Do 1 feb 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Strijkkwartet BiĂŤnnale Amsterdam Donderdag avondserie
Cuarteto Quiroga +Â Cappella Amsterdam Tussen hemel en hel
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma Cuarteto Quiroga + Cappella Amsterdam Tussen hemel en hel Cuarteto Quiroga: Aitor Hevia viool Cibrán Sierra Vázquez viool Josep Puchades altviool Helena Poggio cello Katharine Dain sopraan Cappella Amsterdam Harry van der Kamp dirigent (De la Rue) Lodewijk van der Ree dirigent (Sánchez-Verdú)
Dit concert is onderdeel van
Strijkkwartet Biënnale Amsterdam Donderdag avondserie Do 1 feb 2018 Grote Zaal 20.15 - 22.00 uur ca. 50 minuten voor de pauze ca. 35 minuten na de pauze
Inleiding Foyerdeck 1 19.15 - 19.45 uur Thea Derks in gesprek met de dirigenten Harry van der Kamp en Lodewijk van der Ree en componist José Maria Sánchez-Verdú
Dit concert wordt live uitgezonden door Omroep MAX op NPO Radio 4
Met dank aan
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Programma
Pierre de la Rue (ca. 1450 - 1518) Lamentationes Jeremiae ·· Feria Quinta - Lectio Prima ·· Feria Sexta - Lectio Prima ·· Sabbato Sancto - Lectio Prima ·· Sabbato Sancto - Lectio Tertia José Maria Sánchez-Verdú (1968) La porte de l’Enfer (2017-2018; wereldpremière)* ·· I Lasciate ogne speranza (koor) ·· Ombre I (strijkkwartet) ·· II Tote Kinder (koor) ·· Ombre II (strijkkwartet) ·· III Überstehn ist alles (koor) ·· Ombre III (strijkkwartet) ·· IV … A Riveder le Stelle (koor en strijkkwartet) Pauze Arnold Schönberg (1874 - 1951) Strijkkwartet nr. 2 op. 10 (1908) voor sopraan en strijkkwartet ·· Mässig ·· Sehr rasch ·· Litanei. Langsam ·· Entrückung. Sehr langsam
* in opdracht van Muziekgebouw aan ’t IJ en Strijkkwartet Biënnale Amsterdam met steun van Ammodo
3
Toelichting De hel: de grootste angst voor de één, maar een inspiratiebron voor de ander – van Dante tot Hieronymus Bosch en Auguste Rodin. Menig gelovige ziet in zijn aardse leven af om niet in de hel te komen. Het is een vreemde contradictie dat er in de schilderijen van Bosch, de beelden van Rodin en de verhalen van Dante ook zoveel schoonheid valt te ontdekken. In dit concert staat muziek op het programma waarvan de inkt nog maar net droog is, naast muziek die meer dan vijfhonderd jaar oud is. Muziek die is geïnspireerd door de hel van Dante en Rodin, of de helse vernietiging van Jeruzalem. Maar ook muziek die voortkomt uit een persoonlijke hel. Toch levert al dat helse ook hemelse klanken op. Die hemelse klanken komen zeker van de zangers van Cappella Amsterdam. Geen instrument kan zo hemels klinken als de menselijke stem. Strijkers komen soms wel heel dicht in de buurt. En een strijkkwartet is volgens velen het meest perfecte strijkersensemble: vier instrumenten (viool, viool, altviool, cello) die samen het hele bereik van de menselijke stem omvatten. De combinatie van strijkkwartet en koor is zeer ongebruikelijk en origineel. Tijdens de eerste Strijkkwartet Biënnale Amsterdam onderzoekt José Maria Sánchez-Verdú zo de grenzen van het strijkkwartet. Meer dan een eeuw geleden deed Arnold Schönberg dat ook, door een sopraan toe te voegen aan het strijkkwartet en door zijn eerste stappen te zetten in de wereld van de atonaliteit. De muziek van Pierre de la Rue heeft geen strijkers nodig. Zijn hemelse klaagzangen klinken a capella het mooist. 4
Pierre de la Rue Lamentationes Jeremiae Onder de naam Peter van der Straten was Pierre de la Rue in dezelfde tijd lid van de Bossche ‘Illustre Lieve Vrouwe Broederschap’ als ‘helleschilder’ Hieronymus Bosch. Ze moeten elkaar bijna wel gekend hebben. Maar in de muziek van De la Rue is geen plek voor het groteske en het lugubere: zelfs de klagelijke Lamentaties klinken eerder hemels dan hels. Een lamentatie is een klaagzang. Logisch dat die in de vijftiende en zestiende eeuw populair waren; er viel heel wat te beklagen in een tijd dat de levensverwachting twee keer lager was dan nu, zou je denken. Maar met Lamentaties werd niet zomaar een klaagzang bedoeld, het gaat om de Klaagliederen van Jeremia. In dat Bijbelboek staat de verwoesting van Jeruzalem centraal. De Babyloniërs lieten geen spaan heel van de stad, het moet een ware hel geweest zijn. De zeer beeldende gedichten uit het Bijbelboek Klaagliederen vormden een populair onderwerp voor middeleeuwse en renaissancecomponisten, omdat ze naast de treurnis om de verwoeste stad ook hoop
Toelichting
boden. Dat inspireerde Pierre de la Rue in zijn Lamentaties tot misschien wel zijn allermooiste muziek.
José Maria Sánchez-Verdú La porte de l’Enfer De Spaanse componist, musicoloog en dirigent José Maria Sánchez-Verdú componeerde La porte de l’Enfer in opdracht van het Muziekgebouw en de Strijkkwartet Biënnale Amsterdam, met steun van Ammodo. Dit is de wereldpremière. Sánchez-Verdú nam de gelijknamige onvoltooide beeldengroep van August Rodin als uitgangspunt en vond de teksten bij Dante en Rainer Maria Rilke. ‘Ik beschouw de thematiek als een ritueel. Een deur of poort heeft zowel materiële als spirituele, sociale en politieke connotaties. Zij geeft toegang tot gebouwen, maar kan ook fungeren als fysieke barrière, bijvoorbeeld ter verdediging. Tegelijkertijd kan zij ons in overdrachtelijke zin naar een immateriële wereld voeren’, aldus de componist in een interview met muziekpublicistThea Derks. Er is geen deur of poort waarop dat zo van toepassing is als de beeldengroep La porte de l’Enfer van August Rodin, waarvoor de beeldhouwer zijn beroemde Denker maakte. De poort is tegelijkertijd afschrikwekkend en beeldschoon. Rodin liet zich bij het werken aan de poort volledig leiden door
Dantes Inferno. Het is daarom ook niet gek dat Sánchez-Verdú zijn teksten aan Dante ontleende. Ook de tekstinbreng van Rainer Maria Rilke is niet verwonderlijk; de dichter was zeer close met Rodin. Het is niet voor het eerst dat Sánchez-Verdú beeldende kunst als uitgangspunt neemt voor een compositie. In zijn Klarinetconcert uit 2008 was het werk van de Spaanse beeldhouwer en schilder Eduardo Chillida het uitgangspunt. De compositie is dan ook sterk visueel georiënteerd, zoals SánchezVerdú in bovengenoemd interview toelicht. ‘Op het podium verbeelden het koor en het strijkkwartet de twee ruimten die door de poort gescheiden worden. Het strijkkwartet vertegenwoordigt de schaduwen die Rodin bovenop zijn Hellepoort afbeeldde. Dat is drie keer dezelfde figuur, bezien vanuit verschillende perspectieven. Ook de drie muziekdelen zijn in wezen hetzelfde, maar door nuanceverschillen klinken ze telkens anders.’
Arnold Schönberg Strijkkwartet nr. 2 Arnold Schönbergs Strijkkwartet nr. 2 is een sleutelwerk. Waar de eerste drie delen nog de grenzen van de tonaliteit verkennen, is het laatste deel het eerste echte atonale werk van de Weense componist. Het is een keerpunt in de muziekgeschiedenis, dat ontstond na een persoonlijk drama in het leven van de componist. 5
Toelichting
Arnold Schönberg was niet alleen een van de belangrijkste componisten van de twintigste eeuw, hij was ook een behoorlijk begaafd schilder. Hij pakte het penseel op in 1907, toen hij samen met zijn vrouw Mathilde op schilderles ging bij Richard Gerstl, een op dat moment nog tamelijk onbekende schilder die zijn atelier had in het pand waar de Schönbergs woonden. Al snel ontstond een zeer gelukkige vriendschap. Gerstl was buitengewoon geïnteresseerd in de muziek van Schönberg en schilderde prachtige portretten van Arnold en Mathilde; de schilderlessen waren op hun beurt een bron van inspiratie voor de componist en zijn vrouw. Maar in 1908 werd de situatie nogal precair, toen Mathilde en Gerstl verliefd werden en er samen vandoor gingen. Een paar maanden later keerde Mathilde terug naar haar man. Het huwelijk hield stand, weliswaar met behoorlijke kleerscheuren. Gerstl nam de breuk met Mathilde minder goed op: hij stak zijn atelier in brand en pleegde zelfmoord. Zulke dramatische gebeurtenissen laten niemand koud, zeker niet in het Wenen van het begin van de twintigste eeuw. Kunstenaars stortten zich daar, met de theorieën van Sigmund Freud als gids, in de diepste krochten van hun zielen. Zo ook Arnold Schönberg. Midden in die roerige periode in 1908 componeerde hij zijn Strijkkwartet nr. 2. Op twee niveaus is het een autobiografisch werk. In de eerste plaats droeg hij het op aan zijn vrouw, en voegde hij een sopraanpartij aan het strijkkwartet toe. ‘Tief ist die trauer die mich umdüstert / 6
ein tret ich wieder, Herr! in dein haus.’ (Diep is de treurnis die mij omvat / opnieuw stap ik binnen, heer! in uw huis), laat hij haar (de zojuist teruggekeerde Mathilde?) op gedichten van Stefan George aan het begin van het derde deel zingen. Op een dieper niveau markeert Schönbergs tweede kwartet een nieuwe periode in zijn leven én zijn componeren. In eerdere composities, zoals Verklärte Nacht, sloot hij nog aan bij de laat-romantische stijl van Wagner en Mahler. Daar zocht Schönberg de grenzen al op, maar hij opereerde nog altijd binnen de regels van de tonaliteit. De muzikale taal van de tonaliteit, met zijn achttiende-eeuwse grammatica, raakt in het tweede kwartet echter volledig ontworteld, zoals Schönberg zelf ook ontworteld raakte met het vertrek van zijn vrouw. De eerste drie delen zijn in zekere zin nog tonaal: het eerste deel staat in de toonsoort fis klein, het tweede deel in d klein en het derde deel in es klein. Maar het laatste deel is van een andere orde. Het klinkt niet eens zo heel anders dan de voorgaande delen, maar Schönberg geeft het geen toonsoort meer en verlaat daarmee die vertrouwde tonaliteit voor het eerst volledig. ‘Ich fühle luft von anderem planeten’, zingt de sopraan in de eerste regel. Het is inderdaad muziek van een hele andere planeet. Astronaut Schönberg zet hier een bescheiden stap, maar de muziekgeschiedenis maakt een gigantische sprong: de atonaliteit in.
Toelichting
Tonaliteit is het muzikale systeem van harmonie en melodie waarin van de achttiende tot het begin van de twintigste eeuw gecomponeerd werd. Het basisprincipe van de tonaliteit is dat er altijd een tooncentrum is (de tonica) dat een soort rust of thuisgevoel geeft. Door die tonica te verlaten en naar andere akkoorden te gaan (zoals de dominant of de subdominant) wordt spanning gecreëerd. Ook dissonanten - schurende samenklanken - creëren spanning. De harmonie keert vroeg of laat terug naar de tonica en ook de dissonanten ‘lossen op’ naar een consonant: een prettige samenklank. Dit spel van spanning en ontspanning raakt aan het begin van de twintigste eeuw mede door Arnold Schönbergs ‘emancipatie van de dissonant’ uit de mode. Harmonie verliest daarmee zijn functie in de muziek, zoals het perspectief in dezelfde tijd zijn functie verliest in de schilderkunst. Atonale muziek is zo in zekere zin vergelijkbaar met abstracte kunst. Tekst toelichting: Alexander Klapwijk
7
Liedteksten Pierre de la Rue Lamentationes Feria Quinta – Lectio Prima Incipit Lamentatio Jeremiae Prophetae
Hier beginnen de Klaagzangen van Jeremia.
Et factum est, postquam in captivitatem reductus est Israel, et Jerusalem deserta est, sedit Jeremias propheta flens et planxit lamentatione hac in Jerusalem et amaro animo suspirans et heiulans dixit.
En het gebeurde dat, nadat IsraĂŤl in gevangenschap was weggevoerd en Jeruzalem vernietigd was, de profeet Jeremia huilend neerzat, en dit klaaglied over Jeruzalem zong, en, met bittere ziel zuchtend en rouwend, zei:
ALEPH - Quomodo sedet sola civitas plena populo! Facta est quasi vidua domina gentium; princeps provinciarum facta est sub tributo.
Ach, hoe eenzaam zit zij neer, de eens zo levendige stad. Een weduwe is ze geworden, zij die groot was onder de volken, de vorstin van de gewesten is tot slavernij vervallen.
BETH - Plorans ploravit in nocte, et lacrimae ejus in maxillis ejus; non est qui consoletur eam, ex omnibus caris ejus; omnes amici ejus spreverunt eam, et facti sunt ei inimici.
Heel de nacht weent zij, haar wangen zijn nat van tranen. Er is niemand die haar troost, niemand van haar vele minnaars; geen vriend bleef haar trouw, allen zijn haar vijandig gezind.
GHIMEL - Migravit Iudas propter afflictionem, et multitudinem servitutis; habitavit inter gentes, nec invenit requiem; omnes persecutores ejus apprehenderunt eam inter angustias
Juda is verbannen na een tijd van nood en zware onderdrukking; zij zit neer te midden van de volken, maar vindt geen rust: haar vervolgers belagen haar, drijven haar in het nauw.
Jerusalem, Jerusalem, convertere ad Dominum Deum tuum.
Jeruzalem, Jeruzalem, bekeert u tot de Heer uw God.
8
Liedteksten
Feria Sexta, Lectio Prima JOD - O vos omnes qui transitis per viam, attendite et videte si est dolor sicut dolor meus; quoniam vindemiavit me, ut locutus est Dominus in die furoris sui.
Gaat het ulieden niet aan, gij allen, die over weg gaat? Schouwt het aan en ziet, of er een smart zij gelijk mijn smart, die mij aangedaan is, waarmede de Heere mij bedroefd heeft ten dage der hittigheid Zijns toorns.
CAPH - Abstulit omnes magnificos meos Dominus de medio mei, vocavit adversum me tempus, ut conteneret electos meos.
De Heere heeft al mijn sterken in het midden van mij vertreden; Hij heeft een bijeenkomst over mij uitgeroepen, om mijn jongelingen te verbreken.
LAMECH - Audite, obsecro, universi populi, et videte dolorem meum: virgines meae et juvenes mei abierunt in captivitatem.
Hoort toch, alle gij volken, en ziet mijn smart; mijn jonkvrouwen en mijn jongelingen zijn in de gevangenis gegaan.
Jerusalem, Jerusalem, convertere ad Dominum Deum tuum.
Jeruzalem, Jeruzalem, bekeert u tot de Heer uw God.
Sabbato Sancto – Lectio Prima TAU - Eraverunt caeci in plateis, polluti sunt sanguine; cumque non possent intrare, tenuerunt lacinias suas
Zij zwierven als blinden op de straten, zij waren met bloed besmet, zodat men niet kon zien, of men raakte hun klederen aan.
ALEPH - Recedite polluti, clamaverunt eis; recedite, abite, noli tangere; jurgati quippe sunt et commoti, dixerunt inter gentes: Non addet ultra ut habitet in eis.
Zij riepen tot hen: Wijkt, hier is een onreine, wijkt, wijkt, roert niet aan! Zekerlijk, zij zijn weggevlogen, zij zeiden onder de heidenen: Zij zullen er niet langer wonen.
BETH - Non crediderunt reges terrae et universi habitatores orbis, quoniam ingrederetur hostis et inimicus per portas.
De koningen der aarde zouden het niet geloofd hebben, noch al de bewoners der wereld, dat de tegenpartijderen vijand tot de poorten zou ingaan.
Jerusalem, Jerusalem, convertere ad Dominum Deum tuum.
Jeruzalem, Jeruzalem, bekeert u tot de Heer uw God.
9
Liedteksten
Sabbato Sancto, Lectio Tertia Oratio Jeremiae Prophetae Recordare, Domine, quid accederit nobis; intuere et respice opprobrium nostrum. Hereditas nostra versa est ad alienos: demus nostra ad extraneos. Pupilli facti sumus absque patre, matres nostrae quasi viduae. Aquam nostram pecunia bibimus; ligna nostra pretio comparavimus. Cervicibus nostris minabamur, lassis non dabatur requies. Aegypto dedimus manum et Assyriis, ut saturaremur pane. Jerusalem, Jerusalem, convertere ad Dominum Deum tuum.
Het gebed van Jeremia. Gedenk, Heer, wat ons is overkomen, merk toch op, zie onze smaad. Ons eigen land is de vreemdeling toegevallen, ons bezit de buitenlander. Wij zijn wezen zonder vader, onze moeders zijn weduwe geworden. We moeten betalen om ons eigen water te drinken, en ons hout moeten we kopen. We worden op de nek gezeten, we worden afgebeuld, ons wordt geen rust gegund. We zochten steun bij Egypte, vroegen AssyriĂŤ om voedsel. Jeruzalem, Jeruzalem, bekeert u tot de Heer uw God. Vertaling: De Nieuwe Bijbelvertaling / Statenvertaling
10
Liedteksten
José Maria Sánchez-Verdú La porte de l’Enfer I. Lasciate ogne speranza Tekst: Dante Alighieri (1265 - 1321) Uit Divina Comedia, Inferno, canto III
Per me si va ne la città dolente, per me si va ne l’etterno dolore, per me si va tra la perduta gente. Lasciate ogne speranza, voi ch’ intrate.
Door mij gaat ge in de droeve stad der smarten. Door mij gaat ge in het lijden zonder einde. Door mij gaat ge in de wereld der verdoemden. Laat achter alle hoop bij ‘t binnenkomen! Vertaling: Christinus Kops
II. Tote Kinder Tekst: Rainer Maria Rilke (1875 - 1926) Uit Requiem auf den Tod eines Knaben
Da müssen ja doch tote Kinder sein Die mit mir spielen kommen
Er moeten toch dode kinderen zijn Die met mij komen spelen
III. Überstehn ist alles Tekst: Rainer Maria Rilke Uit Requiem für Wolf Graf von Kalckreuth
Überstehn Wer spricht von Siegen Überstehn ist alles
Zegevieren Wie spreekt van zegevieren Doorstaan is alles
11
Liedteksten
Arnold Schönberg Litanei en Entrückung uit het Tweede Strijkkwartet Tekst: Stefan George (1868-1933)
Litanei Tief ist die trauer die mich umdüstert, Ein tret ich wieder, Herr! in dein haus. Lang war die reise, matt sind die glieder, Leer sind die schreine, voll nur die qual. Durstende zunge darbt nach dem weine. Hart war gestritten, starr ist mein arm. Gönne die ruhe schwankenden schritten, Hungrigem gaume bröckle dein brot! Schwach ist mein atem rufend dem traume, Hohl sind die hände, fiebernd der mund. Leih deine kühle, lösche der brände. Tilge das hoffen, sende das licht! Gluten im herzen lodern noch offen, Innerst im grunde wacht noch ein schrei. Töte das sehnen, schliesse die wunde! Nimm mir die liebe, gib mir dein glück!
Litanie Diep is de treurnis die donker mij omsluit Ik treed weer naar binnen, heer, in uw huis. Lang was de reis, mat zijn mijn ledematen Leeg zijn de kasten, vol slechts de kwaal Dorstende tongen die snakken naar wijn Hard was gestreden, stram is mijn arm Gun dan de rust aan zwalkende passen Hongerige kelen verbrokkel je brood! Zwak is mijn adem, roepend de droom Hol zijn de handen, koortsig de mond. Leen toch je koelte, blus dan de branden. Verdelg het hopen, en zendt weg het licht! Gloed in het hart dat open nog oplaait, Onder de aarde daar wacht nog een schreeuw Doodt het verlangen, sluit dan de wonden! Ontneem me de liefde, geef mij jouw geluk! Vertaling: Pieter Simons
Entrückung Ich fühle luft von anderem planeten. Mir blassen durch das dunkel die gesichter Die freundlich eben noch sich zu mir drehten. Und bäum und wege die ich liebte fahlen Dass ich sie kaum mehr kenne und du lichter Geliebter schatten –rufer meiner qualen – 12
Vervoering Ik voel de lucht van een andere planeet. De gezichten verbleken voor mij door de duisternis die zich zonet nog vriendelijk tot me keerden. En bomen en paden waar ik van hield worden vaal zodat ik ze nauwelijks meer herken en jij, lichte geliefde schaduw – die mijn kwellingen roept
Liedteksten
Bist nun erloschen ganz in tiefern gluten Um nach dem taumel streitenden getobes Mit einem frommen schauer anzumuten. Ich löse mich in tönen, kreisend, webend, Ungründigen danks und unbenamten lobes Dem grossen atem wunschlos mich ergebend. Mich überfährt ein ungestümes wehen Im rausch der weihe wo inbrünstige schreie
bent nu volledig opgegaan in een diepere gloed Om na afloop van het getuimel van het strijdgewoel als een vrome siddering te bekoren. Ik ga op in klanken, cirkelend, wevend, van diepste dank en niet benoemde lofuitingen mezelf zonder wensen overleverend aan de grote adem.
In staub geworfner beterinnen flehen:
Een wilde stormwind komt over mij, in de roes van de wijding waar hartstochtelijke schreeuwen van in het stof geworpen bidvrouwen smeken
Dann seh ich wie sich duftige nebel lüpfen In einer sonnerfüllten klaren freie Die nur umfängt auf fernsten bergesschlüpfen.
Dan zie ik hoe geurige nevelen opstijgen in een zonnige heldere open plek die slechts ver weg gelegen berghellingen omhullen.
Der boden schüttert weiss und weich wie molke. Ich steige über schluchten ungeheuer, Ich fühle wie ich über letzter wolke
De grond trilt wit en zacht als wei.
In einem meer kristallnen glanzes schwimme – Ich bin ein funke nur vom heiligen feuer Ich bin ein dröhnen nur der heiligen stimme.
in een zee, met een kristallen glans zwem – Ik ben slechts een vonk van het heilige vuur Ik ben slechts een nadreun van de heilige stem.
Ik klim over monsterachtige kloven. Ik voel hoe ik over de laatste wolk heen
Vertaling: Ineke Reisiger en Pieter Simons
13
Biografieën Componisten Pierre de la Rue
Pierre de la Rue (ca. 1450 1518) behoorde tot de Franco-Vlaamse School of Nederlandse School. De la Rue was naast leeftijdsgenoten als Jacob Obrecht en Josquin Desprez een van de belangrijkste componisten van Europa rond het jaar 1500. Hij werkte in elk geval in Brussel, Gent, Nieuwpoort, Den Bosch, Spanje en – door een schipbreuk! – in Londen. In 1492 trad hij toe tot de Grote 14
Kapel of Grande Chapelle van Keizer Maximiliaan I, een vermaard gezelschap van zangers en componisten. De la Rue componeerde vocale muziek: missen, magnificats, motetten, chansons en lamentaties. Margaretha van Oostenrijk, die als Habsburgse landvoogdes de zuidelijke Nederlanden bestuurde, beschouwde Pierre de la Rue als haar favoriete componist en liet kostbare verzamelbanden vervaardigen met zijn muziek.
José María SánchezVerdú
José Maria Sánchez-Verdú (1968) werd geboren in Andalusië en woont afwisselend in Berlijn en Madrid. Hij studeerde compositie, musicologie en orkestdirectie aan het Real Conservatorio Superior de Música in Madrid (RCSM) en aan de Musikhochschule Frankfurt bij Hans Zender. Ook studeerde hij directie bij García Asensio en Arturo Tamayo en compositie bij Franco Donatoni. Hij behaalde ook een diploma rechten aan de Universidad
Biografieën
Complutense in Madrid. Het werk van SánchezVerdú is uitgevoerd op vooraanstaande festivals als de Biënnale van Venetië en het Schleswig Holstein Musikfestival. Gerenommeerde ensembles en orkesten voerden zijn werk uit, zoals Ensemble Modern, Ensemble Recherche, Ensemble musikfabrik en Neue Vokalsolisten Stuttgart. Zijn muziektheaterprojecten werden onder andere uitgevoerd in de Staatsoper Berlin, Teatro Real Madrid en het Luzerner Theater. José Maria Sánchez-Verdú heeft voor zijn werk verscheidene prijzen ontvangen, onder andere van de Ernst-vonSiemens-Musikstiftung (2000). Als professor is hij verbonden geweest aan de Musikhochschulen in Düsseldorf, Dresden en Hannover, en hij wordt regelmatig uitgenodigd als spreker op lezingen en masterclasses wereldwijd.
Arnold Schönberg
Arnold Schönberg (1874 1951) was een van de grootste vernieuwers uit de muziekgeschiedenis. Hij begon te componeren in laat-romantische stijl, was een van de eerste die echt atonaal ging componeren en was daarna de grondlegger van de twaalftoonstechniek of dodecafonie.
Europa. Hij vestigde zich in Amerika. Daar was hij tot op hoge leeftijd actief als compositiedocent en schreef hij nog een aantal werken, deels geïnspireerd door de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog. Hij stierf in Los Angeles op 13 juli 1951. Schönberg geloofde dat de dodecafonie de toekomst had en dat mensen na wat wennen zelfs op straat twaalftoonsmelodieën zouden fluiten. Dat toekomstbeeld is nooit waarheid geworden, maar zijn invloed op het componeren van de twintigste eeuw is zeer groot geweest.
Samen met zijn leerlingen Alban Berg en Anton Webern vormde hij de Tweede Weense School. Schönberg was Joods en ontvluchtte daarom in 1933 15
Biografieën
foto: Molina Visuals
Uitvoerenden Cuarteto Quiroga Het Spaanse Cuarteto Quiroga ontleent zijn naam aan zijn legendarische landgenoot Manuel Quiroga Losada. Quiroga was aan het begin vorige eeuw een van de meest gevierde violisten van Europa met een indrukwekkende internationale carrière. Het kwartet treedt aardig in zijn voetsporen. Het was laureaat van belangrijke 16
internationale wedstrijden en bespeelt de grote concertpodia en festivals in Europa, Zuid- en NoordAmerika. Het heeft een vaste samenwerking met het Koninklijk Paleis te Madrid waar het een concertcyclus verzorgt op instrumenten van de unieke Stradivariuscollectie van het koningshuis. Het kwartet resideert in de Fundación Museo Cerralbo in Madrid. Het Cuarteto Quiroga werd opgeleid door Rainer Schmidt (Hagen Quartett) aan het Conservatorium Reina Sofía in Madrid en
vervolmaakte zich nadien aan de Musikhochschule Basel, bij Walter Levin (Quatuor LaSalle) en bij Hatto Beyerle van het Alban Berg Quartett. Het Cuarteto Quiroga deelt het podium vaak met vooraanstaande musici als Valentin Erben, Martha Argerich en Alain Meunier, en werkte samen met choreograaf Hideto Hesiki, theatermaker Peter Ries en acteur Jose Luis Gómez. Hun opnames Statements (2012), (R)evolutions (gewijd aan de Tweede Weense School) en Frei aber Einsam werden zeer positief ontvangen.
Biografieën
Katharine Dain Sopraan
foto: Brian Halton
De Amerikaanse sopraan Katharine Dain is actief in zowel het concert- als het operarepertoire en is werkzaam in Europa en Noord-Amerika. Zij werd geboren in North Carolina, studeerde aan Harvard, Guildhall en Mannes College of Music en woont momenteel in Nederland. Dain trad op met De Nationale Opera (Claude Viviers Kopernikus), Sinfonia Teatro Comunale di Bologna,
Südwestradiofunkorchester Freiburg & BadenBaden, Asko|Schönberg, Nieuw Ensemble en met andere orkesten en operagezelschappen in Europa en Noord-Amerika. In 2018 zal ze debuteren als Konstanze in Mozarts Die Entführung aus dem Serail in vijf Franse theaters. Ze was te horen in het Concertgebouw, Carnegie Hall en Lincoln Center (New York), Musikverein en Konzerthaus (Wenen) en Philharmonie (Parijs) en op festivals zoals het Holland Festival, Aldeburgh Music, West Cork Chamber Music Festival en het Ravinia Festival. Ook werkte Dain met de Mark Morris Dance Group en het New York City Ballet. Zij is daarnaast actief in de kamermuziek en een pleitbezorger van hedendaagse muziek.
Harry van der Kamp Dirigent Harry van der Kamp geniet wereldwijde bekendheid als bas-bariton in de barokwereld. Van New York
tot Peking trad hij in zijn dertigjarige carrière op met alle leidende specialisten op dat gebied.
foto: Allard Willemse
Met zijn eigen Gesualdo Consort Amsterdam trad hij op in Europa en Canada met revolutionaire werken van de zestiende tot de twintigste eeuw. Diverse cd-opnamen van uniek repertoire zijn met belangwekkende prijzen bekroond. Reeds twee Edisons Klassiek werden in de wacht gesleept voor Het Sweelinck Monument: een Nederlandstalige boek-cd uitgave van de complete vocale werken van Jan Pieterszoon Sweelinck 17
Biografieën
(17 cd’s verdeeld over 6 boeken) dat in 2010 werd aangeboden aan Koningin Beatrix. Harry van der Kamp werd bij deze gelegenheid benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.
Lodewijk van der Ree Dirigent
Lodewijk van der Ree studeerde koordirectie aan het Conservatorium van Amsterdam bij Jos Vermunt en Jos van Veldhoven, en doet nu zijn master koordirectie bij Hirvo Surva aan de Muziekacademie in Tallinn, Estland. 18
Van der Ree was vaste dirigent bij onder andere het Asko Kamerkoor, Collegium Utrecht en mannenkoor de.fundo. Gastdirigent was hij bij allerlei koren en instrumentale ensembles, zowel in Nederland (VU-kamerkoor, Coqu, Super Librum, The Score Collective) als in Estland (Tartu Ülikooli Kammerkoor, Collegium Musicale, Kammernaiskoor Sireen). Naast zijn werk als dirigent zingt Lodewijk in vocaal ensemble Vox Clamantis in Tallinn. Lodewijk werkt graag samen met componisten en bracht nieuwe werken in première van onder andere Willem Boogman, Jacob ter Veldhuis, Joost Kleppe en Evelin Seppar. Voor Cappella Amsterdam verzorgde Lodewijk de instudering van Jan van de Puttes Insónia en John Adams’ Nixon in China, beide voor de NTR ZaterdagMatinee in het Concertgebouw.
Cappella Amsterdam Cappella Amsterdam werd in 1970 opgericht door organist, koordirigent
en muziekpedagoog Jan Boeke (1921 - 1993) en zong aanvankelijk vooral zestiende- en zeventiendeeeuwse muziek. In 1990 droeg Jan Boeke de leiding over aan Daniel Reuss (1961) die al jarenlang meezong in Cappella. Onder zijn leiding ontwikkelde het koor zich van een semiprofessioneel ensemble tot een professioneel kamerkoor van internationale faam. Ook repertoire en expertise groeiden en reiken nu van stokoude tot gloednieuwe muziek. Cappella Amsterdam geeft regelmatig compositieopdrachten en brengt veel composities van Nederlandse en buitenlandse componisten in (Nederlandse) première, zoals recentelijk van Calliope Tsoupaki, Jan van de Putte, Thierry Escaich, Galina Grigorieva, Georgi Sztojanov, Wim Henderickx, David Lang, Annelies Van Parys en Samir OdehTamimi. Naast intensieve samenwerking met het Orkest van de Achttiende Eeuw, Asko|Schönberg en andere Nederlandse ensembles, zingt Cappella ook internationaal
Biografieën
foto: Marco Borggreve
met ensembles als de Akademie für Alte Musik Berlin, het RIAS Kammerchor, Ensemble Musikfabrik, Il Gardellino en het Ests Philharmonisch Kamerkoor. Cappella Amsterdam werkt daarnaast multidisciplinair samen met gezelschappen en organisaties als Muziektheater Transparant (België), Opera2Day, Opera van Keulen, Holland Festival, de Amsterdamse Cellobiënnale en Nationale Opera & Ballet. Sinds 2000 is Cappella Amsterdam vrijwel iedere editie bij het Holland Festival te gast en werkte onder meer mee aan de marathonuitvoering van Nine Rivers van James Dillon (2013) en Nono 360
met muziek van Luigi Nono (2014). Om kennis, repertoire en ervaring internationaal te delen, was Cappella Amsterdam medeoprichter van Tenso Network Europe, het Europese netwerk van professionele kamerkoren. Bij Harmonia Mundi verschijnen vrijwel jaarlijks cd’s van Cappella Amsterdam o.l.v. Daniel Reuss. Onlangs ontving Cappella de Edison Klassiek 2017 voor de alom geprezen cd Arvo Pärt – Kanon Pokajanen. Sopraan Elisabeth Blom Martha Bosch Marijke van der Harst Maria Köpcke Marjo van Someren
Alt Sabine van der Heijden Mieke van Laren Inga Schneider Suzanne Verburg Desirée Verlaan Tenor Dolf Drabbels Jon Etxabe Arzuaga William Knight Diederik Rooker Endrik Üksvärav Bas Erks Jan Dekker Jan Douwes Angus van Grevenbroek Andrew Hopper Harry van der Kamp Kees Jan de Koning
19
Verwacht
Donderdag avondserie Do 8 feb 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Ralph van Raat Messiaen, Ligeti, Boulez Het was een spectaculaire vondst, enkele jaren geleden: een onbekend pianostuk van de Franse, baanbrekende componist Olivier Messiaen (1908-1992). Dit werk La fauvette passerinette duurt ruim tien minuten en is van rond 1961. Messiaen trok er graag op uit om vogelzang te noteren en gebruikte die kwikzilveren geluiden in zijn composities. Deze nieuw ontdekte compositie schetst een levendig portret van de baardgrasmus. Meesterpianist Ralph van Raat speelt de Nederlandse première. Naast Messiaen plaatst Van Raat andere 20-eeuwse meesters: Claude Debussy, Maurice Ravel en Pierre Boulez met onder andere zijn allerlaatste pianowerk. En als klap op de vuurpijl speelt hij de originele versie van Etude nr. 11 van György Ligeti, alleen overgeleverd in handschrift van de componist. Programma: Claude Debussy Étude retrouvée (Nederlandse première) / Les soirs illuminés par l’ardeur de chalon (Nederlandse première) / Maurice Ravel Ménuet in cis (Nederlandse première) / Olivier Messiaen Morceau de lecture à vue (Nederlandse première) / La fauvette passerinette (Nederlandse première) / Le cossyphe d’Heuglin en Le moqueur polyglotte uit Des canyons aux étoiles / György Ligeti L’arrache-coeur (originele versie etude nr. 11, Nederlandse première) Pierre Boulez Douze notations / Incises / Une page d’ephemeride
20
Ralph van Raat foto: Simon van Boxtel
Verwacht
Serie Cappella Amsterdam Wo 28 feb 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Cappella Amsterdam + Endrik Üksvärav Baltische zielen | Carte Blanche voor Endrik Üksvärav Endrik Üksvärav is een talentvolle Estse zanger die zich de afgelopen jaren ontwikkelde tot een zeer fijnzinnig koorleider. Hij beschikt over een bijzondere kennis van de zangtradities en de esthetiek van de muziek uit de Baltische Staten. Op het programma voor deze avond staan onder meer de Nederlandse première van Kleine Litanei (2015) van Arvo Pärt, het Stabat Mater van Tõnu Kõrvits én de Missa brevis (2013) van Erkki-Sven Tüür, een van zijn weinige koorwerken. In 2018 viert Estland het honderdjarig bestaan als zelfstandige staat en met dit programma staat Endrik Üksvärav hierbij stil. Naast werken van de drie bekendste componisten uit Estland (Pärt, Tormis en Tüür) klinken ook die van minder bekende namen als Tõnu Kõrvits, Galina Grigorjeva en Pärt Uusberg. Deze laatste is geboren in 1986 en vertegenwoordigt hier de jongere generatie Estse componisten.
Endrik Üksvärav foto: K. Üksvärav
Programma: Erkki-Sven Tüür Missa brevis (Nederlandse première) / Kui vaikivad päevased tuuled ‘When the winds grow silent’ / Arvo Pärt Alleluia-Tropus / Kleine Litanei (Nederlandse première) / Pärt Uusberg Miserere / Tõnu Kõrvits Stabat Mater (Nederlandse première) / Galina Grigorjeva In Paradisum / Veljo Tormis Kuulmata kuskil kumiseb kodu ‘Soundlessly somewhere murmurings homewards’ / Raua needmine ‘Curse upon iron’
21
Verwacht
za 3 feb
Februari
9.30 uur / Kleine Zaal Vroege Haydn Cuypers Kwartet
Strijkkwartet Biënnale Amsterdam za 27 jan t/m za 3 feb do 1 feb 22.30 uur Late Beethoven Doric String Quartet vr 2 feb 9.30 uur / Kleine Zaal Vroege Haydn Quatuor Danel 13.00 uur / Atriumzaal Masterclass Der Tod und das Mädchen: Cuarteto Quiroga 14.00 uur / Bimhuis Lezing Alfred Brendel 14.15 uur / Kleine Zaal Extending string quartet: DoelenKwartet Een oriëntering op de 21e eeuw 17.00 uur / Bimhuis Selected by / Dudok Quartet + Josep Puchades Ligeti en Mozart 22
11.30 uur Alex Ross Keynote 14.15 uur DoelenKwartet + Jan Rokyta Hongaarse sferen 17.00 uur Selected by / Signum Quartett Janáček en Schubert 20.15 uur Quatuor Danel + O/ Modernt String Quartet + Evelyn Glennie Slotconcert
zo 4 feb / 20.15 uur Speak Up! Silbersee + BackBone
ma 6 feb / 20.15 uur Ests Kamerkoor Arvo Pärt en de vocale rijkdom van Estland
wo 7 feb / 20.15 uur François-Frédéric Guy Brahms en twee wereldpremières
do 8 feb / 20.15 uur Ralph van Raat Messiaen, Ligeti, Boulez vr 9 feb / 20.15 uur Nederlands Kamerorkest + Gordan Nikolic Stravinsky strings, Weill winds za 10 feb / 20.15 uur Holland Baroque + Lars Ulrik Mortensen + Claron McFadden Que l’amour
PurcellDag zo 11 feb
Een minifestival met een prachtige selectie van Purcells werk
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
23