Do 9 nov 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Donderdag avondserie
Ives Ensemble Kreupele symmetrie
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Donderdag avondserie Do 9 nov 2017 Grote Zaal 20.15 - 22.25 uur
Ives Ensemble Kreupele symmetrie
ca. 20 minuten voor de pauze ca. 90 minuten na de pauze
Tom Parkinson (1976) / Keren Levi (1972) Footnotes (to Crippled Symmetry) (2017)
Foyerdeck 1 19.15 - 19.45 uur
Keren Levi choreografie en beeld Carcom Sheffer, Alicia Verdú Macián, Rozemarijn de Neve dans
René van Peer in gesprek met John Snijders, artistiek leider Ives Ensemble, choreograaf Keren Levi én componist Tom Parkinson
Pauze
Inleiding
Morton Feldman (1926 - 1987) Crippled Symmetry (1983) Ives Ensemble: Rik Andriessen fluit, basfluit Ron Colbers vibrafoon, glockenspiel John Snijders piano, celesta
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Toelichting ‘Het is een van de weinige stukken muziek waarvan de partituur geen getrouw beeld geeft van het resultaat’, zegt John Snijders, artistiek leider en pianist van het Ives Ensemble, terwijl hij de partituur van Morton Feldmans compositie Crippled Symmetry laat zien. In de partijen voor de drie instrumenten worden noten die op één verticale lijn staan niet op hetzelfde moment gespeeld. De inspiratie voor dit late werk van Feldman kwam van Turkse tapijten, die met hun geometrische patronen symmetrisch lijken. Bij nadere beschouwing blijken er echter onvolkomenheden in de patronen te zitten: het deel van het tapijt dat net geweven was, viel achter het weefgetouw en was doordoor niet meer zichtbaar. De wevers moesten de patronen dus uit het geheugen zo getrouw mogelijk proberen te maken. Feldman verwerkte dat gegeven in twee composities, Why Patterns? en Crippled Symmetry. In Footnotes (to Crippled Symmetry) geven choreografe Keren Levi en componist Tom Parkinson ieder een eigen interpretatie van symmetrie die bij nader inzien toch niet perfect symmetrisch is. In boeken is het volstrekt onlogisch, maar in een concert kan het: de voetnoten gaan vooraf aan het werk waarop ze gebaseerd zijn. Deze samenwerking tussen Levi en Parkinson is een preview van twintig minuten die uit moet groeien tot een zelfstandige productie van anderhalf uur, de lengte van Crippled Symmetry.
Tom Parkinson/Keren Levi Footnotes (to Crippled Symmetry) Het idee voor dit dubbelprogramma komt van choreografe Keren Levi. Ze is gefascineerd door het idee achter Crippled Symmetry en de manier waarop Feldman het noteerde, eerder dan door de muziek zelf. ‘Door de structuur, het ogenschijnlijk herhalende karakter’, zegt ze. ‘Het leek me intrigerend om de muziek van Feldman te weerspiegelen in dans, maar daarbij symmetrie tussen de twee te vermijden. Ik stelde John Snijders voor om er een ‘double bill’ van te maken, waarin mijn dans en de muziek van het Ives Ensemble afzonderlijke onderdelen zouden vormen.’ Vervolgens vroeg ze Tom Parkinson, met wie ze vaak heeft samengewerkt, om muziek te maken met Feldmans partituur als uitgangspunt. Levi heeft haar choreografie gebaseerd op het idee achter Crippled Symmetry als muziek voor een trio, waarin elke musicus twee instrumenten bespeelt. In Footnotes treden drie dansers op. Hun bewegingen krijgen een evenknie in een projectie waarin ze een dans uitvoeren die zichtbaar verwant 3
Toelichting
is aan wat er op het speelvlak te zien is, maar niet exact hetzelfde. Levi had zich in een eerdere choreografie al beziggehouden met symmetrie. De partituur van Morton Feldman gaf haar gelegenheid om dit thema opnieuw aan te pakken. ‘Ik vroeg me af hoe ik een partituur kon omzetten in dans. Daarvoor heb ik een eenvoudig systeem bedacht als vertaalsleutel. De twaalf noten in het octaaf heb ik vertaald naar lichaam en beweging. De zeven octaven die Feldman gebruikt in zijn compositie heb ik vertaald naar de ruimte. Het gegeven dat elke musicus twee instrumenten bespeelt heb ik gebruikt door de lichamen van de dansers in tweeën te delen. Instrumenten in een laag register worden twaalf bewegingen van de gewrichten in het lijf; instrumenten in het hoge register worden twaalf bewegingen in de gezichten. Dit zijn de uitgangspunten voor de dans, maar de drie dansers hebben binnen die structuur wel ruimte voor interpretatie.’
Voor zijn muziek heeft Tom Parkinson een opname van Crippled Symmetry gebruikt, en opnamen van Feldmans stem uit de tijd waarin hij het stuk schreef. ‘Ik benut eigentijdse technologie om muziek die al bestaat uiteen te rafelen. Je kunt ingaan op de filosofische aspecten van het stuk, maar ik heb ervoor gekozen om ermee te spelen alsof het een voorwerp is. Ik heb kleine fragmenten van de opname sterk uitvergroot en ze van verschillende kanten bekeken. Ik ben als het ware diep in de klinkende noten gedoken. Ik heb ook Feldmans spraakpatroon uit begin jaren tachtig op die manier verwerkt. Zijn stem klinkt veel gruiziger dan voorheen, hij heeft veel meer een New Yorkse tongval. Ik verdeel de muziek en de stem over zeven luidsprekers die rondom het publiek opgesteld staan, zodat het een ruimtelijke ervaring wordt. Zo wordt Feldman met zijn muziek het tapijt dat ik weef.’
‘Footnotes (for Crippled Symmetry) is een opening in het web van de tijd. In hun bewegingen zijn de dansers zonder enig compromis toegewijd aan de partituur, waardoor ze op toneel een samenleving in het klein vormen. Los van de esthetische waarde van de voorstelling belichaamt Footnotes de ervaring van het verstrijken van de tijd. Nu die meer en meer verbrokkeld raakt, wordt onze spanningsboog alsmaar korter. Deze verbrokkeling maakt het ons steeds lastiger om ons leven te ervaren als iets met innerlijke samenhang, wat resulteert in een groeiende vervreemding op persoonlijk en sociaal vlak.’
Morton Feldman
4
Crippled Symmetry In het oeuvre van Morton Feldman geldt Crippled Symmetry met een lengte van anderhalf uur als een van de kortere stukken. Hij schreef het voor het trio van fluitist Eberhard Blum, pianist Nils Vigeland en slagwerker Jan Williams. Eerder had hij voor dit trio, dat sinds 1976 deel uitmaakte van het ensemble ‘Morton Feldman and Soloists’, Why Patterns? gecomponeerd. Ook dat stuk was gebaseerd
Toelichting
op antieke Turkse tapijten. In een essay over het ensemble schreef Blum: ‘Feldman onderhield me met grote regelmaat over nieuwe ontdekkingen die hij deed op het vlak van patronen en onvolkomenheden in handgemaakte antieke tapijten. Na verloop van tijd kwam hij met de titel Crippled Symmetry, die nauw verbonden was met zijn fascinatie. Daarin ging hij op een meer verfijnde manier door met waar hij in Why Patterns? mee begonnen was. Ook in dit nieuwe werk was er niet zozeer een partituur, maar veeleer is er sprake van drie onafhankelijke stemmen waar onderling verbanden tussen bestaan. Feldman had die zo berekend dat de muzikale figuren altijd op een bepaalde manier zouden samenvallen. Zelfs de geringste onnauwkeurigheid in het spelen van de complexe ritmische patronen heeft tot gevolg dat de drie stemmen anders over elkaar geplaatst worden. Feldman vergeleek het effect met onverwachte indrukken die je opdoet wanneer je een afbeelding vanuit verschillende hoeken bekijkt.’ In Crippled Symmetry week Morton Feldman af van het gegeven dat noten die in een partituur boven elkaar staan, gelijktijdig moeten klinken. ‘Als je de partituur ziet lijkt het een stuk als alle andere’, aldus pianist John Snijders van het Ives Ensemble. ‘De drie partijen hebben steeds negen maten in een systeem staan. Maar omdat ieder van ons drieën in andere maatsoorten speelt, hoor je iets heel anders dan wat je op papier voor je ziet. Terwijl op papier alle partijen aan het eind van het stuk rechtsonder
eindigen, houdt de fluit al veel eerder op, en gaat de vibrafoon nog een aantal minuten alleen door. Net als die tapijtwevers hebben wij dus geen visuele aanknopingspunten. Feldman heeft de grond onder onze voeten weggetrokken, en we gaan als vanzelf zweven. Voordeel is wel dat we eigenlijk niet hoeven te repeteren op samen spelen. Als ieder maar in het juiste tempo blijft. Je moet je niet druk maken over waar de anderen zijn. Dat weet je toch nooit.’
Net als tapijtwevers hebben de musici geen visuele aanknopingspunten, waardoor ze als vanzelf gaan zweven In zijn essay schrijft Blum dat de plaatsing van de drie musici in het speelvlak van het grootste belang is: ‘Elke speler vormt een klankcentrum op zich; de plaatsing van de spelers in de ruimte onderstreept het individuele karakter van de drie partijen; de drie zelfstandige klankwerelden, die met elkaar verbonden worden in de waarneming van de luisteraar, moeten zich vrijuit kunnen ontplooien.’ In dit concert zit het publiek in een U-vorm rond de musici van het Ives Ensemble. Tekst toelichting: René van Peer
5
Biografieën Componsten Morton Feldman Morton Feldman (VS, 1926 - 1987) begint al op vijftienjarige leeftijd met een studie compositie. Drie jaar later wordt Stefan Wolpe zijn leraar. In die periode ontmoet hij John Cage die hem aanmoedigt op zijn instincten te vertrouwen in het schrijven van volkomen intuïtieve muziek. Feldman maakt in de jaren vijftig deel uit van artistieke kringen in New York waartoe componisten Earle Brown en Christian Wolff horen, kunstenaars als Mark Rothko en Jackson Pollock, en de pianist David Tudor. De invloed van de kunstenaars leiden tot vroege werken met grafische partituren. Feldman blijft jarenlang experimenteren met verschillende manieren om musici in het uitvoeren van zijn werk een mate van vrijheid te geven, maar componeert vanaf 1969 vrijwel uitsluitend muziek 6
waarin alles vastgelegd is. Eind jaren zeventig worden zijn stukken steeds langer, tot meer dan vijf uur. Daarnaast schrijft hij een uiterst zacht volume voor. Het is dan ook muziek die concentratie vergt van de musici én het publiek, maar
die daarin een heel eigen wereld van zachte tinten tevoorschijn roept.
Biografieën
Tom Parkinson
Nederlandse duo Ivgi & Greben en de buitenissige Britse theatermaker Bryony Kimmings. www.tomparkinson.org
Uitvoerenden Keren Levi Choreografie
Haar werk, waarin ze gebruik maakt van dans, (live) muziek en video, kan omschreven worden als interdisciplinair, maar met een kern die gebaseerd is op choreografische principes. Elk afzonderlijk werk krijgt aan unieke, specifieke vorm die zelden overeenkomt met die van andere werken, vandaar de naam NeverLike. Ze won prijzen met Territory (2004, BNG Dansprijs) rond de thema’s ruimte en identiteit; Couple Like #2 (2010, Silver Crescent); en The Dry Piece (2012, Dioraphte Prijs). www.kerenlevi.com
De muziek van Tom Parkinson (GB, 1976) bestrijkt een breed spectrum, van fijnzinnige werken voor piano tot intense elektronische noise. Parkinson componeert voor televisie, film, radio en het internet. Voor het theater schreef hij meer dan vijftig stukken, die hij in veel gevallen live uitvoerde. Hij werkt al sinds 2002 regelmatig samen met Keren Levi. Verder werkt hij onder meer samen met het Israelisch/
foto: Christina Chouchena
Choreograaf Keren Levi (Israël, 1972) woont in Amsterdam. Haar stichting NeverLike heeft onlangs voor het eerst structurele vierjarige ondersteuning toegekend gekregen. 7
Biografieën
Ives Ensemble Het Ives Ensemble is in 1986 opgericht door pianist John Snijders. Het ensemble bestaat uit een vaste pool van dertien musici die in verschillende samenstellingen concerten geven. Het ensemble legt zich toe op het uitvoeren van ongedirigeerde kamermuziek van na 1900. Met de eigenzinnige Amerikaanse componist Charles Ives als naamgever zoekt het ensemble steeds naar verrassende muziek. Met één been in de 20e eeuw, één been in de 21e eeuw en met ogen en oren gericht op de 22e eeuw. Het Ives Ensemble speelt historische muziek van onze tijd, muziek die we in de toekomst zullen waarderen als ons cultureel erfgoed. Het ensemble richt zich op het werk van Charles Ives, John Cage, Morton Feldman, Stefan Wolpe en hedendaagse componisten die in de geest van deze twintigsteeeuwse grootheden schrijven. Inmiddels heeft 8
foto: Mark Kohn
het Ives Ensemble een groot repertoire aan opdrachtwerken opgebouwd. www.ives-ensemble.nl
Verwacht
Donderdag avondserie Do 23 nov 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Ensemble Musikfabrik Premièreprogramma
Het Duitse Ensemble Musikfabrik behoort internationaal tot de absolute top binnen de nieuwe muziek. Voor dit concert keren ze terug naar Amsterdam met een programma dat louter uit premières bestaat. Aan het roer staat boegbeeld Enno Poppe, de bekroonde dirigent en componist die de afgelopen tien jaar een nauwe band heeft opgebouwd met het Muziekgebouw. Uiteraard klinkt ook nieuw werk van zijn hand. Vitaal en complex, met jeugdig elan, precies waarvoor het Muziekgebouw bedoeld is. Componist Michael Beil opereert graag op het grensvlak van akoestische muziek en multimedia. Zijn virtuoze videocollage Bluff klonk tijdens het Holland Festival 2016. De Japanse Misato Mochizuki vestigde haar naam met een kosmopolitische visie op de ontmoeting van culturen en genres. De Noor Eivind Buene is hier minder bekend, maar beschikt over een indrukwekkend cv. Traditionele grenzen tussen hedendaags, jazz en impro interesseren hem niet, naast componist is hij ook schrijver.
Eivind Buene foto: Henrik Beck
Programma: Enno Poppe Filz solo, nieuw werk voor altviool solo (Nederlandse première) / Michael Beil String Jack, nieuw werk voor cello met live video en tape (Nederlandse première) / Eivind Buene Lessons in Darkness voor ensemble (Nederlandse première) / Misato Mochizuki Têtes, nieuw werk voor stem en ensemble (Nederlandse première)
9
Verwacht
November vr 10 nov / 20.15 uur Cello Biënnale Amsterdam 2018 Sneak Preview za 11 nov / 20.15 uur Leif Ove Andsnes Idyll und Abgrund zo 12 nov / 15.00 uur Nederlandse Bachvereniging Jephte & Mirjams Siegesgesang zo 12 nov / 20.15 uur Taksim Trio Ahi di 14 nov / 20.15 uur Kayhan Kalhor + Ali Bahrami Fard Koerdische en Perzische composities wo 15 nov / 20.00 uur / Paradiso Muziekgebouw aan ’t IJ presenteert: Nederlands Blazers Ensemble Oost West Thuis niet Best 10
wo 15 nov / 20.15 uur graindelavoix Cipriano de Rore: portrait of the artist as a starved dog do 16 nov / 20.15 uur Lunchconcert Ism Conservatorium van Amsterdam
do 16 nov / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta + Slagwerk Den Haag + Lucas en Arthur Jussen Snaren, toetsen en stokken
Strijkkwartet Marathon
wo 22 nov / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta + Slagwerk Den Haag + Lucas en Arthur Jussen Snaren, toetsen en stokken do 23 nov / 20.15 uur Ensemble Musikfabrik Premièreprogramma vr 24 nov / 12.30 uur Symfonieorkest Conservatorium van Amsterdam Lunchconcert vr 24 nov / 20.15 uur Holland Baroque + Wu Wei Vivaldi op de zijderoute
vr 17 t/m zon 19 nov Quatuor Diotima Beethoven / Schönberg / Boulez In vier concerten combineert het wereldberoemde Quatuor Diotima een strijkkwartet van Beethoven, Schönberg en Boulez. In deze context klinkt de muziek van deze drie grote vernieuwers als nooit tevoren.
di 21 nov / 19.00 uur David Broza + Mira Awad East Jerusalem West Jerusalem
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
11