van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat onder in het strijkkwartet! Line-up 2018 onder andere Brentano String Quartet / Cuarteto Casals / Quartetto di Cremona / Quatuor Danel / DoelenKwartet / Doric String Quartet / Dudok Kwartet Amsterdam / Emerson String Quartet / Hagen Quartett / O/Modernt String Quartet / Cuarteto Quiroga / Ragazze Quartet / Ruysdael Kwartet / Signum Quartett Kaartverkoop via het Muziekgebouw. Kijk ook op www.sqba.nl
12
Emerson Quartet
Verwacht
Serie Strijkkwartetten Za 10 mrt 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Meccore String Quartet Meesterproef naast meesterwerk ‘Een spiritueel en revolutionair werk’, schreef Strings magazine over het Derde strijkkwartet van de Poolse Henryk Górecki. De opname van het Kronos Quartet, opdrachtgever van de compositie, werd in 2007 meteen Editor’s Choice. Het Poolse Meccore Quartet zet dit zelden gespeelde lyrisch meesterwerk naast de meesterproef van Edvard Grieg, Strijkkwartet nr. 1. Volgens Grieg bevatte dit ‘geen enkele trivialiteit’. Vandaar dat elke noot bij het Meccore String Quartet even urgent klinkt.
Meccore String Quartet foto: Arkadiusz Berbecki | heFACE
Het Meccore String Quartet bestaat inmiddels tien jaar. Dat betekent in de wereld van het strijkkwartet dat het ensemble nog maar net komt kijken. Toch maakt het viertal al internationaal furore en schreef het Algemeen Dagblad eerder ‘het beste Poolse strijkkwartet ooit’. De vier musici blinken uit in programma’s waarin Poolse componisten in verband met de westerse traditie worden gebracht. Een brug die het kwartet met ‘energie en Poolse precisie’ slaat. Programma: Henryk Górecki Strijkkwartet nr. 3 ’… songs are sung’ / Edvard Grieg Strijkkwartet nr. 1 13
Verwacht
December wo 13 dec / 19.00 uur college + 20.15 uur concert Ensemble Correspondances Pastorale de Noël do 14 dec / 12.30 uur Lunchconcert Ism Conservatorium van Amsterdam do 14 dec / 16.30 uur Kuss Quartet Openbare repetitie do 14 dec / 20.15 uur Kuss Quartet Oude meesters vr 15 dec / 19.30 uur Nederlands Kamerkoor + Concerto Köln + Peter Dijkstra Weihnachtsoratorium zo 17 dec / 15.00 uur Concerto Copenhagen Authentieke barokke kerst di 19 dec / 19.30 uur Nederlandse Bachvereniging Weihnachtsoratorium 14
wo 20 dec / 20.15 uur Noors Solistenkoor Rós - Kerstmis in Noorwegen
vr 22 + za 23 dec / 19.30 uur za 23 dec / 16.00 uur zo 24 dec / 11.00 uur Nieuw Vocaal Amsterdam + Amsterdam Baroque Orchestra Kerstspel do 28 dec / 19.30 uur Calefax PAN 14
zo 31 dec / 19.30 uur / BIMHUIS Oud & Nieuw 2017 Grootser en diverser dan ooit, Oud & Nieuw in het BIMHUIS
wo 10 jan / 20.15 uur Christopher Maltman +Joseph Middleton The Soldier - from Severn to Somme do 11 jan / 20.15 uur Asko|Schönberg + Slagwerk Den Haag American Anthology vr 12 jan / 20.15 uur Vanessa Benelli Mosell Italiaans pianotemperament za 13 jan / 20.30 uur stargaze Composities van o.a. Boards of Canada, Nik Void en Qasim Naqvi
Huil van de Wolff
Januari 2018 vr 5 jan / 20.30 uur FIBER X The Rest is Noise Alessandro Cortini + Demdike Stare & Michael England + Macular + Sabrina Ratté + Izabel
za 6 jan / 20.15 uur Freedom o(r) speech I Solisti del Vento + Jan Decleir
Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
15